0

UNIVERZITET U TUZLI
RUDARSKO-GEOLOKI-GRAEVINSKI FAKULTET
RUDARSTVO
AKADEMSKA 2013/2014 GODINA





Predmet :
TEHNIKA I TAKTIKA SPASAVANJA


Tema :
POARI U RUDNICIMA







Profesor: Student:
Dr.sc.Sead Avdid,docent Adnan Ibrahimovic
Tuzla, oktobar 2013


1

SADRAJ




























2

1.UVOD
1.1.Osnovni pojmovi iz teorije gorenja

Sagorijevanje se definie kao veoma brzo vezivanje kiseonika sa gorivom
materijom.Poznato je da se proces vezivanja kiseonika sa drugim materijama naziva
oksidacija.
Da bismo proces oksidacije mogli smatrati gorenjem, potrebno je da bude propraden sa
izdvajanjem znaeajne kolieine toplote i svjetlosti, a takva oksidacija se naziva burna
oksidacija. Oksidacija koja nema odlike burne naziva se tihom oksidacijom.

1.2.Uslovi za pocetak procesa sagorijevanja

Da bi u nekoj sredini dolo do procesa gorenja, neophodno je ispuniti tri uslova:
- prisustvo materije koja moe da gori zapaljiva (goriva) materija
- toplotna energija koja je potrebna da bi se postigla temperatura paljenja gorive materije
izvor paljenja
- prisustvo materije koja potpomaze gorenje - kiseonik (oksidator).
Neophodni uslovi za zapoeinjanje procesa sagorijevanja eesto se prikazuju u formi
pozarnog trougla koji se koristi u terminologiji pozara.
Slika 1. Pozarni trougao





3

Poeetak procesa sagorijevanja zahtjeva prisustvo sva tri neophodna uslova u isto vrijeme i na
istom mjestu. Medjutim, ispunjavanje tih uslova ne znaei da de do sagorijevanja uvijek dodi.
Potrebno je obezbjediti i dodatne uslove kao to su: neposredni kontakt izmedju neophodnih
uslova, neprekidni dotok oksidatora kao i udaljavanje obrazovanih produkata iz zone
sagorijevanja.

2.ZAPALJIVE I EKPLOZIVNE SMJESE
Zapaljive smjese eine sve zapaljive materije uz prisustvo dovoljne kolieine kiseonika (obieno
iz atmosferskog vazduha) s kojim moe dodi do procesa gorenja. Eksplozivne smjese eine
takodjer zapaljive materije uz prisustvo dovoljne kolieine kiseonika s kojim moe d odi do
laneane reakcije gorenja, koje zbog svog brizantnog razvijanja prelazi u eksploziju.
Pozari nastaju ako su u isto vrijeme i na istom mjestu prisutni:
zapaljiva materija,
kiseonik i
efikasan izvor upale koji de zapaljivu materiju zagrijati do temperature paljenja.
Opasnost od pozara predstavljaju zapaljive materije u sva tri agregatna stanja:
gasovitom (zemni gas, propan butan, acetilen i dr.),
teenom (benzin, alkohol, ulja i dr.),
evrstom (drvo, ugalj, papir, tekstil i dr.).
Opasnost od eksplozije predstavljaju:
zapaljivi gasovi u smjesi sa vazduhom unutar granica eksplozivnosti,
pare zapaljivih teenosti u smjesi sa vazduhom unutar granica eksplozivnosti,
evrste materije u usitnjenom (prainastom) stanju unutar granica eksplozivnosti.
Materije se prema zapaljivosti dijele na:
nezapaljive (negorive) materije
zapaljive (gorive) materije.
Nezapaljive materije su one koje se u normalnim uslovima (temperatura 0 C i pritisak
101325 Pa) ne mogu zapaliti.
Zapaljive materije su one materije koje pod normalnim uslovima mogu da se zapale i
nakon toga nastave da samostalno gore sve do svog potpunog sagorijevanja. Javljaju se
u tri agregatna stanja: evrstom, teenom i gasovitom.



4

Najeedi izvori paljenja kod poara i eksplozija kao nekontrolisanih procesa sagorijevanja, su:
otvoreni plamen i iskre,
uareni materijali,
zagrijane povrine,
mehanieke (frikcione) varnice,
elektriena energija,
statieki elektricitet,
samozapaljivost i
prirodne pojave


3.POZARI U PODZEMNIM RUDNICIMA

Jamski pozari, koji nastaju u podzemnim rudarskim prostorijama rudnika uglja su, i pored
svih mjera koje se preduzimaju, vrlo eesti i predstavljaju znaeajnu potencijalnu opasnost za
zaposlene radnike, posebno u rudnicima sa metanskim reimom rada.
Jamske pozare po uzroku nastanka dijelimo na:
egzogene (gr. egzo- vanjski) - nastale zbog vanjskih-spoljnih uzroka,
endogene (gr. endo-unutar)- nastale uslijed samozapaljenje ugljene supstance
Pozar je nekontrolisano gorenje eije su posljedice unitavanje materijalnih dobara, ljudskih
zivota i kvaliteta radne i zivotne sredine.
Pozar je kompleks fizieko-hemijskih pojava, eiju osnovu eini nestacionirani proces
sagorijevanja koji se odigrava u vremenu i prostoru, i za eije je odvijanje neophodno
prisustvo zapaljive materije, oksidatora i izvora paljenja.
ematski prikaz odigravanja pozara i obrazovanja produkata dat je na slici 2.







5


Zarite poara podrazumije va mjesto, odnosno prostor najintenzivnijeg sagorijevanja eije je
odigravanje uslovljeno postojanjem osnovnih uslova kao to su:
prisustvo zapaljive materije,
neprekidan dotok vazduha, odnosno kiseonika i
neprekidno oslobaanje toplote neophodne za odrava nje procesa sagorijevanja
Sam razvoj pozara moe se posmatrati kroz tri karakteristiene faze:
Faza razvoja pozara se karakterie stalnim irenjem poeetnog zarita poara i zahvatanjem
preko 80% prisutnog zapaljivog materijala.U fazi razvijenog poara, poslije dostizanja
maksimalne brzine sagorijevanja prisutnog masenog poarnog opteredenja, proces se
karakterie stalnim prisustvom plamena i konstantnom brzinom izgaranja mase.
Faza sagorijevanja se karakterie naglim opadanjem brzine sagorijevanja jo uvijek
nesagorjelih zapaljivih materijala i elemenata graevinskih konstrukcija tinjanjem. Svaki
proces nekontrolisanog sagorijevanja praden je odgovar ajudom razmjenom mase gasovitih
produkata prostorije zahvadene poarom i okolne sredine.
Pritisak produkata sagorijevanja u gornjim dijelovima prostorije vedi je od atmosferskog
pritiska dok je u donjim slojevima manji. Na odreenoj visini, pritisak unutar prostorije jedna
k je atmosferskom pritisku, tj. njihova razlika je jednaka nuli. Pomenuta povrina jednakih
pritisaka obieno se oznaeava kao neutralna zona ili ravan, slika 3.






6

Slika 3.
Svaki pozar se odigrava na odredjenoj povrini, tj. u odredjenom prostoru koji se uslovno
moze podijeliti na:
zonu sagorijevanja,
zonu toplotnog dejstva i
zonu zadimljavanja.

3.1.Klasifikacija pozara
U praksi je zastupljena klasifikacija pozara prema:
mjestu nastajanja,
prirodi postojanosti materijala pri sagorijevanju,
fazi razvoja,
brzini oslobadjanja toplote i
obimu i velieini
Prema mjestu nastajanja i uslovima razmjene toplote i mase gasovite faze sa okolnom
sredinom, pozari se dijele na:
spoljanje poare (klasa I)
unutranje poare (klasa II)





7

Pozari se, u skladu sa prirodom postojanosti materijala pri sagorijevanju, klasifikuju u
slijedede eetiri klase: A, B, C i D.
Klasa A obuhvata poare evrstih zapaljivih materija, eesto organske prirode. Odlikuju se
pojavom plamena i obrazovanjem ara. Za njihovo gaenje se najeede koristi voda.
Klasa B obuhvata poare zapaljivih teenosti ili uteeljivih evrstih materija. Tu spadaju derivati
nafte (benzin, petrolej, plinska ulja, motorna ulja, razna ulja za loenje i sl.), zatim toluol,
razni rastvaraei, razreivaei, boje, lakovi, masti, voskovi, ter, bitumen i drugi slieni prizvodi,
koji se najprije tope i prelaze u teeno stanje, a zatim sagorijevaju.Sagorijevanje pomenutih
materija pradeno je pojavom plamena bez stvaranja ara. Za gaenje pomenute klase poara
najeede se koriste prah, ugljendioksid i pjena.
Klasa C obuhvata poare zapaljivih gasova (gradski gas, metan, propan, butan, acetilen i dr.).
Oni sagorijevaju samo plamenom. Za njihovo gaenje se najeede koristi prah ili
ugljendioksid.
Klasa D obuhvata poare zapaljivih metala kao to su: aluminijum, magnezijum i njihove
legure, natrijum, kaliju i drugi. Za njihovo gaenje se mogu koristiti samo suha sredstva (prah
ili suhi pijesak).
Razvoj svakog pozara kao nekontrolisanog procesa sagorijevanja karakterie se:
poeetnom fazom,
fazom razbuktavanja i
fazom ivog zarita

Slika 4. Sema slobodnog razvoja pozara u prostoriji





8

Za veliki broj pozara, brzina oslobadjanja toplote Q u funkciji vremena odredjuje se na
osnovu izraza:

- koeficijent inteziteta oslobadjanja toplote
- vrijeme trajanja pozara
Prema obimu, tj. velieini, pozari se dijele na:
male pozare,
srednje pozare,
velike pozare i
blokovske pozare.

3.2.Egzogeni pozari
Egzogeni poari nastaju od vanjskih uzroka (mehanieko trenje, mehanieka i elektriena iskra, minerski
radovi, eksplozija gasova i praine, i dr.).Ovi poari predstavljaju veliku opasnost u rudarstvu, jer
nastaju naglo i iznenadno bez upozoravajudih znakova, pa zbog toga akcija spasavanja uglavnom
kasni.
Karakteristika poara ove vrste je njihov brzi razvoj uz obavezno sagorijevanje jamske podgrade i svih
zapaljivih materija na lokalitetu poara (izolacioni materijal elektrienih kablova, ventilacione cijevi za
separatno provjetravanje, gumeni transporter i dr.), pri eemu se razvija velika kolieina dima. Zbog
sagorijevanja podgrade nastaju zaruavanja koja sprijeeavaju prilaz mjestu poara, iz pravca dolaska
vazdune struje, dok je prilaz do poara iz izlazne vazdune struje onemoguden zbog visoke
temperature i poarnih gasova.
Dim nastao sagorijevanjem podgrade ili drugih gorivih materijala (zaloga, gumenih traka, goriva i
maziva) rasprostire se po svim jamskim prostorijama, ugroavajudi zaposlene ljude u jami i stvarajudi
paniku. Istovremeno, dim onemogudava orijentaciju ljudi u prostoru neophodnu za gaenje poara.
Naroeitu opasnost za nastanak egzogenih poara predstavljaju upale i eksplozije metana i ugljene
praine.








9

3.3.Endogeni pozari
Endogeni poari su eesta pojava u rudnicima uglja i nastaju kao rezultat uzajamnog dejstva prirodnih i
tehnieko-tehnolokih faktora.U prirodne faktore ubrajaju se sklonost uglja ka samozapaljenju
(izraena preko prirodnog indeksa samozapaljivosti uglja i stepena pripremljenosti uglja ka
samozapaljenju) i montan-geoloki uslovi leita (modnost sloja, ugao zalijeganja, dubina zalijeganja,
geoloka struktura sloja, tektonski poremedaji, karakter pratedih stijena, prisustvo vode u sloju i
pratedim stijenama i dr.).
Endogeni poari su karakteristieni po sporom toku i eesto se mogu otkriti u najranijoj fazi, ali se zbog
nemogudnosti prilaza teko gase. Poari endogenog karaktera mogu trajati mjesecima, godinama pa i
desetinama godina.
Endogeni poari u rudnicima uglja u svom periodu trajanja prolaze kroz pet faza, slika 5.
Prva faza - niskotemperaturna oksidacija,
Druga faza - samozagrijavanje,
Treda faza - razgaranje,
etvrta faza - gorenje i
Peta faza - gaenje.
Slika 5.Proces razvoja endogenog pozara u rudnicima uglja





10

Prva faza (F1) nema znakova poara, predstavlja pofetak niskotemperaturne oksidacije uglja koja
uzrokuje samozapaljenje uglja, temperatura je normalna (tn) do 30oC;
Druga faza (F2) nastupa proces samozapaljenja uglja s povienjem temperature do kritifne
vrijednosti (tkr) oko 70oC, zavisno od vrste uglja. Primjetno je povedanje kolifina CO, CO2 i H2O
pare. Ova faza traje od nekoliko nedjelja do nekoliko mjeseci, pa i due;
Trea faza (F3) nastupa proces izgaranja, pofetak i pojafavanje gorenja s maksimalnim povienjem
temperature (tmax) od 300-350 oC. Obrazuju se gorivi gasovi (H2, CO, ugljovodonika aromatskog i
alifatskog reda: alkana, alkena, alkina), uz pojavu karakteristifnih mirisa na katran. Ova faza traje
nekoliko nedjelja pa i mjeseci;
etvrta faza (F4) nastavlja se proces gorenja, sadraj kiseonika naglo opada, stvaraju se znatne
kolifine CO, CO2 i dima. Ponekad izbija otvorena vatra u aktivnim prostorijama. Temperatura arita
dostie vrijednost 1000 oC i vie zavisno od vrste uglja;
Peta faza (F5) nastupa proces gaenja i sniavanja temperature vazduha i stijena do normalne
vrijednosti (tn). Ova faza se karakterie daljnjim smanjenjem sadraja kiseonika i CO, a povedanjem
sadraja CO2.

3.4.Mjesta nastanka endogenih pozara
Po mjestu nastanka endogene poare moemo podijeliti na:
pozare u starim radovima,
pozare na mjestima nagomilavanja vedih kolieina sitnog uglja i praine,
pozare u ispucanim ugljenim slojevima.
Pozar moe nastati samo pri dovoljnoj kolieini kiseonika u vazduhu. Poto se ipak, prilikom prolaska
vazduha kroz pukotine ili preko nagomilanog sitnog uglja i praine, sadraj kiseonika smanjuje usljed
adsorpcije od strane uglja ili stupanja s njim u hemijsku reakciju, najveda vjerovatnoda zapoeinjanja
poara je na ulazu svjee vazdune struje u stare radove ili u pukotine ugljene cjeline. Visok pritisak,
visoka temperatura stijene ili vazduha, prisustvo pirita i vlage pogoduju razvoju procesa
samozapaljenja uglja.Poari u samom ugljenom sloju, zavisno od uslova, nastaju na udaljenosti 0,5 do
3 m, a vrlo rijetko preko 5 m od povrine otkrivenog ugljenog sloja.








11


Slika 6.Stvaranje ognjista pozara u ugljenoj cjelini

Oko ognjita poara, eija je odlika mali prostor, stvaraju se tri sfere (slika 6) i to:
sfera oksidacije (2), u kojoj nastupa oksidacija uglja i nastaje ugljendioksid,
sfera redukcije (3), u kojoj se dio ugljendioksida redukuje do ugljenmonoksida, a takoe se moe
izdvojiti i vodonik,
sfera suhe destilacije uglja (4), gdje se stvaraju i izdvajaju metan, etan i ostali ugljovodonici.
Od trenutka zapoeinjanja procesa sagorijevanja, kisik se nalazi u vazduhu koji dolazi do ognjita
poara, dok su iza ognjita produkti sagorijevanja siromani kiseonikom ili ga uopde ne sadre.
Zato se poar mora iriti u suprotnom pravcu kretanja vazdune struje. Takav smjer rasprostiranja
poara posmatra se uvijek u pukotinama.Ako se radi o poaru u jamskim prostorijama, kod vrlo male
brzine vazdune struje poar se iri u pravcu suprotnom kretanju vazduha, dakle kao u pukotinama u
susret kiseoniku, dok je irenje poara pri velikim brzinama vazduha obieno usmjereno u pravcu
kretanja vazduha ili se iri u oba pravca.
Ta pojava je potvrena i eksperimentima u laboratorijskim uslovima. Prema A.A.
Skoczynskiego(Skoeinski) i W.M.Ogijewskiego (Ogijevski), kod brzine vazdune struje do 0,5 m/s
plamen napreduje u pravcu suprotnom kretanju vazdune struje, kod brzine od 0,6 do 1,7 m/s
plamen se iri u oba pravca, a kod brzina vedih od 1,7 m/s samo u smjeru kretanja vazduha.








12