Predavanja - Šišić

UPRAVLJANJE GEOOKOLINSKIM
RIZICIMA
Rizici u podzemnom rudarstvu
POŽARNI I RIZICI OD EKSPLOZIJE
Master studij 2013.
POJAM
• Proces upravljanja rizikom može se podijeliti
na dvije faze:
– Ocjena rizika i
– Kontrola rizika
• Ocjena rizika može se vršiti bilo kada (“što prije, to
bolje”), dok kontrola rizika pretpostavlja prethodnu
ocjenu rizika.
Procjena vjerovatnoće
Identifiko- Procjena
vanje rizika uticaja
Ocjena rizika
Odre-
Mjere- đivanje
nje i
Upravljanje rizikom prio-
kon- riteta
trola
Kontrola rizika
Alociranje
odgovornosti Generisanje
Preventivno planirane opcija
Kontigentno planiranje
Faze
OCJENA RIZIKA
• Identifikovanje rizika –
– Prema izvorima: socijalni, tehnološki, prirodni i sl.
– Prema fazama procesa reprodukcija.
• Procjena vjerovatnoće
– Tehnike: trend, rangiranje rizika i sl.
• Procjena uticaja – određivanje “ranjivosti” (osjetljivosti)

poslovanja na rizike.
• Određivanje prioriteta – u zavisnosti od uticaja na poslovanje i

vjerovatnoće pojavljivanja.
– Rizici koji treba da se ublaže, koji zahtijevaju redovnu pažnju
menadžmenta i kod kojih se može izbjeći detaljna pažnja.
4
Analiza rizika i ranjivisti
Vjerova-
tnoća
nastanka
Uticaj na poslovanje
5
Faze
KONTROLA RIZIKA
• Generisanje opcija – Plan upravljanaj rizikom može se podijeliti na dva
dijela:
– Preventivno planiranje i
– Kontingentno planiranje
• Preventivno planiranje – unaprijed kako bi se ublažili rizici (npr. izbor
dobavljač kako bi se izbjegao rizik nestašice ili strategija “korak po korak”).
• Kontigentno palniranje – plan za hitne i iznenadne slučajeve. Osiguranje je
jedan od oblika kontigentnih planova.
• Alociranje odgovornosti – registar rizika (šta je u pitanju, koliki je značaj, ko
je odgovoran za upravljanje rizikom i sl.)
• Mjerenje i kontrola – Efektivni sistem kontrole treba da pomogne da se
predvide događaji i njihove posledice.
Proces upravljanja rizikom
• Upravljanje rizikom se može definisati kao opšta upravljačka
funkcija koja nastoji da identifikuje rizike, procijeni rizike i
pripremi organizaciju (preduzeće) na uzroke i efekte (posljedice)
rizika.
• Smisao upravljanja rizikom je da se osposobi organizacija da

realizuje svoje ciljeve na najdirektniji i najefektivniji način.
• Upravljanje rizikom se odnosi na sve rizike. U tom smislu odnosi se i

na sve čiste, ali i na sve spekulativne rizike.
• Uprvljanje rizikom nije specijalizovana uravljačka funkcija, već je to
opšta upravljačka funkcija. To, međutim, ne znači da menadžeri
rizika ne treba da imaju specijalizovana znanja.
• Iako je upravljanje rizikom interdisciplinarno, postoji čitav niz

specijalizovanih znanja, tehnika i vještina čije poznavanje i
posjedovanje je pretpostavka uspješnog upravljanja rizikom.
• Odnos funkcije upravljanja rizikom i drugih core aktivnosti prikazan

je na slijedećoj slici.
8
Aktivnosti na
identifikovanju
Strategijsko misije, ciljeva,
upravljanje strategijskih
planova i sl.
Aktivnosti koje
pokreću preduzeća ka
realizaciji misije
Upravljanje Upravljanje
opercijama rizikom
• Navedene funkcije su povezane – npr. ako preduzeće odluči da
proizvodi proizvode najvišeg kvaliteta to je:
– Strategijska odluka – cilj,

– Operativna – proizvodnja mora da odredi niz standarda kvaliteta,
– Upravljanje rizikom – mora da identifikuje posljedice ako se ne ostvari
navedeni cilj i da ukaže na faktore koji mogu dovesti do neostvarivanja
tog cilja.
Elementi upravljanja rizikom
• Iako se proces upravljanja rizikom razlikuje od preduzeća do
preduzeća, izvjesni elementi zajednički su svim programima
upravljanja rizikom. Zajedno, ovi elementi čine funkciju upravljanja
rizikom.
• To su:
– Identifikovanje misije,
– Odredjivanje rizika i neizvjesnosti,
– Kontrola rizika,
– Finansiranje rizika, i
– Program upravljanja rizikom.
• Iako su ovi elementi dati sekvencijalno, upravljanje rizikom
nije sekvencijalan proces.
Identifikovanje misije
• Projektovanje cijeva upravljanja rizikom u sklopu misije preduzeća
je fundamentalni zadatak menadžera rizika.
• Time se određuje odnos između upravljanja rizikom i misije

organizacije.
• Utvrđivanje ciljeva upravljanja rizikom je kritično, jer ciljevi služe kao

osnova za sve ostale aktivnosti upravljanja rizikom. Ciljevi
predstavljaju etalon za utvrđivanje uspjeha procesa upravljanja
rizikom.
Određivanje rizika i hazarda
• Određivanje rizika i hazardasastoji se od tri povezane grupe aktivnosti:
– Identifikovanje rizika i hazarda
• Obično je praćeno identifikovanjem opasnosti (hazarda) i
identifikovanjem objekata i subjekata koji su izloženi riziku.
• Hazard su aktivnosti ili uslovi koji stvaraju ili povećavaju
vjerovatnoću gubitka (štete) ili iznosa gubitka.
• Izloženi gubitku mogu biti stvari, lica ili situacije.
– Identifikaciju rizika prati analiza. Naime, nije dovoljno poznavati

hazarde, faktore rizika ili izloženost riziku, već je potrebno poznavati
prirodu tog hazarda, faktora rizika i izloženosti riziku, kako oni nastaju,
kako međusobno utiču jedni na druge i sl.
Određivanje rizika i hazarda
– Treća grupa aktivnosti u okviru ove faze jeste mjerenje rizika.

Podrazumijeva utvrđivanje vjerovatnoće gubitka ili dobitka u
dimenzijama frekfencije i tačnosti. Mjerenje rizika znači kvaktitativnu
mjeru, ali i kvalitativnu ocjenu (npr. mali ili veliki rizik).
• Kontrola rizika – aktivnosti izbjegavanja, prevencije, smanjenja rizika i

ostali načini kontrole rizika i neizvjesnosti.
– Podrazumijeva sasvim jednostavne aktivnosti, kao npr. provjera
ispravnosti nekog uređaja, do vema složenih planova kontrole rizika,
kao npr. kontrola procesa u nuklearnoj elektrani.
Finansiranje rizika
• Je obezbjeđivanje finansijskih sredstava za
– Nadoknadu šteta ili posljedica štetnih događaja,
– Podsticanje (stimulisanje) napora na prevenciji rizika.
Program upravljanja rizikom

• Podrazumijeva određivanje:
– Programa
– Procedura,
– Mijera
– Tehnika i sl.
15
Program upravljanja rizikom
• Podrazumeva odredjivanje:
– Programa
– Procedura,
– Mera
– Tehnika i sl.
16
UPRAVLJANJE GEOOKOLINSKIM
RIZICIMA
• Uočiti i prepoznati hazard

• Kvantificirati hazard, čime on postaje rizik
• Procijeniti nivo rizika
• Projektovati odgovarajuće mjere
OPŠTA LISTA HAZARDA U RUDARSTVU
Kontaminitani zrak Prašina Izloženost toploti Zamor
Fizička spremnost Opasne materije Higijena Osvjetljenost
Ručno riukovanje Rehabilitacija radnika Buka-gubitak sluha Lična zaštitna oprema
Radijacija Upravljanje rizicima Upravljanje sigurnosti Klizanje-padovi
Hazardous
Pohranjena
Substances
energija Hearing
Vibracije
Loss Rad u ili
Hygiene
u blizini vode Rad u blizini
Lighting
nepokretne
opreme
Radni okoliš Psihološki uticaj
HAZARDI U POVRŠINSKOJ
EKSPLOATACIJI
Ograničeni prostor Otkopavanje El. oprema i instalacija Radne operacije sa Miniranje

opremom
Proizvodnja i Oprema za Korištenje Dozatori Kontrola pomijeranja

priprema eksploziva miniranje eksplozivnih materija tla - odlagališta
Eksploatacija sa Mobilna oprema Statična oprema Zalihe, rukovanje, Crpilišta,

visokim etažama (objekti) odlaganje, povrat odvodnjavanje
Magacini, zalihe Zemljani radovi Brane odlagališta

→HAZARDI U POVRŠINSKOJ EKSPLOATACIJI
Hazardi od eksplozije pri površinskoj eksploataciji
Hazard Mehanizam djelovanja Kontrola
Eksplozija hemijskih spojeva Velika količina toplotne energije Sigurno rukovanje i korištenje
Redukcija toplote
Kompetentnost
Ispravno magaziranje
Transport
Ispravno odlaganje i čuvanje
Poboljšanje efikasnosti ventilacije
Eksplozija zapaljivih i eksplozivnih Velika količina toplotne energije Poboljšanje efikasnosti ventilacije
tekućina Procjena rizika
Kompetentnost
Klasifikacija urgoženih područja
Redukcija temperature sagorijevanja
Pravilno odlaganje i čuvanje
Adekvatna organizacija transporta
Ispravno korištenje tečnosti
Eksplozija zapaljivih gasova Velika količina toplotne energije Klasifikacija urgoženih područja
Procjena rizika
Kompetentnost
Ispravno korištenje gasova
Gasne instalacije
Redukcija temperature
Transport
Ventilacija
Ispravno odlaganje i čuvanje

Monitoring koncentracije gasova
HAZARDI U PODZEMNOJ
EKSPLOATACIJI
Slijepa okna, bušački Dobijanje uglja Odlaganje uglja Izrada prostorija Električne instalacije
radovi
Izvori eksplozivnih Korištenje Požari Operacije gašenja Opasni gasovi

gasnih smješa eksploziva požara
Radovi na održavanju Izvori upale Operacije u Mehanički sklopovi i Projektovanje

nerespirabilnoj oprema rudnika
Pružanje usluga atmosferi
Nedozvoljena Potapanje okna Kontrola slojeva
sredstva Izolacija starih
Transport Ventilacija radova
→IZVORI EKSPLOZIVNIH GASNIH SMJEŠA
Hazard Mehanizam djelovanja Kontrola

Nakupljanje zapaljivih Prisustvo zapaljive ugljene prašine Pravac i brzina djelovanja reznog organa
gasova/prašina
Sistem eksploatacije
Ventilacija
Jalovinski proslojci
Održavanje radnog organa
Čišćenje prašine
Korištenje surfaktanata
"Curenje" prašine
Pranje podgrade na ŠČ
Ubrizgavanje vode
Prskalice na vodu
Nakupljanje zapaljivih gasova na Neuspješno i neadekvatno hvatanje Obilazak i kontrola
čelu radilišta i uklanjanje metana Dizajn sistema, pumpe, mašine za
dobijanje, sistem kontrole
Vrijeme dreniranja, mjere prije dobijanja
Postojenja za upravljanje gasovima
Poboljšavanje standarda
Instaliranje i nadgledanje
Senzori pritiska
Monitoring sistema
Zapaljivi gasovi akomuliraju se na Zapaljivi gas iz sistema pod Ograničavanje upotrebe
čelu radilišta pritiskom Poštovanje procedura
Ograničavanje veličine rezervoara za
gasove
Korištenje acetilena u opremi na ŠČ
Zapaljivi gasovi akomuliraju se na Hidrogen iz baterija/akomulatora Dizajn baterija/akomulatora
čelu radilišta Zabrana punjenja istih na radilištima
Poštivanje procedura i operacija
Zapaljivi gasovi akomuliraju se na Neodgovarajuća kontrola ventilacije i Kolegij odgovornih inžinjera za ventilaciju
čelu radilišta problemi nekontrolisane
recirkulacije Podizanje kompentecija službi putem
obuke/treninga
Monitoring smjera kretanja vazduha
Monitoring opreme
Poboljšanje standarda
Konfiguracija rudnika
Metoda eksploatacije
Operacione procedure
Određivanje uslova za daljinsku kontrolu
ventilacionih parametara
Simulacija ventilacije za uslove paljenja
Planovi upravljanja sigurnošću -
upravljanje gasno-ventilacionim
parametrima
Poštivanja standarda u ventilaciji rudnika
Projektovanje ventilacionog sistema

Zapaljivi gasovi akomuliraju se na Metan curi iz drenažne bušotine Korištenje alternativnih materijala
čelu radilišta Sistemi za automatsko isključivanje
Sigurnosni plan za dreniranje metana,
uključujući procjenu rizika
Propisivanje operativnih procedura za
instalaciju opreme za dreniranje metana
Određivanje optimalne lokacije-izlazna
zračna struja, slabo korištena prostorija
Zaštitni premazi
Kontrola kvalitete materijala,
projektovanje, instalacija, projektovanje
struktura izdržljivih na različite nivoe
udara eksplozije
Propisivanje procedura za siguran rad
Identifikacija sistema
Nakupljanje zapaljivih gasova na Neuspješno i neadekvatno hvatanje Obilazak i kontrola
čelu radilišta i uklanjanje metana Dizajn sistema, pumpe, mašine za
dobijanje, sistem kontrole
Vrijeme dreniranja, mjere prije dobijanja
Postojenja za upravljanje gasovima
Poboljšavanje standarda
Instaliranje i nadgledanje
Senzori pritiska
Monitoring sistema
Zapaljivi gasovi akomuliraju se na Zapaljivi gas iz sistema pod Ograničavanje upotrebe
čelu radilišta pritiskom Poštovanje procedura
Ograničavanje veličine rezervoara za
gasove
Korištenje acetilena u opremi na ŠČ
Zapaljivi gasovi akomuliraju se na Hidrogen iz baterija/akomulatora Dizajn baterija/akomulatora
čelu radilišta Zabrana punjenja istih na radilištima
Poštivanje procedura i operacija
Zapaljivi gasovi akomuliraju se na Neodgovarajuća kontrola ventilacije i Kolegij odgovornih inžinjera za ventilaciju
čelu radilišta problemi nekontrolisane
recirkulacije Podizanje kompentecija službi putem
obuke/treninga
Monitoring smjera kretanja vazduha
Monitoring opreme
Konfiguracija rudnika
Metoda eksploatacije
Operacione procedure
Određivanje uslova za daljinsku kontrolu
Simulacija ventilacije za uslove paljenja
Planovi upravljanja sigurnošću -
upravljanje gasno-ventilacionim
parametrima
Poštivanja standarda u ventilaciji rudnika
Projektovanje ventilacionog sistema

Zapaljivi gasovi akomuliraju se na Metan curi iz drenažne bušotine Korištenje alternativnih materijala
čelu radilišta Sistemi za automatsko isključivanje
Sigurnosni plan za dreniranje metana,
uključujući procjenu rizika
Propisivanje operativnih procedura za
instalaciju opreme za dreniranje metana
Određivanje optimalne lokacije-izlazna
zračna struja, slabo korištena prostorija
Zaštitni premazi
Kontrola kvalitete materijala,
projektovanje, instalacija, projektovanje
struktura izdržljivih na različite nivoe
udara eksplozije
Propisivanje procedura za siguran rad
Identifikacija sistema
Zapaljivi gasovi akomuliraju se na Prodor metana iz izoliranih područja Razvoj i implementacija dokazanih
čelu radilišta standarda za izolaciju starih radova
Stroga kontrola koncentracije gasova u
ulaznoj zračnoj struji
Održavanje nadpritiska u prostorijama
Planovi za upravljanje sigurnošću
Projektovanje izolacionih
pregrada/čepova
Održavanje izolacionih pregrada/čepova
Zapaljivi gasovi akomuliraju se na Izdvajanje metana iz sloja Planovi upravljanja izdvojenim gasovima
čelu radilišta Poboljšanje standarda
Otplinjavanje/dreniranje sloja
Razvoj planova upravljanja drenažama
Zabrana određenih metoda eksploatacije
za konkretne uslove
Razmatranje potrebe za dreniranjem
metana pod posebnim uslovima (prije
otkopavanja i tokom otkopavanja)
Vremenski sekvencirano otkopavanje
Izbjegavanje komornih metoda
otkopavanja
Zapaljivi gasovi akomuliraju se na Migracija metana iz starih radova Odgovarajuća ventilacija
čelu radilišta Poboljšani standardi
Inertizacija
Kaptiranje metana
Analiza metode otkopavanja-pravac
napredovanja
Drenaža metana prije i poslije
otkopavanja
Projektovanje odgovarajuće podgrade
Izrada planova za upravljanje gasno-
ventilacionim parametrima
Angažman službe i inžinjera ventilacije
Zapaljivi gasovi akomuliraju se na Ispucala krovina i ulijeganje podine Odgovarajući pritisci na ŠČ
čelu radilišta Upotreba pomoćnih/separatnih ventilatora
Projektovanje, evaluacija i kontrola

ventilacionog sistema
Napredne tehnike geotehničke predikcije
ponašanja masiva
Geotehničko mapiranje
Napredne tehnike modeliranja ventilacije
(CFD)
Injektiranje pukotina i fuga
Geološka ocjena u predeksploatacionom
periodu
Standardizovanje operacionih procedura
Zapaljivi gasovi akomuliraju se na Isparljiva ulja i goriva dolaze u Projektne odrednice

čelu radilišta kontakt sa zagrijanim metalnim Planovi upravljanja sistemom suzbijanja
površinama požara
Sistemi borbe protiv požara
Održavanje
Poštivanje procedura za dopunjavanje
goriva i pohranjivanje
Zabrana korištenja određenih rastvora
Uvođenje u upotrebu nezapaljivih ulja
Nabavljanje opreme za gašenje požara
Specificiranje tačke paljenja za goriva
koja koriste nebenzinske mašine
Obuka i trening
Zapaljivi gasovi akomuliraju se u Prodor vayduha uslijed slijeganja tla, Evidentiranje bušotina i nadzor profila
starom radu kroz bušotine ili pukotine podzemnih voda
Potreba za kompletnim zatvaranjem
pojedinih bušotina
Pečaćenje buština
Izrada sigurnosnih planova
Izbjegavanje komornih metoda
otkopavanja
Zapaljivi gasovi akomuliraju se u Oštećene ili neefikasne izolacione Redova kontrola
starom radu pregrade i čepovi Automatski monitoring izolacionih zidova
Razvoj i implementacija dokazanih

standarda za izolaciju starih radova
Višestruka izolacija
Unaprijeđeni dizajn
Uvođenje inertizacije
Inspekcija
Popravke
Zahtjev za procjenom rizika kao dijelom
projekta
Standardne procedure pri radu
Zapaljivi gasovi akomuliraju se u Destilacija gasa uslijed zagrijavanja Potapanje i prirodna inertizacija
starom radu uglja (samoupala) Dobro projektovana ventilacija
Uvođenje inertizirane atmosfere
Monitoring
Plan upravljanja rizikom od spontane
samoupale
Zapaljivi gasovi akomuliraju se u Greška u izolaciji Kontrola sistema/procjena rizika/baza
starom radu projekta
Kompetentan personal
Neovisna procjena
Inspekcija i provjera
Praksa upravljanja-sigurne operativne
procedure
Utvrđivanje potreba za izolacijom
Metode napredovanja sa jednim
radilištem-eliminacija prekopa
Zapaljivi gasovi akomuliraju se u Prodor vazduha uzrokovan Projektovanje podgrade radilišta,
starom radu nepovoljnom ventilacionom šemom konfiguracija i kretanje
Uvođenje inertizacije i potapanja
Detaljnija analiza ventilacionog sistema,
posebno djelomično eksploatisanih starih
radova
Real time monitoring i kontrola
Projektovanje ventilacije
Zapaljivi gasovi akomuliraju se u Post-drenaža metana uzrokuje Automatski monitoring i akcije koje slijede
starom radu ulazak kiseonika ako je problem detektovan
Plan upravljanja gasom i Plan
otplinjavanja metana (Sigurnosni planovi)
Inspekcije i kontrole
Redundancija u sistemu detekcije-
posebno razdvojeni kontrolni i
alarmno/isključni sistemi
Zapaljivi gasovi akomuliraju se u Migracija atmosfere kroz izolacione Kontrole
starom radu zidove i čepove Automatski monitoring izolacionih zidova i
čepova
Razvoj sistema za manje čepove
Manji čepovi
Inspekcije
Zahtjev za procjenom rizika kao dijelom
projekta
Zapaljivi gasovi akomuliraju se u Narušen stub omogućava prodor Evaluacija, planiranje i projektovanje
starom radu kiseonika Povećanje osnove stuba
Injektiranje u fuge
Inspekcije
Zapaljivi gasovi akomuliraju se u Razlika pritisaka uzrokuje prodor Unaprijeđeni standardi za izolacione
starom radu kiseonika zidove i čepove
Balansiranje aerodinamičkih potencijala
duž starog rada
Monitoring izolacionih zidova i čepova
Monitoring ventilacije
Sigurnosni planovi
Dobro projektovan ventilacioni sistem
rudnika
Zapaljivi gasovi akomuliraju se u Razvoj gasova u sloju, uključujući Separatna ventilacija
starom radu susjedne slojeve Dobro projektovanje ventilacije
Uvođenje inertizacije i potapanja
Izbjegavanje komora
Fizička inspecija
Post-eksploataciono otplinjavanje metana
Pre-eksploataciono otplinjavanje metana
Balansiranje pritisaka
Zahtjevi za monitoring
Sigurnosni planovi
Ventilacija starih radova
Ventilacija/djelomična eksploatacija
Potapanje vodom i prirodna inertizacija
(CO2)
Smješa zapaljivih gasova i Zapaljiva atmosfera sačinjena od Održavanje kablova
uzvitlane ugljene prašine metana, ugljene prašine i vazduha Kontrola rukovanja, pohranjivanja i
akomulira se na čelu radilišta upotrebe boca sa gasom
Kontrola upotrebe eksploziva
Obaranje prašine
Detekcija gasova
Napredne tehnike uklanjanja prašine
Djelomična eksploatacija radi
sprječavanja obrušavanja starog rada
Sigurnosni planovi
"Curenje" prašine
Ventilacija
Akomuliranje zapaljivih gasova Gas generisan u stiješnjenom Ventilacija, održavanje, redovne
prostoru inspekcije
→ OPASNI GASOVI (RIZIK OD IZDVAJANJA I USLOJAVANJA
METANA)
Hazard Mehanizam nastajanja Kontrola

Metan Uslojavanje vodi do Prenosni uređaji za kontrolu gasnog
eksplozije gasa ili prašine stanja
Detekcija pojave uslojavanja metana
Principijelni sistem upravljanja

hazardima
→ VENTILACIONI HAZARDI
Kontrola protoka vazduha - Kontrola protoka vazduha- Kontrola protoka vazduha- Kontrola protoka vazduha- Kontrola protoka
Stari radovi i manje aktivne Čelo radilišta Transportne prostorije Generalno vazduha- Radna mjesta
Više separatnih ventilatora u Separatni ventilator u Separatni ventilator u Separatni ventilator u

Pomoćni ventilator
istom reviru push/pull sistemu rada depresionom načinu rada kompresionom načinu rada
Više pomoćnih ventilatora u Korištenje ventilacionih

Kontrola zagrijavanja Monitoring radne sredine Konstrukcija ventilatora
radu na jednoj lokaciji pregrada
Reverzija glavnog Rad gržlavnog ventilatora u

Otplinjavanje Ventilacija zone eksplozije Overcasts
ventilatora kompresionom režimu
Paralelni rad ventilatora na Paralelni rad ventilatora na

Grabuljari i ekstraktori Izolacione pregrade/čepovi Izolacioni zidovi
jednom oknu različitim lokacijama
Operacije sa ventilatorom na
Ventilacioni cjevovodi
površini
OSNOVE SAGORIJEVANJA
• Zapaljive smjese čine sve zapaljive materije uz prisustvo dovoljne
količine kiseonika (obično iz atmosferskog vazduha) s kojim može
doći do procesa gorenja.
• Uz obilniju prisutnost kiseonika, u određenim okolnostima, može
doći do vrlo brizantne lančane i pojačane reakcije gorenja, što
dovodi do procesa deflagracije i detonacije.
• Pod pojmom sagorijevanja podrazumijeva se
složeni fizičko-hemijski proces zasnovan na
veoma brzim reakcijama oksidacije koje su
praćene obrazovanjem odgovarajućih produkata,
oslobađanjem toplote i emitovanjem svjetlosti
(i rapidnim porastom pritiska).
→ OSNOVE SAGORIJEVANJA
Proces gorenja Brzina širenja plamena (m/s) Pritisak
(bar)
Buktanje do 2 -
Eksplozija 0,5 - 30 4 - 10
Detonacija 1000 - 4000 10 - 60
Opasnost od požara predstavljaju

zapaljive materije u sva tri agregatna
stanja:
• gasovitom (zemni gas, propan – butan,
acetilen i dr.),
• tečnom (benzin, alkohol, ulja i dr.),
• čvrstom (drvo, ugalj, papir, tekstil i dr.).
Opasnost od eksplozije predstavljaju:

• zapaljivi gasovi u smjesi sa vazduhom unutar granica eksplozivnosti,
• pare zapaljivih tečnosti u smjesi sa vazduhom unutar granica eksplozivnosti,
• čvrste materije u usitnjenom (prašinastom) stanju unutar granica eksplozivnosti.
Definicije pojmova korištenih u oblasti zaštite od požara i vatrogastvu:
Vatra je kontrolirano samoodrživo sagorijevanje koje je namjerno izazvano da bi se stvorili korisni
efekti, čije je širenje u prostoru i vremenu kontrolirano;
Požar je nekontrolirano, samoodrživo sagorijevanje koje se nekontrolirano širi u prostoru i
vremenu;
Eksplozija je iznenadna ekspanzija gasa koja može proizaći iz brze reakcije oksidacije ili raspada, sa
ili bez porasta temperature i koja može dovesti do pojave požara;
Zapaljive materije su čvrste, tečne i gasovite materije koje se pale pod dejstvom izvora paljenja;
Eksplozivne materije predstavljaju gasovite, tečne i čvrste hemijske materije, jedinjenja ili smjese
koje se pod uticajem određenog impulsa razlažu u veoma kratkom vremenskom intervalu, uz
oslobađanje velike količine gasova i toplotne energije;
Požarna opasnost je mogućnost ozlijede i/ili oštećenja kao posljedica požara;
Požarna otpornost je sposobnost objekta da ispuni, u definiranom periodu vremena

zahtjeve otpornosti na požar i/ili integriteta i /ili termičke izolacije i/ili druge očekivane
zahtjeve pri standardnom ispitivanju otpornosti na vatru;
Rizik od požara je proizvod vjerovatnoće pojave požara koja se može očekivati u datoj
tehničkoj operaciji ili stanju i posljedice ili obima šteta koje se mogu očekivati u slučaju
pojave požara;
Bojl-Mariotov zakon
pV  RT p  V  const .
p V

p1 V1
p
T = const. – izoterma
(hiperbola)  m
 
 V 
p 

p1  1
V
Gej-Lisakov zakon
V  f (T ) p  const .
V T

V1 T1 Šarlov zakon p  f ( T ) V  const .
p T

p p1 T1
V = const. – izohora
p = const. – izobara
V
Granice zapaljivosti
 pritisak - normalne promjene atm. pritiska nemaju veći uticaj
- dejstvo većih varijacija karakteristično za smješu
 temperatura - linearna zavisnost između početne

temperature smješe i granica zapaljivosti
 turbulencija - dovodi do smanjenja donje granice

zapaljivosti
100
LDS  -granice zapaljivosti smješe gasova
G1 G2 Gn
  .....
LD1 LD 2 LDn LD1, LD1, LDn – donje (ili gornje) granice
zapaljivosti gasnih komponenti smješe
Gorenje tečnosti
- organske i anorganske materije koje se pri normalnim
uslovima pritiska i temperature nalaze u tečnom agregatnom
stanju.
- nomenklatura zapaljivih tečnosti uglavnom prema hemijskoj
nomenklaturi organskih jedinjenja, a postoje i “praktične”
podjele (npr. naftni derivati, rastvarači, boje i lakovi i dr.)
- stanje materije koje ima osobine i čvrste i gasovite materije
- najbitnije svojstvo – isparavanje – stvaranje zapaljivih smješa
para zapaljivih tečnosti sa oksidatorom iznad površine tečnosti
Tečnost Toplota isparavanja (kJ/kg)
benzin 393,87
petrolej 425,14
voda 2.247,39
Gorenje tečnosti
Sagorijevanje tečnosti svodi se na sagorijevanje gasovite
materije (pare) iznad tečnosti.
Najniža temperatura tečnosti kod koje

se stvore pare u dovoljnoj količini da se
mogu zapaliti u prisustvu spoljašnjeg
izvora paljenja naziva se tačka paljenja.
Tačka zapaljivosti je ona temperatura

na kojoj se zapaljiva tečnost pali bez
prisustva spoljašnjeg izvora paljenja.
Q = qokoli + qispar + qzagr

Gorenje tečnosti u otvorenom sudu
Gorenje tečnosti
- razlikuju se težinska i linearna brzina gorenja tečnosti
TEČNOST Linearna Težinska
(mm/min) (kg/m2min)
Benzin 3,8 – 4,5 2,7 – 3,2
Kerozin 3,6 2,9
Mazut 1,41 1,3
Nafta 1,6 1,2
Toluol 2,68 2,3

Gorenje čvrstih materijala
- kristalne i amorfne čvrste materije

- paljenje i gorenje čvrstih tijela je složen proces, čiji tok zavisi od
sastava čvrstih materija i strukture molekula, veličine i oblika
komada, stanja površine i dr.
Na zapaljivost čvrstih materija najviše utiču:
 poroznost
 toplotna provodljivost
 toplotni kapacitet
 termička stabilnost
 propustljivost za gasove
Gorenje čvrstih materijala
 direktno sagorijevanje
- sagorijevanje hemijskih elemenata (npr. C)
 sagorijevanje uz promjenu agergatnog stanja
- čvrsto tijelo prvo prelazi u tečno, a zatim u gasno agregatno stanje
(npr. vosak, parafin, masti)
 sagorijevanje uz raspadanje
- prethodno raspadanje u proizvode raspadanja, koji mog biti gasoviti,
tečni ili čvrsti
Gasoviti proizvodi raspadanja drveta
Temp. oC CO2 (%) CO CH4 C2H4 H2
200 75 25 - - -
300 56 40,2 3,8 - -
400 49,4 34 14,3 0,85 1,45
600 41 27,2 23,4 5,74 2,66
Zapaljive prašine
- čestice prašine ubrajaju se u čvrsta tijela, ali se zbog svoje
veličine i velike relativne površine, prašina se po svojim
osobinama veoma razlikuje od materije u kompaktnom obliku
- disperzioni sistem u kojem dispeziranu fazu čine čestice

prašine, a disperzionu sredinu vazduh ili drugi gas nosilac
- zavisno od veličine čestica disperzirane faze, razlikuju se

prašine, aerosoli (magle i dimovi)
- disperzioni sistemi mogu se podijeliti u dvije glavne grupe:

- prirodne prašine i
- tehničke prašine
Zapaljive prašine
 granice zapaljivosti
PRAŠINA Temperatura tinjanja oC Temperatura paljenja
uskovitlane prašine oC
Grafit - 750
Magnezijum 340 470
Aluminijum 320 590
Željezni prah 240 430
Antracen Topi se, sublimira 503
Sapunska prašina Topi se 575
Poliuretan Topi se 425
Polivinilhlorid Ugljeniše se 595
Raženo brašno 325 415 – 470
Pšenično brašno Ugljeniše se 420 – 485
Kukuruzni škrob Ugljeniše se 410 – 450
Šećer u prahu Topi se 360
Tvrdo drvo 315 420 – 430
Samozapaljivost
- proces samozagrijavanja materijala koji završava

gorenjem naziva se samozapaljivost
-vremenski proces koji završava paljenjem, a odvija se na
običnoj ili nešto povišenoj temperaturi
- nastaje uslijed apsorpcije kiseonika na površini materijala
podložnog oksidaciji, i predstavlja egzotermni proces
- može nastati i pri procesu polimerizacije, pri nekim
biološkim procesima, uslijed udara, trenja i sl.
Samozapaljivost
 materijali biljnog porijekla – I faza pod dejstvom
mokroorganizama (do 50-60oC), II faza oksidacija uslijed
povišene temperature (sijeno)
 samozapaljivost uglja – zavisi od sastava uglja, odnosno
njegove starosti – mlađi ugljevi skloniji su samozapaljenju,
zatim usitjenosti, sadržaja sumpornih jedinjenja gvožđa,
početne temperature; sastoji se od faze raspadanja uglja,
promjene boje, gubitka sajaj, a zatimsušenja uglja i
promjene sastava (samnjuje se C, povećava O2 i pepeo); na
temperaturi preko 400 - 500oC javlja se upala i gorenje uglja.
 masti i ulja – imaju najizraženiju tendenciju ka samoupali
EKSPLOZIJE
→ EKSPLOZIJE (OPŠTI POJMOVI I VELIČINE)
Eksplozija gasa je proces u kojem prethodno
izmiješani oblak gorivo-vazduh ili gorivo-oksidator
uzrokuje rapidan porast pritiska.
• eksplozije u otvorenom prostoru

• eksplozije u djelimično zatvorenom (djelimično
stiješnjenom) prostoru
• eksplozije u zatvorenom (stiješnjenom) prostoru
Kada dođe do upale gasne smješe, plamen može kroz

zapaljivu smješu propagirati na dva načina:
deflagraciono i
detonaciono.
Istorija pritiska eksplozije
 deflagraciona propagacija
subsonična (podzvučna); v = 1 – 1000 m/s;
pmax = 0,1 – 10-15 bar
 detonaciona propagacija
supersonična (nadzvučna); v = 1500 – 2000 m/s;
pmax = 15 – 20 bar
 Brzina plamena (S) definisana je kao brzina plamena

relativno u odnosu na nepokretnog posmatrača, odnosno u
odnosu na tlo zidove prostorije ili neki drugi statični objekat.
 Brzina sagorijevanja (U) je brzina fronta plamena u odnosu
na nesagorenu gasnu smješu neposredno ispred plamena.
Odnos ove dvije brzine dat je izrazom:
S=U+u
, gdje je u brzina nesagorenog gasa neposredno ispred
plamena. Za stohiometrijske smješe ugljikohidrata i vazduha, S
je reda veličine 8 x U.
Sagorena smješa (produkti) Nesagorena smješa

Udarni (šok) talas eksplozije

 Udarni talas u gasu može se definirati kao potpuno
razvijen kompresioni talas velike amplitude, duž kojeg se
gustina, pritisak i brzina čestica drastično mijenja (McGraw-
Hill, 1978.).
 Talas eksplozije može se opisati kao talas vazduha
pokrenut eksplozijom koja propagira deflagraciono
(McGraw&Hill, 1978).
Udarni talas eksplozije
C0 - brzina zvuka
V = A0C0 t; m = ρ0 A0C0t ; Δp = ρ0C0wf - akustična aproksimacija

Udarni talas eksplozije
Refleksija talasa eksplozije
Plameni talas eksplozije
 Plameni talas eksplozije predstavlja usku (tanku) zonu između
nesagorene smješe ispred i produkata sagorijevanja iza ovog talasa.
Drugim riječima, to je pokretna zona u kojoj se odvija reakcija
sagorijevanja, odnosno transformacije nesagorene smješe u produkte, uz
oslobađanje toplote.
Toplota eksplozije može se odrediti pomoću jednadžbe:
Qv= ∑ miΔUi
u kojoj Qv označava toplotu eksplozije, ΔUi promjenu unutrašnje energije i-
tog finalnog produkta u intervalu od referentne temperature (na primjer,
0°C), do temperature eksplozije Teks i mi broj grammola i-tog finalnog
produkta eksplozije.
VCM Hydrogen Methane Propane Ethylene
3
Heat of reaction [MJ/m ]
per m3 Stoichiometric gas 3.7 3.2 3.4 3.7 3.9
mixtures
Heat of combustion
18.6 120 50 46 47
[MJ/kg] (Low value)
Eksplozivno sagorijevanje prašine
Materija koja obrazuje prašinu Donja granica eksplozivnosti (g/m3)
Sumpor 2,30
Naftalin 2,50
Ebonit 7,60
Kalijumovo brašno 7.60
Mljeveno koštano brašno 10,10
Mlijeko u prahu 7,60
Sasitnjena stočna hrana 12,60
Pšenične mekinje 10,10
Sumporna ruda 13,90
Aluminijum 58,00
Škriljac 58,00
Ugalj 40,00
Kafa 42,80 – 63,00
Sijeno 20,20 – 70,50
Brašno 30,20 – 63,00
Proces sagorevanja prašine je u suštini difuzioni proces

sagorijevanja. Radi se o gorenju sitnih čestica čvrstog materijala,
koje imaju vrlo veliku reakcionu površinu i malu masu, tako da se
veoma brzo zagrijavaju po čitavoj svojoj zapremini. To, kao i niz
drugih činilaca, omogućava da se proces sagorevanja
dispergovanih čestica prašine u vazduhu, odvija velikom brzinom i
da poprima karakter eksplozije.
Eksplozivno sagorijevanje prašine
PE
P Emax
PCg
PCd
Cd Csteh Cg C (g / m 3 )
Zavisnost pritiska eksplozije prašina od koncentracije prašine

Eksplozivno sagorijevanje hibridnih smješa
Smješe zapaljivog gasa ili pare i zapaljive prašine.

- teško predvidjeti ponašanje i karakteristike ovakve
smješe
- obično se javljaju prilikom prerade praškastih
materijal u prisustvu para rastvarača,
- moguća pojava u rudniku (smješa metan – ugljena
prašina)
- obično imaju manju potrebnu energiju upale od
smješe vazduh-prašina
Pritisak eksplozije
Statički pritisak je ono što obično nazivamo pritisak. Tačna definicija
statičkog pritiska glasi:
a) pritisak koji će egzistirati u tački u mediju, ukoliko nisu prisutni zvučni
talasi, ili
b) normalna komponenta opterećenja, sila po jedinici površine, koja se
manifestuje na površinu koja se kreće sa fluidom, naročito na površinu koja
leži u pravcu strujanja fluida (McGraw i Hill, 1978).
Dinamički pritisak je povećanje pritiska kojeg će imati fluid koji se kreće
ukoliko se dovede u stanje mirovanja izentropskim strujanjem suprotno
gradijentu pritiska (McGraw i Hill, 1978). Dinamički pritisak može se izraziti
preko brzine strujanja i gustine fluida.
Apsolutni (stagnacijski) pritisak je pritisak kojeg će imati fluid koji se kreće
ukoliko se dovede u stanje mirovanja izentropskim strujanjem suprotno
gradijentu pritiska (McGraw i Hill, 1978). Apsolutni (stagnacijski) pritisak je
zbir statičkog i dinamičkog pritiska.
Mehanizam propagacije plamena i povećanja
pritiska
Fenomen ubrzavanja plamena je u matematičkom smislu
složen problem, a rezultati su veoma osjetljivi na varijacije
specifičnih parametara.
Mehanizam propagacije plamena biće dosta različit pri
različitim brzinskim režimima.
Brzina propagacije laminarnog plamena zavisit će od tipa
goriva i njegove koncentracije.
Efekti talasa eksplozije na ljude
Ljudi mogu preživjeti prilično jake udarne talase. Podaci o oštećenju pluća
(Baker et al., 1983.) pokazuju da:
• 1% preživljava šok pritisak od približno 3,5 bar
• 99% preživi šok talas od oko 2 bar kod dugih trajanja eksplozije,
• granica osjetljivosti je oko 0,7 bar,
• podaci o rapturama bubne opne pokazuju 10% raptura za maksimalne
pritiske od oko 0,25 bar.
U slučajevima kada su ljudi usmrćeni ili povređeni kod eksplozije
gasa, povrede su nastale uglavnom kao posljedica:
- opekotina,
- fragmenata koji lete u okolinu,
- građevine ili strukture koje su oborene ili uništene, i
- osobe bivaju odbačene, nakon čega udaraju u čvrste objekte.
Efekti talasa eksplozije na objekte
Kod velikih eksplozija gasa, nadpritisak obično traje 100-200 ms.
Opterećenje (sila) eksplozije gasa je, prema tome, dinamička sila.
Sila, odnosno površina pritisak-vrijeme, simplificirana je na trougani puls.

Reakcija x, odnosno pomijeranje mase m, zavisit će od maksimalne sile,
prirodne frekvencije sistema, E, i mase m. Pomijeranje može biti izračunato
korištenjem Njutnovog II zakona.
Mehanizam propagacije plamena i povećanja
pritiska
Kada plamen propagira kroz nesagorenu smješu, povećanje
pritiska uzrokuju dva mehanizma:
A brza propagacija plamena i
B sagorijevanje u stiješnjenom
i opstriranom prostoru.
Ubrzanje talasa eksplozije
sagorijevanje  ekspanzija produkata (8 do 9 x)  ubrzanje talasa
Za laminarni plamen, glavni mehanizam propagacije je molekularna difuzija
toplote i mase. Ovaj difuzioni proces toplote i mase u nesagoreni gas je
relativno spor i laminarni plamen će propagirati brzinom reda veličine 3 – 4
m/s.
Sagorijevanje u stiješnjenom i
opstruiranom prostoru
Svi objekti na putu propagacije eksplozije predstavljaju prepreke (opstrukcije), koji
dovode do pojave turbulencije.
Intenzivnija turbulencija intenzivnije sagorijevanje  brža propagacija  viši pritisak
Sagorijevanje u stiješnjenom i
opstruiranom prostoru
Pozitivna povratna sprega koja uzrokuje akceleraciju plamena uslijed

turbulencije ispred fronta
Eksplozije u otvorenom prostoru
S obzirom da otvoreni (neopstruirani) prostor pruža mogućnost
neogranične ekspanzije produkata gasova u više pravaca
(nerijetko i u svim pravcima) i da talasi eksplozije pri tome
mogu propagirati sferično, energija eksplozije u otvorenom
prostoru brzo se gubi (kompenzira), te ove eksplozije nemaju
veći domet (što ne znači da ne mogu biti opasne).
Eksplozije u djelomično zatvorenom prostoru
Eksplozije u stiješnjenom (zatvorenom) prostoru
Za razliku od otvorenog prostora, zatvoreni prostor pruža
ograničenu zapreminu za ekpanziju produkata i propagaciju
talasa eksplozije.
Kod eksplozija u zatvorenim prostorima ne mora biti postignuta
velika brzina talasa eksplozije da bi se postigli visoki pritisci.
→ EKSPLOZIJE U RUDNICIMA BiH
Kategorija
ugroženosti Posljedice
Red.
Rudnik Jama Datum jame s Uzrok (poginuli/povrijeđeni
broj
obzirom na radnici)
metan
Upala
Radina 27.02.1962. nemetanska eksplozivnih 54 poginulih
RMU sredstava
1.
Banovići
Trovanje
Omazići 02.03.1972. metanska 2 poginula
plinom
RMU Spontana Eksplozija
2. Đurđevik 31.01.1973. nemetanska 4 poginulih
Đurđevik upala uglja
Mramor 08.11.1983. metanska
metana u
5 poginulih
akciji
RMU Jama III 1958. metanska Upala metana 6 teško povrijeđenih spašavanja
"Abid
3. "Abid
Lolić 15.02.2006. metanska Upala metana 1 poginuo Provala
Bila" Lolić Bila” Mramor 03.04.1987. nemetanska površinske 2 poginula
Eksplozija vode
Založje 1947. metanska -
metana zatvoreno 6 akcija 27
Lipnica 22.08.1987. nemetanska Provala gmize
50 poginulih sati
RMU Eksplozija
4. Sretno 14.03.1970. metanska 10 teško Eksplozija 180 poginulih
Breza metana
povrijeđenih Dobrnja 26.8.1990. nemetanska ugljene
prašine 1 teško povrijeđen
Eksplozija 17 poginulih
Kamenice 05.08.1976. metanska Od 1965. do 2010. zatrpano u komornom otkopu i izvađeno 72 živa i četiri mrtva
metana 4 teško povrijeđena
Eksplozija
Eksplozija Stara jama 08.05.1905. metanska 8 poginulih
Stara jama 1909. metanska 2 poginula metana
metana
Eksplozija Eksplozija
Stara jama 25.11.1916. metanska 19 poginulih Stara jama 20.03.1914. metanska 5 poginulih
metana metana
Eksplozija Eksplozija 8 poginulih

Stara jama 1928. metanska 8 teško povrijeđenih Stara jama 19.12.1921. metanska
metana metana 1 teško povrijeđen
Zarušavanje
127 poginulih Eksplozija 21 teško povrijeđenih
RMU krovine, izboj Stara jama 1939. metanska
5. Stara jama 21.04.1934. metanska metana
Kakanj i eksplozija 9 teško povrijeđenih 7.
RMU 47 lakše povrijeđenih
metana Zenica
Eksplozija 128 poginulih Raspotočje 11.07.1954. metanska
Orasi 07.06.1965. metanska metana 2 teško povrijeđena
metana 11 teško povrijeđenih
Gorski udar –
Eksplozija Stara jama 20.01.1962. metanska 15 lakše povrijeđena
upala metana
kod otvaranja
Seoce 19.09.1986. metanska 5 poginulih
požarne Stara jama 1964. metanska Gorski udar 5 poginulih
pregrade
Provala Raspotočje 12.05.1982. metanska
Bukinje 19.04.1967. metanska površinske 2 poginula metana 1 teško povrijeđen
6. Rudnici
Kreka vode
Rudnik Prodor vode u
8. Mostar 15.03.1926. nemetanska 8 poginulih
Dobrnja 14.05.1983. metanska Miniranje 1 poginuo Mostar jamu
Konfiguracija stiješnjenog (zatvorenog)
prostora i karakteristike eksplozije
Konfiguracija ZATVORENO - ZATVORENO
Konfiguracija OTVORENO - ZATVORENO

Konfiguracija ZATVORENO - OTVORENO
Konfiguracija OTVORENO - OTVORENO

Karakteristike i posljedice eksplozije
Posljedice eksplozije gasa ili prašine zavisit će od:
- tipa goriva,
- veličini oblaka i koncentracije gasa u njemu,
- lokacije izvora upale,
- snage izvora upale,
- veličine, lokacije i tipa «oduška» za eksploziju,
- lokacije i veličine strukturalnih elemenata i opreme, i
- oblika i šema mjera za suzbijanje eksplozije.
→ METODE PROTIVEKSPLOZIVNE ZAŠTITE
Konstruktivne mjere
Protiveksplozivne Protiveksplozivne
Specijalne strukture
brane pregrade
Pasivne Aktivne
- Pregrade od cvrstog
protiveksplozivne protiveksplozivne - Zaštitne strukture
materijala
brane brane - Skloništa
- Pregrade sa otvorima
Sa kamenom Automatski
Vodene brane Ureðaji za gašenje
prašinom aktivirani ureðaji
- Konstruktivni materijal
- Stacionarne - Ureðaj za za pregradu
- Kontejner za
- Glavne barijere - Mobilne monitoring - Komponente kao što
materijal za gašenje
- Pomocne barijere - Koncentrisane - Senzori su vrata, cijevi i sl.
- Agens za gašenje
- Distribuirane - Testni instrumenti - Kontrolne jedinice
Vodene brane
Protiveksplozivne pregrade
Kod konstrukcije i odabira lokacije za protieksplozivnu pregradu,
posebna pažnja mora se obratiti i na slijedeće:
- moguće pravce i intenzitet refleksije talasa eksplozije,
- eventualne efekte na ljude i opremu ispred i iza pregrade,
- efektivnost protivpožarnih sistema na lokaciji pregrade,
- mogućnost pojave projektila,
- integritet eventualnih otvora (vrata, cijevovodi za separatno
provjetravanje i sl.),
- prenos opterećenja na primarne strukture (bokove, krovinu i
podinu masiva).
Da bi izolacione pregrade bile smatrane "eksplozivno sigurnim"
moraju izdržati statičko opterećenje od 1,38 bar (propisi SAD).
Venting otvori (odušci)
Suština tehnike venting-otvora je u oslobađanju visokog pritiska
nastalog uslijed eksplozije u zatvorenom prostoru kroz
odgovarajuće otvore da bi se spriječile ili smanjile posljedice iste.
Važne faktori za efektivno ventiliranje putem venting-otvora su:
- veličina venting-otvora,
- distribucija (raspored) venting-otvora,
- pravac oslobađanja energije eksplozije i
- brzina aktivacije/reakcije.
Različiti tipovi eksplozionih venting-otvora koje se obično koriste
su: otvoreni zidovi, ovješani zidovi, čvrsti zidovi, zidovi za
oslobađanje pritiska (odušak) tokom eksplozije (nazivaju se i
vjetreni zidovi), stakleni prozori (nisu preporučljivi).
Reaktivni sistemi za supresiju
→ EKSPLOZIJE GASA ILI PRAŠINE U PODZEMNIM RUDNICIMA
pmax = -0,945677 • ln(L) + 5,45228

a) b)
Nadpritisci eksplozije
b)
3,000
Položaj križišta
2,500
2,000
pmax (bar)
Bez križišta
1,500
Sa križištem
1,000
0,500
0,000
P1 P2 P3 P4 P5
Mjerni senzor
Odnos krivih maksimalnih pritisaka u funkciji vremena
7,00 (A)
6,00
5,00
Pritisak (bar)
4,00
Bez transportera
Sa transporterom
3,00
2,00
1,00
0,00
0,55 0,6 0,65 0,675 0,7 0,75 (B)
Vrijeme (s)
UTICAJ GEOMETRIJE PODZEMNIH RUDARSKIH
OBJEKATA NA DINAMIKU EKSPLOZIJE
Rezultati simulacije upale i eksplozije smješe metan-vazduh
u tipičnoj slijepoj rudarskoj prostoriji
Dimenzije
Broj Koncentracija
Dužina Mjereni parametri oblaka
Br. instaliranih metana
prostorije eksplozije smješe
senzora (%)
(m)
1. 100 m 12 peks, Teks, dp/dt, w 25x3x3,5 7
2. 100 m 12 peks, Teks, pimp, w, 25x3x3,5 9,5
3. 200 m 19 peks, Teks, dp/dt, w, pimp, 15x3x3,5 7
Osnovni parametri
modela
Model rudarske prostorije

korišten za simulaciju eksplozije
Za ocjenu uticaja podzemnih rudarskih objekata i drugih struktura

prisutnih u rudarskim prostorijama na visinu maksimalnog pritiska
eksplozije uveden je faktor sigurnosti, ke :
Brzina strujanja gasova
Rezultati simulacija upale i eksplozije smješe metan-vazduh – istorija pritiska

pmax
(bar)
Kriva pada pritiska
Aproksimaciona
logaritamska kriva
L (m)
Pad pritiska eksplozije po dužini modelirane prostorije Desna strana krive pada pritiska po dužini prostorije
(između senzora P3 i P14) i odgovarajuća
aproksimativna logaritamska kriva
pmax = -0,945677 • ln(L) + 5,45228

MOGUĆNOST SMANJENJA NADPRITISKA EKSPLOZIJE
GASA ILI PRAŠINE U RUDNIČKIM USLOVIMA
Uslovi i ograničenja koje nameće rudarska sredina i tehnologija
Tehnologija zaštite od dinamičkog djelovanja eksplozije:
 Ne smije, direktno ili indirektno, negativno uticati na sigurnost

ljudi i opreme.
 Ne smije negativno uticati na proizvodne procese, odnosno ometati

redovne radne operacije.
 Ne smije značajnije uticati na funkcionalnost sistema ventilacije,

transporta, odvodnjavanja, izvoza i drugih tehnoloških sistema i
procesa u podzemnom rudniku.
 Poželjno je da tehnologija dodatno finansijski ne opterećuje

rudarsko preduzeće.
 Poželjno je da se tehnologija može aplicirati korištenjem resursa

koji već postoje u rudarskom preduzeću.
 Poželjno je da se tehnologija uskladi i usko poveže sa postojećim

sistemima zaštite i kontrole.
Suženje rudarske prostorije na putu propagacije talasa eksplozije
Model rudarske prostorije sa suženjima
Istorije pritiska po mjernim senzorima sa

naglašenim pikovima nastalim uslijed refleksije
udarnih talasa
Animacija propagacije udarnog fronta u prostoriji sa suženjem

Vrijeme nailaska Maksimalni regisrovani pritisak eksplozije

talasa eksplozije (bar) sa: ke
t (s) 1 suženjem 2 suženja 3 suženja
0,6 2,00 2,00 2,00 0,00
0,65 1,51 1,68 1,68 -0,11
0,7 1,08 1,34 1,34 -0,24
0,75 1,02 1,22 1,22 -0,20
0,8 0,98 0,98 1,06 -0,08
0,85 0,92 0,93 0,95 -0,02
Krive maksimalnih pritisaka registrovanih

na mjernim senzorima
Maksimalni pritisci registrovani na mjernim

senzorima u funkciji dužine prostorije
Animacija propagacije udarnog fronta u prostoriji sa suženjem

Uticaj naizmjeničnih suženja i proširenja duž rudarske prostorije
(cik – cak konfiguracija) na propagaciju udarnog talasa
3D model rudarske prostorije sa naizmjeničnim

suženjima i proširenjima (cik-cak konfiguracija)
ke = – 0,128
Uticaj naizmjeničnih suženja i proširenja duž rudarske prostorije
(cik – cak konfiguracija) na propagaciju udarnog talasa
a) b)
Prirast pritiska u funkciji vremena za simulaciju

bez (a) i sa (b) "cik-cak" konfiguracijom
Animacija propagacije udarnog fronta u
prostoriji sa cik-cak konfiguracijom
Proširenje rudarske prostorije na putu propagacije talasa
eksplozije (ekspanzione komore) - dimenzija 4 x 10,5 x 6 m
Osnovni parametri modela

Dimenzije Geometrija
Br. simulacije
Mjereni Konc.
Dužina Broj oblaka Broj komore
parametri metana
prostorije senzora smješe komora A
eksplozije (%) L (m) 3D model rudarske prostorije sa
2
(m) (m )
peks, Teks,
ekspanzionim komorama
1. 100 m 12 20x3x3,5 9,5 - - -
dp/dt, w
peks, Teks,
2. 100 m 14 20x3x3,5 9,5 1 4 63
dp/dt, w,
peks, Teks,
3. 100 m 14 20x3x3,5 9,5 2 4 63
dp/dt, w,
peks, Teks,
4. 100 m 14 20x3x3,5 9,5 3 4 63
dp/dt, w,
Maksimalni pritisci eksplozije registrovani na

mjernim senzorima u funkciji dužine prostorije
(udaljenosti od lokacije upale)
Mjereni maksimalni pritisci (bar) ke

Registrovani maksimalni pritisci (za senzor P9)
P4 P5 P6 P9
Početno stanje 10,13 3,92 2,50 2,41
1 komora 8,04 2,50 2,03 2,08 0,137
2 komore 8,04 1,69 1,95 1,84 0,237
3 komore 8,04 1,45 1,39 1,57 0,349
Procentualni prikaz promjene maksimalnih pritisaka eksplozije sa

instalacijom ekspanzionih komora
29,71
30
20,63 21,85
25
20
Prosječna razlika registrovanih
13,17 pritisaka nakon ekspanzione
(% ) 15
komore
10,45
10 9,89 Prosječna razlika registrovanih
maksimalnih pritisaka u odnosu
5 na početnu (referentnu) simulaciju
0
1 komora
2 komore
3 komore
Analiza efikasnosti ekspanzionih komora

Animacija kretanja talasa eksplozije duž prostorije sa ekspanzionom komorom

Animacija propagacije udarnog fronta

kroz ekspanzionu komoru
Konture udarnog talasa eksplozije smješe metan-vazduh pri prolasku

kroz ekspanzionu komoru
3D model rudarske prostorije sa

ekspanzionim komorama
Osnovni parametri modela

Dimenzije Geometrija
Br. simulacije
Mjereni Konc.
Dužina Broj oblaka Broj komore
parametri metana
prostorije senzora smješe komora A
eksplozije (%) L (m) 2
(m) (m )
peks, Teks,
1. 100 m 12 20x3x3,5 9,5 - - -
dp/dt, w
peks, Teks,
2. 100 m 9 20x3x3,5 9,5 1 8 63
dp/dt, w,
peks, Teks,
3. 100 m 14 20x3x3,5 9,5 2 8 63
dp/dt, w,
peks, Teks,
4. 100 m 9 20x3x3,5 9,5 3 8 63
dp/dt, w,
Maksimalni pritisci eksplozije registrovani na mjernim senzorima u

funkciji dužine prostorije (udaljenosti od lokacije upale)
Mjereni maksimalni pritisci (bar)
ke
(za senzor P9)
P4 P5 P6 P7 P8 P9
Početno stanje 10,13 3,92 2,50 2,44 2,25 2,40
1 komora 8,14 2,32 2,09 1,68 1,90 1,90 0,208
2 komore 8,14 1,68 461,12 1,60 1,42 1,33 0,446
3 komore 8,14 1,68 1,02 0,89 0,94 0,92 0,617
Procentualni prikaz promjene maksimalnih pritisaka eksplozije sa

instalacijom ekspanzionih komora (8x10,5x6 m)
55,20 58,22
60,00
50,00 Prosješne procentualne

razlike registrovanih
40,00 maksimalnih pritisaka nakon
19,64 31,51 ekspanzionih komora
(%) 30,00 23,47
24,02
20,00 Prosječna procentualna
razlika maksimalnih pritisaka
10,00 eksplozije u odnosu na
početnu (referentnu)
0,00
simulaciju
1 komora
2 komore
3 komore
Analiza efikasnosti ekspanzionih

komora
eksplozije (ekspanzione komore) – poređenje efikasosti
Uporedni prikaz krivih maksimalnih

pritisaka za odgovarajuće ekspanzione
komore dužine 4 i 8 m
Uporedna analiza efikasnosti

ekspanzionih komora dužine 4 i 8 m
1,76
2 1,82 1,56
1,8
1,6 1,39
1,4
1,17
1,2
p (bar)
1
0,8 0,82
0,6
0,4
0,2
0
Sa komorom
br 1. Sa komorama
br 1. i br. 2 Sa komorama
br 1., br. 2 i
Ekspanzione komore 8 x 10,5 x 6 m
br. 3
Maksimalni pritisak eksplozije registrovan na
mjernom senzoru P10 (bar) Ekspanzione komore 4 x 10,5 x 6 m
Sa komorama
Sa komorom br Sa komorama
Dimezije komore br 1., br. 2 i br.
1. br 1. i br. 2
3
4 x 10,5 x 6 m 1,76 1,56 1,39
8 x 10,5 x 6 m 1,82 1,17 0,82 Maksimalni pritisak eksplozije registrovan

Razlika/Efikasnost na senzoru P10 u različitim
-3,41 25 41
(%) konfiguracijama ekspanzionih komora
PREPORUKE
za projektovanje, održavanje, lokaciju i raspored opreme u
rudarskim prostorijama:
 Ne locirati gabaritnu opremu ili objekte duž mogućeg puta

propagacije eksplozije (ukoliko to metodologija rada dozvoljava).
 Izbjegavati postavljanje opreme van prostorije u blizini izlaznog

otvora (okana, niskopa i sl.).
 Najduža strana/dimenzija dijela opreme treba da bude postavljena

paralelno sa smijerom strujanja tokom eksplozije, odnosno u
pravcu otvorenog kraja prostorije.
 Sve objekte, opremu, građu i druge predmete koji nisu neophodni

za radne procese, a koji mogu producirati dodatnu turbulenciju u
slučaju propagacije talasa eksplozije, treba ukloniti ili odložiti
propisno.
PREPORUKE
za projektovanje, održavanje, lokaciju i raspored opreme u
rudarskim prostorijama:
 Locirati cijevovode, kablove i sitniju opremu u zonama sa malim

dinamičkim opterećenjima tokom eksplozije.
 Podgrađivanje podzemnih prostorija treba izvesti tako da elementi

podgrade što manje utiču na stvaranje dodatne turbulencije.
 Održavati projektovani profil prostorije, odnosno izbjegavati

suženja uslijed pritisaka, bujanja podine, zarušavanja i sl.
 Ukoliko je na križištu dvije rudarske prostorije prisutna oprema i

ljudi (presipna mjesta, pogoni transportera), kompleksna
geometrija dovodi do efekta suženja prostorije, te u ovom slučaju
križišta predstavljaju lokacije sa velikom vjerovatnoćom pojave
visokih pritisaka. Geometrija križišta može, uslijed refleksije dijela
udarnog talasa, dovesti i do lokalnog pika pritiska slične magnitude
kao i inicijalni pritisak eksplozije (slučaj eksplozije metana u
rudniku "Abid Lolić" Bila).
PREPORUKE
za korištenje ekspanzionih komora u cilju kompenzacije
nadpritiska eksplozije:
 Za izbjegavanje moguće pojave efekta predkompresije (pressure

pilling efekat) između komora postaviti vodene brane, koje bi
eliminisale mogući izvor upale (jet flame).
 Da bi se ekspanzione komore zadržale izvan Barknechtove kritične

zone, preporučuju se konstrukcija ekspanzionih komora prema
slijedećim pravilima:
nakon čega treba provjeriti da li je zadovoljen uslov:
, a ukoliko uslov nije zadovoljen, povećavati dužinu ekspanzione

komore dok isti ne bude zadovoljen.
 Fakor sigurnosti ke linearno opada sa porastom maksimalnog

pritiska eksplozije.
PREPORUKE
 Izolovani dio ekspanzione komore protočno provjeravati dijelom

vazduha koji struji kroz rudarsku prostoriju u kojoj je komora
instalirana.
Instalacija ekspanzione komore sa PVC folijom

PREPORUKE
PREPORUKE
 Fakor sigurnosti ke linearno opada sa porastom maksimalnog

pritiska eksplozije, a izraz koji povezuje ove dvije vrijednost za
seriju izvedenih eksplozija sa ekspanzionim komorama dužine
4 i 8 m glasi:
Ukoliko bi se sa dovoljnom pouzdanošću mogao predvidjeti

maksimalni nadpritisak eksplozije u nekoj rudarskoj prostoriji, na
osnovu iskustava i izloženih izraza može se približno utvrditi i
efikasnost eventualne instalacije ekspanzionih komora za istu
prostoriju.
 Prije izgradnje ekspanzionih komora moraju se razmotriti pritisci

koji će vladati na prostoriju većih gabaritia, stabilnost prostorije od
obrušavanja, mogućnost prodora podzemnih voda i dr.
 Ispred ulaza i neposredno nakon izlaza iz ekspanzione komore ne

instalirati niti odlagati opremu, građu, mašine dr.
PREPORUKE
 Prva ekspanziona komora na koju bi naišao udarni talas prilikom

propagacije, radi lakše i jeftinije izvedbe, može biti dvostruko
manje dužine od narednih ekspanzionih komora u nizu (sistemu).
 Preporučuje se da prva ekspanziona komora bude izrađena na

sigurnoj udaljenosti od mjesta moguće upale, ali na udaljenosti
koja ne prelazi 30-50 m.
 Kod lokacije za postavljanje jedne ili više komora mora se voditi

računa o njihovoj funkciji, odnosno šta se želi zaštititi. Ovo, kao i
uslovi za izradu komora diktirat će njihov položaj u podzemnom
rudniku.
 Efikasnost sistema ekspanzionih komora raste sa brojem komora,

ali se asimptotski probližava nekoj maksimalnoj vrijednosti. Ne
preporučuje se sistem sa više od 4-5 komora u nizu.
 Razmak između ekspanzionih komora u nizu (sistemu) diktirat će

prirodni uslovi, tehnologija izrade prostorija i drugi prirodni i
tehnološki faktori. Ovaj razmak ne bi trebao biti veći od dvostruke
dužine komora.
 Relativno malo studija i istraživanja o eksplozijama u podzemnim
prostorima – uzroci: kompleksnost problema, potrebni specijalni
objekti i laboratorije za eksperimentalna istraživanja, uska oblast
primjenjivosti rezultata, ili, u bosanskohercegovačkim uslovima,
nedostatak fondova za bazna i strateška istraživanja.
 Savremeni softverski CFD kodovi i hardverske mogućnosti danas

dozvoljavaju relativno detaljno i pouzdano simuliranje reaktivnog
strujanja fluida (sagorijevanje i eksplozije) u kompleksnoj, ali
prostorno ograničenoj geometriji.
 Eksplozija u podzemnim rudnicima u većem broju slučajeva je

lokalnog karaktera, gdje ulogu osnovnog izvora aerodinamičkog
potencijala u veoma kratkom vremenu preuzima energija
oslobođena eksplozijom.
 Sa gledišta posljedica ekplozije gasa ili prašine, konfiguracija

zatvoreno-otvoreno, odnosno upala i eksplozija na slijepom
(zatvorenom) kraju prostorije, predstavlja najopasniji i najrazorniji
slučaj (efekat puščane cijevi).
 Dinamičko djelovanje eksplozije gasa ili prašine je samom

konfiguracijom i prirodom radne sredine podzemnog rudnika
pospiješeno, nerijetko i maksimizirano.
 U ekstremnim uslovima, kakvo je eksplozivno sagorijevanje gasa ili
prašine, javljaju sile koje se pri projektovanju najčešće ne uzimaju
obzir. Za zaštitu od ovih sila koriste se različite metode i sistemi, od
kojih je samo nekoliko (modificiranih i prilagođenih) našlo svoju
primjenu u podzemnom rudarstvu.
 Podzemni prostori koji, u okviru sistema prostorija podzemnog

rudnika, dozvoljavaju ekspanziju talasa eksplozije u dodatni
slobodni prostor, mogu smanjiti nadpritisak eksplozije.
 Kao najrealnija i u rudničkim uslovima primjenjiva metoda

kompenzacije dijela nadpritiska eksplozije detaljnije je istražena
mogućnost primjene ekspanzionih komora.
 Nizom simulacija potvrđeno je da ekspanzione komore instalirane u

prostoriji kroz koju propagira talas eksplozije imaju pozitivan efekat
na smanjenje nadpritiska eksplozije.
 Za formulisanje bilo kakvih matematskih ili fizičkih ovisnosti između

razmatranih podzemnih rudarskih objekata i parametara i
zakonitosti dinamičkog djelovanja eksplozije gasa ili prašine
potrebno je detaljnije istraživanje, niz simulacija i eksperimenata sa
varijacijom parametara i formiranjem baze podataka koja bi
omogućila statističku i matematsku analizu.
 Svi simulirani scenariji eksplozija gasa ili prašine u uslovima
podzemnog rudnika izvedeni u disertaciji evaluirani su putem
uvedenog faktora sigurnosti (ke), koji valorizuje uticaj rudarskih
objekata i struktura na promjenu maksimalnog pritiska eksplozije u
posmatranoj rudarskoj prostoriji.
→ EKSPLOZIJE GASA ILI PRAŠINE U INDUSTRIJI
Industrijska grana Opasnost od eksplozije

obrada drveta drvena prašina sa mašina za finu obradu drveta
obrada ulja, masti i voska nezasićena ulja (ugljovodonici)
obrada čvrstog i tečnog goriva usitnjeni ugalj, ugljovodonici i alkoholi
lakovi i politure alkoholi, estri, etri, glikoli i teški benzin
guma benzen i drugi aromatični ugljovodonici
farmaceutski preparati alkoholi, etri, estri, nestabilne supstance, fino
usitnjeni lijekovi
alkalije i teške hemikalije vodonik
plastične mase formaldehid, rastvarači, nitroceluloza, kazein i
prah za presovanje plastičnih masa
boja aluminijski prah, ftalni anhidrid i rastvarači
rasprašivanje metala cink ili aluminijum u finu razrjeđenom stanju
papir celulozni materijal, isparljivi rastvarači
štampanje rastvarači za štamparske boje
linoleum brašno od plute i drveta, nezasićena ulja i teški
benzin
tekstil obrada uljima, kao što je laneno ulje, u teškom
benzinu, radi dobijanja otpornosti
bojenje i bjeljenje rastvarači za odmašćivanje, kao što je benzol
RIZICI OD POŽARA U PODZEMNIM
RUDNICIMA
• Rudarstvo i industrija uglja pripadaju kategoriji K1 ugroženosti od požara
zbog zapaljivih gasova koji se mogu pojaviti u tehnološkom procesu
eksploatacije i prerade, a koji imaju donju granicu eksplozivnosti ispod
10%V/V i kategoriju K2 ugroženosti od požara zbog prisustva zapaljive
ugljene prašine.
• Podjela na egzogene i endogene požare uslovljena je uzrokom nastanka i
načinom borbe i zaštite od pojave požara u jamama sa podzemnom
eksploatacijom uglja.
• Po mjestu nastanka endogene požare možemo podijeliti na:
1. požare u starim radovima,

2. požare na mjestima nagomilavanja većih količina sitnog uglja i prašine,
3. požare u ispucanim ugljenim slojevima.
→ RIZICI OD POŽARA U PODZEMNIM RUDNICIMA
Karakteristične pojave endogenih požara zavisno od primijenjene
širokočelne metode otkopavanja
- dešavali su se zbog sporog napredovanja, neblagovremenog
zarušavanja krovine, ostavljanja usitnjenog uglja u starom radu i
nekontrolisanom gubitku vazduha kroz stari rad.
Endogeni požar u natkopnom dijelu magaziniranog Endogeni požar u podinskom

uglja, žarište požara registrovano je iznad čeone sipke dijelu natkopa
u prvom prekopu („Đurđevička otkopna metoda“).
Požari u starim radovima
Mala brzina napredovanja ŠČ i slabo zatvaranje prema starom radu
pogoduje pojavi požara
Karakteristične pojave endogenih požara u ugljenim stubovima i starom
radu
- Požar u ugljenom stubu između širokog čela i „stare prostorije”
Endogeni požar u ugljenom stubu između ŠČ i „stare prostorije“ (VDH) otkopnog polja (Rudnik
Bukinje)
Karakteristične pojave endogenih požara u ugljenim stubovima i
starom radu
- Požar u boku hodnika
Smanjenje poprečnog presjeka ventilacionog hodnika (Rudnik Bukinje)

starom radu
- Ventilacioni most
Endogeni požar u ventilacionom mostu (Rudnik Dobrnja)

starom radu
- Prekopne prostorije
Endogeni požar u prekopnim prostorijama (Rudnik Dobrnja)

starom radu
- Endogeni požari u centralnom sigurnosnom stubu
Endogeni požar u centralnom sigurnosnom stubu (Rudnik Mramor) nastao zbog ugradnje
novog ventilatora (povećana depresija)
METODE SAVLAĐIVANJA
PODZEMNIH POŽARA
Metode savlađivanja jamskih požara se dijele na:
• aktivne (vodom, PP aparatima, sipkim materijalima, muljem, inertnim
gasovima, korištenjem mlaznih motora, otkopavanjem...)
• pasivne (privremene, stalne, usječene pregrade, PP vrata, muljni čepovi,
izolacija požarnih prostora...)
• kombinovane.
Izbor metode savlađivanja jamskih požara zavisi od načina
pojavljivanja, položaja žarišta požara, razmjere i stadija razvoja
požara, kao i od razmještaja sredstava za gašenje požara.
Većinu egzogenih požara savlađujemo aktivnim metodama.
Endogeni požar najčešće se likvidira primjenom izolacije
požarnog područja kombinovano sa drugim metodama. U novije
vrijeme uvedene su mjere aktivnog gašenja endogenog požara
primjenom struje inertnih gasova (azot, ugljendioksid) ili
ogromna količina vodene pare.

Predavanja - Šišić

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Predavanja - Šišić

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

UPRAVLJANJE GEOOKOLINSKIM

• Procjena uticaja – određivanje “ranjivosti” (osjetljivosti)

• Određivanje prioriteta – u zavisnosti od uticaja na poslovanje i

• Smisao upravljanja rizikom je da se osposobi organizacija da

• Upravljanje rizikom se odnosi na sve rizike. U tom smislu odnosi se i

• Iako je upravljanje rizikom interdisciplinarno, postoji čitav niz

• Odnos funkcije upravljanja rizikom i drugih core aktivnosti prikazan

– Strategijska odluka – cilj,

• Time se određuje odnos između upravljanja rizikom i misije

• Utvrđivanje ciljeva upravljanja rizikom je kritično, jer ciljevi služe kao

– Identifikaciju rizika prati analiza. Naime, nije dovoljno poznavati

– Treća grupa aktivnosti u okviru ove faze jeste mjerenje rizika.

• Kontrola rizika – aktivnosti izbjegavanja, prevencije, smanjenja rizika i

Program upravljanja rizikom

• Uočiti i prepoznati hazard

Kontaminitani zrak Prašina Izloženost toploti Zamor

Fizička spremnost Opasne materije Higijena Osvjetljenost

Ručno riukovanje Rehabilitacija radnika Buka-gubitak sluha Lična zaštitna oprema

Radijacija Upravljanje rizicima Upravljanje sigurnosti Klizanje-padovi

Ograničeni prostor Otkopavanje El. oprema i instalacija Radne operacije sa Miniranje

Proizvodnja i Oprema za Korištenje Dozatori Kontrola pomijeranja

Eksploatacija sa Mobilna oprema Statična oprema Zalihe, rukovanje, Crpilišta,

Magacini, zalihe Zemljani radovi Brane odlagališta

Ispravno odlaganje i čuvanje

Izvori eksplozivnih Korištenje Požari Operacije gašenja Opasni gasovi

Radovi na održavanju Izvori upale Operacije u Mehanički sklopovi i Projektovanje

Hazard Mehanizam djelovanja Kontrola

Projektovanje ventilacionog sistema

Projektovanje ventilacionog sistema

Projektovanje, evaluacija i kontrola

Zapaljivi gasovi akomuliraju se na Isparljiva ulja i goriva dolaze u Projektne odrednice

Razvoj i implementacija dokazanih

Pre-eksploataciono otplinjavanje metana

Hazard Mehanizam nastajanja Kontrola

Principijelni sistem upravljanja

Više separatnih ventilatora u Separatni ventilator u Separatni ventilator u Separatni ventilator u

Više pomoćnih ventilatora u Korištenje ventilacionih

Reverzija glavnog Rad gržlavnog ventilatora u

Paralelni rad ventilatora na Paralelni rad ventilatora na

Opasnost od požara predstavljaju

Opasnost od eksplozije predstavljaju:

Požarna opasnost je mogućnost ozlijede i/ili oštećenja kao posljedica požara;

Požarna otpornost je sposobnost objekta da ispuni, u definiranom periodu vremena

- dejstvo većih varijacija karakteristično za smješu

 temperatura - linearna zavisnost između početne

 turbulencija - dovodi do smanjenja donje granice

Najniža temperatura tečnosti kod koje

Tačka zapaljivosti je ona temperatura

Q = qokoli + qispar + qzagr

Kerozin 3,6 2,9

Mazut 1,41 1,3

Nafta 1,6 1,2

Toluol 2,68 2,3

- kristalne i amorfne čvrste materije

- disperzioni sistem u kojem dispeziranu fazu čine čestice

- zavisno od veličine čestica disperzirane faze, razlikuju se

- disperzioni sistemi mogu se podijeliti u dvije glavne grupe:

- proces samozagrijavanja materijala koji završava

• eksplozije u otvorenom prostoru

Kada dođe do upale gasne smješe, plamen može kroz

 Brzina plamena (S) definisana je kao brzina plamena

Sagorena smješa (produkti) Nesagorena smješa

Udarni (šok) talas eksplozije