KU NOWEJ KONSTYTUCJI

KONSTYTUCJE MIDZYWOJENNE
Konstytucja marcowa (1 marca 1!"1 r#$
typowe zasady demokratycznego systemu: suwerenno narodu, podzia wadz,
zagwarantowanie praw obywatelskich;
parlamentarny system rzdw (nawizanie do !epubliki "rancuskie# w relac#ach
mi$dzy legislatyw a egzekutyw % silnie#szy parlament, uzale&niony od niego rzd,
ceremonialne znaczenie prezydenta % obawa przed 'isudskim(;
'arlament ) *e#m (+++( i *enat (,,,(, wybory -.cioprzymiotnikowe, przewaga *e#mu:
* *enat tylko uczestniczy w uchwalaniu ustaw;
* *e#m ostateczny gos w ustawodawstwie, szeroka kontrola rzdu (zwyke /otum
nieu0noci dla gabinetu lub ministra(, rozwizanie parlamentu tylko na mocy
uchway *e#mu lub prezydent za zgod *enatu;
'rezydent wybierany przez 1gromadzenie 2arodowe, ponosi #edynie odpowiedzialno
konstytucy#n przed 3rybunaem *tanu4 'owoywa rzd4
% brak stabilne# wi$kszoci w *e#mie, cz$ste upadki gabinetw % zamach ma#owy w ,567
r4
Now%&a s'%r(n'owa (" s'%r(n'a 1!") r#$
% 3o osiem artykuw regulu#cych poni&sze kwestie, b$dce wypadkow r&nych
koncepc#i, kompromisw i taktycznych rozgrywek, wzmacnia#ce wadz$ wykonawcz
kosztem ustawodawcze#:
w sprawach bud&etowych ) obowizek zako8czenia prac nad pro#ektem bud&etu w
cile okrelonym terminie (- miesi$cy( przez obie izby, a w razie nie uko8czenia prac
pro#ekt wchodzi w &ycie w postaci, w #akie# zosta zgoszony #ako pro#ekt rzdowy, albo
w postaci uchwalone# przez t izb$, ktra uko8czya prace w terminie4 9 tym czasie nie
mo&na byo zamkn ses#i parlamentu;
prezydent otrzyma prawo rozwizania parlamentu na wniosek !: umotywowany
or$dziem, ale tylko raz z tego samego powodu4 ;znaczao to, &e se#m straci swo#e
prawo do rozwizania si$ swo# uchwa;
w czasie, gdy obie izby s rozwizane prezydent mo&e wydawa w razie nage#
koniecznoci rozporzdzenia z moc ustawy4 !ozporzdzenia te nie mogy #ednak
dotyczy problemw na#wy&sze# wagi, #ak np4 zmiany konstytuc#i, ustalania bud&etu
pa8stwa, albo zacigania zobowiza8 <nansowych i politycznych wobec innych pa8stw
itd4 !ozporzdzenia te traciy moc, #eli nie zostay przedstawione *e#mowi w cigu ,+
dni po na#bli&szym posiedzeniu albo, #eli *e#m #e uchyli;
wniosek o /otum nieu0noci dla rzdu nie mo&e by gosowany na tym samym
posiedzeniu, na ktrym zosta zgoszony;
sankc#a za naruszenie konstytucy#nego zakazu pobierania przez posa lub senatora
korzyci od rzdu4 9 razie stwierdzenia przez *2 zamania tego zakazu czonek
parlamentu traci mandat i korzyci otrzymane od rzdu4
% koniec lat 6=>tych to ciga walka obozu sanac#i z partiami opozycy#nymi i dopiero
wybory brzeskie w ,5?= r4 doprowadziy do wygrania wi$kszo mandatw w parlamencie
% rozpocz$to procedur$ uchwalania konstytuc#i (cho nie trzymano si$ #e#(
Konstytucja *w'%tn'owa ("+ *w'%tn'a 1!+, r#$
autorytarna 0orma rzdw, prezydent ma pierwsze mie#sce w pa8stwie, wybierany
przez 1gromadzenie @lektorw (wi$kszo wyaniania przez *e#m i *enat(, ale #eli
ust$pu#cy prezydent wskaza swego nast$pc$, to wybory powszechne;
prezydent mianowa nast$pc$ na wypadek wo#ny % pozwolio na cigo wadzy po
,5?5 r4;
brak #akie#kolwiek odpowiedzialnoci prezydenta;
prezydent powoywa rzd i dokonywa w nim zmian (cho rzd ponosi
odpowiedzialno polityczn przed *e#mem(;
prezydent mg w ka&dym momencie rozwiza parlament i mia szerokie kompetenc#e
prawodawcze;
,
ordynac#e wyborcze w praktyce pozbawiy opozyc#$ szans na wygranie wyborw;
OK-ES .O/SKI /UDOWEJ
Ma0a *onstytucja (1! &uty 1!1 r#$
nawizywaa do konstytuc#i marcowe# (min4 zasada podziau wadz(;
#ednoizbowy parlament wybiera prezydenta, wyra&a /otum nieu0noci rzdowi i
ministrom;
dopuszczono dekrety z moc ustawy wydawane przez rzd, zatwierdzane przez !ad$
'a8stwa, potem *e#m;
nowy organ ) !ada 'a8stwa (prezydent, marszaek i wicemarszakowie se#mu, prezes
2A, inne osoby(, ktra w pewnych sytuac#ach dziaaa w zast$pstwie se#mu;
w rzeczywistoci zlikwidowano opozyc#$, dlatego system parlamentarny by tylko na
papierze, a podczas prac nad konstytuc# wzorowano si$ na radzieckie# konstytuc#i z
,5?7 r4;
Konstytucja &'(cowa ("" &'(ca 1!," r#$
odrzucenie zasady podziau wadz na rzecz #ednolitoci wadzy % se#m za#mowa
na#wy&sze mie#sce, a podporzdkowane byy #emu pozostae organy (administrac#i,
sdownictwa, prokuratury(;
zniesiono urzd prezydenta, nowy ksztat nadano !adzie 'a8stwa (wybierana spord
posw( ) kompetenc#e prezydenta i kompetenc#e zast$pcze wobec se#mu;
rzd powoywany przez se#m, a zmian mg dokonywa se#m i rada pa8stwa;
brak 3A czy 3*, a *2 powoywany przez !ad$ 'a8stwa na - lat;
proklamowano liczne prawa i wolnoci, w szczeglnoci prawa soc#alne i ekonomiczne,
ale brak gwaranc#i instytuc#onalnych, te& wzgl$dem ochrony konstytuc#i #ako
na#wy&szego aktu prawnego;
.ra*ty*a *onstytucyjna
prawa i wolnoci realnie nie istniay, brak niezawisych sdw, nie istniaa opozyc#a, a
rzeczywista wadza wyra&ona bya zasad kierownicze# roli partii4 !ola *e#mu zerowa,
gdy& zbiera si$ 6 razy do roku na kilkudniowe ses#e, a zast$powaa go !ada 'a8stwa;
przeksztacenia po tzw4 'aBdzierniku gdy w latach -7C-D kierownictwo w partii prze#$li
ludzie odcina#cy si$ od stalinowskich metod rzdzenia % ustay na#drastycznie#sze
praktyki aparatu bezpiecze8stwa, ale nie zmieniono systemu4 ;graniczono rol$ !ady
'a8stwa, wzmocniono se#m (kilkumiesi$czne ses#e(, ktry zmonopolizowa 0unkc#$
ustawodawcz, ale nie miao to wi$kszego znaczenia politycznego;
luty ,5D7 r4 ) rewiz#a konstytuc#i ) program minimum (zrezygnowano z uchwalenia
nowe# konstytuc#i, co byo typowe w obozie(:
* nowela 0ormuowaa zasady ustro#owe, okrela#c '!E #ako pa8stwo soc#alistyczne;
* zapisaa kierownicz rol$ '1'! i przy#aB8 z 1*!!;
* na nowo s0ormuowano niektre prawa i wolnoci, ale nie zmienio to ich pozyc#i, ani
nie wprowadzono gwaranc#i ich ochrony;
* brak zmian w strukturze organw pa8stwowych;
* powierzono skromne kompetenc#e w zakresie ochrony konstytuc#i !adzie 'a8stwa4
lata F=>te ) zmienia si$ powoli mylenie, ale brak zmian w prawie, cho w ,5F6 r4
wprowadzono do konstytuc#i przepisy o 3* i 3A % Gkonstytuc#onalizm soc#alistyczny
wyczerpa swo#e mo&liwociH;
post$pu#cy rozpad systemu i cho brak zmian w relac#ach organw pa8stwowych
(,5FF ) dymis#a rzdy :essnera(, to powsta#e system gwaranc#i konstytucy#nych %
,5F= ) utworzono 2*I, ,5F- ) utworzono 3A, ,5FD ) utworzono !'; % ktre toroway
drog$ nowym ideom;
6
wiosna ,5F5 r4 ) ;krgy *t % rozmowy ma#ce wypracowa modus vivendi mi$dzy
wadz a opozyc#:
* przywrcono legalno istnienia *olidarnoci nie tylko #ako zwizku zawodowego,
ale i politycznego;
* przyspieszone wybory do *e#mu (7-J wadza, ?-J opozyc#a( i przywrcono *enat
(rwne(;
* zmiany w konstytuc#i (nowela kwietniowa(, gwnie wprowadzono urzd prezydenta
o silnych kompetenc#ach4
% wybory przyniosy pora&k$ dotychczasowe# wadzy4 'rezydentem zgodnie z ustaleniami
zosta gen4 94 Karuzelski, a pierwszy rzd stworzy 34 :azowiecki4
.OCZ2TKI III -ZECZ.OS.O/ITEJ
Now%&a *w'%tn'owa ( *w'%tn'a 1!3! r#$
osabiono se#m, cho pozosta przepis ustanawia#cy #ego na#wy&sz pozyc#$:
* wprowadzono senat ) wybory po 6 z wo#ewdztw, po ? z katowickiego i stoecznego,
nadano mu inic#atyw$ ustawodawcz, uczestnictwo w procesie ustawodawczym
(poprawki lub odrzucenie, a se#m mg to odrzuci #eli mia 6C?(;
* se#m i senat #ako 1gromadzenie 2arodowe ) wybr prezydenta na 7 lat, postawienie
prezydenta przed 3* (odpowiedzialno konstytucy#na za naruszenie konstytuc#i i
ustaw o sankc#i pozbawienia urz$du( oraz uzna trwa niezdolno prezydenta do
sprawowania urz$du ze wzgl$du na stan zdrowia;
prezydent ) nieprecyzy#ne okrelenie dot4 prezydenta nasuwao trudnoci
interpretacy#ne, czy szeroko opisane s #ego cele czy samoistne kompetenc#e (art4 ?6(;
szerokie rodki oddziaywania na parlament:
* podpisywa ustawy i mia /eto (odrzucane przez se#m 6C?( lub wniosek do 3A o
zbadanie zgodnoci z konstytuc#;
* zniesiono dekrety z moc ustawy;
* rozwizane se#mu (wi$c i senatu( w ? sytuac#ach: (,( #eli se#m w cigu ? miesi$cy
nie powoa rzdu; (6( #eli se#m w cigu ? miesi$cy nie uchwali ustawy bud&etowe#;
(?( #e&eli se#m pode#mie ustaw$ lub uchwa$, uniemo&liwia#c prezydentowi
wykonywanie konstytucy#nych uprawnie8 okrelonych w art4 ?6 ust4 6;
rzd i ministrowie powoywani przez se#m, ale tylko prezydent przedstawia kandydata
na premiera, a powoanie ministrw tylko na wniosek premiera uzgodniony z
prezydentem % se#m mg ich nie przy#, ale nara&a si$ na rozwizanie przez
prezydenta;
* odpowiedzialno polityczna przed se#mem, solidarna i indywidualna;
* brak mo&liwoci odwoania ministra przez prezydenta;
* wymg kontrasygnaty dla na#wa&nie#szych aktw prezydenta przez premiera (ale
zakres tych aktw miaa ustali ustawa, ktra w ko8cu nie zostaa uchwalona(;
swoiste pomieszanie zasady #ednolitoci wadzy z systemem prezydenckim %
wypadkowa sprzecznych d&e8 i kompromisw, urzd prezydenta wprowadzony #ako
gwaranc#a zachowania istnie#cego systemu wadzy, by mg przekreli postanowienia
;krgego *tou;
.ra*ty*a *onstytucyjna
posza w innym kierunku ) Karuzelski nie wchodzi rzdowi w drog$, a orodkiem
decyzy#nym sta si$ rzd dziaa#cy w porozumieniu z klubami wi$kszoci
parlamentarne#;
#esie8 ,5F5 r se#m i senat powou# swo#e komis#e do opracowania nowe# konstytuc#i
oraz noweli obecne# konstytuc#i, pod ktem koniecznych zmian
Now%&a 4ru5n'owa ("! 4ru5n'a 1!3! r#$
przeredagowano rozdzia konstytuc#i ) wykrelono kierownicz rol$ partii, przy#aB8 z
1*!!, zapisano nowe zasady ustro#u, a na#wa&nie#sz w art4 , demokratycznego
pa8stwa prawnego, urzeczywistnia#cego zasady sprawiedliwoci spoeczne#, ale i
wpisano pluralizm polityczny, swobod$ dziaalnoci gospodarcze#, ochron$ wasnoci %
szerokie rozwini$cie w orzecznictwie 3A
?
Mar6%c 1!!7 r# 8 now%&a *onstytucj' ) wprowadzono postanowienia o ustro#u wadzy
lokalne# i reaktywowano system samorzdu terytorialnego;
-o6w9j sytuacj' (o&'tyc6n%j
lato ,55= r4 ) Karuzelski deklaru#e gotowo ustpienia z urz$du % nowela z 6D
wrzenia ,55= r4 ) tryb powoania prezydenta w wyborach powszechnych na - lat %
,64,55= r4 ) wygrywa E4 9a$sa;
#esie8 ,55, r4 ) se#m pode#mu#e uchwa$ o samorozwizaniu % wybory doprowadziy do
bardzo silnego rozbicia politycznego parlamentu
* ,64,55, ) rzd ;lszewskiego % konLikt z 9a$s % se#m odwou#e rzd w =74,556 %
=D4,556 rzd M4 *uchockie#
prace nad now konstytuc# wci& trwa#, ale nie udao si$ na ?4=-4,55, r4 % po
wyborach ,55, r4 postanowiono uporzdkowa prace nad now konstytuc# %
6?4=+4,556 ustawa konstytucy#na o trybie przygotowania i uchwalania konstytuc#i !':
* uchwalana przez 1gromadzenie 2arodowe#, Aomis#a Aonstytucy#na (+7 posw, ,=
senatorw(, potwierdzenie w re0erendum
przewleke prace nad konstytuc# zmusiy do uregulowanie spraw czstkowych w
ustaw'% *onstytucyjn%j 6 1#17#1!!" o w6aj%mnyc: stosun*ac: m';56y w0a56<
ustawo5awc6< ' wy*onawc6< -. ora6 o samor6<56'% t%rytor'a&nym % :aa
Aonstytuc#a;
M=>= KONSTYTUCJ=
rozdzia ) wadza ustawodawcza, rozdzia i N ) w4 wykonawcza, rozdzia N )
samorzd terytorialny;
art4 DD ) konstytuc#a lipcowa traci moc;
';1I A;2*3O3PQKR:
* oglne zasady ustro#u (nowela grudniowa z ,5F5 r4S 6 przepisy(;
* prawa i wolnoci obywatelskie (tekst z ,5-6 i ,5D7(;
* ustr# wadzy sdownicze#, w tym 3A i 3*;
* tryb zmiany konstytuc#i;
!@EIQK@ :TU1O E@V*EI3O9R I @V1@AP3O9R:
* tr#podzia wadz (art4 ,(;
* dwuizbowo, senat bez zmian, wi$c se#m silnie#szy, a senat tylko kompetenc#e
ustawodawcze (#ego poprawki lub odrzucenie mogo by odrzucone bezwzgl$dn
wi$kszoci;
* se#m ) kontrola rzdu, udzia w #ego powoywaniu, odpowiedzialno polityczna
rzdu (obowizek prezydenta odwoania ministra po /otum nieu0noci,
* rozporzdzenia z moc ustawy ) wydawane przez rzd podpisywane przez
prezydenta wydawane na podstawie oglne# delegac#i z ustawy (parlament nigdy nie
udzieli takiego pozwolenia(;
'!@1OU@23 % zachowany model kompromisowy (bo saby parlament, silny 9a$sa(:
* wybr przez nard;
* szczeglna pozyc#a w zakresie obronnoci i spraw zagranicznych (podobne
wtpliwoci interpretacy#ne co w noweli grudniowe#( % oglne kierownictwo;
* /eto lub skierowanie ustawy do 3A;
* prawo rozwizania parlamentu w ? sytuac#ach (nie mg #u& rozwiza se#mu gdy
uchwali ustaw$ uniemo&liwia#c prezydentowi wykonywanie konstytucy#nych
uprawnie8(:
brak bud&etu w ? miesice;
brak rzdu w kole#nych stadiach #ego tworzenia;
niekonstruktywne /otum nieu0noci;
* bra udzia w tworzeniu rzdu, ale potem rzd nie by przed nim odpowiedzialny;
* ograniczone uprawnienia w zakresie wadzy sdownicze# % powoywa s$dziw na
wniosek Ara#owe# !ady *downictwa, bra udzia w powoywaniu kierownictwa 2*I
i *2, wykonywa prawo aski;
+
* ponosi tylko odpowiedzialno konstytucy#n ) 6C? 1gromadzenia 2arodowego
stawiao prezydenta przed 3*, ktry orzeka o pozbawieniu urz$du;
* kontrasygnata (premiera lub waciwego ministra( wymagana do wszystkich aktw,
okrelenie wy#tkw;
!1RU:
* domniemanie kompetency#ne w ramach wadzy wykonawcze#;
* !: W premier, wicepremierzy, ministrowie, inne osoby, #eli ustawy szczeglne tak
stanowi;
* zasada kolegialnoci, ale premier kierowa #e# pracami i kontrolowa prac$
ministrw;
* zmiany w skadzie dokonywane przez prezydenta na wniosek premiera;
skomplikowana procedura powoywania rzdu:
* etap: prezydent desygnu#e premiera i na #ego wniosek powou#e cay skad rzdu %
/otum zau0ania bezwzgl$dn wi$kszoci etap: se#m sam wybiera !:
(bezwzgl$dna wi$kszo(, ale wymg opinii prezydenta dot4 :;2, :*9, :*1;
etap: inic#atywa wraca do prezydenta (zwyka wi$kszo(; N etap: znw *e#m
wybiera (zwyka wi$kszo(; prezydent albo rozwizu#e se#m, albo tworzy tzw4
rzd prezydencki, ktry ma 7 miesi$cy na uzyskanie /otum zau0ania lub se#m
wybiera sw# rzd #eli po 7 miesicach brak /otum zau0ania prezydent musia
rozwiza se#m;
/otum nieu0noci:
* konstruktywne, ale se#m mia 6, dni na powoanie swo#ego rzdu;
* zwyke ) prezydent mg rozwiza parlament albo przy# dymis#$ rzdu;
tzw4 parlamentaryzm zrac#onalizowany
.ra*ty*a *onstytucyjna
*aby se#m po wyborach ,55, r4 % ma# ,55? r4 se#m wyra&a zwyke /otum nieu0noci
rzdowi *uchockie# % 9a$sa rozwizu#e se#m % wrzesie8 ,55? nowe wybory w oparciu o
now ordynac#$ wygrywa koalic#a *EU.'*E % cige konLikty z prezydentem pomimo w
miar$ stabilnego se#mu % koniec ,55- 9a$sa przegrywa wybory, wygrywa Awaniewski %
zmiany :ae# Aonstytuc#i:
* ,55- r4 ) dwukrotna nowelizac#a postanowie8 dot4 rozwizania se#mu (rozwizany
se#m dziaa do ukonstytuowania si$ nowego se#mu(;
* 6, czerwca ,557 r4 ) tzw4 !e0orma Qentrum ) umocnienie premiera i #ego organw;
.rac% na5 (r6y4otowan'%m *onstytucj'
INICJ=TYW=: prezydent, Aomis#a Aonstytucy#na 21, -7 czonkw 12, w ,55+ r4 dodano
-===== obywateli oraz &e poprzednie pro#ekty te& mog tra< pod obrady;
.-OJEKT?W:
* Aomis#a Aonstytucy#na *enatu Aadenc#i;
* '*E i P';
* A'2;
* P9;
* *EU;
* prezydent 9a$sa;
* 2*11 *olidarno i ugrupowania centroprawicowe (inic#atywa ludowa(;
wr6%s'%@ 1!!1 ) pierwsze czytanie wCw pro#ektw % przekazane do AA21 (+7 posw i
,= senatorw(;
* nie skorzystano z re0erendum przedkonstytucy#nego w sprawie zasad konstytuc#i;
AA21 powoaa 7 stay podkomis#i i zesp staych ekspertw;
styc6%@ 1!!, ) przy#$cie przez AA21 pro#ektu tekstu #ednolitego konstytuc#i %
powolne tempo bo kontrowers#e, szczeglnie ?:
* pozyc#a prezydenta;
* pozyc#a Aocioa i regulac#e dot4 wolnoci sumienia i wyznania;
-
* prawa soc#alne
(r6%0om 1!!,A!) koalic#a konstytucy#na ) *EU, '*E, P' i P9 ) dzi$ki temu mieli 6C?
w AA21 i 12
mar6%c 1!! r# ) drugie czytanie i uchwalenie parlamentarnego tekstu konstytuc#i %
poprawki zgosi prezydent % trzecie czytanie ) rozpatrzenie poprawek prezydenta % "
KWIETNI= 1!! UCBW=/ENIE KONSTYTUCJI4
kampania re0erendalna wraz z kampani wyborcz (wybory =545D(
", maja 1!! ) re0erendum konstytucy#ne (0rekwenc#a ok4 +6J, za -6J(;
1, &'(ca 1!! ) *d 2a#wy&szy po rozpatrzeniu protestw przeciwko wa&noci
re0erendum (dot, gwnie 0rekwenc#i(, w skadzie zby Idministracy#ne#, 'racy i
Pbezpiecze8 *poecznych pod# uchwa$ o wa&noci re0erendum;
1) &'(ca 1!! ) I4 Awaniewski podpisa Aonstytuc#$ i zarzdzi opublikowanie w
Uziennik Pstaw;
1 (aC56'%rn'* 1!! ) ? miesice po ogoszeniu zgodnie z art4 6+? Aonstytuc#a wesza
w &ycie4
6, wrzenia ,55D ) wybory (I9*.P9( % rzd K4 Xuzka % z#awisko Gkohabitac#iH )
odmienna prowenienc#a polityczna prezydenta i wi$kszoci se#mowe#;
pocztek lata 6=== ) rozpad koalic#i ) P9 wychodzi z rzdu % rzd mnie#szociowy;
#esie8 6=== ) wybory prezydenckie wygrywa Awaniewski;
wrzesie8 6==, ) wybory parlamentarne ) wygrywa *EU.P', I9* i P9 nie weszy do
se#mu % koalic#a z '*E % rzd :illera;
,7 kwietnia 6==? ) traktat akcesy#ny w Itenach % re0erendum D.F czerwca 6==? % ,
ma#a 6==+ 'olska w P@ % ,? czerwca 6==+ wybory do 'arlamentu P@ (sukces opozyc#i,
gwnie P@(;
wiosna 6==? ) wy#cie '*E z rzdu % ma# 6==+ rzd poda#e si$ do dymis#i % czerwiec
6==+ rzd Xelki
7
KONSTYTUCJ= I INNE D-?D>= .-=W= KONSTYTUCYJNEEO
ISTOT= I .OJCIE KONSTYTUCJI
pocztkowo #ako akt gwarantu#cy ograniczenie wadzy monarsze# i organizu#cy
organy pa8stwa % sporna kwestia czy prawa czowieka powinny by w konstytuc#i )
szkoa prawno.naturalna uznawaa, &e b$dzie to deprec#onowa wag$ praw czowieka,
ostatecznie wygraa zasada umieszczania praw czowieka w konstytuc#i lub deklarac#i
doczane# do konstytuc#i #ako #e# cz$4
6asa5a *onstytucjona&'6mu ) ka&de pa8stwo demokratyczne powinno mie
konstytuc#e i zapewnione mechanizmy do #e# obrony #e# poprawnego przestrzegania i
stosowania4
-o56aj% *onstytucj'
('san% i n'%('san%
s6tywn% (ma moc wy&sz ni& ustawa zwyka i trudnie#szy tryb zmiany ) kryterium
wyodr$bnienia 0ormalne iClub materialne( i %&astyc6n% (tryb zmiany #ak ustaw
zwykych ) kryterium wyodr$bnienia materialne ) treci, a nie mocy prawne#4(
j%5no&'t% (caa tre w #ednym akcie( i 60oFon% (kilka aktw do odr$bnych kwestii, np4
!ep4 "r4, *zwec#a, "inlandia do ,555 r4, zrael, Aanada, Qzechy, 'olska #ako
prowizorium w latach ,5+D.,5-6 i ,5F5.,55D(
*ryt%r'um :'storyc6n% ) 4%n%racj% *onstytucj':
generac#a ) na#starsze % Aonstytuc#a P*I, 2orwegii z ,F,+, Xelgii z ,F?,, 0r4
deklarac#a 'raw Qzowieka i ;bywatela z ,DF5, ustawy konstytucy#ne 0rancuskie z
,FD-, !zesza 2iemiecka z ,5D,, *zwa#caria z ,FD+, Kaponia z ,FF54
generac#a ) po .wsze# wo#nie wiatowe# % Aonstytuc#a weimarska z ,5,5, Iustrai
z ,56=, Qzechosowac#a z ,56=, polska konstytuc#a marcowa z ,56,, w !os#i okres
pocztku konstytuc#onalizmu soc#alistycznego, ma#cy wpyw na 0ormuowanie praw
soc#alnych na 1achodzie4
generac#a ) po .gie# wo#nie wiatowe# % Kaponia z ,5+7, 9ochy z ,+D, 2iemcy z
,5+5, konstytyc#e 0rancuskie N i N !epubliki % konstytuc#e tego okresu pisane byy
pod wpywem pora&ki konstytuc#onalizmu przedwo#ennego, szukano sposobw
rac#onalizac#i systemu parlamentarnego, budowania mechanizmw ochrony
konstytuc#i oraz penie# spisywano katalog praw i wolnoci #ednostki oraz
mechanizmy #ego obrony (tez regulac#e prawa mi$dzynarodowego #ak Aonwenc#a o
;chronie 'raw Qzowieka i 'odstawowych 9olnoci z ,5-= r4(
N ) konstytuc#e okresu wychodzenia z systemu totalitarnego ) Vrec#a z ,5D-,
'ortugalia z ,5D7, Miszpania z ,5DF, pa8stwa byego bloku soc#alistycznego, ale te&
pa8stwa o stabilnym systemie demokratycznym (*zwa#caria i "inlandia w ,555(4
staG'&n% (P*I( ) n'%staG'&n% ("ranc#a( ) wa&ny czynnik nie dla demokratycznoci
pa8stwa, ale dla autorytetu konstytuc#i
Konstytucja Yac4 constituere ) ustanawianie, urzdzanie, uporzdkowanie, nadawanie
okrelone# 0ormyZ #est to akt prawny (wzgl$dnie akty prawne( o na#wy&sze# mocy,
regulu#cy na#bardzie# podstawowe zagadnienia ustro#u politycznego, spoecznego i
gospodarczego pa8stwa4 2a#cz$cie# konstytuc#a odr&nia si$ te& od innych aktw
prawnych trybem #e# uchwalania i zmieniania4 'a8stwo ma tylko #edn konstytuc#$ (cho
mo&e si$ ona skada z kilku aktw prawnych(, natomiast liczba wszelkich innych ustaw
mo&e by nieograniczona4
CECBY KONSTYTUCJI J=KO UST=WY Z=S=DNICZEJ
Konstytucja j%st ustaw< % aktem normatywnym powszechnie obowizu#cym o pewnych
cechach szczeglnych4 * to:
(1$ s6c6%49&na tr%HI ) polega na zakresie (szerokoci( regulowanych przez ni materii
i na sposobie (g$bokoci, szczegowoci( ich regulowania4
:ateria konstytucy#na to caoksztat kwestii ustro#owych (triada(, tzn4:
oglne zasady ustro#u pa8stwowego;
D
ustr# naczelnych organw pa8stwa, zakres ich kompetenc#i i relac#i wza#emnych,
relac#e miedzy stanamiCkanonamiCpa8stwami w przypadku pa8stw zo&onych,
a w przypadku pa8stw unitarnych ustr# samorzdu lokalnego;
podstawowe prawa, wolnoci i obowizkw #ednostki4
V$boko regulac#i #est r&na w ro&nych pa8stwach, ale panu#e zasada, &e
konstytuc#a powinna normowa zagadnienia o charakterze podstawowym, ale ich
okrelenie ma charakter polityczny, dlatego obok konstytuc#i &a*on'c6nyc: (P*I,
"ranc#a z ,5-F( s konstytuc#e oGs6%rn% (wi$kszo konstytuc#i w pa8stwach
postkomunistycznych, np4 polska konstytuc#a % spowodowane #est to
dowiadczeniami autorytaryzmu oraz saboci iClub niewiar we wadz$ sdownicz
i #e# zdolno twrczego interpretowania konstytuc#i i wypeniania luk(
("$ s6c6%49&na Jorma ) polega na #e# :
szczeglne# nazwie ) tylko ten akt okrelany #est mianem Aonstytuc#i
trybie powstania ) cz$sto tryb ten okrelony #est w odr$bne# regulac#i
konstytucy#ne#4 2a#cz$cie# powsta#e w parlamencie (czasem poczone izby, czasem
spec#alnie wybrany do tego organ o du&e# reprezentatywnoci(, niekiedy poddana
pod re0erendum (typowe dla kra#w postkomunistycznych(, ale zdarza si$, &e #est
stworzona przez inny organ (np4 !os#a ,55D ) nadana przez prezydenta i
zatwierdzona w re0erendum; we "ranc#i parlament przekaza rzdowi napisanie
konstytuc#i i potwierdzenie #e# w re0erendum w ,5-F(4 Mistorycznie pierwszy sposb
to konstytuc#a oktro#owana (nadana #ednostronnym aktem wadcy(4
pro#ekt ) cz$sto przygotowywany przez spec#alne ciao polityczne, pozosta#ce
poza systemem komis#i parlamentarnych, np4 komis#a konstytucy#na w 'olsce4
uchwalenie ) z reguy potrzebna szczeglna wi$kszo i szczeglne kworum4
trybie zmiany ) #ako podstawowy element sztywnoci konstytuc#i4 1 reguy
uchwalana #ako ustawa konstytucy#na o zmianie konstytuc#i4 1 reguy odr$bny tryb
prze#awia si$ w:
szczeglna wi$kszo i kworum, czasem konieczno obecnoci innych
podmiotw
np4 !"2 (6C? w obu izbach(, "ranc#a ?C- w Aongresie, 9ochy (6C? w obu
izbach, inacze# re0erendum konstytucy#ne(, Xugaria ([(, Qzechy (?C- w obu
izbach(;
dodatkowe utrudnienia ) np4 konieczno potwierdzenia przez nast$pny
parlament, wspdziaanie organw centralnych i lokalnych w pa8stwach
zo&onych, potwierdzenie w re0erendum4
ustanowieniu kilku (konkurency#nych lub wyklucza#cych si$( procedur zmiany
konstytuc#i ) np4 dla rewiz#i konstytuc#i inna 0orma ni& dla zmian czstkowych,
ustanowieniu zakazu zmiany konstytuc#i w pewnych sytuac#ach bdB okresach )
np4 podczas stanu wo#ennego, zagro&enia pa8stwa44
szczeglne# systematyce oglne# ) podzia na rozdziay % da#e wyraz aks#ologii
ustro#odawcy; systematyka szczegowa #est taka sama #ak w innych
ustawach4,,,,,
(+$ s6c6%49&na moc (rawna ) przyznanie konstytuc#i na#wy&szego mie#sca w systemie
prawa stanowionego (zbudowanego na zasadzie hierarchicznoci4
'rzedmiot normowania konstytuc#i ma charakter pierwotny i nieograniczony, co
oznacza, &e konstytuc#a mo&e normowa ka&d kwesti$;
Aa&dy akt normatywny musi by z ni 64o5ny ) tzn4 nie mo&e by w sprzecznoci
sprzeczno materialna ) gdy tre dane# normy narusza konstytuc#$;
sprzeczno proceduralna (0ormalna( ) gdy sposb wydania dane# normy
narusza konstytuc#$;
sprzeczno kompetency#na ) gdy akt zosta wydany przez organ
nieupowa&niony w konstytuc#i;
zakaz wydawania aktw sprzecznych z konstytuc# (zasada niesprzecznoci(
odnosi si$ gwnie do dziaalnoci parlamentu i #est okrelany #ako negatywny
aspekt obowizku realizac#i konstytuc#i4
F
Aa&dy inny akt normatywny musi by z ni s(9jny ) tzn4 musi przy#mowa #e# tre
w mo&liwie na#penie#szy sposb w celu urzeczywistnienia postanowie8 Aonstytuc#i,
a poniewa& wiele postanowie8 konstytucy#nych #est u#$tych w sposb oglny zasad$
sp#noci nazywa si$ pozytywnym aspektem obowizku realizac#i konstytuc#i4
ten postulat #est trudny do badania w #urydyczny sposb;
! 1akaz naruszania i nakaz realizowania s skierowane do wszystkich organw pa8stwa4
'owy&e# wymienione s to cechy konstytuc#i sztywnych4 'olska konstytuc#a da#e wyraz swe#
sztywnoci we wst$pie i art4 F ust4 ,4
Zm'ana Konstytucj' 6 " *w'%tn'a 1!! ro*u 8 art# "+, K % technika inkorporac#i4
-o656'a0 KII 8 ZMI=N= KONSTYTUCJIL =rt# "+,#
,4 'ro#ekt ustawy o zmianie Aonstytuc#i mo&e przedo&y co na#mnie# ,C- ustawowe# liczby
posw, *enat lub 'rezydent !zeczypospolite#4
64 1miana Aonstytuc#i nast$pu#e w drodze ustawy uchwalone# w #ednakowym brzmieniu
przez *e#m i nast$pnie w terminie nie du&szym ni& 7= dni przez *enat4
?4 'ierwsze czytanie pro#ektu ustawy o zmianie Aonstytuc#i mo&e odby si$ nie wczenie#
ni& trzydziestego dnia od dnia przedo&enia *e#mowi pro#ektu ustawy4
+4 Pstaw$ o zmianie Aonstytuc#i uchwala *e#m wi$kszoci co na#mnie# 6C? gosw w
obecnoci co na#mnie# poowy ustawowe# liczby posw oraz *enat bezwzgl$dn
wi$kszoci gosw w obecnoci co na#mnie# poowy ustawowe# liczby senatorw4
-4 Pchwalenie przez *e#m ustawy zmienia#ce# przepisy rozdziaw , lub \ Aonstytuc#i
mo&e odby si$ nie wczenie# ni& szedziesitego dnia po pierwszym czytaniu pro#ektu
te# ustawy4
74 Ke&eli ustawa o zmianie Aonstytuc#i dotyczy przepisw rozdziau , lub \, podmioty
okrelone w ust4 , mog za&da, w terminie +- dni od dnia uchwalenia ustawy przez
*enat, przeprowadzenia re0erendum zatwierdza#cego4 1 wnioskiem w te# sprawie
podmioty te zwraca# si$ do :arszaka *e#mu, ktry zarzdza niezwocznie
przeprowadzenie re0erendum w cigu 7= dni od dnia zo&enia wniosku4 1miana
Aonstytuc#i zosta#e przy#$ta, #e&eli za t zmian opowiedziaa si$ wi$kszo gosu#cych4
D4 'o zako8czeniu post$powania okrelonego w ust4 + i 7 :arszaek *e#mu przedstawia
'rezydentowi !zeczypospolite# uchwalon ustaw$ do podpisu4 'rezydent
!zeczypospolite# podpisu#e ustaw$ w cigu 6, dni od dnia przedstawienia i zarzdza #e#
ogoszenie w Uzienniku Pstaw !zeczypospolite# 'olskie#4
.o6ycja *onstytucj' aM
prawo naturalne ) cho prawo natury ma pozyc#$ nadrz$dn w stosunku do prawa
stanowionego, to nie ma potrzeby zapisywania #e# w konstytuc#i, ale konstytuc#a
odwou#e si$ do norm prawa natury4 9 przypadku sprzecznoci obowizu#e niepisana
zasada ) ius resistendi ) prawo do oporu wobec tyranii4
oglne zasady prawa mi$dzynarodowego ) cho konstytuc#e z reguy ma# wy&sz
rang$ ni& umowy mi$dzynarodowe, to nie budzi wtpliwoci, &e pewne podstawowe
standardy mi$dzynarodowe praw czowieka czy demokratycznego systemu rzdw
musz by przestrzegane i uwzgl$dniane w konstytuc#i ze wzgl$du na 0aktyczne, silne
powizania mi$dzy pa8stwami (zwaszcza w @uropie(4
ONOWI2ZYW=NIE KONSTYTUCJI
Aonstytuc#a #est aktem normatywnym powszechnie obowizu#cym % wi&e wszystkie
organy wadzy publiczne# i obywateli4 *pecy<ka konstytuc#i polega na:
(1$ stru*tur6% ' c:ara*t%r6% (rawnym (r6%('s9w *onstytucj'
ro56aj% (r6%('s9w w *onstytucj':
przepisy do samo'stn%4o stosowania
przepisy s0ormuowane w sposb oglny, ale nie#ako ja*o ws*a69w*' 5&a
ustawo5awcy w procesie tworzenia na ich bazie innych ustaw (np4 art4 ,65
ust4 ?(
5
6asa5y *onstytucyjn% % przepisy o charakterze klauzul generalnych,
s0ormuowane przy pomocy hasa, a ustalenie co ono oznacza dokonywane #est
w procesie interpretac#i i stosowania konstytuc#i (dzieo organw wadzy
sadownicze#(4 :a# one charakter normatywny4 2p4 art4 ,, 6, ?=4
zasady konstytucy#ne s podstawow wskazwk dla okrelenia aks#ologii
konstytuc#i % konstytuc#a nie #est #edynie sum zda8, gdy& odwou#e si$ do
innych systemw wartoci, si$ga#c poza sw# tekst4
zasady konstytucy#ne uelastycznia# konstytuc#$, pozwala#c #e#
dostosowywa si$ do zmienia#cych warunkw4 nterpretac#a norm
konstytucy#nych mo&e ulega zmianie4
zasady konstytucy#ne wyznacza# oglne ramy interpretowania i
stosowania innych norm konstytucy#nych % wy&sza ranga wrd norm
konstytucy#nych4
rozr&nienie norm i zasad konstytucy#nych #est dzieem doktryny4 9 polskie# nauce
uzna#e si$, &e wszystkie postanowienia konstytuc#i ma# charakter normatywny4 1
tego punktu widzenia inn pozyc#$ za#mu#e (r%amGu0a ) celem #e# #est wskazanie
historycznych i politycznych podstaw konstytuc#i, wyra&enie konstytucy#ne#
to&samoci i wskazwka do odnalezienia aks#ologii konstytuc#i % dlatego nie ka&de
s0ormuowanie wst$pu ma samoistnie normatywny charakter, ale stanowi to wy#tek
od reguy, o znaczeniu prawnym w zakresie interpretac#i przepisw konstytuc#i4
("$ 6asa5ac: ' Jormac: stosowan'a *onstytucj'
stosowanie konstytuc#i to 6a*a6 pode#mowania dziaa8 sprzecznych oraz oGow'<6%*
pode#mowania dziaa8 i unormowa8 su&cych realizac#i konstytuc#i, oraz
(owo0ywan'% norm i zasad konstytucy#nych, #ako bezporednie# podstawy, tam
gdzie #est to mo&liwe % dwie koncepc#e:
6asa5a (oHr%5n'c6<c%j ro&' *onstytucj' ) konstytuc#a #ako akt adresowany
do ustawodawcy4
6asa5a G%6(oHr%5n'%4o stosowan'a *onstytucj' ) tam gdzie postanowienia
konstytucy#ne s0ormuowane s w sposb precyzy#ny do dane# sytuac#i,
podmiot powinien zastosowa w pierwszym rz$dzie konstytuc#$, a potem inne
ustawy4 % art4 F ust4 6 A4
Jormy s<5ow%4o stosowan'a *onstytucj':
#ako samo'stn%j (o5stawy ro6str6y4n';c'a ) gdy norma nada#e si$ do
bezporedniego stosowania, a ustawodawstwo zwyke nie normu#e te# kwestii,
lub normu#e # cz$ciowo
ws(90stosowan'% normy konstytucy#ne# i postanowie8 ustawowych ) sd
b$dzie musia wybra ta wykadni$, ktra w na#penie#szy sposb realizu#e
normy konstytuc#i4
w (r6y(a5*u *onO'*tu mi$dzy norm konstytucy#n a ustawow ) sad musi
albo dokona takie# interpretac#i przepisu ustawy, by bya ona zgodna z
konstytuc#, ale musi pod# dziaania zmierza#ce do usuni$cia
niekonstytucy#nego przepisu z systemu prawa4
(+$ 4warancjac: (r6%str6%4an'a *onstytucj'
procedura o5(ow'%56'a&noHc' *onstytucyjn%j (impeachment lub odp4 przed
spec#alnym trybunaem(
s<5own'ctwo a5m'n'stracyjn% ) badanie zgodnoci indywidualnych decyz#i z
ustawami4
procedura Ga5an'a 64o5noHc' ustaw 6 *onstytucj< ) pocztkowo uznawano
model tzw4 samokontroli parlamentu ("ranc#a, pa8stwa soc#alistyczne(, lub teori$
sankc#i, czyli podpis monarchy (2iemcy( % nie sprawdziy si$4 'owierzono zadanie to
wadzy sadownicze# ) 6 modele:
mo5%& *ontro&' ro6(ros6on%j (P*I( ) kompetenc#a orzekania o zgodnoci
ustaw z konstytuc# przysugu#e wszystkim sdom, a rola takiego
rozstrzygni$cia zale&y od mie#sca danego sdu w hierarchii sdownictwa
(na#wy&sza rola *2(4 ;rzekanie o zgodnoci z konstytuc# ma charakter
incydentalny ) tzn4 dokonywane #est tylko w ramach konkretne# sprawy, oraz
,=
sd nie ma prawa do uchylenia obowizywania przepisu, tylko mo&e odmwi
zastosowania danego przepisu w dane# sprawie4 9 praktyce orzeczenie *2 o
niekonstytucy#noci kadzie kres stosowaniu danego przepisu4
powsta na podstawie orzeczenia :arbury /4 :adison z ,F=? r4, potem
przy#$ty w kra#ach Imeryki ]aci8skie#, Aanadzie, Iustralii, ndiach,
zraelu, a po wo#nie w Kaponii
mo5%& *ontro&' s*onc%ntrowan%j (Mans Aelsen, Iustria( ) istnienie ^uasi.
sdowego organu do kontroli konstytucy#noci ustaw4 nne sdy nie ma# tego
prawa, ale mog zwraca si$ z pytaniem do takiego trybunau4 Aontrola
dokonywana nie tylko w przypadku rozpatrywania spraw indywidualnych
(kontrola indywidualna(, ale te& z inic#atywy pewnych organw (!';,
prezydent, rzd, grupa parlamentarzystw( (kontrola abstrakcy#na(4 *kutkiem
orzeczenia o niekonstytucy#noci #est generalne uchylenie danego przepisu4
powsta w Iustrii, potem Qzechosowac#i4 !ozpowszechni si$ po wo#nie
(w ko8cu nawet "ranc#a utworzya !ad$ Aonstytucy#n w ,5F- r4(
INNE D-?D>= .-=W= KONSTYTUCYJNEEO
Ustawa *onstytucyjna ) ta sama moc prawna, ten sam tryb uchwalenia i zmiany4 1 reguy
regulu# wskie kwestie materii konstytucy#ne#:
stanowi nowelizac#$ istnie#ce# konstytuc#i (technika inkorporac#i ) nie #ako poprawka
#ak w P*I, tylko #ako integralna cz$, zast$pu#c zmieniany tekst(4
uzupenia# konstytuc#$ (np4 ustawa konstytucy#na z 6?4=+4,556 r4 o trybie 444(
w okresie braku konstytuc#i ustawy konstytucy#ne mog # zast$powa ) tzw4
prowizorium4
#ednorazowe zawieszenie obowizywania konstytuc#i (caoci lub cz$ci( w przypadku
koniecznoci odstpienia, a nie zmiany konstytuc#i4
kwestia sporna ) w obecne# konstytuc#i #edyn ustaw konstytucy#n #est ustawa o
zmianie konstytuc#i art4 6?- A4
Inn% a*ty normatywn% ) te& mog dotyczy materii konstytucy#ne#, ale nie ma#
szczeglne# mocy prawne# (np4 ustawy o samorzdzie, o 3A, ordynac#e wyborcze, uchwaa
) regulamin se#mu i senatu, i in4(
.rawo 6wyc6ajow% ) normy prawne powstae w drodze dugotrwaego stosowania
zwycza#owo przy#$tych rozwiza8, charakteryzu#ce si$ przekonaniem, &e s prawem % w
'olsce nie ma mocy prawne#, ale pewne zasady s stosowane, np4 zasada dyskontynuac#i
prac parlamentu cho nie zostaa nigdzie zapisana, uzna#e si$ # za obowizu#c; mazurek
Ubrowskiego do ,5D7 r4 uznawano #edynie za hymn 'olski4
Zwyc6aj *onstytucyjny ) ustabilizowana (dugotrwaa i powtarzalna( praktyka
post$powania w #akie# sytuac#i, rodzca domniemanie, &e w przypadku powtrzenia si$
takie# sytuac#i zostanie potraktowana w taki sam sposb % pomimo, &e przepisy
pozostawia# kilka mo&liwoci, stale wybiera si$ #edno rozwizanie4 'owsta#e tam, gdzie
regulac#a prawna nie #est wyczerpu#ca (sytuac#a typowa w prawie konstytucy#nym(4
P element praktyki prawa konstytucy#nego a nie element prawa konstytucy#nego %
mo&liwo zmiany w ka&dym momencie4 Vdyby zwycza# utrzymywa si$ dugi czas,
&e praktyka zacz$aby mu przypisywa walor bezwzgl$dnie obowizu#cy, doszoby
do przeksztacenia zwycza#u w prawo zwycza#owe (w 'olsce zbyt du&a zmienno(
'rzykady % 0unkc#onowanie !: oparte #est w du&e# mierze na zwycza#u; kompetenc#a
:arszaka *e#mu do poprawek technicznych tekstu4
Dysonans *onstytucyjny ) przeamanie konwenansu konstytucy#nego4
.r%c%5%ns *onstytucyjny ) #ednorazowe, wiadome rozstrzygni$cie w praktyce, w
nadziei na takie same rozwizania w przyszoci4 Keli si$ speni, da pocztek nowemu
zwycza#owi4 'oprzez precedens mo&e do# do zmiany zwycza#u konstytucy#nego, np4 I4
,,
Awaniewski mianu#c premiera E4 :illera powiedzia, &e Gma nadzie#$, &e na premiera
b$dzie desygnowany kieru#cy wygran partiH
% zwycza#e i precedensy konstytucy#ne nie stanowi w 'olsce prawa obowizu#cego, ale
stanowi #ego uzupelnienie4
Or6%c6n'ctwo ) nie stanowi Brda prawa konstytucy#nego4 !ozstrzygni$cia sdw (w tym
3A( nie mog dodawa niczego nowego do istnie#cych norm, a #edynie precyzowa ich
znaczenie i sposb stosowania, co czasem uzysku#e walor wi&cy (art4 ,5= ust4 6 A4(4
Kednak du&a oglnikowo i po#emno s0ormuowa8 konstytuc#i da#e mo&liwo
wzbogacania zawartoci tych norm4 1#awisko to #est typowe dla obecnego rozwo#u
konstytuc#onalizmu (np4 interpretac#a zasady demokratycznego pa8stwa prawnego(4
Ulatego sdownictwo (zwaszcza 3A( #est bliskie Brdom prawa4
Do*tryna ) zesp naukowych pogldw i twierdze8 0ormuu#cych siatk$ po#$ prawa
konstytucy#nego i okrela#cych metody i zasady #ego interpretac#i4 Ile pogldy doktryny
peni wa&na rol$ w tworzeniu prawa i orzecznictwie4
Ustawa or4an'c6na (s%m'Q*onstytucyjna$ ) ustawa ma#ca moc prawn pomi$dzy
konstytuc# a ustaw, przewa&nie dotyczy bardzo wa&nych kwestii, #ak ordynac#a
wyborcza, stany nadzwycza#ne, ustawy podatkowe, kodeksy4 9yst$pu#e min4 we "ranc#i4
=r%n4a ) krtki wst$p, bez historycznego i aks#ologicznego podo&a, np4 przed ma
konstytuc#4
,6
D-?D>= .-=W=
oparcie 0unkc#onowania pa8stwa na prawie (demokratyczne pa8stwo( % (roG&%m
ustosun*owan'a s'; 5o (rawa natura&n%4o (zesp regu i norm, ktre istnie#
niezale&nie od ustawodawcy, wynika# z istoty samego czowieka( % atrybut
nadrz$dnoci wobec prawa pozytywnego, ale konsekwenc#e tylko w ostatecznoci
(prawo do oporu(
6asa5a :'%rarc:'c6n%j Gu5owy syst%mu (rawa #est istotnym elementem zasady
pa8stwa prawnego % problemy ustro#owe:
* zapewnienie konstytuc#i mie#sca na#wy&szego aktu ) sdowa kontrola
konstytucy#noci aktw;
* zapewnienie ustawie nadrz$dne# roli, t#4 prymat ustawy (wy&sza moc ni& innych
aktw( i wyczno ustawy;
* problem zakresu przedmiotowego i podmiotowego aktw organw wykonawczych;
wyr&nienie prawa wewn$trznego powstao w \\ w4 w 2iemczech i uznano, &e
#est to wyczna kompetenc#a organw wykonawczych, gdy& i tak nie mog
dotyczy obywatela4
w okresie '!E t6w# otwarty syst%m Cr95%0 (rawa (ro6c:w'ana *onc%(cja
Cr95%0 (rawa$
.r9Gy (or6<5*owan'a (rawa od lat 7=>tych % #edynie poowiczne, gdy& zawsze
egzekutywa miaa kompetenc#$ do stanowienia prawa dotyczcego sytuac#i obywatela
(ponad 6= lat pracy niezako8czone# nad ustaw o tworzeniu prawa(4 .'%rws6% 6m'anyM
'owstanie 2*I (,5F=( i 3A (,5F6CF-( ) ich orzecznictwo stopniowo ogranicza
samowol$ rzdowego prawotwrstwa4 'ostulat stworzenia t6w# 6am*n';t%4o syst%mu
Cr95%0 (rawa (ows6%c:n%4o % podczas prac nad konstytuc# przy#$to + podstawowe
wnioski:
* regulac#a systemu Brde prawa zostaa u#$ta caociowo w rozdziale (art4 FD.5+(
) autonomiczny charakter systemu Brde prawa;
* regulac#a systemu Brde prawa opiera si$ na hierarchiczne# budowie, zapewnia#ce#
Aonstytuc#i i ustawom na#wy&sz rang$ (#edyny wy#tek art4 6?+( ) zasada
wieloszczeblowoci;
* regulac#a systemu Brde prawa wy#ania mie#sce #akie za#mu# umowy
mi$dzynarodowe;
* regulac#a systemu Brde prawa opiera si$ na rozr&nieniu przepisw prawa
powszechnie obowizu#cego i prawa wewn$trznego4
C%c:y syst%mu Cr95%0 (rawaM
* :'%rarc:'c6noHI
* normatywna *onc%(cja Cr95%0 (rawa ) tzn4 &e tylko normy prawne tworz system
prawny, czyli orzeczenia 3A nie4
* 5ua&'6m Cr95%0 (rawa ) podzia na powszechne i wewn$trzne prawo zosta
zamany przez sam konstytuc#$ i tylko w nie# mog by od niego wy#tki:
art# ! ) G!' przestrzega wi&cego # prawa mi$dzynarodowegoH % w tym
zwycza#;
art# ", ust# , ) umowy mi$dzy !' a kocioami i zwizkami, #ako podstawa
ustawy;
art# ,! ust# " ) ukady zbiorowe pracy;
art# )1 ust# 1 ) prawo do in0ormac#i ) regulaminy *e#mu i *enatu okrela# tryb
udzielania in0ormac#i o nich4
art# "" ust# 1 65# 1 w zwizku z ustaw o 2X'4
6am*n';c'% syst%mu Cr95%0 (rawa (ows6%c:n'% oGow'<6uj<cego w
aspekcie przedmiotowym i podmiotowym % pomimo wy#tkw linia
orzecznicza 3A broni tezy o zamkni$ciu systemu4
DU=/ISTYCZNY CB=-=KTE- SYSTEMU D-?DE> .-=W=
Dua&'styc6ny c:ara*t%r syst%mu Cr95%0 (rawa polega na rozr&nieniu przepisw
prawa powszechnie obowizu#cego oraz przepisw o charakterze wewn$trznym4
,?
.r6%('sy (rawa (ows6%c:n'% oGow'<6uj<c%4o mog wiza wszystkie podmioty w
pa8stwie4 'rzepisy te ma# zamkni$ty system Brde prawa w dwch aspektach (wyrok
3A(:
* 9 aspekcie przedmiotowym ) enumeratywnie wymienione w Aonstytuc#i 0ormy
aktw prawa powszechnie obowizu#cego
art4 FD ) Aonstytuc#a (akt samoistny(, ustawy (akt samoistny(, raty<kowane
umowy mi$dzynarodowe (akt samoistny(, rozporzdzenia, akty prawa
mie#scowego;
a*t samo'stny ) do #ego wydania nie #est potrzebne &adne szczegowe
upowa&nienie; wydawane s w ramach oglne# kompetenc#i do stanowienia
prawa4
art4 6?+ ) rozporzdzenia 'rezydenta z moc ustawy,
art4 5, ust4 ? ) przepisy stanowione przez organizac#$ mi$dzynarodow, do
ktre# nale&y 'olska, #e&eli umowa mi$dzynarodowa przewidu#e tak skuteczno
prawn tych przepisw w prawie wewn$trznym4
wCw wy#tki % kwestia kontrowersy#na4
rozszerzenie katalogu Brde prawa mo&e nastpi tylko w konstytuc#i
* 9 aspekcie podmiotowym ) enumeratywne wyliczenie wszystkich organw na
szczeblu centralnym upowa&nionych do stanowienia prawa, z zao&eniem, &e
kompetenc#i nie mo&na domniemywa4
(o6'om *onstytucyjny ) parlament w szczeglne# procedurze art4 6?- A4 ;
(o6'om ustaw 6wy*0yc: ) parlament;
_ prezydent ) w sytuac#ach nadzwycza#nych ) art4 6?+ A4;
(o6'om ro6(or6<56%@ ) prezydent, !ada :inistrw, premier, ministrowie oraz
przewodniczcy komitetw, A!!i3/4
zakaz rozszerza#ce# wykadni np4 0unkc#onalne# (wyrok 3A dot4 2X'(
(o6'om (rawa m'%jscow%4o ) samorzd terytorialny i terenowe organy
administrac#i rzdowe# % na podstawie i w granicach upowa&nie8 ustawowych %
niezupene zamkni$cie Brde prawa, gdy& ustawodawca mo&e okrela #akim
organom lokalnym ma przysugiwa ta kompetenc#a4
=*ty (rawa w%wn;tr6n%4o ) ich istota to ograniczony zakres obowizywania % tylko
#ednostki podlege4
* Ikty prawa wewn$trznego ma# otwarty c:ara*t%r w as(%*c'% (o5m'otowym '
(r6%5m'otowym (wymienione s tylko uchway !: i ministrw( % mog by
rozszerzane te& w drodze ustawy4
* Ikty prawa wewn$trznego wg art4 5? A4:
mog by adresowane tylko do #ednostek organizacy#nie podlegych;
nie mog dziaa na GzewntrzH, tzn4 nie mo&e by podstaw decyz#i wobec
obywateli, osb prawnych oraz innych podmiotw4
mog by wydawane tylko na podstawie ustawy (lub konstytuc#i #ak uchway
!:(4
musz by zgodne z powszechnie obowizu#cym prawem i podlega# sdowe#
kontroli (3A ) uchyli, inne sdy ) odmowa zastosowania(
* G'odlegoH ) szerokie rozumienie wg 3A ) 6 wyroki stwierdza#ce, &e podlego
istnie#e #eli wynika z konstytuc#i, np4 G2A podlega *e#mowiH, G2X' #est centralnym
bankiem pa8stwaH % niebezpiecze8stwo zbli&enia si$ do s0ery aktw prawa
powszechnie obowizu#cego4
'odzia na akty prawa powszechnie obowizu#cego i akty prawa wewn$trznego #est
(o56'a0%m 5yc:otom'c6nym, tzn4 nie istnie#e trzecia kategoria aktw normatywnych4
9 szczeglnoci nie mo&na stwierdzi istnienia kompetenc#i do wydawania aktw
wadczych, #e&eli uprawnienie to #est niezb$dne dla realizac#i zada8 publicznych
nao&onych ustaw na okrelone podmioty4
.-=WO K-=JOWE 8 SYSTEM D-?DE> .OWSZECBNIE ONOWI2ZUJ2CEEO
.-=W=
,+
.o5stawowym' *ons%*w%ncjam' :'%rarc:'6acj' a*t9w normatywnyc: j%stM
wymg zgodnoci aktw ni&szego szczebla z aktami wy&szego szczebla pod rygorem
wadliwoci aktu ni&szego rz$du % mo&liwo uchylenia lub pomini$cia przy orzekaniu,
a wy#tkowo niewa&no ex tunc aktu ni&szego szczebla;
wymg by uchylenie, zmiana, zawieszenie akty danego szczebla byo dokonywane
#edynie aktem tego samego szczebla lub wy&szego;
zakaz normowania pewnych kwestii przez akty poni&e# okrelonego szczebla (tzw4
wyczno ustawy(;
zakaz wydawania aktw ni&szego szczebla bez uprzedniego upowa&nienia w akcie
wy&szego szczebla ) akty wykonawcze (rozporzdzenie( w odr&nieniu od aktw
samoistnych (wynika#ce z oglnych kompetenc#i danego organu do stanowienia prawa,
np4 ustawy(
C6t%ry (o5stawow% s6c6%G&%M
*zczebel *onstytucyjny (konstytuc#a(
*zczebel um9w m';56ynaro5owyc:, raty<kowanych w trybie art4 F5 ust4 ,
*zczebel ustawowy (ustawy i rozporzdzenia 'rezydenta z moc ustawy(
*zczebel ro6(or6<56%@
P a*ty (rawa m'%jscow%4o, powszechnie obowizu#ce na obszarze dziaania
organw, ktre #e ustanowiy4
O40os6%n'%
9arunkiem we#cia w &ycie aktw prawa powszechnie obowizu#cego #est ich
o40os6%n'% (art4 FF( i dotyczy te& prawa wewn$trznego, co wynika z klauzuli pa8stwa
prawnego4
* wg ustawy obowizek niezwocznego ogoszenia aktw, a we#cie w &ycie z reguy ,+
dni po ogoszeniu, a wy#tki #eli wymaga tego wa&ny interes pa8stwa, a nie sto#
temu na przeszkodzie zasady demokratycznego pastwa prawnego (podobnie nadanie
mocy wsteczne#(
O40os6%n'% ) zamieszczenie aktu w spec#alnym dzienniku urz$dowym, zgodnie z
zasadami i trybem okrelonym w ustawie (ustawa o ogaszaniu aktw normatywnych i
niektrych innych aktw prawnych oraz ustawa o umowach mi$dzynarodowych(
* 3rzy centralne ponadresortowe dzienniki wg ustawy: D6#U# -., D6#Ur6# -.
RMon'tor .o&s*'S, D6#Ur6# -. RMon'tor .o&s*' NS, wydawane przez premiera,
oraz dzienniki resortowe (wydawane przez ministrw( oraz dzienniki wo#ewdzkie
(wydawane przez wo#ewodw i obe#mu#ce cao aktw prawa mie#scowego na
danym terenie(
D6#U#M Aonstytuc#a, ustawy, rozporzdzenia z moc ustawy, rozporzdzenia, umowy
mi$dzynarodowe raty<kowane, oraz inne akty (orzeczenia 3A oraz uchway !:
uchyla#ce rozporzdzenia ministra, a tak&e ze wzgl$du na szczeglnie wa&n tre, np4
dot4 stanw wo#ny, wyborw itp(, akty #ednolite, obwieszczenia o sprostowaniu4
Konstytucja
wszystkie oglne cechy ustawy i pewne cechy charakterystyczne dot4 szczeglne#
treci, 0ormy i mocy prawne#4
ustawy konstytucy#ne ) brak ich w aktualnym systemie Brde prawa, #edyna ustawa
konstytucy#na to zmiana konstytuc#i, ale nie ustawa uzupenia#ca i istnie#ca obok
tekstu konstytuc#i4
Ustawa ) brak de<nic#i w konstytuc#i (nawizanie do zastane# de<nic#i(:
I# a*t (ar&am%ntu % wyczne upowa&nienie parlamentu do stanowienia ustaw #est
wymogiem demokratycznego pa8stwa prawa i zwizane #est z zasad podziau wadz
T oznacza te& wykluczenie re0erendum #ako 0ormy stanowienia ustaw4
T obie izby parlamenty, cho ich rola mo&e by r&na
,-
II# o c:ara*t%r6% normatywnym ) tzn4 wszystkie postanowienia ustawy musz by
s0ormuowane w sposb pozwala#cy im sta si$ budulcem norm prawnych o
charakterze generalnym (dot4 podmiotw( i abstrakcy#nym (dot4 wzorw zachowa8(, a
nie indywidualno.konkretnym4
III# 6ajmuj% najwyFs6% m'%jsc% w syst%m'% Cr95%0 (rawa *rajow%4o
(podporzdkowana konstytuc#i(4 *zczeglna moc prawna (prymat( ustawy polega na:
T :a samoistnie moc obowizu#ca, tzn4 do #e# zaistnienia nie potrzebne #est &adne
dodatkowe upowa&nienie (a przepisy konstytucy#ne dotyczce wydawania ustaw z
konkretnych dziedzin, to zobowizanie parlamentu do uregulowania tych spraw(;
T :o&e by zmienionaCuchylonaCzawieszona tylko przez inn ustaw$;
T Aa&da inna norma prawa kra#owego mo&e by zmienionaCuchylonaCzawieszona przez
ustaw$;
T 9ydanie innych aktw normatywnych (poza powszechnie obowizu#cymi( mo&e si$
odby tylko na podstawie ustawy i w celu #e# wykonania4
IU# o n'%o4ran'c6onym 6a*r%s'% (r6%5m'otowymM
T tzn4 ka&da materia mo&e by uregulowana w ustawie, byleby bya zgodna z
konstytuc# i umowami mi$dzynarodowymi raty<kowanymi, a #edyne wy#tki dot4
regulaminu *e#mu i *enatu oraz 1gromadzenia 2arodowego (uchwaa danego
ciaa(;
T tzw4 zasada wycznoci ustawy ) pewne materie mog by regulowane tylko przez
ustawy lub na podstawie upowa&nienia z ustawy % sytuac#a prawna #ednostki (i
podmiotw podobnych( % kiedy materialne kryteria wycznoci ) tzn4 #eli co nie
zarezerwowane dla ustawy, to mog by te& inne akty; dzi 0ormalne kryteria
wycznoci ) #e&eli co #est powszechnie obowizu#ce, to automatycznie musi to
by ustawa % zasada zupenoci koniecznego zakresu ustawy (na podstawie art4 FD
ust4 , i art4 56 w powizaniu z art4 6(4
zaliczenie dane# materii do wycznoci ustawy n'% o6nac6a 6a*a6u r%4u&acj'
(o5ustawow%j4
T szczegowo (g$boko( regulac#i zale&y od materii #akie# dotyczy i powizania ze
statusem #ednostki % zupena (absolutna( wyczno ustawy ) regulac#e represy#ne
i prawo podatkowe4 !egulac#a dot4 ograniczania wolnoci i praw ) ksztatu#e si$
linia orzecznicza w kierunku absolutne# wycznoci4
U# 5oc:o56<cy 5o s*ut*u w s6c6%49&n%j (roc%5ur6%V w 409wn%j m'%r6%
ur%4u&owan%j w *onstytucj'L
-o6(or6<56%n'a .r%6y5%nta 64o5n'% 6 art# "+1
na wniosek !:, kontrasygnata premiera;
tylko podczas stanu wo#ennego (a nie nadzwycza#nego(, #eli se#m nie mo&e zebra si$
na posiedzenie4
zakaz zmieniania w tym trybie: konstytuc#i, ordynac#i wyborczych, ustaw o stanach
nadzwycza#nych czy wyborze 'rezydenta (tak&e dla parlamentu(4
wydawanie tych rozporzdze8 zgodnie z zasadami legalnoci, proporc#onalnoci i
celowoci4
wymg przedstawienia tych rozporzdze8 na na#bli&szym posiedzeniu se#mu
-o6(or6<56%n'a normatywn%
`1 c%c:ya to akty prawne oparte o podstaw$ ustawow, o treci utrzymane# w ramach
upowa&nienia i zdeterminowane# przez cel ustawy #ak ma# wykona, niesprzeczne z
unormowaniami o randze ustawy4
tylko *onstytucyjn% or4any mo4< wy5awaI ro6(or6<56%n'a (wyliczenie
enumeratywne(
* 'rezydent !' (art4 ,+6 ust4 ,(,
* !ada :inistrw (art4 ,+7 ust4 + pkt4 6(,
* 'rezesa !: (art4 ,+F ust4 ?(,
* poszczeglni ministrowie i kierownicy komitetw (art4 ,+5 ust4 6 i ?(,
,7
* A!!i3N (art4 6?, ust4 6(4
Ppowa&nienie ustawowe mo&e by Ja*u&tatywn% (pozwala na wydanie
rozporzdzenia(, albo oG&'4atoryjn% (nakazywa( i musi by tr9js6c6%490ow%, tzn4:
* *1Q1@Vb];9;cd ';U:;3;9I ) wskazanie organu o konstytucy#nych kompetenc#ach
do wydawania rozporzdze84 1akazana #est subdelegac#a ) art4 564 ust4 64
* *1Q1@Vb];9;cd '!1@U:;3;9I ) wskazanie zakresu spraw4 1akazana #est wszelka
interpretac#a rozszerza#ca, inacze# naruszenie konstytuc#i4
* *1Q1@Vb];9;cd 3!@cQ;9I ) wskazanie wytycznych dotyczcych treci (art4 56 ust4
,(, ale powsta# wtpliwoci co do de<nic#i GwytyczneH ) wyroki 3A:
musz dotyczy materialnego ksztatu regulac#i wykonawcze#, a nie tylko np4
elementw procedury #ego wydania;
mog mie charakter negatywny (wykluczenie pewnych rozwiza8( lub
pozytywny (wskazanie kryteriw czy 0unkc#i(, wa&ne by czyniy czytelnym zamiar
ustawodawcy;
stopie8 szczegowoci zale&y od regulowane# materii i #e# zwizku z zasad
zupenoci ustawy;
musz dotyczy odr$bnie ka&de# ze szczegowych materii, ktrych regulac#a ma
dotyczy;
powinny (ale nie musz( by zawarte w przepisie upowa&nia#cym, ale musi by
mo&liwe precyzy#ne odczytanie wytycznych, ale nie poprzez ich interpretac#$4
musi zosta o(uG&'*owan% w D6'%nn'*u Ustaw
(o5&%4aj< *ontro&' 3A (uchyli( i sdom powszechnym i administracy#nym (odmwi
zastosowania, skoro s$dziowie podlega# konstytuc#i i ustawom, to nie podlega# #u&
rozporzdzeniom ) prawo do badania konstytucy#noci i legalnoci rozporzdze8(4
=*ty (rawa m'%jscow%4o
to akty prawa powszechnie obowizu#cego na obszarze dziaania organw, ktre #e
ustanowiy (organy samorzdu terytorialnego i terenowe organy administrac#i
rzdowe#( ) art4 5+ ust4 ,4 1asady i tryb wydawania tych aktw okrela ustawa4 Ikty te
wydawane s na podstawie i w granicach upowa&nienia ustawowego, ale wymogi
stawiane im s agodnie#sze ni& rozporzdzeniom4
6 typy aktw prawa mie#scowego:
* (r6%('sy wy*onawc6% 5o o5r;Gnyc: ustaw ) wtedy konieczne #est upowa&nienie
zawarte w ustawie; podobne z rozporzdzeniami4
* (r6%('sy (or6<5*ow% ) wydawane na podstawie oglne# kompetenc#i wyra&one# w
ustawach o poszczeglnych szczeblach samorzdu i administrac#i rzdowe#4
wydawane dla ochrony zdrowia, &ycia, porzdku, spoko#u i bezpiecze8stwa, ale
tylko w kwestiach nie uregulowanych w ustawach4
wydawane przez samorzdowe organy stanowice oraz wo#ewodw4
akty prawa mie#scowego podlega# kontroli sdownictwa administracy#nego (art4 ,F+(,
ale nie 3A4
=*ty (rawa w%wn;tr6n%4o
nie skada# si$ na wza#emnie powizany system;
odnosz si$ tylko do #ednostek podlegych organowi, ktry ustanowi te akty;
kompetenc#a do stanowienia aktw prawa wewn$trznego ma charakter otwarty tak
podmiotowe #ak i przedmiotowo4
akty te s powizane z systemem aktw prawa powszechnie obowizu#cego:
* wymg zgodnoci z prawem powszechnie obowizu#cym;
* dopuszczenie stanowienia aktw tylko na podstawie ustawy (z wy#tkiem uchwa !:
) art4 5? ust4 6 A4(, tzn4 &e s to rwnie& akty wykonawcze, ale zasady ich
0ormuowania nie zostay sprecyzowane w konstytuc#i i nie ma# tak szczegowych
wymogw #ak rozporzdzenia normatywne4
,D
.-=WO MIDZYN=-ODOWE I .-=WO WS.?/NOTOWE W K-=JOWYM
.O-Z2DKU .-=WNYM
naw'<6an'% 5o *onc%(cj' 5ua&'styc6nyc: (odr$bne systemy prawne, a p4m4
potrzebu#e spec#alnego wprowadzenia do prawa wewn$trznego ) trans0ormac#i poprzez
raty<kac#$( w przeciwie8stwie do koncepc#i monistyczne#4
art4 5 stanowi, &e -. (r6%str6%4a w'<F<c%4o j< (rawa m';56ynaro5ow%4o4 Kest to
zasada o charakterze oglnym i dotyczy wszystkich Brde prawa mi$dzynarodowego4
* brak wprowadzenia do systemu Brde prawa w 'olsce innych Brde prawa
mi$dzynarodowego ni& umowy mi$dzynarodowe, a w szczeglnoci (ows6%c:n'%
u6nanyc: 6asa5 (rawa m';56ynaro5ow%4o (ale art4 5 A4 wprowadza obowizek
ich przestrzegania(
umowy m';56ynaro5ow% 56'%&'my na ratyW*owan% ' n'%ratyW*owan% (cho art4 6D
A9 o prawie traktatw ) zakaz powoywania si$ na prawo wewn$trzne #ako podstaw$
niewykonania umowy(
* art4 5, ust4 , raty<kowana umowa mi$dzynarodowe po #e# ogoszeniu w Uzienniku
Pstaw !' stanowi cz$ kra#owego porzdku prawnego i #est bezporednio
stosowana, chyba &e #e# stosowanie #est uzale&nione od wydania ustawy4
6aw'%ran'% um9w j%st *om(%t%ncj< r6<5u (art4 ,+7 ust4 + pkt ,=(, a ratyW*uj% j%
.r%6y5%nt (art4 ,?? ust4 , pkt ,(4 ; zamiarze przedo&enia 'rezydentowi do raty<kac#i
umw mi$dzynarodowych, ktrych raty<kac#a nie wymaga zgody wyra&one# w ustawie,
'rezes !ady :inistrw zawiadamia *e#m (art4 F5 ust4 6(4
* szczeglna procedura zawierania umw w ustawie o umowach mi$dzynarodowych z
,+4=+46=== r4
w4 art# 3! ust# 1 ratyW*acja umowy wyma4a 64o5y wyraFon%j w ustaw'%V 45y
5otyc6y:
* poko#u, so#uszy, ukadw politycznych lub ukadw wo#skowych,
* wolnoci, praw lub obowizkw obywatelskich okrelonych w Aonstytuc#i,
* czonkostwa !zeczpospolite# 'olskie# w organizac#i mi$dzynarodowe#,
* znacznego obci&enia pa8stwa pod wzgl$dem <nansowym,
* spraw uregulowanych w ustawie lub w ktrych Aonstytuc#a wymaga ustawy4
umowy wCw ma# moc wy&sz ni& ustawa, #eli ustawy nie da si$ pogodzi z
umow (art4 5, ust4 6(
a contrario do art4 5, ust4 6 umowy raty<kowane bez uprzednie# zgody
wyra&one# w ustawie nie ma# mocy rwne# ani wy&sze# ni& ustawa, zna#du# si$
wi$c na szczeblu podustawowym4
Ws6yst*'% ustawy mus6< GyI 64o5n% 6 *onstytucj< (art4 ,?? ust4 6 i art4 ,FF pkt ,(
% orzeka 3A4
Umowy n'%ratyW*owan% (zwane porozumieniami( nie s Brdem prawa powszechnie
obowizu#cego, a dziaa# tylko w s0erze prawa wewn$trznego4 1awierane s przez
!ad$ ministrw lub ministra (i zatwierdzane przez !: ) art4 ,+7 ust4 + pkt ,=(4
.-=WO WS.?/NOTOWE (prawo P@( ) zbudowane #est na zasadzie hierarchii: prawo
pierwotne (traktaty zao&ycielskie( i prawo wtrne (pochodne( (akty stanowione przez
organy 9splnoty(4
Tr6y 409wn% 6asa5y 5otyc6<c% (rawa ws(9&notow%4oM
* 6asa5a G%6(oHr%5n'%j s*ut%c6noHc' (rawa ws(9&notow%4o w *rajowyc:
(or6<5*ac: (rawnyc: ) normy w nich zawarte podlega# bezporedniemu
stosowaniu (o ile pozwala na to ich tre(;
* 6asa5a ('%rws6%@stwa (rawa ws(9&notow%4o (r6%6 (raw%m *rajowym )
niezale&nie od rangi norm b$dcych w koliz#i;
* 6asa5a j%5no&'toHc' (rawa ws(9&notow%4o ) konieczno #ednakowego
rozumienia prawa P@ we wszystkich kra#ach % monopol @urope#skiego 3rybunau
*prawiedliwoci na ustalanie wykadni danego prawa % w praktyce du&e znaczenie
@3* (tzw4 oglne zasady prawa(, co pozwala traktowa #ego orzecznictwo #ako
szczeglne Brdo prawa pierwotnego P@4
,F
P wynika to z czonkowstwa w P@ i nakada na pa8stwo obowizek dostosowania swo#ego
prawa (gwnie konstytuc#i(
:ie#sce prawa wsplnotowego w polskim porzdku prawnym okrela art4 5, % ust4 , i
6 dot4 prawa pierwotnego (bo #ako umowy mi$dzynarodowe(, a ust4 ? dotyczy prawa
wtrnego4
,5
WYNO-Y I .-=WO WYNO-CZE
.OJCI= OE?/NE
WyGory (ar&am%ntarn% ) regularne odnawianie skadu parlamentu w wyniku decyz#i
pode#mowanych w szczeglne# procedurze przez og obywateli posiada#cych peni$ praw
politycznych4
s wynikiem realizac#i zasady suwerennoci 2arodu i s 0orm wery<kac#i rzdzcych
przez rzdzonych;
wymg wybieralnoci pierwsze# izby parlamentu, ale drugie# niekoniecznie;
te& wybory na szczeblu lokalnym ) do samorzdw gminnych, czasem te& wy&szych
stopniach podziau terytorialnego;
te& wybory prezydenta ) szczeglnie w pa8stwach o prezydenckim systemie, ale nie
tylko4
wymg przeprowadzenia w oparciu o zasad$ pluralizmu politycznego, t#4 zasad$
swobodnego konkurowania partii politycznych i ich programw, z wy#tkiem partii
nazistowskich i 0aszystowskich4
oparte na szczeglne# regulac#i prawne# dla zapewnienia uczciwego przebiegu4
.rawo wyGorc6% ma dwa znaczenia:
X w 6nac6%n'u (o5m'otowym to #edno z praw obywatela (nie czowiekae(4
* czynne prawo wyborcze ) prawo do gosowania i wybierania;
* bierne prawo wyborcze ) prawo do kandydowania
r&nice mog by znaczne ) powszechno czynnego prawa to zasada absolutna,
ale bierne prawo mo&e by ograniczane, np4 podwy&szonym wiekiem4
X w 6nac6%n'u (r6%5m'otowym to gaB prawa konstytucy#nego regulu#ca kwestie
przygotowania, przeprowadzania i ustalania wyniku wyborw4
* podstaw s uregulowania w Aonstytuc#i art4 76, art4 57 ust4 6, art4 5D ust4 6, art4 5F.
,=,, art4 ,6D.,65, art4 ,75 ust4 6 i ?4
* ustawa z ,64=+46==, r4 ;rdynac#a wyborcza do *e#mu !' i *enatu !' (ows(;
w pracach nad ni ostre spory polityczne:
zmieniono sposb obliczania gosw z metody d>Monda na metod$ *t4Eaguf %
w 6==6 r4 przywrcono d>Monda;
znowelizowano ustaw$ o partiach politycznych, rozszerza#c zakres
subwenc#onowania partii przez pa8stwo4
* ustawa z 6D4=54,55= r4 o wyborze 'rezydenta !' (uwp( ) wa&na nowela z 6F4=+46===
r4;
* ustawa z ,74=D4,55F r4 ;rdynac#a wyborcza do rad gmin, rad powiatw i se#mikw
wo#ewdztw (owst(;
* ustawa z 6=4=746==6 r4 o bezporednim wyborze w#ta, burmistrza i prezydenta
miasta
* ustawa z 6?4=,46==+ r4 ;rdynac#a wyborcza do 'arlamentu @urope#skiego;
* du&e znaczenie te& uchway 'a8stwowe# Aomis#i 9yborcze# oraz sdowe
interpretac#e przepisw wyborczych, szczeglnie 3A, 2*I i *24
Syst%m wyGorc6y to caoksztat prawnych i pozaprawnych regu okrela#cych sposb
przeprowadzania wyborw, a #ego elementami s prawo wyborcze w znaczeniu
przedmiotowym, oraz r&ne normy, zasady i zwycza#e, w szczeglnoci polityczne, ktre
wielokrotnie ma# istotne znaczenie, np4 kole#no kandydatw na listach wyborczych4 9
znaczeniu w$&szym to sposb ustalania wyniku wyborw (proporc#onalny czy
wi$kszociowy(4
.o5stawow% 6asa5y (rawa wyGorc6%4o ) historycznie uksztatowane zasady, traktowane
dzi #ako konieczne, cho przesanki demokratyzmu wyborw (cho nie s wystarcza#ce(,
okrelane tradycy#nym mianem (r6ym'otn'*9w wyGorc6yc:, t#4 powszechno, rwno,
bezporednio, ta#no gosowania, proporc#onalno4
6=
X mwi si$ niekiedy o nowym przymiotniku #akim #est wolno wyborw ) odwoanie do
zasady pluralizmu politycznego, min4 w Pstawie 1asadnicze# !"2 i w polskie# ;rdynac#i
do 'arlamentu @urope#skiego, te& maa Aonstytuc#a z ,556 r4 wspominaa o tym4
X *e#m ma pi$cioprzymiotnikowe wybory, *enat trzy (powszechno, bezporednio,
ta#no gosowania(, a prezydent czteroprzymiotnikowe, ze wzgl$du na #eden mandat
nie ma proporc#onalnoci, w przypadku samorzdu terytorialnego Aonstytuc#a
pozostawia swobod$ ustawodawcy zwykemu do wprowadzenia bdB nie
proporc#onalnoci4
.ODST=WOWE Z=S=DY .-=W= WYNO-CZEEO
Z=S=D= .OWSZECBNOYCI okrela krg podmiotw, ktrym przysugu#e prawo
wyborcze, wymaga#c by wszystkim dorosym obywatelom przysugiwao, co na#mnie#
czynne prawo wyborcze, a wszelkie ograniczenia mog wynika #edynie z naturalnych
czynnikw, a nie politycznych4
.r6%s0an*' c6ynn%4o (rawa wyGorc6%4o s #ednolite dla wszystkich rodza#w wyborw:
,4 (os'a5an'% oGywat%&stwa (o&s*'%4o ) we#cie do P@ Godrobin$ skomplikowao
sytuac#$H % patrz wybory lokalne;
64 u*o@c6%n'% 13 &at naj(9Cn'%j w 5n'u 40osowan'a ) ograniczenie o charakterze
naturalnym;
?4 (os'a5an'% (%0n' (raw (uG&'c6nyc: (w tym wyGorc6yc:$ ) art4 76 ust4 6 albo
orzeczeniem sdu #ako rodek karny, albo #ako kara samoistna orzeczona przez
3rybuna *tanu % przesanka u#$ta w sposb wyczerpu#cy, tzn4 niemo&liwe #est
rozszerzanie katalogu ogranicze84
+4 (os'a5an'% (%0n%j 65o&noHc' 5o c6ynnoHc' (rawnyc: ) art4 76 ust4 6 )
ubezwasnowolnione prawomocnym wyrokiem sdy, ale takie post$powanie wszczyna
si$ ze wzgl$dw ma#tkowych, co w prawie publicznym nie ma znaczenia4
% cenzusy nie wyst$pu#, z wy#tkiem cenzusu domicylu w wyborach lokalnych (art4 -
owst(, ale nie w innych (art4 ,6 ows(
N'%rn% (rawo wyGorc6% ) krg r&ny w zale&noci od rodza#u wyborw:
X przede wszystkim przesank #est w'%* % wybory samorzdowe ) ,F lat; wybory do
*e#mu ) 6, lat; wybory do *enatu ) ?= lat; wybory na 'rezydenta ) ?- lat;
X c%n6us 5om'cy&u w wyborach parlamentarnych zosta wprowadzony tzw4 leg 3ymi8ski,
ale ze wzgl$du na kontrowers#e nie zosta powtrzony w nowe# Aonstytuc#i4
Syst%m 4warancj' ) system procedur i instytuc#i, zapewnia#cy mo&liwo oddania ka&de#
osobie gosu:
X na*a6 wy6nac6an'a wyGor9w na 56'%@ wo&ny (art4 5F ust4 6 i art4 ,6F ust4 6(
X 6asa5y twor6%n'a oGwo59w 40osowan'a (#ednostka terytorialna, w ramach ktre#
odda#e gosy okrelona grupa wyborcw( ) #ednolita struktura, staych obwodw,
tworzone wg kryterium terytorialnego przez rady gmin na wniosek w#ta (burmistrza,
prezydenta(, o wielkoci -==.?=== mieszka8cw, chyba &e lokalne warunki przemawia#
za inn liczb oraz obwody spec#alne (szpitale, zakady karne i areszty ledcze, polskie
statki morskie oraz placwki dyplomatyczne bdB konsularne, ale nie w koszarach
wo#skowych i policy#nych(
X 'nstytucja r%j%str9w ' s('s9w wyGorc9w
* r%j%str ) o staym charakterze, prowadzony przez gminy i aktualizowany na bie&co,
udost$pniany do wgldu i mo&liwe #est zo&enie reklamac#i do w#ta (burmistrza,
prezydenta( z mo&liwoci ostatecznego odwoania do sdu re#onowego4
* s('s ) sporzdzany do ka&dych wyborw (re0erendw(, udost$pniany do wgldu, a
reklamac#e rozpatrywane #ak w przypadku re#estrw4 ;be#mu#e osoby stale
zamieszkae na terytorium obwodu, ale mo&liwe #est uzupenienie na wasny wniosek
w razie przebywania czasowego na tym terenie, bdB w razie braku zamieszkania4
:o&liwe #est rwnie& uzupenienie w dniu wyborw przez obwodow komis#$
wyborcz4
X 'nstytucja 6aHw'a5c6%@ o (raw'% 5o 40osowan'a ) wydawane w urz$dzie gminy
danego wyborcy, z #ednoczesnym wykreleniem go ze spisu, ale nie z re#estru4
6,
X (roc%5ura (rot%stu wyGorc6%4o ) ka&dy wyborcza bezprawnie niedopuszczony do
wyborw mo&e wnie protest kwestionu#cy wa&no, ale naruszenie to musi mie
wpyw na wynik wyborw4
Z=S=D= -?WNOYCI
X w 6nac6%n'u Jorma&nym ) G#eden czowiek, #eden gosH, zasada ta ma charakter
oczywisty i powszechnie przy#$ty; w tym rozumieniu zasada ta odnosi si$ do wszystkich
procedur wyborczych, wcznie z re0erendum4
X w 6nac6%n'u mat%r'a&nym ) gos ka&dego wyborcy ma t sam si$ % w okr$gach
#ednomandatowych liczba mieszka8cw powinna by podobna, a w wielomandatowych
powinna by przydzielona odpowiednio do liczby mieszka8cw4
* 6 metody zapewnienia materialne# rwnoci:
t6w# sta0a norma (r6%5staw'c'%&stwa ) ustalenie liczby mieszka8cw na ,
mandat (np4 w 'olsce w latach ,5-6.7=(;
tzw4 #ednolita norma przedstawicielstwa ) ustalenie sta0%j &'c6Gy (os09w i
dopasowywanie te# liczby mandatw do aktualne# struktury ludnoci (a nie
wyborcw(, wg4 art4 ,?D ust4 , ows dzieli si$ liczb$ mieszka8cw przez liczb$
posw w danym okr$gu4
* *e#m ) wybory rwne, *enat ) nie (pocztkowo koncepc#a zwizana z tak sam
reprezentac# wo#ewdztw, ale w nowe# ordynac#i rozdzia mandatw pokierowany
liczb ludnoci, z zastrze&eniem, &e wo#ewdztwo mo&e zosta podzielone na
mnie#sze okr$gi wyborcze, ale musi zosta zachowana w ramach wo#ewdztwa
#ednolita norma przedstawicielstwa(
* w wyborach do 'arlamentu @urope#skiego ) pomini$to t kwesti$4
X stosun%* 6asa5y r9wnoHc' 5o G'%rn%4o (rawa wyGorc6%4o
* ka&dy kto ma bierne prawo wyborcze, ma rwne prawo zostania kandydatem;
* granice dopuszczalnego zr&nicowania sytuac#i prawne# partii mo&liwe #est z
uwzgl$dnieniem zasady proporc#onalne# rwnoci szans; w s0erze prawne# &adne
uprzywile#owanie kandydatw nie mo&e mie mie#sca (wyrok 3A z ,55+ r4(,
natomiast w s0erze dziaa8 niepa8stwowych (np4 wewntrz party#nych( #est do
pewnego stopnia dopuszczalne4
Z=S=D= NEZ.OY-EDNIOYCI ) oznacza, &e wyborca odda#e sw# gos na osob$Cy, ktre
ma# by wybrane, tzn4 decydu#e bezporednio o skadzie organu przedstawicielskiego;
zakaz organizowania wyborw na zasadzie wielostopniowoci4 1asada ta dotyczy w 'olsce
wszystkich procedur wyborczych, natomiast system poredni #est typowy dla organizac#i
spoecznych, stowarzysze8, partii politycznych, itp4
X w latach ,55?.,55D ) lista oglnopolska ) pewna mody<kac#a zasady porednioci;
zniesiona w 6==, r4
X gosowa mo&na tylko osobicie, a nie przez e.mail, czy poczt$ % kwestia sporna czy
#est to element zasady bezporednioci, czy odr$bny problem techniki gosowaniah
Z=S=D= T=JNOYCI E>OSOW=NI= ) oznacza zagwarantowanie ka&demu obywatelowi,
&e tre #ego decyz#i nie b$dzie moga by ustalona i u#awniona i peni istotn rol$
gwarancy#n, b$dc #ednoczenie powizana z zasad wolnoci wyborw4
X ma c:ara*t%r G%6w64&;5ny ) tzn4 stanowi obowizek, a nie uprawnienie wyborcy %
dowiadczenia '!E, kiedy to listami bez skrele8 i r&nymi naciskami, spowodowano
powstanie obawy przed korzystaniem z kabin4 ;d ,5F5 r4 istnie#e obowizek ta#nego
gosowania i #est on #ednolity dla wszystkich procedur (patrz art4 7F ust4 + i -, art4 7,
ust4 ,, art4 77 ust4 , ows(4
X 4warancj% 6asa5y tajnoHc'M
* karty do gosowania musz by #ednakowe;
* nakaz urzdzenia odpowiednie# iloci kabin;
* przygotowania odpowiednie# iloci przyborw do pisania;
* we#cie do kabiny tylko samemu;
66
* osobiste wrzucenie karty do urny;
* art4 6-, i 6 kk ) przest$pstwem #est zapoznanie si$ z treci gosu wbrew woli
gosu#cego4
X (%wnym 6a*09c%n'%m te# zasady #est sposb zgaszania kandydatw ) konieczno
przedstawienia list poparcia4
Z=S=D= .-O.O-CJON=/NOYCI ) odnosi si$ do sposobu ustalania wyniku wyborw
X 6asa5a w';*s6oHc' w64&;5n%j ) ten co uzyska na#wi$ksz liczb$ gosw, zosta
wybrany oraz 6asa5a w';*s6oHc' G%6w64&;5n%j ) wymg uzyskania wi$ce# ni& -=J
poparcia % uatwia wyonienie e0ektywnego parlamentu, ale mo&e by on
niereprezentatywny, gdy& system ten pre0eru#e dwuparty#no4
X 6asa5a (ro(orcjona&noHc' ) da#e wi$ksz reprezentatywno, gdy& mandaty
przydzielane s proporc#onalnie do odsetka gosw, #akie uzyskay poszczeglne partie4
*ystem proporc#onalny wymaga tylko #edne# tury wyborw, ale okr$gi musz by
wielomandatowe (im wi$ce# mandatw tym wi$ksza proporc#onalno(4
X s(osoGy ro656'%&an'a 40os9w w syst%m'% (ro(orcjona&nym ) wymaga
skomplikowanych oblicze8 matematycznych, std powsta szereg systemw: Mare>a
(Mare.2iemeyera(, Magenbacha.Xischoja, *t4 Eaguf, d>Monda4
* system d>Monda ) liczby gosw oddanych na poszczeglne listy w okr$gu
wyborczym porzdku#e si$ w kole#noci od na#wi$ksze# do na#mnie#sze#, nast$pnie
dzieli przez kole#ne liczby cakowite (6,+,7 itd(, a z powstae# tabeli ilorazw wybiera
si$ kole#no tyle na#wi$kszych liczby, ile #est mandatw4
w ordynac#i do *e#mu stosowany w latach ,55?, ,55D, odstpiono w ordynac#i z
6==,, ale przywrcono w 6==6 r4 'rzy#$ty te& w ordynac#i do 'arlamentu
@urope#skiego i w wyborach do samorzdu terytorialnego4
pre0eru#e du&e partie4
* system *t4Eaguf ) te& polega na budowie tabeli ilorazw, ale dzielnikiem s liczby
nieparzyste4
w polskie# wers#i by zmody<kowany ) zamiast ,, dzielnikiem byo ,,+4
pre0eru#e mae partie4
X t6w# &'sty (a@stwow% (o49&no(o&s*'%$ ) pewn liczb$ mandatw obsadza si$ na
poziomie kra#u proporc#onalnie do uzyskanych mandatw w okr$gach4 9 'olsce byo to
75 mandatw i stosowano system d>Monda4 'oprawiao to sytuac#$ maych partii oraz
wyrwnywao pewne niesprawiedliwoci w podziale mandatw, ale stanowio
#ednoczenie parasol ochronny dla liderw party#nych4 9yborca nie oddawa gosu na
list$ kra#ow4
X t6w# (ro4' wyGorc6% (*&au6u&% 6a(orow%$ ) wymg uzyskania minimalnego odsetka
gosw w skali caego kra#u4 Vosy oddane na partie, ktre nie przekroczyy progu
przepada# i #ako ,==J licz si$ gosy tych partii, ktre przekroczyy prg4 'rogi
przeciwdziaa# nadmiernemu rozdrobnieniu ) w ,55, r4 zrezygnowano z progw i do
*e#mu weszo ?= partii, a parlament upad po niecaych 6 latach4 Aole#ne wybory #u& z
progami wyoniy stabilne parlamenty, ale w ,55? r4 zmarnowao si$ ok4 ?=J gosw, co
spowodowao krytyk$ parlamentu, #ako niereprezentatywnego4 Ile #u& w kole#nych
dwch wyborach zmarnowao si$ po ok4 ,=J gosw4
* -J ) po#edyncze partie, ugrupowania czy grupy wyborcw; FJ ) komitety
koalicy#ne; -J ) #ednolity prg w wyborach do se#mikw, rad powiatowych oraz rad
gmin na prawach powiatw, oraz do 'arlamentu @urope#skiego4 Xez progu do rad
gmin4
* wy#tek od wymogu zdobycia progu ) mnie#szoci narodowe4
O-E=NIZ=CJ= WYNO-?W
;rganizac#a wyborw odbywa si$ w nast$pu#cych etapach:
X 6ar6<56%n'% wyGor9wM
* wybory do *e#mu i *enatu (zawsze cznie( zarzdza prezydent w drodze
postanowienia, nie pBnie# ni& 5= dni przed ko8cem kadenc#i obu izb (art4 5F ust4 ,(4
6?
9ybory wyznacza si$ na dzie8 wolny od pracy przypada#cy w cigu ?= dni przed
ko8cem kadenc#i (art4 5F ust4 6(, w przypadku skrcenia kadenc#i wybory musz si$
odby nie pBnie# ni& +- dni od dnia zarzdzenia o skrceniu kadenc#i4
* wybory prezydenckie zarzdza :arszaek *e#mu i musz si$ one odby mi$dzy ,== a
D- dniem przed upywem kadenc#i prezydenta, w przypadku opr&nienia urz$du
zarzdzone w cigu ,+ dni i odby si$ musz w cigu 7= dni od dnia zarzdzenia
wyborw4
O*r;4 wyGorc6y ) to #ednostka terytorialna, w ramach ktre# wybierana #est okrelona
liczba posw lub senatorw4 9 skad ka&dego okr$gu wchodzi pewna liczba obwodw
gosowania4
OGw95 40osowan'a ) to #ednostka terytorialna, w ramach ktre# odda#e gosy okrelona
grupa wyborcw4
Kom'sj% wyGorc6% ) to szczeglny organ pa8stwowy powoany do przeprowadzenia
wyborw4 9yr&nia si$:
% .a@stwow< Kom'sj; WyGorc6< ) organ stay, ktry skada si$ z 5 czonkw b$dcych
s$dziami ) ? 3A, ? *2 i ? 2*I, wskazani przez swo#ego przewodniczcego, a
powoywani przez 'rezydenta4 1adania:
* powou#e swo#ego przewodniczcego i 6 zast$pcw;
* nadzorczo.organizacy#ne wobec ni&szych komis#i;
* czynnoci wyborcze (np4 re#estru#e kandydatw na 'rezydenta, ogasza wyniki
wyborw, wyda#e wytyczne wi&ce `^uasi.prawotwrczea dla ni&szych komis#i i
wy#anienia dla inny organw pa8stwowych(4
% O*r;4ow% Kom'sj% WyGorc6% (Woj%w956*'% w przypadku re0erendum( ) nie s stae
(tworzone odr$bnie dla ka&dych wyborw(, skada#ce si$ z s$dziw sdw
apelacy#nych, okr$gowych i re#onowych, zgaszani przez :inistra *prawiedliwoci, a
powou#e ich 'a8stwowa Aomis#a 9yborcza, na czele stoi wo#ewdzki komisarz
wyborczy lub #ego zast$pca4 1adania:
* re#estru# kandydatw (*enat( i okr$gowe listy kandydatw (*e#m( oraz ustala#
wyniki gosowania w okr$gach (wszystkie wybory(4
* nadzr na ni&szymi komis#ami4
% OGwo5ow% Kom'sj% WyGorc6% ) skada# si$ z przedstawicieli wyborcw (nie musz
by skadem s$dziowskim(, powoywane odr$bnie na ka&de wybory przez w#tw lub
okr$gowe komis#e wyborcze (wybory prezydenckie(4 1adania to: przeprowadzenie
gosowania, ustalenie #ego wynikw, przekazanie ich do wy&sze# komis#i wyborcze# oraz
podanie do publiczne# wiadomoci4
X 640as6an'% *an5y5at9w
* wyGory (r%6y5%nc'% ) ? etapy:
I ) zawizanie komitetu wyborczego, popiera#cego kandydata na zasadzie
wycznoci, przez min4 ,- obywateli, pod warunkiem uzyskania ,=== podpisw i
zo&enia zgody kandydata i #ego owiadczenia lustracy#nego % 'A9 re#estru#e
komitet, a spory rozstrzyga *24
II ) zebranie ,===== podpisw i 0ormalne zgoszenie kandydata do 'A9, a spory
rozstrzyga *24
III ) 'A9 sporzdza i ogasza list$ kandydatw i rozpoczyna si$ kampania
wyborcza4 Kednoczenie prowadzone #est przez sd apelacy#ny (Wlustracy#ny(
post$powanie sprawdza#ce prawdziwo owiadcze8 lustracy#nych4
* wyGory 5o S%natu ) kandydatw zgasza# partie polityczne i wyborcy (komitety
wyborcw(4 Aandydowa mo&na tylko w #ednym okr$gu i nie mo&na rwnoczenie
kandydowa do se#mu4 Aandydat wyra&a zgod$ oraz owiadczenie lustracy#ne
(nieprawda W odebranie mandatu(4 Aa&dy kandydat do zgoszenia musi uzyska min4
?=== podpisw osb stale zamieszku#cych w okr$gu4 !e#estru#e okr$gowa komis#a,
a spory rozstrzyga 'A94
* wyGory 5o S%jmu ) tylko listy kandydatw przez partie polityczne lub wyborcw
(min4 ,-( tworzce komitet wyborczy4 'rogi wyborcze zmusza# do tworzenia list w
caym kra#u, a nie tylko w danym re#onie (nie dotyczy mnie#szoci(4 Aa&dy kandydat
6+
skada zgod$ i owiadczenie lustracy#ne, a lista musi uzyska -=== podpisw
wyborcw stale zamieszku#cych w danym okr$gu (nie dot4 komitetw, ktre
zare#estroway listy w min4 poowie okr$gw wyborczych(4 Eiczba kandydatw na
licie nie mo&e przekroczy dwukrotnoci mandatw, a kole#no (cho teoretycznie
nie ma znaczenia( ustala komitet zgasza#cy4 Eisty zgaszane w okr$gowych
komis#ach wyborczych, a spory rozstrzyga 'A9, chyba &e dotycz braku wymagane#
liczby podpisw, wtedy sd okr$gowy4
X *am(an'a wyGorc6a ) prawo ingeru#e w ni w bardzo niewielkim zakresie4 9g
ordynac#i wyborcze# kampania zaczyna si$ z dniem ogoszenia wyborw, a ko8czy na
6+h przed gosowaniem4 ;rdynac#a wyborcza:
* zapewnia swobod$ w prowadzeniu kampanii (zbieranie podpisw, agitac#a, itd4(
* nakada obowizki na podmioty prowadzce kampani$, #ak obowizek
GposprztaniaH po kampanii (plakaty itp4( oraz oznaczenia wszelkich materiaw
reklamu#cych, by wiadomo byo do kogo nale&, zakaz nakle#ania ich na niektrych
budynkach, zakaz prowadzenia agitac#i na terenie zakadw pracy i instytuc#i
publicznych, #eli zakca to prac$, oraz na terenie #ednostek wo#skowych, zakaz
podawania sonda&y w ostatnie# dobie4
* ustanawia szczegln i przyspieszon procedur$ sdow reagowania na
rozpowszechnianie nieprawdziwych danych i in0ormac#i (6+h dla obu instanc#i(, obok
normalne# procedury cywilne# czy karne#4
* ustanawia szczeglne zasady dost$pu do radia i telewiz#i ) ten sam nieodpatny
dost$p do mediw dla wszystkich komitetw4 :o&liwy #est odpatny czas dodatkowy4
;bowizek zachowania rzetelnoci i neutralnoci polityczne# przez media4 'rzepisy
nie dotycz dost$pu do prasy4
* ustanawia szczeglne zasady w sprawie <nansowania kampanii ) ze rodkw
wasnych komitetw wyborczych pochodzcych tylko w "unduszu 9yborczego partii
(wpaty partii, kredyty, spadki, zapisy, darowizny o maksymalne# wartoci w
przypadku darowizn od osb <zycznych(, komitety koalicy#ne i komitety wyborcze
mog uzyskiwa rodki <nansowe #edynie przez osoby <zyczne, b$dce obywatelami
polskimi4 Pstalenie maksymalne# wysokoci wydatkw wyborczych (nadwy&ka
zebranych pieni$dzy ) partie ) na przysz kampani$, komitety wyborcw ) na cele
charytatywne(4 ;bowizek zo&enia sprawozdania o przychodach, wydatkach i
zobowizaniach komitetu do 'A9, spory z *2, publikowane w :onitorze 'olskim4
;drzucenie powodu#e utrat$ prawa do dotac#i i subwenc#i4
X 40osowan'% ) w lokalach obwodowe# komis#i wyborcze#, od 74==.6=4==, przy obecnoci
min4 ? czonkw obwodowe# komis#i4 Aomitety wyborcze mog wyznaczy swoich
m$&w zau0ania4 2iewa&ne gosy ) zaznaczenie wi$ce# kandydatw ni& mo&liwe, brak
skrele8, gosowanie na inne# karcie4 Uopiski nie ma# wpywu na wa&no gosu4
X usta&%n'% wyn'*9w ) na#pierw liczenie 0rekwenc#i, potem liczenie gosw niewa&nych,
potem gosw oddanych na poszczeglnych kandydatwClisty % wyniki podawane do
publiczne# wiadomoci i do wy&szych komis#i4 'A9 sumu#e gosy w skali kra#u,
sprawdza progi i dokonu#e podziau mandatw, oraz wyda#e posom zawiadczenie o
wyborze i przedkada :arszakowi *e#mu i *2 sprawozdanie o wyborze4 9 przypadku
*enatu ) ko8czy si$ na okr$gowych komis#ach4 9 wyborach prezydenckich okr$gowe
komis#e dokonu# #edynie zbiorczego zliczenia gosw, a wynik ustala 'A94 'rzy braku
wi$kszoci bezwzgl$dne#
X w%ryW*acja wyn'*9w ) oceny wa&noci wyborw dokonu#e wadza sdownicza (art4
,=, i art4 ,65(4 6 etapy:
* or6%*an'% o (rot%stac: ) wnoszone przez wyborc$ w 0ormie pisemne# do *2 w
cigu D dni od ogoszenia wynikw wyborw, rozpatrywane w skadzie ? s$dziw
zby Idministrac#i, 'racy i Pbezpiecze8 *poecznych, ktrzy wyda# opini$ w
przedmiocie protestu (uchwaa *2 z ,55- ) podstaw uniewa&nienia wyborw mo&e
by tylko wiarygodny, udokumentowany i sprawdzalny wpyw narusze8 prawa na
wynik wyborw(4
6-
wybory parlamentarne ) naruszenie ordynac#i dot4 gosowania i ustalania
wynikw wyborw;
wybory prezydenckie ) naruszenie ustawy o wyborze 'rezydenta4
* or6%*an'% o waFnoHc' ) *2 w skadzie cae# zby Idministracy#ne#, 'racy i
Pbezpiecze8 *poecznych rozpatru#e sprawozdanie 'a8stwowe# Aomis#i 9yborcze#
oraz opinie swoich skadw orzeka#cych o protestach i na te# podstawie orzeka o
wa&noci wyborw4 9 wyborach parlamentarnych ma na to 5= dni (po rozpocz$ciu(,
a w prezydenckich ?= dni (przed ob#$ciem(4 ;rzeczenie mo&e dotyczy niewa&noci
wyboru danego posaCsenatora, lub wyborw w ogle4
X u6u(%0n'%n'% s*0a5u S%jmu &uG S%natu ) 9 przypadku wygani$cia mandatu
posaCsenatora % (art4 ,DD ust4 , i 6 oraz art4 6,? ust4 , i 6 ows( tzn4 odmowa zo&enia
lubowania; utrata biernego prawa wyborczego, zrzeczenia si$ mandatu; mierci;
naruszenie przepisw o incompatibilitas, orzeczenia o zo&eniu przez posa 0aszywego
owiadczenia lustracy#nego4
* o pozbawieniu mandatu z powodu naruszenia zakazu prowadzenia dziaalnoci
gospodarcze# z osiganiem korzyci z ma#tku *karbu 'a8stwa lub samorzdu
terytorialnego albo zakaz nabywania takiego ma#tku orzeka 3rybuna *tanu (art4
,=D(4
* :arszaek zby stwierdza wygani$cie mandatu4 :arszaek *e#mu postanawia o
za#$ciu wolnego mie#sca przez kandydata, ktry uzyska kole#no na#wi$ksz ilo
gosw (podobnie w 'arlamencie @urope#skim(, a w przypadku senatora zarzdzane
s wybory uzupenia#ce (o ile mandat wygas przed poow kadenc#i(4
67
Z=S=DY UST-OJU -ZECZY.OS.O/ITEJ
.OJCIE Z=S=D UST-OJU
TOZS=MOY[ KONSTYTUCYJN= .=\STW= TO SUM= Z=S=D .ODST=WOWYCBV KT?-E DOTYCZ2
UST-OJU W .=\STWIE I SYSTEMU W>=DZY# 1 reguy zasady te okrela# suwerena,
ustanawia# podstawowe 0ormy wykonywania i rodza#e organw pa8stwowych
powoanych do sprawowania te# wadzy4 ;krela# paszczyzn$ 0ormaln wadzy
(sposoby sprawowania wadzy( #ak i paszczyzn$ materialn (tre wykonywania
wadzy(;
we wspczesnym konstytuc#onalizmie ) szereg zasad wsplnych, wyznacza#cych
standard demokratycznego pa8stwa, cho s one 0ormuowane w r&ny sposb, cz$sto
uzupeniane deklarac#ami o bardzie# szczegowym charakterze4 Qz$sto te& nie s
zde<niowane, pozostawia#c de<nic#$ po#$ dla #udykatury i doktryny, z mo&liwoci
odwoania si$ do pozaprawnych po#$, przez co nada#e si$ im elastycznoci;
w Aonstytuc#i z ,55D r4 postanowienia dot4 zasad ustro#u zostay umieszczone gwnie w
rozdziale (!zeczypospolita(, ale mo&na #e rwnie& wyinterpretowa z innych
rozdziaw (gwnie z rozdziau ( i preambuy4 'ostanowienia z rozdz4 ma# r&ny
stopie8 abstrakcy#noci od oglnych o szczeglne# doniosoci (art4 ,, 6, +, F, ,=(
poprzez szczegowe unormowania (art4 ,?, ,D, 67( a& po przepisy ma#ce posta
racze# norm, ni& zasad (art4 ,, ust4 6, 6, ust4 6, 6D, 6F, 65(;
konstytuc#a krytykowana #est, gdy& wg niektrych #est w wielu mie#scach Gprzegadana i
mao #urydycznaH, ale takie u#$cie zasad pozostawia doktrynie swobod$ w ustalania
katalogu zasad ustro#u4
(o5stawowyc: 6asa5 o ustaG'&'6owan%j tr%Hc' om9w'on% (on'F%jM
Z=S=D= SUWE-ENNOYCI N=-ODU
okrelenie suwerena, czyli tego, do kogo nale&y wadza w pa8stwie ) art# 1 ust# 1 )
nard;
as(%*t n%4atywny zasady oznacza, zakaz wprowadzenia monarchii, czy wyr&niania
#aki grup spoecznych lub kategorii obywateli ponad nard;
as(%*t (o6ytywny ) zde<niowanie po#$cia narodu % bardzo trudne, gdy& to nie #est
tylko etniczne po#$cie, ani te& zwizane tylko z obywatelstwem, gdy& z #edne# strony
konstytuc#a w preambule de<niu#e nard #ako wsplnot$ wszystkich obywateli, ale w
art4 7 odnosi si$ te& do 'olakw, zamieszkaych zagranic
* z punktu widzenia wykonywania wadzy decydu#cym kryterium #est posiadanie
praw publicznych, co prawo precyzy#nie konstruu#e;
* wa&ne #ednak dla wykonywania te# wadzy #est obowizek zachowania to&samoci
!zeczypospolite#, obe#mu#ce# nie tylko aktualnych obywateli, ale i wsplne# historii i
tradyc#i, do czego nawizu#e preambua mwic o Gtysicletnim dorobku,
chrzeci#a8skim dziedzictwie, wi$zach wsplnoty z rodakami rozsianymi po caym
wiecieH czy art4 7 ust4 , mwicy o kulturze #ako Brdle to&samoci narodu, #ego
trwania i rozwo#u, a odwoanie art4 , G!zeczypospolita #est dobrem wsplnym
wszystkich obywateliH w powizaniu z tekstem preambuy traktu#e 'olsk$ #ako
historyczn wsplnot$, stanowic istot$ dzisie#szego pa8stwa polskiego;
art# 1 ust# " okrela (o5stawow% Jormy wy*onywan'a w0a56y (r6%6 Nar954 9
przepisie tym po#$ciu 2ard nada#e si$ bardzie# techniczne znaczenie4
* 5%mo*racja G%6(oHr%5n'a ) #e# 0ormy to: oglne zgromadzenie wyborcw (2(,
re0erendum (3(, inic#atywa ludowa (3 ) art4 ,,F ust4 6( i /eto ludowe (2(;
Aonstytuc#a przewidu#e + rodza#e re0erendum:
art4 ,6- ) oglnokra#owe w sprawach o szczeglnym znaczeniu dla pa8stwa;
art4 5= ust4 ? ) Gre0erendum uni#neH;
art4 6?- ust4 7 ) re0erendum konstytucy#ne zatwierdza#ce zmiany rozdziau ,
i \;
re0erendum lokalne4
* 5%mo*racja (oHr%5n'a ((r6%5staw'c'%&s*a( ) wskazane na pierwszym mie#scu w
konstytuc#i przez co uznane za podstawow 0orm$ sprawowania wadzy4
6D
9ymogi istnienia demokrac#i porednie#:
istnienie parlamentu (art4 ,=, art4 5-(;
demokratyczna procedura wyaniania izb (powszechno, bezporednio,
rwno i ta#no gosowania( (art4 57 ust4 6 i art4 5D ust4 6(;
regularnie odbywa#ce si$ wybory (art4 5F(;
przedu&enie kadenc#i tylko w sytuac#ach nadzwycza#nych (art4 66F(;
system polityczny oparty na zasadach pluralizmu (art4 ,,.,?(;
odpowiednio silna pozyc#a i kompetenc#e w systemie organw pa8stwowych4
(r6%5staw'c'%& Naro5u:
art4 ,=+ (art4 ,=F( ) posowie i senatorowie przedstawicielami 2arodu, ale
zasada mandatu wolnego;
Aonstytuc#a nie okrela 'rezydenta mianem przedstawiciela 2arodu, cho
materialnie #est nim, gdy& pochodzi z wyborw powszechnych, co nada#e mu
szczegln pozyc#$;
organy przedstawicielskie to te& organy samorzdu lokalnego, ale ze wzgl$du
na ograniczony terytorialnie zakres ich legitymac#i nie s traktowani #ako
przedstawiciele 2arodu4
Z=S=D= NIE.OD/EE>OYCI I SUWE-ENNOYCI .=\STW=
nie ma tak uniwersalnego charakteru #ak inne zasady, ale zostaa silnie podkrelona ze
wzgl$du na :'storyc6n% 5oHw'a5c6%n'a poczyna#c od okresu rozbiorw, poprzez
dowiadczenia wo#ny wiatowe#, a ko8czc na okresie '!E4 1reszt #est to typowa
konstrukc#a dla konstytuc#i pa8stw, ktre odzyskay niepodlego, a i inne pa8stwa te&
#e# u&ywa#;
! wst;( ) nawizu#e do walki przodkw o niepodlego, #ak rwnie& przypomina okres,
w ktrym 2ard pozbawiony by mo&liwoci suwerennego i demokratycznego
stanowienia o losie ;#czyzny;
! art# , wskazu#e na zadania !zeczypospolite#, wskazu#c, &e s to strze&enie
niepodlegoci i nienaruszalnoci terytorium i stawia #e na pierwszym mie#scu wrd
tych zada8;
! art# ") ust# 1 okrela w tym kontekcie rol$ *i 1bro#nych, a art# 3, ust# 1
obywatelski obowizek ochrony ;#czyzny;
! art# 1") ust# " stawia 'rezydenta na stra&y suwerennoci i bezpiecze8stwa 'a8stwa
oraz nienaruszalnoci i niepodzielnoci #ego terytorium4
N'%(o5&%40oHI to odr$bny byt pa8stwowy, a suw%r%nnoHc' to zdolno pa8stwa do
samodzielnego decydowania o dotyczcych go sprawach4
Zasa5a ta n'% o6nac6a 6a*a6u w0<c6%n'a s'; w (roc%s 'nt%4racj' %uro(%js*'%j (2I3;
i P@(4 ;graniczenie suwerennoci mo&e nastpi #edynie na podstawie wyraBnego
postanowienia konstytucy#nego, dlatego wszystkie konstytuc#e pa8stw czonkowskich P@
ma# tzw4 europe#skie klauzule % art# !7, ktry nie mwi o trans0erze suwerennoci, ale o
trans0erze kompetenc#i, przy czym konstytuc#a wprowadza szereg gwaranc#i i
zabezpiecze8:
% ograniczony zakres przekazania kompetenc#i do niektrych spraw, nie ma wi$c
charaktery uniwersalnego przeniesienia, a dodatkowo nie zostan przeniesione
wszystkie kompetenc#e stanowice o suwerennoci pa8stwa, nawet, #eli niektre z nich
b$d o nie zahacza (stanowienie prawa, wymierzanie sprawiedliwoci, zapewnianie
porzdku, decydowanie o <nansach pa8stwowych, tworzenie i utrzymywanie armii(4
Ulatego ewentualne we#cie do stre0y euro prawdopodobnie pocignie za sob zmian$
konstytuc#i;
% zo&ony tryb procedury dochodzenia do skutku takie# umowy mi$dzynarodowe#, tzn4
albo zgoda parlamentu 6C? za albo decyz#a 2arodu w re0erendum;
% zmiany zakresu kompetenc#i wymaga# zawarcia nowe# umowy, przy#mowane# wCw
procedurze;
6F
% mo&liwo wystpienia z P@, cho w sensie gospodarczym byoby to samob#stwo4 9
obecnym stanie prawnym nie ma takie# mo&liwoci, ale #est to prawo domniemane a
dodatkowo min4 "ederalny 3rybuna Aonstytucy#ny !"2 uzna, &e ka&de pa8stwo ma
prawo wystpi z P@(4 'ro#ekt takich postanowie8 zna#du#e si$ w pro#ekcie Aonstytuc#i
P@;
X 1 zasad suwerennoci i niepodlegoci wi& si$ te& przepisy dot4 wprowadzenia stanu
wojny (art4 ,,7( i uFyc'a S'0 ZGrojnyc: (art4 ,,D(
Z=S=D= DEMOK-=TYCZNEEO .=\STW= .-=WNEEO
B'stor'a ' '5%a
idea pa8stwa prawnego stworzona zostaa w n'%m'%c*'%j 5o*tryn'% KIK w#, ale pene
urzeczywistnienie znalaza w Pstawie 1asadnicze# !"2 z ,5+5 r4;
(oj;c'u R(a@stwo (rawn%S moFna (r6y('saI s6%r%4 6nac6%@, z #edne# strony
traktowane #est #ako suma zasad ustro#owych, a w pierwotnym znaczeniu, w aspekcie
wskim, 0ormalnym dot4 nakazu przestrzegania prawa przez wszystkich adresatw,
przede wszystkim przez organy pa8stwowe (art4 D ) organy wadzy publiczne# dziaa#
na podstawie i w granicach prawa(;
w .o&sc% wprowadzona przez nowel$ grudniow z ,5F5 r4, a obecnie zawarta w art4 6
zasada #est identycznie s0ormuowana co wtedy w art4 ,, co doprowadzio 3A do
utrzymania w mocy poprzednich swoich wypowiedzi na ten temat, cho ograniczy
odnalezione zasady tylko do tych, ktre wci& nie zostay w Aonstytuc#i wymienione (a
dotycz metod dziaania wadzy publiczne#(, a pomin te, ktre znalazy #u& swo#e
mie#sce (#ak prawo do sdu, prawo do prywatnoci, wyczno ustawy w ustanawianiu
przepisw prawa odnoszcych si$ do praw i wolnoci, itd4(;
wykadnia te# zasady wg 3A skupiaa si$ na stanowieniu prawa, co doprowadzio do
uznania, &e nieodzownym elementem demokratycznego pa8stwa prawnego s Z=S=DY
.-ZYZWOITEJ /EEIS/=CJI, dla ktrych podstaw #est Z=S=D= OCB-ONY Z=U]=NI=
ONYW=TE/= DO .=\STW= (W 6asa5a &oja&noHc' (a@stwa 5o oGywat%&a(, ktra
wyznacza minimum regu uczciwoci (zakaz ustanawiania puapek na obywatela(,
opiera#c si$ na Z=S=DZIE .EWNOYCI .-=W= (G%6('%c6%@stwa (rawn%4o(, ktre
wyra&a si$ w stanowieniu norm nienagannych z punktu widzenia techniki legislacy#ne# i
szanowaniu istnie#cych stosunkw prawnych4 9 ramach te# oglne# zasady zau0ania
3A s0ormuowa szereg wymogw stanowienia prawa:
* Z=K=Z WSTECZNEEO DZI=>=NI= .-=W=, a dokadnie lex severior retro non agit, co
zale&y te& od dziedziny prawa ) bezwzgl$dny zakaz w prawie karnym (art4 +6 ust4 ,(,
czy prawie podatkowym, a tak&e od istnienia Gzupenie wy#tkowych okolicznociH,
takich #ak np4 realizac#a konstytucy#ne# wartoci wa&nie#sze# od chronione# zakazem
retroakc#i, czy natury normowanych stosunkw4 'odobnie stanowi *2 uzna#c
zasad$ t za Gkanon podstawowych dyrektyw pa8stwa prawnegoH4
* N=K=Z UST=N=WI=NI= OD.OWIEDNIEJ VACATIO LEGIS ) zarwno ustawa o ogaszaniu
aktw normatywnych i innych aktw prawnych #ak i orzecznictwo 3A uzna#, &e
odst$pstwo od ,+ dniowego vacatio legis dopuszczalne #est w przypadku 'stotnyc:
o*o&'c6noHc', albo gdy now% (r6%('sy n'% wyma4aj< ta*'%4o o*r%su4 Ile
wsz$dzie tam gdzie nowe przepisy dot4 obywateli nale&y zastosowa GodpowiedniH
czas, ktry mo&e by nawet du&szy ni& ,+ dni 4
* OCB-ON= .-=W N=NYTYCB I INTE-ES?W W TOKU ) 5otyc6y (raw naGytyc:
s0us6n'%, a ograniczenie te# zasady mo&e nastpi w sytuac#ach wy#tkowych, np4 w
przypadku groBby kryzysu gospodarczego dopuszczalne #est zamro&enie
wynagrodze8, czy waloryzac#a rent i emerytur4 Dotyc6y t%F t6w# %*s(%*tatyw
naGyc'a (raw, ale tylko tzw4 maksymalnie uksztatowanych, tzn4 gdy spenione s
#u& wszystkie przesanki ustawowe nabycia praw pod rzdami dane# ustawy4
Uodatkowym czynnikiem ocenianym pod ktem ograniczenia te# zasady #est, na ile
oczekiwania #ednostki dot4 ochrony praw nabytych s usprawiedliwione i rac#onalne4
65
1 zakresu podmiotowego te# zasady wycza si$ *karb 'a8stwa, gdy& pa8stwo ma
zapewnia t ochron$, a nie by #e# podmiotem4 9a&ne dla te# zasady #est to, i& nie
ustanawia ona zakazu niezmiennoci prawa, ani nawet znoszenia praw
podmiotowych4
* Z=S=D= OK-EY/ONOYCI .-ZE.IS?W .-=W= ) to wymg takie# konstrukc#i przepisw,
by adresat bez trudnoci mg okreli konsekwenc#e prawne z nich wynika#ce, tzn4
nakaz u&ywania po#$ #asnych i klarownych oraz zakaz u&ywania po#$ sprzecznych
lub umo&liwia#cych dowoln interpretac#$4 9ymagania te dot4 te& umieszczania
przepisw w odpowiednich ustawach dot4 dane# materii44 1 zasad t wi&e si$
oGow'<6%* j%5no&'t%4o stosowan'a (rawa i cho organy administrac#i mog
zmieni pogld, to musz go umotywowa i nie mo&e to by nagminne4;
* Z=S=D= .-O.O-CJON=/NOYCI (Z=K=Z N=DMIE-NEJ INEE-ENCJI$ ) dot4 treci
stanowionego prawa i zawiera nakaz, by dla przy#$tego celu stosowa tylko te
rodki, ktre s niezb$dne dla #ego realizac#i (proporc#onalne(;
* BIE-=-CBICZN= NUDOW= SYSTEMU D-?DE> .-=W= .OWSZECBNIE ONOWI2ZUJ2CEEO
) :
nadrz$dno konstytuc#i i system procedur gwarantu#cych #e# ochron$;
zwierzchnictwo ustawy i #e# wyczno w sprawach wolnoci i praw oraz prawa
daninowego;
wykonawczy charakter regulac#i przy#mowanych przez organy rzdowe4
Z=S=DY S.-=WIED/IWOYCI S.O>ECZNEJ ) nawizanie do po#$cia Gpa8stwa soc#alnegoH,
tzn4 pa8stwa, ktre ma by do pewnego stopnia opieku8cze4 1asada ta mo&e by
rwnie traktowana:
#ako wskazwka interpretacy#na do wykadni przepisw prawa ) wybiera te
interpretac#e, ktre su& realizac#i te# zasady;
#ako obowizek wszystkich organw wadzy publiczne#, w tym ustawodawcy do
realizowania te# zasady, a inne dziaanie tych organw musiaoby by uznane za
sprzeczne z Aonstytuc#4 9 takim u#$ciu wzrosa by rola 3A, ale #ego ocena
aktw prawnych pod ktem te# zasady byaby ocen nie #urydyczn, nie
normatywn, a pozaprawn, co nie nale&y do zada8 wadzy sdownicze#, tylko
ustawodawcze#4
* dlatego zasada ta zawiera w sobie ogromny potenc#a, ze wzgl$du na ktry u&ywanie
po#$cia Gsprawiedliwoci spoeczne#H musi by ostro&ne i powcigliwe4
Z=S=D= S.O>ECZE\STW= ONYW=TE/SKIEEO
! po#$cie to wywodzi si$ z prac Megla, ale w 'olsce zaistniao w latach F=>tych, w tzw4
okresie Gpierwsze# *olidarnociH, #ako haso przeciwko stanowi rzeczy, w ktrym
czowiek by przedmiotem wadzy, a nie #e# podmiotem % pocztek urzeczywistniania te#
zasady to zmiana ustro#owa ,5F5 r4;
Konstytucja n'% uFywa t%4o (oj;c'a, ale da#e wyraz te# zasadzie w szeregu postanowie84
1asada ta zakada po pierwsze, &e czowiek w spoecze8stwie wyst$pu#e w kilku
podstawowych rolach spoecznych (polityczne#, zawodowe# i terytorialne#( i w ka&de# z nich
ma pewne d&enia; po drugie owe d&enia s zr&nicowane u r&nych ludzi, wi$c proces
ich wyra&ania musi by pluralistyczny, tzn4 umo&liwia#cy rwnolege istnienie
konkurency#nych programw i tworzenie organizac#i urzeczywistnia#ce #e4
6asa5a (&ura&'6mu (o&'tyc6n%4o wyra&a si$ w swobodzie tworzenia i dziaania partii
politycznych, co zostao wyra&one w Aonstytuc#i (art4 ,,( i w ustawie o pp4
* de<nic#a partii i #akie musi spenia warunki:
czonkami partii mog by tylko obywatele polscy;
zrzesza si$ mog w partii tylko na zasadach dobrowolnoci i rwnoci;
celem dziaania partii #est wpywanie metodami demokratycznymi na
ksztatowanie polityki pa8stwa i sprawowanie wadzy;
* partie ma# uprzywile#owan pozyc#$ w ksztatowaniu polityki pa8stwa;
?=
* musi zosta zare#estrowana w *dzie ;kr$gowym w 9arszawie, ale sd nie mo&e
odmwi wpisu, #eli zostan spenione warunki 0ormalne;
* ograniczenia wprowadza art4 ,?:
dot4 programu (0aszyzm, nazizm, komunizm, nienawi rasowa lub
narodowociowa(;
dot4 metod dziaania (u&ycie przemocy w celu zdobycia wadzy lub wpywu na
polityk$, uta#nienie struktur lub czonkowstwa(
sd mo&e odmwi zare#estrowania takie# partii, a w stosunku do #u& istnie#ce#
partii 3A rozstrzyga czy cele i dziaania partii s sprzeczne z konstytuc#, co
powodu#e likwidac#$ partii4
dziaanie 'nnyc: or4an'6acj' realizu#cych r&ne interesy i d&enia, inne ni&
zdobywanie wadzy, cho mog wpywa na proces pode#mowania politycznych decyz#i i
wtedy nazywa si$ #e grupami interesw, stanowicymi to partii4 Aonstytuc#a w art4 ,6 i
art4 -F regulu#e ich sytuac#$ prawn, a ograniczenia z art4 ,? odnosz si$ tez do nich4
'odstawow 0orm s stowarzyszenia (ustawa o stowarzyszeniach(;
6w'<6*' 6awo5ow% ) wolno ta zagwarantowana #est te& w prawie mi$dzynarodowym
(min4 Aonwenc#a nr FD :i$dzynarodowe# ;rganizac#i 'racy( oraz w Aonstytuc#i w art4
,64 Aonstytuc#a te& wskazu#e podstawowe dziedziny ich dziaania (art4 -5(4
* ze wzgl$du na dowiadczenia *olidarnoci, ktra bya w rzeczywistoci zwizkiem
zawodowym, ale dziaaa w s0erze polityki uzna#e si$ zwizki za ^uas' (art'%
(o&'tyc6n%, pomimo zmiany warunkw i mo&liwoci istnienia oddzielnych struktur
politycznych4 3ak min4 orzek 3A w ,55F r4 w sprawie ograniczenia wolnoci
zrzeszania si$ pracownikw merytorycznych 2A, uzna#c zwizki zawodowe za
^uasi partie;
* samor6<5 6awo5owy ) tworzone dla sprawowania pieczy nad wykonywaniem
zawodu w granicach interesu publicznego i dla #ego ochrony mog by tworzone w
drodze ustawy, nie mog #ednak ogranicza wolnoci wykonywania zawodu, ani
wolnoci pode#mowania dziaalnoci gospodarcze# (art4 ,D(
samor6<5 t%rytor'a&ny ) ma gwarantowa podmiotowo obywatela #ako mieszka8ca
dane# #ednostki terytorialne#4 stnienie samorzdu #est *on'%c6n< c%c:<
5%mo*raty6mu pa8stwa, a Aonstytuc#a 0ormuu#e G%6w64&;5ny na*a6 'stn'%n'a
samor6<5u i na #ego rzecz ustanawia kompetenc#$ wykonywania istotne# cz$ci zada8
przyznanych im przez ustawy4 'odstawow rol$ odgrywa 4m'na (art4 ,7+ ust4 , i ?( na
rzecz, ktre# ustanowione #est domniemanie kompetency#ne;
'nn% Jormy ur6%c6yw'stn'aj<c% 6asa5; s(o0%c6%@stwa oGywat%&s*'%4o '
(&ura&'6mu (o&'tyc6n%4o to 'stn'%n'%M
* Hro5*9w masow%4o (r6%*a6u ) zasada wolnoci uznawana za podstaw$
demokrac#i, pluralizmu, zagwarantowana w art4 ,+;
* *oHc'o09w ' 6w'<6*9w wy6nan'owyc: ) cho ich rola wi&e si$ racze# z wolnoci
wyznania, to #ednak specy<czna historia kocioa w 'olsce i #ego rola polityczna
zmusza zaliczenie ich istnienia do #ednego z warunkw pluralizmu politycznego4
'oza oglnym zapewnieniem wolnoci sumienia i religii, Aonstytuc#a wprowadza w
art4 6- dodatkowe zasady:
rwnouprawnienie (nie absolutn rwno( kociow i zwizkw wyznaniowych;
bezstronno pa8stwa w s0erze przekona8 religi#nych, wiatopogldowych i
<lozo<cznych;
poszanowanie autonomii i wspdziaania dla dobra czowieka i dobra wsplnego
kocioa i zwizkw;
stosunki oparte na ustawach, wydanych na podstawie umw !: ze zwizkami
lub *tolic Ipostolsk4
Z=S=D= .ODZI=>U W>=DZ
#edna z na#starszych zasad, znana #u& za czasw Irystotelesa, ale rozwini$ta w \N i
\N w4 przez Kohn>a Eocke>a i Qharlesa :ontes^uieu, bya przeciwie8stwem zasady
?,
absolutyzmu monarszego i w tym sensie #est #edn z gwaranc#i demokratyzmu systemu
wadzy4
" s*0a5n'*' 6asa5y:
* " 6nac6%n'a 6asa5y:
przedmiotowe (0unkc#onalne( ) polega na wydzieleniu pewnych rodza#owo
odmiennych s0er wadzy, takich #ak ustawodawstwo, wykonywanie praw i
sdzenie4 3akie pode#cie byo #u& u Irystotelesa;
podmiotowe (organizacy#ne( ) polega na wyodr$bnieniu grup organw
sprawowania wadzy4 1asug Eocke>a i :ontes^uieu byo poczenie tych dwch
znacze8 % czyli &e ka&de# ze s0er wadzy odpowiada odr$bna grupa organw
wadzy
* syst%m :amu&c9w ' r9wnowaF%n'a w0a56, gdy& konstruowanie systemu wadz w
pa8stwie nie polega na tworzeniu nowych organw, a racze# na tworzeniu relac#i
mi$dzy #u& istnie#cymi4 !elac#e te opiera# si$ na zasadzie rwnoci tych wadz, a
ka&da z nich powinna mie instrumenty umo&liwia#ce #e# hamowanie dziaania inne#
wadzy i na odwrt4
Aonstytuc#a z ,55D r4 w art4 ,= 5aj% wyra6 oGu s*0a5n'*om 6asa5y, przy czym
#edynie wadza ustawodawcza zostaa wyczerpu#co wymieniona, a organy wadzy
wykonawcze# i sdownicze# podane #edynie przykadowo4
Uo tego w systemie wadz zna#du# si$ or4any wy*rac6aj<c% (o6a t%n syst%m:
* NIK ) organ wspomaga#cy se#m w kontroli rzdu, ale #est spr czy #est to organ
dziaa#cy wewntrz 0unkc#i kontrolne# se#mu czy #est to szczeglny organ
wykonawczy, cakowicie niezale&ny od rzdu4
* -.O ) blisko powizany z *e#mem (powoywany przez *e#m za zgod *enatu(, ale
ma wpyw i na egzekutyw$ i na ustawodawstwo i na sdownictwo4
* K--'TU ) wykonu#e zadania z zakresu egzekutywy, ale pozosta# one w zwizku z
zasadami konstytucy#nymi #ak zasada wolnoci sowa i niezale&noci mediw4
* Krajowa -a5a S<5own'ctwa ) ciao o mieszanym skadzie (powoywane przez
wszystkie wadze(, ma zadania z zakresu egzekutywy (#ako element w procesie
mianowania s$dziw( i sdownictwa (organizac#i(
ze wzgl$du na istnienie tych organw nale&y uzna, &e zasada podziau wadz
#est *at%4or'< wyjHc'ow<, ale poddan mody<kac#om4
1asada podziau wadz n'% ma c:ara*t%ru aGso&utn%4o, ale to przecinanie si$
kompetenc#i nie mo&e i zbyt daleko4 2a tym tle wa&ne s dwie koncepc#e szczeglne:
* *onc%(cja 5omn'%ma@ *om(%t%ncyjnyc: ) mo&e zosta przeamana #edynie
przepisem konstytucy#nym, a takie wy#tki podlega# wykadni literalne#4 9
przypadku gdy wy#tki te przybior rozmiary niweczce odr$bno kompetency#n
wadz, cho zasada nie zostanie utrzymana, to #ednak wa&no i skuteczno tych
przepisw konstytucy#nych pozosta#e bez zmian4
* *onc%(cja 'stoty (os6c6%49&nyc: w0a56 ) domniemania kompetency#ne nie mog
by przeamane ustawami zwykymi ze wzgl$du na koncepc#$ istoty tych wadz4
Pstawy mog dokonywa pewnych przesuni$ kompetency#nych, ale nie mog by
one zbyt daleko idce % patrz sprawa GrydyH (orzeczenie A 7C5+ z 6,4,,4,55+( i
sprawa ustawy o prywatyzac#i i komerc#alizac#i przedsi$biorstw (orzeczenie A ,5C5-
z 664,,4,55-(, gdzie 3A uchyli przepis da#cy kompetenc#$ se#mowi udzielania
zgody w 0ormie uchway na kontynuowanie prywatyzac#i niektrych sektorw
gospodarki4
wypracowanie systemu hamulcw i rwnowa&enia wadz doprowadzio do stworzenia "
6asa5n'c6yc: mo5%&' stosun*9w m';56y w0a56< ustawo5awc6< a wy*onawc6<,
przy czym struktura i organizac#i parlamentu #est zbli&ona w obu modelach, r&na #est
struktura i relac#e wadzy wykonawcze#:
* syst%m (ar&am%ntarny
dualizm egzekutywy ) gowa pa8stwa i rzd z premierem;
Gkrl panu#e a nie rzdziH, a rzeczywista wadza w r$kach rzdu, o szczeglne#
pozyc#i premiera;
?6
prezydent powoywany przez parlament, dlatego nie mo&e mie rwnorz$dne# z
nim roli;
rzd pochodzi z parlamentu, tzn4 konieczne #est poparcie rzdu przez parlament
(wyraBne lub milczce(
odpowiedzialno polityczna rzdu (gwnie poprzez wotum nieu0noci(
rzd (w porozumieniu z gow pa8stwa( mo&e mie mo&liwo rozwizania
parlamentu przed upywem kadenc#i;
0unkc#onowanie tego systemu zale&y od politycznego ukadu si w parlamencie,
co mo&e prowadzi przy du&ym rozbiciu politycznym do problemw (skra#ne to
przeom lat 6=>tych i ?=>tych w 2iemczech i do#cie Mitlera do wadzy w legalne#
procedurze( % z tego powodu wyr&nia si$ tzw4 rac#onalizac#$ systemu
parlamentarnego4
* syst%m (r%6y5%nc*'
#ednolito egzekutywy o bardzo silne# pozyc#i gowy pa8stwa, ktra #est
#ednoczenie sze0em rzdu, czyli #est #ednoosobowym zwierzchnikiem wadzy
wykonawcze# (a w P*I dodatkowo nie ma wyodr$bnionego rzdu #ako ciaa
kolegialnego o wasnych kompetenc#ach(4
prezydent wybierany przez nard4
prezydent powou#e kierownikw poszczeglnych departamentw (za zgod
*enatu(, ale potem s odpowiedzialni tylko przed nim4
brak odpowiedzialnoci polityczne# przed parlamentem, ale te& brak mo&liwoci
rozwizania wczenie#szego parlamentu4
egzekutywa i legislatywa s w znacznym stopniu odseparowane, dzi$ki czemu
nie musi istnie polityczna #ednorodno mi$dzy parlamentem a egzekutyw
nigdzie, poza P*I, nie wprowadzono w caoci takiego systemu, ale stosowano
#ego elementy dla rac#onalizac#i systemu parlamentarnego, np4 "ranc#a4
* racjona&'6acja syst%mu (ar&am%ntarn%4o % na#cz$cie# #ednak to nie zwi$kszanie
uprawnie8 prezydenta, ale elementy, ktre w prawidowym 0unkc#onowaniu systemu
parlamentarnego nie s widoczne, np4 utrudnienia w obaleniu rzdu (min4
konstruktywne wotum nieu0noci( % koncepc#a rac#onalizac#i opiera si$ na swoistym
systemie kar i nagrd ) parlament #eli ma stabiln wi$kszo mo&e narzuci
rzdowi swo# wol$, ale #eli brak stabilne# wi$kszoci traci cze wadzy na rzecz
innych organw4
* w Aonstytuc#i z ,55D r4 ) syst%m (ar&am%ntarny 6racjona&'6owany % dualizm
egzekutywy, odpowiedzialno rzdu, prezydent nie mo&e prze# wadzy
wykonawcze#, ale wybierany #est przez nard, cho #ego kompetenc#e nadal s mae4
!ac#onalizac#a poprzez wymg kwali<kowane# wi$kszoci dla cz$ci decyz#i *e#mu, a
#eli brak, to wtedy wpyw na te decyz#e przez *enat lub prezydenta; poprzez
konstruktywne wotum nieu0noci4 'omimo deklarac#i o rwnowadze mi$dzy wadz
ustawodawcz a wykonawcz, to #ednak szczegowe postanowienia da# szersz
wadz$ *e#mowi, co odpowiada tradyc#i polskiego konstytuc#onalizmu4
o5r;Gn% 6asa5y j%5na* 5ot# w0a56y s<5own'c6%j ) podstaw #est zasada
niezawisoci s$dziowskie# i zasada izolac#i wadzy sdownicze#, gdy& tylko sdy mog
wymierza sprawiedliwo, bez wy#tku(e( i na tym tle zaz$bia si$ zasada podziau
wadz z zasad pa8stwa prawnego4
* nie zmienia# tego kompetenc#e prezydenta do prawa aski, czy parlamentu do
amnestii, cho nie powinny by cz$sto u&ywane (min4 ze wzgl$du na polityk$
karania(4 *zczegln rol$ odegraa ustawa o uznaniu za niebye pewnych orzecze8
sdowych wydanych do roku ,5-7 r % nie bya to amnestia, gdy& nie byo to
zagodzenie kary, ale podwa&anie zasadnoci orzecze8, co na tle zasady
niezale&noci sdownictwa #est niedopuszczalne, ale podyktowane byo to bardzo
szczegln sytuac# dot4 wyrokw sdowych z pierwszego okresu '!E4
* rodek oddziaywania legislatywy na sdownictwo to stanowienie ustaw
okrela#cych prawo stosowane przez sdy, ale wyamu#e si$ z tego 3A, gdy& #ego
??
zadaniem #est badanie zgodnoci ustaw z konstytuc# i stanowi on hamulec wobec
legislatywy #ako ustawodawca negatywy (wg Mansa Aelsena(4
6asa5a ta 5otyc6y r%&acj' m';56y c%ntra&nym' or4anam'V a n'% m';56y w0a56am'
c%ntra&nym' a w0a56am' (os6c6%49&nyc: J%5%racj', co w 'olsce #est wykluczone w
art4 ? ) 'olska #est pa8stwem unitarnym % zakaz nie tylko 0ederac#i, ale i ustanawiania
autonomii, ale nie wyklucza to powoania samorzdu terytorialnego na zasadzie
odr$bnoci i wzgl$dne# niezale&noci od organw rzdowych4
6asa5a (o56'a0u w0a56 n'% o5nos' s'; 5o w0a56y &o*a&n%j4
Z=S=D= S.O>ECZNEJ EOS.OD=-KI -YNKOWEJ
=rt# "7 G*poeczna gospodarka rynkowa oparta na wolnoci dziaalnoci gospodarcze#,
wasnoci prywatne# oraz solidarnoci, dialogu i wsppracy partnerw spoecznych
stanowi podstaw$ ustro#u gospodarczego pa8stwa4
s(o0%c6na 4os(o5ar*a ryn*owa to po#$cie zaczerpni$te z niemieckie# doktryny,
czce w sobie:
* 6asa5; 4os(o5ar*' ryn*ow%j (w aspekcie negatywny ) zakaz wprowadzenia
soc#alistyczne# gospodarki planowane# oraz w aspekcie pozytywnym ) gospodarka
oparta na mechanizmach rynkowych, na ktre pa8stwo mo&e oddziaywa, ale nie
mo&e ich zast$powa swoimi decyz#ami(
* 6asa5; (a@stwa socja&n%4o (nawizanie do koncepc#i tzw4 pa8stwa dobrobytu,
ktre oddziaywu#e na likwidowanie kryzysw i napi$ spoecznych z #edne# strony
poprzez polityk$ interwenc#onalizmu, t#4 kontrola bezrobocia, stymulowanie rozwo#u
itd4, a z drugie# strony przez rozbudow$ sieci zabezpiecze8 spoecznych, #ak renty,
emerytury, systemy zasikw( % oglne zobowizanie pa8stwa do tych dziaa8, a
szczegowe zobowizania wynika# z art# "7 (poddanie pracy ochronie( #ak i z praw
soc#alnych z art# )Q)4
wo&noHI 56'a0a&noHc' 4os(o5arc6%j ) doprecyzowana w art# "", ktry dopuszcza #e#
ograniczenie tylko w drodze ustawy i tylko z wa&nego interesu publicznego, a o
zachowaniu tych przesanek rozstrzyga 3A4
w0asnoHI (rywatna ) wskazanie na czym opiera si$ ma system gospodarczy,
wykluczenie dominac#i wasnoci pa8stwowe#4 @lement ten doprecyzowany #est w art#
)1, ktry min4 stanowi, &e wasno prywatna podlega takie# same# ochronie
niezale&nie od 0orm wasnoci, a ograniczenia mog by wprowadzane #edynie w
drodze ustawy i o ile nie narusza# istoty tego prawa4 Uodatkowo zasada ta kry#e w
sobie nakaz kontynuowania prywatyzac#i, cho nie ustanawia zakazy posiadania przez
pa8stwo wasnoci4 9asno chroni te& inne przepisy, min4 art# "1 (min4 dotyczcy
warunkw wywaszczenia(4
So&'5arnoHIV 5'a&o4 ' ws(90(raca (artn%r9w s(o0%c6nyc: ) da# wyraz idei
negoc#acy#nego zaatwiania sporw, wymienionego w art# ,!, oraz idei dobra
wsplnego (art# 1( w imi$ ktrego ka&dy #est zobowizany powi$ci interes wasny4
*0ormuowanie Gpartnerzy spoeczniH odnosi si$ do sporw nad wczeniem do
Aonstytuc#i tzw4 Aomis#i 3r#stronne# i cho nie zostaa ona uregulowana w Aonstytuc#i
(dot4 #est ustawa z 6==,r4(, ale #est to swoisty nakaz dla wadz uwzgl$dniania opinii tych
partnerw przy rozwizywaniu spraw dot4 soc#alnych skutkw 0unkc#onowania
gospodarki rynkowe#4
3e + elementy skada# si$ na ca0oHI 6asa5y s(o0%c6n%j 4os(o5ar*' ryn*ow%j, co
potwierdzi 3A w wyroku z 6==, r4 podkrela#c ich wza#emnie si$ rwnowa&cy charakter4
=rt# "+ wnosi istotn mody<kac#$ do wCw zasady w ustroju ro&n'ctwa, gdy& okrela
4os(o5arstwo ro56'nn% #ako podstaw$ tego ustro#u, co 6aw'%ra w soG'% na*a6 dla
wadzy powstrzymania dziaa8 zmierza#cych do nadmierne# koncentrac#i wasnoci rolne#
i dominac#i gospodarstw opartych na pracy na#emne#, ale #ednoczenie przepis ten n'%
na*0a5a oGow'<6*u przeciwdziaania takie# koncentrac#i, gdy& deklaru#e, &e nie narusza
art4 6, (prawo wasnoci( i 66 (wolno dziaalnoci gospodarcze#(4
Z=S=D= .-ZY-ODZONEJ EODNOYCI CZ>OWIEK=
?+
=rt# +7 i (ostanow'%n'a Wst;(u uzna# godno za cech$ przyrodzon i niezbywaln,
za Brdo wolnoci i praw #ednostki, a wadzom pa8stwowym nakazu# #e# poszanowanie
i ochron$, co stawia zasad$ godnoci na rwni z innymi zasadami ustro#u, a nie tylko
#ako prawo czowieka;
zasada ta to nie tylko wyznaczanie wolnoci i praw czowieka, gdy& cay system
unormowa8 konstytucy#nych uksztatowany #est tak, by zapewni #ak na#szersz
realizac#$ te# zasady4
?-
KONSTYTUCYJNY ST=TUS JEDNOSTKI
.-=W= CZ>OWIEK= I ICB EWO/UCJ=
myH& W&o6oWc6na ju5%oc:r6%Hc'ja@s*a #ako podstawa dla idei praw #ednostki;
* wa&ne 6 elementy:
* przy#$cie #ednostki ludzkie# (byt autonomiczny i indywidualny( #ako podstawa
koncepc#i organizac#i spoecze8stwa % uznanie 4o5noHc' za na#wa&nie#sz warto;
* uznanie ograniczonego zakresu podporzdkowania #ednostki pa8stwu;
system oparty o koncepc#e indywidualistyczne, odrzuca#ce koncepc#e prymaty
pa8stwa nad #ednostk;
te koncepc#e ksztatoway si$ przez 6 tysiclecia :
* 56'%0a t%o&o49w *ato&'c*'c: ) min4 w4 3omasza z Ikwinu (min4 s0ormuowa
prawo oporu(
* KUII w# 8 *1A;]O '!I9I 2I3P!O ) nawizanie do wczenie#szych <lozo<i katolickie#,
ale silnie# akcentu#e wieckie elementy % pa8stwo nie mo&e pozbawi #ednostki #e#
praw, gdy& one s n'%6Gywa&n%; pa8stwo #ako umowa s(o0%c6na, t#4 #ako
organizac#a wtrna i su&ebna wobec tych ktrzy # tworz; r6<5 o4ran'c6ony )
tylko te kompetenc#e przekazane przez ludzi wchodzcych w skad pa8stwa; '5%a
(o56'a0u w0a56 ' *onstytucj' ('san%j % rzeczywisto odbiegaa od postulatw
<lozo0w;
* KUIII w# 8 '@!9*1@ QI];cQ;9@ PKTQ@ ) P*I, Aonstytuc#a z ,DD7 r4 bez praw, ale z
Xill o0 !ights w ,DFD4 "ranc#a ) Ueklarac#a 'raw Qzowieka i ;bywatela z ,DF5;
Ueklarac#e 'raw #ako osoGn% 5o*um%nty, bo osobny system prawny, a nie
przywile# nadany przez wadc$;
wymieniay te prawa, ktre w owym czasie byy na#wa&nie#sze, a wi$c wolnoci
osobiste (zwaszcza wolno sumienia czy nietykalno osobista( oraz polityczne
i prawo wasnoci, 0rancuska deklarac#a akcentowaa zasad$ rwnoci, a
ameryka8ska gwaranc#e proceduralne % (rawa ('%rws6%j 4warancj';
koncentroway si$ na (rawac: n%4atywnyc:, zwane te& prawami obronnymi
(s0era zakazu ingerenc#i( co byo zwizane z koncepc# pa8stwa #ako nocnego
str&a;
* KIK ' (oc6<t%* KK w# 8 ksztatowanie si$ pa8stwa kapitalistycznego i zasad
liberalne# demokrac#i % stopniowe wprowadzanie w &ycie hase \N.wiecznych, ale
te& problemy nowe, t#4 0ormuu#e si$ koncepc#a aktywne# roli pa8stwa w procesach
gospodarczych i spoecznych (po#awia# si$: powszechno szkolnictwa, ubezpiecze8
spoecznych, regulac#e warunkw pracy, elementy interwenc#onizmu pa8stwa %
przeksztacanie si$ pa8stwa nocnego str&a w pa8stwo opieku8cze(;
o5c:o56%n'% o5 aGso&utystyc6n%j *onc%(cj' (raw c60ow'%*a ) prawa
czowieka ma# charakter %wo&ucyjny i mog podlega o4ran'c6%n'om )
gwnie ze wzgl$du na kontestac#e praw pomi#a#cych sytuac#$ #ednostki w
spoecze8stwie i ze wzgl$du na rozw# pozytywizmu prawniczego;
ksztatu# si$ nowe prawa ) min4 zwizane z dziaalnoci zbiorow (partie
polityczne, zwizki zawodowe( oraz nowe prawa ekonomiczno.soc#alne (prawo
do ubezpieczenia spoecznego, ochrony zdrowia, do nauki czy do pracy( %
(rawa 5ru4'%j 4%n%racj';
(rawa (o6ytywn%, zwane te& prawa wiadczce (s0era nakazu dziaania dla
pa8stwa( oraz prawa o charakterze zasad polityki pa8stwa (np4 pa8stwo troszczy
si$ o ksztacenie 444(, czyli nie da#ce prawa do indywidualnych roszcze84 Uzi$ki
prawom pozytywnym po#awi si$ podzia na prawa i wolnoci;
* KK w# 8 nawrt do kolektywistyczne# koncepc#i porzdku spoecznego ) zao&enie:
podporzdkowanie #ednostki interesom pa8stwa % gwnie pa8stwa realnego
soc#alizmu;
* .o 5oHw'a5c6%n'ac: syst%m9w Jas6ystows*'c: ' *omun'styc6nyc:M
nawr9t 5o *onc%(cj' (rawnoQnatura&nyc: (przewiadczenie o istnieniu
katalogu praw i wolnoci, ktre przysugu# ka&demu czowiekowi, np4 godno(;
?7
un'w%rsa&'6acja praw i wolnoci (Wprzysugu# ka&demu( oraz
'nt%rnacjona&'6acja praw i wolnoci (Wu#mowanie ich w aktach prawa
mi$dzynarodowego(;
wyro*' norymG%rs*'%;
.ows6%c:na D%*&aracja .raw C60ow'%*a (,5+F( ) bez mocy wi&ce#;
t6w# .a*ty .raw C60ow'%*a w 6 aktach (lata 7=>te(: :i$dzynarodowy 'akt 'raw
;bywatelskich i 'olitycznych oraz :i$dzynarodowy 'akt 'raw Vospodarczych,
*poecznych i Aulturalnych ) moc wi&ca, ale brak mechanizmw
gwarancy#nych dla #ednostki;
t6w# Euro(%js*a Konw%ncja o oc:ron'% (rawa c60ow'%*a ' (o5stawowyc:
wo&noHc' (,5-=( ) oprcz praw te& mechanizmy gwarancy#ne, t#4 @urope#ski
3rybuna 'raw Qzowieka w *trasburgu;
w ramac: UE ) @3* sam GodnalazH wiele praw w oglnych zasadach prawa, co
zostao potwierdzone w 3raktacie z :aastricht w powizaniu z @urope#sk
Aonwenc# 'raw Qzowieka % 6=== r4 uchwalono Aart$ 'raw 'odstawowych P@,
a kole#nym krokiem b$dzie zapewne Aonstytuc#a;
te& a*ty s6c6%490ow% #ak dokumenty :i$dzynarodowe# ;rganizac#i 'racy (dot4
zwizkw zawodowych, niewolnictwa, i in4(, ;21>towska konwenc#a o zakazie
tortur, konwenc#e !ady @uropy;
jury5y6acja praw czowieka t%F na s6c6%G&u naro5owym % rozw#
sdownictwa konstytucy#nego4
@woluc#a praw czowieka doprowadzia do zaakcentowania ich obecnoci w ?
paszczyznach:
* a*sjo&o4'c6n%j ) przez ponowne nawizanie do koncepc#i prawnonaturalnych,
ktrym prawo pozytywne musi si$ podporzdkowa;
* m';56ynaro5ow%j ) prawo kra#owe musi si$ podporzdkowa normom prawa
mi$dzynarodowego;
* jurys5y*cyjn%j ) poprzez powstanie instytuc#i i procedur sdowe# ochrony praw;
nastpi te& podzia na prawa czowieka i prawa obywatela % te& w Aonstytuc#i z ,55D r4
KONSTYTUCJ= Z 1!! 8 Z=S=DY .-ZEWODNIE ST=TUSU JEDNOSTKI
w rozdziale w G1asadach oglnychH okrelone zostay podstawowe zasady.idee
przewodnie caego systemu prawa:
Z=S=D= EODNOYCI ((r%amGu0a ' art# +7(:
* (r6yro56ona ' n'%6Gywa&na cecha c60ow'%*a, stanowica Cr950o wo&noHc' ' (raw
czowieka i obywatela o n'%narus6a&nym charakterze, a oGow'<6*'%m w0a56 j%st
j%j oc:rona ' (os6anowan'%;
* zasada ta nie zna#dowaa dotd wyrazu w polskich tekstach, #ednak w naszym kr$gu
cywilizacy#nym punkt wy#cia dla te# zasady zna#du#e si$ w <lozo<i chrzeci#a8skie# i
wspczesne# nauce spoeczne# Aocioa oraz w <lozo<i nowo&ytne# (4 Aant(, #ak
rwnie& w wielu mi$dzynarodowych aktach ) preambua Aarty 21, ;21>towskie
'akty 'raw Qzowieka, wiele wspczesnych konstytuc#i, orzecz4 @3'Qz szczeglnie
wa&ne dla zakwali<kowania #e# #ako zasady prawne# % trudno s0ormuowa de<nic#$
godnoci, gdy& #e# tre zale&y od zao&e8 <lozo<cznych w ktrych egzystu#e, ale
WS.?/NE E/EMENTY to:
j%j Cr950%m j%st (rawo natura&n% dzi$ki czemu ma rang$ suprakonstytucy#n
(wszystkie unormowania prawa stanowionego musz by z ni zgodne, inacze#
trac przymiot legitymizmu(;
j%st n'%narus6a&na, t#4 nie mo&na si$ #e# zrzec, a ustawodawca nie mo&e #e#
ograniczy, z tego wynika# pozytywne obowizki pa8stwa, a zakres i sposb ich
dochowania mo&e by kontrolowany przez sdy;
(r6y6nana *aF5%mu c60ow'%*ow', czyli nie mo&e by zr&nicowana ze wzgl$du
na ras$, narodowo itd4 % zasada ta #est punktem wy#cia dla zasady rwnoci;
nie #est po prostu #ednym z wielu praw, ale (raw%m o (o5stawowym
6nac6%n'u, stanowi Brdo i 0undament caego porzdku konstytucy#nego, co
?D
oznacza, &e wszystkie normy konstytucy#ne powinny by interpretowane na tle
zasady godnoci;
'stot< 4o5noHc' j%st (o5m'otowoHI c60ow'%*a (t#4 autonomia( i cho czowiek
musi uwzgl$dnia autonomi$ (godno( innych osb, to istnie# #ednak granice,
ktrych przekroczenie sprowadzi czowieka do roli przedmiotu procesw
spoecznych (w razie arbitralnego urzeczowienia traktowania osoby ludzkie#
przez ustawodawc$(, a wi$c przekreli #ego godno % zasada ta #est punktem
wy#cia dla zasady wolnoci;
n'% ty&*o na*a6 (o6ostaw'%n'a c60ow'%*ow' autonom'' (aspekt pozytywny(,
a&% r9wn'%F 6a*a6 (o55awan'a c60ow'%*a ta*'m sytuacjom c6y
tra*towan'uV *t9r% mo4< t; 4o5noHI (r6%*r%H&'I (aspekt negatywny(, #ak
zakaz przeladowa8, dyskryminac#i, ingerenc#i w swobod$ myli i przekona8,
zmuszania do samooskar&ania;
* zasad$ godnoci GodnalazH 3A w klauzuli demokratycznego pa8stwa prawnego
#eszcze pod rzdami prowizorium konstytucy#nego, a #u& po uchwaleniu nowe#
Aonstytuc#i po#awiaa si$ w orzecznictwie 3A czy *2, w doktrynie #eszcze mao
wypowiedzi, ale postulat Vardockiego, by podobnie #ak wczenie# klauzula
demokratycznego pa8stwa prawa, tak i zasada godnoci staa si$ norm, a nie
#edynie deklarac#;
Z=S=D= WO/NOYCI ((r%amGu0a ' art# +1( % to zakaz zmuszania kogokolwiek do
czynienia tego, czego prawo mu nie nakazu#e, gwaranc#a ochrony prawne# wolnoci
przy #ednoczesnym zobowizaniu wszystkich do szanowania wolnoci i praw innych
osb;
* Aonstytuc#a n'% a*c%ntuj% (rawnonatura&nyc: Cr95%0 te# zasady, gdy& wolno
czowieka musi 6 natury r6%c6y (o5&%4aI (%wnym o4ran'c6%n'om ze wzgl$du na
'nt%r%s (uG&'c6ny ' wo&noHc' ' (rawa 'nnyc:4 'rzesanki ograniczenia zasady
wolnoci 0ormuu#e art4 ?, ust4 ?4 1asada ta ma tak&e *ons%*w%ncj% 5&a 6asa5y
4o5noHc', dla ktre# pozostawienie #ednostce swobody #est istotne, to zbytnie
ograniczenie wolnoci mo&e stan w koliz#i tak&e z zasada godnoci4
* zasad$ wolnoci nale&y rozpatrywa w 5w9c: as(%*tac::
w 6nac6%n'u (o6ytywnym ) to swoboda czynienia wszystkiego, czego prawo
nie zakazu#e;
w 6nac6%n'u n%4atywnym ) nao&enie nakazu mo&e nastpi #edynie wtedy,
gdy prawo to przewidu#e;
te 6 aspekty to Jorma&n% (ojmowan'% 6asa5y wo&noHc' (wolno #ako zakres
swobody wyznaczone# prawem(, a mat%r'a&na tr%HI 6asa5y wyznaczana #est w
ka&dym konkretnym przypadku;
* zasada ta nigdy w polskich konstytuc#ach nie bya w tak oglny sposb
0ormuowana, dlatego #est *&au6u&< 4%n%ra&n< (m%tanorm<( okrela#ca sposb i
kierunek interpretac#i caego systemu norm konstytucy#nych;
Z=S=D= -?WNOYCI (art# +"(:
* ? podstawowe wym'ary r9wnoHc':
wymiar prawny;
wymiar polityczno.spoeczny;
wymiar ekonomiczny;
* w Aonstytuc#i zasada ta zostaa s*on*r%ty6owana ja*o:
zasada rwnoci woG%c (rawa;
zasada rwnego tra*towan'a ws6yst*'c: (r6%6 w0a56% (uG&'c6n%;
6a*a6 5ys*rym'nacj' 6 ja*'c:*o&w'%* (r6yc6yny w &yciu politycznym,
spoecznym i gospodarczym;
* zasada ta nie #est nowa w polskim konstytuc#onalizmie i ma Go4at< tr%HI
orzecznicz:
zasada rwnoci to r9wnoHI woG%c (rawa (tzn4 nakaz rwnego traktowania
przez organy wadzy publiczne#( #ak i r9wnoHI w (raw'% (tzn4 nakaz
uwzgl$dniania zasady rwnoci w procesie stanowienia prawa(;
?F
na*a6 j%5na*ow%4o tra*towan'a (o5m'ot9w ' sytuacj' (o5oGnyc:, a
podobie8stwo wyznaczane przez kryterium c%c:y r%&%wantn%j (3A z ,5FF r4(;
5ot# sytuacj' (rawn%jV a n'% Ja*tyc6n%j, IE@ nie #est zakazane stanowienie
prawa stwarza#cego np4 przywile#e sabsze# grupie (np4 dla kobiet ) wedug 3A )
5ys*rym'nacja (o6ytywnaAu(r6yw'&%jowan'% wyr9wnuj<c%(;
n'% ma c:ara*t%ru G%6w64&;5n%4o, t#4 dozwolone #est usprawiedliwione
zr&nicowanie podmiotw podobnych, a wg 3A argumenty usprawiedliwia#ce
musz mie:
c:ara*t%r r%&%wantny, tzn4 pozosta#cy w bezporednim zwizku z celem i
treci przepisw, w ktrych zawarta #est kontrolowana norma oraz su&y
realizac#i tego celu i treci (W musz by rac#onalnie uzasadnione(;
c:ara*t%r (ro(orcjona&ny w stosunku do interesu ktremu ma# su&y;
6w'<6%* 6 'nnym' wartoHc'am' u6nanym' (r6%6 *onstytucj; za
usprawiedliwia#ce uprzywile#owanie podmiotw (np4 zasada sprawiedliwoci
spoeczne#(;
zasada rwnoci musi by ro6(atrywana w Hc's0ym 6w'<6*u 6 6asa5<
s(raw'%5&'woHc' s(o0%c6n%j;
zasada rwnoci ma c:ara*t%r un'w%rsa&ny, bo odnosi si$ do wszelkich
dziedzin 0unkc#onowania spoecze8stwa i do wszelkich zr&nicowa8
wprowadzanych przez prawo;
w Aonstytuc#i dodatkowo zaznaczono n'%*t9r% as(%*ty 6asa5y r9wnoHc':
zasada rwnoci kobiet i m$&czyzn (art4 ??(;
rwnouprawnienie kociow i zwizkw wyznaniowych(art4 6- ust4 ,(;
zasada rwnoci w prawie wyborczym (art4 57 ust4 6, art4 ,6D ust4 , i art4 ,75
ust4 6(;
Grwna dla wszystkichH ochrona prawna prawa wasnoci, innych
ma#tkowych i prawa dziedziczenia (art4 7+ ust4 6(;
dost$p do su&by publiczne# na G#ednakowych zasadachH (art4 7=(
.ODMIOTY .-=W I WO/NOYCI
ONYW=TE/E 8 CUDZOZIEMCY:
* ur%4u&owan'a (rawn%:
Konstytucja;
ustawa o oGywat%&stw'% (o&s*'m z ,576 r4 (niesp#na z Aonstytuc#(;
* oGywat%&stwo naGywa s'; (raw%m *rw' (art4 ?+ ust4 ,( ora6 (wg ustawy(:
na wn'os%* osoby zainteresowane# &uG 6 mocy (rawa, #ak w przypadku
repatriantw;
u6nan'% oGywat%&stwa ) decyz#a adm4 dot4 apatrydy stale zamieszku#cego w
!';
na5an'% oGywat%&stwa postanowieniem prezydenta (bez mo&liwoci skargi(;
* utrata oGywat%&stwa % tylko na wniosek osoby (art4 ?+ ust4 6(;
* cudzoziemcy s podmiotami tych praw, ktre nie zostay okrelone *ryt%r'um
RoGywat%&'S, ale Aonstytuc#a wprowadza mo&liwo 'nnyc: o4ran'c6%@:
art# + % ka&dy pod wadz !' ma prawo korzystania z praw i wolnoci
zapewnionych w A4, ale ustawa moF% o*r%H&aI wyj<t*' (ustawa o
cudzoziemcach, ale te& i inne ustawy szczegowe(, ktre nie mog #ednak
wychodzi poza zakres praw przyznanych przez konwenc#e mi$dzynarodowe;
art# ! ust# " % wyczona mo&liwo s*ar4' *onstytucyjn%j dla dochodzenia
(rawa a6y&u ' u6ys*an'a statusu uc:o5Ccy;
* s6c6%49&ny status ) cu56o6'%mcy (oc:o56%n'a (o&s*'%4o ma# prawo do
osiedlania si$ na stae w !';
DZIECI (punktem wy#cia ;21>towska konwenc#a o prawach dzieci, rat4 w ,55, r4(:
* oGow'<6%* (a@stwa 6a(%wn'%n'a oc:rony (raw 56'%c*a (art4 D6 ust4 ,(;
* oc:rona 56'%c*a (r6%5 (r6%moc<V o*ruc'%@stw%m ' 5%mora&'6acj< (art4 D6(
min4 poprzez:
?5
obowizek szkolny do ,F roku &ycia (art4 D= ust4 ,(;
zakaz staego zatrudniania dzieci poni&e# ,7 lat (art4 7- ust4 ?(;
* maj< ws6yst*'% (rawa (chyba, &e konieczny #est wiek(, ale n'% o6nac6a to (%0n%j
moF&'woHc' 'c: wy*or6ystywan'a:
dziecko powinno 0unkc#onowa w rodzinie (art4 ,F, +F ust4 6 i D,(;
podstawowe decyz#e nale& do rodzicw (art4 -? ust4 ? i art4 D= ust4 ?(;
#ednak obowizek wadz wysuchania dziecka (Irt4 D6 ust4 ?(;
obowizek rodzicw uwzgl$dniania stopnia do#rzaoci dziecka, #ego przekona8 i
wolnoci sumienia i wyznania (art4 +F ust4 ,(;
w razie braku opieki dziecko ma prawo do opieki i pomocy ze strony wadz
publicznych (art4 D6 ust4 6(;
* -6%c6n'* .raw D6'%c*a (!'U( ) art4 D6 ust4 + ) powoany przez *e#m za zgod
*enatu na - lat, brak kompetenc#i rozstrzyga#cych, a mo&e #edynie zwraca si$ do
waciwych organw z wnioskami;
OSONY .-=WNE % kwestia sporna:
* osoGy (rawn% (rawa (rywatn%4o: niektre prawa s nierozerwalnie zwizane
#edynie z osob <zyczn (prawo do &ycia(, ale wiele praw mo&e przysugiwa te&
osobom prawnym (podobna opinia zostaa #u& zarysowana w orzecznictwie 3A )
uznano, &e osoba prawna mo&e wnosi skarg$ konstytucy#n dla ochrony swoich
praw(;
* osoGy (rawn% (rawa (uG&'c6n%4o ) ze wzgl$du na 0akt, i& nie s one prostymi
zrzeszeniami obywateli realizu#cych swo#e prawa nie uzna#e si$ ich za podmioty
praw i wolnoci z rozdz4 , a ich samodzielno chroniona #est osobnymi
mechanizmami (cho s sytuac#e graniczne, np4 A4 da#e szkoom wy&szym
autonomi$, wi$c nada#e im prawo(;
=D-ES=CI .-=W I WO/NOYCI
WE-TYK=/NE DZI=>=NIE KONSTYTUCYJNYCB .-=W I WO/NOYCI % adresatem praw i
wolnoci s organy wadzy publiczne#, t#4 wszystkie organy o pa8stwowym lub
samorzdowym charakterze, ktre sprawu# kompetenc#e wadcze4 ;krelonym prawo
przypisane s okrelone obowizki (o charakterze pozytywnym lub negatywnym( po
stronie wadz publicznych4 9 zwizku z tym #ednostce powinna przysugiwa procedura
dochodzenia swych praw4 Kest to podstawowa r&nica mi$dzy Gprawami i wolnociamiH
a Gzasadami polityki pa8stwaH, z ktre# wynika# t6w# r%O%*sy (rawn%, tzn4 istnie#e
wprawdzie adresat obowizku, ale nie ma podmiotu uprawnionego do bezporedniego
dochodzenia realizac#i tego obowizku;
* do wszystkich tych obowizkw odnosi si$ oglna zasada najwyFs6%j mocy
(rawn%j Konstytucj' ' G%6(oHr%5n'%4o stosowan'a j%j (r6%('s9w (art# 3(
instrumentami #akie posiada#: wadza ustawodawcza ma stanowi ustawy
zapewnia#ce realizac#$ i ochron$ praw i wolnoci, wadz wykonawcza i
samorzdowa ma za zadanie realizac#$ tych praw w konkretnych przypadkach, a
wadza sadownicza ma obowizek ochrania prawa i wolnoci #ednostki w #e#
stosunkach z wadzami publicznymi;
BO-YZONT=/NE DZI=>=NIE KONSTYTUCYJNYCB .-=W I WO/NOYCI % brak #asne#
odpowiedzi, ale koncepc#a ta ma szerokie uznanie w kra#ach zachodnich (gwnie w
!"2 ) szereg praw i wolnoci nie tylko chroni obywatela wobec pa8stwa, ale te&
stanowi podstawy porzdku &ycia spoecznego i wywiera# bezporedni wpyw na
obywateli( % nie oznacza to mo&liwoci pocigni$cia do odpowiedzialnoci za
naruszenie normy konstytucy#ne#, ale oznacza, &e sdy i inne organy nie b$d takim
dziaaniom zapewnia ochrony i egzekuc#i;
* w polskim orzecz4 nie zaznaczya si$ #eszcze, cho mo&na si$ tego spodziewa;
OE-=NICZENI= .-=W I WO/NOYCI
*onstytucyjn% 6asa5y o4ran'c6%@ (raw ' wo&noHc' (art# +1 ust# +(:
* as(%*t Jorma&ny ) ustanawiane #edynie w ustawie;
+=
* as(%*t mat%r'a&ny ) ustanowione dla ochrony nast$pu#cych zasad:
bezpiecze8stwa pa8stwa
porzdku publicznego
rodowiska
zdrowia publicznego
moralnoci publiczne#
wolnoci i praw innych osb
G ograniczenia ogranicze8H: 6asa5a (ro(orcjona&noHc' oraz *onc%(cja 'stoty
(os6c6%49&nyc: (raw ' wo&noHc'4
* Z=S=D= .-O.O-CJON=/NOYCI ) opiera si$ na idei zakazu nadmierne# ingerenc#i, tzn4
wprowadzenie ogranicze8 tylko w zakresie niezb$dnym, a podstawow miar tego,
co niezb$dne #est porwnanie rangi interesu publicznego, ktremu dane
ograniczenie ma su&y i rangi prawa czy wolnoci, ktre ma zosta ograniczone (Gk
gdy s konieczne w demokratycznym pa8stwiekH( % 6 idee:
o4ran'c6%n'% moF% GyI w(rowa56on% ty&*o w *on'%c6nym 6a*r%s'%, tzn4
(wedug 3A z ,55-( wa&ne #est udzielenie odpowiedzi na trzy pytania: (,( czy
wprowadzana regulac#a ustawodawcza #est w stanie doprowadzi do
zamierzonych przez ni skutkw; (6( czy regulac#a ta #est niezb$dna dla ochrony
interesu publicznego, z ktrym #est powizana; (?( czy e0ekty wprowadzone#
regulac#i pozostan w proporc#i do ci$&arw nakadanych przez ni na
obywatela;
oc%na o5(ow'%56' na (ytan'% c6y (ro(orcja 6ac:o56' o5n'%s'ono 5o
(oj;c'a (a@stwa 5%mo*ratyc6n%4o (inacze# demokratyczne pa8stwo prawa(, a
wi$c konieczne #est uwzgl$dnienie wszystkich elementw okrela#cych istot$
demokratycznego pa8stwa prawa4 Problem ogranicze koniecznych w
spoeczestwie demokratycznym znalaz szerokie rozwinicie w orzecznictwie
Europejskiego rybunau Praw !zowieka"
* KONCE.CJ= ISTOTY .OSZCZEE?/NYCB .-=W I WO/NOYCI ) opiera si$ na zao&eniu
istnienia takie# cz$ci prawa, bez ktrego dane prawo nie istnie#e i takie# cz$ci
prawa, ktre stanowi #edynie otoczk$ tego prawa, wi$c bez niego istnienie prawa nie
#est zagro&one4 2aruszenie istoty prawa nale&y rozpatrywa w dwch wymiarach:
n%4atywnym ) oznacza#cy nakaz miarkowania ogranicze8;
(o6ytywnym ) nawet w przypadku chronienia wartoci wymienionych w art4
?6 ust4 ? nie mo&na naruszy rdzenia praw i wolnoci;
naruszenie to n'% ty&*o 6n'%s'%n'%, ale rwnie& wprowadzenie takich
ogranicze8, ktre uniemo&liwia# realizac#$ prawa;
TECBNIK= B=-MONIZOW=NI=AN=/=NSOW=NI= KO/IDUJ2CYCB ZE SON2 INTE-ES?WM
* ograniczenia mo&liwe ty&*o 45y *onstytucja to wyraCn'% 5o(us6c6a;
* stosowanie te# techniki musi opiera si$ na *ryt%r'ac: a*sjo&o4'c6nyc:, ktre
nale&y odnaleB w Aonstytuc#i, #ak demokratyczne pa8stwo prawne, zasada
godnoci, rwnoci i wolnoci;
* poszczeglne prawa i wolnoci ma# r&n rang$ ze wzgl$du na stopie8 zwizku z
wCw naczelnymi zasadami % (o56'a0 na (rawa ('%rws6%j (osobiste i polityczne( '
5ru4'%j (soc#alne i ekonomiczne( *at%4or'';
* wskazwk powinny by te& ur%4u&owan'a 5otyc6<c% (os6c6%49&nyc: (raw '
moF&'woHc' 'c: o4ran'c6an'a (art4 -? ust4 ?, art4 -F ust4 6, art4 -5 ust4 +, art4 7=
ust4 ?, art4 7+ ust4 ?(;
szczeglna sytuac#a % w razie wystpienia ST=NU N=DZWYCZ=JNEEO ) ? kwestie:
* istot stanu nadzwycza#nego #est wprowadzenie ogranicze8 praw i wolnoci
#ednostki, wi$c na#wa&nie#sze #est usta&%n'% 6a*r%su ' (roc%5ur w(rowa56an'a
tyc: o4ran'c6%@;
* unormowan'a w (raw'% m';56ynaro5owym ) spec#alny tryb noty<kac#i i zakaz
ograniczania na#bardzie# podstawowych praw (:''; rat4 w ,5DD i @A'Qz rat4 w
,556(;
+,
* Aonstytuc#a ustanawia tr6y ty(y stan9w na56wyc6ajnyc:, i 5&a *aF5%4o
ustanow'ony j%st o5r;Gny r%F'm prawny, w tym dopuszcza#cy ograniczenia praw
i wolnoci #ednostki;
SYSTEM .-=W I WO/NOYCI W KONSTYTUCJI Z 1!!
5wuwarstwow% (ojmowan'% norm o (rawac: j%5nost*' ) przepis musi by
rozumiany #ednoczenie #ako:
* prawo podmiotowe z mo&liwoci wymuszenia #ego realizac#i przez wadze
publiczne, przede wszystkim na drodze sdowe#;
* wytyczna dziaania dla caego systemu wadz publicznych, wyra&a#ca okrelon
warto, ktre# realizac#a #est oglnym obowizkiem wszystkich wadz publicznych;
szerokie rozwini$cie w niem4 doktrynie (gwnie w "3A( ) subiektywny (obronny(
i obiektywny aspekt praw czowieka;
(r6%5m'otowa *&asyW*acja (raw ' wo&noHc' (nawizanie do systematyki ;21.
owskich 'aktw 'raw Qzowieka(:
* prawa i wolnoci osobiste (art4 ?F.-7(;
* polityczne (art4 -D.7?(;
* ekonomiczne, soc#alne i kulturalne (art4 7+.D7(;
* artykuy F6.F7 powi$cono obowizkom #ednostki;
.-=W= I WO/NOYCI OSONISTE ) okrelone #ako prawa czowieka (wyj<t*' art# ," ust# 1 '
,V art# ,, ' ,)(:
.-=WO DO ZYCI= (art# +3( % Gzapewnienie prawne# ochrony &yciaH ) prawo u#$te bardzo
oglnie ze wzgl$du na kontrowers#e dot4 nasciturusa, kary mierci, i in4;
NIETYK=/NOY[ OSONIST= to min4: zakaz eksperymentw medycznych (art# +!(, zakaz
tortur (art# 17(, zakaz pozbawienia wolnoci, z wyczeniem sytuac#i przewidzianych
przez ustaw$ (art# 11(, nienaruszalno mieszkania (art# ,7(;
.-=WO DO -ZETE/NEJ .-OCEDU-Y S2DOWEJ to min4: prawo do sdu dot4 wszystkich
spraw i sporw, w ktrych #ednostka #est stron (art# 1,(, prawo do obrony (art# 1"
ust# "(, zasada nullum crimen nulla pooena sine lege (art# 1" ust# 1(, domniemanie
niewinnoci (art# 1" ust# +(, wyczenie przedawnienia dla zbrodni wo#ennych i
przeciwko ludzkoci (art# 1+(; zawieszenie przedawnienia w stosunku do przest$pstw
0unkc#onariuszy publicznych (art# 11(;
.-=WO DO OCB-ONY .-YW=TNOYCI (art# 1( obe#mu#e prawo do ochrony &ycia
prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia, prawo do decydowania o swoim &yciu
osobistym, w szczeglnoci:
* zakaz zobowizywania do u#awniania swo#ego wiatopogldu, przekona8 czy wiary
(art# ,+ ust# (;
* autonomia stosunkw rodzinnych (art# 13 ' art# ,+ ust# +(;
* ograniczenia dot4 u#awniania, pozyskiwania i dost$pnoci do in0ormac#i o osobach
prywatnych (art# ,1(;
prawo to znalazo u#$cie w orzecz4 3A i *2;
WO/NOY[ .-ZEMIESZCZ=NI= SI (art# ,"( obe#mu#e:
swobod$ przemieszczania si$ po !';
swobod$ wyboru mie#sca zamieszkania i pobytu;
swobod$ opuszczenia !' (prawo do paszportu(;
* mo&liwo wprowadzania ogranicze8 zgodnych z art# +1 ust# +, ale prawem
bezwzgl$dnym s:
zakaz banic#i (art# ," ust# 1( ) dot4 tylko obywatela polskiego;
zakaz ekstradyc#i obywatela polskiego (art# ,, ust# 1(, ka&de# osoby pode#rzane#
o polityczne przest$pstwo bez u&ycia przemocy (art# ,, ust# "( oraz na mocy
EK.C6, gdy zachodzi prawdopodobie8stwo, &e dana osoba b$dzie poddana tam
nieludzkiemu i poni&a#cemu traktowaniu % o dopuszczalnoci orzeka sd;
+6
WO/NOY[ SUMIENI= I -E/IEII (art# ,+( musi by rozpatrywana na tle konstytucy#nego
statusu kociow i zwizkw wyznaniowych oraz ich relac#i (art# ",(4 ;be#mu#e w
szczeglnoci:
* wolno wyznawania i &ycia zgodnie ze swo# religi, z czym zwizane #est prawo
odmowy su&by wo#skowe# z powodu przekona8 religi#nych (art4 F- ust4 6(;
* swoboda uzewn$trzniania religii;
* swoboda posiadania wity8 i innych mie#sc kultu;
* prawo do korzystania z pomocy religi#ne# tam gdzie si$ zna#du# (dot4 przede
wszystkim wi$Bniw, &onierzy, chorych, uczniw, itp(;
* prawo rodzicw do wychowania dziecka zgodnie ze swoimi przekonaniami;
nie #est szczegowo unormowana w konstytuc#i;
dot4 te& wolnoci wiatopogldowe#;
WO/NOY[ WY-=Z=NI= .OE/2D?W I O.INII (art# ,1( to wolno wyra&ania pogldw;
uzyskiwania in0ormac#i i ich rozpowszechniania % w praktyce realizowane #est poprzez
wolno prasy i druku i #est uwa&ana za #edn z podstawowych zasad demokrac#i i
pluralizmu politycznego % art4 ,+ i art4 -+ (zakaz cenzury i konces#onowania prasy(;
* regulac#a wolnoci wyra&ania pogldw ma zbyt wski wymiar;
* szczeglny wyraz % wolno twrczoci artystyczne#, bada8 naukowych i ogaszania
ich wynikw oraz wolno nauczania (art4 D?(;
.-=W= I WO/NOYCI .O/ITYCZNE ) cz$ przyznana wszystkim, a zwizane z udziaem w
&yciu publicznym przyznane tylko obywatelom;
.-=W= ZWI2Z=NE Z UDZI=>EM W ZYCIU .UN/ICZNYM to:
* prawo gosowania w wyborach i re0erendach (art# )"(;
* prawo kandydowania w wyborach (art# !! ' art# 1" ust# +(;
* prawo inic#atywy ustawodawcze# (art# 113 ust# "(;
* prawo dost$pu do su&by publiczne# (art# )7( ) dot4 te& wo#ska, a kontrola odmowy
przez sdy;
* prawo uzyskiwania in0ormac#i o dziaalnoci organw wadzy publiczne# oraz osb
penicych 0unkc#e publiczne (art# )1(;
* prawo petyc#i, wnioskw i skarg w interesie publicznym, wasnym, osoby trzecie# za
#e# zgod (art# )+(;
WO/NOY[ ZE-OM=DZE\ (art# ,( ) wg4 3A warunkiem #est poko#owy charakter
zgromadze8;
WO/NOY[ Z-ZESZ=NI= SI (art# ,3(, ale mo&liwa #est sdowa re#estrac#a, a zakaz mo&e
wyda sd (3A dla partii(;
* to nie tylko prawo #ednostek, ale #ako #edna z podstawowych zasad ustro#u (patrz
zasada spoecze8stwa obywatelskiego(;
* 0ormy zrzesze8:
art# 11 ) wolno partii politycznych;
art# ,! ) wolno zwizkw zawodowych (tzw4 wolno koalic#i(, organizac#i
spoeczno.zawodowych rolnikw i organizac#i pracodawcw;
* ograniczeniem dla te# wolnoci #est wymg zgodnoci z prawem, w szczeglnoci
zakaz odwoywania si$ do totalitarnych metod i praktyk dziaania 0aszyzmu,
komunizmu i nazizmu, nienawici rasowe# i narodowociowe#, stosowania przemocy
i uta#niania struktur;
mo&liwe ograniczenie w stosunku do osb, ktrych 0unkc#a lub stanowisko
wymaga apolitycznoci;
.-=W= I WO/NOYCI EKONOMICZNEV SOCJ=/NE I KU/TU-=/NE ) katalog tych praw to:
.-=WO DO W>=SNOYCI (art# "7V "1V )1( ) rozr&nienia:
* ja*o j%5na 6 (o5staw s(o0%c6n%j 4os(o5ar*' ryn*ow%j, z priorytetem dla
wasnoci prywatne#;
* ja*o j%5no 6 (raw c60ow'%*a, podlega#ce ochronie % 6 znaczenia:
+?
s%ns cyw'&'styc6ny ) art4 7+ ust4 , i 6 Gochrona wasnoci, innych praw
ma#tkowych i prawa dziedziczeniaH;
s%ns o49&ny ) art4 6, ust4 , ) #ako okrelenie zbiorcze dla praw ma#tkowych
* 6asa5y 5ot# (rawa w0asnoHc':
rwna dla wszystkich ochrona wasnoci, innych praw ma#tkowych i
dziedziczenia;
wywaszczenie tylko na cele publiczne i za susznym odszkodowaniem (art4 6,
ust4 6(;
ograniczenia wasnoci (cywilne znaczenia( nie mog naruszy istoty tego prawa
(art4 7+ ust4 ?(;
przepadek rzeczy tylko na podstawie prawomocnego wyroku sdu (art4 +7(;
* najwaFn'%js6% t%6y 6 wyro*u TK (',,C5F ) podsumowu#cy(:
prawo to i #ego gwaranc#e nale&y konstruowa na tle oglnych zasad ustro#u, z
ktrych wynika, &e zagwarantowanie ochrony wasnoci #est obowizkiem
pa8stwa i wartoci wyznacza#c kierunek interpretac#i art4 7+ oraz innych
uregulowa8;
nie #est ius in<nitum, wi$c #ego ochrona nie mo&e mie charakteru
bezwzgl$dnego;
art4 7+ ust4 ? ma 6 role: #ako podstawa ogranicze8 tego prawa oraz #ako
kryterium oceny wprowadzonych ogranicze8;
ograniczenia tego prawa musz by oceniane tak&e na podstawie art# +1 ust# +;
ograniczenia s dopuszczalne o ile nie narusza# istoty tego prawa;
* 3A o 56'%56'c6%n'u ) korelat i dopenienie prawa wasnoci, a na mocy art# "1 ust#
1 nale&y do zasad ustro#u, wi$c niemo&liwe #est pozbawienie wasnoci cechy
dziedziczenia, natomiast innych praw tak;
regulac#e dot4 spadkw nie mog wprowadza ukrytego wywaszczenia;
* z prawem tym wi&e si$ prawo z art# ust# 1 do wynagrodzenia za szkod$
wyrzdzon niezgodnie z prawem przez organ wadzy publiczne#;
SWONOD= DZI=>=/NOYCI EOS.OD=-CZEJ (art# ""( ) cho #ako zasada ustro#u, to wg 3A
mo&e stanowi podstaw$ konstruowania prawa podmiotowego;
U.-=WNIENI= .-=COWNICZE ) Gra* (rawa 5o (racy (#est #ako 6asa5a (o&'ty*'
(a@stwa(, ale stworzono (%wn% s6c6%490ow% (rawa zwizane z prac:
* (rawo 5o wo&noHc' 6awo5u ' m'%jsca (racy (art# ), ust# 1(;
* (rawo 5o m'n'ma&n%4o wyna4ro56%n'a (art# ), ust# 1(;
* (rawo 5o G%6('%c6nyc: warun*9w (racy (art# )) ust# 1(;
* (rawo 5o ur&o(u (art# ), ust# "(;
* (rawo 5o *oa&'cj' (art# ,! ust# 1( i zwizane z tym uprawnienia zwizkw do
zawierania zbiorowych ukadw pracy, prowadzenia sporw zbiorowych i stra#kw
(art# ,! ust# " ' +(;
* 6asa5a o49&na T (raca (o5 oc:ron< -. % uprawnienia pa8stwa do nadzoru nad
warunkami pracy (art4 6+ zd4 6(, zakaz staego zatrudniania dzieci do ,7 lat (art4 7-
ust4 ?(; okrelanie minimalnego wynagrodzenia (art4 7- ust4 +( i maksymalnego
czasu pracy (art4 7- ust4 6( wpywa na swobod$ przedsi$biorczoci;
.-=WO DO Z=NEZ.IECZENI= S.O>ECZNEEO (art# )( ) dot4 obywateli; sytuac#e:
* niezdolnoci do pracy z powodu choroby lub inwalidztwa;
* emerytury;
* niezawinionego bezrobocia;
* w oglnych zasadach ) prawo dla rodzin w bardzo trudne# sytuac#i do szczeglne#
pomocy (art# 1 ust# 1(;
.-=WO DO O.IEKI ZD-OWOTNEJ (art# )3( poza ogln norm o prawie do ochrony
zdrowia:
* obowizek stworzenia i utrzymywania publiczne# su&by zdrowia;
* zasady polityki:
szczeglna opieka dla pewnych kategorii osb (kobiety ci$&arne,
niepenosprawni, starzy, dzieci(;
++
obowizek zwalczania epidemii i zapobiegania skutkom degradac#i rodowiska;
popieranie rozwo#u kultury <zyczne#;
* osobne uregulowania szczeglne dot4 pomocy osobom niepenosprawnym (art4 75( i
kobietom przed i po urodzeniu dziecka (art4 D, ust4 6(;
.-=WO DO N=UKI (art# 7( ) a do ,F roku &ycia #est obowizkiem; bezpatna nauka w
szkoa publicznych (wy#tek ) szkoy wy&sze ) wyrok 3A(;
* zasady polityki dot4 nauki % powszechny i rwny dost$p do wyksztacenia, min4
poprzez tworzenie systemw pomocy <nansowe# dla uczniw i studentw;
* inne prawa zwizane z prawem do nauki:
wolno (dla rodzicw( wyboru szkoy publiczne# lub inne#;
wolno tworzenia szk niepublicznych wszystkich szczebli;
wolno nauczania (art# +(, szczeglnie w przypadku szk wy&szych
(autonomia(;
.-=WO DO IN]O-MOW=NI= O ST=NIE Y-ODOWISK= I JEEO OCB-ONIE (art# 1( w zwizku
z zasad polityki dot4 zapewniania bezpiecze8stwa ekologicznego i obowizkiem wadz
publicznych ochrony rodowiska, przy wspieraniu dziaa8 obywateli;
INNE Z=S=DY .O/ITYKIV NIE S.-ZENITE Z .-=W=MI JEDNOSTEKM
o('%*a ' oc:rona ma0F%@stwaV ro56'c'%&stwa ' ro56'ny (art# 13( i obowizek
uwzgl$dniania dobra rodziny (art# 1 ust# 1( i dobra dziecka (art# "(;
o('%*a na5 w%t%ranam' wa&* o n'%(o5&%40oHI, zwaszcza inwalidami (art# 1!(;
(o&'ty*a s(r6yjaj<ca 6as(o*ajan'u (otr6%G m'%s6*an'owyc:, przeciwdziaanie
bezdomnoci (art# ,(;
oc:rona *onsum%nt9wV uFyt*own'*9w ' naj%mc9w przed dziaaniami
zagra&a#cymi ich zdrowiu, prywatnoci i bezpiecze8stwu oraz przed nieuczciwymi
praktykami rynkowymi (art# )(;
OCB-ON= .-=W I WO/NOYCI
SZCZEE?/NE OE-=NICZENIE OCB-ONY NIEKT?-YCB .-=W (art# 31( % tzn4 tylko w
granicach okrelonych w ustawie (czyli ograniczenie bezporedniego stosowania
Aonstytuc#i, ale wci& nie mog one pozbawia tych praw ich istoty i art4 F, nie
wyklucza skargi konstytucy#ne#(:
* art# ), ust# 1 ' , (minimalne wynagrodzenie oraz polityka zwalczania bezrobocia(,
art# )) (bezpieczne i higieniczne warunki pracy(, art# )! (pomoc dla
niepenosprawnych(, art# 1 (opieka nad rodzin i macierzy8stwem( i art# 1Q)
(bezpiecze8stwo ekologiczne, zaspoka#anie potrzeb mieszkaniowych, ochrona
konsumentw(;
.ODST=WOW= D-OE= OCB-ONY ) D-OE= S2DOW= % art# 1, ) prawo do sdu, art#
ust# " ) zakaz zamykania drogi sdowe# dla dochodzenia naruszonych wolnoci i praw,
art# 3 ) zasada dwuinstancy#noci (mo&liwe wy#tki(;
* podkrelenie cywilne# odpowiedzialnoci pa8stwa za niezgodne z prawem dziaania
0unkc#onariuszy (art# ust# 1 ) szerszy ni& w kc(;
.-OCEDU-Y SZCZEE?/NE:
* SK=-E= KONSTYTUCYJN= ) mo&e wnie ka&dy, czy#e prawa konstytucy#ne zostay
naruszone ostatecznym orzeczeniem wydanym przez sd lub organ administrac#i %
wska skarga konstytucy#na ) tylko przeciwko normie na podstawie, ktre#
dokonano orzeczenia (art# !(;
* WNIOSEK DO -.O ) mo&e wystpi ka&dy o pomoc w ochronie swoich praw i
wolnoci naruszonych przez organy wadzy publiczne# (art# 37(
KONSTYTUCYJNE ONOWI2ZKI JEDNOSTKI
wy&'c6%n'% n'% ma c:ara*t%ru wyc6%r(uj<c%4o, gdy& ograniczenia praw i wolnoci
mog tworzy po stronie adresatw okrelone obowizki % n'% s< G%6(oHr%5n'o
stosowan%, gdy& nao&enie obowizku na #ednostk$ musi by zawsze wprowadzone na
podstawie ustawy:
+-
* ONOWI2ZEK WIE-NOYCI -. I T-OSKI O DON-O WS.?/NE (art# 3"(;
* ONOWI2ZEK ON-ONY OJCZYZNY /UN S>UZNY Z=ST.CZEJ (art# 3,(;
* ONOWI2ZEK .-ZEST-ZEE=NI= .-=W= -. (art# 3+(;
* ONOWI2ZEK .ONOSZENI= CIZ=-?W I YWI=DCZE\ .UN/ICZNYCB (art# 31(;
* ONOWI2ZEK DN=>OYCI O ST=N Y-ODOWISK= I OD.OWIEDZI=/NOY[ Z= S.OWODOW=NE
SZKODY (art# 3)(;
+7
.=-/=MENT# ST-UKTU-=V SK>=D I O-E=NIZ=CJ=
W.-OW=DZENIE
'stn'%n'% (ar&am%ntu, ktry skupia w sobie kompetenc#e ustawodawcze i kontrolne
wzgl$dem wadzy wykonawcze#, b$dcy organem naczelnym, demokratycznie
wybieranym przez 2ard j%st (o5stawow< (r6%s0an*< 5%mo*raty6mu (a@stwa;
istot parlamentu #est #ego (r6%5staw'c'%&s*' c:ara*t%r, gdy& #ako #edyny
powoywany #est w taki sposb by odzwierciedli orientac#e i pre0erenc#e w
spoecze8stwie, a ze wzgl$du na to, i& wszystkie pa8stwa obecnie przy#mu# metod$
demokrac#i przedstawicielskie#, #est on #edynym organem zdolnym do reprezentowania
2arodu;
* przedstawicielski charakter sprawia, &e wszyscy wybrani do niego r%(r%6%ntanc'
mus6< m'%I t%n sam status (rawny (zasada #ednolitoci skadu(;
ze wzgl$du na 6asa5; (o56'a0u w0a56 6a*a6an% j%stV Gy w (ar&am%nc'%
s*onc%ntrowana 6osta0a ca0a w0a56aV a&% 6asa5a ta n'% ma c:ara*t%ru
aGso&utn%4o, dlatego parlament ma pewne kompetenc#e zahacza#ce o wadz$
wykonawcz (udzia w #e# powoywaniu, kontrola rzdu, egzekwowanie
odpowiedzialnoci polityczne# czy konstytucy#ne#(, a tak&e cho w mnie#szym stopniu o
wadz$ ustawodawcz (uchwalanie ustaw, ktre wi& s$dziw, powoywanie cz$ci
skadu 3A, 3*, ale 3A ma wpyw na ustawy(;
autonom'a (ar&am%ntu to uznanie wyczne# waciwoci parlamentu do
pode#mowania pewnych rozstrzygni$, gwnie dot4 wewn$trzne# organizac#i i sposobu
dziaania;
* as(%*t Jorma&ny % t6w# autonom'a r%4u&am'nowa, ale i ona ma swo# cen$, gdy&
nie stanowi Brda prawa powszechnie obowizu#cego;
* as(%*t mat%r'a&ny % #ako gwaranc#e swobodnego wykonywania zada8 parlamentu
i parlamentarzystw:
autonom'a (%rsona&na (wyczno ustalania skadu organw wewn$trznych(;
autonom'a Gu5F%towoQWnansowa (wyczno ustalania bud&etu i sposobu
#ego wykonania(;
autonom'a t%rytor'a&na (odr$bno siedziby parlamentu i wyczno
zarzdzania swoim terenem(;
autonom'a jurys5y*cyjna (wyczno decyz#i w sprawach immunitetowych i
dyscyplinarnych(4
prawo parlamentarne opiera si$ na prawie stanowionym, ale w praktyce du&e
znaczenie ma zwycza# i orzecznictwo4 'odstawowe uregulowania dot4 *e#mu i *enatu s
w Aonstytuc#i (r&ne rozdziay( oraz w !egulaminie tych izb4 -%4u&am'ny mo4<
r%4u&owaI (art4 ,,6 w zw4 z art4 ,6+(:
* organizac#$ wewn$trzn izby;
* porzdek prac,
* tryb powoywania i dziaalno organw izby,
* sposb wykonywania konstytucy#nych i ustawowych obowizkw organw
pa8stwowych (nie samorzdowych( wobec dane# izby
c:ara*t%r (rawny 8 *ontrow%rsj%, gdy& regulaminy, pode#mowane w 0ormie
uchwa nie ogranicza# swobody ich ksztatowania, ale te& nie mog stanowi
Brda prawa powszechnie obowizu#cego, dlatego szereg regulac#i musia
znaleB si$ w ustawach (np4 o wykonywania mandatu, czy o komis#i ledcze#(, a
okrelenie sposobu wykonywania obowizkw organw pa8stwowych wobec
izby ma charakter wtrny, gdy& na#pierw musi by uregulowane w ustawie albo
w A4 Uodatkowo zarezerwowanie wCw materii dla regulaminw, stanowi zakaz
regulowania ich w inne# 0ormie;
(rawn% r%4u&acj% 5ot# (ar&am%ntu (prcz regulaminw, A i ordynac#i(:
* ustawa o wykonywaniu mandatu posa i senatora;
+D
* ustawa o ograniczeniu prowadzenia dziaalnoci gospodarcze# przez osoby penice
0unkc#e publiczne;
* ustawa o se#mowe# komis#i ledcze#;
* ustawa o wykonywaniu inic#atywy ustawodawcze# przez obywateli;
* ustawa o wspdziaaniu !: z *e#mem i *enatem w sprawach zwizanych z
czonkowstwem !' w P@;
* ustawa o <nansach publicznych;
* ustawa o 3*4
ST-UKTU-= .=-/=MENTUM Z=S=D= DWUIZNOWOYCI
E%n%6a 5wu'6GowoHc'
tzw4 mieszcza8sko.szlachecki kompromis (\N.\\ w4( ) ktry z czasem
zdemokratyzowano (wy#tek 9ielka Xrytania, ale tam zba Eordw prawie nie ma
kompetenc#i(, a& do takie# postaci #ak we 9oszech, gdzie obie izby do niedawna miay
t sam legitymac#$ wyborcz(;
0ederalna struktura pa8stwa ) z reguy izba ni&sza wybierana na zasadach materialne#
rwnoci, a izba druga wybierana #ako reprezentanci cz$ci skadowych 0ederac#i (np4
P*I, *zwa#caria, 2iemcy, Iustria(;
regionalizac#a pa8stwa ) gdy regiony uzysku# daleko idc samodzielno, czy wr$cz
autonomi$ (np4 Miszpania, Xelgia(;
(o56'a0 *om(%t%ncj' ) z reguy izba wy&szaCdruga #est de #acto izb sabsz, gdy& ma
#edynie kompetenc#e ustawodawcze, ograniczone przez mo&liwo przeamania #e#
stanowiska przez izb$ ni&sz, a #edynie wy#tkowo ma udzia w 0unkc#i kontrolne# w
stosunku do rzdu4 1 reguy ma rwnie& mo&liwo wpywu na obsad$ niektrych
stanowisk, ale kompetenc#a ta nie ma kluczowego znaczenia4 stnie# #ednak pa8stwa,
w ktrych druga izba ma pozyc#$ rwnorz$dn, a nawet silnie#sz (P*I(;
w tra5ycj' (o&s*'%j parlament mia prawie zawsze posta dwuizbow, co zostao
zmienione dopiero w ,5+D r4 po re0erendum (0aszerstwae(4 *enat powrci #ako wynik
kompromisu ;krgego *tou i nabra nowego znaczenia, gdy& #ako pierwszy organ by
w peni demokratycznie wybrany4 'otem nie odgrywa #u& takie# roli, a podczas prac
nad Aonstytuc# chciano go nawet zlikwidowa;
Konstytucja okrela *e#m i *enat #ako organy wadzy ustawodawcze#, ale #edynie w
stosunku do *e#mu nakazu#e, by wybory byy -.cioprzymiotnikowe, a w przypadku
*enatu okrela #edynie wymg powszechnoci i bezporednioci, dlatego podczas
tworzenia ordynac#i wyborcze# po re0ormie terytorialne# pa8stwa mo&na byo
wprowadzi dowolny sposb rozdzielania mandatw i obliczania gosw4 1decydowano
si$ na podzia na += okr$gw, przy czym przy okrelaniu wielkoci tych okr$gw i
rozdzielaniu na nie mandatw d&ono do rwnoci wyborw4 3ak samo zamiast
proporc#onalnoci wprowadzono wybory wi$kszociowe (w4 bezwzgl$dna(;
S%nat n'% ma r9wnor6;5n%j 6 S%jm%m ro&', gdy& art4 5- ust4 6 przekazu#e
kompetenc#e kontrolne tylko *e#mowi, co #est okrelane w doktrynie #ako dwuizbowo
nierwnorz$dna, niepena, uomna, czy #ako izba reLeks#i, podobne stanowisko ma 3A
Gdwuizbowo niesymetrycznaH;
*om(%t%ncj% S%natu:
* ograniczone przez *e#m uczestnictwo w ustawodawstwie;
* uczestnictwo w powoywaniu niektrych organw: prezes 2A, !';, 6 czonkw
A!!i3N, ? czonkw !'';
* byt *enatu uzale&niony od bytu *e#mu, a uchwaa se#mu o samorozwizaniu
powodu#e rozwizanie *enatu;
ST-UKTU-= .=-/=MENTUM ZE-OM=DZENIE N=-ODOWE
B'stor'aM
+F
konstytuc#a marcowa ) 3IA % rewiz#a konstytuc#i co 6- lat (atwie# ni& zmiana( oraz
dokonywanie wyboru prezydenta;
konstytuc#a kwietniowa ) 2@ % ale kompetenc#a uznania urz$du prezydenta za
opr&niony przyznana Gpoczonym zbom PstawodawczymH;
nowela kwietniowa ) 3IA % po to by wybra Karuzelskiego na prezydenta, te& odbir
lubowania, uznanie trwae# niezdolnoci prezydenta do sprawowania urz$du, stawianie
prezydenta w stan oskar&enia przed 3*;
nowela wrzeniowa ) 3IA % ale zmiana wyboru prezydenta na wybr powszechny;
ustawa konstytucy#na z ,556 r4 ) 3IA % uchwalenie konstytuc#i;
OG%cn'%M
c:ara*t%r ustrojowy ) kontrowersy#ny % czy #est to odr$bny organ czy tylko
szczeglna 0orma dziaania obu izb ) za szczegln 0orm przemawia art4 ,,+, ktry
okrela *e#m i *enat obradu#ce wsplnie, dziaa# #ako 1gromadzenie 2arodowe, ale
12 ma rwnie& pewne (skromne( kompetenc#e, ktre wykonu#e #ako #edno ciao, bez
rozgraniczenia na posw czy senatorw4 12 to nie wsplne posiedzenia izb, podczas
ktrych nie mo&na pode#mowa &adnych aktw prawnie wi&cych, a *e#m i *enat
zachowu# swo# odr$bno;
or4an'6acja w%wn;tr6na ' tryG Jun*cjonowan'a okrela regulamin 12, a
Aonstytuc#a przesdza #edynie 6 sprawy:
* przewodniczy :arszaek *e#mu (zast$pu#e go :arszaek *enatu(;
* poniewa& #est powiedziane, &e izby obradu# wsplnie to konieczno liczenia
kworum i wi$kszoci do oglne# liczby posw i senatorw (-7=(, oraz nie ma
obowizku zachowania parytetw se#mowo.senackich;
*om(%t%ncj% ZN (art4 ,,+ mwi, &e 12 dziaa w przypadkach okrelonych w
Aonstytuc#i % enumerac#a(:
* przy#$cie przysi$gi od prezydenta (art4 ,?=(;
* stwierdzenie trwae# niezdolnoci prezydenta do sprawowania urz$du (art4 ,?, ust4
6 pkt4 +(;
* postawienie prezydenta w stan oskar&enia przed 3* (6C?, wniosek ,+= czonkw, art4
,+-(;
* wysuchanie or$dzia prezydenta (art4 ,+=(;
+5
K=DENCJ= I S.OS?N ]UNKCJONOW=NI=
*a5%ncja to okres na #aki wyborcy udziela# organowi wybieralnemu penomocnictw, i
w #akim realizu#e on swo#e zadania 0unkc#onu#c w chwilowym skadzie pochodzcym z
#ednych wyborw;
* rodza#e kadenc#i: normalna, skrcona, przedu&ona;
konieczny skadnik demokratyzmu, a w4 TK s*0a5aj< s'; na n'%4o + %&%m%ntyM
* nakaz nadania penomocnictwom danego organu z gry oznaczonych ram
czasowych;
* ramy czasowe musz by rozsdne;
* nakaz ustanowienia regulac#i umo&liwia#cych ukonstytuowanie si$ nowo wybranego
organu bez zb$dne# zwoki;
" m%to5y oG&'c6an'a G'%4u c6asu trwan'a *a5%ncj'M
* wyGory do nowego parlamentu odbywa# si$ (o 6a*o@c6%n'u *a5%ncj' poprzednie#
izby, ale to prowadzi do istnienia okresw mi$dzykadency#nych, kiedy parlamentu
nie ma;
* ('%rws6% (os'%56%n'% to (oc6<t%* *a5%ncj' now%4o (ar&am%ntu, a
#ednoczenie koniec poprzedniego ) zakada istnienie w pewnym okresie dwch
parlamentw, ale ten nowy to byt potenc#alny % przy#$te od noweli marcowe# z ,55-
r4 (z uwagi na obaw$ przed 9a$s(;
5= dni przed ko8cem zarzdzenie, ?= dni przed ko8cem wybory, ?= dni po
wyborach posiedzenie;
(r6%50uF%n'% *a5%ncj' ) niemo&liwe, chyba, &e zostanie wprowadzony stan
nadzwycza#ny, gdy& nie mo&na przeprowadza wyborw w cigu 5= dni od zako8czenia
tego stanu4 nne mo&liwoci nie istnie#, gdy& trzeba by byo do tego zmienia
konstytuc#$ (by zmieni dugo kadenc#i w ogle lub tylko #edn kadenc#$ wydu&y, co
zdarzyo si$ za '!E(;
s*r9c%n'% *a5%ncj' ) 6 procedury:
* samoro6w'<6an'% S%jmu (art4 5F ust4 ?( ) uchwaa 6C? ustawowe# liczby posw,
mo&liwe z ka&dego powodu i prawie w ka&dym czasie (#Cw(4 9prowadzona nowel
kwietniow;
* ro6w'<6an'% S%jmu (art4 5F ust4 +( przez prezydenta ) wprowadzone nowel
kwietniow, powtrzone w :ae# Aonstytuc#i, a teraz w obecne#4 :o&liwe #edynie w
6 sytuac#ach:
obligatory#ne ) art4 ,-- ust4 6 ) w procesie tworzenia rzdu;
0akultatywne ) art4 66- ) w razie nie uchwalenia ustawy bud&etowe# w terminie
+ miesi$cy prezydent mo&e rozwiza se#m w cigu ,+ dni w drodze
postanowienie bez koniecznoci kontrasygnaty, a #edynie po zasi$gni$ciu opinii
obu :arszakw;
* s*ut*' (rawn% ro6w'<6an'a (ar&am%ntu ) wraz z decyz# o rozwizaniu se#mu
prezydent #ednoczenie zarzdza wybory na dzie8 nie pBnie# ni& +- dni od
rozwizania4 nnych skutkw prawnych nie ma, cho zarwno parlament #ak i rzd
powinny powstrzyma si$ w tym okresie od pewnych dziaa8, ale w przeciwie8stwie
do :ae# Aonstytuc#i nie ma &adnych ogranicze8 ani na parlamencie ani rzdzie;
6asa5a 5ys*ontynuacj' ) przerwanie materialne# cigoci parlamentu4 stnie#e spr
czy zasada ta ma walor normatywny (tzn4 #est elementem zwycza#owego prawa
konstytucy#nego( czy #est tylko utrwalonym zwycza#em4 9y#tki od zasady wyraBnie w
konstytuc#i przewidziane:
* pro#ekt ustawy z inic#atywy obywatelskie#;
* sprawozdania se#mowe# komis#i ledcze#;
* post$powanie w sprawie odpowiedzialnoci konstytucy#ne#;
* nie zako8czone post$powanie w Aomis#i ds4 P@;
o*r%s +7 (1,$ 5n' o5 wyGor9w 5o ('%rws6%4o (os'%56%n'a (ktrego zwoanie #est
konstytucy#nym obowizkiem prezydenta( to czas politycznego rozo&enia si w
przyszym parlamencie (rola prezydenta ) albo obserwator, albo mediator(;
-=
('%rws6% (os'%56%n'% (wg regulaminu *e#mu( ) przewodniczy mu :arszaek *enior
(powoywany przez 'rezydenta spord na#starszych posw( % lubowanie posw %
wybr :arszaka i pod przewodnictwem nowego marszaka wybr wicemarszakw;
* zo&enie dymis#i przez poprzedni rzd (art4 ,76( i na#pBnie# po miesicu wniosek o
/otum zau0ania dla nowego rzdu (art4 ,-+(;
s(os9G Jun*cjonowan'a (ar&am%ntu
* " 6asa5yM
s%syjnoHI ) parlament obradu#e na ses#ach (z reguy kilkumiesi$cznych(
przewa&nie zwoywanych przez gow$ pa8stwa, a w okresie mi$dzysesy#nym
#edynie tzw4 ses#e nadzwycza#ne4 'rawo to dawao gowie pastwa du&e
mo&liwoci, ale obecnie terminy te przewa&nie s cile okrelony, ogranicza#c
t swobod$4 9 ramach ses#i posiedzenia zwou#e prezydium lub przewodniczcy4
9yst$pu#e w wi$kszoci pa8stw, a w 'olsce do ,5F5 r4;
(%rman%ncja ) kadenc#a ma charakter #ednolity, a posiedzenia mo&e zwoywa
prezydiumCprzewodniczcy w ka&dym momencie (bez wpywu na to przez gow$
pa8stwa(4 9 'olsce od noweli kwietniowe#, obecnie w art4 ,=5;
* (os'%56%n'a ) trwa do wypenienia porzdku dziennego (czasem przerywane
kilkudniowymi przerwami(4 stnie#e tradyc#a wakac#i parlamentarnych4 9g
regulaminu (system wprowadzono w ,=4,55D(:
terminy ustala prezydium po opinii Aonwentu *eniorw lub caa izba, ale
zwoanie posiedzenia nale&y do :arszaka;
ustalenie porzdku dziennego ) przez :arszaka po wysuchaniu opinii
Aonwentu *eniorw4 Aluby, koa i grupy min4 ,- posw mog skada wnioski o
uzupenienie porzdku, na temat ktrych #ednomylnie wypowiada si$ Aonwent;
w razie braku #ednomylnoci Aonwentu przeprowadza si$ gosowanie w izbie
nad zmian porzdku obrad
* 6asa5a jawnoHc' (art4 ,,? A4( posiedze8 *e#mu (i *enatu ) art4 ,6+ A4( to:
#awno i publiczno obrad;
dost$pno dokumentw i materiaw stanowicych przedmiot obrad;
dost$pno drukw se#mowych i materiaw re#estru#cych przebieg obrad
(w tym imienne wykazy gosowa8(;
se#m mo&e dla dobra pa8stwa zarzdzi ta#no obrad;
posiedzenia komis#i s #awne, ale uczestnictwo rodkw masowego przekazu
wymaga zgody przewodniczcego komis#i (art4 ,-+ ust4 - r*e#(4 'osiedzenia te
mog odby si$ w 0ormie posiedzenia zamkni$tego (art4 ,-7 r*e#(, a niektre
komis#e obradu# z ograniczeniem #awnoci;
* oGra5y s%jmu ) przewodniczy marszaekCwicemarszaek ma#cy 6 sekretarzy do
pomocy4 ;brady tocz si$ zgodnie z porzdkiem obrad, a do debaty posowie
zapisu# si$ u sekretarza4 :arszaek mo&e dyscyplinowa posw, a& do wykluczenia
z obrad;
* uc6%stn'ctwo 'nnyc: os9G % prezydent, premier i czonkowie rzdu, prezes 3A,
pierwszy prezes *2, prezes 2A, !';, prezes 2X' % ma# prawo do zabierania
gosu poza kole#noci (bez prezydenta(;
* 40osowan'% ) zwykle #awne, przez podniesienie r$ki i przy pomocy karty
magnetyczne#4 1wyka wi$kszo przy l obecnych4
Zwy*0a w';*s6oHI 8 to 6nac6y F% 40os9w 6a Gy0o w';c%j n'F 40os9w (r6%c'w#
N%6w64&;5na w';*s6oHI 8 to 6nac6y F% 40os9w 6a Gy0o w';c%j n'F 40os9w (r6%c'w '
wstr6ymuj<cyc: s';#
W';*s6oHI *wa&'W*owana 8 to 6nac6y F% &'c6Ga 40os9w 6a mus' os'<4n<I (%w'%n
u0am%* o49&n%j &'c6Gy 40osuj<cyc:V n(# "A+#
O-E=NIZ=CJ= WEWNT-ZN=
'owszechnie odr&nia si$ organy kierownicze i pomocnicze *e#mu i *enatu, ktre musz
skada si$ z poswCsenatorw, a wpyw na ich ksztat ma tylko dana izba4 ;rganem
-,
apolitycznym i permanentnym #est Aancelaria *e#mu, ktra za#mu#e si$ sprawami
techniczno.organizacy#nymi4
DO O-E=N?W KIE-OWNICZYCB SEJMU N=/EZ2M
Mars6a0%* S%jmuM
art4 ,,= ust4 , ) *e#m wybiera ze swego grona :arszaka *e#mu i wicemarszakw4
Pst4 6 ) :arszaek *e#mu przewodniczy obradom, strze&e praw *e#mu oraz
reprezentu#e *e#m na zewntrz;
kandydatur$ mo&e zgasza grupa min4 ,- posw, a wyboru dokonu#e si$
bezwzgl$dn wi$kszoci gosw przy l obecnych (tak samo wicemarszakowie )
brak okrelone# ich liczby(4 Xrak uregulowa8 prawnych dot4 odwoania, ale bak te&
zakazu (w r*en #est taka mo&liwo(;
w%wn;tr6n% oGow'<6*'M
reprezentowanie *e#mu (przekazywanie aktw pod#$tych przez *e#m innym
organom(, stanie na stra&y praw i godnoci *e#mu (opinia w sprawie rozwizania
se#mu(;
prowadzenie spraw z zakresu stosunkw *e#mu z instytuc#ami i innymi organami
P@;
zwoywanie posiedze8 *e#mu (ustalanie porzdku dziennego i przewodniczenie
obradom, dyscyplinowanie posw(;
kierowanie pracami 'rezydium *e#mu, przewodniczenie 'rezydium i
Aonwentowi *eniorw;
czuwanie nad tokiem i terminowoci prac *e#mu (nadawanie biegu inic#atywom
ustawodawczym, decydowanie o sposobie przeprowadzania pierwszego czytania
pro#ektw(;
udzielanie posom niezb$dne# pomocy w ich pracy, min4 czuwanie nad
wykonywaniem obowizkw wobec posw przez administrac#$ rzdow i
samorzdow;
administrowanie *e#mem (min4 powoywanie i odwoywanie *ze0a Aancelarii
*e#mu po opinii Aomis#i !egulaminowe# oraz #ego zast$pcw po opinii *ze0a,
wydawanie zarzdze8 porzdkowych(;
6%wn;tr6n% oGow'<6*'M
przewodniczcy 1gromadzenia 2arodowego (art4 ,,+ ust4 ,(;
sprawu#e zast$pstwo 'rezydenta !', gdy ten nie #est w stanie sprawowa urz$du
lub w razie opr&nienia urz$du prezydenta (art4 ,?,(;
zarzdza wybory prezydenta (art4 ,6F ust4 6(;
W'c%mars6a0*ow'% ) s czonkami 'rezydium *e#mu i Aonwentu *eniorw oraz
zast$pcami :arszaka w zakresie #ego wewntrzse#mowych zada84 9 odniesieniu do
zada8 zewn$trznych zada8 zast$pc #est przewa&nie :arszaek *enatu;
.r%6y5'um S%jmu ) nie #est organem konstytucy#nym, skada si$ z :arszaka i
wicemarszakw (organ kolegialny(4 "unkc#onu#e cigle w czasie kadenc#i4 2ie ma
mo&liwoci odwoania caego prezydium, czy wszystkich #ego czonkw na raz4 Xrak
#asnego podziau zada8 mi$dzy :arszaka a 'rezydium;
*om(%t%ncj% (bez 0ormuy kierowania pracami *e#mu(:
zwizane z organizac# prac *e#mu, t#4 ustalanie planu prac *e#mu (konieczna
#est opinia Aonwentu *eniorw(, ustalanie tygodni posiedze8, ustalanie
terminw posiedze8;
zwizane z pracami organw *e#mu, t#4 organizowanie wsppracy mi$dzy
komis#ami i koordynowanie ich dziaa8;
zwizane z tokiem prac se#mowych, min4 opiniowanie co do zgodnoci z prawem
pro#ektw ustaw;
zwizane z sytuac# prawn posw, min4 stosowanie kar z tytuu
odpowiedzialnoci regulaminowe#, decydowanie w sprawach diet i ryczatw
poselskich i in4 sytuac#ach <nansowych posw;
-6
zwizane z regulaminem *e#mu, t#4 dokonywanie wykadni i inic#owanie zmian
regulaminu, okrelenie zasad doradztwa naukowego na rzecz *e#mu i
korzystania z pomocy ekspertw;
Konw%nt S%n'or9w #est organem zapewnia#cym wspdziaanie klubw w sprawach
zwizanym z dziaalnoci i tokiem prac se#mowych4
s*0a5M :arszaek, wicemarszakowie *e#mu, przewodniczcy lub
wiceprzewodniczcy klubw poselskich, przedstawiciel porozumie8 liczcych co
na#mnie# ,- posw, przedstawicieli k parlamentarnych, ktre w dniu rozpocz$cia
kadenc#i *e#mu reprezentoway osobn list$ wyborcz;
0ormalnie #est ciaem doradczym dla 'rezydium, w rzeczywistoci #ednak odgrywa
znacznie silnie#sz rol$ % opinie dot4 porzdku dziennego, terminw posiedze8,
trybu dyskus#i nad punktami porzdku, wnioski co do wyboru przez *e#m #ego
organw % charakter politycznych dyrektyw dot4 pracy *e#mu;
DO O-E=N?W .OMOCNICZYCB Z=/ICZ=MYM
Kom'sj% s%jmow% ) s wyspec#alizowanymi organami wewn$trznymi *e#mu,
za#mu#cymi si$ rozpatrywaniem, opiniowaniem i przygotowywaniem spraw
stanowicych przedmiot obrad *e#mu, a w szczeglnoci wyra&aniem opinii o sprawach
przekazanych pod ich obrady przez *e#m, :arszaka lub 'rezydium4 Qho ich rola #est
pomocnicza wzgl$dem *e#mu, to w praktyce przewa&nie wi$kszo aktw #est
przy#mowana w brzmieniu zgodnym z propozyc#ami odpowiednich komis#i;
ro56aj% *om'sj':
sta0% ) przewidu#e #e regulamin, t#4 se#m ma obowizek #e utworzy4 stnie#
przez ca kadenc#$4 ;becnie 6- komis#i, 6 kryteria wyodr$bnienia ) resortowe i
0unkc#onalne (np4 k4 ustawodawcza, k4 odpowiedzialnoci konstytucy#ne#(;
szczeglna rola k4 <nansw publicznych (kryterium resortowo.0unkc#onalne(;
na56wyc6ajn% ) tworzone doraBnie przez *e#m, ktry okrela zakres spraw, cel,
zasady i tryb dziaania4 'raktyka ) dla konkretne# ustawy (np4 kody<kac#e( oraz
dla za#mowania si$ okrelonym wycinkiem prac ustawodawczych w du&szym
czasie (np4 komis#a prawa europe#skiego( lub dla przygotowania materiaw
zwizanych z #ak dziaalnoci se#mu lub komis#$ ledzcz;
s*0a5 ) tylko posowie (ka&dy pose musi by w #akie# komis#i( wybierani przez
*e#m na wniosek 'rezydium po opinii Aonwentu4 :o&liwo zmiany w ka&dym
momencie4 ; tym, ktry pose b$dzie w ktre# komis#i decydu#e #ego klub;
6asa5a (%0n%j r%(r%6%ntacj' (o&'tyc6n%j, a dopiero potem uwzgl$dnienie
spec#alnoci;
pracami komis#i kieru#e #e# (r%6y5'um (wybierane przez komis#$(;
mo&liwo powoania (o5*om'sj': sta0% (za zgod 'rezydium( i na56wyc6ajn%;
obradu# na (os'%56%n'ac:, ale ich dziaania ma# r&ny wymiar w zale&noci od
rodza#u 0unkc#i se#mu, ktr si$ za#mu# ) ustawodawcza (przygotowywanie
pro#ektw(, powoywanie innych organw (opinie i oceny(, kontrolna (wi$kszo
dziaa8 adresowana na zewntrz(;
S%*r%tar6% S%jmu ) s to posowie (6=( wybierani przez *e#m4 'eni pomocnicz rol$
przy prowadzeniu obrad *e#mu przez :arszaka (min4 prowadz list$ mwcw,
przy#mu# wystpienia posw skadane na pimie, oblicza# gosy w gosowaniu
imiennym oraz w innych gosowaniach(4 ch 0unkc#e ma# charakter tradycy#ny, gdy&
wszystkie kwestie techniczne zaatwiane s przez wyspec#alizowany personel
Aancelarii *e#mu4
Or4an'6acja S%natu #est u#$ta w sposb analogiczny, gwnie za spraw art4 ,6+4 !&nice
pomi$dzy *enatem a *e#mem wynika# gwnie z #ego mnie#sze# liczebnoci, odmiennego
zakresu 0unkc#i oraz zobowizania *enatu okrelonymi terminami zawitymi4
Veneralny schemat *e#mu i *enatu pokrywa si$ (:arszaek, wicemarszakowie,
'rezydium, Aonwent, komis#e(4 Uo na#powa&nie#szych r9Fn'c nale&:
okrelenie w r*en &'c6Gy w'c%mars6a0*9w (?(;
-?
o5m'%nna stru*tura *om'sj' sta0yc: (,+, w tym 6 0unkc#onalne ) regulaminowa i
spraw senatorskich oraz ustawodawcza i praworzdnoci(, gwnie ze wzgl$du na brak
innych kompetenc#i ni& ustawodawcze;
Gra* moF&'woHc' (owo0an'a w S%nac'% *om'sj' H&%5c6%j (art4 ,6+ w powizaniu z
art4 ,,,(;
"ormami polityczne# organizac#i posw i senatorw s *&uGy, *o0a lub 6%s(o0y poselskie
lub senatorskie (te& wsplne(, a prawo ich tworzenia wynika z wolnoci dziaalnoci partii
politycznych (wyrok 3A(;
zorganizowane na 6asa56'% (o&'tyc6n%j;
poseCsenator mo&e by czonkiem ty&*o j%5n%4o klubu, ale mo&na zmienia klub4
klub mo&e zao&y 1, (os09w &uG s%nator9w i s reprezentowane z mocy prawa w
'rezydium, a z mocy zwycza#u w Aonwencie i komis#ach4 :a# uprzywile#owan pozyc#$
w zakresie <nansowania dziaalnoci w porwnaniu z koami czy zespoami;
oglna stru*tura *&uG9w ' *90 wyznacza przede wszystkim podzia na obz rzdzcy i
opozyc#$4 9 ramach klubw (k( 0ormuowane s polityczne stanowiska
poszczeglnych partii i ugrupowa84 9ewn$trzna organizac#a klubw (k( zale&y od ich
liczebnoci4 Aluby (koa( tworz (r%6y5'a, mo&liwe #est te& tworzenie wewn$trznych
k czy zespow;
spoiwem i gwarantem #est tzw4 5yscy(&'na *&uGowa, ktre# istota polega na zao&eniu,
&e stanowisko wypracowane w ramach klubu b$dzie reprezentowane przez #ego
czonkw4 Aluby czasem pode#mu# uchway zobowizu#ce do gosowania w ustalony
sposb i cho te uchway nie ma# prawnego znaczenia, to w praktyce odnosz cz$sto
skutek, gdy& np4 mo&liwe #est wyco0anie takie# osoby z atrakcy#ne# komis#i, brak
poparcia w nast$pnych wyborach czy nawet wykluczenie z klubu;
ST=TUS .-=WNY .OS>?W I SEN=TO-?W
uwm $ ustawa o wykonywaniu mandatu posa i senatora"
Man5at (ar&am%ntarny ma trzy znaczenia:
,4 #ako wynika#ce z wyborw penomocnictwo udzielone czonkowi parlamentu przez
wyborcw;
64 #ako caoksztat praw i obowizkw parlamentarzysty;
?4 #ako okrelenie 0unkc#i czonka parlamentu4
mandat pose zysku#e w dniu ogoszenia wynikw (art4 ,=- ust4 6(, ale peni$ praw
uzysku#e w dniu pierwszego posiedzenia, po zo&eniu lubowania;
mandat trwa przez ca kadenc#$, a wy#tkowo mo&e wygasn wczenie#, gdy pose:
odmwi zo&enia lubowania;
utraci prawo wybieralnoci;
zrzecze si$ mandatu;
umrze;
obe#mie #edno ze stanowisk wymienionych w art4 ,=?;
zostanie uznany za winnego zo&enia 0aszywego owiadczenia lustracy#nego;
utraci mandat w wyniku wyroku 3* za naruszenie nakazu z art4 ,=D;
STOSUNEK .=-/=MENT=-ZYSTY DO WYNO-C?WM
Man5at 'm(%ratywny (6w'<6any$ ) pose #est prawnie zwizany wol swych wyborcw i
ponosi przed nimi odpowiedzialno, oraz mo&liwa #est instytuc#a nakazw i instrukc#i;
Man5at wo&ny ) uksztatowa si$ #ako pochodna koncepc#i zwierzchnictwa 2arodu4 ;piera
si$ na zao&eniu, &e pose reprezentu#e cay zbiorowy podmiot suwerennoci, nie #est wi$c
zwizany instrukc#ami wyborcw4 9r$cz przeciwnie ) status posa #est uksztatowany na
zasadzie niezale&noci prawne#, cho w wymiarze 0aktycznym musi liczy si$ tak z gosami
wyborcw #ak i partii, ktra wysun$a #ego kandydatur$;
taki status posa zosta przy#$ty w Aonstytuc#i z ,55D w art# 171 % z tego mo&na
wyprowadzi tr6y 6asa5y:
,4 uniwersalno ) pose reprezentu#e cay 2arw, a nie poszczeglne grupy;
64 niezale&no
-+
?4 nieodwoalno
Man5at 6awo5owy ) gdy dziaalno parlamentarna sta#e si$ gwnym Brdem
utrzymania4 Aoncepc#a ta zwizana #est z ide powstania klasy zawodowych politykw,
ktrych powtarza#ce kadenc#e zwi$ksza# kwali<kac#e, wiedz$ i dowiadczenie, cho
#ednoczenie silnie# akcentu# ich zwizek z parti, co mo&e wpywa na niezale&no i
wymg kierowania si$ dobrem 2arodu;
EW=-=NCJE NIEZ=/EZNOYCI
IMMUNITETY peni dwie 0unkc#e:
ochrony niezale&noci czonkw parlamentu i zagwarantowania im swobody wykonywania
mandaty, ale nie przywile# bezkarnoci;
ochrony niezale&noci i autonomii parlamentu #ako takiego4
% IMMUNITET M=TE-I=/NY (art# 17, ust# 1$ ) tzn4 stae wyczenie karalnoci
okrelonych czynw, wykonywanych w ramach dziaalnoci wynika#ce# z mandatu (W
w4 SN te& poza se#mem, ale tylko #eli dziaa #ako parlamentarzysta (podobnie w uwm(
i tylko przy u&yciu godziwych metod post$powania, czyli nie np4 gosowanie za koleg$(;
* c:ara*t%r G%6w64&;5ny (niewzruszalny( ) nie ma mo&liwoci uchylenia tego
immunitetu;
* o5(ow'a5a j%5yn'% (r6%5 S%jm%m (regulaminowa(, chyba, &e narusza prawa osb
trzecich (Wnaruszy dobra osobiste( to odpowiada przed sdem tylko za zgod *e#mu;
wg 3A immunitet ten nie chroni przed orzeczeniem cywilnym w razie naruszenia
dobrego imienia lub czci;
* c:ara*t%r trwa0y ) nie wygasa wraz z mandatem;
% IMMUNITET ]O-M=/NY (art# 17, ust# "$ ) polega na c6asowym uc:y&%n'u *ara&noHc'
(wszelkie 0azy post$powania, nawet rewiz#a nadzwycza#na na korzy posa(
ws6yst*'c: c6yn9w wy(%0n'aj<cyc: 6nam'ona (r6%st;(stwa (karnego wg A4, a
karno.administracy#nego wg uwm, nie dot4 odpowiedzialnoci cywilne#, pracownicze#,
zawodowe#, itp4(, niezale&nie od czasu ich popenienia;
* art# 17, ust# + % 45y (ost;(owan'% ws6c6;to (r6%5 wyGor%m zosta#e ono
zawieszone na &danie *e#mu do czasu wygani$cia mandatu, a uchwaa w te#
sprawie pode#mowana #est na wniosek zainteresowanego wi$kszoci ?C- za (uwm(;
* gdy post$powanie nie zostao wszcz$te przed wyborem % 6 mo&liwoci:
art# 17, ust# " ) 6a 64o5< '6Gy (bezwzgl$dna wi$kszo(;
art# 17, ust# 1 ) 6a 64o5< 6a'nt%r%sowan%4o (os0a i &adne dziaania
proceduralne nie s wymagane;
% NIETYK=/NOY[ ) 6a*a6 6atr6yman'a &uG ar%s6towan'a (art# 17, ust# ,( G%6 64o5y
'6Gy (uchwaa ) bezwzgl$dna wi$kszo(;
* w uwm s6%ro*'% ro6um'%n'% R6atr6yman'aS % wszelkie 0ormy pozbawienia lub
ograniczenia wolnoci osobiste# przez organy stosu#ce przymus;
* moFna G%6 64o5y (ale konieczne #est poin0ormowanie :arszaka *e#mu, ktry mo&e
nakaza zwolnienie posa(, 45y:
na 4or<cym uc6yn*u ' *on'%c6n% j%st 5&a (raw'50ow%4o to*u (ost;(owan'a
% A4;
stan wyFs6%j *on'%c6noHc'AoGrony *on'%c6n%j % uwm;
Z=S=D= NIE.O>2CZNOYCI (incompatibilitas( nale&y rozpatrywa w 5w9c:
as(%*tac:M
% =S.EKT ]O-M=/NY ) #ako zakaz czenia mandatu z innymi 0unkc#ami lub stanowiskami
pa8stwowymi (art# 17+(:
* n'%(o0<c6noHI Jorma&na ) n'%moFnoHI ('astowan'a 'nn%4o ur6;5u c6y
(%0n'%n'a 'nn%j Jun*cj', a ordynac#a ustala termin ,+ dni na rezygnac#$ z
za#mowanego stanowiska, inacze# mandat wygasa:
art4 ,=6 % zakaz czenia posa i senatora;
art4 ,=? ust4 , % zakaz czenia posaCsenatora z: (r%6%s%m NN., (r%6%s%m
NIK, -.O, -.D ' 'c: 6ast;(cam'; c60on*'%m -.. i K--'TU, amGasa5or%m,
--
6atru5n'%n'%m w Kanc%&ar'' S%jmuV S%natu, .r%6y5%nta &uG a5m# r6<54
nie dot4 czonkw !: i sekretarzy stanu w adm4 rzad4;
art4 ,=? ust4 6 % zakaz czenia posaCsenatora z prac #ako s;56'a, (ro*urator,
ur6;5n'* SC, Jun*cjonar'us6 (o&'cj' ' s0uFG oc:rony (a@stwa, c6ynny
Fo0n'%r6;
art4 ,=? ust4 ? % ustawa moF% ro6s6%r6yI t%n *ata&o4;
* n'%wyG'%ra&noHI ) wy*&uc6%n'% 65o&noHc' 5an%j osoGy 5o *an5y5owan'a w
wyGorac: (brak biernego prawa wyborczego( ' oGj;c'a man5atu % #edyny
przypadek to art4 ,6? dot4 prezydenta i wyborw parlamentarnych;
% =S.EKT M=TE-I=/NY ) 6a*a6 (o5%jmowan'a &uG wy*onywan'a o*r%H&onyc:
ro56aj9w 56'a0a&noHc' 6awo5ow%j w o*r%s'% (%0n'%n'a man5atu T dot4 dziaalnoci
z osiganiem korzyci z *' lub samorzdu i nabywanie ich ma#tku (art# 17(,
zagro&one sankc# pozbawienia mandatu przez 3* (postawienie w stan oskar&enia
przez izb$ uchwa na wniosek :arszaka(, a w ustawo5awstw'% 6wy*0ym dodatkowe
zakazy, min4 czonkostwa we wadzach podmiotw gospodarczych z udziaem *' lub
mienia komunalnego % u6asa5n'%n'%M pose dobrowolnie pode#mu#e si$ su&by
publiczne# poddane# dodatkowym ograniczeniom;
U(rawn'%n'a ' oGow'<6*' w4 ustawy o wy*onywan'u man5atu (os0a ' s%natoraM
uregulowania prawne: uwm i !*e#m i !*en;
I# Uprawnienia i obowizki zwizane z dziaalno!"i Izb# i $e$ organ%w&
udzia posa w posiedzeniach oraz komis#ach ) uprawnienie (poza naruszeniem
dyscypliny obrad nie mo&na go wykluczy( i obowizek (sankc#e za nieobecno,
gwnie <nansowe(, oraz zwizane z tym inne uprawnienia, #ak prawo zabierania
gosu, gosowania, skadania wnioskw, uczestniczenia te& w komis#ach, ktrych
nie #est czonkiem;
prawo kandydowania i zasiadania w organach *e#mu (#ako uprawnienie w
stosunku do min4 , komis#i(;
prawo organizowania si$ w kluby (min4 ,-(, koa i zespoy poselskie;
prawo zgaszania interpelac#i, zapyta8 oraz pyta8 w sprawach bie&cych (tylko
posowie( do premiera i czonkw !: (art4 ,,-(;
II# Uprawnienia i obowizki zwizane z w#kon#wanie' 'andat(&
obowizek in0ormowania wyborcw o swe# pracy w zbie oraz o dziaalnoci zby,
do ktre# zosta wybrany;
prawo do in0ormac#i i wy#anie8 od czonkw !: oraz od przedstawicieli
waciwych instytuc#i i organw pa8stwowych lub samorzdowych, dotyczcych
spraw wynika#cych z wykonywania obowizkw czonka parlamentu;
prawo do in0ormac#i i materiaw oraz wgldu w dziaalno organw
administrac#i rzdowe# i samorzdu terytorialnego a tak&e spek i #ednostek *'
lub komunalnych (ograniczenia zwizane z ta#emnica pa8stwow lub su&bow
oraz ochron dbr osobistych(;
prawo pode#mowania interwenc#i w organach administrac#i rzdowe# i samorzdu
terytorialnego, w zakadzie lub przedsi$biorstwie pa8stwowym oraz w organizac#i
spoeczne#, a tak&e w #ednostkach gospodarki niepa8stwowe# dla zaatwienia
sprawy wasne# bdB wyborcy i prawo za#mowania si$ tokiem #e# rozpatrzenia4 3e&
prawo wst$pu na teren tych #ednostek, a ich kierownicy ma# obowizek
powiadomi w cigu ,+ dni o stanie interwenc#i i czasie #e# zaatwienia;
prawo do zorganizowania biura poselskiego (senatorskiego( w terenie i do
rodkw <nansowych na ten cel;
III# Uprawnienia i obowizki dot#"z"e ind#wid(alne$ s#t(a"$i prawne$
posa)senatora*
immunitet;
niepoczno;
prawo do diety parlamentarne# ) przysugu# ka&demu posowiCsenatorowi, #ako
wyrwnanie kosztw ponoszonych przy wykonywaniu mandatu, ale od po#awienia
-7
si$ posw zawodowych traci charakter podstawowego Brda <nansowania4
;becnie stanowi m uposa&enia posa zawodowego;
prawo do bezpatnych prze#azdw rodkami transportu publicznego na terenie
kra#u;
prawo do bezpatnego otrzymywania dziennikw urz$dowych;
prawo do korzystania z 0unduszu wiadcze8 soc#alnych;
obowizek skadania owiadcze8 o stanie ma#tkowym bezporednio po wyborze,
potem raz do roku i na 6 miesice przed kole#nymi wyborami ) od 6==, roku s
#awne i w 0ormie !e#estru Aorzyci (prowadzone przez :arszaka dane# izby, a w
stosunku do innych osb przez 'A9(4 *kadane s :arszakowi i wery<kowane w
Aomis#i @tyki 'oselskie#, a gro&ce sankc#e to: utrata uposa&enia (za niezo&enie
owiadczenia(, odpowiedzialno za 0aszywe zeznania (za nieprawdziwe
in0ormac#e; konieczno uchylenia immunitetu(;
w razie uzyskania urlopu bezpatnego w mie#scu stae# pracy, sta#e si$ ';*]@:
1I9;U;9O: (dosta#e uposa&enie w wysokoci uposa&enia podsekretarza stanu i
szereg wiadcze8 <nansowych i soc#alnych oraz #est traktowany #ak pracownik,
min4 ma zakaz rwnoczesnego pode#mowania pracy(;
O5(ow'%56'a&noHI (os0aAs%natoraM
w zakresie 'mmun't%tu znacznie ograniczona, #edynie cywilna, pracownicza,
zawodowa, dyscyplinarna;
brak odpowiedzialnoci przed wyborcami i ugrupowaniem politycznym (man5at
wo&ny(;
brak odpowiedzialnoci przed parlamentem (nie liczc odpowiedzialnoci
regulaminowe#(;
.OZN=WIENIE M=ND=TU EDYM
* wyro* TS 6a narus6%n'% art# 17;
* utrata mandatu te& w razie (rawomocn%4o or6%c6%n'a utraty (raw (uG&'c6nyc:;
o5(ow'%56'a&noHI r%4u&am'nowa ) przez izb za dziaalno zwizan z
wykonywaniem mandatu (s to gwnie dziaania ob#$te immunitetem materialnym( %
w !*e#m procedura odpowiedzialnoci regulaminowe# posw:
* za naruszenie lub niedopenienie obowizkw z uwm dot4 dodatkowe# pracy czy
owiadczenia o stanie ma#tkowym, 'rezydium *e#mu (po opinii Aomis#i
!egulaminowe# i *praw 'oselskich( mo&e zwrci posowi uwag$, da upomnienie
lub nagan$;
* to samo mo&e zrobi wCw Aomis#a za niewykonanie obowizkw poselskich;
* gdy uniemo&liwia prac$ *e#mu lub #ego organw 'rezydium mo&e uchwa obni&y
diet$ lub uposa&enie;
* w przypadku nieusprawiedliwione# nieobecnoci :arszaek obni&a uposa&enie lub
diet$;
* w przypadku wykluczenia posa z posiedzenia (za cige, pomimo upomnie8,
uniemo&liwienie prowadzenia obrad( :arszaek obni&a uposa&enie lub diet$;
* szczeglna rola Aomis#i @tyki 'oselskie#:
stae zadania: rozpatrywanie spraw wynika#cych z !e#estru Aorzyci i
uchwalanie 1asad @tyki 'oselskie# (podstawa oceny zachowania posw(;
skad: po #ednym z ka&dego klubu, a kandydatw zgasza# przewodniczcy
klubw, a czonek Aomis#i mo&e wnie sprzeciw przeciwko #akie# kandydaturze,
wtedy trzeba zgosi now kandydatur$ ) wybr przez *e#m w gosowaniu
cznym;
-D
]UNKCJE .=-/=MENTU
]UNKCJ= UST=WOD=WCZ=
zasada wycznoci sprawowania przez parlament 0unkc#i ustawodawcze#:
* Fa5%n 'nny or4an nie mo&e stanowi aktw o randze ustawy, chyba, &e Aonstytuc#a
dopuszcza to w sposb wyraBny;
* *om(%t%ncj% (rawo5awc6% 'nnyc: or4an9w maj< c:ara*t%r
(o5(or6<5*owany, wy#tkowy i interpretowany zw$&a#co;
0unkc#a ustawodawcza dzieli si$ (doktryna 0rancuska( na:
* Jun*cj; ustrojo5awc6< % parlament, ale w inne# procedurze, a tylko wy#tkowo
zatwierdzane w re0erendum;
* Jun*cj; ustawo5awc6< sens( stri"to;
]UNKCJ= KONT-O/N=
odnosi si$ do rzdu i administrac#i i musi by rozpatrywana na tle 6 zasad:
* r6<5 (oc:o56' 6 (ar&am%ntu ' (r6%5 n'm o5(ow'a5a % by to byo mo&liwe
konieczne #est posiadanie przez parlament wiedzy o 0aktycznym 0unkc#onowaniu
rzdu;
* 'stn'%n'% o(o6ycj', ktra musi mie wgld w dziaania rzdu, tak&e wtedy gdy dla
wi$kszoci parlamentarne# nie #est to wygodne;
mo&liwe dziaania:
* (rawo F<5an'a 'nJormacj' % wcznie z obecnoci ministrw na posiedzeniach
*e#mu;
* (rawo F<5an'a wys0uc:an'a % konieczno ustosunkowania si$ do ocen i sugestii
0ormuowanych przez parlament;
(rawo F<5an'a wy*onan'a % w normalnych sytuac#ach #est n'%5o(us6c6a&n%, gdy&
#est zamaniem istoty zasady tr#podziau wadz, cho Aonstytuc#a przewidu#e wyj<t*'
zwizane z wprowadzeniem lub utrzymaniem stanw nadzwycza#nych:
* decydu#e o wo#nie i poko#u (art4 ,,7(;
* zgoda se#mu #est konieczna dla rozp4 'rezydenta o wprowadzeniu stanu wo#ennego
lub wy#tkowego (art4 6?,(;
* zgoda se#mu #est konieczna dla przedu&enia terminu konstytucy#nego stanu kl$ski i
wy#tkowego (art4 6?6(;
]UNKCJ= K-E=CYJN=
'olega na bezporednim powoywaniu i odwoywaniu innych organw konstytucy#nych
pa8stwa oraz osb wchodzcych w skad tych organw, a zwaszcza na egzekwowaniu ich
odpowiedzialnoci4
,4 .r%6y5%nt ) izby (#ako 12( mog uzna trwa niezdolno 'rezydenta (art4 ,?, ust4
6 pkt4 +( lub postawi 'rezydenta przez 3rybunaem *tanu (art4 ,+-(;
64 -a5a M'n'str9w ) zwizana z 0unkc# kontroln;
?4 M'n'strow'% ) zwizana z 0unkc# kontroln;
+4 TK ) wszyscy wybierani przez *e#m (art4 ,5+ ust4 ,(, a odwoanie #est niemo&liwe
(zasada niezawisoci(;
-4 TS ) wszyscy wybierani przez *e#m, a przewodniczcym z urz$du #est 'ierwszy
'rezes *2 (art4 ,55 ust4 , i 6(;
74 (r%6%s NIK ) wybierany przez *e#m za zgod *enatu (art4 6=- ust4 ,(;
D4 .-O ) wybierany przez *e#m za zgod *enatu (art4 6=5 ust4 ,(;
F4 .-D ) wybierany przez *e#m za zgod *enatu (ustawa o !'U(;
54 K--'TU ) + przez *e#m, 6 przez *enat, ? przez prezydenta (art4 6,+ ust4 ,(
,=4 (r%6%s NN. ) wybierany przez *e#m (art4 66D ust4 ?(;
,,4 -a5a .o&'ty*' .'%n';Fn%j ) po ,C? skadu przez *e#m i *enat (art4 66D ust4 -(;
,64 Krajowa -a5a S<5own'c6a ) + przez *e#m, 6 przez *enat (art4 ,FD ust4 ,(;
]UNKCJ= UST=WOD=WCZ=
@3I'O 3!OXP P*3I9;UI9Q1@V; 9 A;2*3O3PQK:
* art4 ,,F ) inic#atywa ustawodawcza;
* art4 ,,5.,6= ) rozpatrzenie pro#ektu przez *e#m i ew4 uchwalenie ustawy;
-F
* art4 ,6, ust4 , i 6 ) rozpatrzenie ustawy przez *enat i ew4 uchwalenie poprawek
bdB odrzucenie ustawy;
* art4 ,6, ust4 ? ) rozpatrzenie uchway *enatu przez *e#m;
* art4 ,66 ) podpisanie przez prezydenta i ogoszenie (warunek we#cia w &ycie( albo
mo&liwo zwrcenia ustawy *e#mowi lub wniosek do 3A o zbadanie
konstytucy#noci;
!egulamin pracy !: z 6==6 r4 i rozp4 premiera z 6==6 w sprawie zasad techniki
prawodawcze# % tryb przygotowania pro#ektu przez rzd;
-5
INICJ=TYW= UST=WOD=WCZ=M
TO .-=WO KONSTYTUCYJNIE OK-EY/ONYCB .ODMIOT?W DO WNOSZENI= .-OJEKT?W
UST=W DO SEJMUV Z JEDNOCZESNYM ONOWI2ZKIEM ICB -OZ.=T-ZENI= .-ZEZ SEJM;
(r6ys0u4uj%:
* (os0om % art4 ?6 ust4 6 ) komis#e se#mowe lub min4 ,- posw;
* S%natow' % konieczna uchwaa cae# izby;
* .r%6y5%ntow' -.;
* -a56'% M'n'str9w;
* 4ru('% co najmn'%j 177#777 oGywat%&' maj<cyc: (rawo wyG'%ran'a 5o S%jmu;
INICJ=TYW= ONYW=TE/SK= % etapy:
* tworzy si$ *om't%t 'n'cjatywy oGywat%&s*'%j dla przygotowania pro#ektu i
zebrania podpisw;
* po zebraniu pierwszych ,=== podpisw przewodniczcy komitetu 'nJormuj%
Mars6a0*a S%jmu o utworzeniu komitetu;
* komitet uzysku#e osoGowoHI (rawn< z chwil przy#$cia zawiadomienia przez
:arszaka, a odmowa gdy braki 0ormalne % s(ory ro6str6y4a SN (we#cie wadzy
sdownicze# w kompetenc#e *e#mu, ale tak #est ze wzgl$du na prawo ka&dego
obywatela do sdu(;
od te# chwili tre pro#ektu n'% moF% s'; 6m'%n'I;
* po zebraniu ,===== podpisw tekst przekazywany :arszakowi, a :arszaek moF%
4o n'% (r6yj<I gdy #est 6m'%n'ony (rozstrzyga *2(, a gdy ma w<t(&'woHc' co 5o
(o(rawnoHc' (o5('s9w mo&e si$ zwrci do 'A9, i #eli ona orzeknie, &e podpisw
#est za mao, :arszaek orzeka o nie nadaniu biegu % *2 rozstrzyga;
* pro#ekt musi odpowiada wymo4om (roj%*t9w ustaw i #est mo&liwe wniesienie
kilku konkurency#nych pro#ektw;
* nie podlega 6asa56'% 5ys*ontynuacj' % pierwsze czytanie na#pBnie# po ?
miesicach, lub po 7 od pierwszego posiedzenia, a penomocnik mo&e bra udzia na
zasadach oglnych;
* komitet n'% moF% dostawa pieni$dzy ze rodkw publicznych oraz ze rodkw z
elementem obcym;
(o5m'otow% o4ran'c6%n'a 'n'cjatywy ustawo5awc6%j:
* (roj%*t ustawy Gu5F%tow%j (ustawy o prowizorium bud&etowym( oraz (roj%*ty
ustaw G%6(oHr%5n'o wy6nac6aj<cyc: sytuacj; Wnans9w (a@stwowyc: % tylko
!: (art4 66,(;
* (roj%*t 6m'any Konstytucj' % ,C- posw, *enat i 'rezydent (art4 6?- ust4 ,(;
wymo4' 5ot# (roj%*tu:
* przedstawienie s*ut*9w Wnansowyc: wykonania ustawy (art4 ,,F ust4 ?(;
* u6asa5n'%n'%, ktre powinno (art4 ?6 ust4 6 !*e#m(:
wy#ania potrzeb$ i cel wydania ustawy;
przedstawi rzeczywisty stan w dziedzinie, ktr normu#e;
wykaza r&nic$ pomi$dzy dotychczasowym a pro#ektowanym stanem;
przedstawi skutki spoeczne, gospodarcze, <nansowe i prawne;
wskaza Brda <nansowania, #eli pro#ekt pociga za sob obci&enia z bud&etu
pa8stwa lub samorzdu;
przedstawi zao&enia podstawowych aktw wykonawczych;
owiadczenie o zgodnoci z prawem P@ lub &e nie #est nim ob#$ty;
* 'nJormacja o *onsu&tacjac: i ich wnioskach i sugestiach, w szczeglnoci #eli #est
obowizek zasi$gania takie# opinii4 9 stosunku do poselskich i komisy#nych
pro#ektw, do ktrych konsultac#e nie zostay przeprowadzone :arszaek kieru#e #e
do konsultac#i (art4 ?6 ust4 ? !*e#m(;
KONT-O/= DOKONYW=N= .-ZEZ M=-SZ=>K=M
*ontro&a Jorma&na % art# +" ust# ) gdy pro#ekt nie odpowiada wCw wymogom;
*ontro&a mat%r'a&na % art# +" ust# 3 ) gdy istnie# wtpliwoci co do nie
sprzecznoci z prawem (w tym z prawem P@(, po zasi$gni$ciu opinii 'rezydium, MOZE
7=
skierowa do Aomis#i Pstawodawcze# w celu wyra&enia ;'2, ktra (?C-( mo&e
zaopiniowa taki pro#ekt #ako 2@U;'P*1Q1IE2O;
-OZ.=T-YW=NIE .-OJEKTU UST=WY .-ZEZ SEJMM
art# 11! % *e#m rozpatru#e pro#ekt w trzech czytaniach;
* c6ytan'% ) rozpatrzenie pro#ektu ustawy na posiedzeniu plenarnym *e#mu;
.IE-WSZE CZYT=NIEM
* na (os'%56%n'u &uG w *om'sj' (art4 ?D !*e#m(, ale mus' GyI na (os'%56%n'u 45y
5ot# ustaw:
zmiana Aonstytuc#i;
bud&etowe;
dot4 wyboru 'rezydenta, *e#mu, *enatu oraz samorzdu;
regulu#ce ustr# i waciwo wadz publicznych;
kodeksw;
gdy przemawia# za tym wa&ne wzgl$dy mo&e tak zdecydowa :arszaek;
* obe#mu#e (art4 ?5 !*e#m(:
u6asa5n'%n'% (roj%*tu przez wnioskodawc$;
5%Gat; w sprawie oglnych zasad pro#ektu;
(ytan'a posw i odpowiedzi wnioskodawcyL
* 45y na (os'%56%n'u % (art4 ?5 !*e#m( ko8czy si$ uc:wa0< o s*'%rowan'u 5o
*om'sj' (z mo&liwoci wyznaczenia #e# terminu sprawozdania( albo o o5r6uc%n'u
(roj%*tu w ca0oHc' (#eli by taki wniosek(;
* w0aHc'w% (rac% toc6< s'; w *om'sjac: (szczeglna rola A4 Pstawodawcze#(
komis#e mog powoywa (o5*om'sj% (art4 +, !*e#m( % bior pod uwag$ o('n'%
'nnyc: *om'sj' ' (os09w, mog te& wysucha zaproszonych %*s(%rt9w (art4 +6
ust4 , !*e#m( Mars6a0%* moF% 6wr9c'I wn'os*o5awcy (roj%*t 5o
(r6%(racowan'a (roj%*tu 6 ro6waF%n'%m 6m'an (ostu&owanyc: (r6%6 *om'sj%
oraz przedstawienie skutkw tych zmian, potem pro#ekt ten :arszaek kieru#e
wprost do komis#i (art4 +6 ust4 - !*e#m( ze swoich prac komis#e przedstawia#
s(rawo65an'% (art4 +? ust4 , i 6 !*e#m(, w ktrym komis#a mo&e wnioskowa
przy#$cie pro#ektu bez poprawek albo przy#$cie tekstu z poprawkami w 0ormie tekstu
#ednolitego albo odrzucenie pro#ektu wn'os*' mn'%js6oHc' (art4 +? ust4 ?(
wnioski i propozyc#e poprawek zgoszone pisemnie, ale odrzucone przez komis#$, na
&danie wnioskodawcy mog by doczone do sprawozdania;
* ro&a K# Ustawo5awc6%j % gdy tylko w te# komis#i ) prace #Cw; a gdy w inne# komis#i,
AP mo&e wysa tam swoj%4o (r6%5staw'c'%&a, ktry ma (rawo (ro(onowan'a
(o(raw%* ' wn'os*9w, ale bez prawa gosowania4 Keli te wnioski nie zostan
przy#$te, AP mo&e zwrci si$ o ich ponowne rozpatrzenie, a gdy ponownie zostan
odrzucone s 5o0<c6an% 5o s(rawo65an'a 6 6a6nac6%n'%mV F% (oc:o56< o5 KU;
D-UEIE CZYT=NIEM
* obe#mu#e (art4 ++ !*e#m(:
(r6%5staw'%n'% s(rawo65an'a *om'sj';
(r6%(rowa56%n'% 5%Gaty ora6 640as6an'% (o(raw%* ' wn'os*9w przez
posw, wnioskodawc$ i !: (3A: poprawki nie mog cakowicie zmienia treci,
gdy& stanowioby to obe#cie przepisw o inic#atywie(;
* se#m mo&e pro#ekt ponownie skierowa do komis#i lub od razu prze# do trzeciego
czytania (art4 +F !*e#m(;
* wnioskodawca mo&e wyco0a pro#ekt do zako8czenia drugiego czytania (art4 ,,5 ust4
+(;
T-ZECIE CZYT=NIEM
* obe#mu#e (art4 +5 !*e#m(:
(r6%5staw'%n'% 5o5at*ow%4o s(rawo65an'a *om'sj' &uG (r6%5staw'%n'%
(r6%6 (os0a s(rawo65awc; (o(raw%* ' wn'os*9w 640os6onyc: w "Q4'm
c6ytan'u;
40osowan'%
7,
* porzdek gosowania (art4 -=(:
wn'os%* o o5r6uc%n'%;
(o(raw*' 5o (os6c6%49&nyc: art# o5 naj5a&%j '5<cyc:;
ca0oHI (roj%*tu w brzmieniu zaproponowanym przez komis#e, ze zmianami
wynika#cymi z przegosowanych poprawek;
:arszaek mo&e odmwi poddania pod gosowanie poprawki uprzednio
przedo&one# komis#i;
:arszaek mo&e odroczy gosowanie nad caoci, by sprawdzi czy na
skutek poprawek nie ma sprzecznoci w pro#ekcie;
* do uchwalenia ustawy konieczna #est zwyka wi$kszo przy l obecnych (art4 ,6=(;
* uchwalon ustaw$ :arszaek przesya niezwocznie :arszakowi *enatu i
'rezydentowi (art4 ,6, ust4 i art4 -6 !*e#m(;
-OZ.=T-YW=NIE UST=WY .-ZEZ SEN=TM
*on'%c6ny %ta(V a&% n'% j%st *on'%c6na 64o5a S%natu (tylko do zmiany Aonstytuc#i
albo ustawy raty<ku#ce# z art4 5=;
usta&on% ramy c6asow%M
* ?= dni (art4 ,6, ust4 6(;
* 6= dni dla ustawy bud&etowe# (art4 66?(;
* ,+ dni dla ustaw pilnych (art4 ,6? ust4 ?(;
#eli w tym terminie *enat nie pode#mie uchway, ustaw$ uzna#e si$ za uchwalon w
brzmieniu przy#$tym przez *e#m i :arszaek *e#mu przekazu#e # do podpisu
'rezydentowi (art4 ,6, ust4 ?(;
(roc%5ura (o5oGna ja* w S%jm'% % :arszaek przekazu#e do komis#i w cigu 6
tygodni proponu#e sposb ustosunkowania si$ do ustawy posiedzenie *enatu, debata
i gosowanie;
S%nat moF%M
* przy# ustaw$ bez poprawek;
* odrzuci ustaw$ (niedopuszczalne w przypadku ustawy bud&etowe# ) art4 66?(;
* wprowadzi poprawki;
*w%st'a s(orna % 6a*r%s (o(raw%* ) *enat #est ograniczony zakresem spraw
uregulowanych w ustawie (szeroko regulac#i(, a wnoszenie poprawek wykracza#cych
poza t szeroko to ukryta inic#atywa ustawodawcza4 2ie #est ograniczony w
g$bokoci regulac#i;
pode#mu#e uchway 6wy*0< w';*s6oHc'< (r6y _ oG%cnyc: (art4 ,6= w zw4 z art4 ,6+(,
a nast$pnie przekazu#e :arszakowi *e#mu;
-OZ.=T-ZENIE .-ZEZ SEJM UCBW=>Y SEN=TUM
uchwa$ *enatu :arszaek *e#mu przekazu#e do komis#i, ktra poprzednio za#mowaa
si$ tym pro#ektem (art4 -+ !*e#m(, ktra mo&e zaproponowa:
* (r6yj;c'% uc:wa0y w ca0oHc' &uG c6;Hc';
* o5r6uc%n'% uc:wa0y;
#eli #ak poprawk$ *enatu uwa&a si$ za niedopuszczaln, nale&y # odrzuci,
cho czasem pozostawiano # bez rozpatrzenia, ale wtedy istnie#e
niebezpiecze8stwo zakwestionowania ustawy przed 3A z powodu naruszenia
procedury;
odrzucenie poprawek lub cae# uchway wymaga G%6w64&;5n%j w';*s6oHc', inacze#
uwa&a si$ # za przy#$t (art4 ,6, ust4 ?( % n'% ma t%rm'nu w *t9rym S%jm mus'a0Gy
6aj<I s'; uc:wa0< S%natu, dlatego w ten sposb mo&na GutopiH uchwa$ *enatu, gdy
przeczeka ona do ko8ca kadenc#i;
* (at &%4's&acyjny % sytuac#a, w ktre# *e#m by przy# uchwa$ *enatu potrzebowa
zwyke# wi$kszoci, a by odrzuci 6C?;
.OD.IS=NIE UST=WY .-ZEZ .-EZYDENT=M
76
po zako8czeniu wCw post$powania :arszaek *e#mu przekazu#e ustaw$ do podpisu
prezydentowi (art4 ,66 ust4 ,(, ktry mo&e:
.OD.IS=[ UST=W (promulgac#a( w cigu 6, dni i zarzdzi #e# ogoszenie (art4 ,66 ust4 6(;
T D dni w przypadku ustaw bud&etowych (art4 66+ ust4 ,( i ustaw w trybie pilnym (art4
,6? ust4 ?(;
T to obowizek prezydent (poza wy#tkiem z art4 ,66 ust4 + zd4 ,( i musi podpisa ca
ustaw$, a nie ma /eta selektywnego (w P*I ) item /eto(;
T na#pierw ma charakter wzgl$dny (mo&e skorzysta z procedur zakwestionowania
ustawy(, a potem nabiera charakteru bezwzgl$dnego;
WYST2.I[ Z WNIOSKIEM DO TK W S.-=WIE ZEODNOYCI Z K# (art4 ,66 ust4 ?( % prewency#na
kontrola konstytucy#noci;
T u(rawn'%n'% o c:ara*t%r6% wy0<c6nym (nikt inny na tym etapie nie mo&e tego( '
samo56'%&nym (nie ma wymogu kontrasygnaty ) art4 ,++ ust4 ? pkt4 5(;
T moF% 5ot# *aF5%j ustawy (bud&etowa i prowizorium ) 3A ma 6 miesice ) art4 66+ ust4
6(, a zmiana A4 ) kwestia nie #asna, ale #eli tak, to tylko #eli chodzi o zgodno z
procedur;
T 6ar6ut moF% 5ot#M
* n'%64o5noHc' mat%r'a&n%j;
* narus6%n'% tryGu;
* narus6%n'% *om(%t%ncj';
T mo&e wycoJaI wn'os%* 6an'm TK ro6str6y4n'% s(raw;V a&% wt%5y mus' (o5('saI
(post4 3A(;
T EDY TK UZN= Z= ZEODN2 % obowizek podpisania (art4 ,66 ust4 ? zd4 6(, cho mo&e w
ramach kontroli nast$pcze# ponownie skierowa do 3A, gdy& praktyka stosowania mo&e
nada ustawie treci niezgodne z A4;
T EDY TK UZN= Z= NIEZEODN2 % obowizek odmowy podpisania (art4 ,66 ust4 + zd4 ,(,
ale #eli 3A uzna, &e przepisy uznane za niekonstytucy#ne nie s nierozerwalnie
zwizane z ustaw to 'rezydent mo&e po opinii :arszaka *e#mu albo podpisa ustaw$
w okro#onym ksztacie albo zwrci ustaw$ do usuni$cia niezgodnoci;
T 45y 6wr9c' w c%&u usun';c'a n'%64o5noHc' % *e#m poprawia, ale tylko to co zostao
uznane za niekonstytucy#ne i mo&liwe te& zmiany redakcy#ne dostosowu#ce ustaw$ po
zmianach rozpatru#e to *enat, a #ego uchwa$ *e#m mo&e odrzuci na zasadach
oglnych przekazanie 'rezydentowi, ktry ma mo&liwo przekazania #e# ponownie
do 3A (ale nie ma /eta z art4 ,66 ust4 -(;
Z=STOSOW=[ UETO UST=WOD=WCZE ) przekazanie ustawy do ponownego rozpatrzenie przez
*e#m z umotywowanym wnioskiem (art4 ,66 ust4 -(;
T nie mo&e dot4 ustaw bud&etowych i o prowizorium (art4 66+ ust4 , zd4 6(, oraz o zmianie
A4 (art4 6?- ust4 D(;
T mo&e dot4 tylko cae# ustawy, ale mo&e by wyco0ane w ka&dym momencie przed
zako8czeniem rozpatrywania go przez *e#m (orz4 3A(;
T /eto nie musi mie uzasadnienia w zadaniach prezydenta z art4 ,67, gdy& wtedy
znacznie zostaoby osabione i np4 niemo&liwe byoby /eto z powodw ekonomicznych %
K# n'% wy6nac6a Fa5nyc: 4ran'c (r6%5m'otowyc: 5&a `%ta, a art4 ,67 to nie
enumeratywne wyliczenie zada8 prezydenta;
T ustawa wraca do komis#i, ktra poprzednio si$ ni za#mowaa (art4 7+ !*e#m(, ale mo&e
#edynie zaproponowa albo odrzucenie albo przy#$cie QI]@K ustawy % do przy#$cie
(otr6%Gn% j%st +A, (r6y _ oG%cnyc: % obowizek 'rezydenta podpisania ustawy w
c'<4u 5n';
Z=-Z2DZENIE OE>OSZENI= UST=WY % na #ego podstawie premier ogasza ustaw$ w
Uz4P4;
7?
* we#cie w &ycie w cigu ,+ dni, chyba, &e dany akt normatywny wyznacza inny
termin (art4 + ustawy o ogaszaniu 444(;
t%rm'n *r9ts6y % w uzasadnionych przypadkach;
56'%@ o40os6%n'a % gdy wymaga tego wa&ny interes pa8stwa i zasady
demokratycznego pa8stwa prawnego nie sto# temu na przeszkodzie;
wst%c6n% 56'a0an'% % gdy zasady demokratycznego pa8stwa prawnego nie
sto# na przeszkodzie;
* na tle orzecz4 3A dot4 retroaktywnego dziaania przepisw ? zasady oglne:
generalny zakaz, gdy przepisy pogarsza# sytuac#$ obywateli;
nakaz takiego /acatio legis, by adresaci mieli odpowiedni czas na przygotowanie
si$;
nakaz ustanowienia przepisw prze#ciowych, chronicych interesy w toku;
* wg art4 5 ustawy w D6# U# o40as6a s';: Aonstytuc#$; ustawy, rozporzdzenia
prezydenta z moc ustawy; rozporzdzenia prezydenta, !:, premiera, ministrw z
tek, przewodniczcych komitetw, b$dcych czonkami !:, A!!i3/; teksty
#ednolite wCw aktw; orzecz 3A dot4 aktw z Uz4 P4; uchway !: uchyla#ce rozp4
ministra;
S.ECJ=/NE T-YNY UST=WOD=WCZEM
T-YN .I/NY (=-T# 1"+$
to uprzywile#owanie danego pro#ektu, polega#ce na priorytetowym traktowaniu go, #ak
i na znacznie szybsze# procedurze ustawodawcze#;
ty&*o -M mo&e uzna dany pro#ekt za pilny (z wy#tkiem ustaw podatkowych,
ordynac#i, dot4 ustro#u wadz publicznych, kodeksw(;
*e#m ma obowizek rozpatrzenia pro#ektu w krtszym terminie, ale K# n'% (o5aj%
t%4o t%rm'nu4 J%5yn'% s*raca t%rm'ny S%natu (11 5n'$ ' .r%6y5%nta ( 5n'$;
odesanie do regulaminw w sprawie trybu post$powania: art4 D? !*e#m komis#a ma na
zako8czenie prac +7 5n', ale #eli nie dochowa tego terminu, nie ma &adnych prawnych
konsekwenc#i;
T-YN NUDZETOWY
art4 6,5 ust4 , ) *e#m uchwala bud&et w 0ormie ustawy bud&etowe# % odr$bnoci:
* P!@VPE;9I2I :
Aonstytuc#a;
ustawa o <nansach publicznych % procedura przygotowywania i uchwalania
pro#ektu bud&etu oraz procedur$ #e# wykonywania i kontroli;
regulamin *e#mu;
* 2QKI3O9I ty&*o -M (art4 66,( i j%st oGow'<6*'%m -M (art4 666(, a pro#ekt musi
by zo&ony na + m'%s'<c% przed zako8czeniem roku bud&etowego, c:yGa F%
wyj<t*owy wy(a5%*, wtedy ustawa o prowizorium bud&etowym (na krtszy czas(;
* !;1'I3!O9I2@ '!1@1 *@K: % w ? czytaniach, G%6 moF&'woHc' tryGu ('&n%4o, ale 1Q
ws6% c6ytan'% ty&*o na (os'%56%n'u S%jmu (art4 ?D !*e#m(, a nast$pnie pro#ekt
kierowany do Kom'sj' ]'nans9w .uG&'c6nyc:, a poszczeglne cz$ci do innych
(art4 ,=7(;
na posiedzeniu A"' rozpatrywane s wnioski i poprawki z poszczeglnych
komis#i (art4 ,=D !*e#m( i sporzdza sprawozdanie, w ktrym mo&e albo
zaproponowa (r6yj;c'% G%6 (o(raw%*V a&Go 6 (o(raw*am' (art4 ,=F !*e#m(;
s%jm n'% moF% 6w';*s6yI 5%Wcytu Gu5F%tow%4o n'F usta&ony w (roj%*c'%
(art4 66= ust4 ,(;
6.gie i ?.cie czytanie #ak w zwycza#nym trybie;
* !;1'I3!O9I2@ '!1@1 *@K: PQM9I]O *@2I3P % #ak w zwycza#nym trybie;
* !;1'I3!O9I2@ '!1@1 *@2I3 (art4 66?( ) ma na to "7 5n' i n'% moF% 6a(ro(onowaI
o5r6uc%n'a ustawy;
* ';U'*I2@ '!1@1 '!@1OU@23I (art4 66+( ) ma na to 5n' i n'% ma `%ta, ale moF% 5o
TK, ktry ma " m'%s'<c% (#edyny przypadek gdy 3A ma termin(;
7+
#eli ustawa bud&etowa (o prowizorium( nie weszy w &ycie z dniem nowego roku
bud&etowego !: prowadzi gospodark$ <nansow na (o5staw'% (r6%50oFon%4o
(roj%*tu (art4 6,5 ust4 +(;
prezydent ma ,+ dni na pod#$cie 5%cy6j' o ro6w'<6an'u S%jmu, #eli w c'<4u 1
m'%s';cy od przedo&enia *e#mowi pro#ektu nie do stanie ustawy do podpisu (art4 66-(;
T-YN ZMI=NY KONSTYTUCJI art4 6?-;
T-YN UST=WY -=TY]IKUJ2CEJ Z =-T# !7 art4 5=;
T-YN KODEKSOWY:
kodeks to usystematyzowany zbir przepisw z #edne# ga$zi prawa (5%Wn'cja
mat%r'a&na( % ale tryb z !*e#m odnosi si$ do ustaw o nazwie kodeks ) 5%Wn'cja
Jorma&na (te& zmian, przep4 wprow i ich zmian(, o czym ostatecznie rozstrzyga
:arszaek *e#mu (art4 FD !*e#m(;
pierwsze czytanie mo&e si$ odby najwc6%Hn'%j (o +7 5n'ac: (,+ dni dla nowelizac#i(
od dor$czenia posom pro#ektu (art4 F5 !*e#m(;
mo&na powoa *om'sj; na56wyc6ajn<, ktra w *aF5ym mom%nc'% moF% wyst<('I
o 5%Gat; nad wybranymi zagadnieniami (art4 5= !*e#m(, a w #e# ramach podkomis#e i
komis#e robocze (art4 5, !*e#m(;
wn'os*o5awca ma w(0yw na 1A+ %*s(%rt9w powoanych przez A2 (art4 56 !*e#m(;
w ra6'% 640os6%n'a w 5ru4'm c6ytan'u (o(raw*' &uG wn'os*u *'%ruj% s'; (roj%*t
(onown'% 5o KN (art4 5-(;
QI]I '!;Q@UP!I PA@!P2A;9I2I K@*3 2I P3!PU2@2@ :;UO"AIQK A;U@A*b9;
T-YN WYKON=WCZYM
od 6=== r4 do we#cia do P@ ) tryb dostosowawczy, a po we#ciu ) tryb wykonawczy;
o tym, czy #est to prawo wykonu#ce ro6str6y4a -M, a w stosunku do innych
Mars6a0%* S%jmu (art4 5-a !*e#m(;
poprawki mo&e 640os'I m'n# + (os09w) to samo dot4 wnioskw mnie#szoci i wniosku o
odrzucenie (art4 5-d !*e#m(;
s*r9c%n'% t%rm'nu % 6.gie czytanie odbywa si$ na na#bli&szym posiedzeniu *e#m po
dor$czeniu sprawozdania (art4 5-e !*e#m(, a rozpatrzenie uchway *enatu te& na
na#bli&szym (art4 5-0 !*e#m(;
nie ma zasady dyskontynuac#i i generalnie chodzi o skrcenie procedury;
]UNKCJ= KONT-O/N=
KONT-O/= to porwnanie stanu 0aktycznego ze stanem prawnie postulowanym, oraz
wycigni$cie opinii i wnioskw, bez mo&liwoci wadczego wpywania na podmiot
kontrolowany, gdy& wtedy zaczyna to by nadzorem;
OE?/NE INST-UMENTY KONT-O/IM
.-=WO Z2D=NI= IN]O-M=CJI 8 wynika z same# istoty 0unkc#i kontrolne# (oraz z art4 ,-?
!*e#m( % komis#e se#mowe ma# prawo do zobowizywania ministrw, kierownikw
naczelnych organw adm4 rzd4 oraz innych urz$dw i instytuc#i pa8stwowych do
przedstawiania sprawozda8, udzielania in0ormac#i, uczestniczenia w posiedzeniach;
* te& w wielu ustawach zobowizanie ministrw do przedkadania sprawozda8 w
okrelonym zakresie komis#i lub cae# izbie (np4 zwizane z czonkostwem w P@(;
.-=WO Z2D=NI= WYS>UCB=NI= :
* na s6c6%G&u *om'sj' s%jmow%j toM
5%6y5%raty (art4 ,-5 !*e#m( ) uchwaa komis#i zawiera#ca postulaty w
okrelone# sprawie, przekazywana przez :arszaka adresatowi, ktrym mo&e
by !:, minister, prezes 2A, prezes 2X', Vwny nspektor 'racy i ma ?= dni
na ustosunkowanie si$ do nich; nie ma mocy wi&ce#; 9 razie uznania
odpowiedzi za niezadowala#c komis#a mo&e ponowi dezyderat, przedo&y
:arszakowi wniosek o zwrcenie odpowiedzi #ako niezadowala#c lub
zaproponowa *e#mowi pod#$cie uchway czy rezoluc#i;
7-
o('n'% (art4 ,7= !*e#m( ) zawiera stanowisko komis#i w okrelone# sprawie do
wszystkich centralnych organw i instytuc#i w systemie adm4 rzd4, a adresat
musi za#c stanowisko w terminie do ?= dni; komis#a mo&e pod# takie dziaania
#ak przy dezyderatach;
*ontro&a wy*onywan'a ustaw ' uc:wa0 (art4 ,7, !*e#m( ) w sprawach
zwizanych z wprowadzaniem w &ycie i wykonywaniem ustaw i uchwa, a zasady
okrela 'rezydium;
w'6ytacj% ora6 Ga5an'a 56'a0a&noHc' (art4 ,7D !*e#m( ) zakadw i spek z
udziaem *', przedsi$biorstw i instytuc#i pa8stwowych;
* na (os'%56%n'u (&%narnym *e#m mo&e uchwali (art4 75 !*e#m(:
r%6o&ucj; ) zawiera#c wezwanie okrelonego organu pa8stwowego do
pod#$cia wskazanego w rezoluc#i #ednorazowego dziaania;
5%*&aracj; ) zawiera#c zobowizanie do okrelonego post$powania;
r%6o&ucj; ) zawiera#ce wezwanie do okrelonego zachowania si$, pod#$cia
inic#atywy lub zadania;
r%6o&ucj; ) zawiera#ce stanowisko w okrelone# sprawie;
* (os6c6%49&n' (os0ow'% mo4< na podstawie ustawy o wykonywaniu mandatu444:
art# 1! % F<5aI 'nJormacj' ' mat%r'a09w ora6 w4&<5u w 56'a0a&noHI
organw adm4 rzd4 i samorzdu oraz spek *', zakadw i przedsi$biorstw
pa8stwowych i samorzdowych, o '&% n'% narus6a to 59Gr osoG'styc: 'nnyc:
os9G;
art# "7 % (o5j<I 'nt%rw%ncj; w wCw podmiotach ora6 w j%5nost*ac:
4os(o5ar*' n'%(a@stwow%j dla zaatwienia sprawy w% w0asnym 'm'%n'u &uG
wyGorcy oraz 6a6najom'I s'; 6 to*'%m j%j ro6(atr6%n'a % to nie nadzr, tylko
kontrola, gdy& poseCsenator nie mo&e mie wpywu na wynik rozstrzygni$cia, a
mo&e #edynie popchn spraw$;
SZCZEE?/NE .-OCEDU-Y KONT-O/NE ) e0ektem te# kontroli mo&e by uruchomienie
procedur zwizanych z odpowiedzialnoci: /otum nieu0noci, /otum zau0ania oraz
mo&liwo pocigni$cia do odp4 konstytucy#ne#;
TWO-ZENIE KOMISJI Y/EDCZYCB ) #e# dziaalno opiera si$ na ustawie (bo tylko ustawa
mo&e okrela obowizki i odpowiedzialno obywatela(;
* powoywana przez *e#m G%6w64&;5n< w';*s6oHc'<;
* mo&e dot4 ka&de# sprawy w ramac: Jun*cj' *ontro&n%j S%jmu;
* 5o 11 c60on*9w (powinno o56w'%rc'%5&aI r%(r%6%ntacj;(;
* ka&da osoba wezwana ma oGow'<6%* staw'I s'; ' 60oFyI 6%6nan'% (kpk(;
* Aomis#a mo&e si$ 6wr9c'I 5o .ro*uratora E%n%ra&n%4o o (r6%(rowa56%n'%
o*r%H&onyc: c6ynnoHc';
* komis#a (r6%5staw'a s(rawo65an'% Mars6a0*ow', a nast$pnie sta#e si$ ono
(r6%5m'ot%m 5%Gaty i n'% (o5&%4a 5ys*ontynuacj', a&% (rac% *om'sj' ta*;
* komis#a mo&e wystpi z wn'os*'%m o (oc'<4n';c'% 5o o5(# *onstytucyjn%j;
podobne uprawnienia Aomis#i ;dpowiedzialnoci Aonstytucy#ne# (art4 5 ust4 o
3*(;
* c6y *om'sja to or4an *onstytucyjnya % racze# nie, bo organem konstytucy#nym
#est organ o kompetenc#ach i strukturze w podstawowych zr$bach okrelonych w
Aonstytuc#i;
.-OCEDU-Y INTE-.E/=CYJNE ) (art4 ,,-( to indywidualne wystpienia poselskie,
zawiera#ce pytania na tle okrelonego stanu 0aktycznego, ktre mog by kierowane
ty&*o 5o c60on*9w -M i rodz oGow'<6%* u56'%&%n'a o5(ow'%56' w okrelonym
terminie4 !egulamin *e#mu rozwin tre art4 ,,-:
* INTE-.E/=CJE (art4 ,56 i ,5? !*e#m(:
5ot# s(raw o 6asa5n'c6ym 6nac6%n'u 6w'<6anyc: 6 (o&'ty*< (a@stwa;
skadana na ('Hm'% 5o Mars6a0*a, ktry niezwocznie przesya # adresatowi;
.r%6y5'um S%jmu mo&e pozostawi interpelac#$ bez biegu (gdy nie spenia wCw
wymogw( lub nakaza skrelenie s0ormuowa8 sprzecznych z @tyk 'oselsk;
77
na odpowiedB ma "1 5n', a w razie gdy zostanie uznana za niezadowala#c
nadawca mo&e &da dodatkowych wy#anie8 tylko raz w terminie ?= dni, a na
odpowiedB adresat ma 6, dni;
Mars6a0%* 'nJormuj% S%jm o (r6yj;tyc: 'nt%r(%&acjac:;
* IN]O-M=CJE NIEZ2CE (art4 ,5+ !*e#m(:
mo&e zo&y *&uG lub m'n# 1, (os09w;
wn'os%* o (r6%5staw'%n'% na (os'%56%n'u S%jmu 'nJormacj' G'%F<c%j;
o (r6yj;c'u t%4o wn'os*u ro6str6y4a .r%6y5'um po opinii Konw%ntu, a w
Gra*u j%5nomyH&noHc' Aonwentu ro6str6y4a S%jm;
przedstawienie #e# odbywa si$ na (os'%56%n'u S%jmu i obe#mu#e wystpienia
wnioskodawcy i przedstawiciela !:, oraz innych posw % przeprowadza si$
5%Gat;;
* Z=.YT=NI= (art4 ,5- !*e#m( ) skadane na pimie w sprawach o charakterze
#ednostkowym, dot4 realizowanych przez !: zada8 polityki wew4 i zew4 oraz zada8
publicznych w adm4 rzd4;
skadanie i odpowiedB #ak interpelac#e;
* .YT=NI= W S.-=W=CB NIEZ2CYCB (art4 ,57 !*e#m( ) zadawane ustn'% na ka&dym
posiedzeniu i wyma4aj< G%6(oHr%5n'%j o5(ow'%56';
*on'%c6noHI (o'nJormowan'a o n'c: na ('Hm'% Mars6a0*a na 1" 4o56'n
(r6%5 (os'%56%n'%m, a o ich przy#$ciu 5%cy5uj% .r%6y5'um (o o('n''
Konw%ntu (5o 11 (yta@(;
n'% (r6%(rowa56a s'; 5ys*usj' nad pytaniemCodpowiedzi, ale zada#cy mo&e
zada8 pytanie dodatkowe;
KONT-O/= WYKON=NI= NUDZETU :
* !: ma obowizek przedo&enia *e#mowi w terminie , m'%s';cy o5 6a*o@c6%n'a
ro*u Gu5F%tow%4o sprawozdania z wykonania ustawy bud&etowe# wraz z
in0ormac# o stanie zadu&enia pa8stwa (art4 667 ust4 ,(;
* *e#m na rozpatrzenie sprawozdania ma !7 5n' nast$pu#e to ana&o4'c6n'% 5o
tryGu Gu5F%tow%4o, czyli w A"' i innych, ale sprawozdanie pisze A"', a w tym
samym czasie NIK (r6%sy0a " 5o*um%nty: analiz$ wykonania bud&etu pa8stwa i
zao&e8 polityki pieni$&ne# oraz opini$ w przedmiocie absolutorium (art4 6=+ ust4 ,
pkt4 , i 6( na te# podstawie udziela lub nie absolutorium (art4 667 ust4 6(;
=NSO/UTO-IUM 8 to (o6ytywn% s*w'towan'% wy*onan'a (r6%6 -M ustawy
Gu5F%tow%j# 9 praktyce nabiera ono szerszego znaczenia, stanowic polityczn
ocen$ dziaalnoci rzdu, ale odmowa udzielenia absolutorium nie pociga za
sob &adnych skutkw prawnych, cho w sensie politycznym mo&e oznacz
wezwanie premiera do dymis#i (o ile to ten rzd wykonywa ten bud&et(;
.-ZE.-OW=DZENIE DEN=TY % np4 nad wnioskiem premiera o /otum zau0ania (art4 ,7=(
czy nad absolutorium;
INST-UMENTY KONT-O/I S.-=WOW=NE .-ZEZ SEN=TM
QM;d A4 QM 2@ 2IUIK@, 3; 9 '!IA3OQ@ 9 !*@2 ';9*3I]O '@92@ 2*3!P:@23O
A;23!;E, takie #ak:
* oHw'a5c6%n'a s%nators*'% (art4 +5 !*en( ) mog dot4 ka&de# kwestii zwizane z
wykonaniem mandatu i wnioski do czonkw !:, na ktre adresat ma ?= dni na
odpowiedB;
* (rawo F<5an'a o5 (r6%5staw'c'%&' -M (i in4 podmiotw( 'nJormacj'V wyjaHn'%@ '
o('n''V mat%r'a09w ' c6ynn%4o uc6%stn'ctwa w (os'%56%n'ac: *om'sj' (art4 7=
ust4 ?.- !*en(;
ich podstawa i zwizane z nimi ew4 obowizki s dyskusy#ne;
7D
-E]E-ENDUM
.OJCI= OE?/NE
-E]E-ENDUM (E>OSOW=NIE /UDOWE$ 8 TO ]O-M= DEMOK-=CJI NEZ.OY-EDNIEJV
.O/EE=J2C= N= WY.OWI=D=NIU SI WYNO-C?WV W ]O-MIE E>OSOW=NI=V N= TEM=TY
DOT# S.-=W C=>EEO .=\STW= /UN JEEO CZYCIV .-ZENIEE=J2CE W O.=-CIU O
.ODST=WOWE Z=S=DY .-=W= WYNO-CZEEO O-=Z S]O-MU>OW=NIE =/TE-N=TYWY
RT=KANIES N2DD O.CJI DO WYNO-U;
* r%J%r%n5um ) gosowanie nad okrelonym problemem;
* (&%G'scyt ) gosowanie nad wyra&eniem poparcia lub zau0ania dla okrelone# osoby
(w prawie mi$dzynarodowym ma te& inne znaczenie ) #ako gosowanie ogu
mieszka8cw nad przynale&noci pa8stwow(;
wspczenie wywo56' s'; 6 5o*tryny s6wajcars*'%j, czemu daa oparcie W&o6oWa J#J#
-ouss%au;
powszechnie przy#$te w r&nych systemach rzdw, ale n'% j%st uwaFan% 6a warun%*
*on'%c6ny 5%mo*raty6mu;
ro56aj% r%J%r%n5umM
* kryterium zasi$gu terytorialnego % r%J%r%n5um o49&no*rajow% i &o*a&n%;
* kryterium obowizku #ego przeprowadzenia % r%J%r%n5um oG&'4atoryjn% (np4 dla
przy#$cia Aonstytuc#i z ,55D r4( i Ja*u&tatywn% (gdy podmioty zarzdza#ce
re0erendum uzna# to za potrzebne(;
* kryterium skutkw prawnych % r%J%r%n5um w'<F<c% (gdy przedmiot re0erendum
nabiera bezporednie# skutecznoci w #ego wyniku( i *onsu&tatywn% (stanowi
wskazwk$ dla wadz(;
* kryterium momentu przeprowadzenia ) r%J%r%n5um u(r6%5n'% (przed wydaniem
aktuCdecyz#i przez wadze( i nast;(c6% (#ako zatwierdzenie(;
* kryterium aktu normatywnego % r%J%r%n5um ustawo5awc6% (uchwalenie ustawy
w 0ormie gosowania ludowego ) nie istnie#e obecnie w polskim prawie( i
*onstytucyjn% (0akultatywne lub obligatory#ne(;
*w%st'a s(orna 8 oc%na 'nstytucj'M
* ma (%w'%n %&%m%nt anty(ar&am%ntarny, szczeglnie gdy mo&e by zarzdzane
bez udziau parlamentu (np4 UeVaule korzysta z re0erendum by przeprowadzi
kwestie, ktrych nie mg przeprowadzi w parlamencie, a re0erenda te miay w
praktyce charakter plebiscytw(;
* moF&'woHI man'(u&acj', gdy poczy si$ kilka r&nych opc#i, a mo&na wybra tylko
GtakH lub GnieH;
* (ra*ty*a re0erendw w @uropie 1achodnie# ma racze# pozytywne e0ekty, cho w
(o&s*'%j :'stor'' ma odmienne dowiadczenia ) w okresie mi$dzywo#ennym nie
wprowadzona do Aonstytuc#i; w okresie '!E re0erendum G?gtakH 0aszowane potem
w ,5FD r4 tak&e; dopiero w :ae# Aonstytuc#i wprowadzono re0erendum
oglnokra#owe i lokalne (du&o przeprowadzono lokalnych(; te& do zatwierdzenia
Aonstytuc#i, a potem w zwizku ze wstpieniem do P@;
-E]E-ENDUM W KONSTYTUCJI Z 1!! -#
art# 1 ust# " umie#scawia procedury demokrac#i bezporednie# ja*o u6u(%0n'aj<c% w
stosun*u 5o 5%mo*racj' (r6%5staw'c'%&s*'%j i trybu parlamentarnego
pode#mowania decyz#i;
" ro56aj% ) r%J%r%n5um &o*a&n% i o49&no*rajow%;
art# 1", ) przeprowadzane w s(rawac: o s6c6%49&nym 6nac6%n'u 5&a (a@stwa % w
Aonstytuc#i wskazane " (r6y(a5*':
* art# !7 ust# + ) t6w# Rr%J%r%n5um un'jn%S ) wyra&enie zgody na raty<kac#$
umowy mi$dzynarodowe#, na podstawie ktre# 'olska przeka&e org4 m4 lub organowi
m4 kompetenc#e organw wadzy pa8stwowe# w niektrych sprawach #ako
alternatywny sposb dla parlamentarnego pod#$cia te# decyz#i, przeprowadzane na
zasadach oglnych z art4 ,6-, wi$c wa&na #est 0rekwenc#a, by re0erendum byo
7F
wi&ce, a gdyby nie byo wymagane# 0rekwenc#i, *e#m mo&e pod# uchwa$ o
przy#$ciu parlamentarnego trybu raty<kac#i;
* art# "+, ust# ) ) r%J%r%n5um *onstytucyjn% ) dopiero po uchwaleniu zmiany
Aonstytuc#i przez *e#m i *enat, a konieczne #est spenienie 6 przesanek:
6m'ana 5ot# TY/KO ro656# IV IIV KIIL
mo4< 4o 6aF<5aI (o5m'oty maj<c% (rawo 'n'cjatywy 5o 6m'any
Konstytucj'L
tryG ' 6asa5y (r6%(rowa56an'a r%J%r%n5um w4 Konstytucj' ma o*r%H&'I ustawa
% ustawa o re0erendum oglnokra#owym (u!;( % postanowienia wsplne dla r&nych
rodza#w re0erendw, a w sprawach nieuregulowanych odsya do ows, a potem przepisy
szczeglne dot4 re0erendum w sprawach o szczeglnym znaczeniu dla pa8stwa,
re0erendum z art4 5= i re0erendum z art4 6?-;
* re0erendum lokalna ) art4 ,D= Aonstytuc#i i odr$bna ustawa;
75
-E]E-ENDUM W S.-=W=CB O SZCZEE?/NYM ZN=CZENIU D/= .=\STW=
CB=-=KTE- ]=KU/T=TYWNY ) brak obowizku przeprowadzenia go;
.-ZEDMIOT -E]E-ENDUM % s(rawy o s6c6%49&nym 6nac6%n'u 5&a (a@stwa oznacza
zakaz przeprowadzenia re0erendum w sprawach nie zwizanych z interesem pa8stwa,
ale nie istnie# &adne procedury zakwestionowania dopuszczalnoci re0erendum, ale
rwnie& oznacza zakaz ustanawiania przez ustawodawc$ zwykego wy#tkw;
* tylko sprawa W problem natury oglnie#sze# czy kierunkowe#;
* przedmiotem mo&e by konkretny aktCdecyz#a, tylko gdy Aonstytuc#aCustawa nie
zastrzega tego dla kompetenc#i #akiego organu (np4 raty<kac#a, dymis#a rzdu,
obsadzenie stanowiska, uchwalenie ustawy(;
* mog by sprawy ) tzn4 mo&na podda pod gosowanie kilka spraw w #ednym,
re0erendum, nawet #eli s ze sob niezwizane;
* sposb 0ormuowania pyta8 i ich precyz#i ) racze# niedopuszczalne #est
skumulowanie kilku spraw w #edno pytanie, na ktre wyborca ma odpowiedzie tak
lub nie, np4 re0erendum prywatyzacy#ne ) nie#asno s0ormuowa8 doprowadzia do
niskie# 0rekwenc#i;
2*I uzna, i& nie #est naruszeniem prawa odmowa przeprowadzenia re0erendum
gminnego, gdy pytania zawiera# in0ormac#e niepene, wprowadza#ce w bd;
niedopuszczalne #est (cho prawo na ten temat milczy( 0ormuowanie pyta8,
ktrych odpowiedB byaby sprzeczna z Aonstytuc#, tak te& 2*I w stosunku do
gminnego ) nie mo&e prowadzi do rozwiza8 sprzecznych z prawem;
* brak przepisw dot4 terminu przeprowadzenia re0erendum i brak zakazu czenia
wyborw i re0erendum (u!;(, a art4 66F ust4 D zakazu#e przeprowadzania
re0erendum w czasie stanu nadzwycza#nego i 5= dni po nim;
.ODMIOT M=J2CY .-=WO Z=-Z2DZI[ -E]E-ENDUMM
S%jm % charakter autonomiczny, wymagana uchwaa wi$kszoci bezwzgl$dn
przy l obecnych i moze to uczyni te& na wniosek *enatu, !:, -==4===
obywateli (nie mo&e dot4 wydatkw i dochodw, obronnoci pa8stwa, amnestii; a
'A9 mo&e sprawdzi liczb$ gosw, wtedy :arszaek *e#mu przedstawia pod
obrady *e#mu kwesti$ zarzdzenia re0erendum, ktr *e#m ma obowizek
rozpatrzenia wniosku wyborcw, ale nie musi zarzdzi re0erendum(;
.r%6y5%nt 6a 64o5< S%natu % ale nie ma koniecznoci kontrasygnaty4
'rezydent sam decydu#e o treci zarzdzenia, a *enat mo&e #edynie wyrazi
zgod$ lub odmwi #e# wyra&enia uchwa pod#$t wi$kszoci bezwzgl$dn przy
l obecnych;
* nie ma przeszkd do czenia kilku re0erendw czy do cznego zarzdzenia przez
*e#m i prezydenta;
Z=S=DY I T-YN .-ZE.-OW=DZ=NI= -E]E-ENDUM ) podobne #ak w przypadku wyborw:
* 1 (r6ym'otn'*' ) (ows6%c:n%, r9wn%, G%6(oHr%5n'% i w 40osowan'u tajnym;
* (r6%(rowa56a .KW, *om'sar6% wyGorc6y (powoywaniu przez 'A9( oraz
oGwo5ow% *om'sj% 5o s(raw r%J%r%n5um (dziaa# analogicznie #ak obwodowe w
wyborach(;
* ana&o4'c6n% 6asa5y sporzdzania spisu i re#estru wyborcw oraz obwodw
gosowania;
* *am(an'a ) prezentowanie stanowiska w sprawie b$dce# przedmiotem re0erendum
przez poszczeglnych uczestnikw &ycia politycznego;
* (o5m'otam' 5o Jorma&n%4o uc6%stn'ctwa w *am(an'' r%J# s<M
(art'% (o&'tyc6n%, ktre uzyskay w ostatnich wyborach min4 +b (o(arc'a;
*&uGy (ar&am%ntarn%;
o49&no(o&s*'% stowar6ys6%n'a ' 'nn% or4an'6acj% ora6 zare#estrowane przed
dat zarzdzenia Jun5acj%, ktrych statutowa dziaalno dot4 przedmiotu
re0erendum;
(%0nomocn'* 4ru(y wyGorc9wV 6 *t9ryc: 'n'cjatywy 6osta0o 6ar6<56on%
r%J%r%n5um;
w%ryW*uj% .KWV a s(ory ro6str6y4a SN;
D=
* 40osowan'% ) w c'<4u 1 &uG " 5n', w przypadku dwudniowego mo&na poda
0rekwenc#$ i konieczne #est zabezpieczenie urny i lokalu wyborczego;
40osy n'%waFn% ) inna karta, karta w caoci przedarta, brak odpowiedzi lub
udzieli wi$ce# odpowiedzi;
* 'A9 usta&a wyn'*' i przekazu#e do publiczne# wiadomoci, oraz sprawozdanie do
*2;
* w%ryW*acja nale&y do *2, a ka&dy wyborca mo&e wnie protest;
wa&ne gdy nie doszo do narusze8 prawa, mogcych mie wpyw na wynik
gosowania;
* wyn'* j%st w'<F<cy 45yM
Jr%*w%ncja wyniosa min4 -=J uprawnionych do gosowania, inacze# charakter
konsultacy#ny;
w';*s6oHI 40os9w o55anyc: na Rta*S j%st w';*s6a n'F &'c6Ga 40os9w
(o6osta0yc: (przeciw i niewa&nych(, wi$c mo&liwa #est sytuac#a, w ktre# nie
zapadnie rozstrzygni$cie;
* gdy #est wi&ce u!; nakada na waciwe organy oGow'<6%* n'%6w0oc6n%j
r%a&'6acj' r%J%r%n5um, co musi nastpi nie pBnie# ni& )7 5n' o5 uc:wa0y SN4
Nra* j%5na* (rawnyc: san*cj' w stosun*u 5o S%jmu, gdy& prezydent, premier,
ministrowi i in4 mog odpowiada przed 3*;
-E]E-ENDUM /OK=/NE (=-T# 17$
5o('%ro ustawa 6 "777 r# o r%J%r%n5um &o*a&nym ro6s6%r6y0a to r%J%r%n5um na
ws6yst*'% s6c6%G&% samor6<5u &o*a&n%4o;
art# 17 ) (r6%5m'ot % s(rawy 5ot# 5an%j ws(9&noty samor6<5ow%j, co oznacza:
* n'% mo4< to GyI s(rawy n'% m'%s6c6<c% s'; w 6a*r%s'% *om(%t%ncj' 5an%j
ws(9&noty4 2a tym tle powstaway kontrowers#i i stopniowo 2*I przy# wsk
interpretac#$ zakresu re0erendum, ale odmienne stanow's*o TKV w4 *t9r%4o
(r6%5m'ot%m mo4< GyI ws6%&*'% 'stotn% s(rawy s(o0%c6n%V 4os(o5arc6% &uG
*u&turow%V a n'% 6astr6%Fon% 5&a wy0<c6n%j *om(%t%ncj' 'nnyc: w0a56;
na s6c6%G&u 4m'nnyc: szczeglnym rodza#em #est samoo(o5at*owan'% s';;
* moF&'w% r%J%r%n5um w s(raw'% o5wo0an'a &o*a&n%4o or4anu
(r6%5staw'c'%&s*'%4o (oc:o56<c%4o 6 wyGor9w G%6(oHr%5n'c: ) rada gminy
(miasta, powiatu(, se#mik wo#ewdztwa, w#t (burmistrz, prezydent miasta(;
'n'cjatywa:
* or4an stanow'<cy dane# #ednostki samorzdu terytorialnego;
* wn'os%* wyGorc9w (17b . gmina i powiat, ,b . wo#ewdztwo(;
c6ynn% (rawo wyGorc6% #ak do wyborw S c%n6us 5om'cy&u (stae zamieszkanie na
terenie #ednostki samorzdu(;
usta&an'% wyn'*9w przez t%rytor'a&n% ' oGwo5ow% *om'sj% 5s# r%J%r%n5um;
waFn% ) gdy Jr%*w%ncja m'n +7b, a w'<F<c% ) gdy za #ednym z rozwiza8 #est w';c%j
waFn'% o55anyc: 40os9w ("A+ (r6y samoo(o5at*owan'u(;
6oGow'<6an'% or4anu 5o (o5j;c'a n'%6w0oc6n'% c6ynnoHc' r%a&'6uj<cyc:
r%J%r%n5um;
* gdy dot4 odwoania organu to *a5%ncja *o@c6y s'; 6 5n'%m o40os6%n'a wyn'*9w
wyGor9w (z mocy prawa usta#e dziaalno zarzdu, a (r%m'%r wy6nac6a osoG;
tymc6asowo s(%0n'aj<c< Jun*cj; tyc: or4an9w(;
D,
.-EZYDENT
.OZYCJ= UST-OJOW=
pozyc#a ustro#owa prezydenta wyznaczana #est przez 6asa5; (o56'a0u w0a56 i
okrelenie tego urz$du #ako #ednego z czonw w0a56y wy*onawc6%j % wyznacza # )
(o5stawowyc: 6asa5:
* 6asa5a 5ua&'6mu ) odr$bne dziaanie 'rezydenta i rzdu, czemu da#e wyraz min4
systematyka Aonstytuc#i, a domniemanie kompetency#ne w sprawach polityki
pa8stwa przysugu#e !:, ktra #est powizana z *e#mem personalnie i politycznie, a
z prezydentem w ograniczonym stopniu;
* Jun*cja arG'tra (czuwanie nad konstytucy#n cigoci pa8stwa i interweniowanie
w razie zakce8 stosunkw *e#m.!:( #ako element zrac#onalizowania systemu
parlamentarnego;
* wyG9r (r6%6 Nar95, co umacnia pozyc#$ prezydenta #ako arbitra;
* *a5%ncyjnoHI (art4 ,6D ust4 6 ) - lat i #edna reelekc#a(;
* n'%6a&%FnoHI w wykonywaniu konstytucy#nych zada8 i kompetenc#i da#e mu
konstrukc#a o5(ow'%56'a&noHc' (brak odpowiedzialnoci polityczne#, a #edynie
konstytucy#na za naruszenie prawa(, cho ograniczona przez instytuc#$
*ontrasy4naty;
* 4warancj< n'%6a&%FnoHc' j%st t%F n'%(o0<c6noHI (in"o'patibilitas( ) art4 ,?6 )
nie mo&e piastowa &adnego innego urz$du ani peni &adne# 0unkc#i publiczne#, z
wy#tkiem tych, ktre s zwizane ze sprawowanych urz$dem % nie oznacza to
wymogu apolitycznoci;
6a5an'a (r%6y5%nta wy6nac6a art# 1") ) #est najwyFs6ym (r6%5staw'c'%&%m -. i
4warant%m c'<40oHc' w0a56y (a@stwow%j, oraz c6uwa na5 (r6%str6%4an'%m
Konstytucj'V sto' na straFy suw%r%nnoHc' ' G%6('%c6%@stwa (a@stwa ora6
n'%narus6a&noHc' ' n'%(o56'%&noHc' j%4o t%rytor'um;
* n'% j%st to *ata&o4 wyc6%r(uj<cy, a #edynie wartoci na#wa&nie#sze, o czym
wiadczy caoksztat postanowie8 konstytucy#nych dot4 prezydenta, a szczeglnie
art4 ,++ ust4 6 zawiera#cy prerogatywy;
* art# 1") ust# + rozstrzyga czy z wCw zada8 mo&na wyinterpretowa rodki
dziaania, nawet #eli nie s wyraBnie przyznane stanowic, &e wy*onuj% (owyFs6%
6a5an'a w 6a*r%s'% ' na 6asa5ac: o*r%H&onyc: w Konstytucj' ' ustawac:;
* wymienienie wartoci, na ktrych stra&y ma sta prezydent ) suw%r%nnoHIV
'nt%4ra&noHIV G%6('%c6%@stwo w%wn;tr6n% ' 6%wn;tr6n% ) ma " Jun*cj%:
suG'%*tywn< ) art4 ,67 nakada na prezydenta szczegln odpowiedzialno za
ochron$ tych wartoci;
oG'%*tywn< ) art4 ,67 to przyznanie tym wartociom rangi konstytucy#ne#, wi$c
zobowizanie ka&dego adresata do ich poszanowania i przestrzegania;
* c6uwan'% na5 (r6%str6%4an'%m Konstytucj' to zobowizanie do obserwowania
pod tym ktem organw wadzy pa8stwowe#, ale ostateczna decyz#a w te# sprawie
nale&y do wadzy sdownicze#;
* 6a4warantowan'% c'<40oHc' w0a56y (a@stwow%j to nadanie prezydentowi 0unkc#i
arbitra (nawizanie do 0r4 A4 z ,5-F r4( i zobowizanie do takiego wykorzystywania
swoich kompetenc#i do ochrony te# cigoci;
WYNO-Y .-EZYDENT= I JEEO M=ND=T
wyG'%rany (r6%6 Nar95 ) co #est niesp#ne z uregulowaniami dot4 kompetenc#i
prezydenta, ale #est wynikiem historycznych uwarunkowa8;
wyGory 1Qro(r6ym'otn'*ow%M
* (ows6%c:n% ) czynne ) #ak do *e#mu, bierne ) od ?- lat;
* r9wn% ) aspekt 0ormalny, a aspekt materialny nie ma znaczenia, gdy& #est tylko
#eden mandat, wi$c cay kra# #est #ednym okr$giem wyborczym;
* G%6(oHr%5n'%;
* w 40osowan'u tajnym;
O-E=NIZ=CJ= WYNO-?W
D6
6ar6<56%n'a wyGor9w 5o*onuj% Mars6a0%* S%jmu na dzie8 pomi$dzy 177Q,
5n'%m przed ko8cem kadenc#i, tak by wybory zako8czyy si$ przed ko8cem kadenc#i i
by pozosta #eszcze czas na wypowiedzenie si$ przez *2;
* w ra6'% (r6%5t%rm'now%4o o(r9Fn'%n'a ur6;5u % :arszaek *e#mu zarzdza w
cigu 11 5n' o5 o(r9Fn'%n'a, na dzie8 na#pBnie# )7 o5 5aty 6ar6<56%n'a;
* w razie wprowadzenia #ednego ze stan9w na56wyc6ajnyc: wybory mog by
dopiero !7 5n' (o 6a*o@c6%n'u;
G'%rn% (rawo wyGorc6% ) ma#cy pene prawa wyborcze i na#pBnie# w dniu wyborw
?- lat, o ile nie by #u& prezydentem 6 kadenc#e4 :o&na wielokrotnie kandydowa;
640as6an'% *an5y5at9w ) przez min4 ,==4=== wyborcw;
w';*s6oHI G%6w64&;5na, a tura w cigu 11 5n' po turze, a #eli #eden z
kandydatw wyco0a si$, umrze, lub utraci prawo wybieralnoci to odracza si$ o *o&%jn%
11 5n';
w%ryW*acja waFnoHc' wyGor9w przez *2, ktry ma na to +7 5n', co #est czasem zbyt
krtkim, ale Gra* or6%c6%n'a do czasu zako8czenia kadenc#i urz$du#cego prezydenta
n'% (owo5uj% 6a*a6u oGj;c'a ur6;5u, skoro w art4 ,?, ust4 6 pkt4 ? #edn z przyczyn
niewa&noci wyborw #est stwierdzenie niewa&noci wyborw;
ONJCIE U-ZDU
(o 60oF%n'u (r6ys';4' (r6%5 ZN, powinno si$ odby ostatn'%4o 5n'a *a5%ncj'
(o(r6%5n'%4o;
w (ra*tyc% nowy prezydent wy40as6a *r9t*'% wyst<('%n'% w Jorm'% or;56'a przed
12, ktre n'% moF% GyI (r6%5m'ot%m 5%Gaty;
ob#$cie urz$du powodu#e (r6%*s6ta0c%n'% (r%6y5%ntaQ%&%*ta w (r%6y5%nta
ur6;5uj<c%4o ' ro6(oc6;c'% *a5%ncj';
ST=TUS .-=WNY
n'%(o0<c6noHI z &adnym innym urz$dem lub 0unkc# publiczn, z wy#tkiem tych,
ktre s zwizane ze sprawowaniem urz$du;
(o5&%4a t%F ry4orom ustawy o o4ran'c6%n'u (rowa56%n'a 56'a0a&noHc'
4os(o5arc6%j (r6%6 osoGy (%0n'<c% Jun*cj% (uG&'c6n%, min4 obowizek skadania
do 'ierwszego 'rezesa *2 owiadcze8 ma#tkowych oraz o ewentualne# dziaalnoci
gospodarcze# wspma&onka;
wyna4ro56%n'% (r%6y5%nta ' u(rawn'%n'a %m%ryta&noQsocja&n% regulu#e ustawa o
wynagrodzeniu osb za#mu#cych kierownicze stanowiska pa8stwowe oraz ustawa o
uposa&eniu byego 'rezydenta;
wyczona kognic#a sdw powszechnych (tylko przed 3*(, ale konieczna uchwaa 12 %
'mmun't%t Jorma&nyV ca0*ow'tyV w6rus6a&ny ' n'%trwa0yV 5ot# ty&*o
o5(ow'%56'a&noHc' *arn%j, wi$c cywilna nie #est wykluczona, ale nie za dziaania w
ramach sprawowania urz$du;
nie ma mo&liwoci sdowego dochodzenia obietnic skadanych w kampanii (uch4 *2(;
n'% (onos' o5(ow'%56'a&noHc' (ar&am%ntarn%j, a w razie odmienne# opc#i
polityczne# prezydenta i wi$kszoci parlamentarne# musz wypracowa sobie model
wspistnienia, co nazywa si$ "o+abitation (z 0r4(;
o5(ow'%56'a&noHI *onstytucyjna za czyny, ktrymi w zakresie swo#ego urz$dowania
lub w zwizku z za#mowanym urz$dem, naruszy Aonstytuc#$ lub inn ustaw$ (tzw4
delikt konstytucy#ny(, za przest$pstwo i przest$pstwo skarbowe % na wniosek ,+=
czonkw 12, rozpatrywany przez Aomis#$ ;dpowiedzialnoci Aonstytucy#ne# *e#mu,
ktra przedstawia 12 stosowny wniosek % uchwaa stawia#ca prezydenta przed 3*
musi zapa wi$kszoci 6C? ustawowe# liczby czonkw 12, a skutkiem te# uchway
#est te& zawieszenie sprawowania urz$du przez 'rezydenta i zast$powanie go przez
:arszaka *e#mu4 Keli 3* stwierdzi win$, to po przeprowadzonym post$powaniu
postanawia o zo&eniu prezydenta z urz$du;
* w praktyce mo&e nastpi #edynie w przypadku powa&nego kryzysu konstytucy#nego;
O.-?ZNIENIE U-ZDU
art# 1+1 ust# "M
* Hm'%rI prezydenta;
D?
* 6r6%c6%n'% s'; urz$du ) mo&e w ka&dym czasie i skuteczny z chwil zo&enia;
* trwa0%j n'%65o&noHc' do sprawowania urz$du ze wzgl$du na stan 65row'a uchwa
12 wi$kszoci 6C? ustawowe# liczby czonkw 12;
* 60oF%n'% (r%6y5%nta 6 ur6;5u or6%c6%n'%m TS;
* stw'%r56%n'a n'%waFnoHc' wyGoru .r%6y5%nta &uG 6 'nnyc: (r6yc6yn
n'%oGj;c'a ur6;5u (o wyGor6%;
s*ut%* o(r9Fn'%n'a ) powstanie po stronie Mars6a0*a S%jmu obowizku
zast$powania prezydenta, a gdy nie mo&e wypeni tych obowizkw zast$pu#e go
Mars6a0%* S%natu;
osoGa 6ast;(uj<ca (r%6y5%nta n'% moF% j%5yn'% 6ar6<56'I s*r9c%n'a *a5%ncj'
s%jmu, ale w praktyce powinien powstrzyma si$ od dziaa8, nieb$dcych zaatwieniem
sprawy niecierpice# zwoki;
(r6%jHc'owa n'%moFnoHI s(rawowan'a ur6;5u:
* =/NO zawiadamia o tym 'rezydent :arszaka *e#mu, ktry go zast$pu#e (brak
uregulowa8 dot4 kole#nego zast$pstwa(;
* =/NO na wniosek :arszaka *e#mu stwierdza to 3A i powierza tymczasowo
obowizku :arszakowi;
D+
KONT-=SYEN=T= I .-E-OE=TYWY
*ontrasy4nata peni " Jun*cj% ustrojow%:
* u6a&%Fn'a (r%6y5%nta o5 (r%m'%ra;
* (r6%j;c'% (r6%6 (r%m'%ra o5(ow'%56'a&noHc' (o&'tyc6n%j 6a t%n a*t, co
powodu#e (oHr%5n'% u6a&%Fn'%n'% (r%6y5%nta o5 (ar&am%ntu;
(r%ro4atywy ) akty prezydenta zwolnione z obowizku zo&enia kontrasygnaty, a
odpowiedzialno za nie ponosi prezydent tylko gdy zostan wydane z naruszeniem
prawa (odp4 konst4(;
:'stor'a 'nstytucj' *ontrasy4naty:
* T=K 8 *onstytucja marcowa ' *w'%tn'owa (bardzo ograniczona(;
* T=K 8 now%&a *w'%tn'owa 6 1!3! r# (tylko do na#wa&nie#szych aktw prawnych,
ktre miay by okrelone w ustawie, nigdy nie wydane#(;
* T=K 8 Ma0a Konstytucja 6 1!!" r# (zasada ) kontrasygnata aktw prawnych
prezydenta S lista kilkunastu prerogatyw, ale nie uznano w praktyce tego wyliczenia
za enumeratywne, co popar nie #ednomylnie 3A(;
w Konstytucj' 6 1!! r# ) IA3O P!1TU;9@ '!@1OU@23I (';KTQ@ *1@!*1@ 2n IA3O
'!I92@ ) wszystkie decyz#e i dziaania pod#$te przez prezydenta w okresie
wykonywania urz$du(, wi$c nie dot4 aktw w 0ormie ustne#4 9y#tki od zasady w art4
,++ ust4 ?:
* stosunki prezydenta z parlamentem (,.F(;
* sprawy zwizane z powoywaniem i odpowiedzialnoci rzdu i ministrw (,,.,-(;
* powoywania innych organw pa8stwowych (6=.6D(;
* tradycy#nych uprawnie8 gowy pa8stwa (,7.,5(;
tak by mg peni 0unkc#$ arbitra, a prerogatywy te wychodz poza zakres
dziaa8 rzdu;
6aws6% u56'%&a (r%m'%r (umocnienie #ego pozyc#i wobec prezydenta i innych
czonkw !:(, ktry ma (%0n< swoGo5; 5%cy6j', a prezydent nie ma &adnych rodkw
do wymuszenia #e#;
w art4 ,++ ust4 6 zaznaczone, &e G'%r6% na s'%G'% o5(ow'%56'a&noHI (r6%5 S%jm%m,
ale to mylce stwierdzenie, gdy& premierowi nie mo&na wyrazi indywidualnego /otum
nieu0noci, a #edynie konstruktywne w stosunku do cae# !:;
uzyskanie kontrasygnaty #est *on'%c6n< (r6%s0an*< waFnoHc' a*tu, a wydanie go
pomimo braku kontrasygnaty mo&e stanowi naruszenie konstytuc#i;
KOM.ETENCJE .-EZYDENT=
-E/=CJE Z .OZOST=>YMI W>=DZ=MI
]UNKCJ= =-NIT-= % kompetenc#e zwizane z 6or4an'6owan'%m ' (%rsona&nym
s*0a5%m wadz oraz mo&liwoci :amowan'a 56'a0a&noHc' tych wadz;
STOSUNKI Z .=-/=MENTEM % parlament nie ma wpywu na wybr prezydenta, a wobec
urz$du#cego ma tylko mo&liwo pocigni$cia do odpowiedzialnoci konstytucy#ne#4
U(rawn'%n'a (r%6y5%nta woG%c (ar&am%ntuM
* or4an'6acyjn% ) zarzdzanie wyborw, zwoywanie pierwszych posiedze8 izb, ale
podporzdkowane terminom wyznaczonym przez konstytuc#$;
* 'n'cjatywn% ) inic#atywa ustawodawcza, zarzdzenie re0erendum za zgod *enatu;
* :amuj<c% ) /eto ustawodawcze, wniosek do 3A w ramach kontroli prewency#ne#
lub nast$pcze#, rozwizanie se#mu w enumeratywnie wyliczonych przypadkach;
* *omun'*uj<c% ) or$dzie (wystpienie prezydenta na 0orum se#mu, senatu, 12,
komuniku#ce stanowisko w #akie# sprawie(, ktrego powaga podkrelona #est
koniecznoci niezwocznego wczenia go przez :arszaka *e#mu do porzdku
obrad i nie przeprowadzaniem debaty nad nim;
STOSUNKI Z -Z2DEM % wyraBny rozdzia kompetenc#i prezydenta i rzdu, a prezydent
nie dysponu#e mo&liwociami wpywania na polityk$ rzdu, a w praktyce ksztat
stosunkw zale&y od ukadu politycznego i dobrych obycza#w do ktrych nale&y
in0ormowanie prezydenta o istotnych sprawach 0unkc#onowania rzdu (prezydent mo&e
mie swo#ego przedstawiciela w posiedzeniach !:(;
D-
* s6%ro*'% u(rawn'%n'a w (roc%s'% (owo0ywan'a -M, ktre osabiane s w razie
istnienia stabilne# wi$kszoci w se#mie;
* 5o*onywan'% 6m'an (na wniosek premiera( w skadzie urz$du#cego rzdu;
* Gra* Hro5*9w %46%*wowan'a o5(ow'%56'a&noHc' rzdu przez prezydenta, a
#edynie moF% 60oFyI wn'os%* 5o S%jmu o (oc'<4n';c'% (r%m'%raAm'n'stra 5o
o5(# *onst#, tylko w razie zamania przez nich prawa;
* o4ran'c6on% moF&'woHc' o556'a0ywan'a na (rac% r6<5u, min4 poprzez -a5;
EaG'n%tow< ) !: pod przewodnictwem prezydenta zwoywana przez niego w
sprawach szczeglne# wagi, ale #est to #edynie pole dyskus#i, gdy& !V nie
przysugu# kompetenc#e !: ora6 (o(r6%6 (o5%jmowan'% ro6str6y4n';I w
s(rawac: 6a4ran'c6nyc: ' oGronnoHc' (ale w znacznym stopniu okro#one(;
STOSUNKI Z W>=DZ2 S2DOWNICZ2 % ze wzgl$du na zasad$ niezale&noci i niezawisoci
prezydent n'% ma (rawa w(0ywaI na or6%c6n'ctwo, a #edynym wy#tkiem #est (rawo
0as*' (nie dot4 skazanych przez 3*(, ale ma szerokie u(rawn'%n'a or4an'6acyjn% w
stosunku do te# wadzy:
* (owo0uj% s;56'9w (z wy#tkiem 3A i 3*( na wn'os%* K-S (w *t9r%j ma 1
(r6%5staw'c'%&a(;
* (owo0uj% .r%6%sa ' W'c%(r%6%sa TK, .'%rws6%4o .r%6%sa SN, .r%6%sa NS=
spord kandydatw przedstawionych (r6%6 64roma56%n'a o49&n% tyc: s<59w;
* o*r%H&a t6w# (r6%&'c6n'*' wyna4ro56%n'ow% 5&a (os6c6%49&nyc: 4ru( s;56'9w;
S.-=WY STOSUNK?W Z=E-=NICZNYCB
s(rawy o49&n%4o *'%rown'ctwa w s(rawac: 6a4ran'c6nyc: na&%F< 5o -M, wi$c
uprawnienia prezydenta w tym zakresie s wy#tkami od zasady i zawsze musz mie
wyraBn podstaw$ konstytucy#n;
s6c6%49&n'% waFn% j%st (ostanow'%n'% art# 1++ ust# + ) prezydent w zakresie
polityki zagraniczne# ws(9056'a0a z premierem i waciwym ministrem, co nakada
obowizek d&enia do kompromisw i nie pode#mowania dziaa8 nie uzgodnionych z
premierem i :*1, a&% j%5noc6%Hn'% Konstytucja o*r%H&a (r%6y5%nta ja*o
najwyFs6%4o (r6%5staw'c'%&a -. ora6 r%(r%6%ntanta w stosun*ac:
6%wn;tr6nyc:V (ow'%r6aj<c mu 6a5an'% stan'a na straFy suw%r%nnoHc' '
'nt%4ra&noHc' t%rytor'a&n%j (a@stwa;
*om(%t%ncj% (r%6y5%nta moFna (o56'%&'I na 1 4ru(yM
* r%(r%6%ntowan'% (a@stwa w stosun*ac: 6a4ran'c6nyc: ) skada pa8stwowe
wizyty i w kra#u przy#mu#e delegac#e na#wy&szego szczebla, z czym wi&e si$
prowadzenie rozmw i negoc#ac#i, podpisywanie deklarac#i, komunikatw, apeli %
praktyka bogata, pena konLiktw i Awaniewskiego i 9a$sy z rzdem na tym tle,
* (o5%jmowan'% 5%cy6j' (%rsona&nyc: ) mianu#e i odwou#e przedstawicieli !' w
innych pa8stwach i org4 m4 (konieczna kontrasygnata, a w praktyce wa&na rola te&
se#mowe# Aomis#i *praw 1agranicznych(, przy#mu#e listy uwierzytelnia#ce i
akredytu#ce przedstawicieli dyplomatycznych;
* ratyW*acja ' wy(ow'a5an'% um9w m';56ynaro5owyc:;
* (ostanaw'an'% o stan'% wojny ) kompetenc#a zast$pcza do *e#mu, gdy ten nie
mo&e si$ zebra na posiedzenie, a spenione s przesanki dopuszcza#ce
wprowadzenie stanu wo#ennego (zbro#na napa na !' lub obowizek wsplne#
obrony wynika#cy z u4m4( S konieczna kontrasygnata;
!I3O"AIQKI 3; ;*3I3@Q12@ ';39@!U1@2@ 9 :@2P 'Io*39I P4:4 KPn 1I9I!3@K '!1@1
!:, *3I2;9RQI A;2@Q12O 9I!P2@A 2IX!I2I '!1@1 2@ :;QO '!I92@K, 3!IUOQOK2@
2IE@nRQI U; A;:'@3@2QK V];9O 'Io*39I4
* umowy dot4 spraw z art4 F5 i 5= A4 oraz wg uum tak&e inne u4m4, ktre przewidu#
wymg raty<kac#i, a szczeglne okolicznoci to uzasadnia#;
* raty<kac#a pozwala na opublikowanie u4m4 w Uz4P4, sta#e si$ cz$ci kra#owego
porzdku prawnego i mo&na # bezporednio stosowa;
* 5o*onan'% ratyW*acj' j%st (raw%mV a n'% oGow'<6*'%m (r%6y5%nta i cho
wymaga kontrasygnaty i czasem ustawy parlamentu, to prezydent mo&e odmwi
D7
raty<kac#i lub odo&y # na wskazany przez siebie termin, mo&e rwnie& zwrci si$
do 3A o kontrol$ prewency#n;
uum $ ustawa o umowach midzynarodowych"
S.-=WY ON-ONNOYCI I NEZ.IECZE\STW= .=\STW=
c:oI s(rawy o49&n%4o *'%rown'ctwa ' o5(ow'%56'a&noHc' 6a G%6('%c6%@stwo
w%w# ' 6%w# na&%F< 5o -M, to Aonstytuc#a przyzna#e prezydentowi .OZYCJ
N=JWYZSZEEO ZWIE-ZCBNIK= SI> ZN-OJNYCB, a&% 6 6astr6%F%n'%mV F% w c6as'%
(o*oju 6w'%r6c:n'ctwo to s(rawuj% MON, wi$c 0unkc#a ta ma 9O:I! *O:X;EQ12O,
cho da#e mu prawo do in0ormac#i i konsultac#i4 9 tym celu prezydent powou#e -a5;
N%6('%c6%@stwa Naro5ow%4o (!X2(, #ako organ doradczy w zakresie bezpiecze8stwa
wew4 i zew4;
mianu#e s6%Ja S6taGu E%n%ra&n%4o oraz dowdcw rodza#w si zbro#nych (S
kontrasygnata(;
nada#e pierwszy sto('%@ oWc%rs*' i stopnie 4%n%ra&s*'%, na wniosek :;2;
w sytuacj' 6a4roF%n'a G%6('%c6%@stwa (a@stwaM
* mo&e w 6ast;(stw'% S%jmu wprowadzi stan wojny;
* m'anuj% ' o5wo0uj% na wn'os%* (r%m'%ra Nac6%&n%4o Dow95c; S'0 ZGrojnyc:;
* na wn'os%* (r%m'%ra moF% 6ar6<56'I cakowit lub cz$ciow moG'&'6acj; ora6
uFyc'% s'0 6Grojnyc: 5o oGrony (a@stwa;
u(rawn'%n'a 5ot# stan9w na56wyc6ajnyc:M wo#ennego i wy#tkowego ) wprowadza
prezydent na wniosek !: i nast$pnie przedkada *e#mowi;
DD
ST=NOWIENIE .-=W=
bardzo skromne kompetenc#e w zakresie prawa powszechnie obowizu#cego % #edynie
art# "+1 % gdy w okresie stanu wo#ennego *e#m nie mo&e zebra si$ na posiedzenie
prezydent na wniosek !: (Skontrasygnata( wyda#e ro6(or6<56%n'a 6 moc< ustawy
w zakresie:
ograniczenia wolnoci praw;
zasad wyrwnania strat ma#tkowych wynika#cych z wCw ograniczenia;
* powinny odpowiada stopniowi zagro&enia i zmierza do #ak na#szybszego
przywrcenia normalnego 0unkc#onowania pa8stwa;
* powinny by przedstawione do zatwierdzenia na na#bli&szym posiedzeniu *e#mu;
a*ty (o5ustawow%M
* ro6(or6<56%n'a i 6ar6<56%n'a na zasadach oglnych (art4 56 i 5?(;
* (ostanow'%n'a ) dla realizac#i konstytucy#nych kompetenc#i, np4 zarzdzanie
wyborw parlamentarnych;
moF&'woHc' w(0ywan'a na (rawo5awstwoM
* prawo 'n'cjatywy ustawo5awc6%j;
* prawo w%ta ustawo5awc6%4o;
* wn'os%* 5o TK o kontrol$ nast$pcz i prewency#n;
* kompetenc#a do ratyW*acj' u4m4;
T-=DYCYJNE KOM.ETENCJE E>OWY .=\STW=
*om(%t%ncj% s(%cyWc6n%V *t9ryc: n'% 5a s'; (ow'%r6yI 'nn%mu or4anow'V n'%
n'os<c% 6% soG< tr%Hc' (o&'tyc6nyc:V a&% G;5<c% (r6%jaw%m w0a56y (a@stwow%j;
stanowi (r%ro4atywy prezydenta:
* (rawo 0as*';
* na5an'% oGywat%&stwa (o&s*'%4o ' wyraF%n'% 64o5y na 6r6%c6%n'% s'; 4o;
* na5awan'% or5%r9w ' o56nac6%@;
t%F 56'a0an'a (o6a(rawn% 6w'<6an% 6 Jun*cj< 40owy (a@stwa ja*o r%(r%6%ntanta
) wizyty, odwizyty, kontaktu z r&nymi rodowiskami;
DF
-=D= MINIST-?W I =DMINIST-=CJ= -Z2DOW=
.OZYCJ= UST-OJOW=
" 6nac6%n'a (oj;c'a Rr6<5SM
X 6nac6%n'% w<s*'% ) to !:, innymi sowy gabinet4 3o po#$cie nie wyst$pu#e w obecne#
konstytuc#i, ale wyst$powao min4 w :ae# Aonstytuc#i z ,556 r4
X 6nac6%n'% s6%ro*'% ) to caa administrac#a rzdowa, t# !:, premier i wicepremierzy,
ministrowie, kierownicy tzw4 urz$dw centralnych oraz terenowa organizac#a rzdowa
podporzdkowana albo wo#ewodzie albo organom centralnym
X odnosi si$ do caego syst%mu s(rawowan'a w0a56y w (a@stw'%; obe#mu#e caoksztat
organw pa8stwowych (std np4 rzdy parlamentarne, prezydenckie( a czasem te&
pewne elementy polityczne (np4 rzdy autorytarne, demokratyczne(
.o6ycja ustrojowa o*r%H&ona (r6%6 nast;(uj<c% %&%m%ntyM
X !: istnie#e #ako r9wnor6;5ny obok 'rezydenta organ wadzy wykonawcze#
X !: i #e# czonkowie ponosz za sw dziaalno o5(ow'%56'a&noHI (o&'tyc6n<, oraz
indywidualn odpowiedzialno konstytucy#n przed 3rybunaem *tanu;
X !: to or4an *o&%4'a&ny s*u('aj<cy j%5noosoGow% or4any o wasnych
kompetenc#ach;
X !: skupia w swych kompetenc#ach najwaFn'%js6% ro6str6y4n';c'a dot4 bie&cego
prowadzenia polityki pa8stwa;
X !: sprawu#e *'%rown'ctwo ca0%4o syst%mu a5m'n'stracj' r6<5ow%j, a poprzez
premiera nadzr nad dziaalnoci samorzdu lokalnego % rozszerzenie kompetenc#i po
we#ciu do P@, gdy& !: ma kompetenc#e do okrelania stanowiska 'olski w organach
wykonawczych P@;
.OWO>=NIE I OD.OWIEDZI=/NOY[ -=DY MINIST-?W
DYMISJ= -=DY MINIST-?W ) owiadczenie premiera dokonane w imieniu rzdu o woli
zako8czenia urz$dowania i otwiera#ce procedur$ tworzenia nowego rzdu4
(1$ na ('%rws6ym (os'%56%n'u now%4o r6<5u i musi zosta przy#$ta przez prezydenta
(art4 ,76 ust4 ,(
("$ n'% uc:wa&%n'% `otum 6auJan'a (r6%6 s%jm (art4 ,76 ust4 6 pkt4 ,( (prezydent musi
przy# t dymis#$(
dla nowo powstaego rzdu (art4 ,-+ ust4 6(;
w przypadku zwrcenia si$ premiera o /otum zau0ania (art4 ,7=(
(+$ wyra&enie *onstru*tywn%4o `otum n'%uJnoHc' (art4 ,76 ust4 6 pkt4 6 w zw4 z art4
,-F(
(1$ r%6y4nacja (r%m'%ra (art4 ,76 ust4 6 pkt4 ?( ) prezydent mo&e odmwi przy#$cia
dymis#i (art4 ,76 ust4 +(
analogicznie te& Hm'%rI (r%m'%ra
T art4 ,76 ust4 ? ) 'rezydent przy#mu#c dymis#$ !:, powierza #e# dalsze penienie
obowizkw do czasu powoania nowe# !: % brak prawnego ograniczenie mo&liwoci
dziaania takie !:, ale taki #est zwycza# polityczny;
T art4 ?F Po!: ) wraz z dymis# !: dymis#e skada# te& sekretarze i podsekretarze
stanu, wo#ewodowie i wicewo#ewodowie ) o ich przy#$ciu decydu#e premier w terminie
? miesi$cy od powoania nowe# !:;
.-OCES TWO-ZENI= NOWEEO -Z2DUM
Eta( I ((o5stawowy$
art# 1,1 ust# 1 8 prezydent 5%sy4nuj% premiera, ktry proponu#e skad !: % tak !:
prezydent (owo0uj% na#pBnie# w ,+ dni od pierwszego posiedzenia lub przy#$cia
dymis#i
* po wyborach z reguy prezydent desygnu#e premiera po przy#$ciu dymis#i od
poprzedniego, ale w 6==, r4 desygnowa E4 :illera dzie8 przed ogoszeniem
o<c#alnych wynikw, a powoa now !: w dniu pierwszego posiedzenia, czyli wraz
z przy#$ciem dymis#i poprzednie# !:;
D5
* wybr premiera teoretycznie dowolny, w praktyce prezydent musi liczy si$ z siami
politycznymi;
* desygnac#a nie ma skutkw dla poprzednie# !:, a #edyne obowizki dla nowego
premiera to skompletowanie !:;
* prezydent nie mo&e powoa !: z wyczeniem pewnych ministrw, albo powou#e
tak !: #ak chce premier, albo nie;
* w momencie powoania (i zo&enia przysi$gi( nowa !: zaczyna dziaa;
art# 1,1 ust# " ) w cigu ,+ dni premier przedstawia *e#mowi egpose wniosek o
`otum 6auJan'a (bezwzgl$dna wi$kszo przy l obecnych % wi$ce# na tak ni& przeciw
i wstrzymu#cych si$(
* kiedy #eszcze tzw4 przesuchania ministrw przez komis#e, ale nowela !egulaminu
*e#mu z ,55D r4 zniosa to;
* po egpose ) pytania i dyskus#a, a na koniec zabiera gos premier % gosowanie nad
udzieleniem tzw4 inwestytury parlamentarne#(% domniemanie zau0ania se#mu do
rzdu(;
F=

T=K NIE % Eta( II (art# 1,1 ust# +$
nowa !:
zaczyna dziaa;
premier skada dymis#$, prezydent # przy#mu#e i powierza
obowizki;
*e#m w cigu ,+ dni musi powoa nowego premiera i
zaproponowanych przez niego czonkw !: i udzieli mu /otum
zau0ania (wi$kszo bezwzgl$dna przy l obecnych(;

T=K NIE % Eta( III (art# 1,, ust# 1$
prezydent powou#e t
!: i odbiera od nie#
przysi$g$
w cigu ,+ dni prezydent powou#e premiera i na
#ego wniosek pozostaych czonkw !: i odbiera od
nich przysi$g$;
* poprzednia !: przesta#e istnie;
w cigu ,+ dni se#m musi uchwali /otum zau0ania
zwyk wi$kszoci (wi$ce# za ni& przeciw,
wstrzymu#cy nie licz si$( przy l obecnych po
egpose (procedura #Cw(;

T=K NIE
premier skada dymis#$ !:, prezydent #
przy#mu#e i powierza obowizki;
art4 ,-+ ust4 6 ) prezydent skraca kadenc#$
se#mu;
powoanie rzdu i odebranie od niego przysi$gi #est konstytucy#nym oGow'<6*'%m
(r%6y5%nta, z wy#tkiem sytuac#i w ktrych stwierdzi naruszenie terminw lub
procedur konstytucy#ne# i z wy#tkiem sytuac#i z art4 ,76 ust4+4 2ie mo&e odmwi ze
wzgl$dw politycznych, gdy& gdyby porozumienie se#mu z prezydentem byo mo&liwe to
nie byoby kole#nego etapu tworzenia rzdu;
OD.OWIEDZI=/NOY[ -=DY MINIST-?WM
o5(ow'%56'a&noHI (o&'tyc6na (za dziaalno !: ) art4 ,-D ust4 ,( solidarna (tylko
konstruktywne /otum nieu0noci, a :aa Aonstytuc#a z ,556 te& zwyke( lub
indywidualna (/otum nieu0noci(;
* *onstru*tywn% `otum n'%uJnoHc' ) w 'olsce od ,556, nawizanie do niemieckie#
Pstawy 1asadnicze# z ,5+5 r4 % art4 ,-F ustala #ego warunki:
wniosek zawiera#cy 'm'%nn% (tzn4 konstruktywne( wskazanie nowego
premiera, ale nie musi by umotywowany;
wniosek zo&ony przez min4 1) (os09w, a raz zo&onego podpisu nie mo&na
wyco0a;
mo&liwe skadanie w'%&u wn'os*9w, debatowane cznie, a przy#$cie pierwszego
zaatwia spraw$;
gosowanie na#wczenie# (o 5n'ac: od zo&enia wniosku, wniosku nie mo&na
wyco0a;
za ) w';*s6oHI ustawow%j &'c6Gy (os09w (6?,(, bez wzgl$du na liczb$
obecnych;
(owt9rny wn'os%* na#wczenie# po ? miesicach, chyba &e zgosi go ,,-
posw;
Gra* moF&'woHc' ro6w'<6an'a (ar&am%ntu przez prezydenta w razie
wyra&enia /otum nieu0noci4 3aka mo&liwo bya w :ae# Aonstytuc#i z ,556 r4
po zwykym /otum nieu0noci4
* 'n5yw'5ua&na o5(ow'%56'a&noHI ) za sprawy nale&ce do ich kompetenc#i lub
powierzone im przez premiera ) art4 ,-D ust4 6
nie dot4 premiera;
wniosek zo&ony przez min4 )! (os09w;
F,
gosowanie na#wczenie# (o 5n'ac: od zo&enia wniosku, i powinien by
zaopiniowany przez odpowiedni komis#$;
za ) w';*s6oHI ustawow%j &'c6Gy (os09w (6?,(, bez wzgl$du na liczb$
obecnych;
(owt9rny wn'os%* na#wczenie# po ? miesicach, chyba &e zgosi go ,,-
posw;
* o5(ow'%56'a&noHI m'n'str9w (r6%6 (r%m'%r%m ) mo&e &da w ka&dym
momencie i z ka&dego powodu (odpowiedzialno polityczna( zo&enia dymis#i, a w
razie #e# braku wystpi z wnioskiem do prezydenta (art4 ,7,( % pod rzdami :ae#
Aonstytuc#i s0ormuowanie Gmo&e powoaH dawao prezydentowi prawo do odmowy
dokonania zmian w rzdzie na wniosek premiera4 ;becne s0ormuowania, wg
wi$kszoci doktryny nie da# takie# mo&liwoci (o ile nie b$dzie b$dw 0ormalnych(,
ale w 6==? prezydent odmwi powoania nowego ministra zdrowia
F6
o5(ow'%56'a&noHI *onstytucyjna (r%m'%ra ' c60on*9w -M ) za naruszenie konstytuc#i
lub ustaw lub przest$pstwo popenione w zwizku z za#mowanym stanowiskiem;
* wn'os%* ) 'rezydent, ,,- posw % ro6str6y4a se#m ?C- ustawowe# liczby posw
(6D7( % sd waciwy to TryGuna0 Stanu;
* r9Fn'c% 6 o5(ow'%56'a&noHc'< (r%6y5%ntaM
wniosek rozstrzyga *e#m, a nie 1gromadzenie 2arodowe;
dot4 tylko przest$pstw popenionych w zwizku z za#mowanym stanowiskiem
(ustawa o 3* traktu#e to #ako alternatyw$ wobec odpowiedzialnoci przed
zwykymi sdami(;
ma racze# 0unkc#$ karania, a nie odwoania ze stanowiska, gdy& se#m ma
atwie#szy sposb odwoania4
SK>=D I O-E=NIZ=CJ= -Z2DU
!: #est or4an%m *o&%4'a&nym, a #e# skad ma charakter w'%&oosoGowy % rezygnac#a
w Aonstytuc#i ze stwierdzenia &e Gdziaa kolegialnieH (dopiero w ustawie #est to
stwierdzenie(;
S*0a5 ma c:ara*t%r 6am*n';ty (art4 ,+D(:
* (r%6%s -M;
* m'n'strow'% (art4 ,+5 ust4 ,(;
kieru#cy okrelonymi dziaami gospodarki;
wypenia#cy zadania wyznaczone przez premiera (w drodze rozporzdzenia )
art4 ?? ust4 , u!:(;
* w'c%(r%6%s' -M (mo&e by ministrem, tak samo premier ) art4 ,+D ust4 ?(;
* *'%rown'cy *om't%t9w o*r%H&onyc: w ustaw'% ) ustawa musi zaznacza, &e #est
to naczelny organ pa8stwa % Aomitet Xada8 2aukowych, Aomitet ntegrac#i
@urope#skie#;
.o6a s*0a5%m -MM
* *'%rown'cy t6w# ur6;59w c%ntra&nyc: ) tworzone przez ustaw$, wyodr$bnione
resortowo, ale ustawa na ich czele nie postawia ministra ani nie nadaa im 0ormy
komitetu z art4 ,+D ust4 + % nie ponosz odpowiedzialnoci przed se#mem i 3*, ale
przed premierem lub ministrem;
* (%0nomocn'cy r6<5u (art4 ,= u!:( ) stanowisko tworzone przez rozporzdzenie
!:, obsada personalna przez premiera;
* *anc%&ar'a (r%6%sa -M (art4 67.?, u!:( ) obsuga premiera, wicepremierw oraz
innych cia w strukturze rzdu4 2a czele stoi *ze0, powoywany i odwoywany przez
premiera (z reguy rwnie& #ako minister.czonek !:(
* -6<5ow% C%ntrum /%4's&acj' (art4 ,+a.i u!:( ) koordynac#a dziaalnoci
legislacy#ne# !:, premiera i innych organw administrac#i rzdowe# oraz obsuga
prawna !:, w tym wydawanie :onitora 'olskiego i wydawanie Uziennika Pstaw;
* -6<5ow% C%ntrum Stu5'9w Strat%4'c6nyc: (art4 ,+#.o u!:( ) prowadzenie prac
su&cych prezesowi !: do programowania strategicznego i prognozowania
rozwo#u gospodarczego i spoecznego4
Stru*tura -M
* (racam' *'%ruj% (r%m'%r, zwou#e posiedzenia i im przewodniczy (terminy od
:azowieckiego przy#$y si$ we wtorki(;
* Gra* &'sty s(raw, ktre musz by przedmiotem posiedzenia4 'rzy#mu#e si$, &e
musz to by sprawy nale&ce do zakresu dziaania rzdu, ale to premier ma
swobod$ dziaania;
* oGow'<6%* uc6%stn'c6%n'a wszystkich osb w posiedzeniach, cho mog by
reprezentowane przez inne osoby z kierownictwa danego ministerstwa, ale podczas
gosowania zastpione mog by tylko przez inne ministra, wyznaczonego przez
premiera;
* uc6%stn'ctwo 'nnyc: os9G mo&e wynika
z ustawy ) do 6==, r4 prezes 2A i prezes 2X', obecnie wg4 art4 ,F u!:
sekretarz !:;
F?
z decyz#i premiera , ktry mo&e zaprasza, z wasne# inic#atywy lub na wniosek
czonka !:, inne osoby, w szczeglnoci kierownikw urz$dw centralnych,
wo#ewodw i inne osoby;
ze zwycza#u ) od rzdu Kana Xieleckiego w posiedzeniach !: bierze udzia
przedstawiciel prezydenta, cho niektre posiedzenia zwoywane s tylko w
konstytucy#nym skadzie;
* ro6str6y4n';c'a zapada# w drodze politycznego konsensusu, a wy#tkowo premier
zarzdza gosowanie;
* posiedzenia s n'%jawn%, sporzdza si$ zapis ich przebiegu i protokoy ustale8;
* te& *or%s(on5%ncyjn% u64a5n'an'% stanow's* (droga obiegowa( ) wg
!egulaminu !: #est to procedura przy#mowania dokumentw, #eli nie zgosz
zastrze&e8 uwa&a si$ dokument za przy#$ty;
* szczeglna 0orma ) -a5a EaG'n%towa pod przewodnictwem 'rezydenta (art4,+,(4
* or4any w%wn;tr6n% ' (omocn'c6% -MM
sta0% *om't%ty -M ) tworzone w drodze zarzdzenia premiera; inic#owanie,
przygotowywanie i uzgadnianie rozstrzygni$ lub stanowisk !:; z reguy
skaday si$ z czonkw rzdu;
*om't%ty 5o o*r%H&onyc: s(raw ) tworzone przez zarzdzenie !:;
*om'sj% 5o o(racowan'a *o5yW*acj' ) tworzone przez zarzdzenie !:;
Ko&%4'um 5o S(raw S0uFG S(%cja&nyc: ) organ opiniodawczo.doradczy w
sprawach dot4 IX9, I9, 9*, ochrony bezpiecze8stwa pa8stwa dziaa8 'olic#i,
*tra&y Vraniczne#, nandarmerii 9o#skowe#, X;! i niektrych innych su&b4 :in4
opiniu#e decyz#e premiera w sprawie powoania sze0w odpowiednich resortw
oraz *ze0a Xiura Xezpiecze8stwa 2arodowego w Aancelarii 'rezydenta4 :o&e
uczestniczy te& przedstawiciel prezydent;
*om'sj% ws(9&n% ) tworzone przez !: w drodze rozporzdzenia4
9ypracowanie wsplnego stanowiska4 2p4 Aomis#a 9splna !zdu i @piskopatu;
-a5a /%4's&acyjna dziaa przy premierze4
Z=K-ES DZI=>=NI= -=DY MINIST-?W
art4 ,+7 ust4 , ) (o&'ty*a w%wn;tr6na ' 6a4ran'c6na -. % polityka, tzn4 nie tylko
administrac#aCwykonywanie ustaw, ale i strategiczne decydowanie o kierunkach
dziaania o politycznym charakterze;
art4 ,+7 ust4 6 ) 5omn'%man'% *om(%t%ncyjn% 5&a -M:
* odnosi si$ do spraw (o&'ty*' ) te kompetenc#e wykonawcze zwizane z 0unkc#
rzdzenia;
* odnosi si$ do spraw polityki (a@stwa ) a nie do spraw lokalnych, co do ktrych
domniemanie kompetency#ne przysugu#e samorzdowi terytorialnemu (art4 ,7 i art4
,7?(;
art4 ,+7 to (o5stawow% ' najwaFn'%js6%V a&% n'% ws6yst*'% 6a5an'a -M:
* ust4 ? ) kierowanie administrac# rzdow, w sprawach nie przyznanych przez
ustawy organom w zwizku z art4 ,+7 ust4 ? pkt4 ?;
* kierowanie wykonaniem bud&etu pa8stwa, ale tuta# kompetenc#e ma podzielone z
ministrem do spraw <nansw4 ]czy si$ to zadanie z ochron interesw *karbu
'a8stwa (art4 ,+7 ust4 ? pkt +, -, 7(;
* art4 ,+7 ust4 ? pkt , ) zapewnieni wykonania ustaw wraz z kompetenc# do
wydawania rozporzdze8 normatywnych (pkt4 6(;
* art4 ,+7 ust4 ? pkt D i F ) zapewnienie bezpiecze8stwa wewn$trznego i
zewn$trznego oraz porzdku publicznego w zwizku z art4 ,+7 ust4 ? pkt ,, )
sprawu#e oglne kierownictwo w dziedzinie obronnoci, ale musi tu wsppracowa
z prezydentem, ktry te& ma kompetenc#e i obowizku w te# dziedzinie;
* w dziedzinie stosunkw mi$dzynarodowych:
art4 ,+7 ust4 ? pkt 5 ) oglne kierownictwo w dziedzinie stosunkw z innymi
pa8stwami i organizac#ami mi$dzynarodowymi, co ma szczeglne znaczenie po
przystpieniu do P@;
F+
art4 ,+7 ust4 ? pkt ,= ) zawiera umowy mi$dzynarodowe wymaga#ce raty<kac#i
i zatwierdza i wypowiada inne umowy;
art4 5? ust4 , ) !: mo&e pode#mowa uc:wa0y #ako akty wewn$trzne i a contrario do
art4 5? ust4 6 n'% wyma4aj< u(owaFn'%n'a ustawow%4o w przeciwie8stwie do
zarzdze8 premiera i ministrw, ale musz spenia pozostae wymogi aktw
wewn$trznych:
* zgodno z prawem powszechnie obowizu#cym;
* adresowane tylko do organw podlegych;
* nie mog tworzy praw ani obowizkw obywateli, ani by podstaw decyz#i
wydawanych w post$powaniu administracy#nym;
* podlega# kontroli sdowe# w zakresie materialnym i kompetency#nym, 3A mo&e
generalnie uchyli, sdy mog nie zastosowa w konkretnym przypadku, a sdy
administracy#ne mog uzna niewa&no aktw i decyz#i wydanych na ich podstawie4
.-EZES -=DY MINIST-?W
Kom(%t%ncj% (r%m'%ra *onc%ntruj< s'; naM
twor6%n'u r6<5u i wnioskowaniu o dokonywanie zmian w rzdzie, a poniewa& to on
kontrasygnu#e akty prawne prezydenta #est #ednoczenie #edynym partnerem gowy
pa8stwa4 1 nim zwizane #est istnienie rzdu, gdy& udzielenie /otum nieu0noci lub
nieudzielenie /otum zau0ania to zawsze obalenie rzdu;
6a*r%s'% 6a5a@ ' (%rsona&n%j oGsa56'% m'n'st%rstw ora6 'nnyc: or4an9w
c%ntra&nyc:, w tym sekretarzy i podsekretarzy stanu w ministerstwach, kierownikw
urz$dw centralnych, penomocnikw rzdu, *ze0a A'!:;
or4an'6acj' (rac r6<5u ' r%(r%6%ntacj' -M (art4 ,+F pkt4 ,, 6 i +(, w tym mo&e &da
in0ormac#i, sprawozda8, dokumentw, rozstrzyga spory kompetency#ne, wyznacza
zast$pstwo nieobecnego ministra;
*'%rowan'u (rac t%r%now< a5m'n'stracj< r6<5ow< ) powou#e i odwou#e
wo#ewodw i wicewo#ewodw (na wniosek(, kompetenc#e koordynacy#ne i kierownicze
(cznie z ministrem waciwym do spraw administrac#i(
6w'%r6c:n'ctw'% na5 osoGam' 6atru5n'onym' w a5m'n'stracj' r6<5ow%j ) art4 ,+F
pkt4 D i w korpusie su&by cywilne# ) art4 ,-? ust4 6;
na569r na5 56'a0a&noHc'< samor6<5u t%rytor'a&n%4o (art4 ,+F pkt4 7( cho
ograniczony do legalnoci i w 0ormach i granicach okrelonych w Aonstytuc#i i
ustawach;
stanow'%n'u (rawa ) wydawanie rozporzdze8 (art4 ,+F pkt4 ? w zw4 z art4 56( i
zarzdze8 (art4 5?(
MINISTE-
" ro56aj% ) tzw4 ministrowie resortowi i ministrowie bez teki;
stanowisko (o&'tyc6n%;
t6w# " twar6% m'n'stra:
* ja*o c60on%* -M ) hierarchia wewntrz !: #est w przewa&a#ce# cz$ci
nie0ormalna (nie liczc kierownicze# roli premiera(, wg u!: !: dziaa kolegialnie, a
ka&dy minister ma swo#e obowizki i prawa w te# strukturze:
prawo przedstawiania swo#ego stanowiska;
prawo gosowania;
obowizek uczestniczenia na posiedzeniach;
obowizek inic#owania i opracowywania polityki rzdu w zakresie swo#e#
kompetenc#i rzeczowe#;
obowizek realizowania polityki rzdu ustalone# przez !: i zwizany z tym
wymg lo#alnoci wzgl$dem !:;
sytuac#a prawna wszystkich ministrw #est taka sama, brak obecnie tzw4
ministrw prezydenckich (:;2, :*1, :*9(;
F-
* ja*o j%5noosoGowy or4an a5m'n'stracj' r6<5ow%j ) dot4 tylko tzw4 ministrw
resortowych, a zakres ich dziaa8 wynika z przydzielonych im dziaw przez
premiera w drodze rozporzdzenia;
kieru#e swoim dziaem ) tzn4 pode#mu#e rozstrzygni$cia i dziaania #akie uzna za
konieczne, podlega mu struktura ma charakter hierarchiczny, tworzy organy
pomocnicze w ramach swo#ego dziau;
wyst$pu#e #ako organ naczelny w post$powaniu administracy#nym, a #ego
decyz#e administracy#ne s ostateczne i podlega# #edynie kontroli sdw
administracy#nych;
mo&e wydawa rozporzdzenia i zarzdzenia, ktre #ednak uchyli mo&e !: na
wniosek premiera z ka&dego powodu (art4 ,+5 ust4 6(;
podlega mu ministerstwo ) zorganizowana struktura urz$dnicza powoana do
bezporednie# realizac#i zada8 nale&cych do danego ministra4 3worzone,
znoszone i przeksztacane przez rozporzdzenie !:4
kierownictwo ministerstwa to poza ministrem, sekretarze stanu i
podsekretarze stanu powoywani i odwoywani na wniosek ministra przez
premiera (lub z #ego wasne# inic#atywy(, a zmiana rzdu powodu#e ich
ustawowy obowizek zo&enia dymis#i4 Uo ich obowizkw nale&y doraBne
zast$powanie ministra, ale w przypadku dugie# nieobecnoci zast$pu#e go
premier lub minister wskazany przez premiera4 ;bsuga urz$dnicza
kierownictwa to tzw4 gabinet polityczny;
struktura urz$dnicza obe#mu#e podzia na departamenty (sprawy
merytoryczne(, sekretariaty (obsuga ministrw, komitetw, rad, zespow(,
wydziay (komrki organizacy#ne wewntrz departamentw i wydziaw(, a
zatrudnione osoby powinny by apolitycznymi, 0achowymi pracownikami,
czemu su&y ma organizac#a korpusu su&by cywilne#4 2ie powinny ich
dotyka zmiany polityczne w kierownictwie4
F7
S=MO-Z2D TE-YTO-I=/NY
ISTOT= S=MO-Z2DU TE-YTO-I=/NEEO
ustr# wadz lokalnych oparty na 6asa56'% 5ua&'6mu ) podzia zada8 pomi$dzy
samorzd terytorialny a administrac#$ rzdow % 6asa5a 5%c%ntra&'6acj';
samor6<5 to wydzielenie z zakresu wadzy pa8stwowe# pewne# dziedziny spraw i
powierzenie ich samodzielnego rozwizywania grupie spoeczne#, ktre# sprawy te
przede wszystkim dotycz, czyli to administrac#a sprawowana przez odr$bne w
stosunku do pa8stwa osoby prawne (korporac#e( % ? cechy samorzdu:
* to wyo5r;Gn'ona 4ru(a s(o0%c6na okrelona przez prawo, ktre# c60on*ostwo
(owstaj% 6 mocy (rawa;
* powoany do wy*onywan'a 6a5a@ a5m# (uG&4 w sposb samo56'%&ny i w Jormac:
w0aHc'wyc: dla adm4;
* posiada w0asn< or4an'6acj; zbudowan wok 6asa5y (r6%5staw'c'%&stwa;
Jormy samor6<5u:
* samor6<5 s(%cja&ny ) zawodowy (adwokacki, lekarski(, gospodarczy (izby
gospodarcze, organizac#e samorzdu rzemielniczego(, wyznaniowy,
narodowociowy;
* samor6<5 t%rytor'a&ny ) gdy wyodr$bnienie nast$pu#e na zasadzie terytorialne# i
polega na powierzeniu wyonionym przez mieszka8cw danego terenu organom
bezporedniego zarzdzania sprawami tego terenu;
S=MO-Z2D TE-YTO-I=/NY
samorzd terytorialny (korporac#a komunalna( ma c:ara*t%r un'w%rsa&ny, tzn4 &e dot4
caego terytorium pa8stwa i obe#mu#e wszystkich #ego mieszka8cw;
samo56'%&noHI (n'%6a&%FnoHI o5 a5m'n'stracj' r6<5ow%j( umo&liwia realizowanie
swoich zada8, zna#du#e wyraz min w:
* wy0<c6noHI r%a&'6owan'a o*r%H&onyc: 6a5a@ (tzw4 zadania wasne(;
* o5r;Gna stru*tura or4an'6acyjna;
* na5an'% osoGowoHc' (rawn%j i przyznanie im (rawa w0asnoHc' lokalnych
skadnikw ma#tku publicznego;
* samo56'%&noHI Gu5F%towoQWnansowa;
* o4ran'c6%n'% 'n4%r%ncj' w0a56y c%ntra&n%j 5o na56oru;
* 6a(%wn'%n'% s<5ow%j oc:rony (raw ' 'nt%r%s9w podmiotw samorzdowych;
n'% ma c:ara*t%ru aGso&utn%4o, ale ograniczenia mog by nakadane ty&*o
w 5ro56% ustawy i musz s(%0n'aI wymo4' mat%r'a&n% (3A ) nie mog by
nadmierne i musz by uzasadnione celami i wartociami konstytucy#nymi;
podtrzyma aktualno rozumienia zasady samodzielnoci na tle :ae#
Aonstytuc#i(;
:'stor'a ur%4u&owa@ 5ot# samor6<5uM
* o*r%s m';56ywoj%nny ) 3IA;
* o*r%s .-/ ) zastpiony systemem rad narodowych, co nie zapewnio samorzdnoci
lokalne#;
* now%&a marcowa 6 1!!7 r# (oraz inne akty: o samorz%dzie terytorialnym, o
pracownikach samorz%dowych, o podziale zada i kompetencji &&& (tzw4 ustawa
kompetency#na(, o re#erendum gminnym( ) przywrcenie samorzdu terytorialnego
tylko na szczeblu gminnym;
* (rac% na5 Konstytucj< 8 przedmiot licznych kontrowers#i (szczeglnie powiaty(, w
e0ekcie wprowadzono #edynie gmin$ #ako podstaw #ednostk$ samorzdu
terytorialnego i ustanowiono na #e# rzecz domniemanie kompetency#ne w systemie
samorzdu terytorialnego, a uregulowania konstytucy#ne odnosz si$ generalnie do
#ednostek samorzdu terytorialnego, wi$c wprowadzone przez ustawodawc$ inne
szczeble musz odpowiada wymogom z art4 ,7-.,D6;
* 1!!3 r# ) wprowadzono tr#szczeblowy podzia terytorialny i ustanowiono samorzd
na wszystkich szczeblach;
FD
uregulowania to ustawy samor6<5ow%, owst, II ustawa *om(%t%ncyjna, o
r%J%r%n5um &o*a&nym, ale wci& brak ustawy o dochodach tych #ednostek i co
roku #est to regulowane ustawami epizodycznymi;
najs'&n'%js6% *ontrow%rsj% ) &'c6Ga woj%w956tw (rzd: ,6, se#m: ,-;
skuteczne weto prezydenta doprowadzio do ,7(;
s6c6%G%& woj%w956twa ma c:ara*t%r m'%s6any;
WOJEW?DZTWOM
* twor6on% ustaw< (w nie# nazwa i terytorium oraz siedziba wadz(;
* ustr9j 5ua&'styc6ny ) #ako #ednostka samorzdu terytorialnego i #ako #ednostka
administrac#i rzdowe#, w zwizku z tym istnie# " ('ony a5m'n'stracj' ) r6<5owa
' samor6<5owa, ktre odpowiedzialne s za realizac#$ zada8 okrelonych w
ustawie;
* woj%wo5a ) t%r%nowy or4an a5m# r6<5# ' (r6%5staw'c'%& -M w woj%w956tw'%,
powoywany i odwoywany przez premiera na wniosek :*9iI, a #ego zast$pcami s
wicewo#ewodowie powoywani i odwoywani na wniosek wo#ewody przez premiera;
aparat urz$dniczy zorganizowany w ur6<5 woj%w956*', ktry dzieli si$ na
wyspec#alizowane wy56'a0y;
wo#ewoda i wicewo#ewodowie to (o&'tyc6n% *'%rown'ctwo, a reszta urz$du w4
wraz z #ego dyrektorem powinna mie charakter stay (zasada neutralnoci i
apolitycznoci(;
wo#ewoda wypenia wszystkie zadania adm4 rzd4 (a5m'n'stracja o49&na(,
ktre nie zostay przekazane do waciwoci innych organw (a5m'n'stracj'
n'%6%s(o&on%j(;
* w syst%m'% samor6<5u ) s%jm'* woj%w956twa, a organami wykonawczymi #est
mars6a0%* ora6 6ar6<5 woj%w956twa, a podlega# im woj%w956*'%
samor6<5ow% j%5nost*' or4an'6acyjn% i aparat urz$dniczy W ur6<5
mars6a0*ows*';
.OWI=T:
* rodza#e:
skada si$ z graniczcych ze sob gmin ((ow'at 6'%ms*'(;
obe#mu#e miasto na prawach powiatu ((ow'at 4ro56*' ) z mocy prawa, gdy
,==4=== mieszka8cw lub gdy stanowio siedzib$ wo#ewody przez likwidac#
danego wo#ewdztwa, te& 9arszawa ale w ustawie(;
* tworzone i okrelane terytorium ro6(or6<56%n'%m -M;
* ty&*o ja*o j%5nost*a samor6<5u t%rytor'a&n%4o, cho mog istnie or4any a5m#
r6<5# n'%6%s(o&on%j, o ile stanowi tak ustawa;
* or4any (ow'atu ) ra5a (ow'atu oraz organy wykonawcze ) starosta ' 6ar6<5
(ow'atu;
EMIN= ) c6ysto samor6<5owy c:ara*t%r, a organami s: ra5a 4m'ny, a organem
wykonawczym #est w9jt (gminy wie#skie(, Gurm'str6 &uG (r%6y5%nt m'asta (gdy
miasto liczy ponad ,==4=== i nie #est odr$bnym powiatem(;
UST-?J JEDNOSTEK S=MO-Z2DU TE-YTO-I=/NEEO
O-E=NY ST=NOWI2CE ((r6%5staw'c'%&s*'%( pochodzce z wyGor9w 1Q
ro(r6ym'otn'*owyc:, a kadenc#e ich wynosz 1 &ata;
* syst%m wyGorc6y ) (ro(orcjona&ny 5o (ow'at9w ' woj%w956tw (,b (ro4'(, a
4m'ny 5o "7#777 w';*s6oHc' w64&;5n%j, a 4m'ny (owyF%j "7#777
(ro(orcjona&nyV a&% G%6 (ro49w;
* o waFnoHc' wyborw (w razie zo&enia protestw( decydu# s<5y o*r;4ow%,
* u6u(%0n'%n'% s*0a5u ) wybory uzupenia#ce lub wstpienie kole#nego z listy;
* s*r9c%n'% *a5%ncj':
odwoanie w r%J%r%n5um &o*a&nym;
rozwizanie (r6%6 S%jm;
n'%5o*onan'% wyGoru 6ar6<5u w wyma4anym t%rm'n'%;
FF
* wyG'%ra 6% sw%4o 4rona (r6%wo5n'c6<c%4o ' w'c%(r6%wo5n'c6<cyc:, powou#e
sta0% ' 5oraCn% *om'sj% (te& osoby nieb$dce radnymi( ora6 *om'sj; r%w'6yjn<
(do kontroli bud&etu(;
* 5o 6a5a@ na&%Fy w s6c6%49&noHc':
wybiera i odwou#e organy wykonawcze (bez szczebla gminnego(;
uchwala bud&et, rozpatru#e sprawozdanie z #ego wykonania i pode#mu#e uchwa$
ws4 absolutorium;
uchwala mie#scowe plany zagospodarowania przestrzennego i programy
gospodarcze;
uchway w sprawie podatkw i opat (w granicach okrelonych w ustawach(;
uchway w na#wa&nie#szych sprawach ma#tkowych;
kontrolu#e dziaalno zarzdu i samorzdowych #ednostek organizacy#nych;
uchwala statut (wewn$trzna organizac#a i tryb pracy organw(;
wyda#e przepisy lokalne (akty prawa mie#scowego(;
O-E=NY WYKON=WCZE % wykonu#e uchway radyCse#miku i realizu#e zadania swo#e#
#ednostki samorzdu, okrelone w przepisach, w tym przygotowu#e pro#ekty uchwa,
wykonu#e bud&et i inne uchway, gospodaru#e mieniem komunalnym, zatrudnia i
zwalnia kierownikw lokalnych #ednostek organizacy#nych, wykonu#e zadania zlecone,
mo&e wydawa lokalne przepisy prawne, w tym porzdkowe, a w ramach gmin mo&e
tworzy #ednostki pomocnicze (soectwa ) zebranie wie#skie i sotys, dzielnice i osiedla(
* woj%w956twa ' (ow'aty ) wybierany mars6a0%*Astarosta bezwzgl$dna
wi$kszoci przez rad$Cse#mik, a nast$pnie na #ego wniosek pozostali czonkowie
zarzdu w terminie ? miesi$cy % inacze# rozwizanie radyCse#miku z mocy prawa;
zarzd i #ego przewodniczcy (onos6< o5(ow'%56'a&noHI przed
radCse#mikiem:
raz w roku rada wypowiada si$ w przedmiocie udzielenia absolutorium, w
razie #ego nie udzielenia ma ,+ dni na pod#$cie decyz#i o odwoaniu zarzdu;
w ka&dym momencie mog ich odwoa, ale konieczne ?C- za,
F5
* 4m'na ) w9jt (Gurm'str6V (r%6y5%nt m'asta$ wybierani w wyborach
powszechnych, rwnych, bezporednich i w gosowaniu ta#nym (wi$kszo
bezwzgl$dna za(, a ich kadenc#a poczona z kadenc# rad gmin, a ra5a n'% moF%
4o o5wo0aI, a j%5yna Jorma o5wo0an'a to r%J%r%n5um 4m'nn%V moF&'w% w +
(r6y(a5*ac::
w razie odmowy udzielenia absolutorium nie wczenie# ni& ,+ dni od odmowy
rada pode#mu#e uchwa$ o przeprowadzeniu re0erendum (bezwzgl$dna
wi$kszo(;
z innego powodu ni& absolutorium, w wCw procedurze, ale konieczne [
ustawowego skadu za;
z inic#atywy mieszka8cw wg zasad oglnych;
Z=K-ES DZI=>=NI= I Z=D=NI= JEDNOSTEK S=MO-Z2DU TE-YTO-I=/NEEO
6a*r%s 56'a0a@ samor6<5u % w Aonstytuc#a wytyczna, by bya to 'stotna c6;HI
6a5a@ (uG&'c6nyc: oraz ustanowienie 5omn'%man'a *om(%t%ncyjn%4o na r6%c6
samor6<5u t%rytor'a&n%4o % wa&ne " (0as6c6y6ny:
* rozdzia zada8 m';56y samor6<5 a a5m'n'stracj; r6<5ow<;
* rozdzia zada8 (om';56y (os6c6%49&nym' j%5nost*am' samor6<5u
t%rytor'a&n%4o;
6a5an'a 6 6a*r%su a5m'n'stracj' (uG&'c6n%j 56'%&< s'; naM
* 6a5an'a 6astr6%Fon% ) w caoci pozostawione organom adm4 rzd4;
* 6a5an'a wy*onywan% (r6%6 samor6<5 t%rytor'a&ny;
6a5an'a w0asn% % to 6a5an'a (r6yna&%Fn% samor6<5ow' (as(%*t
(r6%5m'otowy$ ' (r6%6 n'%4o wy*onywan% (as(%*t (o5m'otowy$4
9ykonywane w% w0asnym 'm'%n'u ' na w0asn< o5(ow'%56'a&noHI, *ontro&a
dokonywana przez organy rzdowe ograniczona do *ryt%r'um &%4a&noHc', a
Wnansowan% 6% Hro5*9w w0asnyc: ' suGw%ncj'4 9g Aonstytuc#i s to
6a5an'a (uG&'c6n% s0uF<c% 6as(o*ajan'u (otr6%G ws(9&noty
samor6<5ow%j, a dopiero ustawy samorzdowe doprecyzowu# ich zakres,
poda#c przykadowe katalogi, np4 w usg mo&na podzieli #e na + grupy:
in0rastruktura techniczna (drogi, wodocigi, komunikac#a publiczna(;
in0rastruktura spoeczna (szkolnictwo podstawowe, ochrona zdrowia,
opieka spoeczna(;
porzdek i bezpiecze8stwo publiczne (ochrona przeciwpo&arowa,
sanitarna(;
ad przestrzenny i ekologiczny (gospodarka terenowa i ochrona
rodowiska(;
to tylko wyliczenie przykadowe, a 5o*0a5n%4o ro656'a0u 6a5a@ pomi$dzy
gminy a rzd 5o*ona0a I ustawa *om(%t%ncyjna, a pomi$dzy wo#ewdztwo
i powiat a rzd II ustawa *om(%t%ncyjna;
Aonstytuc#a nakazu#e, by *aF5a ustawowa 6m'ana *om(%t%ncj' ' 6a5a@
(oc'<4a0a 6a soG< 6m'any w 6a*r%s'% (o56'a0u 5oc:o59w (uG&'c6nyc:;
6a5an'a 6&%con% % to 6a5an'a (r6yna&%Fn% a5m'n'stracj' r6<5ow%jV a&%
wy*onywan% (r6%6 samor6<5 ' (o55an% 'nnym ry4orom (rawnym:
s(os9G o*r%H&%n'a 6a5a@ 6&%conyc: ) zakres wyznaczony przez ustawy
kompetency#ne, ale mo&liwe te& zawieranie porozumie8 mi$dzy samorzdem
a adm4 rzd4, cho Aonstytuc#a pozwala na to, tylko #e&eli wynika to z
uzasadnionych potrzeb pa8stwa;
s(os9G Wnansowan'a ) samorzd musi otrzyma rodki na realizac#$
zadania;
o*r%H&%n'% Hro5*9w na56oru ' w%ryW*acj' a*t9w ' 5%cy6j' a5m#
pod#$tych w ramach tych zada8;
ro656'a0 (om';56y j%5nost*am' samor6<5owym' % na#wa&nie#sze znaczenie ma art#
1)1 stanowicy, i& gmina #est (o5stawow< j%5nost*< samor6<5u t%rytor'a&n%4o i
5=
da#cy #e# 5omn'%man'% *om(%t%ncyjn%, wi$c utworzenie wo#ewdztw i powiatw
uszczuplio zadania i kompetenc#e adm4 rzdowe#, a nie odebrao #e gminom;
samorzd realizu#e swo#e zadania w Jormac: w0aHc'wyc: 5&a a5m'n'stracj', ale
zaspoka#anie potrzeb mieszka8cw musi by wykonywane r9wn'%F (r6y (omocy
'nnyc: 'nstrum%nt9w n'F a5m# % rozr&nienie na s0er$:
* sJ%ra cyw'&no(rawna ) istnienie #ednostki samorzdu w te# s0erze wynika przede
wszystkim z przyznania #e# osobowoci prawne# i uprawnie8 wacicielskich i
ma#tkowych, dlatego #ednostka wyst$pu#e #ako podmiot prawa cywilnego i dziaa na
zasadach prawa cywilnego (zasada swobody dysponowania ma#tkiem i ochrony
prawne# poprzez sdy powszechne(;
* sJ%ra a5m'n'stracyjno(rawna ) gdy wykonu#e zadania wasne lub zlecone, tak&e
tuta# przysugu#e #e# cecha samodzielnoci i ochrony sdowe# sdw
administracy#nych;
syst%m Wnansowy samor6<5u % podstaw gospodarki <nansowe# #est bud&et, a
Aonstytuc#a wyr&nia ? rodza#e dochodw samorzdw:
* 5oc:o5y w0asn% ) gdy ustawa przyzna#e samorzdowi prawo ich pobierania, s to:
podatki, opaty lokalne, dochody z ma#tku samorzdowego, dochody z
samoopodatkowania % swoboda dysponowania nimi;
* suGw%ncj% ) rodki przekazane z bud&etu centralnego i 0unduszy pozabud&etowych,
a mechanizm ich wyliczania i rozdzielania #est #asny i #ednostka wie ile #e# si$ nale&y,
np4 dla gmin subwenc#a oglna, w ramach ktre# na#wi$ce# dosta#e na owiat$;
* 5otacj% ) rodki przekazane z bud&etu centralnego i 0unduszy pozabud&etowych na
zadania zlecone oraz (du&y stopie8 uznawalnoci( na inne cele i mog by zu&ywane
tylko na cele, na ktre zostay przyznane;
4warancj< *onstytucyjn< j%st 6a(%wn'%n'% samor6<5ow' o5(ow'%5n'c:
5oc:o59wM
* 4warancja Jorma&na ) Brda dochodw ustalane w ustaw'%, a wg 3A regulac#e
dot4 Brde <nansowania musz odpowiada wymogom (r6y6wo't%j &%4's&acj', czyli
nie mog mie dziaania wstecznego i musz mie odpowiednie /acatio legis;
* 4warancja mat%r'a&na:
nakaz, by u56'a0 w 5oc:o5ac: o5(ow'a5a0 6a*r%sow' (r6y6nanyc: 6a5a@
(bogate orzecznictwo 3A w te# sprawie, szczeglnie dot4 gmin(;
nakaz dokonywania 6m'an w (o56'a&% 5oc:o59w (uG&'c6nyc: wraz z
dokonywaniem zmian w zadaniach samorzdu;
prawo do usta&an'a wyso*oHc' (o5at*9w ' o(0at &o*a&nyc:, w zakresie
okrelonym ustaw;
N=DZ?- N=D DZI=>=/NOYCI2 S=MO-Z2DU TE-YTO-I=/NEEO
wy0<c6%n'% 6asa5y :'%rarc:'c6n%4o (o5(or6<5*owan'a w stosunku do samorzdu
terytorialnego, a zastpienie #e# (roc%5uram' na56orc6ym';
na569r to s6c6%49&na r%&acja (om';56y (o5m'otam' w a5m# (uG&#V w ramac:
*t9r%jM
* organ nadzoru#cy ma pewne Hro5*' w0a5c6%4o o556'a0ywan'a na (ost;(owan'%
' sytuacj; organu nadzorowanego;
* Hro5*' t% s< o*r%H&on% (r6%6 (rawo i mog by stosowan% ty&*o w 6a*r%s'%
(r6%6 (rawo (r6%w'56'anym;
* stosowanie tych rodkw n'% moF% (rowa56'I 5o wyr;c6an'a organu
nadzorowanego w #ego dziaalnoci;
czyli nadzr to przyznanie organowi nadzorowanemu cise# sumy rodkw
oddziaywania na organ nadzorowany, przy #ednoczesnym pozostawieniu
organowi nadzorowanemu mo&liwoci samodzielnego dziaania;
ty(ow% Hro5*' na56oru (wery<kacy#ne i represy#ne( to: kontrola, wyra&anie
opinii czy zgody na pewne aktyCdziaania, uchylenie decyz#iCaktw, rozwizanie
organu czy zawieszenie #ego czonkw;
5,
wg Aonstytuc#i ca0a 56'a0a&noHI samorzdu poddana #est nadzorowi, ale ty&*o 6
(un*tu w'56%n'a &%4a&noHc', a nie celowoci, gospodarnoci i rzetelnoci i n'% ma
6nac6%n'a c6y c:o56' o 6a5an'a w0asn% c6y 6&%con%;
or4any na56orc6% to or4any a5m# r6<5#, ale n'% ma (ow'<6an'a (om';56y
j%5nost*am' samor6<5u r9Fnyc: s6c6%G&' (gwnie ze wzgl$du na okrelenie gminy
#ako podstawowe# #ednostki samorzdu( % (r%m'%r i woj%wo5ow'%, a w zakresie
spraw <nansowych przez r%4'ona&n% '6Gy oGrac:un*ow%;
do N=JW=ZNIEJSZYCB Y-ODK?W N=DZO-U zalicza si$:
* (rawo F<5an'a 'nJormacj' ' s(rawo65a@ oraz (rawo w'6ytowan'a;
* stw'%r56%n'% n'%waFnoHc' uc:wa0y, w razie niegodnoci z prawem #est niewa&na z
mocy prawa, a organ nadzoru#cy #edynie to stwierdza (odwoanie do sdu adm4(;
* wstr6yman'% wy*onan'a uc:wa0y w momencie stwierdzenia #e# niewa&noci;
* 6aw'%s6%n'% or4an9w i ustanowienie 6ar6<5u *om'saryc6n%4o na okres do 6
latCdo wyborw, tylko przez premiera w tylko w razie nieroku#cego nadziei na
szybk popraw$ i przedu&a#cego sie braku skutecznoci w wykonywaniu zada8
publicznych;
* ro6w'<6an'% 6ar6<5u w razie powtarza#cego si$ naruszania Aonstytuc#i i ustaw
przez wo#ewod$ (powiat( lub premiera (wo#ewdztwo i gmina(;
wszystkie rodki nadzoru podlega# 6as*arF%n'u 5o s<59w a5m# tylko pod zarzutem
niezgodnoci z prawem;
'nn% s(%cyWc6n% Hro5*' o556'a0ywan'aV n'%G;5<c% Hro5*am' na56oruM
* #est ro6w'<6an'% ra5yAs%jm'*u (r6%6 S%jm na wniosek premiera w razie, gdy
ra&co narusza Aonstytuc#$ i ustawy % wg 3A nie #est to rodek nadzorczy sensu
stricto, a #edynie rodek represy#ny i dyscyplinu#cy, wi$c nie przysugu#e odwoanie
do sd4 adm4;
* 'n5yw'5ua&na s*ar4a na uchwa$ wnoszona przez ka&dego, kogo interes prawny
lub uprawnienie zostay naruszone t uchwa; analogicznie na bezczynno;
* 'nstancyjna *ontro&a 5%cy6j' 'n5yw'5ua&nyc: w s(rawac: 6 6a*r%su a5m#
(uG&# ) stosu#e si$ kpa, wg ktrego inst4 #est wo#ewoda (sprawy zlecone( lub
samorzdowe kolegium odwoawcze (sprawy wasne(, a od decyz#i ostateczne#
przysugu#e skarga do sdu administracy#nego;
56
]IN=NSE .UN/ICZNEV -=DIO]ONI= I TE/EWIZJ=V KONT-O/= .=\STWOW=
! w ramach wadzy wykonawcze# nie mo&e dochodzi do zbyt du&e# koncentrac#i
wadzy w r$kach rzdu (min4 z powodu bliskoci pewnych s0er do praw i wolnoci
czowieka(, a dodatkowo pewne dziedziny musz by zorganizowane i zarzdzane w
specy<czny sposb, do czego potrzebna #est pewna s0era niezale&noci od rzdu
tych struktur, a e0ektem tego #est bli&szy zwizek z parlamentem % w Aonstytuc#i z
,55D r4 wyodr$bniono takie + 56'%56'ny: <nanse publiczne (2X'(, radio0onia i
telewiz#a (A!!i3N(, kontrola pa8stwowa (2A(;
]IN=NSE .UN/ICZNE
E09wn% *om(%t%ncj% w 6a*r%s'% Wnans9w (uG&'c6nyc: na&%F< 5o -M (uchwala
pro#ekt bud&etu, chroni interesy *', inic#atywa ustaw o zaciganiu dugu publicznego i o
udzielaniu gwaranc#i <nansowych przez pa8stwo( oraz 5o M] (waciwy w sprawach
realizac#i dochodw z podatkw i opat, koordynowanie i organizowanie wsppracy
<nansowe#, kredytowe#, patnicze# z zagranic itd4 ) ustawa o dziaach(, ale w Konstytucj'
s< + m%c:an'6my o4ran'c6aj<c% swoGo5; -M w tym 6a*r%s'%:
Z=S=D= WY>2CZNOYCI UST=WY 5&a normowan'a s(raw 6w'<6anyc: 6 Wnansam'
(uG&'c6nym':
* cho wynika z zasad oglnych z art4 FD i 5?, to podkrelono to w rozdziale "inanse
'ubliczne w:
art# "1) % (or6<5%* ' ramy (uG&'c6n%j 4os(o5ar*' Wnansow%j ) sposb
gromadzenia i wydatkowania rodkw <nansowych na cele publiczne;
rozporzdzanie nieruchomociami, udziaami, akc#ami i papierami
wartociowymi przez *', 2X' i inne pa8stwowe osoby prawne; ustanowienie
monopoli; zasady i tryb udzielania po&yczek i gwaranc#i <nansowych; sposb
obliczania dugu publicznego i 'AX;
art# "1 % syst%m (o5at*9w ' o(0at ) nakadanie podatkw, innych danin
publicznych, okrelanie przedmiotw, podmiotw opodatkowania, stawek
podatkowych, ulg i umorze8;
art# "13 % or4an'6acja S. ' s(os9G 6ar6<56an'a maj<t*'%m S.;
art# "1! ust# " % unormowan'% (rawa Gu5F%tow%4o ) zasady, tryb
opracowania pro#ektu, stopie8 #ego szczegowoci, wymagania #akim powinien
odpowiada, zasady i tryb #ego wykonywania (ustawa o <nansach publicznych(;
* " 6asa5y m%rytoryc6n% 5ot# Wnans9w (uG&'c6nyc::
art# "1) ust# , % 6a*a6 6ac'<4an'a (oFyc6%* c6y u56'%&an'a 4warancj' '
(or;c6%@, ktre doprowadziyby dug publiczny do przekroczenia +A, wartoHc'
roc6n%4o .KN;
art# ""7 ust# " % ustawa bud&etowa nie mo&e przewidywa (o*ryc'a 5%Wcytu
Gu5F%tow%4o przez zaciganie zobowiza8 w NN.;
OD-NNY T-YN UCBW=/=NI= NUDZETU I JEEO KONT-O/I ) cho w znaczne# mierze #est to
s0era wadzy wykonawcze#, powszechnie przy#$te #est, i& nale&y to do kompetenc#i
parlamentu;
* Gu5F%t s*0a5a s'; 6 " c6;Hc':
t%*st ) prawne ramy bud&etu;
6a0<c6n'* ) tabele i specy<kac#e dochodw i wydatkw poszczeglnych organw
na konkretne cele;
* (roG&%m 5o(us6c6a&noHc' oG0a5owan'a ustawy Gu5F%tow%j (zawierania w nie#
treci nie dot4 dochodw i wydatkw oraz bezporedniego uregulowania sposobu ich
realizac#i( % na bazie :ae# Aonstytuc#i 3A uzna, i& #est to niedopuszczalne, gdy&
bya tam de<nic#a ustawy bud&etowe# #ako okrelenie dochodw i wydatkw
pa8stwa4 ;becnie brak takiego s0ormuowania, wi$c albo 3A wyczyta tak de<nic#$ z
oglnego po#$cia Gustawa bud&etowaH albo zmiana s0ormuowa8 zostanie uznana
#ako dopuszczenie te& innych kwestii;
5?
* Gra* G%6w64&;5n%4o na*a6u 6r9wnowaF%n'a Gu5F%tu (zbilansowanie
przychodw i wydatkw(, ze wzgl$du na nierealno i nie&yciowo takiego
ograniczenia, ale nale&y pami$ta o uwarunkowaniach zewn$trznych, a dodatkowo
*e#m nie mo&e zwi$kszy de<cytu przewidzianego przez !:;
* 6asa5a j%5noroc6noHc' Gu5F%tu (art4 6,5 ust4 ,(, a gdy #est to niemo&liwe
dopuszczalne s ustawy o (row'6or'um Gu5F%towym (art4 6,5 ust4 ?(, ale pki
ktra z nich nie zostanie uchwalona rzd prowadzi polityk$ <nansow w nowym
roku na Ga6'% (r6%50oFon%4o (roj%*tu (art4 6,5 ust4 +(;
S=MODZIE/N= .OZYCJ= KONSTYTUCYJN= NN. J=KO CENT-=/NEEO N=NKU .=\STW=M
* 6a5an'aM art# "" ust# 1 wyczne prawo emis#i pienidza oraz ustalania i
realizowania polityki pieni$&ne#, a w u2X' podstawowym celem #est utrzymanie
stabilnego poziomu cen przy #ednoczesnym wspieraniu polityki gospodarcze# rzdu,
o ile nie ogranicza to podstawowego celu % wskazanie kryteriw podczas ew4
konLiktw 2X'.rzd;
'nn% 6a5an'aM gospodaru#e rezerwami dewizowymi, prowadzi bankow obsug$
bud&etu pa8stwa, regulu#e pynno bankw oraz ich re<nansowanie, gromadzi
rezerwy obowizkowe bankw, sporzdza bilanse patnicze oraz nale&noci i
zobowiza8 pa8stwa % wspdziaa z *e#mem, !: i :";
* or4anyM
(r%6%s NN. ) (owo0ywany przez se#m na wniosek prezydenta (bez
kontrasygnaty( na 7 lat, mo&liwa , reelekc#a4 Wym94 a(o&'tyc6noHc' (partia,
zwizek zawodowy czy dziaalnoci publiczna nie da#ca si$ pogodzi z
godnoci urz$du(; O5wo0an'% ) niemo&liwe, chyba, &e zrzeknie si$, nie
wypenia obowizkw na skutek dugotrwae# choroby, skazany przez sd za
przest$pstwo lub przez 3*; .r6%wo5n'c6y !'', zarzdowi 2X', Aomis#i 2adzoru
Xankowego;
6ar6<5 NN. ) s*0a5M prezes, 6 wiceprezesw i +.7 czonkw (powoywani przez
'rezydenta na wniosek prezesa 2X' S kontrasygnata(4 Za5an'aM szereg zada8
zwizanych z 0unkc#onowaniem 2X';
-a5a .o&'ty*' .'%n';Fn%j ) osoby wyr&nia#ce si$ wiedz z zakresu <nansw
publicznych na 7 lat ((owo0an'% po ? przez *e#m, *enat, 'rezydent bez
kontrasygnaty, n'% ma moF&'woHc' o5wo0an'a(, a przewodniczy prezes 2X'4
Za5an'aM coroczne ustalanie zao&e8 polityki pieni$&ne# i przedkadanie ich do
wiadomoci *e#mowi wraz z pro#ektem bud&etu, skadanie na - miesi$cy przed
ko8cem roku sprawozdanie z wykonania tych zao&e8;
-=DIO]ONI= I TE/EWIZJ=
m%5'a %&%*tron'c6n% ) o5r;GnoHc' w stosunku do innych rodkw masowego
przekazu:
* z uwagi na wymagania techniczne i konieczno zachowania Gporzdku w eterzeH
przekaz radiowy i telewizy#ny musi by poddany Hc's0ym r%4u0om 5ot#
c6;stot&'woHc' ' 6as';4u na5awan'a;
* w znacznie w';*s6ym sto(n'u o556'a0ywuj% na o5G'orc; ni& sowo drukowane;
* wymaga 5uFyc: Hro5*9w Wnansowyc:, co ogranicza liczb$ potenc#alnych
nadawcw;
po ,5F5 r4 wiele sporw o ksztat radio0onii i telewiz#i, gwnie z powodu uwarunkowa8
historycznych z okresu '!E, kiedy to telewiz#a i radio byy pod cakowitym monopolem
pa8stwa i wykorzystywane do doraBnych celw politycznych4 9 ,556 r4 ustawa o
radio0onii i telewiz#i i zmiany w uregulowaniach konstytucy#nych i oparcie nowego
ksztatu !i3N na 1 6asa5ac::
* 6n'%s'%n'% c%n6ury (art4 -+ ust4 ,(;
* 5%mono(o&'6acja ) mo&liwo powstawania nadawcw komercy#nych, ale pod
warunkiem uzyskania konces#i;
5+
* 6m'ana c:ara*t%ru stacj' (a@stwowyc: ) przeksztacanie w nadawcw
publicznych, organizacy#nie i politycznie odseparowanych od rzdu;
* utwor6%n'% or4anu *onstytucyjn%4o K--'TU;
K-=JOW= -=D= -=DIO]ONII I TE/EWIZJI
or4an *onstytucyjny (o6a sc:%mat%m tr9j(o56'a0u w0a56V (om';56y &%4's&atyw<
a %46%*utyw<;
s*0a5M + (se#m(, 6 (senat(, ? (prezydent( spord osb wyr&nia#cych si$ wiedz i
dowiadczeniem w zakresie rodkw masowego przekazu na 7 lat, ale co 6 lata
powoywana ,C? skadu, bez mo&liwoci reelekc#i4
* nie mo&e by posem, senatorem, nale&e do partii i zwizku zawodowego, ani
prowadzi dziaalnoci nie da#ce# si$ pogodzi z godnoci urz$du;
* o5wo0an'% poszczeglnych czonkw tylko gdy:
zrzeknie si$ urz$du;
choroba trwae uniemo&liwia#ca sprawowanie 0unkc#i;
prawomocny wyrok karny za umylne;
naruszenie przepisw ustawy stwierdzone przez 3*;
* o5wo0an'% ca0%j ra5y gdy se#m i senat odrzuci sprawozdanie z roczne# dziaalnoci,
a prezydent potwierdzi wygani$cie kadenc#i (bezczynno nie wymaga
kontrasygnaty(;
* (r6%wo5n'c6<cy ) powoywany przez rad$ spord swo#ego grona, a odwoanie
tylko przez rad$ wi$kszoci 6C? % uchwaa 3A ) przewodniczcy j%st 6ara6%m
j%5noosoGowym or4an%m w0a56y (a@stwow%j i w tym charakterze wyda#e min4
decyz#e adm4;
* 6a5an'a ra5y % art# "1+ ust# 1 ) stoi na stra&y wolnoci sowa, praw do in0ormac#i
oraz interesu publicznego w radio0onii i telewiz#i, a w u!3 obowizek ochrony
samodzielnoci nadawcw oraz otwartego i pluralistycznego charakteru !i3N;
* *om(%t%ncj% ra5y to w s6c6%49&noHc'M
pro#ektowanie w porozumieniu z premierem *'%run*9w (o&'ty*' (a@stwa w
56'%56'n'% -'TU;
powoywanie s*0a5u ra5 na56orc6yc: w spkach publicznych !i3N;
udzielanie i co0anie *onc%sj';
sprawowanie *ontro&' dziaalnoci nadawcw (3A ) to nie mo&e by cenzura
prewency#na(;
okrelanie w granicach upowa&nienia ustawowego warun*9w (rowa56%n'a
56'a0a&noHc' przez nadawcw;
okrelanie o(0at aGonam%ntowyc:;
mo&e wydawa ro6(or6<56%n'a (art4 6,? ust4 6(, a w sprawach
indywidualnych uc:wa0y;
.UN/ICZN= -=DIO]ONI= I TE/EWIZJ=
dziaa w 0ormie j%5noosoGowyc: s(90%* S. % 3elewiz#a 'olska *I (w skad te&
rozgonie regionalne(, 'olskie !adio *I, na szczeblu regionalny rozgonie radio0onii
regionalne#;
do organizac#i i dziaalnoci stosu#e si$ odpowiednio (r6%('sy KSBV c:yGa F% u-T
stanow' 'nac6%j % odr$bnoci w powoywaniu wadz i w strukturze zwizane z tym, i&
MS. (ja*o wa&n% 64roma56%n'% s(90*'$ decydowaby o ich obsadzie, co
przekrelioby ich niezale&no, dlatego ra5y na56orc6% (owo0ywan% (r6%6 K--'TU,
z wy#tkiem j%5n%4o c60on*a (owo0ywan%4o (r6%6 MS., a potem nie mo&liwe #est
ich odwoanie w czasie +Q&%tn'%j *a5%ncj' % wg 3A zasada niezale&noci nakazu#e
stabilizac#$ skadu rad nadzorczych;
6ar6<5 powoywany (r6%6 ra5; na56orc6< (6C? za przy [ obecnych( na 1 &ata i
za#mu#e si$ bie&c dziaalnoci spki w zakresie organizacy#nym i programowym;
ra5a (ro4ramowa ) istnie#e w ka&de# z tych spek, za#mu#e si$ kwestiami
programowymi (ty&*o oc%naV G%6 moF&'woHc' 5%cy6yjnyc:(, a skada si$ z 1, os9G
(owo0ywanyc: (r6%6 K--'TU, o s*0a56'% (o&'tyc6nym (,= reprezentu#e
ugrupowania(;
5-
NIEZ=/EZNOY[ .-OE-=MOW= ) n'% j%st wartoHc'< aGso&utn<, a u!3 nakada na
nadawcw s6%r%4 oGow'<6*9w:
* n%4atywnyc: ) zakaz rozpowszechniania pewnych treci (sprzeczne z prawem, z
polsk rac# stanu, z moralnoci publiczn( ) 0ormuy oglne, ale cz$ciowo
doprecyzowane min4 w art4 ?, ust4 ? A4 i art4 ,= ust4 6 @A'Qz;
* (o6ytywnyc: ) wymg poszanowania uczu religi#nych, respektowanie
chrzeci#a8skiego systemu wartoci (potwierdzone przez 3A(, ale te& okrelenie
minimalnego udziau audyc#i kra#owych i europe#skich, sposb wyodr$bnienia
reklam i ich proporc#e w programie, oznaczenie audyc#i sponsorowanych,
ograniczenie godzin emis#i programw mogcych zaszkodzi rozwo#owi dzieci i
modzie&y;
* s6%rs6y *ata&o4 oGow'<6*9w na5awc9w (uG&'c6nyc: ) musz zapewnia
wewn$trzny pluralizm w odr&nieniu od nadawcw prywatnych, w szczeglnoci:
rzetelnie ukazywa r&norodno wydarze8 w kra#u i zagranic;
sprzy#a swobodnemu ksztatowaniu si$ pogldw i opinii publiczne#;
umo&liwia obywatelom i ich organizac#om uczestnictwo w &yciu publicznym;
su&y umacnianiu rodziny i ksztatowaniu postaw prozdrowotnych oraz
zwalczaniu patologii spoecznych;
uwzgl$dnia potrzeby mnie#szoci narodowych i grup etnicznych;
3@n: umo&liwianie naczelnym organom pa8stwa wy#anienia i prezentac#i swo#e#
polityki; stwarzanie partiom, zwizkom zawodowym i pracodawcw mo&liwoci
przedstawienia stanowiska; odr$bne zasady w kampanii wyborcze#;
na5 (r6%str6%4an'%m (owyFs6yc: oGow'<6*9w c6uwa K--'TU ) mo&e nakada
*ary ('%n';Fn%, coJaI &uG o5maw'aI u56'%&%n'a *onc%sj' % *ontro&a w NS=;
* do dziaalnoci radia i 3N ma# zastosowanie t%F (r6%('sy *c ' **, gwnie dot4
ochrony dbr osobistych;
KONT-O/= .=\STWOW=
ISTOT= DZI=>=NI= O-E=N?W KONT-O/I .=\STWOWEJM
* O-E=NIZ=CYJN= OD-NNOY[ I NIEZ=/EZNOY[ ST-UKTU- -Z2DOWYCBL
* WYS.ECJ=/IZOW=NIE ]=CBOWEL
* ZO-IENTOW=NIE DZI=>=/NOYCI N= KONT-O/ SE,SU ST-ICTOV TZN# UST=/ENIE ST=NU
]=KTYCZNEV NEZ MOZ/IWOYCI KO-YEOW=NI= NIE.-=WID>OWOYCIL
BISTO-I= INSTYTUCJIM *onstytucja marcowaM 2A powoany do kontroli cae# adm4
pa8stwowe# w zakresie <nansowym, przedkada sprawozdanie *e#mowi w przedmiocie
udzielenia absolutorium, ale prezesa powoywa prezydent na wniosek premiera
*onstytucja *w'%tn'owaM 2A podporzdkowany prezydentowi, zadania te same
Ma0a Konstytucja 6 1!1 r#M 2A powizany z *e#mem *onstytucja &'(cowaM
zniosa 2A, utworzono :inisterstwo Aontroli 'a8stwowe# *on'%c 1!,M w wyniku
polskiego paBdziernika utworzono 2A powizany z se#mem 1!) r#M prezes 2A
czonkiem !:, a 2A podlegy !: 1!37 r#M ustawa o NIK powrcia w znaczne#
mierze do tradycy#ne# pozyc#i 2A 1!!1 r# ustawa o NIKM charakter porzdku#cy i
dostosowu#cy;
.OZYCJ= UST-OJOW= NIK ) nac6%&ny or4an *ontro&' (a@stwow%j (art# "7"( %
specy<ka 2A polega na: (1$ oddzieleniu od struktur rzdowych, oraz na ("$
podlegoci *e#mowi;
* (o5&%40oHI ) Gograniczone zwierzchnictwoH % uprawnienia personalne (prezes
powoywany przez *e#m za zgod *enatu na 7 lat, , reelekc#a(; :arszaek nada#e
statut 2A, poddanie dziaalnoci izby potrzebom e0ektywnego sprawowania kontroli
se#mowe#;
57
O-E=NIZ=CJ= I ST-UKTU-= NIK ) or4an *o&%4'a&ny, ale o wy%*s(onowanym
stanow's*u (r%6%sa;
* (r%6%s NIK ) powoywany przez *e#m (bezwzgl$dn wi$kszoci przy l obecnych,
wniosek :arszaka *e#mu lub ?- posw( za zgod *enatu (ma na to ?= dni(;
*a5%ncja ) 7 lat, , reelekc#a, ale peni obowizki do czasu powoania nast$pcy;
a(o&'tyc6noHIM nie mo&e za#mowa &adnego stanowiska (wy#tek: pro0esor
szkoy wy&sze#(, ani wykonywa innych za#$ zawodowych, nale&e do partii,
zwizkw czy prowadzi dziaalnoci nieda#ce# si$ pogodzi z godnoci urz$du;
o5wo0an'% tylko gdy zrzeknie si$ stanowiska, choroba powodu#ca trwa
niezdolno do penienia obowizkw, prawomocny wyrok 3* za przest$pstwo;
* w'c%(r%6%s' NIK ) powoywani przez :arszaka *e#mu na wniosek prezesa 2A;
* Ko&%4'um NIK ) tworz prezes i wiceprezesi oraz ,+ czonkw (powoywani przez
:arszaka *e#mu na wniosek prezesa 2A ) D przedstawiciele nauk prawnych i
ekonomicznych; D ) wy&si rang pracownicy 2A(;
*a5%ncja ) ? lata;
o5wo0an'% tylko w ustawowo wskazanych przypadkach, a osoby te w
wykonywaniu swych obowizkw s niezawise (cho ma ona charakter
wzgl$dny, gdy& cz$ z nich #est pracownikami 2A(;
s6%ro*' 6a*r%s 56'a0an'a ) zatwierdza, uchwala lub opiniu#e wi$kszo
istotnych aktw 2A;
* a(arat ur6;5n'c6y ) departamenty na szczeblu centralnym i delegatury na szczeblu
terenowym, oraz kilkanacie delegatur na szczeblu ponadwo#ewdzkim;
* statut (rawny ur6;5n'*9w wykonu#cych czynnoci kontrolne lub nadzoru#cym
ich wykonanie przysugu#e immunitet ) za swo#e czynnoci su&bowe nie mo&na G%6
64o5y Ko&%4'um NIK;
Z=K-ES KONT-O/NYCB KOM.ETENCJI NIK:
* kontrola dziaalnoci or4an9w a5m# r6<5#V NN.V (a@stwowyc: os9G (rawnyc: '
'nnyc: (a@stwowyc: j%5nost%* or4an'6acyjnyc: z punktu wiedzenia legalnoci,
gospodarnoci, celowoci, rzetelnoci;
te& Kanc%&ar'; .r%6y5%ntaV S%jmu ' S%natuV TKV -.OV K--'TUV SN ' NS=
ora6 EIODO w zakresie wykonywania bud&etu oraz gospodarki <nansowe# i
ma#tkowe#, a na 6&%c%n'% S%jmu w stosunku do Kanc%&ar'' .r%6y5%ntaV
Kanc%&ar'; S%jmu ' S%natuV EIODO ora6 K--'TU t%F w 'nnyc: as(%*tac:;
poza zakresem kontroli #est waciwa dziaalno instytuc#i innych ni& !: i
podlege mu #ednostki;
* kontrola dziaalnoci or4an9w samor6<5u t%rytor'a&n%4oV *omuna&nyc: os9G
(rawnyc: ' 'nnyc: *omuna&nyc: j%5nost%* or4an'6acyjnyc: z punktu widzenia
legalnoci, gospodarnoci i rzetelnoci;
* kontrola dziaalnoci 'nnyc: j%5nost%* or4an'6acyjnyc: ' (o5m'ot9w
4os(o5arc6yc: w zakresie wykorzystywanych przez nie rodkwCma#tku
publicznego z punktu widzenia legalnoci;
u(rawn'%n'a (racown'*9w NIK w ramach dokonywane# kontroli: prawo
swobodnego wst$pu do lokali, dost$pu do dokumentw, przeprowadzania
ogl$dzin, wzywania i przesuchiwania wiadkw, &dania wy#anie8, a
kierownicy kontrolowane# #ednostki ma# obowizek im pomaga;
wyn'*' *ontro&' u#mowane s w protokole kontroli (u2A ) procedura
kwestionowania i wery<kac#i(, a ani kontrolerzy ani 2A nie mo&e pode#mowa
decyz#i za kontrolowan #ednostk$, a adresat wystpienia pokontrolnego (stan
rzeczy, wnioski i uwagi( musi poin0ormowa 2A o sposobie wykorzystania uwag
i wykonania wnioskw4 2A mo&e zawiadomi organy cigania w razie wykrycia
przest$pstwa lub wykroczenia, a tak&e wskaza potrzeb$ wszcz$cia
post$powania dyscyplinarnego lub zwolnienia ze stanowiska;
ONOWI2ZKI NIK WONEC SEJMU:
* podlego ograniczona ze wzgl$du na o4ran'c6on% moF&'woHc' o5wo0an'a i
r9Fn< 50u4oHI *a5%ncj' *e#mu i prezesa 2A;
5D
* oGow'<6%* r%4u&arn%4o 5ostarc6an'a (%wnyc: mat%r'a09wM
coroc6n'% ana&'6a wy*onan'a Gu5F%tu ora6 6a0oF%@ (o&'ty*' (a@stwa ora6
o('n'a w (r6%5m'oc'% u56'%&%n'a aGso&utor'um 5&a -M;
coroc6n'% s(rawo65an'% 6% swoj%j 56'a0a&noHc' (podawane do publiczne#
wiadomoci(;
obowizek pode#mowania i przeprowadzania *ontro&' na 6&%c%n'% S%jmu &uG
j%4o or4an9w (praktyka ) uzgadnianie okresowych planw pracy, ale zawsze
mo&liwe #est przeprowadzenie kontroli doraBne#; przedstawiciele 2A
uczestnicz w posiedzeniach komis#i se#mowych(;
(r6%5staw'a wyn'*' 'nnyc: waFn'%js6yc: *ontro&';
(r6%5staw'a wn'os*' w s(raw'% ro6(atr6%n'a (r6%6 S%jm o*r%H&onyc:
(roG&%m9w;
(r6%5staw'a wyst<('%n'a 6aw'%raj<c% 6ar6uty wyn'*aj<c% 6 *ontro&', dot4
czonkw !:, kierownikw urz$dw centralnych i prezesa 2X';
(r%6y5%nt ' (r%m'%r mo4< 6wr9c'I s'; 6 wn'os*'%m o (r6%(rowa56%n'%
*ontro&', a 2A nie ma obowizku ich pod#, ale #ak #u& pode#mie, to musi
przedstawi ich wyniki tym podmiotom; musi rwnie& przekazywa im wyniki
wa&nie#szych kontroli;
5F
W>=DZ= S2DOWNICZ=# S2DY#
W.-OW=DZENIE
" n'%6a&%Fn% s%4m%nty w0a56y s<5own'c6%j to s<5y (powizany wza#emnie system
sdownictwa( ' tryGuna0y (6 niezale&ne od siebie trybunay( % c%c:y ws(9&n% tych 6
segmentw:
* 6asa5a n'%6aw's0oHc' s;56'ows*'%j;
* o(arc'% 56'a0a&noHc' na (raw'%;
* 6a5an'% ro6str6y4an'a (rawnyc: s(raw ' s(or9w powsta#cych w procesie
stosowaniaCstanowienia prawa;
* oparcie ich 0unkc#onowania na sJorma&'6owanyc: (roc%5urac:, akcentu#cych
6asa5; *ontra5y*toryjnoHc';
Jun*cj% w0a56y s<5own'c6%jM
* apolityczny czynnik r9wnowa4';
* apolityczny 4warant wo&noHc' ' (raw czowieka;
s(rawowan'% wym'aru s(raw'%5&'woHc' (ow'%r6on% ty&*o s<5om (*2, powszechne
administracy#ne i wo#skowe( wym'ar s(raw'%5&'woHc' to dziaalno pa8stwa
polega#ca na wi&cym rozstrzyganiu sporw o prawo (sdzenie(, w ktrych
przyna#mnie# #edn stron #est #ednostka, albo podmiot podobny % mono(o& s<59w na
sprawowanie wymiaru sprawiedliwoci nie oznacza, &e nie mog istnie pozasdowe
instytuc#e zaatwiania spraw i sporw, ale zawsze sdy musz mie pozyc#$ nadrz$dn,
by mc zwery<kowa ich legalno;
ST-UKTU-= S2D?W
! *ata&o4 rodza#w sdw w art4 ,D- #est 6am*n';ty ) SN, s<5y (ows6%c:n%, s<5y
a5m'n'stracyjn% i s<5y wojs*ow%, a sdy wy#tkowe i tryb doraBny dopuszczalny
#est tylko w stanie wo#ny;
S2DY .OWSZECBNE
w0aHc'woHI 4%n%ra&na ) ustanowienie domniemania kompetency#nego we wszystkich
sprawach (art4 ,DD(;
Gra* w Konstytucj' o*r%H&%n'a stru*tury s<59w, prcz na*a6u 5wu'nstancyjnoHc'
post$powania, ale 'rawo o ustro#u sdw powszechnych (usp( ustanawia
tr9js6c6%G&owy c:ara*t%r s<59w:
S2DY -EJONOWE ) tworzony dla #edne# lub kilku gmin, te& dla #e# cz$ci (np4 9arszawa(,
i #est sdem inst4 dla spraw karnych i cywilnych (domniemanie kompetency#ne(4 9
#ego ramach mo&na tworzy wyspec#alizowane wy56'a0y (nazywane potocznie
GsdamiH(:
* sdy rodzinne;
* sdy pracy;
* sdy gospodarcze;
* sdy grodzkie;
S2DY OK-EOWE ) #ako inst4 dla sdw re#onowych i #ako inst4 dla spraw
powa&nie#szych i skomplikowanych, wskazanych przez ustaw$4 3worzy si$ w nim
wydziay % cywilny, karny, penitenc#arny, pracy, ubezpiecze8 spoecznych, gospodarczy,
a w 9awie ) S<5 =ntymono(o&owy;
S2DY =.E/=CYJNE (obecnie ,=( ) dla obszaru kilku okr$gw sdowych4 Kako instanc#a
od sdw okr$gowych4 3worzy si$ wydziay cywilny, karny, pracy i ubezpiecze8
spoecznych, a w 9awie ) /ustracyjny;
na s6c6yc'% te# struktury SN (cho n'% j%st s<5%m (ows6%c:nym(;
podzia terytorialny sdowy n'% (o*rywa s'; podstawowym podziaem terytorialnym;
or4any s<59w (ows6%c:nyc: to:
* (r%6%s ) administru#e sdem i reprezentu#e go na zewntrz, ma zwierzchnictwo nad
sdami ni&szymi4 'owoywany (na 7C+ s4 re#( przez :* po zasi$gni$ciu opinii
zgromadzenie oglnego (s4 re#4 kolegium(, ktra nie ma charakteru wi&cego, ale
mog uchwali sprzeciw, ktry mo&e by obalony tylko pozytywn opini A!*4
;dwoywany w wy#tkowych sytuac#ach;
55
* 64roma56%n'% o49&n% ) skada si$ z wszystkich s$dziw danego sdu (w s4 okr$g4
te& przedstawiciele s4 re#4(, za#mu#e si$ min4 przedstawianiem A!* kandydatw na
s$dziw, opiniowanie kandydatury prezesa, wybr kolegium, wysuchiwanie
in0ormac#i prezesa i kolegium;
* *o&%4'um ) od +.5 s$dziw, ustala min4 podzia czynnoci i zasady przydzielania
spraw, wyra&a opinie w sprawach personalnych;
6w'%r6c:n' na569r na a5m'n'stracyjn< 56'a0a&noHc'< s<59w s(rawuj% MS % nie
mo&e wkracza w kwestie ob#$te niezawisoci, ale mo&e np4 wpywa na sprawy
bud&etowe i gospodarcze;
S2DY SZCZEE?/NE to sdy obe#mu#ce swo# waciwoci okrelon grup$ spraw i
usytuowane s poza systemem sdw powszechnych, ale istnie# w sposb stay i dziaa#
na tych samych zasadach konstytucy#nych co sdy powszechne " ro56aj% s<59w
s6c6%49&nyc::
S2DY WOJSKOWE % dziel si$ na w# s<5y 4arn'6onow% ( inst4( i w# s<5y o*r;4ow% (
inst4 i inst4, wtedy *2 zba 9o#skowa( ) sdy *arn% dot4 przest$pstwa popenionych
przez Fo0n'%r6y w c6ynn%j s0uFG'% oraz o n'%*t9r% (r6%st;(stwa (o(%0n'on% (r6%6
cyw'&';
* zwierzchni na569r a5m'n'stracyjny nad tymi sdami ) MS, a zwierzchni na569r w
6a*r%s'% c6ynn%j s0uFGy ) MON;
* organ samorzdu ) 1gromadzenie *$dziw *dw 9o#skowych ) wszyscy s$dziowie
tych sdw;
S2DY =DMINIST-=CYJNE % w peni dwuinstancy#na struktura zostaa ustanowiona
dopiero w 6==6 r4 % NS= ora6 WS= ) s$dziowie powoywani przez prezydenta na
wniosek A!*, a kandydatw przedstawia# zgromadzenia oglne;
* 6a5an'a % *ontro&a 56'a0a&noHc' a5m'n'stracj' (uG&'c6n%j, t#4 orzekanie w +
ty(ac: s(raw:
s*ar4' na 5%cy6j% a5m#V 'nn% (ostanow'%n'a wy5an% w (ost;(owan'u
a5m#V %46%*ucyjnym ' 6aG%6('%c6aj<cymV 'nn% a*ty ' c6ynnoHc' 6 6a*r%su
a5m# (uG&# ora6 na G%6c6ynnoHI;
s*ar4' na a*ty (rawa m'%jscow%4o samor6<5u ' a5m# t%r%now%j ora6 na
'nn% a*ty or4an9w samor6<5u (o5%jmowan% w ramac: a5m# (uG&#;
s(ory o w0aHc'woHI m';56y or4anam' samor6<5u ' samor6<5owym'
*o&%4'am' o5wo0awc6ym' ora6 s(ory *om(%t%ncyjn% m'%56y samor6<5%m
a 5am# r6<5# ( i ostatnia inst4 2*I(;
N=CZE/NY S2D =DMINIST-=CYJNY
na569r na5 56'a0a&noHc'< s<59w a5m# oraz poprzez 'rezesa zapewnia
or4an'6acyjn% warun*' 56'a0an'a tyc: s<59w#
or4any toM .NS= (7 lat przez prezydenta spord 6 kandydatw przedstawionych
przez 1;(, ZO oraz Ko&%4'um;
56'%&' s'; na I6GyM ]'nansowa, Eos(o5arc6a, O49&noa5m'n'stracyjna (na czele
wiceprezesa powoywany i odwoywany przez prezydenta na wniosek prezesa(;
na569r or6%c6n'c6y poprzez s*ar4' *asacyjn% orzecze8 9*I oraz 6aFa&%n'a na
(ostanow'%n'a 9*I oraz pode#mu#e uc:wa0y (skad D s$dziw, caa izba, 1;( ) bez
mocy wi&ce# ) w celu wy#anienia wtpliwoci:
* na tle przedo&enia przez skad 2*I w zwizku z *on*r%tn< spraw;
* na wniosek prezesa, !';, 'rokuratora Veneralnego w (r6y(a5*u ro6G'%FnoHc' w
or6%c6n'ctw'%;
S2D N=JWYZSZY
zadania *2 % nadzr orzeczniczy nad sdami powszechnymi i wo#skowymi w 6
0ormach:
* ro6(o6nawan'% Hro5*9w o5wo0awc6yc:(s4 powszechne ) kasac#a, s4 wo#skowe )
te& #ako inst4(;
,==
* pode#mowanie uc:wa0 ro6str6y4aj<cyc: zagadnienia prawne budzce wtpliwoci
lub rozbie&noci w orzecznictwie:
a&Go w *on*r%tn%j s(raw'%;
a&Go w (roc%5ur6% aGstra*cyjn%j (''*2, !';, 'rok4 Ven4( ) skad D s$dziw,
caa izba, poczone izby, peen skad *24 * wi&ce tylko dla danego skadu
orzeka#cego, a odstpienie od nich min4 uchwa cae# izby4 2ie ma# mocy
wi&ce# dla innych sdw;
* t%F 'nn% c6ynnoHc' o*r%H&on% w Konstytucj' ' ustawac:M orzekanie w sprawie
wa&noci wyborwCre0erendw, opiniowanie pro#ektw ustaw i aktw
normatywnych, pytania prawne do 3A;
56'%&' s'; na I6G; (+(: Qywiln, Aarn, 9o#skow, 'racy, Pbezpiecze8 *poecznych i
*praw 'ublicznych;
or4anyM ''*2 (z urz$du przewodniczy 3* i #est czonkiem A!*(, 1;, Aolegium;
K-=JOW= -=D= S2DOWNICTW=
or4an *o&%4'a&ny uplasowany (om';56y w0a56am', ktrego Z=D=NIEM #est
(oHr%5n'c6%n'% w (o5%jmowan'u (r6%6 %46%*utyw; ' &%4's&atyw; 5%cy6j' 5ot#
s<5own'ctwa, r%(r%6%ntowan'% 'nt%r%s9w w0a56y s<5own'c6%j, oc:rona
n'%6aw's0oHc' s;56'ows*'%j ' n'%6a&%FnoHc' s<59w;
s*0a5M
* 1 posw i " senatorw na 1 &ata;
* ('%rws6y (r%6%s SN, (r%6%s NS=;
* 1, s;56'9wM " *2, " apelacy#nych, 3 okr$gowych, 1 wo#skowych na 1 &ata przez
ich zgromadzenia oglne;
* M'n'st%r S(raw'%5&'woHc' (:*(;
* osoGa (owo0an%j (r6%6 (r%6y5%nta;
obradu#e na (os'%56%n'ac: min4 ra6 na " m'%s'<c%;
(r%6y5'um W przewodniczcy, 6 wiceprzewodniczcych i ? czonkw;
*om(%t%ncj%:
* przedstawia wn'os*' (r%6y5%ntow' w sprawie powoania s$dziw;
* ro6str6y4a o (r6%n'%s'%n'u s;56'%4o na inne stanowisko i o innych sytuac#ach
dot4 statusu prawnego s$dziw;
* wyraFa o('n'% co 5o (ro(o6ycj' 6m'an ustroju s<59w ' wyna4ro56%@ s;56'9w
(proceduralna niekonstytucy#no gdy pominie si$ zasi$gni$cie opinii(;
* wy(ow'a5a s'; w s(rawac: %ty*' s;56'ows*'%j;
* wys0uc:uj% ' omaw'a 'nJormacj% 5ot# 56'a0a&noHc' s<59w ' (roG&%m9w
s<5own'ctwa;
decyz#e w sprawach personalnych podlega# *ontro&' s<5ow%j z punktu
widzenia legalnoci przez *2;
SDZIOWIE
6asa5a n'%6aw's0oHc' (art# 13 ust# 1( ) Aonstytuc#a nie de<niu#e tego po#$cia, a
traktu#e #e #ako (oj;c'% 6astan% (TKM n'%6a&%FnoHI s;56'%4o 6ar9wno o5 stron
s(oru ja* ' o5 or4an9w (a@stwaV a *or%&at%m n'%6aw's0oHc' j%st oGow'<6%*
G%6stronnoHc'( orzekanie w sposb zgodny z wasnym sumieniem, wolny od
#akichkolwiek naciskw, a swoboda ta ograniczona #est #edynie Aonstytuc# i ustawami,
w ramach ktrych orzeka;
S.OS?N .OWO>YW=NI= (Wgwaranc#a niezawisoci s$dziego(:
* powoywani przez (r%6y5%nta na wn'os%* K-S;
* wymo4':
oGywat%&stwo polskie;
penia (raw cyw'&nyc: ' oGywat%&s*'c:;
n'%s*a6't%&ny c:ara*t%r;
tytu0 magistra prawa;
a(&'*acja sdowa lub prokuratorska i odpowiedni egzamin;
,=,
m'n# 1 ro* ja*o as%sor s<5owy &uG (ro*urators*' &uG ja*o r%J%r%n5ar6
s<5owy;
uko8czone "! &at;
* 5o5at*ow% wymo4': sta& pracy ,= lat do *2 i 2*I
* wymg sta&u i aplikac#i nie dot4 (roJ%sor9w ' 5o*tor9w :aG# zatrudnionych w
placwkach naukowych;
* tryG (owo0an'aM gosowanie ta#ne w ZO nad akceptac# przy zgoszone# podw#ne#
liczbie kandydatw % przedstawiani A!* (s4 powszechne ) za porednictwem :*,
ktry mo&e wyrazi swo# opini$; mo&e te& zgosi kandydata bez opinii 1;( K-S
w gosowaniu ta#nym pode#mu#e uchwa$ o przedstawieniu kandydatw
prezydentowi a*t (owo0an'a nie wymaga kontrasygnaty, a powoanie dot4 sdu
okrelonego rodza#u (awans do wy&szego sdu wymaga kole#nego powoania(;
o5r;GnoHc': sdy wo#skowe ) s$dzia musi by o<cerem zawodowym, powoanie
s$dziw *2 i sdw adm4 bez udziau :*;
EW=-=NCJE NIEZ=WIS>OYCIM
as(%*t (%rsona&ny ) odnosi si$ do praw i obowizkw s$dziego; to min:
* staG'&'6acja ur6;5u s;56'%4o ) powoanie na czas nieoznaczony (art4 ,D5(, czyli do
wieku emerytalnego (7- lat, A!* mo&e przedu&y do D=, *2 i 2*I do D=(;
* n'%usuwa&noHI s;56'%4o ) zo&ony z urz$du tylko w sytuac#ach wy#tkowych:
orzeczenie sdu (te& dyscyplinarnego( oraz ze wzgl$du na stan zdrowia lub w razie
zmian w organizac#i sdowe#;
* n'%(r6%nos6a&noHI s;56'%4o ) nie mo&na bez #ego zgody, chyba, &e orzeczeniem
sdu;
* 'mmun't%t s;56'ows*' ) nie mo&e zosta pocigni$ty do odpowiedzialnoci bez
zgody sdu, ani zatrzymany lub aresztowany, chyba, &e zapany na gorcym
uczynku;
* o5(ow'%56'a&noHI 5yscy(&'narna ) za naruszenie obowizkw s$dziowskich tylko
przed sdami dyscyplinarnymi wyanianymi przez samorzd zawodowy;
* n'%(o0<c6noHI ) innych urz$dw i 0unkc#i pa8stwowych, za#$, ktre
przeszkadzayby mu w penieniu obowizkw lub uchybiayby godnoci urz$du lub
zachwiayby zau0aniem do #ego bezstronnoci;
* a(o&'tyc6noHI ) zakaz nale&enia do partii, zwizku zawodowego czy prowadzenia
dziaalnoci publiczne# nie da#ce# si$ pogodzi z zasad niezawisoci i
niezale&noci s$dziowskie#;
* status mat%r'a&ny ' 6asa5y wyna4ra56an'a ) konstytucy#ny nakaz zapewnienia
wynagrodzenia odpowiada#cego godnoci urz$du i zakresowi obowizkw )
odmienne regulac#e dot4 wynagrodze8, emerytur;
as(%*t m%rytoryc6ny ) s$dzia #est (o55any j%5yn'% ws*a69w*om s<59w wyFs6yc:
w ramach procedur ustalonych przez ustawy, oraz (o5&%4a ty&*o Konstytucj' '
ustawom, co oznacza:
* n'% moF% sam Ga5aI *onstytucyjnoHc' ustaw, a #edynie mo&e wnie pytanie
prawne do 3A, cho w kilku orzeczeniach niektrych skadw *2 zarysoway si$
odmienne opinie;
* n'% (o5&%4a a*tom (o5ustawowym i mo&e samodzielnie bada ich zgodno z
Aonstytuc# i ustawami, a w razie stwierdzenia niezgodnoci pomin w dane#
sprawie;
KONSTYTUCYJNE Z=S=DY DZI=>=NI= S2D?W
Z=S=DY O-E=NIZ=CJI S2DOWNICTW=M
Z=S=D= DWUINST=NCYJNOYCI (art# 1) ust# 1( % (wym94 m'n'ma&ny( na*a6 Gy w
*aF5%j s(raw'% Gy0a moF&'woHI 6wr9c%n'a s'; 5o s<5u wyFs6%j 'nstancj' o
6Ga5an'% (raw'50owoHc' or6%c6%n'a I 'nst4, a na mocy art4 6?7 ust4 6 dot4 t%F s(raw
a5m#, ale na ile wymg ten b$dzie mia zastosowanie rwnie& do spraw, w ktrych
rozstrzygniecie zapado w pozasdowym organie (te& dyscyplinarnym(, poka&e
przyszo (wg 3A wystarczy #ednoinstancy#na kontrola sdowa(;
,=6
Z=S=D= UDZI=>U ONYW=TE/I W S.-=WOW=NIU WYMI=-U S.-=WIED/IWOYCI (art#13"( %
odesanie do uregulowa8 w ustawie4 2ie stosu#e si$ systemu aw przysi$gych (odr$bne
ciao orzeka#ce(, ale stosu#e si$ syst%m s<5u 0awn'c6%4o (#ednolite ciao ) s$dzia i
awnicy zarwno o winie #ak i karze, gosowanie wi$kszoci(;
* ty&*o s<5y (ows6%c:n% ' wojs*ow% ( inst4(, wybierani przez rady gminy, a
kandydatw mog zgasza prezesi sdw, organizac#e, stowarzyszenia, zwizki
zawodowe oraz grupy wyborcw;
s(rawy cyw'&n% ty&*o dot4 pracy, ubezpiecze8 spoecznych, rodzinne;
* wymo4'M obywatelstwo polskie, ?= lat, pracaCzamieszkanie w danym mie#scu przez
min4 , rok, nieskazitelny charakter;
* wy0<c6%n'aM zatrudnieni w sdach i prokuraturach, polic#anci, adwokaci, radcy
prawni, duchowni, 0unkc#onariusze *u&by 9i$zienne#;
* *a5%ncja 1 &ata, a odwoanie w wy#tkowych przypadkach;
* wyznaczony do udziau w rozprawach 5o 1" 5n' w ro*u;
* n'%6aw'H&', ale trudnie# o gwaranc#e, gdy& zatrudnieni poza sdem;
Z=S=D= J=WNOYCI -OZ.-=WY (art# 1, ust# "( % odnosi si$ 5o ws6yst*'c: ro6(raw, ale
moF&'w% o4ran'c6%n'a ze wzgl$du na moralno, bezpiecze8stwo, porzdek publiczny,
ochron$ &ycia prywatnego stron lub inny wa&ny interes prywatny ) nie dot4 stron, ich
przedstawicieli;
.-=W= JEDNOSTKI ZWI2Z=NE Z .OST.OW=NIEM S2DOWYM
(rawo 5o s<5u (art# 1, ust# 1( % wa'ciwy( niezale)ny( bezstronny i niezawisy s%d i
dot4 *aF5%4o (ale nie musi dot4 np4 podmiotw publicznych, np4 z zakresu podlegoci(,
a tr%Hc'< t%4o (rawa j%stM
* (rawo 5ost;(u 5o s<5u;
* (rawo 5o o5(ow'%5n'%4o u*s6ta0towan'a (roc%5ury s<5ow%j;
* (rawo 5o u6ys*an'a wyro*u s<5ow%4o;
kwestia sporna to zakres swobody ustawodawcy w przekazywaniu spraw
cywilnych pod #urysdykc#$ sdw adm4, ze wzgl$du na ich w$&szy zakres
rozpatrywania spraw;
(rawo 5o oGrony (art# 1" ust# "( % dot4 wszystkich etapw spraw karnych4 6 aspekty:
* as(%*t Jorma&ny ) prawo do posiadania obro8cy z wyboru, lub z urz$du;
* as(%*t mat%r'a&ny ) takie uksztatowanie procedury karne#, ktre stwarza
mo&liwo wyst$powania #ako penoprawny uczestnik procesu (zasada
kontradyktory#noci( oraz obowizek zachowania niezale&noci adwokatury i
zapewnienia #e# wysokiego poziomu 0achowego;
z innych praw (prawo do sdu, zasada rwnoci( mo&ne wydoby o49&n% (rawo
*aF5%4o 5o (omocy (rawn%j w (ost;(owan'u s<5owym;
Z=S=DY .-=WO-Z2DNEEO .-OCESU % s6%r%4 r%4u0, min4 prawo do obrony, #awno,
nullum crimen nulla poena sine lege, domniemanie niewinnoci, ochrona wolnoci i
nietykalnoci osobiste#, zakaz tortur i nieludzkiego karania, inne #eszcze wynika# z
gwaranc#i wymaganych przez mi$dzynarodowe traktaty o prawach czowieka;
,=?
W>=DZ= S2DOWNICZ=# T-YNUN=> KONSTYTUCYJNY#
W.-OW=DZENIE
s<5owa *ontro&a 64o5noHc' ustaw 6 *onstytucj< to #edna z podstawowych obecnie
gwaranc#i konstytuc#i, ale dugo wypracowywaa sobie t pozyc#$, przede wszystkim
dlatego, i& tra5ycyjna 5o*tryna Jrancus*a odrzucaa #, #ako ograniczenie praw
parlamentu;
w *onstytucjac: m';56ywoj%nnyc: ) nie byo 3A, cho toczyy si$ spory i dyskus#e
nad wprowadzeniem;
o*r%s .-/ ) nie byo warunkw do stworzenia sdownictwa konstytucy#nego, a
dopiero w latach ,5F= wprowadzono takie uregulowania % now%&a Konstytucj' 6
*w'%tn'a 1!3" r# % wprowadzenie 3* (S ustawa( i 3A, ale ustawa o 3A zostaa
uchwalona dopiero w ,5F- r4 s6%r%4 o4ran'c6%@ *om(%t%ncj', a na#wa&nie#sze to
moF&'woHI o5r6uc%n'a (r6%6 S%jm wyro*u TK wi$kszoci 6C? gosw;
(o (r6%0om'% w 1!3! r# ) utrzymano 3A, ale nie zmieniono #ego ogranicze8 (wszystkie
pa8stwa byego obozu soc#alistycznego utworzyy sdy konstytucy#ne o kompetenc#ach
do wydawania ostatecznych orzecze8(, przy czym waFna uc:wa0a TK 6 1!!+ r# %
j%H&' S%jm w c'<4u ) mQcy n'% o5r6uc' wyro*u TKV to staj% s'; on ostat%c6ny T
pomimo tych wszystkich ogranicze8 3A dorobi si$ bogatego orzecznictwa;
obecny ksztat sdownictwa konstytucy#nego ) Konstytucja 6 1!! r# ' ustawa o TK 6
1!! r#;
.OZYCJ= UST-OJOW= I SK>=D
.OZYCJ= UST-OJOW= TK
to or4an w0a56y s<5own'c6%j, ale n'% j%st s<5%m w ro6um'%n'u art# 1,, a j%4o
56'a0a&noHI to n'% s(rawowan'% wym'aru s(raw'%5&'woHc';
cho trybunay ma# wiele c%c: ws(9&nyc: 6 s<5am', to s o5r;Gny %&%m%nt%m t%j
w0a56y (art4 ,= ust4 6(;
o5r;GnoHc' to przede wszystkich o5m'%nn% 6a5an'a, czyli *ontro&a :'%rarc:'c6n%j
64o5noHc' norm (rawnyc: ' %&'m'nowan'% norm n'%64o5nyc: 6 syst%mu
oGow'<6uj<c%4o (rawa oraz (ow'<6an'a 6 (o&'tyc6nym' (roc%sam', #ak:
*a5%ncyjnoHI ur6;5u, tryG (owo0ywan'a s;56'9w, G&'Fs6% 6w'<6*' 6 (ar&am%nt%m
std wg niektrych to nie organ sdowy, ale szczeglna instytuc#a kontroli
konstytucy#noci prawa;
c:ara*t%r (o6ycj' TK 8 n'%6a&%FnoHI (cho i *e#m i prezydent ma# pewne
uprawnienia kreacy#ne, a w stosunku do innych organw sdowych (sdy, *2, 2*I,
A!*( nie ma &adnych powiza8( oraz 6asa5a n'%6aw's0oHc' s;56'ows*'%j;
SK>=D TK
1, s;56'9w powoywanych (r6%6 S%jm 'n5yw'5ua&n'%, spord osb wyr9Fn'aj<cyc:
s'; w'%56< (rawn'c6<, a ustawa o 3A doprecyzowu#e, i& chodzi o osoby ma#ce
*wa&'W*acj% 5o Gyc'a s;56'< SN &uG NS= (czyli ,= lat praktyki( ora6 (roJ%sorow'% '
5o*tor6y :aG'&'towan' (w praktyce to oni gwnie s s$dziami 3A(;
(roc%5ura w S%jm'% ) wniosek mo&e zo&y .r%6y5'um &uG m'n# ,7 (os09w ) wybr
G%6w64&;5na w';*s6oHI (r6y _ oG%cnyc: (postulat Varlickiego by bya to wi$kszo
6C?(;
.OZYCJ= SDZIEEO TK (analogicznie #ak s$dziego *2(
n'%6aw's0oHI % zakaz reelekc#i, a u3A da#e prawo do powrotu na
poprzednieCrwnowa&ne stanowisko lub prze#cia w stan spoczynku;
n'%usuwa&noHI % chyba, &e skazany (rawomocnym wyro*'%m sdu lub s<5
5yscy(&'narny zo&ony z s$dziw 3A zo&y go z urz$du4 3e&: Hm'%rI, 6r6%c6%n'% si$
oraz or6%c6%n'% *om'sj' &%*ars*'%j o trwa0%j n'%65o&noHc' do penienia obowizkw
% wygani$cie mandatu musi zosta potwierdzone przez 1; 3A i dopiero potem *e#m
mo&e wybra nast$pnego;
'mmun't%t ) zgoda na pocigni$cie do odpowiedzialnoci karne#Caresztowanie wyra&a
TK w (%0nym s*0a56'% (6C? za(;
,=+
in"o'patibilitas ) z innymi stanowiskami w aparacie pa8stwowym oraz na*a6
a(o&'tyc6noHc';
O-E=NY TK
ZE-OM=DZENIE OE?/NE % to wszyscy s$dziowie 3A (do prawomocnoci uchwa
potrzebna obecno ,=(4 Za5an'a:
* coroczne omaw'an'% 56'a0a&noHc' 3A i problemw z orzecznictwa;
* 5%cy6j% 5ot# or4an'6acj' (racy TK, #ak uchwalanie regulaminu, wybr kandydatw
na prezesa i wiceprezesa, uchwalanie pro#ektu wydatkw i dochodw, wyznaczanie
skadw orzeka#cych i przydzielanie spraw;
* 5%cy6j% 5ot# s;56'9w, #ak uchwalanie wygani$cia mandatu, zgoda na uchylenie
immunitetu;
.-EZES TK % reprezentu#e 3A na zewntrz oraz wykonu#e czynnoci zwizane z
bie&cym administrowaniem prac 3A oraz kierowaniem Xiurem 3A (*ze0 Xiura 3A(, a
WICE.-EZES zast$pu#e go w razie nieobecnoci oraz wykonu#e obowizki wynika#ce z
podziau czynnoci;
* oGaj (owo0ywan' (r6%6 (r%6y5%nta (obowizek( s(oHr95 *an5y5at9w
(r6%5staw'onyc: (r6%6 ZO TK;
* Gra* o*r%H&%n'a c6asu trwan'a *a5%ncj', ale na pewno mo&liwe #est zrzeczenie
si$ 0unkc#i prezesa i pozostanie w skadzie 3A;
]UNKCJE
]UNKCJE TK TOM
* *ontro&a norm (orzekanie o zgodnoci aktw normatywnych z aktami wy&szego
rz$du(;
* orzekanie o s*ar4ac: *onstytucyjnyc:;
* rozstrzyganie s(or9w *om(%t%ncyjnyc:;
* orzekanie o 64o5noHc' 6 Konstytucj< c%&9w ' 56'a0a&noHc' partii politycznych;
* rozstrzygnie o zaistnieniu tymc6asow%j (r6%s6*o5y w s(rawowan'u (r6%6
(r%6y5%nta ur6;5u;
INNE ]UNKCJE S.OTYK=NE W S2DOWNICTWIE KONSTYTUCYJNYM INNYCB K-=J?WM
* orzekanie o odpowiedzialnoci konstytucy#ne#;
* rozstrzyganie spraw dot4 wa&noci wyborw i re0erendw;
* ustalanie powszechnie obowizu#ce# wykadni ustaw;
KONT-O/= NO-M
'stot< *ontro&' (i zarazem conditio sine *ua non sdownictwa konstytucy#nego( #est
orzekanie o hierarchiczne# zgodnoci aktw normatywnych ni&szego rz$du z aktami
normatywnymi wy&szego rz$du i eliminowaniu tych pierwszych w razie stwierdzenia
niezgodnoci;
* *ontro&a nast;(c6a ) dot4 aktw normatywnych #u& ustanowionych i ze wzgl$du na
to, i& rzeczywista tre norm kontrolowanych w procesie kontroli prewency#ne#
mo&e u#awni si$ dopiero podczas ich stosowania, 3A uzna, i& orzeczenie o
konstytucy#noci nie stanowi #ako res iudicata przeszkody do kontroli nast$pcze#;
* *ontro&a (r%w%ncyjna ) dot4 aktw normatywnych przed ustanowieniem % 6
przypadki (tylko prezydent(:
5ot# ustaw (r6%5 (o5('san'%m 'c: (r6%6 (r%6y5%nta;
5ot# um9w m';56ynaro5owyc: (r6%5 5o*onan'%m ratyW*acj' % brak
okrelonych obowizkw prezydenta w zwizku z ewentualnym stwierdzeniem
niezgodnoci takie# umowy z Aonstytuc#, ale ze wzgl$du na zadanie strze&enia
Aonstytuc#i, obowizkiem powinna by odmowa raty<kac#i;
(r6%5m'ot%m *ontro&' s:
* ustawy co 5o 64o5noHc' 6 Konstytucj< ' umowam' m';56ynaro5owym'
ratyW*owanym' ustaw< % dot4 wszystkich typw ustaw (bud&etowych,
raty<ku#cych(, cho wtpliwoci dot4 ustaw o zmianie konstytuc#i, ale racze# mo&na
pod ktem dochowania procedury z art4 6?- A4;
,=-
* umowy m';56ynaro5ow% co 5o 64o5noHc' 6 Konstytucj< % dot4 umw
wszelkiego typu, bez wzgl$du na tryb ich zawarcia;
* 'nn% (r6%('sy (rawa wy5an% (r6%6 c%ntra&n% or4any (a@stwow% co 5o
64o5noHc' 6 Konstytucj<V ratyW*owanym' u#m# ' ustawam' % dot4 przede
wszystkim rozporzdze8, gdy& orzekanie o uchwaach samorzdu i terenowe# adm4
rzd4 nale&y do kompetenc#i sdownictwa adm4 Kednak nie wyczerpu#e si$ na nich,
gdy& po#$cie Gprzepisy prawaH nie #est precyzy#ne i mo&na przy# i& #est to&same z
po#$ciem Gakt normatywnyH (ktre ma bogat tre orzecznicz(
t6w# mat%r'a&na *onc%(cja a*tu normatywn%4o ) akt normatywny to ka&da
regulac#a, zawiera#ca w swe# treci normy prawne (W abstrakcy#ne reguy
post$powania, skierowane do generalnie okrelonego adresata(, przy czym nie
istotna #est nazwa nadana dla danego aktu w';c (r6%5m'ot *ontro&' n'% j%st
o4ran'c6ony 5o a*t9w 6aw'%raj<cyc: Cr950a (ows6%c:n'% oGow'<6uj<c%4o
(rawa;
! gdy przepisy b$dce przedmiotem kontroli zostan uchylone to post$powanie przed
3A zosta#e umorzone, chyba, &e #est konieczne dla ochrony konstytucy#nych
wolnoci i praw;
! wg orzecz4 3A przy#$o si$, &e uchylenie aktu nie musi oznacza cakowite# utraty
mocy obo wizu#ce#, gdy akt taki mo&e by stosowany do orzekania o sytuac#ach z
przeszoci, to 3A mo&e uzna, &e cz$ciowo zachowa on moc obowizu#c i &e
mo&liwe #est wydanie orzeczenia merytorycznego;
! nie wa&ne #est, kiedy akt zosta wydany, cho wczenie# w u3A byo ograniczenie
dot4 aktw wydanych pod rzdami dawnych przepisw;
(o5staw< *ontro&' (punktem odniesienia( j%st:
* Konstytucja % tzn4 tylko akt z 64=+4,55D r4, ale konstytuc#a, to nie tylko tekst
pisany, ale te& zasady i wartoci, ktre wydobywane s przez doktryn$ i
orzecznictwo sdowe (% tzw4 konstytuc#a sdowa(; np4 wykadnia zasady
demokratycznego pa8stwa prawnego;
* ratyW*owan% umowy m';56ynaro5ow% % raty<kowane ustaw ) gdy dot4 ustaw,
wszystkie ) gdy dot4 aktw podustawowych % szczeglnie wa&na @A'Qz, ze wzgl$du
na bogat tre orzecznicz @3'Qz;
nie da#e to podstaw do orzekania o zgodnoci z prawem pochodnym P@, gdy&
zgodnie z ustalon lini orzecznicz @3* prawo do rozstrzygania konLiktw
mi$dzy ustawami a prawem P@ nale&y do wszystkich sdw;
* ustawy ) gdy dot4 aktw podustawowych;
*ryt%r'a *ontro&' wg u3A:
* 64o5noHI mat%r'a&na ) zgodno treciowa regulac#i;
* 64o5noHI (roc%5ura&na ) dochowanie trybu;
* 64o5noHI *om(%t%ncyjna ) czy organ wyda#cy akt mia do tego kompetenc#$, co
#est szczeglnie wa&ne przy badaniu rozporzdze8, do ktrych konieczne #est
tr#szczegowe upowa&nienie ustawowe;
'n'cjatywa *ontro&' moF% m'%I " Jormy (roc%5ura&n%:
* 'n'cjatywa *on*r%tna (pytania prawne( % zawsze zwizana z konkretn spraw
zawis przed sdem ) gdy sd (ka&dy( ma wtpliwoci co do zgodnoci danego aktu
mo&e wystpi do 3A z pytaniem prawnym na ka&dym etapie post$powania, a strony
mog #edynie wnioskowa do danego skadu orzeka#cego o przedstawienie pytania4
'ytanie prawne mo&e dot4 #edynie przepisu, ktry ma by podstaw orzekania
(przesanka relewantnoci(4 'o wydaniu orz4 3A, post$powanie zosta#e pod#$te i
rozstrzygni$te zgodnie z orz4;
* 'n'cjatywa aGstra*cyjna (wnioski( % pode#mowana w oderwaniu od konkretne#
sprawy, a krg podmiotw uprawnionych do #e# pod#$cia #est ograniczony ) wg
Qzesze#ko.*ochackiego nale&y odr&ni:
o49&n< &%4'tymacj; ) prawo do zakwestionowania ka&dego aktu niezale&nie od
tego, na ile #ego tre dot4 zakresu dziaania wnioskodawcy % prezydent,
,=7
marszaek *e#mu i *enatu, premier, pierwszy prezes *2, prezes 2*I, prokurator
generalny, prezes 2A i !'; oraz -= posom lub ?= senatorom;
s6c6%49&n< &%4'tymacj; ) prawo do zakwestionowania tylko aktw dot4 spraw z
zakresu dziaania danego podmiotu % A!* (dot4 niezale&noci sdw i
niezawisoci s$dziw(, organy stanowice samorzdu, oglnokra#owym
organom zwizkw zawodowych, oglnokra#owym wadzom organizac#i
pracodawcw i organizac#i zawodowych, kocioom i zwizkom wyznaniowym
wst$pna kontrola wnioskw organizac#i zawodowych i zwizkowych oraz
samorzdu;
* Gra* 'n'cjatywy 6 ur6;5u (gdy #est taki wymg dla we#cia w &ycie danego aktu(
ora6 'n'cjatywy w0asn%j TK;
(ost;(owan'% (r6%5 TKM
* naw'<6uj% 5o (ost;(owan'a s<5ow%4oV w s(rawac: n'%ur%4u&owanyc: stosuj%
s'; *(c;
* s*0a5y:
+QosoGow% ) gdy dot4 aktu podustawowego;
,QosoGow% ) gdy dot4 ustawy lub u4m4;
(%0ny s*0a5 (m'n# ! s;56'9w$ ) ka&da zawia sprawa, zwaszcza gdy orzeczenie
mo&e spowodowa nakady nieprzewidziane w bud&ecie lub gdy skad zamierza
odstpi od pogldu prawnego wyra&onego w orzeczeniu innego penego skdu;
* uc6%stn'cy: wnioskodawca, organ, ktry wyda zakwestionowany akt oraz
'rokurator Veneralny;
gdy orzeczenie mo&e spowodowa nieprzewidziane wydatki opini$ wyda#e te&
!:;
* sprawy z wnioskw i pyta8 zawsze w 0ormie ro6(rawy (kontradyktory#no i
publiczno(, a #awno wyczona tylko ze wzgl$du na bezpiecze8stwo pa8stwa lub
ochron$ ta#emnicy pa8stwowe#;
* orzeczenia 3A zapada# w';*s6oHc'< 40os9w % mo&liwo pata, gdy b$dzie parzysta
liczba s$dziw;
* or6%c6%n'% s*0a5a s'; 6 sentenc#i (wskazu#e przepisy i okrela o ich zgodnoci(
oraz uzasadnienia (rozwini$ta prezentac#a procesu mylowego(, a s$dzia ktry
gosowa przeciw mo&e zo&y zdanie odr$bne;
s*ut*' (rawn% or6%c6%@M
* (skutki makro( s*ut*' or6%c6%n'a 5&a 5a&s6%4o &osu s*ontro&owan%4o a*tu &uG
6awart%j w n'm normy;
wszystkie orzeczenia 3A ma# moc (ows6%c:n'% oGow'<6uj<c< i s
ostat%c6n% (nie ma odwoania( i (o5&%4aj< o40os6%n'u tam, gdzie by
ogoszony zakwestionowany akt;
45y a*t u6nany 6a 64o5ny to #ako res iudicata nie mo&e by zakwestionowany
ponownie z tego samego powodu;
45y a*t u6nany 6a n'%64o5ny to traci moc powszechnie obowizu#c, ale
konsekwenc# niezgodnoci nie #est niewa&no ex tunc, a tylko
wadliwoCwzruszalno, przy czym 3A okrela moment utraty mocy
obowizu#ce# % zasad #est dzie8 orzeczenia, ale mo&e to by inny termin:
nie wi$ce# ni& ,F m.cy ) gdy dot4 ustawy;
nie wi$ce# ni& ,6 m.cy ) gdy inny akt;
obowizek zasi$gania opinii !:, gdy orzeczenie powodu#e nieprzewidziane
wydatki;
przepis prze#ciowy dawa *e#mowi w okresie 6 lat (do ,D4,=4,555( od
uchwalenia A4 mo&liwo uchylenia orz4 3A;
* (skutki mikro( s*ut*' or6%c6%n'a 5&a 5%cy6j'V or6%c6%@ ' ro6str6y4n';I
(o5j;tyc: w (r6%s60oHc' na (o5staw'% ta*'%4o a*tu G<5C normy % domniemu#e
si$ wa&no pod#$tych wszystkich indywidualnych rozstrzygni$ zapadych na
podstawie tego aktu, a #edynie wprowadzona #est mo&liwo ich zakwestionowania;
SK=-E= KONSTYTUCYJN=
,=D
s*ar4a *onstytucyjna to s6c6%49&ny Hro5%* (rawny (o6wa&aj<cy j%5nostc% na
6wr9c%n'% s'; 5o s<5u *onstytucyjn%4o o 6w%ryW*owan'% ostat%c6nyc:
ro6str6y4n';I w0a56 (uG&'c6nyc:V o '&% ro6str6y4n';c'a narus6aj< *onstytucyjn'%
6a4warantowan% (rawa ' wo&noHc' s*arF<c%4o % waFn% 1 %&%m%nty:
* 'ncy5%nta&ny c:ara*t%r s*ar4' ) zwizany z konkretnym przypadkiem;
* o4ran'c6%n'% (o5stawy s*ar4' 5o narus6%@ (raw ' wo&noHc' o *onstytucyjnym
c:ara*t%r6%;
* suGsy5'arny c:ara*t%r s*ar4' ) po wyczerpaniu innych rodkw;
* (rawo ro6(o6nawan'a s*ar4' (r6y6nan% or4anom s<5own'ctwa
*onstytucyjn%4oV *t9r%4o ro6str6y4n';c'a w'<F< ws6yst*'% or4any (a@stwa;
w<s*'% uj;c'% s*ar4' ) s*ar4a (r6%c'w*o norm'%, tzn4 podstaw skargi mo&e by
tylko zarzut, &e orzeczenie narusza#ce prawaCwolnoci zostao wydane na podstawie
przepisu niezgodnego z konstytuc#;
s6%ro*'% uj;c'% s*ar4' ) s*ar4a (r6%c'w*o norm'% ' or6%c6%n'u, tzn4 podstaw
skargi mo&e by te& zarzut, &e samo orzeczenie zostao wydane w sposb narusza#cy
konstytuc# (np4 przy#$cie niewaciwe# interpretac#i, naruszenie praw proceduralnych(;
(o5m'ot%m s*ar4' mo&e by ka&dy, czy#e konstytucy#ne prawa i wolnoci zostay
naruszone, wi$c przede wszystkim osoba <zyczna (nie tylko obywatel(, ale i osoby
prawne, cho tylko w zakresie w #akim s podmiotami konstytucy#nych praw i wolnoci;
(o5staw< s*ar4' #est zarzut naruszenie konstytucy#nych wolnoci i praw, a #edyny
wy#tek dot4 prawa do azylu lub statusu uchodBcy;
* skarga musi w sposb konkretny wskazywa przepis narusza#cy, ale sporne #est czy
skarg$ mo&na oprze na zarzucie naruszenia zasady pa8stwa prawnego, a w
stosunku do zasady rwnoci wyczono tak mo&liwo (cho zgoszono - zda8
odr$bnych(;
* nie mo&e dot4 luki w prawie (zaniechania ustawodawcy(;
* nie mo&e dot4 aktu nienormatywnego (np4 statut spdzielni(;
* nie mo&e dot4 przepisu, ktry nie by podstaw rozstrzygni$cia, gdy& to
powodowaoby, &e skarga staa by si$ actio popularis;
* nie mo&e dot4 prawidowoci interpretowania prawa, chyba, &e nie#asno przepisu
prowadzi do takich rozbie&noci interpretacy#nych, &e narusza to A 4;
'nn% *on'%c6n% (r6%s0an*' 5o wn'%s'%n'a s*ar4'M
* narus6%n'% w wyn'*u or6%c6%n'a s<5u &uG or4anu a5m'n'stracj' (uG&'c6n%j;
* or6%c6%n'% mus' GyI ostat%c6n% (tzn4 brak innego rodka prawnego(, a w razie
wtpliwoci czy przysugu#e kasac#a ich rozstrzygni$cie nale&y do *2;
wykorzystanie procedur musi mie charakter merytoryczny, nie mo&na wnie
skargi, #e&eli sd z powodw 0ormalnych odrzuci skarg$;
wtpliwoci dot4 post$p4 karnego, w ktrym prawomocno wyrok uzysku#e
#eszcze przed wniesieniem skargi kasacy#ne#;
* przedmiotem mo&e by ty&*o 6ar6ut n'%64o5noHc' 6 *onstytucj<;
* t%rm'n 6aw'ty + m'%s';cy od dor$czenia ostatecznego rozstrzygni$cia;
* (r6ymus a5wo*ac*' ) musi by sporzdzona przez adwokataCradc$ prawnego,
chyba, &e skar&cym #est s$dzia, prokurator, notariusz, doktor habilitowany lub
pro0esor nauk prawa;
o5r;GnoHc' w 6a*r%s'% (ost;(owan'aM
* rozbudowana wst$pna kontrola dopuszczalnoci skargi . o nadaniu biegu decydu#e,
s$dzia, a za&alenie na #ego odmow$ nadania biegu rozpatru#e ? s$dziw;
* nada#c bieg 3A mo&e wstrzyma wykonanie zaskar&onego orzeczenia, #e&eli #ego
wykonanie mogo by spowodowa nieodwracalne skutki, wi&ce si$ z du&ym
uszczerbkiem dla skar&cego lub gdy przemawia za tym wa&ny interes publiczny lub
inny wa&ny interes skar&cego;
* o nadaniu skardze biegu in0ormu#e si$ !';, ktry mo&e wzi udzia w
post$powaniu;
* skarga rozpatrywana w skadzie ?. lub -.osobowym, a w sprawach zawiych w
penym skadzie;
,=F
* musi si$ odby rozprawa, chyba, &e wszyscy zgodz si$, &e badany akt #est
niezgodny z A4;
s*ut%* or6%c6%n'a dot4 aktu (skutek erga omnes(, a nie tylko sytuac#i indywidualne#, a
ustawa nic nie mwi o dalszym trybie rozstrzygania sprawy, ktre# skarga dot4, cho nie
ma wtpliwoci, &e skar&cy mo&e &da wznowienia post$powania;
-OZST-ZYENIE S.O-?W KOM.ETENCYJNYCB
s(9r *om(%t%ncyjny to ro6G'%FnoHI stanow's* co 5o 6a*r%su *om(%t%ncj' stron
t%4o s(oruV (r6y c6ym moF% 5ot# ty&*o *onstytucyjnyc: or4an9w c%ntra&nyc:;
nie mo&e dot4 sporw pionowych i organw Gniekonstytucy#nychH;
* c:ara*t%r (o6ytywny ) gdy dwa (wi$ce#( organw uzna#e si$ za waciwe do
rozstrzygni$cia;
* c:ara*t%r n%4atywny ) gdy dwa (wi$ce#( organw uzna#e si$ za niewaciwe do
rozstrzygni$cia;
'n'cjatywa: prezydent, marszaek *e#mu i *enatu, premier, '' *2, ' 2*I, ' 2A %
w$&szy zakres ni& zakres podmiotw, ktrych spr ten mo&e dotyczy;
(ost;(owan'% przed (%0nym s*0a5%m 3A, rozstrzygni$cie w 0ormie (ost;(owan'a,
o40as6an%4o w M.;
O-ZEK=NIE O ZEODNOYCI Z KONSTYTUCJ2 CE/?W /UN DZI=>=/NOYCI .=-TII .O/ITYCZNYCB
art# 11 K# ) wymaga by partie zrzeszay czonkw na zasadach rwnoci i
dobrowolnoci, a konkretyzac#a tych wymogw zna#du#e si$ w:
* ustaw'% o (art'ac: (o&'tyc6nyc: ) cel dziaania to wpywanie demokratycznymi
metodami na ksztatowanie polityki pa8stwa;
* art# 1+ K# ) zakaz istnienia partii i innych organizac#i, ktre w swoich programach
odwou# si$ do totalitarnych metod i praktyk dziaania nazizmu, 0aszyzmu i
komunizmu oraz gdy ich program zakada nienawi rasow i narodowociow,
stosowanie przemocy w celu zdobycia wadzy lub wpywu na polityk$ oraz
przewidu#e uta#nienie struktur lub czonkowstwa;
ty&*o j%5no ro6str6y4n';c'% m%rytoryc6n% z 6=== r4 dot4 'artii Qhrzeci#a8ska
Uemokrac#a !' ) uznane za zgodne;
j%5yn< (o5staw< #est zgodno z Aonstytuc# ;
'n'cjatyw; maj< t% sam% (o5m'oty co u(rawn'on% 5o 'n'cjowan'a *ontro&'
aGstra*cyjn%j;
" moF&'woHc' (ost;(owan'aM
* (owstan'% now%j (art'' % ko8czy si$ wpisem do ewidenc#i partii dokonywanym
przez *d ;kr$gowy w 9.wie, ktry mo&e wystpi do 3A o zbadanie #e# zgodnoci z
A4, a orzeczenie o niekonstytucy#noci powodu#e odmow$ wpisu do ewidenc#i;
to samo post$powanie w razie dokonania zmiany w statucie;
* brak uregulowa8 dot4 kontroli konstytucy#noci dziaalnoci 'stn'%j<c%j (art'';
(ost;(owan'% w (%0nym s*0a56'% w (roc%5ur6%M
* 45y 5ot# Ga5an'% c%&9w ) procedura kontroli norm (przedmiotem badania #est
statut partii, czyli akt o ^uasi.normatywnym charakterze(;
* 45y 5ot# 56'a0a&noHc' ) procedura kpk, a zebranie i utrwalenie dowodw 3A mo&e
zleci prokuratorowi generalnemu;
s*ut*'%m or6%c6%n'a o niezgodnoci #est wykrelenie partii z ewidenc#i oraz poddanie
partii post$powaniu likwidacy#nemu;
,=5
W>=DZ= S2DOWNICZ=# T-YNUN=> ST=NU#
OD.OWIEDZI=/NOY[ KONSTYTUCYJN=
OD.OWIEDZI=/NOY[ KONSTYTUCYJN= (.-=WN=$ TO OD.OWIEDZI=/NOY[ Z= N=-USZENIE
.-=W= -E=/IZOW=N= Z INICJ=TYWY .=-/=MENTU .-ZED O-E=NEM W>=DZY
S2DOWNICZEJ;
:'stor'a 'nstytucj':
T-YNUN=> ST=NU
3* to o5r;Gny or4an w0a56y s<5own'c6%j, przeznaczony do realizac#i
odpowiedzialnoci konstytucy#ne#, ale nie #est sdem w rozumieniu art4 ,D- ust4 , i nie
sprawu#e wymiaru sprawiedliwoci, ale ma c%c:y or4anu s<5own'c6%4oM
niezale&no, niezawiso s$dziw, a charakter zada8 to orzekanie czy konkretne
czyny stanowi naruszenie prawa (zbli&ony do sdu karnego, a czasem #ako taki dziaa(;
s*0a5 TSM
* (r6%wo5n'c6<cy ) z urz$du '' *2;
* " 6ast;(c9w i 1) c60on*9w wybranych przez *e#m na okres kadenc#i *e#mu, ale
zachowu# kompetenc#e do czasu wyboru nowych czonkw;
mo&liwe ponowne wybranie, a #edynie poowa musi mie odpowiednie
kwali<kac#e (oraz zast$pcy(;
#est to t6w# s<5 s%jmowy ) powizanie kadenc#i i wybr czonkw przez se#m;
Jun*cja c60on*a TS j%st :onorowa, wi$c n'%o5(0atna (nie liczc niewielkie# diety w
zwizku z penienie 0unkc#i oraz zwrotu ew4 kosztw(;
s$dziowie (o5&%4aj< ty&*o Konstytucj' ' ustawom i s n'%6aw'H&' TY/KO w
sprawowaniu 0unkc#i s$dziowskich;
o5wo0an'% moF&'w% ty&*oV 45y:
* 6r6%*n'% si$;
* trwa0a n'%65o&noHI do wykonywania czynnoci;
* (rawomocny wyro* s<5u;
przysugu#e im 'mmun't%t i n'%ty*a&noHI;
Z=K-ES OD.OWIEDZI=/NOYCI KONSTYTUCYJNEJ
o4ran'c6ony (o5m'otowo charakter odpowiedzialnoci konstytucy#ne# % + 4ru(y
os9G:
* (r%6y5%nt ) na#szerszy zakres odpowiedzialnoci (o wycznym charakterze(;
podobnie opisana w u3* odp4 marszakw, ale nie ma ona wyraBnego oparcia w art4
,5F i art4 ,?, ust4 6;
* osoGy (%0n'<c% najwyFs6% stanow's*a (a@stwow%:
(r%m'%r ' c60on*ow'% -M, wi$c nie dot4 innych osb za#mu#cych kierownicze
stanowiska w adm4 rzd4;
osoGyV *t9rym (r%m'%r (ow'%r6y0 *'%rowan'% m'n'st%rstw%m ) obecnie w
zwizku ze s0ormuowaniem ustawy o rzdzie mo&e to dot4 #edynie czonkw !:
lub samego premiera;
. NN. ) #edyny sposb usuni$cia ze stanowiska przed upywem kadenc#i;
. NIK ) te& #edyny sposb usuni$cia;
c60on*ow'% K--'T` ) te& #edyny sposb usuni$cia;
Nac6%&n%4o Dow95c; S'0 ZGrojnyc: ) powoywany i odwoywany na czas
wo#ny na wniosek premiera przez prezydenta;
* (os0ow'% ' s%natorow'% w zakresie zamania zakazu z art4 ,=D;
6a*r%s (r6%5m'otowy to naruszenie Aonstytuc#i lub ustawy, popenione w zwizku z
za#mowanym stanowiskiem lub w zakresie swo#ego urz$dowania W OD.OWIEDZI=/NOY[
Z= DE/IKT KONSTYTUCYJNYV tj# c6ynV *t9ry n'% G;5<c (r6%st;(stw%m s(%0n'a
0<c6n'% " (r6%s0an*'M
* c6yn (o&%4a na narus6%n'u *onstytucj' &uG ustaw, wi$c nie mo&e dot4 naruszenia
innych aktw;
* (o(%0n'%n'% c6ynu 6w'<6an% 6 wy*onywan'%m ur6;5u:
,,=
c6yn (o(%0n'ony w 6a*r%s'% ur6;5owan'a osoGy ) gdy dziaa w ramach
swoich kompetenc#i, ale z naruszeniem przepisw;
c6yn (o(%0n'ony w 6w'<6*u 6 6ajmowanym stanow's*'%m ) gdy pode#mu#e
dziaania pozosta#ce poza ramami #e# kompetenc#i, ale mo&liwe do dokonania ze
wzgl$du na za#mowane stanowisko;
odpowiedzialno 6a c6yn (o(%0n'ony w o*r%s'% ('astowan'a ur6;5uV a&%
%46%*wowana moF% GyI t%F (9Cn'%j, gdy& u3* ustanawia ,= okres przedawnienia, a
0akt, &e osoba nie peni #u& wCw 0unkc#i nie stanowi przeszkody w rozpocz$ciu
post$powania;
mo&liwe #est pocigni$cie do odpowiedzialnoci r9wn'%F w (r6y(a5*u 45y 6ac:o56'
w'na n'%umyH&na, ale odpowiedzialno ta nie ma charakteru obiektywnego
(konieczna przesanka winy(;
OD.OWIEDZI=/NOY[ K=-N= .-ZED TS
TS 56'a0a wt%5y ja*o s<5 *arny T 5ot# " *at%4or'' os9GM
* .-EZYDENT ) (art4 ,+- ust4 ,( w0aHc'woHI TS ma c:ara*t%r:
wy0<c6ny ) prezydent mo&e by pocigni$ty do odpowiedzialnoci tylko przed
3*, cho dla utrudnienia unikni$cia odpowiedzialnoci w okresie sprawowania
urz$du nie biegnie przedawnienie za przest$pstwa, za ktre nie postawiono go w
stan oskar&enia przed 3*;
6u(%0ny ) obe#mu#e wszystkie przest$pstwa, #akich prezydent dopuci si$ w
okresie sprawowania urz$du, bez wzgl$du na ich zwizek z piastowanym
urz$dem;
* CZ>ONKOWIE -M ) (art4 ,-7 ust4 ,( w0aHc'woHI TS ma c:ara*t%r:
c6;Hc'owy ) dot4 tylko przest$pstw popenionych w zwizku z za#mowanym
stanowiskiem, a za inne przed sdami powszechnymi;
kwestia kontrowersy#na ) *on*ur%ncyjny c6y wy0<c6ny charakter waciwoci
3* % przed we#ciem w &ycie Aonstytuc#i przy#$to charakter konkurency#ny, tzn4
do czasu a& nie postawiono go przed 3* mg by oskar&ony przed sdem
powszechnym, ale obecnie art4 ,-7 przy#mu#e nieco inne s0ormuowanie,
powodu#ce wtpliwoci, j%5na* TK w "771 r# o5(ow'%56'a0 na (ytan'%
(rawn%V F% j%st to w0aHc'woHI o c:ara*t%r6% *on*ur%ncyjnym;
* w poprzednim stanie prawnym mo&liwa bya rwnie& odpowiedzialno karna
(charakter cz$ciowy i konkurency#ny( innych osb, ale obecnie brak takiego
wyraBnego wskazania;
OD.OWIEDZI=/NOY[ .OS>?W I SEN=TO-?W
5ot# ty&*o narus6%n'a 6a*a6u 6 art# 17 (zakaz prowadzenia dziaalnoci z
osiganiem korzyci z ma#tku *' lub samorzdu lub nabywanie takiego ma#tku(, a
s6c6%490ow% unormowan'% w ustaw'%;
'n'cjatywa :arszaka izby, a (oc'<4n'%c'% uchwa izby, a TS or6%*a w (r6%5m'oc'%
(o6Gaw'%n'a man5atu;
.OST.OW=NIE
, Z=S=DNICZYCB ST=DI?WM
I# ZE>OSZENIE WST.NEEO WNIOSKUL
II# .OST.OW=NIE W KOMISJI OD.OWIEDZI=/NOYCI KONSTYTUCYJNEJL
III# .OST=WIENIE W ST=N OSK=-ZENI=L
IU# -OZ.OZN=NIE S.-=WY .-ZEZ TS W I INST#L
U# -OZ.OZN=NIE S.-=WY .-ZEZ TS W II INST#L
=D# I# WNIOSEK WST.NY to inic#atywa zobowizu#ca *e#m (12( do rozpatrzenia w
s0ormalizowane# procederze zasadnoci postawienia dane# osoby w stan oskar&enia;
(rawo 5o wyst<('%n'a 6 tym wn'os*'%m maj<:
gdy dot4 prezydenta % grupa min4 ,+= (,C+ skadu 12( czonkw 12;
gdy dot4 czonkw !: % prezydent oraz grupa min4 ,,- posw (,C+ skadu
se#mu(;
,,,
w przypadku pozostaych osb % prezydent, ,,- posw, komis#a ledcza
(konieczna uchwaa komis#i pod#$ta wi$kszoci 6C? za przy l obecnych(;
wyma4an'a 5ot# wn'os*u ) musi wskazywa osob$ oraz zarzut wraz ze
wskazaniem naruszonych przepisw oraz z uzasadnieniem % kompletno wniosku
bada :arszaek *e#mu, ktry mo&e go zwrci w celu uzupenienia (gdy brak
uzupenienia, pozostawia bez biegu( % :arszaek kieru#e wniosek do A;A;
=D# II#.OST.OW=NIE W KOK ) podobne do post$powania przygotowawczego (wg
niektrych to ledztwo se#mowe(:
przewodniczcy A;A przesya o5('s wn'os*u osoG'%V *t9r%j on 5ot# '
'nJormuj% o (raw'% 60oF%n'a ('s%mnyc: wyjaHn'%@ ' Hro5*9w 5owo5owyc:;
KOK o*r%H&a 6a*r%s ' s(os9G (r6%(rowa56%n'a (ost;(owan'a 5owo5ow%4o;
stosuj% s'; o5(ow'%5n'o *(* % mo&e przesuchiwa wiadkw, biegych, &da
akt i dokumentw, a osoba, ktre# wniosek dot4 mo&e uczestniczy w
posiedzeniach A;A;
na podstawie tych materiaw A;A uc:wa0a s(rawo65an'% wra6 6 wn'os*'%m
albo o postawienie w stan oskar&enia (musi spenia wymogi dla aktu oskar&enia
wg kpk( albo o umorzenie post$powania w sprawie;
=D# III# .OST=WIENIE W ST=N OSK=-ZENI=:
pod#$cie odpowiednie# uc:wa0y przez 12 lub *e#m:
prezydenta ) 6C? ustawowe# liczby 12 (W?D+(;
czonek !: ) ?C- ustawowe# liczby posw (6D7(;
pozostae osoby ) bezwzgl$dna wi$kszo przy l obecnych
j%5noc6%Hn'% wyG'%ra s(oHr95 s'%G'% " os*arFyc'%&';
s*ut*'%m te# uchway #est 6aw'%s6%n'% w s(rawowan'u ur6;5u (nie dot4 posw
i senatorw za art4 ,=D(;
post$powanie po nadaniu mu biegu przez :arszaka n'% u&%4a 5ys*ontynuacj'
(u3*(;
=D# IU# ' U# .OST.OW=NIE .-ZED TSM
I 'nst4 ) skad -.osobowy, II 'nst4 ) skad D.osobowy, a s*0a5y usta&an% s< (r6%6
&osowan'%;
stosu#e si$ o5(ow'%5n'o *(*;
jawnoHI, chyba, &e bezpiecze8stwo pa8stwa lub ochrona ta#emnicy pa8stwowe#;
oskar&ony ma (rawo 5o oGrony i ws6yst*'% 4warancj% (roc%5ura&n%;
*ary ktre mo&e wymierzy 3*:
utrata G'%rn%4o ' c6ynn%4o (rawa wyGorc6%4o (6.,= lat(;
6a*a6 6ajmowan'a *'%rown'c6yc: stanow's* &uG (%0n'%n'a Jun*cj'
zwizanych z odpowiedzialnoci w organach (a@stwowyc: lub organizac#ach
s(o0%c6nyc: (6.,= lat(;
utrata or5%r9w ' o56nac6%@ ora6 65o&noHc' 'c: u6ys*'wan'a (6.,= lat(;
z uwagi na szczeglne okolicznoci sprawy mo&e rwnie& o5st<('I o5 *aran'a
' (o(r6%staI na stw'%r56%n'u w'ny;
Z=WSZE gdy uzna, &e oskar&ony popeni delikt konstytucy#ny (nawet
nieumylnie( orzeka utrat; ur6;5uAstanow's*a;
gdy post$p4 dot4 posaCsenatora za art4 ,=D to j%5yn< ' wy0<c6n< *ar< j%st
(o6Gaw'%n'% man5atu;
45y c6yn wy(%0n'a 6nam'ona (r6%st;(stwa 3* wymierza ta*F% *ary
(r6%w'56'an% w ustaw'% *arn%j;
,,6
-ZECZNIK .-=W ONYW=TE/SKICB
ISTOT= INSTYTUCJI
OMNUDSM=N TO SZCZEE?/NY O-E=N .OWI2Z=NY Z .=-/=MENTEMV CZUW=J2CY N=D
.-=WID>OWOYCI2 .OST.OW=NI= =DMINIST-=CJI .UN/ICZNEJ WONEC ONYW=TE/I;
BISTO-I= *zwec#a w ,D=5, ale ostateczny ksztat uzyska dopiero w ,F=5 r4 )
na#pierw #ako 0unkc#onariusz parlamentu powoany do kontroli urz$dnikw
krlewskich, min4 w oparciu o skargi obywateli, stopniowo zacz nabiera mo&liwoci
wpywania na post$powanie w adm4
* ,5,5 r4 "inlandia, ,5-6 r4 2orwegia, ,5-? r4 Uania,
1 .ODST=WOWE CECBY CB=-=KTE-YSTYCZNEM
* samo56'%&ny or4an (a@stwowy o556'%&ony o5 a5m# ' s<5own'ctwaV 6wy*&%
w(rowa56ony w *onstytucj';
* or4an (ow'<6any 6 (ar&am%nt%m ) strukturalnie (powoywany przez parlament( i
0unkc#onalnie (#ego zadania mieszcz si$ w 0unkc#i kontrolne# parlamentu(;
* or4an o 5woja*'c: 6a5an'ac::
wys0uc:uj% s*ar4 obywateli ora6 (o5%jmuj% *ro*' w c%&u 'c: na(raw'%n'a
n'%(raw'50owoHc' (kryteria to nie tylko legalno, ale i suszno i
sprawiedliwo(;
'nJormuj% (ar&am%nt o stan'% (rawor6<5noHc';
* or4an 0atwo 5ost;(nyV o5Jorma&'6owany ' G%6(0atny, cho zwykle ma swoGo5;
w 5oG'%ran'u soG'% s(raw i (rawo j%5yn'% su4%rowan'a w0aHc'wyc:
ro6str6y4n';I;
.O/SK= okres mi$dzywo#enny ) brak; .OWST=> DO.IE-O W 1!3 -# (u!';( % nowela
kwietniowa nadaa mu rang$ konstytucy#n; konstytuc#a z 64=+4,55D r4 wprowadzia te&
!'U;
.OZYCJ= UST-OJOW=
samo56'%&ny or4an *onstytucyjny, pozosta#cy poza tradycy#nym tr#podziaem, a ze
wzgl$du na #ego dziaania i powizania nazywany #est or4an%m oc:rony (rawa;
* (ow'<6any 6 S%jm%mV c:oI n'% (r6%*r%H&a to j%4o samo56'%&noHc' '
o5r;GnoHc' % se#m za zgod senatu powou#e go; !'; przedkada se#mowi
sprawozdania ze swo#e# dziaalnoci; ponosi przed *e#mem odpowiedzialno na
zasadach okrelonych w ustawie;
* 6asa5a n'%6a&%FnoHc' o5 (o6osta0yc: or4an9w (a@stwa % inne organy nie ma#
na niego wpywu, a #ego wpyw na nie zawiera si$ w #ego zadaniach;
(owo0ywany (r6%6 S%jm 6a 64o5< S%natu % kandydata zgasza :arszaek i min4 ?-
posw % uchwaa bezwzgl$dna wi$kszo przy l obecnych % przekazanie uchway
*enatowi, ktry ma , miesic na wyra&enie zgody (milczenie W zgoda; brak zgody #est
ostateczny(;
wyma4an% *wa&'W*acj% % obywatelstwo polskie, wyr&nia si$ wiedz prawnicz,
dowiadczeniem zawodowym oraz wysokim autorytetem ze wzgl$du na walory moralne
i wra&liwo spoeczn;
*a5%ncja ) - lat, mo&liwe #edno ponowne powoanie, a po zako8czeniu kadenc#i !';
ma prawo wrci do poprzednie# pracy, o ile nie ma przeszkd prawnych;
(r6ys0u4uj% mu 'mmun't%t (#edynie za zgod *e#mu$ ' n'%ty*a&noHI (tylko gdy
zapany na gorcym uczynku(;
in"o'patibilitas T pose, senator, &adne stanowisko, z wy#tkiem pro0esora szkoy
wy&sze#;
a(o&'tyc6noHI % nie mo&e nale&e do partii politycznych, zwizku zawodowego, ani
prowadzi dziaalnoci nie da#ce# si$ pogodzi z godnoci urz$du;
o5wo0an'% tylko w przypadkach szczeglnych, #ak zrzeczenie, mier, trwaa
niezdolno na skutek choroby, uomnoci lub upadku si, sprzeniewierzenie si$
lubowaniu % decydu#e #edynie *e#m (art4 6,=(;
* wn'os%* o o5wo0an'% ) :arszaek i ?- posw ) do =-46=== r4 mg tylko
:arszaek, co byo lepsze bo chronio przed atakami politycznymi, ale dla
,,?
zagodzenia tego wprowadzono wymg by za odwoaniem gosowao ?C- przy l
obecnych (a #edynie gdy zrzecze si$ wystarczy bezwzgl$dna(;
* n'% (onos' o5(ow'%56'a&noHc' (r6%6 TS;
or4an j%5noosoGowy, ale mo&liwe #est powoanie 5o + 6ast;(c9w (w tym do spr4
&onierzy( 6a 64o5< Mars6a0*a;
mo&liwo powoywania te& (%0nomocn'*9w t%r%nowyc: 6a 64o5< Mars6a0*a;
N'uro -.O w 9arszawie ) or4an (omocn'c6y;
Z=K-ES I ]O-MY DZI=>=NI=
Z=D=NIE -.O % stan'% na straFy wo&noHc' ' (raw c60ow'%*a ' oGywat%&a
o*r%H&onyc: w Konstytucj' ora6 w 'nnyc: a*tac: normatywnyc: % art4 F= A4
zapewnia K=ZDEMU dost$p do !';;
* as(%*t (o5m'otowy ) dot4 obywateli, bezpa8stwowcw, cudzoziemcw, ale nie
innych podmiotw #ak osoby prawne czy organy samorzdu;
* as(%*t (r6%5m'otowy ) ochrona praw i wolnoci nie tylko konstytucy#nych, ale i
zawartych w innych aktach normatywnych (wi$c rwnie& wydane przez organy
lokalne(;
56'a0a&noHI -.O to Ga5an'% 56'a0an'a &uG 6an'%c:an'a or4an9wV or4an'6acj' '
'nstytucj' oGow'<6anyc: 5o (r6%str6%4an'a ' r%a&'6acj' tyc: (raw ' wo&noHc' %
w0aHc'woHI -.O oG%jmuj%:
* w s%ns'% (o5m'otowym ) dziaania ws6yst*'c: or4an9w w0a56y (uG&'c6n%j, ale
rozszerza ten zakres s0ormuowanie Ror4an'6acj%S, #ednak #est to *w%st'a s(orna i
od pocztku !'; podkrela, &e nie #est waciwy do interweniowania w relac#e
mi$dzy podmiotami prywatnymi;
* w s%ns'% (r6%5m'otowym ) ws6%&*'% 56'a0an'a (6an'%c:an'a(, a&% *w%st'a
s(orna czy te dziaania musz dot4 ty&*o sytuacj' j%5nost*' c6y mo4< 5ot# t%F
'nnyc: sJ%r Jun*cjonowan'a % brak #asne# odpowiedzi, ale zadaniem !'; #est te&
in0ormowanie o stanie praworzdnoci, a mao #est dziedzin adm4 ktre by tego nie
dot4;
*ryt%r'um *ontro&' ) pod ktem naruszenia prawa, wsp&ycia spoecznego i
sprawiedliwoci spoeczne# % w szczeglnoci !'; mo&e wkracza w s0er$ tzw4 uznania
adm4;
]O-MY DZI=>=NI= -.OM
I# WYST2.IENI= I INTE-WENCJE W S.-=W=CB INDYWIDU=/NYCB
(un*t wyjHc'a to (ow6';c'% 'nJormacj' ) mo&e dziaa 6 w0asn%j 'n'cjatywy,
a&% r%4u0< j%st 56'a0an'% na wn'os%* (nie musi dot4 wasne# sprawy, nie ma
&adnych wymogw 0ormalnych, prcz koniecznoci oznaczenia nadawcy(;
-.O (o 6a(o6nan'u s'; 6 wn'os*'%m moF%M
poprzesta na wskazaniu waciwych rodkw prawnych;
przekaza spraw$ wg waciwoci
nie pod# sprawy;
pod# spraw$ % zale&y od uznania !';;
45y (o5%jm'% s(raw; moF%M
prowadzi spraw$ samodzielnie;
zwrci si$ o zbadanie sprawy do organw waciwych (organy nadzoru,
prokuratura, kontrola pa8stwowa, zawodowa, spoeczna(;
zwrci si$ do se#mu o zlecenie 2A kontroli;
45y 65%cy5uj% s'; (rowa56'I (ost;(owan'% samo56'%&n'% (r6ys0u4uj% mu
s6%r%4 u(rawn'%@M
prawo badania (te& bez uprzedzenia( ka&de# sprawy na mie#scu;
prawo &dania wy#anie8;
prawo &dania przedstawienia akt ka&de# sprawy prowadzone# przez organy
adm4 publiczne#;
prawo &dania przedo&enia in0ormac#i prowadzone# przez sdy, prokuratur$ i
inne organy cigania;
,,+
prawo zlecania ekspertyz i opinii;
(o 6Ga5an'u s(rawy moF%M
(o5j<I 'nt%rw%ncj; 5&a 6a0atw'%n'a s(rawy % wyst<('%n'% kierowane do
organu narusza#cego prawaCwolnoci (z uwzgl$dnieniem niezawisoci
s$dziowskie#( lub do organu nadrz$dnego z wnioskiem o zastosowanie rodkw
przewidzianych prawem % adresat ma ?= dni na poin0ormowanie !'; o
pod#$tych dziaaniach, a w razie gdy nie zadowol !'; mo&e on wystpi do
organu nadrz$dnego o pod#$cie odpowiednich dziaa8;
nie ma kompetenc#i wadczych (nie mo&e merytorycznie rozstrzygn w
sprawie(, dlatego sia #ego oddziaywania musi wynika z #ego autorytetu;
'nn% Hro5*' o556'a0ywan'a 6w'<6an% 6 (roc%s%m (mo&e #e pode#mowa w
0ormach procesowych(:
&da wszcz$cia post$powania w sprawach cywilnych oraz wzi w nich
udzia na prawach prokuratora;
&da wszcz$cia post$powania przygotowawczego w przypadku przest$pstw
ciganych z urz$du;
wnosi kasac#$ w post$powaniu cywilnym i karnym;
zwrci si$ o wszcz$cie post$powania adm4, wnosi skarg$ do sdu adm4 oraz
uczestniczy w tych post$p4 na prawach prokuratora oraz wnosi rewiz#e
nadzwycza#ne od orz4 2*I;
wzi udzia w post$p4 przed 3A w sprawie skargi konstytucy#ne#;
II# WYST2.IENI=V INICJ=TYWY I WNIOSKI DOT# OE?/NYCB .-ON/EM?W OCB-ONY .-=W I
WO/NOYCI ONYW=TE/I, a w szczeglnoci:
(r6%5staw'I wn'os*' 6m'%r6aj<c% 5o 6a(%wn'%n'a s*ut%c6n%j oc:rony (raw
' wo&noHc' ' us(rawn'%n'a tryGu 6a0atw'an'a s(raw % obowizek za#$cia
stanowiska przez adresata;
wyst<('I 6 wn'os*'%m o (o5j;c'% 'n'cjatywy ustawo5awc6%j &uG o
6m'an;Awy5an'% 'nnyc: a*t9w (rawnyc:, dot4 praw i wolnoci czowieka i
obywatela;
wyst<('I 5o TK 6 wn'os*'%m o 6Ga5an'% 64o5noHc' z Aonstytuc#,
raty<kowanymi u4m4 lub ustawami przepisw prawa dot4 praw i wolnoci
czowieka i obywatela;
wyst<('I 5o SN 6 wn'os*'%m o (o5j;c'% uc:wa0y ma#ce# na celu wy#anienie
przepisw prawnych budzcych wtpliwoci lub rozbie&noci w stosowaniu;
% oGow'<6%* coroc6n%4o przekazywani s(rawo65an'a 6% swoj%j 56'a0a&noHc'
*e#mowi i *enatowi ora6 'nJormacj; o stan'% (r6%str6%4an'a wolnoci i praw
czowieka i obywatela (podawane do publiczne# wiadomoci(;
% oGow'<6%* (r6%5staw'an'a o*r%H&onyc: 'nJormacj' &uG (o5%jmowan'a
c6ynnoHc' w okrelonych sprawach 45y 6wr9c' s'; o to Mars6a0%* S%jmu;
% moF% (r6%5*0a5aI S%jmow' ' S%natow' o*r%H&on% s(rawy wyn'*aj<c% 6 j%4o
56'a0a&noHc';
% 9 '!IA3OQ@ 2IKE@'*1O: c!;UA@: ;UU1I]O9I2I K@*3 19!IQI2@ *T U; c!;UAb9
:I*;9@V; '!1@AI1P, 3O: XI!U1@K, n@ U; 3@K ';!O 1I9*1@ ';3!I"] *;X@ 12IE@pd
QM *O:'I3T P12I2@;
,,-
ST=NY N=DZWYCZ=JNE
ISTOT= INSTYTUCJI
ST=N N=DZWYCZ=JNY TO .OJ=WIENIE SI W .=\STWIE SYTU=CJI SZCZEE?/NEEO
Z=E-OZENI=V KT?-EJ -OZWI2Z=NIE WYM=E= SIENICI= DO Y-ODK?W SZCZEE?/NYCB
T=KICB J=KM
* KONCENT-=CJ= W>=DZY W -K=CB EEZEKUTYWY;
* OE-=NICZENI= .-=W I WO/NOYCI ONYW=TE/I;
* ZMI=NY W ST-UKTU-ZE I Z=S=D=CB ]UNKCJONOW=NI= O-E=N?W .=\STWOWYCB,
* ZMI=NY W SYSTEMIE ST=NOWIENI= .-=W=4
czyli zawieszenie niektrych regulac#i konstytucy#nych i wprowadzenie regulac#i
wy#tkowych;
(ar%m'a: salus rei publicae suprema lex esto (ratunek !zeczypospolite# . prawem
na#wy&szym(;
tr6y t%n5%ncj% w% ws(90c6%snyc: r%4u&acjac: 5ot# stan9w na56wyc6ajnyc:M
* *onstytucjona&'6acja tyc: r%4u&acj' ) przy czym szeroko i g$boko tych
regulac#i uzale&niona #est od dowiadcze8 historycznych pa8stw;
* 5yJ%r%ncjacja r9Fnyc: (ostac' stanu na56wyc6ajn%4o ze wzgl$du na
konieczno doboru rodkw do celw;
* (ar&am%ntary6acja (roc%su (o5%jmowan'a 5%cy6j' o w(rowa56%n'u G<5C
*ontynuowan'u stanu na56wyc6ajn%4o ) cho w tym czasie to egzekutywa ma
na#szersz wadz$, #ednak przepisy wprowadza# r&nego rodza#u gwaranc#e dla
mo&liwoci za#$cia przez parlament stanowiska oraz zakazy dokonywania pewnych
zmian;
r%4u&acj% m';56ynaro5ow% % cho #est to suwerenne prawo ka&dego pa8stwa, #ednak
po#awiy si$ pewne regulac#e mi$dzynarodowe dot4 stanw nadzwycza#nych:
* M';56ynaro5owy .a*t .raw OGywat%&s*'c: ' .o&'tyc6nyc: 6 1!)) r# (raty04 w
,5DD r4( dopuszcza zawieszenie swo#ego stosowania:
tylko w sytuac#i wy#tkowego niebezpiecze8stwa publicznego zagra&a#cego
istnieniu narodu;
tylko zgodnie z zasad proporc#onalnoci;
tylko o ile pod#$te kroki nie s sprzeczne z innymi zobowizaniami
mi$dzynarodowymi i o ile nie pociga# za sob dyskryminac#i wycznie z
powodu rasy, koloru skry, pci, #$zyka, religii lub pochodzenia spoecznego;
tylko pod warunkiem urz$dowego ogoszenia wprowadzenia stanu
nadzwycza#nego i poin0ormowania *ekretarza Veneralnego ;21 o zakresie i
powodach zawieszenia zobowiza8 'aktu;
zakaz zawieszenia niektrych praw (m4in4 prawo do &ycia, zakaz tortur, zakaz
niewolnictwa(;
* Euro(%js*a Konw%ncja .raw C60ow'%*a 6 1!,7 r# (raty04 w ,556 r4( dopuszcza
zawieszenie swo#ego stosowania:
w przypadku wo#ny lub innego niebezpiecze8stwa publicznego zagra&a#cego
&yciu narodu,
tylko w zakresie cile odpowiada#cym wymogom sytuac#i,
pod warunkiem, &e rodki te nie s sprzeczne z innymi zobowizaniami wy.
nika#cymi z p4m4;
zakaz uchylania niektrych praw (prawo do &ycia, zakaz tortur oraz nieludzkiego
lub poni&a#cego traktowania, zakaz niewolnictwa, nullum crimen sine lege;
obowizek poin0ormowania *ekretarza Veneralnego !ady @uropy;
.o&s*a
* konstytuc#a marcowa wprowadzaa 6 stany (wo#enny ) wprowadzany przez rzd za
zgod prezydenta podczas wo#ny lub w razie zagro&enia wybuchem wo#ny;
wy#tkowy ) wprowadzany #Cw w razie rozruchw wewn$trznych lub rozlegych
knowa8 o charakterze zdrady stanu, zagra&a#cych konstytuc#i pa8stwa albo
bezpiecze8stwu obywateli(, ktre musiay by potwierdzone przez *e#m, oraz
okrelone byy prawa, ktre mogy by zawieszone;
,,7
* podobne rozwizania w konstytuc#i kwietniowe#;
* konstytuc#a lipcowa ) pocztkowo tylko stan wo#enny (wprowadzany przez !ad$
'a8stwa dla obronnoci i bezpiecze8stwa pa8stwa ) obe#mowao to zagro&enie
wewn$trzne i zewn$trzne(;
podczas wprowadzenia stanu wo#ennego w ,5F, r4 !ada 'a8stwa wydaa dekrety
z moc ustawy regulu#ce szczegowo ten stan, pomimo i& trwaa wtedy ses#a
parlamentu;
,5F? r4 ) zmiana konstytuc#i ) rozr&nienie stanu wo#ennego i wy#tkowego;
* kole#ne zmiany dopiero w konstytuc#i z ,55D r4;
Z=S=DY KONSTYTUCYJNE
) Z=S=D ODNOSZ2CYCB SI JEDNO/ICIE DO WSZYSTKICB SYTU=CJI ST=NU N=DZWYCZ=JNEEOM
I# Z=S=D= WYJ2TKOWOYCI (SUNSYDI=-NOYCI$ T stan nadzwycza#ny mo&e by
wprowadzony tylko w sytuac#i szczeglnego zagro&enia (oglnych charakter, ale
doprecyzowany w p4m4 ) zagro&enia &ycia narodu( i tylko #e&eli zwykle rodki s
niewystarcza#ce (art4 66F ust4 ,(;
II# Z=S=D= /EE=/NOYCI oznacza, &e:
wprowadzenie tylko na podstawie ustawy i w drodze rozporzdzenia (art4 66F ust4
6(;
tre stanu nadzwycza#nego (zakres dopuszczalnych ogranicze8 praw i wolnoci
oraz zasady dziaania organw wadzy publiczne#( musi okrela ustawa (art4 66F
ust4 ?(;
straty ma#tkowe spowodowane stanem nadzwycza#nym powinny (cho nie musz(
by wyrwnane przez pa8stwo (zasady okrelone w ustawie( ) dot4 to strat
poniesionych zgodnie z prawem, a nie niezgodnych, ktre na podstawie art4 DD
ust4 , (nie zosta wyczony( musz by wyrwnane;
III# Z=S=D= .-O.O-CJON=/NOYCI T pod#$te dziaania musz odpowiada stopniowi
zagro&enia (art4 66F ust4 -( ) zasada ta ma bogate orzecznictwo oraz nale&y te&
pami$ta o ograniczeniach z art4 ?, ust4 ?;
IU# Z=S=D= CE/OWOYCI T pod#$te dziaania powinny zmierza do #ak na#szybszego
przywrcenia normalnego 0unkc#onowania pa8stwa (art4 66F ust4 -(;
U# Z=S=D= OCB-ONY .ODST=W SYSTEMU .-=WNEEO T to zakaz uchwalania ustaw
regulu#cych pewne materie (Aonstytuc#a, ordynac#e wyborcze, ustawy o stanach
nadzwycza#nych ) art4 66F ust4 7( oraz zachowanie monopolu ustawodawczego
*e#mu, z wy#tkiem stanu wo#ennego;
UI# Z=S=D= OCB-ONY O-E=N?W .-ZEDST=WICIE/SKICB T w czasie stanu nadzwycza#nego
oraz w czasie 5= dni po nim (art4 66F ust4 D( nie mo&na:
skrci kadenc#i *e#mu,
przeprowadzi re0erendum oglnokra#owego,
przeprowadzi wyborw (do samorzdu mo&na tylko tam, gdzie nie byo stanu(;
odpowiednio ulega przedu&eniu kadenc#a tych organw;
dopiero w 6==6 r4 uchwalono ustawy o stanach nadzwycza#nych:
* ustawa z dnia ,F kwietnia 6==6 r4 o stanie kl$ski &ywioowe# (uk&(;
* ustawa z dnia 6, czerwca 6==6 r4 o stanie wy#tkowym (uswy(;
* ustawa z dnia 65 sierpnia 6==6 r4 o stanie wo#ennym oraz o kompetenc#ach
2aczelnego Uowdcy *i 1bro#nych i zasadach #ego podlegoci konstytucy#nym
organom !' (uswo(;
* ustawa z dnia 66 listopada 6==6 r4 o wyrwnywaniu strat ma#tkowych wynika#cych
z ograniczenia w czasie stanu nadzwycza#nego wolnoci i praw czowieka i
obywatela;
* nowelizac#a ustawy z dnia 6, listopada ,57D r4 o powszechnym obowizku obrony
!' (u';(;
ST=N WOJENNY
ST=N WOJENNY (=-T# ""!$ 8 MOZE NY[ W.-OW=DZONY TY/KO W + SYTU=CJ=CBM
,,D
* ZEWNT-ZNEEO Z=E-OZENI= .=\STW= (tak&e przez dziaania terrorystyczne( %
przesanka niedookrelona;
* ZN-OJNEJ N=.=YCI N= TE-YTO-IUM -. % przesanka okrelona, nale&y #
interpretowa na tle Aarty 21;
* JEZE/I Z UMOWY MIDZYN=-ODOWEJ WYNIK= ZONOWI2Z=NIE DO WS.?/NEJ ON-ONY
.-ZECIWKO =E-ESJI % obecnie takie zobowizanie wynika z 'aktu 2I3;, przy czym
pakt 0ormuu#e wasn de<nic#$ po#$cia agres#a;
ro6(or6<56%n'% o w(rowa56%n'u stanu woj%nn%4o T wyda#e prezydent na wniosek
premiera i musi #e poda do publiczne# wiadomoci oraz przedstawi *e#mowi w ciagu
+F godzin, ktry niezwocznie rozpatru#e to rozporzdzenie i mo&e #e uchyli
bezwzgl$dn wi$kszoci przy l obecnych (art4 6?,(;
t%r%n T mo&e dot4 cz$ci lub caoci terytorium;
c6as T wprowadzany na czas nieoznaczony, ale uswo wprowadza nakaz zniesienia po
przywrceniu normalnego 0unkc#onowania pa8stwa;
moG'&'6acja T w razie bezporedniego, zewn$trznego zagro&enia pa8stwa prezydent
na wniosek premiera zarzdza powszechn lub cz$ciow mobilizac#$ oraz u&ycie *i
1bro#nych do obrony pa8stwa (art4 ,?7(;
*'%rowan'% obron pa8stwa nale&y do prezydenta we wspdziaaniu z !:
(zast$powana przez premiera(:
* (r%6y5%nt na wniosek premiera okrela zadania *i 1bro#nych w czasie stanu
wo#ennego;
zatwierdza (na wniosek 2aczelnego Uowdcy *1( plany operacy#nego u&ycia *1;
uzna#e (na wniosek 2U *1( okrelone obszary pa8stwa za stre0y bezporednich
dziaa8 wo#ennych;
* -M % zarzdza prze#cie na wo#enne zasady dziaania organw wadzy publiczne#
oraz okrela zasady dziaania tych organw w stre<e bezporednich dziaa8
wo#ennych (mo&e te& #e zawiesi(;
* ND SZ ) dowodzi *1;
* woj%wo5ow'% ) cywilne kierowanie w terenie, wraz z mo&liwociami nakadania
zada8 na samorzd;
* premier na wniosek wo#ewody mo&e 6aw'%s'I or4any samor6<5u ' ustanow'I
6ar6<5 *om'saryc6ny;
* brak podstaw do zawieszenia parlamentu (#edyne ograniczenie #ego roli to
rozporzdzenia prezydenta z moc ustawy( ani dziaalnoci sadw i 3rybunaw
(zmiany to zaostrzenie odpowiedzialnoci, mo&liwo zmiany kognic#i sdw
wo#skowych, ale np4 sdy wy#tkowe i tryb doraBny tylko w czasie wo#ny q stan
wo#enny(;
art# "++ 8 o*r%H&a (rawaV *t9r% n'% mo4< GyI o4ran'c6on% w stan'% woj%nnym '
wyj<t*owymV a (o6osta0% mo4< GyI o4ran'c6on% 6 6ac:owan'%m warun*9w 6 art#
""3 ' 6a*a6u 5ys*rym'nacj' 6 art# "++ ust# ";
* art4 ?= godno;
* art4 ?+, ?7 obywatelstwo;
* art4 ?F ochrona &ycia;
* art4 ?5, +=, +, ust4 + humanitarne traktowanie;
* art4 +6 nullum crimen sine lege;
* art4 +- dost$p do sdu;
* art4 +D dobra osobiste;
* art4 -? sumienie i religia;
* art4 7? petyc#e;
* art4 +F i D6 rodzina i dziecko,
ustawa o stan'% woj%nnym (r6%w'5uj% moF&'woHI w(rowa56%n'a &'c6nyc:
o4ran'c6%@ wo&noHc' ' (raw (decydu#e o ich wprowadzeniu premier, ministrowie lub
wo#ewoda(:
1# nakaz noszenia dowodu to&samoci, zakaz zmiany mie#sca pobytu bez zezwolenia;
"# zawieszenie prawa do organizowania zgromadze8, imprez masowych, stra#kw i innych
,,F
0orm protestu, z wy#tkiem zgromadze8 organizowanych przez kocioyCzwizki na
terenie ich wity8 i podobnych budynkw;
+# zawieszenie dziaalnoci tych zare#estrowanych stowarzysze8, partii, zwizkw
zawodowych i innych organizac#i, ktrych dziaalno mo&e utrudni realizac#$ dziaa8
obronnych;
1# wprowadzenie cenzury prewency#ne# rodkw spoecznego przekazu (pewne wy#tki
dot4 kociowCzwizkw( oraz wprowadzenie zaguszania sygnau radiowego lub
telewizy#nego;
,# wprowadzenie kontroli zawartoci korespondenc#i pocztowe#, tele0oniczne# i
telekomunikacy#ne#;
)# zawieszenie za#$ dydaktycznych wszelkiego rodza#u (wy#tek dot4
kociowCzwizkw(;
# zawieszenie 0unkc#onowania transportu, systemw cznoci, dziaalnoci
telekomunikacy#ne# i pocztowe#, wprowadzenie ogranicze8 obrotu kra#owymi i
dewizowymi rodkami patniczymi, zakaz ruchu po#azdw na drogach publicznych;
3# za#$cieCzarekwirowanie na potrzeby obronne rodkw transportu, wprowadzenie
powszechnego obowizku wykonywania pracy, wprowadzenie administracy#nego na#mu
lokali i budynkw, dokwaterowywanie osb, za#mowanie nieruchomoci niezb$dnych
dla *i 1bro#nych lub obrony pa8stwa;
!# wprowadzenie reglamentac#i towarw konsumpcy#nych (tzw4 kartek(;
17# nakazanie okresowego zawieszenia dziaalnoci gospodarcze# okrelonego rodza#u
lub uzale&nienia #e# prowadzenia od uzyskania zezwolenia;
11# ob#$cie militaryzac# #ednostek organizacy#nych, ktre wykonu# zadania
szczeglnie wa&ne dla obronnoci lub bezpiecze8stwa pa8stwa;
6m'any w oGow'<6*ac: oGywat%&' 6w'<6anyc: 6 oGronnoHc'< *raju (u.O$M
* zmienia# si$ zasady powoywania obywateli do su&by wo#skowe#;
* rozszerzeniu ulega obowizek su&by w obronie cywilne#;
* mo&liwe #est powoanie obywatela do su&by w zmilitaryzowanych #ednostkach
organizacy#nych;
* rozszerzeniu ulega zakres wiadcze8 osobistych i rzeczowych obywateli;
stan wojny (art# 11)( to nie stan wo#enny, a #ego istot #est oddziaywanie na zewntrz
pa8stwa ) na paszczyBnie mi$dzynarodowe#;
* w(rowa56an% (r6%6 S%jmV a j%H&' n'% moF% s'; 6%GraI to (r6%6 (r%6y5%nta (S
*ontrasy4nata(;
w razie zbro#ne# napaci na terytorium !';
gdy wynika z u4m4 zobowizanie do wsplne# obrony przeciwko agres#i;
brak przesanki Gzewn$trznego zagro&enia pa8stwaH wi$c wykluczona #est tzw4
wo#na prewency#na;
* 6a*o@c6%n'% (r6%6 6awarc'% (o*oju ) wy0<c6na *om(%t%ncja (ar&am%ntu, ale
potrzebna #est do tego umowa m';56ynaro5owa i w zwizku z tym, koniczne #est
ws(9056'a0an'% (ar&am%ntu 6 (r%6y5%nt%m;
* n'%w'%&% ur%4u&owa@ w Konstytucj' 5ot# stanu wojnyM
skutkiem podstawowym, cho nie wymaganym mo&e by wprowadzenie stanu
wo#ennego;
art4 ,?+ ust4 + ) mianowanie (i odwoywanie( 2U *1 przez prezydenta na
wniosek premiera (czas wo#ny(;;
art4 ,D- ust4 6 ) mo&liwo ustanowienia sdw wy#tkowych i trybu doraBnego
(czas wo#ny(;
uFyc'% SZ (o6a 4ran'cam' (a@stwa dopuszczone w art# 11 to nie to samo co
wprowadzenie stanu wo#ny lub wo#ennego;
* zasady ich u&ycia w raty<kowane# u4m4 lub ustawie;
* ustawa o zasadach u&ycia lub pobytu *1 !' poza granicami pa8stwa ) 6 sytuac#e:
RuFyc'%S SZ ) w celu udziau w konLikcie zbro#nym lub dla wzmocnienia si
pa8stwa lub pa8stw so#uszniczych, mis#i poko#owe#, akc#i zapobie&enia aktom
terroryzmu lub ich skutkom;
,,5
decydu#e prezydent na wniosek premiera i niezwocznie in0ormu#e
marszakw;
R(oGytS SZ ) w celu udziau w szkoleniach i wiczeniach wo#skowych; akc#ach
ratowniczych, poszukiwawczych lub humanitarnych; przedsi$wzi$ciach
reprezentacy#nych;
decydu#e !: lub odpowiedni minister (:;2 lub :*9( i niezwocznie
in0ormu#e prezydenta;
* ustawa o zasadach pobytu wo#sk obcych na terytorium !' oraz zasadach ich
przemieszczania si$ przez to terytorium % !: lub :;2 ma prawo wyra&ania zgody
na taki pobyt (obowizek in0ormowania prezydenta i marszakw( lub
przemieszczanie si$, chyba &e odmienna regulac#a wynika z raty04 na podstawie
ustawy u4m4;
ST=N WYJ2TKOWY
ST=N WYJ2TKOWY (=-T# "+7$ MOZE ZOST=[ W.-OW=DZONY TY/KO W T-ZECB
SYTU=CJ=CBM
* W -=ZIE Z=E-OZENI= KONSTYTUCYJNEEO UST-OJU .=\STW=L
* W -=ZIE Z=E-OZENI= NEZ.IECZE\STW= ONYW=TE/IL
* W -=ZIE Z=E-OZENI= .O-Z2DKU .UN/ICZNEEOL
wg uswy ) zagro&enia te mog wynika z dziaa8 terrorystycznych i gdy nie ma
mo&liwoci unikni$cia zagro&enia przez u&ycie zwykych rodkw
konstytucy#nych;
ro6(or6<56%n'% o w(rowa56%n'u stanu wyj<t*ow%4o wy5aj% (r%6y5%nt na
wn'os%* -ML
* w cigu +F godzin przedkada #e *e#mowi, ktry niezwocznie #e rozpatru#e;
uchylenie bezwzgl$dn wi$kszoci przy l obecnych;
c6as % od dnia ogoszenia w Uz4P4 na czas nie du&szy ni& 5= dni, z mo&liwoci , raz
przedu&enia za zgod *e#mu na 7= dni;
t%r%n % na cz$ci lub caoci terytorium;
*'%rown'ctwo dziaaniami zmierza#cymi do usuni$cia zagro&e8 sprawu#e premier (lub
wo#ewoda, #eli tylko w , wo#ewdztwie(;
* moF&'woHI 6aw'%s6%n'a or4an9w samor6<5u wraz z ustanowieniem 6ar6<5u
*om'saryc6n%4o ) lakoniczne uregulowania;
* o4ran'c6%n'% autonom'' s6*90 wyFs6yc:;
* Gra* moF&'woHc' o4ran'c6%n'a ro&' (ar&am%ntuV s<59w ' tryGuna09w (nie mo&na
zmieni kognic#i sdw wo#skowych ani wprowadzi sdw wy#tkowych i trybu
doraBnego(;
prezydent na wniosek premiera mo&e postanowi o uFyc'u SZ do przywracania
normalnego 0unkc#onowania pa8stwa, #e&eli dotychczas zastosowane siy i rodki
zostay wyczerpane % kieru#e nimi :;2, a &onierze ma# niektre uprawnienia
polic#antw;
6a*r%s 5o(us6c6a&nyc: o4ran'c6%@ (raw ' wo&noHc' taki #ak w stanie wo#ennym;
ustawa o stan'% wyj<t*owym w(rowa56a moF&'woHI o4ran'c6an'a (raw '
wo&noHc' (przez premiera, ministrw lub wo#ewodw(:
1# o5osoGn'%n'% os9G (powy&e# ,F, wy#tkowo ,D lat(, gdy uzasadnione pode#rzenie, &e
na wolnoci ich dziaalno mo&e zagra&a konstytucy#nemu ustro#owi pa8stwa,
bezpiecze8stwu obywateli lub porzdkowi publicznemu, albo gdy odosobnienie #est
konieczne dla zapobie&enia popenienia czynu karalnego;
nie uchyla to immunitetw;
decydu#e wo#ewoda, zaskar&enie do sdu adm4 i rozprawa wyznaczona w cigu D
dni;
"# 1Q ' !Q11 (un*t 6% stanu wojny;
ST=N K/SKI ZYWIO>OWEJ
ST=N K/SKI ZYWIO>OWEJ TO K=T=ST-O]= N=TU-=/N= /UN =W=-I= TECBNICZN=V
,6=
KT?-YCB SKUTKI Z=E-=Z=J2 ZYCIU /UN ZD-OWIU DUZEJ /ICZNY OS?NV MIENIU W
WIE/KICB -OZMI=-=CB =/NO Y-ODOWISKU N= ZN=CZNYCB ONSZ=-=CBV = .OMOC I
OCB-ON= MOE2 NY[ SKUTECZNIE .ODJTE TY/KO .-ZY Z=STOSOW=NIU
N=DZWYCZ=JNYCB Y-ODK?W
* MOZE NY[ WYWO>=NE DZI=>=NIEM TE--O-YSTYCZNYML
ro6(or6<56%n'% -M dla c6;Hc' &uG ca0oHc' terytorium na c6as n'% 50uFs6y n'F +7
5n' ((r6%50uF%n'% 6a 64o5< s%jmu(;
*'%rown'ctwo ) o5(ow'%5n'% or4any a5m# &o*a&n%j: w#t (burmistrz, prezydent
miasta(, starosta lub wo#ewoda, w zale&noci od zasi$gu kl$ski, a gdy wi$ce# ni& ,
wo#ewdztwo :*9 lub inny wyznaczony przez premiera;
* prawo wydawania polece8 organom adm4 ni&szego szczebla oraz innym publicznym
#ednostkom na tym terenie;
* w razie koniecznoci mog by przekazane oddziay *1;
* w razie niezdolnoci do waciwego kierowania organ wy&szy mo&e zawiesi
uprawnienia kieru#cego i wyznaczy penomocnika;
zacieranie si$ odr$bnoci mi$dzy adm4 rzd4 a samorzdow;
* brak podstaw do ograniczenia parlamentu lub sdw;
6a*r%s 5o(us6c6a&nyc: o4ran'c6%@ (raw ' wo&noHc' ) wskazanie praw ktre mog
by ograniczone:
* wolno dziaalnoci gospodarcze# art4 66;
* wolno osobista art4 +, ust4 ,, ? i -;
* nienaruszalno mieszkania art4 -=;
* wolno przemieszczania si$ i pobytu na terytorium !' art4 -6 ust4 ,;
* prawo do stra#ku art4 -5 ust4 ?;
* prawo wasnoci art4 7+;
* wolno pracy art4 7- st4 ,;
* prawo do bezpiecznych i higienicznych warunkw pracy . art4 77 ust4 ,;
* prawo do wypoczynku . art4 77 ust4 6;
domniemu#e si$ zakaz ogranicze8e
ustawa o stan'% *&;s*' Fyw'o0ow%j w(rowa56'0a 1! s6c6%490owyc: o4ran'c6%@
5ot#M
* ewakuac#i, tworzenie stre0 zamkni$tych, kwarantanny, dokonywania przymusowych
rozbirek i wyburze8, wykorzystania bez zgody waciciela nieruchomoci lub rzeczy
ruchomych, zmiany organizac#i i czasu pracy, zakaz stra#kw itp4;
* mo&liwo wprowadzenia te& obowizku wiadcze8 osobistych i rzeczowych;
* mo&liwo wprowadzenia ogranicze8 w transporcie i usugach pocztowych;
* mo&liwo nakazania nadawcom radiowymCtelewizy#nym oraz wydawcom
dziennikw publikac#i komunikatw i zarzdze8 wadz;
w 0ormie albo a*t9w 4%n%ra&nyc: (*uasi.noramtywnych( a&Go
'n5yw'5ua&nyc: (#ako decyz#e o natychmiastowe# wykonalnoci, ale mo&liwo
zaskar&enia(;
Gra* ur%4u&owa@ 5ot# o5s6*o5owa@ 6a s6*o5y G;5<c% wyn'*'%m wa&*' 6
*&;s*<;
,6,