Meumolekulske sile: 1.Van der Waalsove sile, 2.

Londonove
privlane sile, 3.Vodikova veza.
1.Dipolne privlane sile meu molekulama nazivamo Van der
Waalsovim privlane sile, a veza koja tim privlaenjem moe
nastati je Van der Waalsova veza. Dipolne molekule sadre vanjsko
elektrino polje koje je mnogo slabije od elektrinog polja jona.
Ali ipak zbog njega dolazi do meusobnog privlaenja dipolnih
molekula (tzv. dipol-dipolno privlaenje odnosno Keesomove sile).
Spojevi koji sadre diponi momenat su tee taljivi i hlapljivi.
Dipolne molekule zbog dipolnog momenta privlae i druge dipolne
molekule, kao i pozitivne i negativne jone (tzv. jon dipolno
privlaenje) i s njima se mogu povezivati (jon-dipolna veza).
Najvanija dipolna molekula je molekula vode koja je zbog
velikog dipolnog momenta i visoke elektrine konstante izvrsno
otapalo soli. Inducirani dipol nastane kao visoko pozitivno ili
negativno nabijeni joni, kod nepolarnih molekula izazovu dipol
deformaciju elektronske strukture molekule. Tako nastane jon-
inducirano dipolno privlaenje. Kada jako dipolna molekula
polarizuje nepolarnu molekulu, nastaje dipol-inducirano
privlaenje. (slika)
2.Londonove privlane sile F. London je dao objanjenje za
meumolekulsko privlaenje kod molekula koje nemaju trajni
dipol (to su simetrine molekule i monoatmoske simetrine
molekule plemenitih plinova).Prosjena vrijdnost promjenjivog
dipolnog momenta je nula, jer promjenjivi dipoli ponitavaju jedan
drugog. Ali u odreenom trenutku, i ako kratkotrajno, promjenjivi
dipolni moment ima konnu vrijednost i moe izazvati sline
kratkotrajne dipole i u drugim atomima ili molekulama.Tako
djelovanjem induciranih i inducirajuih kratkotrajnih nestalih
dipola nastaje meusobno elektrostatsko privlaenje i nepolarnih
molekula i atoma.Ove vrlo slabe meumolekulske odnosno
meuatomske privlane sile nazivaju se Londonovim privlanim
silama ili disperznim privlanim silama.One uvijek postoje izmeu
atoma i molekula, kako polarnih tako i nepolarnih.One su doprinos
Van der Waalsovim silama. Londonove privlane sile izmeu
nepolarnih molekula su vrlo slabe.
3.Vodikova veza Vezu koja nastaje izmeu molekula u kojima je
vodikov atom vezan za atom velike relativne elektronegativnosti
(F,O,N) nazivamo vodikovom vezom.Ona je jaa od Van der
Waalsove sile,ali slabija od jonske i kovalentne veze. Vodikovu
vezu prikazujemo isprekidanom crtom ili takicama.Npr(slika).
Molekule H2O, H2O2 (vodik-peroksid), HCN (cijanvodik) i NH3
zbog posjedovanja vodikove veze imaju abnormalno visoko talite
i vrelite, visoku relativnu premitivnost ili dielektinu konstantu, a
u skladu s tim i veliku mo otapanja soli. Vodikova veza postoji u
kristalnim reetkama i ona odreuje strukturu kristalne reetke.
Npr, lisnata struktura boratne kisline. (slika molekule vode)
-Veza izmeu atoma u kristalnoj reetki metala-
Metalna veza Karakteristina svojstva metala su velika elektrina
i toplinska vodljivost, metalni sjaj i kovnost. Pod uticajem
toplinske i svjetlosne energije metali emitiraju elektrone (tzv.
termika emisija i fotoelektrini efekat). 1900 P. Drude je postavio
elektronsku teoriju metalne veze prema kojoj metali sadre
nelokalizirane slobodne elektrone koji se kreu u meuatomskim
prostorima kristalne reetke metala poput molekula plina i nazvani
su elektronskim plinom-. Lorentz je proirio tu teoriju
pretpostavi da metalna veza nastaje tako to atomi odbace
valentne elektrone. Slobodni elektroni povezuju u kristalnoj reetki
nastale pozitivne metalne jone.
Teorija slobodnog elektrona Sommerfeld je 1928 g primjenom
kvantne mehanike dao teoriju slobodnog elektrona u metalu.
Prema toj teoriji elektroni elektronskog plina se nalaze unutar
energijskog zida ija je visina jednaka energiji jonizacije. Ako
elektron ima veu energiju jonizacije od potencijalne, elektron
izlazi iz atoma. Kako je elektron slobodan ima odreenu kinetiku
energiju i ukupna energija elektrona u metalu jednaka je zbiru
potencijalne i kinetike energije: Eu= Ep + Ek= -Vo + mv2/2;
potencijalna energija je negativna jer elektron i jezgra imaju
suprotan naboj. Kinetika energija slobodnog elektrona prema
kvantnoj teoriji moe imati samo odreene vrijednosti. To znai da
se elektron unutar energijskog zida nalazi u odreenim kvantim
nivoima.
Zonalna teorija (Teorija elektronskih traka) F.Bloch je 1928 g
promatrao veze izmeu atoma u kristalnoj reetki metala. L.
Brillouin je razradio Bloch-ove ideje i tako je nastala teorija
elektronske vrpce vrstih tijela (tvari). U kristalnoj reetki metala,
gdje su atomi zbijeni, dolazi do preklapanja njhovih atomskih
orbitala i nastaju molekulske orbitale. Broj molekeulskih orbitala
zavisi od broja atoma i od broja atomskih orbitala u atomu. (N
atoma sa Z atomskih orbitala daje ZN molekulsku
orbitalu).Svaka od molekulskih orbitala moe primiti po dva
elektrona sa suprotnim spinovima.Sa porastom broja atoma raste
broj molekulskih orbitala i smanjuje se razlika u energiji izmeu
uzastopnih energijskih nivoa. Tako iz pojedinih vrsta atomskih
orbitala nastaju tzv elektronse vrpce. Elektronske vrpce su
meusobno odijeljene tzv. zabranjenim zonama. Zabranjene zone
ne sadre doputene energijske nivoe i elektroni ne mogu postojati
u toj zoni. Energija zabranjene zone je tolika da spreava slobodan
prelaz eletrona iz energijski nie u energijski viu vrpcu. Mogue
vrste elektronskih vrpci: potpuno popunjene elektronima,
djelimino popunjena (valentna vrpca) i prazna vrpca (vodljiva
vrpca ili Blochova orbitala).
Fermijev nivo U svakom energijskom nivou vrpce mogu biti
samo po 2 elektrona. Najvii popunjeni nivo u vrpci naziva se
Fermijev nivo (po italijanskom fiziaru Fermi-u). Fermijev nivo
lei znatno ispod energijskog zida. Elektroni koji se nalaze blizu
Fermijevog nivoa EF se lako pobude apsorpcijom energije i
nazivaju se vodljivim elektronima. S porastom temeprature
opada elektrina vodljivost metala. U blizini termodinamike nule
(0K) elektroni se sparaju i nesmetano prolaze kroz kristalnu reetku
metala. Elektrini otpor je beskonano malen i metal postaje
supravodi ili supervodi.
Izolatori vrste tvari koje izuzetno slabo vode elektrinu struju
su izolatori. U izolatoru ne dolazi do toka elektrona pod uticajem
elektrinog polja. Ali pod uticajem jakog elektrinog polja u
izolatoru ipak dolazi do meusobnog pomaka atomskih jezgara i
elektrona, tj. induciraju se dipoli (proces polarizacije). Izolatori
imaju praznu vodljivu vrpcu, i ona je od potpuno popunjene vrpce
odjeljena vrlo velikom zabranjenom zonom (znai da elektroni ne
mogu lako prei iz valentne u vodljivu vrpcu). Primjer izolatora je
dijamant.
Poluvodii Neke vrste tvari npr. kristalizirani silicij i germanij,
imaju malu elektrinu vodljivost pri niim temperaturama, koja
znatno poraste sa porastom temperature. Takve tvari nazivamo
poluvodiima. Poluvodii kao i izolatori imaju praznu vodljivu
vrpcu, ali je ona od potpuno popunjene valentne vrpce odijeljena
znatno uom zabranjenom zonom nego kod izolatora. Sa porastom
temperature raste elektrina vodljivost poluvodia. Vrste:
1.Unutranji poluvodii koji se sastoje od tri vrste atoma (npr.
germanija ili silicija) i ija vodljivost zavisi od elektrona koji
svojom toplinskom energijom prelaze preko zabranjene zone.
2.Vanjski - poluvodii sa neistoom, kod kojih vodljivost zavisi
od male koliine stranih atoma pristunih u kristalnoj reetki.
Koncentracija neistoe je vrlo mala, jedan dio na milijun.
Meutim, sa prisutnou atoma neistoe u poluvodiu, vodljivost
poluvodia znatno poraste. Donor eletrona donorska neistoa.
n tip poluvodia je negativan tip poluvodia zbog vika
eletrona donorskog atoma. Akceptor eletrona akceptorska
neistoa. A oni sa manjkom eletrona su p- tipa. Dovodei u
kontakt p- i n- tipa poluvodia stvara se vrlo tanki pn-spoj koji ima
lokalno pomaknute vrpce.
Veliina atoma opada sa lijeva na desno u periodi a maksimalan
je na poetku svake periode, odnosno radijusi atoma periodiki se
mijenjaju sa porastom atomskog broja (jer sa novom periodom
poinje se popunjavati novo kvantno stanje a efektivni nabojni broj
jezgre tek vrlo malo raste od jedne do druge periode i to dovodi do
naglog poveanja atoma).
Pozitivni jon je manji od odgovarajueg atoma (zbog smanjenog
negativnog naboja elektronskog oblaka poraste efektivni pozitivni
naboj jezgre pa dolazi do kontrakcije elektronskog oblaka ovakvog
pozitivnog jona). Negativni jon je vei od odgovarajueg atoma
(smanjeni efektivni naboj jezgre dovodi do ekspanzije elektronskog
oblaka negativnog jona). Negativni jon nekog elementa znatno je
vei od pozitivnog jona tog elementa.
Kovalentni radijus atoma jednak je polovici meuatomske
udaljenosti u molekuli elementarne tvari tj. polovici duine
kovalentne veze. Van der Waalsov radijus atoma predstavlja
polovicu meuatomske udaljensoti dva istovrsna atoma koji su u
dodiru (u tekuini) ili kristalnoj reetki, a povezani su vrlo slabom
Van der Waalsovom vezom. Van der Waalsovi radijusi kao i
kovalentni radijusi opadaju sa lijeva na desno u periodnom sistemu
elemenata. Jonski radijus moemo odrediti difrakcijom
rendgenskih zraka na jonskim kristalima (kristalima jonskih
spojeva). Jonski radijus zavisi od koordinacijskog broja, tj. od broja
jona koji okruuju dotini jon. to je koordinacijski broj vei,
jonski radijus je vei. Goldschmidton dijagonalni odnos:
dijagonalni parovi (npr. Be i Al, Li i Mg) se u mnogim svojstvima
podudaraju. Slinost u veliini jonskog radijusa dovodi do slinosti
u osobinama.
Energija kovalentne veze Tri osnovne karakteristike kovalentne
veze: 1.duina veze, 2.ugao to ga zatvaraju veze, 3.energija veze
( je mjera jaine kovalentne veze). Pod energijom kovalentne veze
podrazumjevamo energiju koja je potrebna da se u molekuli u
plinovitom stanju raskine odreena vrsta veze, a osloboeni atomi
se nalaze u plinovitom stanju. Obino se pod energijom veze
podrazumjeva molarna energija veze to predstavlja proizvod NA
Avogadrove konstante i energije veze.
Alotropija predstavlja pojavu da se hemijske tvari (i elementarne
tvari i hemijski spojevi) tano odreenog sastava javljaju u dva ili
vie oblika. Te razliite oblike tj. razliite tvari istog elementarnog
sastava nazivamo alotropima ili alotrposkim modifikacijama. Npr.
element kisik postoji u dvije alotrpske modifikacije (jedna od druge
se razlikuju i po hemijskim i po fizikim svojstvima), a to su:obini
kisik (2 atoma O2) i ozona (3 atoma O3).Element ugljik ima 4
alotropske modifikacije: grafit, dijamant, karben i fluren.
Polimorfija alotropiju kod koje se alotropi (alotropske
modifikacije) razlikuju po kristalnom obliku nazivamo
polimorfijom. Zavisno od broja alotropa imamo dimorfiju (2
alotropa), trimorfiju (3 alotropa)... Vrste alotropa: 1.Stabilan
alotrop (kada se neki alotrop ne mijenja u odreeni fizikim
uvijetima, kaemo da je stabilan u ti fizikim uvijetima. 2.
Nestabilan alotrop (ako se neki alotrop mijenja u drugu alotropsku
modifikaciju kaemo da je nestabilan u tim fiziki uvijetima).
3.Metastabilan alotrop (postoji mogunost da neki alotrop koji je
uz odreene fizike uvijete nestabilan dakle nestabilan alotrop ne
prelazi u drugi alotrop. Npr. dijamant i ako je pri sobnoj
temperaturi nestabilan, ipak se ne pretvara u grafit). Vrste
alotropije: 1.Monotropija predstavlja vrstu alotropije gdje je samo
jedan alotrop stabilan u normalnim fizikim okolnostima, a ostali
su nestabilni ili metastabilni te nastoje prei u stabilnu
modifikaciju. 2.Enantiotropija podrazumjeva stabilnost svakog
alotropa odreenog hemijskog jedinjenja u pojedinim
temperaturnim podrujima. Temperaturu pri kojoj jedan alotrop
prelazi u drugi nazivamo temperaturom pretvorbe ili takom
pretvorbe. Enaniotropija je uvije vezana za polimorfiju, tj. postoji
razlika u kristalnoj reetki. 3.Dinamika alotropija predstavlja
alotropiju kada alotropi zajedno postoje i stabilni su unutar ireg
podruja fizikih uvijeta. Dinamika alotropija vezana je samo za
razliku u molekulskoj konstituciji a nikako ne na polimorfiju.
Izomorfija ( na grkom jednak oblik). Izmorfni kristali kristali
jednakog oblika imaju sline hemijske formule (npr. CaCO3 je
izomorfan sa MgCO3 i FeCO3). Vrijedi i obrnut zakljuak: da
spojevi sline hemijske formule ne moraju biti izomorfni. Velikom
skupu izmorfnih kristala ine alauni koji kristaliziraju u
oktaedrima. Izomorfija je uvjetovana sposobnou nekih atoma
slinog hemijskog karaktera da jedan drugog mogu zamjeniti u
kristaliziranom hemijskom spoju. Niz takvih atoma, odnosno jona
nazivamo izmorfnim nizom, a same atome, odnosno jone
izmorfnim atomima jonima.
Izomerija predstavlja pojavu da se dvije ili vie tvari koje se fiziki
i hemijski meusobno razlikuju imaju isti hemijski sastav. Vrste
izomerije: 1.Strukturna izomerija: izomerija uzrokovana razliitom
povezanosti atoma (jonizacijska, hidratna, solna, koordinacijska
izomerija), 2.Prostrona izomerija ili stereoizomerija: izomerija
uzrokovana razliitom prostornim smjetajem liganada oko
centralnog jona. (Razlikujemo: cis-trans i zrcalna izomerija).
Oksidacijski broj pokazuje stanje atoma u nekom spoju, a koje
izraavamo brojem elektrona kojim pojedinim atomi uestvuju u
vezi. Atomi koji otputaju elektrone imaju pozitivan oksidacioni
broj, a atomi koji primaju elektrone imaju negativan oksidacioni
broj. Valencija atoma je njegova sposobnost da se vee odreenim
brojem drugih atoma. Valenciju atoma, koja proizilazi iz
stehiometrijskog odnosa mausobno spojenih atoma, nazivamo
stehiometrijska valencija (naziv koji se vie koristi je oksidacijski
broj).
Rastvori ili otopine su homogene smjese istih tvari, tj rastvori
sadre dvije ili vie tvari pomijeanih u stanju molekulske
disperzije. Tvari koje ije rastvor nazivaju se komponentama.
Komponenta koja se u rastvoru nalazi u veoj mjeri od ostalih
komponenti naziva se otapalo ili rastvara, a ostale komponente se
nazivaju otopljenim tvarima ili rastvorenim tvarima.
Kvanitativni sastav rastvora izraava se:
1.Omjerom neke veliine: maseni omjer mB/mA, koliinski omjer
nB/nA, volumni omjer vB/vA. 2.Udjelom neke veliine: maseni udio
wB=mB/m = mB/ ni, koliinski udio xB=nB/n=nB/ni ;
XB=NB/N=NB/Ni, volumni udio B=VB/V=VB/Vi.Maseni
udio je bezdimenzionalna veliina, pa se upotrebljavaju jedinice%,
, ppm, ppb. 3. Koncentracijom neke veliine: masena
konecentracija YB=mB/V, koliinska konecentracija cB=nB/V,
cB=NB/V, volumna koncentracija B=VB/V, 4.Molalitetom tj.
omjerom koliine sastojaka i mase rastvaraa: bB=nB/nA [mol/kg].
Prema agregatnom stanju tvari koja se otapa i agregatnom stanju
samog otapala, razlikujemo: 1.Otopine vrstih tvari u tekuinama,
2.Otopine tekuina u tekuinama kada se jedna tenost rastvara u
drugoj, kaemo da se tenosti mjeaju. Kod mjeanja tekuina
razlikujemo 3 sluaja: tekuine se potpuno mjeaju jedna sa
drugom, npr. alkohol i voda, tekuine se djelimino mjeaju, npr.
eter i voda, tekuine se ne mjeaju, npr ulje i voda. (slika),
3.Otopine plinova u tekuinama koliina gasa koja se moe
rastvoriti u tekzem rastvarau je ograniena. Koliina gasa koja se
otapa u odreenoj koliini tekuine zavisi od prirode gasa,
temperature i pritisku gasa koji je u dodiru sa tekuinom. Uticaj
pritiska gasa: Engleski hemiar W. Henrey je 1803 naao odnos
izmeu koliine rastvorenog gasa i njegovog pritiska iznad
tekuine i dao je zakon: Sadraj gasa rastvorenog u tekuini pri
odreenoj temperaturi upravo je proporiconalan parcijalnom
pritisku tog gasa iznad tekuine: x(g)T=kp(g). x(g) koliina
rastvorenog gasa, a T znai da zavisi od temperature, k
Bunsenova konstanta apsorpcije gasa, p(g) parcijalni pritisak
gasa.
Zasiena otopina neke tvari pri odreenoj temperaturi jest ona
otopina koja se nalazi u ravnotei sa neotopljenom vrstom tvari.
Prezasiena otopina je otopina koja sadri vie otopljene tvari nego
to odgovara zasienoj otopini pri toj temperaturi. Nezasieni
rastvor: ako se u nezasieni rastvor ubace kristali rastvorene tvari,
oni e se rastvoriti.
Le Chatelierov princip - Ravnotea reakcione smjese zavisi od niza
faktora, a najee od konecentracije, temperature i pritiska.
Ukoliko doe do promjene nekih od faktora ravnotea se poremeti.
Opi princip uveo je 1884 hemiar Le Chatelier i on glasi: I-
Promjene li se vanjski uvijeti sistema koji se nalazi u ravnotei,
tada se ravnotea pomie u smjeru ponovnog uspostavljanja
prvobitnih uvijeta. II-Ako se promjeni jedan od faktora ravnotee
hemijske reakcije ravnotea se pomjera u pravcu one hemijske
reakcije koja tei da se uspostavi prethodno ravnoteno stanje.
Koligativne osobine rastvora su osobine koje se direktno
manifestuju na rastvor i direktno zavise od koliine tvari i
konecentracije broja estica. Osnovne koligativne osobine:
1. Pritisak para rastvaraa, Francuski hemiar Raul je 1887 da o
zakon (Raulov zakon) da je parcijalni pritisak pare rastvaraa nad
rastvorima manji od parcijalnog pritiska pare istog rastvaraa i da
je parcijalni pritisak pare rastvaraa nad razrijeenim rastvorom
izravno srazmjeran koliinskom udjelu rastavraa u rastvoru.
pA=pA xA, pA parcijalni pritisak pare rastvaraa A nad rastvorom,
pA - parcijalni pritisak pare istog rastvaraa, xA koliinski udio
rastvaraa u rastvoru. 2.Smanjene take mrenjenja. Zbog
smanjenog parcijalnog pritiska pare rastvaraa nad rastvorom (pA)
dolazi do snienja take mrnjenja i povienja take kljuanja
rastvora. To je takoe otkrio Raul 1883: Taka kljuanja rastvora je
via od take kljuanja rastvora, taka mrnjenja rastvora je nia od
take mrnjenja rastvora.
Embulioskopska konstanta ili molalno povienje vrelita jeste
povienje vrelita odreenog otapala kada je je 1 kg tog otapala
otopljen 1 mol neke tvari. Povienje vrelita razmjerno je
molalitetu otopljene tvari. t kluanja=Eb, a molalna konstanta
povienja vrelita E=0,51 kgK/mol.
Krioskopska konstanta je molalno snienje ledita, jest snienje
ledita odreenog otapala kada je 1 kg tog otapala otopljen 1 mol
neke tvari. Snienje ledita ramjerno je molalitetu otopljene tvari.
tmrnjenja=Kb, a molalna konstanta snienja ledita E=1,86
kgK/mol.
3. Difuzija i osmoza. Difuzija predstavlja proces mjeanja dva
rastvora razliitih koncentracija kada su u neposrednom dodiru.
Oni nastoje izjednaiti koncentracije tako da rastvara difundira
(rasprostire se) iz sredine sa manjom koncentracijom
(razrijeenijom otopinom) u sredinu sa veom koncentracijom
(koncentriraniju otopinu), a otopljena (rastvorena) tvar difundira u
suprotnom pravcu. Uzrok difuziji estica je taj to dva rastvora
razliitih koncentracija koji su u meusobnom dodiru, nisu u
ravnotei. Krajnji cilj procesa difuzije je uspostavljanje dinamike
ravnotee sistema. Osmoza predstavlja proces difuzije rastvaraa
kroz polupropusnu (semipermibilnu) opnu (membranu) iz rastvora
nie koncentracije u rastvor vie koncentracije. Kada se izjednai
koliina rastvaraa koji ulazi kroz polupropusnu membranu u
posudu i koliina rastvaraa koji u nje izlazi, znai da je
uspostavljena dinamika ravnotea. Ravnoteni hidrostatski
pritisak nazivamo osmotskim pritiskom rastovra. J.H.Vant Hoff
(nizozemski hemiar) 1887 g uvodi jednainu za osmotski pritisak:
=icRT,
oznaka za osmotski pritisak, c koncentracija rastvora, R
univerzalna gasna konstanta, T temp. rastvora, i Vant Hoff-ov
koeficijent; i=(V-1)+1, stepen disocijacije (jonizacije), V
broj estica na koje elektrolit disocira.
Elektroliti su tvari koje provode elektrinu struju pomou jona
kada su rastvorene tvari ili rastopljene u vodi (vodeni rastvori i
rastopi), a sve ostale tvari koje ne provode elektrinu struju uz iste
uvijete nazivamo neeklektrolitima. Jaina elektrolita zavisi od
naina disociranja elektrona na svoje jone. Razlikujemo potpunu
disocijaciju (jaki elektroliti) i djeliminu (slabi elektroliti).
Elektroliza predstavlja proces kada se tvar hemijski raspada pri
provoenju elektrine struje kroz rastvore i rastope (taljevine).
Anjoni i katjoni. Procesom elektrolize nastaju pozitivno i negativno
elektrikui nabijene estice koje putuju prema elektrodama = joni
(na grkom oni koji putuju). Negativno nabijene jone koji putuju
prema pozitivnom polu (elektrodi anodi) nazivamo anjonima.
Pozitvno nabijene jone koji putuju prema negativno nabijenoj
elektrodi (katodi) nazivamo katjonima.
Elektrolitika disocijacija 1887 vedski hemiar S. Arrhenius je
postavio teoriju elektrolitike disocijacije vode: otapanjem u vodi
elektroliti disociraju (razlau se) na jone. Znai, otapanjem jonskog
kristala u rastvor mogu ui samo njegovi joni.
Jaki i slabi elektroliti. Razlikujemo dvije vrste elektrolita:jaki i
slabi. Jaki elektroliti: elektroliti koji u vodenim rastvorima potpuno
disociraju na svoje jone, tj. kod kojih vodene otopine dobro
provode elektrinu struju, nazivamo jakim elektrolitima. Pravi ili
jaki elektroliti sadre stabilnu jonsku vezu koja ne moe prei u
kovalentnu vezu <1% (0,01). Slabi elektroliti: elektroliti koji
samo djelimino disociraju na jone koji su u ravnotei sa
molekulama tj. kod vodenog rastvora kod iste koncentracije slabo
provode elektrinu struju, nazivamo slabim elektrolitima.
Potencijalni ili slabi elektroliti su spojevi koji sadre kovalentnu
vezu sa parcijalnim jonskim karakterom, koji omoguava stanovit
stepen disocijacije spoja pri otapanju. Zbog toga otopine (rastvori)
slabih elektrolita sadre i kovalentni i jonski oblik u dinamikoj
ravnotei >90% (0,9).
Provodljivost elektrolita: 1.Molarna provodljivost elektrolita:
jednaka je zbiru molarnih provodljivosti katjona (K) i anjona (A)
uzimajui i obzir i broj jona na koje elektrolit disocira: (slika1).
2.Molna provodljivost elektrolita: provodljivost kona je vea to je
jon manji, jer u tom sluaju manji otpor molekula vode putovanju
jona (slika2).
Hidratacija: Proces vezanja vode na jone nazivamo hidratacijom.
Svaki jon u vodenoj otopini obavijen slojem molekula vode koje su
vezane za jon jon-dipol vezom, a i kovalentnom vezom. Svaki jon
u vodenoj otopini je hidratiziran. Stepen hidratizacije predstavlja
jainu veze i broj vezanih molekula vode, a zavisi od veliine i
naboja jona. Hidratacija jona je jaa to je jon manji i njegov naboj
vei. Katjoni su jae hidratizirani od anjona. Hibridizacija moe
biti toliko jaka da joni pri ugraivanju u kristalnu reetku ulaze u
nju kao akvakompleksni joni i tako nastaju hidrati.
Solvatacija: Proces otapanja elektrolita u polarnim tekuinama
(tekui amonijak, vodik-peroksid, org. jedinjenja metanol, etanol,
aceton), iji rastvori takoe vode elektrinu struju nazivamo
solvatacijom, a proizvode solvatacije nazivamo solvatima.
Stepen disocijacije: odnosno jaina kiseline zavisi od jaine veze
O-H. to je ta veza slabija, kiselina je jaa. Jaina veze zavisi od
gustoe elektronskog oblaka oko kisikovog atoma, sa kojim je
povezan vodikov atom.
Amfoterni elektroliti: u vodenim otopinama daju i H3O+ jone i OH-
jone (ponaaju se i kao kiseline i kao baze, npr. H2O. H3O+ jon
(hidroksilni jon) karakterizira kiseline, daje kiselost, lakmus papir
boji iz plave u crvenu. OH- jon (hidronium ili oksonium jon)
karakterizira baze ili luine, boji lakmus papir iz crvene u plavu.
Kiseline su spojevi koji kod disocijacije u vodenim otopinama daju
hidroksilni jon H3O+. Vodene otopine kiselina pokazuju kiselu
reakciju, tj. imaju kiseli okus i mjenjanju boju indikatora
(organskih bojila), npr. lakmus-papira iz modre (plave) u crvenu (to
pokazuje prisutnost hidroksilnog jona u otopini) kiseline u svom
sastavu imaju vodik i kiselinski ostatak.
Jake i slabe kiseline: U zavisnosti da li su kiseline u vodenim
rastvorima jako ili slabo disocirane, razlikujemo jake i slabe
kiseline.
Kiseline: 1.Vrlo jake Kc>103 mol/l (HClO4 - perhloratna,HNO3 -
nitratna), 2.Jake Kc od 10-2 do 103 mol/l (H2SO4 - sulfatna,HCl -
hloridna), 3.Vrlo slabe Kc od 10-2 do 10-7 mol/l (HCN cijanidna
kiselina,H3BO3 boratna kiselina, H2S sulfidna kiselina), 4.
Slabe Kc < 10-7 mol/l (H3PO4 fosfatna kiselina, H2SO3 sulfitna,
HF flouridna, H2CO3 karbonatna).
Disocijacija kiseline: H3PO4 3H+ + PO43-, H2CO3 2H+ + CO32-,
HClO4 H+ + ClO4-, H2S 2H+ + S2-.
Baze su spojevi koji kod disocijacije u vodenim rastvorima daju
hidroksid jon OH-. Vodene otopine baza pokazuju lunatu (baznu)
reakciju tj. imaju lunat okus i mijenjaju boju lakmus papira
(indikatora) iz crvene u modru. Baze u svom sastavu imaju metal i
hidroksidni jon. Dakle, baze su svi metalni hidroksidi, jer u vodi
disociraju na metalni jon i hidroksidni-jon:
Ca(OH)2 Ca2+ + OH-, Fe(OH)3 Fe3+ + OH-.
Jake baze su baze alkalijskih metala (IA grupa PSE npr. NaOH,
KOH i zemnoalkalijskih metala IIA npr. Ca(OH)2, Sr(OH)2,
Ba(OH)2). > 90 Kc>103 mol/l.
Slabe baze metalni hidroksidi kod kojih je sve manje mogua
disocijacija negativno nabijenog hidroksid jona OH-, sa sve vie
pozitivno nabijenog jona (metalnog jona). Npr. NH4OH NH4+ +
OH-, NH3 + H2O NH4OH.
Voda slabo vodi elektrinu struju jer je slabo disocirana na
hidroksilni jon i hidroksid-jon.
H2O + H2OH3O+ + OH-. Voda je amfoternog karaktera. Voda ne
reagira ni kiselo ni bazno, reagira neutralno.
Oksidi su spojevi kisika u kojima on ima stepen oksidacije minus
dva (-2). Karakteristika ovih spojeva je da nemaju vezu uzmeu
dva atoma kisika. Svi elementi, osim nekih plemenitih plinova,
grade okside.
Oksidi: I E2O: Li2O, Na2O, K2O... II EO: BeO,MgO,CaO,SrO,Bao.
(ove dvije grupe sa H2O daju baze, a sa kiselinama daju so i vodu).
III E2O3: Be2O3,Al2O3,H3BO3 amfoterni oksidi daju sa H2O baze ili
kiseline. IV EO2: C CO ugljen monoksid (ugljen(II)oksid),
CO2 ugljendioksid (ugljen(IV)oksid). Sa vodom daju kiseline;
CO2 + H2OH2CO3
V E2O5: N2O5 + H2O 2HNO3 (NO neutralni oksid)
VI EO3 : SO3 + H2O H2SO4, SO2 + H2OH2SO3
VII E2O7: Cl2O7 + H2O 2HClO4
VIII EO4, EO3,EO2,EO
Bazni oksidi sa vodom daju baze a sa kiselinama soli i vodu, kiseli
oksidi sa vodom daju kiseline a sa bazama so i vodu, neutralni
oksidi ne reaguju sa vodom, mjeoviti oksidi FeO i Fe2O3 daje
Fe3O4.
Soli su hemijski spojevi sa jonskom vezom graeni od kationa i
kiselinskog ostatka. Otopina soli u vodi je elektrolit, tj. provodi
elektrinu struju. Napisati reakcije i disocijacije sl soli: Kalcijum
nitrat: Ca+2(NO3)2-1 Ca+2 + 2(NO3)-1, Bakar(II)sulfat: Cu+2SO4-2
Cu+2 + SO4-2, Kalaj(IV)hlorid: Sn+4(Cl)4-1 Sn+4 + 4Cl-1 , Natrijum
fosfat: Na3PO4-3 3Na + PO4-3 , Natrijum-perhlorat: .
Hemijska reakcija je: I promjena hemijskih svojstava tvari koje
meusobno reaguju, II Je hemijski oblik gibanja materije u kome
se atomi u reagujuim tvarima pregupiraju stvarajui nove tvari
(hem. elementi ostaju nepromjenjeni). Vrste hem. reakcija:
1.Redoks reakcije hem. rekacija pri kojoj se mijenja oksidacijski
broj reaktanata. Redoks - reakcije se sastoje od reakcija oksidacije i
redukcije. Reakcije oksidacije: reakcija spajanja hem. elemenata sa
kisikom. Redukcija je obrnuti proces od oksidacije. Tvar koja se
vee sa kisik oksidira se. Tvar koja otputa kisik reducira se.
Oksidacija je uklanjanje elektrona sa nekog atoma, molekula ili
jona, a redukcija je dodavanje elektrona nekom atomu, molekuli ili
jonu. Tvar koja prima elektrone i time se reducira nazivamo
oksidacijskim sredstvom, a tvar koja daje elektrone i time se
oksidira nazivamo redukcijskim sredstvom. Prilikom oksidacije,
oksidacijski broj atoma (elemenata) se poveava, a prilikom
redukcije se smanjuje. 2.Komplekse reakcije a)reakcije nastajanja
i raspadanja liganda (supstitucija), b)protolitike reakcije (dolazi do
prenosa protona), c)reakcije taloenja i otpadanja. 3.Reakcije
disocijacije i asocijacije molekula.
Hemijska reakcija je obino ukupna reakcija cijelog niza
pojedinanih reakcija.
Hemijska kinetika je dio fizikalne hemije koji izuava mehanizme
hemijskih reakcija, brzinu i faktore koji utiu na brzinu hem.
reakcija. Mehanizam je put kojim se odvija hemijska reakcija.
Brzina hem. reakcija predstavlja promjenu koncentracije reaktanata
ili produkata u jedinici vremena [V= -c/t mol/dm3s]. Hem.
reakcije se odvijaju razliitim brzinama. Neke se odvijaju trenutno
(radioaktivne), neke sporo (hranje, npr. oksidacija eljeza), neke
brzo (jonske; reakcija spajanja H2 i O2 uticajem elektrine iskre),a
neke uz katalizator. Faktori koji utiu na brzinu hem. reakcija:
veliki broj hem. rekacija se ne odvija sam od sebe nego im trebaju
podsticajni faktori. Brzina hem. reakcija zavisi od niza faktora:
1.Priroda reaktanata, 2.Koncentracija reaktanata, 3.Temperatura,
4.Povrina vrstih reaktanata, 5.Zraenje (talasa i estica),
6.Energija aktivacije, 7. Prisutnost stranih tvari (katalizatora).
Homogena reakcija je reakcija koja se dogaa u homogenom
sistemu tj. u sistemu koji se sastoji od jedne faze (reaktanata).
Heterogena reakcija je reakcija koja se odvija na granicama faza:
vrste faze, vrste i tekue faze, vrste i gasovite faze, tekue i
gasovite te vrste, tekue i gasovite faze. C(s)+O2(g)CO2(g).
Uticaj prirode reaktanata na brzinu hem. reakcije Ne postoji opi
zakljuci o uticaju prirode reaktanata na brzinu hem. reakcija.
Obino se reakcije izmeu jona jednostavan prenos protona ili
elektrona (jednostavne kompleksne reakcije vrlo brze reakcije).
Neke redoks reakcije sa jednostavnim prenosom elektrona su vrlo
brze. Sloene reakcije, talone i heterogene reakcije se odvijaju
sporo.
Uticaj koncentracije reaktanata na brzinu hem. reakcije Brzina
hem. reakcije zavisi od broja sudara molekula (atoma ili jona) i to
od broja uspjenih sudara. Znai da brzina hem. reakcije zavisi od
broja molekula u jednici zapremine [n/V] to znai da brzina hem.
reakcije zavisi od koncentracije reaktanata [c=n/V]. Brzina hem.
rekacije je proporcionalna koncentraciji reaktanata.
mA + nB C+D. Brzina hem. reakcije jednaka je proizvodu
koncentracija reaktanata podignut na eksponent broja molova:
V=k cmA cnB , k konstanta ili koeficijent brzine hem. rekacije,
odreuje se eksperimentalno i zavisi od temperature.
k=V/ cmA cnB , [dm3/mols].
Molekularnost predstavlja stvaran broj reaktanta koji uestvuju u
hem. rekaciji. Mogu biti jednomolekularne (unimolekularne):
AB+C [Cl2Cl+Cl], dvomolekularne (bimolekularne):
2AA+A [2NO22N2+O2], trimolekularne (su mnogobrojne):
3AB+C+..., 2A+BC+D+..., A+B+CD+E [2NO+O22NO2]
i viemolekularne.
Red reakcije definie se kao odreivanje brzine hem. rekacije u
zavisnosti od koncentracije komponenata (reaktanata). Ako zavisi
od koncentracije jedne komponente onda je reakcija I reda.
Reakcije nultog reda ne zavise ni od jedne koncentracije. Reakcije
II reda zavise od koncentracije dvije tvari,... vrsto agregatno
stanje nema koncentraciju s(solidus), a l,aq,g (liquidus,aqua,gas
imaju koncentraciju). Npr. A(s)+B(l)C(ag), dvomolekularna
reakcija I reda, zbog toga to je komponenta A u vrstom
agregatnom stanju., 2A(s)+B(g)C(aq) + D(l), tromolekularna
reakcija I reda. Red sloene reakcije zavisi od reda najpolaganije
meureakcije. Sloene reakcije se sastoje od niza jednostavnih
elementarnih rekacija.
Uticaj temperature na brzinu hem rekacije Temperatura je mjera
srednje kinetike energije molekula. Porastom temperaute raste
brzina molekula. Porastom brzine molekula raste i broj sudara
izmeu molekula. Vei broj sudara vea brzina reakcije. Sa
porastom temperature raste brzina reakcije. Prema Vant Hoff-u
brzina hem. reakcije je 2-4 puta vea poveanjem temperature za
10C. Odluujuu ulogu pri uticaju temperature na brzinu reakcije
ima energija aktivacije.
Energija aktivacije Brzina hem. reakcije ne zavisi samo od broja
sudara estica, nego i od uspjenosti sudara reagujuih estica. Ne
dovodi svaki sudar do hem. reakcije. Do hem. reakcije dovode
sudari estica koji imaju dovoljnu energiju, tj. energiju aktivacije.
Energija aktivacije predstavlja minimalnu koliinu energije koju
estice moraju imati da bi mogle meusobno reagovati. Energija
aktivacije nastaje pretvaranjem kinetike energije u potencijalnu
energiju koja nastaje pri sudaru estica. Ukoliko estice imaju
dovljno veliku kinetiku energiju savladavaju energetsku barijeru
(prelaze vrh energijske barijere) i dolazi do hem. reakcije. Reakcija
je egzotermna ako kao posljedica reakcije nastaje toplota koja se
oslobaa iz sistema (H - entalpija sistema je negativna), a reakcija
je endotermna ako sistem apsorbuje energiju u vidu toplote da bi se
proces odvijao (H je pozitivna, H entalpija (ukupna energija)
sistema).
Uticaj povrine reaktanata na brzinu hem. reakcije Reaktanti
mogu meusobno reagovati samo ako su u dodiru. Ako su reaktanti
krupniji, dodirne (aktivne) povrine su manje. Usitnjavanjem
reaktanata poveava se dodirna (aktivna) povrina i broj estica za
reakciju. Maksimalna ustinjenost (maksimalna aktivna povrina)
postie se rastvaranjem vrstih tvari u odgovarajuem rastvarau
(nastaje molekulsko, odnosno jonsko-disperzni sistem). to je vea
aktivna povrina reaktanata to je vea mogunost reagovanja, a
time je vea i brzina reakcije. Npr. ako pomijeamo kristale HgCl 2 i
KJ (ivin hlorid i kalijum jodid) tukom, primjetit emo crvenu
boju mjestimino. Ako ih zajedno sameljemo, crvena boja se pojavi
u cijeloj smjesi. Ako ih rastovrimo u vodi i rastvore pomijeamo,
trenutno nastaje crveni talog. [HgCl2+2KJ HgJ2(crveni talog)
+2KCl]. Brzina hem. rekacije proporcionalna je veliini dodirnih
estica. to je dodirna povrina reaktanata heterogene smjese vea
to je heterogena reakcija bra. Npr. komadi uglja sagorjevaju
lagano, dok ista koliina ugljene praine sagorjeva brzo, gotovo
eksplozivno.
Uticaj katalizatora na brzinu hem. rekacije Katalizatori su tvari
koje ubrzavaju hem. reakciju nakon ega ostaju nepromjenjeni.
Pojava ubrzavanja hem. reakcija se naziva kataliza. Male koliine
katalizatora su dovoljne da ubrzaju reakcije sa velikim koliinama.
Osnovne osobine katalizatora i katalitikih reakcija: 1.Neka tvar je
katalizator za odreenu hem. rekaciju i ne mora katalizirati neku
drugu hem. reakciju. 2.Katalizatori inae mogu da ubrzaju samo
one hem. reakcije koje su mogue i same od sebe (bez katalizatora)
ali se odvijaju eventualno i beskrajno dugo. 3.Kada zavri reakcija,
katalizator ostaje nepromjenjen. Ali, fiziki se on moe promjeniti,
4. Vrlo male koliine katalizatora mogu da ubrzaju neku hem.
rekaciju sa reaktantima i nestaju meuprodukti. Reaktanti +
katalizator Produkti + katalizator. Katalizator sniava energiju
aktivacije hem. reakcije i hem. reakcija se znatno ubrzava.
6.Autokataliza reakcija koja sama od sebe katalizira (odnosno
reakcija iji vlastiti produkt djeluje kao katalizator
autokatalizator), 7.Katalizator samo ubrazava hem. rekaciju i ne
mijenja poloaj njene ravnotee. Znai da katalizator jednako
ubrzava i polaznu i povratnu reakciju, te na taj nain moe
djelovati na poloaj ravnotee povratnog (reverzibilnog) procesa.
Postoje homogeni i heterogeni katalizatori odnosno homogena i
heterogena kataliza. Homogeni katalizatori su istog agregatnog
stanja kao i reaktantni (kod homogene katalize), katalizator je
molekulski dispergiran (rasprostranjen) u reakcijskom sistemu.
Heterogeni katalizatori su razliitog agregatnog stanja od
reaktanata (kod heterogene katalize katalizator ini zasebnu fazu).
Autokatalizatori su vrsta katalizatora koji nastaju u toku hem.
reakcije. Aktivatori su tvari ijim dodavanjem se poveava
aktivnost katalizatora. Inhibitori (katalizatorski otrov) umanjuju
(osporavaju) dejstvo katalizatora. Katalizatori mogu biti: joni
H+,OH-,J-, oksidi npr. MnO2, Al2O3, isti metali: kobalt Co, platina
Pl, paladijum Pd...
Uticaj zraenja na brzinu hem. rekacije Hem. reakcije koje se
odvijaju pod uticajem energijskog zraenja nazivaju se
fotohemijske reakcije. Npr. reakcija spajanja H2 i Cl2 u HCl u
mraku je veoma spora, dok pod uticajem suneve ili magnezijeve
svjetlosti je eksplozivna. [H2+Cl22HCl]. Samo je svjetlost koju je
reagujui sistem apsorbirao fotohemijski aktivna. Uvijek je
potrebno da je apsorbirana energija sistema koji reaguje barem
jednaka energiji aktivacije tog sistema. 1912 g Einstein je dao
drugi fotohemijski zakon: Jedna molekula reaktanata se moe
aktivirati apsorpcijom jednog kvanta svjetlosti hV. Druge dvije
karakteristine fotohemijske reakcije su: I Zrncenje srebro-bromida
koja predstavlja osnovu fotografskog procesa: AgBrAg + Br2,
H=99,1 kJmol-1. II Nastajanje ozona O3 u atmosferi: kisik je
bezbojan gas i ne apsorbuje vidljivu svjetlost, ali zato snano
apsorbuje ultraljubiastu svjetlost male talasne duine u
spektralnom podruju od 160-180nm. Pri tome svaki apsorbiran
kvant svejtlosti disocira (razlae) jednu molekulu kisika na dva
atoma kisika: O2(g) 2O(g), H=498,3kJ. Nastali atomi kisika
reaguju sa molekulama kisika i nastaju molekule ozona: O(g) +
O2(g) O3(g). Molekule ozona dalje reaguju sa molekulama
kisika (nastalim pod uticajem svjetlosti) i time se jedan dio ozona
razori: O3(g)+O(g) 2O2(g). Ozonski sloj apsorbira destruktivne
ultraljubiaste suneve zrake prije nego stignu na povrinu Zemlje
(240-300nm talasne duine). Tom apsorpcijom dolazi do reakcije:
O3(g) O(g) + O2(g). Proces stvaranja i razlaganja ozona sastoji
se od toga da se energija ultravioletnog zraenja (UV) pretvara u
toplotu.
Hemijska ravnotea Povratne ili revezibilne reakcije odvijaju se u
oba smjera. Kod povratnih reakcija u jednom momentu se
usposatvlja hemijska ravnotea. Ne mijenja se ni koncentracija
reaktanata ni koncentracija produkata. To nije statika ravnotea
nego se nakon toga dalje odvija reakcija. Koliko reaktanata reaguje
toliko produkata se raspane. Nastane dinamika ravnotea. Tada
kaemo da su reaktanti i produkti hemijske reakcije u hem.
ravnotei.
Zakon o djelovanju masa Zakon hemijske ravnotee Konstanta
hemijske ravnotee (slika) Umnoak koncentracija produkata
hemijske reakcije podignutih na eksponent broja molova tih
produkata podijeljen umnokom koncentracija reaktanata
podignutih na eksponent broja molova tih reaktanata predstavlja
konstantu hem. ravnotee Ko. Brojana vrijednost konstante hem.
ravnotee odreuje poloaj ravnotee. to je vea konstanta
ravnotee neke hem. reakcije to je ravnotea vie pomaknuta na
stranu stvaranja produkata reakcije.
Ako je Kc=1020 reakcija se ne zbiva, odnosno reakcija se praktiki
zavrila.
Ravnotea u homogenim sistemima Homogeni sistem se sastoji
od jedne faze. Zbog toga meu ravnotee u homogenim sistemima
pripadaju ravnotee u gasovitim sistemima i u rastvorima.
Ravnotee u gasovitim sistemima Kod gasova, koncentracije
moemo zamijeniti parcijalnim pritiscima. Konstanta ravnotee Kp
vrijedi za odreenu temperaturu i pritisak. Sa promjenom ukupnog
pritiska reakcijske smjese pomie se ravnotea samo kada se
reakcijom mijenja broj molekula (molova), odnosno poveanje
pritiska sistema koji se nalazi u ravnotei uzrokuje pomicanje
ravnotee u smislu smanjenja pritiska, i obratno (Le Chatelierov
princip). Dakle, poveanje koncentracije ili parcijalnog pritiska
reaktanata dovodi do poveanja koncentracije ili parcijalnog
pritiska produkata, jer se time smanjuje koncentracija ili parcijalni
pritisak reaktanata.
Ravnotee u rastvorima mA + nB oC + pD, Kc=[C]0[D]P/
[A]m[B]n .Smanjimo li (poveamo li) koncentraciju bilo kojeg
reaktanta, smanji se (povea se) i koncentracija produkata reakcije,
tj. ravnotea se pomie od lijeve (desne) prema desnoj (lijevoj)
strani hem. jednaine.
Ravnotee u heterogenim sistemima Heterogeni sistemi sastoje se
iz vie faza. Meu ravnotee u hetrogenim sistemima spadaju
sistemi: 1)vrsto-gasovito, 2)vrsto-tekue, 3)tekue-gasovito,
4)tekue-tekue. Konstantu ravnotee ne sadre tvari koje su kao
vrsta ili tekua faza prisutne u reakcijskom sistemu.
Konstanta ravnotee elektrolita Elektrolitika disocijacija Pri
otapanju elektrolita u vodi dolazi do hidratacije do disocijacije
elektrolita: BA(aq) B+(aq)+A-(aq). Elektrolitika disocijacija se
definie kao proces nastajanja slobodnih jona. K=[B+][A-]/[BA]
konstanta disocijacije odreenog elektrolita.
Stepen disocijacije elektrolita Jainu elektrolita moemo izraziti i
stepenom disocijacije elektrolita (oznaka ). Stepen disocijacija
oznaava onaj dio molekula elektrolita koji je disociran na jone.
Kod potpune disocijacije =1. =N/No, N broj jona, No broj
molekula koje nisu disocirane.
Ravnotea u rastvorima kiselina i baza pH vijednost Voda je
vrlo slabo jonizirana na vodikove jone H3O+ i hidroksilne jone OH-.
H2O + H2O H3O+ + OH-. Konstanta ravnotee: Kw= [H+][OH-] =
10-14 (mol/l)2 konstatna disocijacije vode (jonski produkt vode). U
istoj destilovanoj vodi (neutralna sredina) koncentracija OH- i H+
jona su iste i iznose 10-7 mol/l. Vodena otopina je neutralna kada je
[H+]=[OH-]=10-7 mol/l. Sredina je kisela ako je koncentracija H+
jona vea od koncentracije OH- jona. Sredina je bazna ako je
koncentracija OH- jona vea od koncentracije H+ jona.
Eksponent ili potencija vodikovih jona oznaava se sa pH;
pH= -log[H+]. pH je negativan logaritam vrijednosti koncentracije
vodikovih jona. pH; pOH mjera za kiselost ili bazinost sredine.
pOH= - log[OH-], pH=7 neutralna otopina (sredina).
Bazna sredina 7 < pH < 7 kisela sredina.
Znaaj pH odreuje se kiselost ili bazinost neke sredine.
Akumulatori su sekundarni (obnovljivi) izvori struje. U tu svrhu
se koriste tzv. reverzibilne ili povratne reakcije. Kod akumulatora
se koriste lanci u kojima se el struja dobije: 1)pretvaranjem hem.
energije u elektrinu, odnosno troi se elektrolit, 2)nastaju druge
tvari i akumulatori su prazni. Akumulator se sastoji od kuita sa
elektrodama i elektrolitom. Negativna elektroda je od spuvastog
olova. Pozitivan elektroda je reetkasta i to od legure olova i
antimona i ispunjena olovnim oksidom. Negativna elektroda je
siva, a pozitivna je smea. Elektrolit je sumporna kiselina
koncentracije 1,25-1,3 g/mol ili 400 g/l. Kada se akumulator
isprazni, koncentracija sumporne kiseline je 1,15 g/mol.
Punjenje akumulatora Ispranjene elije akumulatora veu se za
spoljanji izvor struje (220V) i omogui se obrnuta hem. rekacija,
od produkata dobijamo reaktante. Dolazi do disocijacije sulfatne
kiseline pri emu na negativnom polju se olovni sulfat uz vodikove
jone reducira do elementarnog olova i sulfatne kiseline. Elektrolit
je prvobitni rastvor -akumulator se puni. Punjenjem se sastav elija
vraa u prvobitno stanje. Pri tome se elektrohemijska reakcija
ponavlja.
Praenjenje akumulatora struja moe nastati i praenjenjem
akumulaora. Atomi olova sa anode otputaju elektrone koji kroz
potroa idu na katodu.
Galvanski lanak Ako spojimo 2 razliita redoks sistema preko
dijafragme koja proputa elektrinu struju, a ne dozvoljava
mjeanje rastvora, dobije se galvanski lanak. Galavanski lanci su
ureaji u kojima se hemijska energija pretvara u elektrinu. Jedan
od galvanskih lanaka Cu-Zn lanak. Galvanski lanak sastoji se
od 2 polulanka ili elektrode. Elektrodu ini metal uronjen u
rastvor jona tog metala. Elektroda Zn+ZnSO4 je anoda. Na njoj se
dogaa oslobaanje elektrona oksidacija. U galvanskom lanku
to je negativan pol. Elektroda Cu+CuSO4 je katoda. Tu imamo
primanje elektrona redukcija i ona je pozitivan pol (struja tee od
cinkove prema bronzanoj elektrodi). (slika)
Redoks potencijal Standardni elektrodni ili redoks potencijal
neke elektrode ili standardni potencijal neke elektrodne reakcije je
standardna EMS reakcije, u kojoj se molekulski vodik oksidira
odgovarajuom molekulskom vrstom u solvatizirani proton. (slika)
EMS Elektromotorna sila lanka predstavlja razliku
redukcijskih elektrodnih potencijala katode i anode. EMS=EK-EA,
kada je vrijednost EMS pozitivna reakcija se odvija spontano a
kada je negativna reakcija se ne odvija.
Koloidno disperzni sistem 1.Grubo disperzni sistem d>102m
(pijesak-H2O), 2.Koloidno disperzni sistem d od 1 do 102mm,
3.Molekularno disperzni sistem d<1mm (molekularni nivo pravi
rastv.) Disperzna faza moe biti 1.Gasovita, disperzne sredine
gasovite (nepostoji), tene (pjena), vrste (metan u uglju), 2.Tena,
disperzne sredine gasovite (magla), tene (emulzija), vrste (H 2O u
puteru), 3.vrsta, disperzne sredine gasovite (aerosol-praina u
zraku), tene (krv), vrste (Na u NaCl).
Najmanje 4 osobine koloidnih rastvora 1.Dijaliza tj. odvajanje
tvari pomou opni vrlo finih pora nazvao je Graham dijalizom, a
sam aparat dijalizatorom. 2.Faradej-Tindalov efekat tj. koloidne
estice rasipaju zraku svjetlosti u svim smjerovima. Zbog toga se
zraka svjetlosti, koja prolazi kroz koloidnu otopinu, vidi kao
difuzna svjetlost ako je promatramo sa strane. 3. Visoka vrijednost
povrinske energije, 4. Braunovo kretanje, 5.Koligativne osobine
(slabo izraene zbog toga to predstavljaju koncentraciju).
Kvanitaivni odnos koliine izdvojene supstanice na elektrodama
definisan je Faradejevim zakonima I Ukupna koliina odreene
materije, dobivena oksidacijom ili redukcijom ne elektrodama
tokom elektrolize, direktno je proporcionalna koliini elektriciteta
koja prolazi kroz rastvor. II Koliina neke materije koja se dobije
oksidacijom ili redukcijom na elektrodama pomou jedne te iste
koliine elektriciteta propriconalna je njenoj ekvivalentoj teini.
Ekvivalentna teina definie se kao masa te materije koja se stvori
(nastane) pri prelazu jednog mola elektrona kroz granicu faza
elektroda elektrolita koliine struje koja nosi jedan mol elektrona je
jednak. (slika)
Hidrofobni i hidrofilni koloidi Hidrofobni koloidi: Na koloidnim
esticama hidrofobnih koloida dolazi do adsorpcije odreene vrste
iona iz rastvora, pri emu nastaju koloidni ioni. Kako su estice
koloida postale naelektrisane istovrsnim nabojem, dolazi do
njihovog odbijanja, to sprijeava udruivanje estica i njihovo
taloenje (dolazi do stabilizacije koloida). Hidrofilni koloidi:
Ako je koncentracija koloidnog rastvora velika, moe doi do
stvaranja gela. Gel je za razliku od sola mreaste strukture u ijim
meuprostorima su uklopljene molekule vode. Zbog toga se takvi
koloidi nazivaju hidrofilnim. Ako se u gel doda voda, dolazi do
nastanka sola i proces je reverzibilan.
Zakoni termohemije I zakon definisan od strane Lavoazija
promjena toplote koja se oslobodi pri postanku nekog jedninjenja
jednaka je koliini toplote koja se utroi pri njegovom razdvajanju.
II zakon tj. Hessov zakon promjena toplote u nekoj reakciji ne
zavisi od puta kojim je reakcija tekla, nego samo od poetnog i
zavrnog stanja reakcionog sistema, odnosno toplota reakcije zavisi
od poetnog i konanog stanja materije, a ne od meu stanja hem.
rekacije. Primjer (slika)
Unutarnja energija Svaka hem. tvar a time i svaki hem. sistem
sadri u stanovitim uvijetima odreenu koliinu energije
unutarnju energiju. Kod hem. rekacije dolazi do promjene
unutranje enrgije U, reakcijskog sistema.
Slododna (Gibbsova enegija) dio energije koji se moe
maksimalno pretvoriti u rad nazivamo slobodnom energijom hem.
reakcije. A onaj dio energije koji se manifestira kao toplina, tj. koji
je vezan u sistemu kao toplina moemo smatrati vezanom
energijom. Reakcijski rad promjena jedne funkcije stanja koja se
naziva Gibbsova (slobodna) energija i oznauje se sa G a njezina
promjena sa rG, ako se reakcija vodi pri konst. pritisku, to je
najei sluaj. Mjerna jedinica je [J/mol]. Dakle, moemo
zakljuiti da je promjena entalpije (toplina reakcije pri konst.
pritisku) jednaka promjeni Gibbsove energije i promjeni vezane
energije, tj. umnoku temp. i promjene entropije: rH=rG+TrS.
Entalpija predstavlja sadraj toplote. To je funkcija stanja nekog
sustava, a njezin prirast odgovara vezanoj ili osloboenoj
toplini/energiji u procesu koji se odvija uz stalan pritisak. Mjerna
jedinica za entalpiju (H) [KJ/mol]. H=U + pV. Npr.
Sagorjevanje uglja: C(s)+ O2(g) CO2 (g) + Q H= - 394KJ/mol
Entropija je stanje nereda sistema. To je u termodinamici funkcija
stanja sustava, koju je uveo 1865 Rudolf Clausius. Kod sponatane
promjene S je pozitivna, a u ravnotei je jednaka nuli i nikad ne
postane negativna. Znai da S postaje negativna samo u sluaju
nespontanog procesa sreivanja, odnsosno odvajanja molekula iz
njihove mjeavine. Entropija na apsolutnoj temp 0C je 0 tj. nema
nereda. gasovi imaju najveu entropiju- Entropija ne moe biti
negativna, a najnia entropija je kod kristalnih sistema. Mjerna
jedinica za entropiju (S) [J/Kmol]. h=TS+G.
Egzoterma termohem. jednaina, zato je entalpija negativna Kod
egzotermnih termohem. jednaina oslobaa se toplota. Entalpija
kod tih reakcija je negativna zbog toga to se oslobaa energija iz
sistema, tj. odlazi. Primjer: sagorjevanje etina:
2C2H2+5O24CO2+2H2O + Q
Endotermna termohem. jednaina, zato je entaplija pozitivna
Kod endotermnih termohem. jednaina dovodi se toplota. Entalpija
je pozitivna jer se dovodi energija u sistem da bi se reakcija mogla
odvijati. Primjer: proces fotosinteze:
6CO2+6H2OC6H12O6+6O2.
Toplota: 1.Nastajanja - Reakcija je egzotermna ako kao posljedica
reakcije nastaje toplota koja se oslobaa iz sistema (H - entalpija
sistema je negativna), a reakcija je endotermna ako sistem
apsorbuje energiju u vidu toplote da bi se proces odvijao (H je
pozitivna, H entalpija (ukupna energija) sistema).
2.Sagorjevanja Organska jedinjenja koja sadre ugljik, vodik,
nitrogen, sumpor, fosfor mogu da sagore u struji kisika i da daju
konane produkte: CO2, H2O, SO2, NO2, P2O5. Promjena toplotnog
sadraja koja prati potpuno sagorjevanje jednog mola nekog
jedinjenja naziva se toplotom sagorjevanja tog jedinjenja.
3.Rastvaranja, 4.Neutralizacije.