Prava i neprava dropka

Racionalnata dropka se vika prava, ako stepenot

na broitelot e pomal od stepenot na imenitelot .
Ako, pak, stepenot na broitelot ne e pomal od stepenot,
na imenitelot, toga{ dropkata se vika neprava.

TEOREMA: 1 Sekoja neprava racionalna dropka
mo`e da se pretstavi na edinstven na~in kako zbir od
polinom i prava dropka.

Dokaz: Neka e neprava dropka. So delewe na
broitelot so imenitelot go dobivame
ravenstvoto ili
kade {to ostatokot ima pomal stepen od stepenot na
imenitelot . Ostanuva da ja doka`eme edinstvenosta na
i

( )
( ) x g
x f
( ) x f ( ) x g
( ) x f
( )
( ) x g
x f
( ) x f ( ) x g
( ) ( ) ( ) ( ) x r x q x g x f + =
( )
( )
( )
( )
( ) x g
x r
x q
x g
x f
+ =
( ) x r
( ) x q
( ) x g
( )
( ) x g
x r
Da pretpostavime deka postoi i ravenstvoto:
kade {to stepenot na e pomal

od stepenot na . Od ova sleduva ravenstvoto:


Bidej}i na levata strana e polinom, a desnata strana-prava
dropka, toa e mo`no samo ako i
od kade {to dobivame deka:

i .
Primer: 1 transformiraj ja nepravata racionalna
dropka .

Re{enie: . ( ) ( )
3
2
1 3 : 5 2
2
2 3
+
+ + = + + +
x x
x x x x x
( )
( )
( )
( )
( ) x p
x h
x q
x g
x f
+ =
1
( ) x h
( ) x p
( ) ( )
( )
( )
( )
( )
( ) ( ) ( ) ( )
( ) ( ) x g x p
x r x p x g x h
x g
x r
x p
x h
x q x q


= =
1
( ) ( ) 0
1
x q x q
( )
( )
( )
( )
0
x g
x r
x p
x h ( ) ( ) x g x g =
1
( )
( )
( )
( ) x g
x r
x p
x h
=
. 3
5 2
2
3
+
+ +
x x
x x
Prosta dropka
Pravata dropka od vidot se vika prosta dropka

od prv vid ako A i a se dadeni realni broevi, a k - daden priroden
broj. Prosta dropka od vtor vi, pak, se vika sekoja

prava dropka od vidot , kade {to A,B,p,q se

dadeni realni broevi, a k - priroden broj za koj
TEOREMA 2: Sekoja prava racionalna dropka mo`e da se
pretstavi kako zbir od prosti dropki (od prv i vtor vid).

Dokaz: Neka e neskratliva racionalna dropka so realni
koeficienti, pri {to stepenot na e pomal od stepenot na . Po
odnos na nulite na polinomot - imenitel postojat nekolku
mo`nosti:
- site nuli na se realni i razli~ni;
- nekoi od realnite nuli se pove}ekratni;
- ima ednokratni ili pove}ekratni kompleksni nuli;

( ) x q
( ) x q
( ) x q
( ) x q
( )
k
a x
A

( )
k
q px x
b Ax
+ +
+
2
. 0 4
2
< q p
( )
( ) x g
x f
( ) x f
Ke ja doka`eme teoremata samo vo prviot slu~aj:
- Slu~aj koga site nuli na imenitelot se realni i razli~ni.
Ako e edna prosta nula na imenitelot, toga{
pri {to . ]e poka`eme deka postoi realen broj A i
polinom , ~ij stepen e pomal od stepenot na , za koj
va`i ravenstvoto:
So mno`ewe na dvete strani so , dobivame
. Stavaj}i , imame
Toa zna~i deka toj e deliv so , t.e deka i e,
Isto taka polinom, a soglasno so prethodnoto ravenstvo toj e
tokmu baraniot polinom . O~igledno deka
stepenot na e za edinica pomal od stepenot na broitelot
. Me|utoa stepenot na e pomal od na .
Toa svojstvo go ima i polinomot . Zna~i stepenot na
broitelot e ponizok od stepenot na pa spored
toa stepenot na e ponizok od na za najmalku 2 edinici

a x =
( ) x q
( ) x q
( ) x q
( ) x f
a x =
( ) ( ) ( ) x g a x x g
1
=
( ) 0
1
= a g
( ) x g
1
( ) x f
1
( ) x f
1
( ) x f
1
( )
( )
( )
( ) x g
x f
a x
A
x g
x f
1
1
+

=
( ) ( ) ( ) ( ) x g a x x g
1
=
( ) ( ) ( ) ( ) x f a x x g A x f
1 1
+ = ( ) ( ) a g A a f
1
=
a x
( ) ( )
a x
x g A x f

1
( )
( ) ( )
a x
x g A x f
x f


=
1
1
( ) ( ) x g A x f
1

( ) x g A
1

( ) ( ) x g A x f
1


Spored toa sleduva deka e prava dropka. Ako
imenitelot na pravata dropka ima edna prosta
nula , toga{ , pa za nea ke dobieme:
kade {to konstantata B i polinomot

gi odreduvame na ist na~in kako i A i .
Ako ja izedna~ime so

dobivame:

Prodol`uvaj}i na ovaj na~in, posle kone~no mnogu
postapki dobivame: kade

{to a,b,c,t se nuli na imenitelot .
Na sekoja realna nula na imenitelot odgovara po eden
sobirok od vidot i so toa pravata racionalna dropka
ja pretstavuvame kako zbir od prosti dropki od prv vid.


b x=
( )
( )
( )
( ) x g
x f
b x
B
x g
x f
2
2
1
1
+

=
( ) x f
1
( )
( )
( )
( ) x g
x f
b x
B
x g
x f
2
2
1
1
+

=
( )
( ) x g
x f
1
1
( )
( ) x g
x f
1
1
( ) x g
( ) x g
( ) ( ) ( ) x g b x x g
2 1
=
( ) x q
1
( )
( )
( )
( ) x g
x f
b x
B
a x
A
x g
x f
2
2
+

=
( )
( ) t x
L
c x
C
b x
B
a x
A
x g
x f

+ +

= ...
( )
( )
( )
( ) x g
x f
a x
A
x g
x f
1
1
+

=
a x
A

Primer 2: Razlo`i ja vo zbir od prosti dropki od prv vid

pravata racionalna dropka .
Re{enie: Prvo imenitelot na dropkata go razlo`uvame
na nerazlo`livi mno`iteli. Za taa cel gi odreduvame
racionalnite nuli na polinomot . Toa se:
. Spored toa razlo`uvaweto na
dadenata dropka vo zbir od prosti dropki }e go ima vidot:



Otuka sleduva ravenstvoto:
4 5
6 19 3 10
2 4
2 3
+
+
x x
x x x
4 5
2 4
+ x x
2 , 2 , 1 , 1
4 3 2 1
= = = = x x x x
( )( )( )( ) 2 2 1 1 2 2 1 1
6 19 3 10
2 3
+
+

+
+
+

+ +
+
x
D
x
C
x
B
x
A
x x x x
x x x
( )( )( ) ( )( )( )
( )( )( ) ( )( )( ) 2 1 1 2 1 1
2 2 1 2 2 1 6 19 3 10
2 3
+ + + + +
+ + + + +
x x x D x x x C
x x x B x x x A x x x
( ) ( ) ( )
( ) 2 2
2 2 4 4 4 4 6 19 3 10
2 3
2 3 2 3 2 3 2 3
+ +
+ + + + + +
x x x D
x x x C x x x B x x x A x x x
Spored metodot na neopredeleni koeficienti, broevite
A,B,C i D od prethodnite ravenstva gi opredeluvame koga
nivnata desna strana prvo ja podredime po opadnuva~kite
stepeni na x:


a potoa gi izedna~uvame soodvetnite koeficienti pri
ednakvi stepeni na x vo dvete strani na poslednoto ravenstvo. Taka
dobivame sistem od uslovi-linearni ravenki vo koi kako nepoznati se
javuvaat konstantite A,B,C i D :


( ) ( )
( ) ( ) D C B A D C B A x
D C B A x D C B A x x x x
2 2 4 4 4 4
2 2 6 19 3 10
2 3 2 3
+ + + +
+ + + + + +
6 2 2 4 4
19 4 4
3 2 2
10
= + +
=
= +
= + + +
D C B A
D C B A
D C B A
D C B A
Sistemot linearni ravenki ima edinstveno re{enie:
A=1, B=2, C=3 i D=4. So zamena na ovie vrednosti vo vtorata
ravenka dobivame:



Vo slu~aj koga imenitelot na pravata racionalna
dropka ima samo razli~ni realni nuli, opredeluvaweto na
nepoznatite konstanti A,B,C,,L vo
vo razlo`uvaweto
sekoga{ go vr{ime so pomo{ na takanare~eniot metod na posebni
vrednosti.


( )( )( )( ) 2
4
2
3
1
2
1
1
2 2 1 1
6 19 3 10
2 3
+
+

+
+
+

+ +
+
x x x x x x x x
x x x
( )
( ) x g
x f
( ) x g
( )
( ) t x
L
c x
C
b x
B
a x
A
x g
x f

+ +

= ...