ЗАДАЧА ЗА ВЕЖБИ

група B

На сликата е прикажана скица од сопирачки механизам од некоја машина. Сопирачката се

состои од двокрак лост (1), кој е споен со завртки (2) за елементот (3) преку кој се пренесува
моментот М и има за цел да активира барабан сопирачка.
За обезбедување на потребната сила за сопирање се користи навоен преносник со лев и десен
трапезен навој кој со завртување ги активира лостовите (4) и (5). Навртките (6) и (7) се изработени
од сив лив и се поврзани со лостовите.
Навојното вретено е потпрено на лежиштата (8) и (9). Моментот што е потребен за активирање на
сопирачката, односно моментот што треба да се совлада е Mt=8 kNm.
a=250mm; b=164mm; c=898mm; β=40°
За наведените услови потребно е да се пресмета:
1. Да се направи анализа на оптоварувањата и графички да се претстави. Да се пресмета
степенот на сигурноста на навојното вретено ако тоа е изработено од челик E295 (Č0545) и
ако навојниот пар е изработен со трапезен навој Tr48x8. Да се провери дали површинскиот
притисок помеѓу навојките е во препорачаните граници.
2. Да се определи дијаметарот на тркалото Dt, за максимална рачна сила FRmax = 250 N и
коефициентот на искористување при повратен од.
3. Да се димензионираат завртките (2) и дебелината на плочите ∂1=∂2, доколку завртките се
изработини од челик со ознака 8.8, дијаметарот на поделбениот круг Dz=100mm и бројот на
завртки z=6.
4. Да се определи карактерот на налегнувањето помеѓу ракавецот од навојното вретено и
лежиштето на механизмот и графички да се претстави, ако дијаметарот е da=38H7/f6.

1
РЕШЕНИЕ:

 Зададени податоци
M= 8 kNm= 8 000 000 Nmm
a=250 mm
b=164 mm
c=898 mm

  40
1.1.1 Анализа на оптоварувањата
 За да направиме анализа на оптоварувањата на навојното вретено ќе ја користиме аксиомата
– акција и реакција (III Њутнов закон). Силите со кои дејствуваат две тела едно на друго се
еднакви по интензитет и правец, а спротивни по насока.
 Најпрво го анализираме двокракиот лост (1). Треба да се совлада моментот Mt од барабанот,
односно кај двокракиот лост ни се јавува момент M1, кој е со ист интензитет, но со спротивна
насока од Mt. Моментот М1 може да се претстави и со силите F1 по растојание a. За да ги
𝐹
најдеме силите F1 го користиме условот ∑ М0 𝑖 = 0.

𝐹
∑ М0 𝑖 = 0

𝐹1 ∙ а + 𝐹1 ∙ а = М𝑡
2𝐹1 ∙ 𝑎 = 𝑀𝑡
𝑀𝑡 8 000 000
𝐹1 = = = 16 000 𝑁
2𝑎 2 ∙ 250

 Врз основа на III Њутнов закон, лостовите и двокракиот лост дејствуваат еден на друг со ист
интензитет на сила, но со спротивна насока, па така силата во лостовите ќе биде:

2
 Аналогно, силата во навртките ќе биде:

 Силите во навојното вретено:

 Со цел подоцна да поставиме и решиме проста греда, силата F1 ја разложуваме на две

компоненти, односно F1x и F1y, и ги пресметуваме интензитетите:

𝐹1𝑦
𝑠𝑖𝑛β =
𝐹1
𝐹1𝑦 = 𝐹1 ∙ 𝑠𝑖𝑛𝛽 = 16 000 ∙ 𝑠𝑖𝑛40° = 10 284,60 𝑁
𝐹1𝑥
𝑐𝑜𝑠β =
𝐹1
𝐹1𝑥 = 𝐹1 ∙ 𝑐𝑜𝑠𝛽 = 16 000 ∙ 𝑐𝑜𝑠40° = 12 256,71 𝑁

 Со вака пресметаните компоненти по Х и У оските, со додавање на реакциите во лежиштата

А и В може да ја поставиме простата греда. Со условите: ∑ 𝐹𝑥 = 0, ∑ 𝐹𝑦 = 0, ∑ 𝑀𝐴 = 0 и
∑ 𝑀𝐵 = 0, можеме да ги најдеме реакциите во лежиштата.

3
 ∑ 𝐹𝑥 = 0

∑ 𝐹𝑥 = 𝐹1𝑥 − 𝐹1𝑥 + 𝐹𝐵𝑥 = 0

𝐹𝐵𝑥 = 0
∑ 𝐹𝑦 = 0

∑ 𝐹𝑦 = 𝐹𝐴 − 𝐹1𝑦 + 𝐹1𝑦 − 𝐹𝐵 = 0
𝐹𝐴 = 𝐹𝐵

∑ 𝑀𝐴 = 0

∑ 𝑀𝐴 = 𝐹1𝑦 ∙ 𝑏 − 𝐹1𝑦 ∙ (𝑐 + 𝑏) + 𝐹𝐵 ∙ (2𝑏 + 𝑐) = 0

𝐹1𝑦 ∙ 𝑐 10 284.60 ∙ 898
𝐹𝐵 = = = 7 533,09 𝑁
(2𝑏 + 𝑐) (2 ∙ 164 + 898)
𝐹𝐴 = 𝐹𝐵 = 7 533,09 𝑁

4
1.1.2 Графички приказ на оптоварувањата на навојното вретено

5
1.2 Материјал
Од книгата, од табела 2.16, стр.40 отчитувам за материјалот E295 (Č0545):
 E295 (Č0545) за навојно вретено,
со граница на развлекување ReH=285 N/mm2
 Навртка: Сив лив
1.3 Податоци за навојот
Од табела 6.05 (стр.140), за навој Tr48x8 ги отчитуваме параметрите:
d=48 mm
P=8 mm
D2=d2=44 mm
d3=39 mm
A3=1194,6 mm2
D1=40 mm
D4= 49 mm.
1.4 Пресметка на степенот на сигурност
Од учебникот, стр. 150, израз 6.25, степенот на сигурност ни изнесува:
𝑅𝑒𝐻 285
𝑆= = = 1,28
𝜎𝑣 222,96
𝑁
𝑅𝑒𝐻 = 285
𝑚𝑚2
𝜎𝑣 − виртуелен напон во јадрото, формула од учебникот од стр. 152

𝜎𝑣 = √𝜎 2 + 3 ∙ 𝜏 2 = √222,512 + 3 ∙ 8,492 = 222,96

𝑁
𝜎 = 𝜎𝑍 + 𝜎𝑆 = 10,26 + 212,25 = 222,51
𝑚𝑚2
𝐹1𝑥 12 256,71 𝑁
𝜎𝑍 = = = 10,26
𝐴3𝑠𝑡 1194,6 𝑚𝑚2
Напонот од свиткување 𝜎𝑆 е најголем онаму каде што имаме и најголем момент на
свиткување. Од графичкиот приказ на оптоварувањата може да видиме дека тоа е во точка 2, па го
пресметуваме и најголемиот момент:
𝑀𝑆2 = −𝐹𝐵 ∙ 𝑏 = −7 533.09 ∙ 164 = −1 235 426,76 𝑁𝑚𝑚
Па оттука,
М𝑆2 1 235 426,76 𝑁
𝜎𝑆 = = = 212,25
𝑍 5 820,68 𝑚𝑚2

6
 𝜋 ∙ 𝑑33 3.14 ∙ 393
𝑍= = = 5 820,68 𝑚𝑚 3
32 32
Напонот на смолкнување 𝜏 од стр. 152,
Т 98 881.91 𝑁
𝜏= = = 8,49
𝑍0 11 641.35 𝑚𝑚2
𝜋 ∙ 𝑑33 3.14 ∙ 393
𝑍0 = = = 11 641,35 𝑚𝑚3
16 16
Бидејќи имаме две навртки 𝑇 = 𝑇𝑣1 + 𝑇𝑣2 = 49 440,95 + 49 440,95 = 98 881,91 𝑁𝑚𝑚
Силите ни се со еднаков интензитет, па затоа 𝑇𝑣1 = 𝑇𝑣2
Од книгата стр. 147, израз 6.16
𝑑2 44
𝑇𝑣1 = 𝑇𝑣2 = 𝐹1𝑥 ∙ ∙ 𝑡𝑔(𝜑 + 𝜌𝑣 ) = 12 256,71 ∙ ∙ 𝑡𝑔(3,31° + 7,08°) = 49 440,95 𝑁𝑚𝑚
2 2
𝑃 8
𝑡𝑔𝜑 = = = 0,05790 → 𝜑 = 𝑎𝑟𝑐𝑡𝑔0,05790 = 3,31°
𝑑2 ∙ 𝜋 44 ∙ 3,14
𝜇 0,12
𝑡𝑔𝜌𝑣 = = = 0,12423 → 𝜌𝑣 = 𝑎𝑟𝑐𝑡𝑔0,12423 = 7,08°
𝑐𝑜𝑠𝛽 𝑐𝑜𝑠 15
СТЕПЕНОТ НА СИГУРНОСТ Е ПОД ДОЗВОЛЕНИТЕ ГРАНИЦИ S=3-4. НАВОЈНОТО
ВРЕТЕНО НЕ Е ДОБРО ДИМЕНЗИОНИРАНО.
1.5. Проверка на површински притисок помеѓу навојките

Од книгата, стр. 151, израз 6.27:

𝐹1𝑥 ∙ 𝑃 12 256,71 ∙ 8 𝑁
𝑝= = 2 = 3,10
𝐷22 ∙ 𝜋 ∙ 𝐻1 ∙ 𝜓 44 ∙ 3,14 ∙ 4 ∙ 1,3 𝑚𝑚2

𝐻1 = 0,5 ∙ 𝑃 = 0,5 ∙ 8 = 4
𝜓 = 1,2 − 1,5
Усвојувам 𝜓 = 1,3
𝑁
Од книгата стр.151 за сив лив 𝑝 = 7 − 9
𝑚𝑚2

Следува дека ПОВРШИНСКИОТ ПРИТИСОК Е ПОД ДОЗВОЛЕНИТЕ ГРАНИЦИ!

2.1 Пресметка на дијаметарот на тркалото Dt

𝑇𝑣1 + 𝑇𝑣2 49 440.95 + 49 440.95
𝐷𝑡 = = = 395,5 𝑚𝑚
𝐹𝑅 250
𝐹𝑅 = 250 𝑁

7
2.2 Пресметка на коефициентот на искористување при повратен од (стр. 148, израз 6.21 и
6.24)
𝑡𝑔𝜑 𝑡𝑔3.31°
𝜂= = = 0,315
𝑡𝑔(𝜑 + 𝜌𝑣 ) 𝑡𝑔(3.31° + 7.08°)
𝑡𝑔(𝜑 − 𝜌𝑣 ) 𝑡𝑔(3.31° − 7.08°)
𝜂′ = = = −1,1393
𝑡𝑔𝜑 𝑡𝑔3.31°
3. Димензионирање на завртките
3.1 Анализа на оптоварувањата на завртките
Во примерот завртките имаат за цел да го пренесат моментот М од двокракиот лост, односно
да му се спротистават на моментот Мт, тие ќе бидат оптоварени само од попречна сила што ја
оптоварува една завртка Fs. Бидејќи станува збор за групна навојна врска, и врската е изведена со
нагодени завртки, се смета дека на секоја завртка отпаѓа ист дел од вкупната сила. Попречната сила
што ја оптоварува една завртка Fs се добива со делење на вкупната сила F на бројот на завртки z,
𝐹
односно 𝐹𝑠 = .
𝑧

𝐹
∑ М0 𝑖 = 0

𝐷𝑧
𝐹∙ = М𝑡
2
𝑀𝑡 ∙ 2
𝐹=
𝐷𝑧
𝑀𝑡 ∙ 2 8 000 000 ∙ 2
𝐹= = = 160 000 𝑁
𝐷𝑧 100
Сила на една завртка:
𝐹 160 000
𝐹𝑠 = = = 26 666,66 𝑁
𝑧 6
Бидејќи оваа навојна врска е оптоварена само попречно, станува збор за V група – нагодени
завртки на попречно оптоварени навојни врски.

8
 Нагодените завртки на попречно оптоварени навојни врски, не се напрегнати на
затегнување, навојниот дел на завртката игра секундарна улога во врската, па затоа ќе се
димензионира само вратот на завртката ds.
Вратот на завртката е изложен на смолкнување и на површински притисок, па затоа ќе го
димензионираме по овие два критериуми, односно вратот на завртката ќе го димензионираме според
среден тангенцијален напон од смолкнување, а дебелината на плочите според површинскиот
притисок.

3.2 Среден тангенцијален напон од смолкнувањето на вратот на завртката

стр. 213, израз 6.69
𝐹𝑠 𝑁
𝜏= [ ]
𝐴 ∙ 𝑖 𝑚𝑚2
i – број на допирни површини
i=1
A-површина на пресекот на вратот на завртката.

𝑑𝑠2 ∙ 𝜋
𝐴= [𝑚𝑚2 ]
4
Израз 6.70
𝑅𝜏 512 𝑁
𝜏= = = 204,8
𝑆 2,5 𝑚𝑚2
S=2-2,5
Усвојувам S=2,5
𝑁
𝑅𝜏 = 0,8 ∙ 𝑅𝑝 = 512
𝑚𝑚2
Од табела 6.13, стр.165 за материјал со ознака 8.8 за Rp отчитуваме:

9
 𝑁
𝑅𝑝 = 640
𝑚𝑚2

𝐹𝑠 ∙ 4 26 666,66 ∙ 4
𝑑𝑠 ≥ √ =√ = 12,88 ≅ 13 𝑚𝑚
𝜋∙𝑖∙𝜏 3,14 ∙ 1 ∙ 204,8

За ds усвојуваме прв поголем цел број, а за потребниот навој отчитуваме од табела 6.01, стр
136, навој кој може да биде и помал од ds.
Отчитувам М12х1.75
3.3 Димензионирање на плочите според површинскиот притисок на допирната површина со
вратот на завртката.
Стр. 213 израз 6.71
𝐹𝑠 𝑁
𝑝= [ ]
𝐴 𝑚𝑚2
А
𝐴 = 𝑑𝑠 ∙ 𝛿 → 𝛿 = [𝑚𝑚]
𝑑𝑠
𝛿 – помалата дебелина на плоча
𝛿1 = 𝛿2
Стр. 214, израз 6.72
𝑅𝑐 768 𝑁
𝑝= = = 307,2
𝑆 2.5 𝑚𝑚2
S=2-2,5
Усвојувам 2,5
𝑁
𝑅𝑐 = 1,2 ∙ 𝑅𝑝 = 1,2 ∙ 640 = 768
𝑚𝑚2
𝐹𝑠 26 666,66
𝛿= = = 6.68 ≅ 7 𝑚𝑚
𝑑𝑠 ∙ 𝑝 13 ∙ 307,2
𝛿1 = 𝛿2 = 7 𝑚𝑚
Од направените пресметки добиваме:

𝑑𝑠 = 13 𝑚𝑚
𝛿1 = 𝛿2 = 7 𝑚𝑚

10