3.

Аналитичка геометрија

3.1. Рамнина

Нека Σ е рамнина, определена со една нејзина точка 𝑀 (𝑥 , 𝑦 , 𝑧 ) и еден ненулти вектор

𝑛⃗ = (𝐴, 𝐵, 𝐶) нормален на таа рамнина. Нека 𝑀(𝑥, 𝑦, 𝑧) e произволна точка од рамнината Σ.

Равенка на рамнина во векторска форма

Равенката 𝑛⃗ 𝑀 𝑀⃗ = 0 велиме дека е равенка на раминината 𝚺 во векторска форма.

Равенка на рамнина во координатна форма

Равенката 𝐴(𝑥 − 𝑥 ) + 𝐵(𝑦 − 𝑦 ) + 𝐶(𝑧 − 𝑧 ) = 0 велиме дека е равенка на раминината

𝚺 во кооординатна форма.

Општа равенка на рамнина

Равенка на рамнина во координатна форма може да се сведе во општа равенка на рамнина.

Равенката 𝐴𝑥 + 𝐵𝑦 + 𝐶𝑧 + 𝐷 = 0 ја нарекуваме општа равенка на рамнината 𝚺.

Пример 3.1.1. Определи равенка на рамнината што минува низ точката 𝑀(1,4, −5) и е
нормална на векторот 𝑛⃗ = (2,3, −2).

Решение. Според формулата добиваме

2(𝑥 − 1) + 3(𝑦 − 4) − 2(𝑧 + 5) = 0,

односно равенка на бараната рамнина е 2𝑥 + 3𝑦 − 2𝑧 − 24 = 0.

Сегментен вид равенка на рамнина

Нека 𝑎𝑏𝑐 ≠ 0 и рамнината Σ ги сече 𝑥 -оската, 𝑦 -оската и 𝑧 -оската во точките

𝑀(𝑎, 0,0), 𝑁(0, 𝑏, 0), 𝑃(0,0, 𝑐) , соодветно. Тогаш равенката на рамнината Σ може да се
трансформира во обликот + + = 1 кој го нарекуваме сегментен вид равенка на рамнина.
 Забелешка. Равенката на рамнината 𝐴𝑥 + 𝐵𝑦 + 𝐶𝑧 + 𝐷 = 0 може да се сведе во сегментен
вид, ако коефициентите 𝐴, 𝐵, 𝐶 и 𝐷 се различни од нула.

Пример 3.1.2. Определи равенка на рамнината која минува низ точката 𝑀(2,2,3), а на
координатните оски отсекува сегменти 𝑎, 𝑏, 𝑐 такви што 𝑎: 𝑏: 𝑐 = 1: 2: 3.

Решение. Нека + + = 1 е бараната рамнина. Од условот на задачата = = = 𝑘,

односно 𝑎 = 𝑘, 𝑏 = 2𝑘, 𝑐 = 3𝑘 . Бидејќи 𝑀 лежи на рамнината + + = 1 , односно 𝑘 = 4 .
Според тоа, равенка на бараната рамнина е + + = 1.

Равенка на рамнина низ три неколинеарни точки

Нека 𝑀 (𝑥 , 𝑦 , 𝑧 ), 𝑀 (𝑥 , 𝑦 , 𝑧 ), 𝑀 (𝑥 , 𝑦 , 𝑧 ) се три неколинеарни точки кои лежат на

𝑥−𝑥 𝑦−𝑦 𝑧−𝑧
рамнината Σ. Равенката 𝑥 −𝑥 𝑦 − 𝑦 𝑧 − 𝑧 = 0 е координатна равенка на рамнината Σ.
𝑥 −𝑥 𝑦 −𝑦 𝑧 −𝑧

Пример 3.1.3. Определи равенка на рамнината што минува низ точките 𝐴(2,2,3), 𝐵(−1,2,2)
и 𝐶(3,1,1).

Решение. Според формулата за рамнина низ три неколинеарни точки добиваме

𝑥−2 𝑦−2 𝑧−3

−3 0 −1 = 0,
1 −1 −2

односно равенка на бараната рамнина е 𝑥 + 7𝑦 − 3𝑧 − 7 = 0.

Нормален вид равенка на рамнина

Нека Σ е определена со својата општа равенка 𝐴𝑥 + 𝐵𝑦 + 𝐶𝑧 + 𝐷 = 0.

Равенката од обликот = 0, каде што знакот пред коренот се избира да биде

±√
спротивен на знакот на 𝐷, велиме дека е нормален вид равенка на рамнината 𝚺.
 Пример 3.1.4. Равенката на рамнината 2𝑥 + 𝑦 − 2𝑧 − 3 = 0 напиши ја во нормален вид.

Решение. Дадената равенка во нормален вид е

= 0,
( )

односно 𝑥 + 𝑦 − 𝑧 − 1 = 0.

3.2. Заемен однос на две рамнини

Нека се дадени две рамнини со нивните општи равенки

Σ : 𝐴 𝑥 + 𝐵 𝑦 + 𝐶 𝑧 + 𝐷 = 0 , Σ : 𝐴 𝑥 + 𝐵 𝑦 + 𝐶 𝑧 + 𝐷 = 0.

Тогаш можни се следните случаи:

1) Ако = = = , тогаш тие се совпаѓаат;

2) Ако = = ≠ , тогаш тие се паралелни.

3) Ако рамините не се совпаѓаат и не се паралелни, тогаш тие се сечат.

Допуштено е некои од именителите да се нули, при што и соодветните броители треба да се исто
така нули.

Aголот 𝜑 ∈ [0, ] кој го зафаќаат нормалните вектори 𝑛 ⃗ = (𝐴 , 𝐵 , 𝐶 ) и 𝑛 ⃗ = (𝐴 , 𝐵 , 𝐶 )

на рамнините Σ и Σ , соодветно, велиме дека е агол меѓу рамнините 𝚺𝟏 и 𝚺𝟐 . Тој агол се
пресметува по формулата
| ⃗ ⃗| | |
cos 𝜑 = | ⃗|| ⃗|
= ..

Својство:

- Рамнините се заемно нормални акко 𝐴 𝐴 + 𝐵 𝐵 + 𝐶 𝐶 = 0

Пример 3.2.1. Докажи дека рамнините:

 Σ : 𝑥 + 𝑦 + 𝑧 + 1 = 0, Σ : 2𝑥 + 2𝑦 + 2𝑧 + 2 = 0

се совпаѓаат.

Решение. Од = = = следува дека рамнините се совпаѓаат.

Пример 3.2.2. Докажи дека рамнините:

Σ : 𝑥 + 𝑦 + 𝑧 + 1 = 0, Σ : 2𝑥 + 2𝑦 + 2𝑧 + 1 = 0

се паралелни .

Решение. Од = = ≠ следува дека рамнините се паралелни.

Забелешка. Заклучокот следува и од тоа што 𝑛 ⃗ = 𝑛 ⃗, односно двете рамнини имаат

паралелни нормални вектори.

Пример 3.2.3. Пресметај го аголот меѓу рамнините

Σ : −𝑥 + 𝑦 + 4𝑧 − 11 = 0, Σ : 2𝑥 + 𝑦 − 2𝑧 − 3 = 0.

Решение. Според формулата за пресметување агол меѓу две рамнини добиваме

| ∙ ∙ ∙( )| | |
cos 𝜑 = = = ,
( ) ( ) √ √ √

од каде 𝜑 = .

Пример 3.2.4. Докажи дека се заемно нормални рамнините

Σ : 2𝑥 − 𝑦 + 2𝑧 = 0, Σ : 𝑥 + 8𝑦 + 3𝑧 + 21 = 0.

Решение. Од

2 ∙ 1 + (−1) ∙ 8 + 2 ∙ 3 = 2 − 8 + 6 = 0,

следува дека рамнините се заемно нормални.

3.3. Права

Нека е дадена правата 𝑝 која минува низ точка 𝑀 (𝑥 , 𝑦 , 𝑧 ) и е паралелна со даден

ненулти вектор 𝑎⃗ = (𝑎 , 𝑎 , 𝑎 ).

Канонични равенки на права

Равенките
 = =

велиме дека се канонични равенки на правата 𝒑, односно правата е зададена во каноничен

облик.

Ако некој од броевите 𝑎 , 𝑎 , 𝑎 е нула, на пример ако 𝑎 = 0, тогаш по договор = =

ќе значи 𝑥 − 𝑥 = 0, = .

Параметарски равенки на права

Равенките

𝑥 = 𝑥 + 𝑡𝑎
𝑦 = 𝑦 + 𝑡𝑎 ,
𝑧 = 𝑧 + 𝑡𝑎

велиме дека се параметарски равенки на правата 𝒑 , односно правата е зададена во

параметарски облик.

Пример 3.3.1. Напиши ги каноничните и параметарските равенки на правата која минува

низ точката 𝑀(1,2,3) и е паралелна со векторот 𝑎⃗ = (3,2,1).

Решение. Најпрво ги пишуваме каноничните равенки на правата = = 𝑧 − 3. Потоа

воведуваме параметар 𝑡 и ги изразуваме променливите преку параметарот, односно

𝑥 = 3𝑡 + 1
= = 𝑧 − 3 = 𝑡, од каде 𝑦 = 2𝑡 + 2.
𝑧 =𝑡+3

Општ облик на равенка на права

Нека се дадени две непаралелни рамнини со нивните општи равенки

𝛴 : 𝐴 𝑥 + 𝐵 𝑦 + 𝐶 𝑧 + 𝐷 = 0 , 𝛴 : 𝐴 𝑥 + 𝐵 𝑦 + 𝐶 𝑧 + 𝐷 = 0.

Тогаш пресекот на двете рамнини е права која е определена со системот

𝐴 𝑥+𝐵 𝑦+𝐶 𝑧+𝐷 =0
.
𝐴 𝑥+𝐵 𝑦+𝐶 𝑧+𝐷 =0

Вака зададената права велиме дека е во општ облик.

За да ја сведеме во каноничен облик потребно е да најдеме паралелен вектор и нејзина точка. Тоа
го правиме на тој начин што паралелен вектор добиваме со 𝑎⃗ = 𝑛 ⃗ × 𝑛 ⃗, каде 𝑛 ⃗ = (𝐴 , 𝐵 , 𝐶 ) и
𝑛 ⃗ = (𝐴 , 𝐵 , 𝐶 ), а точка добиваме со фиксирање на една променлива и решавање на системот.
 Равенка на права која минува низ две дадени точки

Нека e дадена права 𝑝 на која лежат точките 𝑀 (𝑥 , 𝑦 , 𝑧 ), 𝑀 (𝑥 , 𝑦 , 𝑧 ). Тогаш правата 𝑝

во каноничен облик e

= = .

Пример 3.3.2. Напиши ја во каноничен облик правата што минува низ точките 𝑀 (−2,3,1)
и 𝑀 (1,1, −1).

Решение. Правата е паралелна со векторот 𝑀 𝑀⃗ = (3, −2, −2) и ја содржи точката

𝑀 (−2,3,1). Според претходниот пример, бараната права во каноничен облик е = = .

Заемна положба на две прави

Нека се дадени правите 𝑝 ≡ = = ,𝑞≡ = = . Тогаш тие може да

се паралелни, да се совпаѓаат, да се сечат и да се разминуваат.

 x  2  t
x2 
Пример 3.3.3. Докажи дека правите p   y  4  z  2 и q   y  1  2t се сечат.
1 z  t


Решение. Правата q во каконичен облик е 𝑥+2= =𝑧 . Според тоа

M 1 (2,4,2), M 2 (2,1,0) се точки, а 𝑎 = (−1,1,1), 𝑎 = (1,2,1) се вектори на правец на правите
p, q , соодветно. За да се сечат p и q треба да лежат во иста рамнина и да не се паралелни. Од
⎯⎯⎯ −4 −3 −2
(𝑀 𝑀 𝑎 𝑎 ) = −1 1 1 = 0 и од ≠ ≠ ≠ следува дека правите се сечат.
1 2 1

Aголот 𝜑 ∈ [0, ] меѓу правите 𝑝 и 𝑞 се пресметува по формулата

| |
cos 𝜑 = .

Пример 3.3.4. Определи го аголот меѓу правите

𝑥 =1+𝑡
𝑝≡ = = и 𝑞 ≡ 𝑦 = −2𝑡 .
𝑧 = 5 + 2𝑡
 Решение. Правата 𝑞 во каноничен облик е 𝑥 − 1 = = . Следува дека

| ∙ ∙( ) ∙ |
cos 𝜑 = = ,
( ) ( ) √

односно 𝜑 = .

Својства:

Нека се дадени правите 𝑝 ≡ = = ,𝑞≡ = = .

- Правите 𝑝 и 𝑞 се паралелни акко = = .

- Правите 𝑝 и 𝑞 се совпаѓаат акко = = и точка од едната лежи на другата права.
- Правите 𝑝 и 𝑞 се нормални акко 𝑎 𝑏 + 𝑎 𝑏 + 𝑎 𝑏 = 0.
- Правите 𝑝 и 𝑞 се сечат акко тие не се паралелни и 𝑀 𝑀⃗ 𝑎⃗ 𝑏⃗ = 0, каде што
𝑎⃗ = (𝑎 , 𝑎 , 𝑎 ), 𝑏⃗ = (𝑏 , 𝑏 , 𝑏 ).

x  y  z 1  0
Пример 3.3.5. Провери дали правите p   и 𝑞 ≡ 𝑥 = 𝑦 = 𝑧 се заемно
3x  2 y  z  1  0
нормални.

Решение. Нека a p е вектор на правец на правата p . Бидејќи n1  (1,1,1), n2  (3,2,1) се

нормални вектори на рамнините од системот и n1  a p и n 2  a p , следува дека

y  z 1
a p  n1  n 2  (  1, 2,  1) . За x  0 , го добиваме системот  , од каде z  1, y  0 . Значи,
2 y  z  1
x y y 1
една точка од правата е M ( 0,0,1) и p    . Од −1 ∙ 1 + 2 ∙ 1 − 1 ∙ 1 = 0, следува дека
1 2 1
правите се заемно нормални.

Пример 3.3.6. Докажи дека правите 𝑝 ≡ = = и 𝑞≡ = = се

совпаѓаат.

Решение. Од = = и = = следува дека правите се совпаѓаат.

3.4. Заемна положба меѓу права и рамнина

Нека правата 𝑝 и рамнината Σ се зададени соодветно со равенките

 𝑝≡ = = , Σ ≡ 𝐴𝑥 + 𝐵𝑦 + 𝐶𝑧 + 𝐷 = 0.

Аголот 𝜑 ∈ [0, ] што го зафаќа правата 𝑝 со нејзината ортогонална проекција на

рамнината Σ велиме дека е агол меѓу правата 𝒑 и рамнината 𝚺. Се пресметува по формулата
| |
sin 𝜑 = .
√

Пример 3.4.1. Одреди го аголот меѓу правата 𝑝 ≡ = = и рамнината

Σ ≡ 𝑥 − 2𝑦 + 2𝑧 = 0.
| ∙ ∙( ) ∙ |
Решение. Од sin 𝜑 = = ,
( ) ( ) √

следува дека 𝜑 = .

Својства:

- Правата 𝑝 е нормална на рамнината Σ акко = = .

- Правата 𝑝 е паралелна со рамнината Σ акко 𝑎 𝐴 + 𝑎 𝐵 + 𝑎 𝐶 = 0.

Пример 3.4.2. Определи дали правата 𝑝 ≡ = = и рамнината Σ ≡ 4𝑥 − 2𝑦 + 𝑧 + 1 = 0

се паралелни или се сечат.

Решение. Од 2 ∙ 4 + 3 ∙ (−2) − 2 ∙ 1 = 8 − 6 − 2 = 0 следува дека тие се паралелни.

Пример 3.4.3. Определи дали правата 𝑝 ≡ = = и рамнината Σ ≡ 𝑥 − 𝑦 + 𝑧 + 1 = 0

се паралелни или се сечат.

Решение. Од 2 ∙ 1 + 3 ∙ (−1) − 2 ∙ 1 = 2 − 3 − 2 = −6 ≠ 0 следува дека тие се не се

паралелни, односно се сечат.
 3.5. Растојанија

Нека се дадени точките 𝑀 (𝑥 , 𝑦 , 𝑧 ), 𝑀 (𝑥 , 𝑦 , 𝑧 ), правите 𝑝 ≡ = = ,𝑞≡

= = и рамнините Σ : 𝐴 𝑥 + 𝐵 𝑦 + 𝐶 𝑧 + 𝐷 = 0 , Σ : 𝐴 𝑥 + 𝐵 𝑦 + 𝐶 𝑧 + 𝐷 = 0.

Ќе ги разгледаме следните растојанија меѓу нив.

Растојание меѓу две точки

Растојанието меѓу точките 𝑀 (𝑥 , 𝑦 , 𝑧 ), 𝑀 (𝑥 , 𝑦 , 𝑧 ) e модулот на векторот 𝑀 𝑀⃗ ,

односно 𝑑 = 𝑀 𝑀⃗ = (𝑥 − 𝑥 ) + (𝑦 − 𝑦 ) + (𝑧 − 𝑧 ) .

Пример 3.5.1. Определи го растојанието меѓу точките 𝑀 (1,1,1), 𝑀 (3,2,3).

Решение. 𝑑 = (3 − 1) + (2 − 1) + (3 − 1) = √4 + 1 + 4 = 3.

Растојание од точка до рамнина

Растојанието од точката 𝑀 (𝑥 , 𝑦 , 𝑧 ) до рамнината Σ : 𝐴 𝑥 + 𝐵 𝑦 + 𝐶 𝑧 + 𝐷 = 0 се

пресметува по формулата
| |
𝑑= .

Пример 3.5.2. Определи го растојанието од координатниот почеток до рамнината

Σ : 𝑥 + 2𝑦 + 2𝑧 + 3 = 0

Решение. Според формулата за растојание од точка до рамнина добиваме

| ∙ ∙ ∙ |
𝑑= = = 1.
√

Растојание меѓу две паралелни рамнини

Растојанието меѓу две паралелни рамнини е растојанието од било која точка од едната
рамнина до другата рамнина.

Пример 3.5.3. Пресметај го растојанието меѓу рамнините

Σ : 𝑥 + 2𝑦 + 2𝑧 + 3 = 0 и Σ : 𝑥 + 2𝑦 + 2𝑧 = 0.
 Решение. Бидејќи двете рамнини се паралелни и координатниот почеток лежи на втората
рамнина, растојанието меѓу двете рамнини е всушност растојанието од претходниот пример.

Растојание од точка до права

Растојанието од точка 𝑀(𝑥, 𝑦, 𝑧) до правата 𝑝 е должината на висината спуштена од 𝑀 кон

правата 𝑝 во паралелограмот конструиран над векторите 𝑀 𝑀⃗ и 𝑎⃗ = (𝑎 , 𝑎 , 𝑎 ). Се пресметува по
формулата

⃗× ⃗
𝑑= | ⃗|
.

Пример 3.5.4. Определи го растојанието од координатниот почеток до правата

𝑝≡ = = .

Решение. Според формулата за растојание од точка до права довиваме

a  M 1M ( 1,2,1)  (0,0,1) 5
d   .
a ( 1,2,1) 6

Растојание меѓу две паралелни прави

Растојанието меѓу две паралелни прави е растојанието од било која точка од едната права
до другата права.

Пример. 3.5.5. Определи го растојанието меѓу правите

x y z 1
p   и𝑞≡ = = .
1 2 1

Решение. Бидејќи двете прави се паралелни и M (0,0,0) лежи на втората рамнина,

растојанието меѓу двете прави е всушност растојанието од претходниот пример.
 Растојание меѓу две разминувачки прави

Растојанието меѓу две разминувачки прави 𝑝 и 𝑞 е должината на висината на

паралелопипедот конструиран над 𝑎⃗ = (𝑎 , 𝑎 , 𝑎 ), 𝑏⃗ = (𝑏 , 𝑏 , 𝑏 ), 𝑀 𝑀⃗ нормална на рамнината
во која лежат векторите 𝑎⃗ и 𝑏⃗. Се пресметува по формулата

⃗ ⃗ ⃗
𝑑= .
⃗× ⃗

Пример 3.5.6. Определи го растојанието меѓу разминувачките прави

𝑝≡ = = ,𝑞≡ = = .

Решение. Јасно е дека 𝑎⃗ = (−1,2,2), 𝑏⃗ = (2,2,1) , 𝑀 = (2,1,0), 𝑀 = (5,4,3) и 𝑀 𝑀⃗ =

(3,3,3). Тогаш 𝑎⃗ × 𝑏⃗ = (−2,5, −6) , 𝑎⃗ × 𝑏⃗ = √65 и 𝑎⃗ 𝑏⃗ 𝑀 𝑀⃗ = −9. Следува дека растојанието
⃗ ⃗ ⃗
меѓу разминувачките прави е 𝑑 = = .
⃗× ⃗ √

Задачи за вежба

1. Напиши равенка на рамнината што минува низ точките A(1,2,2) и B(3,1,1) , а е

y z
паралелна со правата p  x  3   .
1 2
2. Определи равенка на правата што минува низ прободот на рамнината 2x  y  z  6  0 со
z4
правата x  2  y  3  и е нормална на дадената рамнина.
2
 x y z5  0
3. Состави равенка на правата која е паралелна на правата q :  и минува
 2 x  3 y  z  1  0
низ точката M (1,0,1) .
 x 1 y z  3
4. Состави равенка на рамнина која минува низ правата p    и е нормална
1 2 1
на рамнината  1  2 x  y  z  0 .
x  2 y  5z  7
5. Определи равенка на рамнината која е нормална на правата  и минува
 x  3 y  z  11
низ точката M (3,17,9) .
6. Напиши равенка на рамнината што минува низ точката A ( 2,1, 2 ) и правата
x  5 y  z  0
p .
2 x  z  4  0
x  y  2z  3
7. Определи равенка на рамнината која минува низ правата  и е паралелна со
 x  y  3z  1
векторот a  1,0,3 .
 x  y  3z  1
8. Определи равенка на рамнината  која минува низ правата  и е
x  2 y  5z  2
паралелна со векторот a  1,3,1 . Потоа определи ја заедничката точка на вака добиената
x  3 y  2 z 1
рамнина  со правата   .
1 1 5
x  2 y  z  4 x 1 y  3 z  3
9. Докажи дека правите  и   се разминувачки. Потоа определи
 x  y  2z  1 2 0 1
го растојанието помеѓу овие прави.
x 1 y  2 z 1
10. Определи го растојанието од точката M (3,2,1) до правата p :   .
3 1 2

11. Определи го растојанието од точката A(2,1,5) до рамнината 2 x  3 y  z  4  0 .