IV Основни поими од аналитичка геометрија во простор: права

и рамнина

1. Општа равенка на рамнина

Нека Oxyz е декартов правоаголен координатен систем. Најпрво ќе ја одредиме

равенката на рамнина  која е определена со една нејзина точка и ненулти вектор
нормален на неа.

r0 - r M
M0
r
 r0
O
Ако е дадена точка и ненулти вектор, тогаш постои еднозначно определена
рамнина која минува низ дадената точка и е нормална на дадениот вектор.
M 0  x0 , y 0 , z 0   
n   A, B, C , A2  B 2  C 2  0, n 
M x, y, z    - произволна точка
Со менување на M во  се менува и векторот M 0 M , но тој секогаш останува
нормален на n (бидејќи лежи во рамнината), па важи

(1)...... n  M 0 M  0 , т.е. n r  r0  0 
( r и r0 се радиус вектори на M и M 0 соодветно). Условот (1) го задоволува секоја точка
M од рамнината  , а ако M не лежи на рамнината  , тој услов е нарушен. Според тоа, со
него се искажува својството на припадност на точките на рамнината, т.е. условот е
исполнет за сите точки од рамнината  , а за точките кои се наоѓаат надвор од рамнината
 , условот не важи. Затоа природно е, овој услов да го земеме како равенка на рамнина
 во векторска форма. Изразувајќи го векторот M 0 M  x  x0 , y  y0 , z  z 0  преку дадените
координати го добиваме и аналитичкиот израз, т.е. координатната форма на равенката на
рамнината  .
(2) ............. Ax  x0   B y  y0   Cz  z0   0 .
 Пример: Да се најде равенката на рамнината што минува низ точката M 0 2,  1, 5 и е
нормална на векторот n  1, 3,  2 .

1x  2  3 y  1  2z  5  0
x  3 y  2 z  11  0
Секоја равенка на рамнина во координатна форма може да се запише во облик:

(3) .............. Ax  By  Cz  D  0, каде што D   Ax0  By0  Cz0 .

Значи, секоја равенка на рамнина  може да се претстави со линеарна равенка во

однос на координатите x, y и z , но важи и обратното, т.е. дека множеството од сите точки
x, y, z  што ја задоволуваат равенката (3), (каде што A, B, C и D се четири дадени реални
броеви, при што барем еден од A, B, C не е нула) определува една рамнина. За равенката
(3) ќе велиме дека е општа равенка на рамнина. Некои нејзини специјални случаи се:
D0
i)
Ax  By  Cz  0
Тогаш x  0, y  0, z  0 е едно нејзино решение, па имаме дека во овој
случај рамнината минува низ координатниот почеток.
A0
ii)
By  Cz  D  0
Тоа е рамнина нормална на n  0, B, C  . Но n  0, B, C  е нормален на
векторот i  1, 0, 0 , значи оваа рамнина е паралелна со x - оската. Ако
дополнително и D  0 , односно A  0, D  0 , т.е. равенката е од облик
By  Cz  0 , тогаш тоа е равенка на рамнина која е паралелна со x -оската и
го содржи координатниот почеток. Со други зборови, тоа е точно онаа
рамнина која минува низ x -оската.
AB0
iii)
Cz  D  0
Ова е рамнина нормална на n  0, 0, z  кој е колинеарен со векторот
k  0, 0,1 . Значи тоа е равенка на рамнина, паралелна на рамнината
образувана од x -оската и y -оската. Специјално, ако при ваквиот случај
важи дека и D  0 , тогаш ја добиваме равенката z  0 , која ја претставува
равенката на координатната рамнина Oxy .
Аналогно, може да се дискутираат и другите случаи ( Ax  Cz  D  0, Ax  D  0,
Ax  By  D  0, By  D  0, x  0, y  0 ).
Генерално, може да заклучиме дека:
 - ако некој од коефициентите A, B или C е нула, тогаш рамнината е паралелна со
координатната оска која е „соодветна“ на тој коефициент;
- ако точно еден од тие коефициенти не е нула, тогаш рамнината е нормална со
соодветната оска, т.е. е паралелна со координатната рамнина определена со другите
две оски.

2. Сегментен облик на равенка на рамнина

Нека сите коефициенти во равенката на рамнината, Ax  By  Cz  D  0, се различни од

нула. Тогаш, неа можеме да ја презапишеме во облик
Ax By Cz
  1
D D D
x y z
  1
D D D

A B C
x y z
  1 .
a b c
D D D
Ова е т.н. сегментен вид равенка на рамнина, при што a   , b   , c   .
A B C
Терминот сегментен доаѓа од тоа што a, b и c геометриски ги претставуваат
сегментите што на координатните оски Ox, Oy и Oz ги отсекува дадената рамнина.

0,0, c 

0, b,0
O y

x a,0,0

Овие сегменти можат да бидат и негативни. На пример, таков е случајот овде со

„отсечокот“ на ординатната оска
z
2

-3 y
x 2
 Пример: Да се претстави во сегментен вид равенката на рамнината
2 x  8 y  3z  12  0
2 x  8 y  3 z  12  0
2 x  8 y  3 z  12 / : 12
2 x 8 y 3z
  1
12 12 12
x y z
  1
6 12 4
8
x y z
  1
6 3 4

2

3. Равенка на рамнина низ три неколинеарни точки

Да си поставиме за задача да ја одредиме равенката на рамнината која минува низ три

точки кои не лежат на иста права (значи, дадените точки не се колинеарни, па
определуваат единствена рамнина). Нека радиус-векторите на дадените точки M 1 , M 2 и
M 3 ги означиме со r1 , r2 , r3 соодветно, а радиус–векторот на произволна точка M го
означиме со r .

r  r1 M2
M
M1
r1 r3  r1 M3
r2 r3
O

Векторите r  r1 , r  r2 , r  r3 се компланарни, па нивниот мешан производ е нула, т.е.

r  r , r  r , r
1 2 1 3 
 r1  0 .................(5)
Ова ја претставува векторската форма на равенката на рамнината која минува низ три
неколинеарни точки.
Изразувајќи ја равенката (5) со координати, ја добиваме равенката на рамнината
која минува низ три неколинеарни точки и во координатна форма:
x  x1 y  y1 z  z1
x 2  x1 y 2  y1 z 2  z1  0 ...............(6)
x3  x1 y3  y1 z 3  z1
при што r  x, y, z  а ri  xi , yi , zi  , i  1, 2, 3 .
Пример: Да се најде равенката на рамнината што минува низ точките
M 1 1, 2, 3, M 2 2, 3, 5 и M 3  1,  2, 5 . Дали точката M 0, 2,  2 лежи во рамнината?
x 1 y2 z 3 x 1 y  2 z  3
2 1 3 2 53  0 1 1 2 0
11  2  2 5  3 2 4 2
2x  1  4 y  2  4z  3  2z  3  2 y  2  8x  1  0
10x  1  6 y  2  2z  3  0
10 x  6 y  2 z  8  0
5x  3 y  z  4  0
Бидејќи со замена на точката M 0, 2,  2 во равенката на рамнината 5x  3 y  z  4  0
се добива дека 5  0  3  2   2  4  0 , оттука следува дека точката M 0, 2,  2 лежи во
добиената рамнина.

4. Параметарски равенки на рамнина

Да претпоставиме дека имаме рамнина која минува низ дадена точка M 0 и е паралелна
со неколинеарните вектори a и b . Тогаш за произволна точка M од рамнината имаме дека
M 0 M е компланарен со a и b , па постојат скалари  и  , така што M 0 M   a   b . Со r и
r0 да ги означиме радиус–векторите на M и M 0 соодветно. Бидејќи r  r0   a   b
................(7)
Имаме дека и ова е една векторска равенка на рамнината. Таа е задоволена за радиус–
векторите на точките од таа рамнина и само за тие точки.

b
M0 M
a
r0 r
b
a O

Ако избереме координатен систем чиј почеток се совпаѓа со почетокот на радиус –

векторите и во однос на кој координатите се r0  x0 , y0 , z 0  , r  x, y, z  , a  a1 , a2 , a3  ,
b  b1 , b2 , b3  , тогаш равенката (7) може да се запише во облик на скаларни равенки:
 x  x0  a1  b1
y  y 0  a 2  b2 ................................(8)
z  z 0  a3  b3
за кои велиме дека се параметарски равенки на рамнината, а за  и  дека се параметри.
Да забележиме дека од тоа што M 0 M  r  r0 е нормален на вектрот кој претставува
векторски производ на векторите a и b , имаме дека r  r0  a  b  0 , т.е. мешаниот   
производ на овие вектори е 0, па можевме и директно да ја запишеме општата равенка на
вака определената рамнина, а тоа е
x  x0 y  y0 z  z0
a1 a2 a3  0 .........................(9)
b1 b2 b3
Пример: Да се најдат параметарските равенки на рамнината определена со точките
P3,1,1, Q4, 2,1 и R 1, 2, 3 .
r0  3,1,1
a  PQ  1,1, 0
b  PR   4,1, 2
r  3,1,1   1,1, 0    4,1, 2
 x  3    4 , y  1    , z  1  2
Директно од (9) или од овие параметарски равенки, со елиминирање на  и  ,
може да ја добиеме општата равенка на оваа рамнина:
z 1 z 1
 ; x  3 4    x  3  2z  1  x  2 z  5
2 2
z 1
y  1   x  2 z  5  2 y  2  2 x  4 z  10  z  1 
2
2 x  2 y  5z  9  0

5. Нормирана равенка на рамнина

Ќе дојдеме до уште еден вид равенка на рамнина, претпоставувајќи дека во

 
векторската равенка (1) на  , n  r  r0  0 , n е единечен вектор. Во тој случај
n  cos  , cos  , cos   , каде што  ,  и  се аглите меѓу n и оските Ox, Oy и Oz
соодветно. Тогаш
n  r  n  r0  0 , т.е.
x cos   y cos   z cos   p  0, p  n  r0 ....................(10)
За равенката (10) ќе велиме дека е нормирана равенка на  .
 Кое е геометриското толкување на скаларот p ?
z

M1
n
O r0 M0
n y
x

Ако  минува низ 0, тогаш p  n  r0  0 , па да претпоставиме дека p  0 (т.е.  не минува

низ координатниот почеток). Нека   n, r0 .  
p  n  r0  n  OM 0  n  OM 0  cos   OM 0  d - растојанието од координатниот почеток

1

до рамнината  . Значи p  d , при што p  OM1 , ако n и OM1 имаат спротивна насока
(т.е. n не е насочен од O кон z , туку спротивно).
Имајќи предвид дека на нормалата од една рамнина постојат два меѓусебно
спротивни ортови, n  cos  , cos  , cos   и  n  cos   , cos   , cos    , добиваме дека
постојат две форми на нормираната равенка на рамнината, при што множејќи со (-1) се
преминува од едната во другата. Така, ако  е определена со својата општа равенка
Ax  By  Cz  D  0, тогаш нејзината нормирана равенка е дадена со
Ax  By  Cz  D
 0 .......................(11)
 A2  B 2  C 2
затоа што n   A, B, C  е вектор на нормалата со должина A2  B 2  C 2 . Тогаш
D
 0 ............................(12)
A2  B 2  C 2
е растојанието од координатниот почеток до рамнината.
Последново може да го искористиме за пресметување на растојанието од точка
T1 x1 , y1 , z1  до рамнината  , така што во левата страна на (11) на местата на x, y и z
соодветно ќе се заменат со x1 , y1 и z1 и ќе се земе апсолутната вредност на добиениот
број:
Ax1  By1  Cz1  D
d ..........................(13)
A2  B 2  C 2
Пример: Да се запише равенката на рамнината 2 x  y  2 z  8  0 во нормиран вид и
да се најдат растојанијата на координатниот почеток и точката 3, 4,5 до неа.
 2x  y  2z  8 2 1 2 8
 0 т.е. x y z 0
2  1   2 3 3 3 3
2 2 2

8
O0, 0, 0  d 0 
8

9 3
2  3  1  4  2   5  8
T 3,4,  5  d 
12
 4
2 2  12   2
2
9

6. Односи меѓу рамнини

Нека се дадени две рамнини определени со по една своја точка и вектори нормални на
тие рамнини:
1 : A1 x  B1 y  C1 z  D1  0 n1   A1 , B1 , C1 , n1  1

2 : A2 x  B2 y  C2 z  D2  0 n2   A2 , B2 , C2 , n2   2

i. Агол меѓу рамнините

A1 A2  B1 B2  C1C 2
cos   ..............(14)
A1  B1  C1  A2  B2  C 2
2 2 2 2 2 2

n1 n2

 a1  1

a2   2

(агол меѓу две рамнини е помалиот од  и    , каде што  е аголот меѓу n1 и n 2 )

ii. Услов за паралелност

n1   n2 , т.е. A1  A2 , B1  B2 , C1  C2

A1 B1 C1
    ....................(15)
A2 B2 C 2

D1
ако додатно и   , тогаш рамнините се совпаѓаат.
D2

iii. Услов за нормалност

A1 A2  B1 B2  C1C2  0 .....................(16)
 iv. Пресек на три рамнини

1 : A1x  B1 y  C1z  D1  0

2 : A2 x  B2 y  C2 z  D2  0

3 : A3 x  B3 y  C3 z  D3  0

A1 B1 C1
  A2 B2 C 2  0 , па ќе следува дека пресекот на трите рамнини е точка.
A3 B3 C3

 рамнините немаат зедничка точка

0
 имаат бесконечно многу зеднички точки  права

7. Равенки на права

M0 a M

r0 r

 Права што минува низ точка M 0 и е паралелна со вектор a  0 .

r  r0  M 0M
M 0M  t  a

r  r 0  t  a .............(17) – векторска форма на равенката на правата p .

a  a1 , a 2 , a3 
r0  x0 , y 0 , z 0 
r   x, y , z 

x  x0  a1t
y  y 0  a 2 t ....................(18) – параметарски равенки на правата p .
z  z 0  a3t

x  x0 y  y 0 z  z 0
  ...................(19) – канонична равенка на правата p .
a1 a2 a3
 Забелешка: ако некој од a1 , a2 , a3 е нула, на пример a1 , пишуваме
x  x0 y  y 0 z  z 0 y  y0 z  z 0
  што значи x  x0  0,  .
0 a2 a3 a2 a3

 Права што минува низ две точки M 1 x1 , y1 , z1  и M 2 x2 , y2 , z 2 

M 1 M 2  x2  x1 , y 2  y1 , z 2  z1 

x  x1 y  y1 z  z1
  ..................(20)
x2  x1 y 2  y1 z 2  z1

 Права што се добива како пресек на две непаралелни рамнини

 A1 x  B1 y  C1 z  D1  0

 A2 x  B2 y  C 2 z  D2  0

B C1 C1 A1 A1 B1 
a  n1  n2   1 , ,   0 - паралелен со правата p .
 B2 C2 C2 A2 A2 B2 

Наоѓаме точка M 0 x0 , y0 , z 0  која ги задоволува и двете равенки од системот,

т.е. M 0 е точка од правата, па каноничните равенки се:

x  x0 y  y0 z  z0
  ................(21)
B1 C1 C1 A1 A1 B1
B2 C2 C2 A2 A2 B2

8. Односи меѓу две прави

Две прави во просторот може да се сечат, да се паралелни (специјален случај е да се

совпаѓаат) и да се разминуваат.

a  a1 , a2 , a3 

M 1 x1 , y1 , z1 

x  x1 y  y1 z  z1
 
a1 a2 a3
b  b1 , b2 , b3 
x  x1 y  y1 z  z1
 
b1 b2 b3

M 2 x2 , y 2 , z 2 
 1) Агол меѓу правите

a1b1  a 2 b2  a3b3
cos   .............(22)
a1  a 2  a3  b1  b2  b3
2 2 2 2 2 2

2) Услов за паралелност

a1 a 2 a3
  ................(23)
b1 b2 b3

3) Услов за нормалност

a1b1  a2 b2  a3b3  0 .................(24)

4) Услов за компланарност (правите лежат во иста рамнина)

x 2  x1 y 2  y1 z 2  z1
a1 a2 a3  0 ..................(25)
b1 b2 b3

M1 a

r2 - r1

M2 b

r1 r2

9. Однос меѓу права и рамнина

Права p и рамнина  може да се паралелни (специјално, правата лежи на рамнината),

или да имаат една заедничка точка – „правата ја прободува рамнината“ (специјално,
правата е нормална на рамнината).

n a p

x  x0 y  y 0 z  z 0
p:    
a1 a2 a3

: Ax  By  Cz  D  0
1) Агол меѓу правата p и рамнината 

Тоа е помалиот од двата соседни агли што ги образува правата p и нејзината

ортогонална проекција врз рамнината  , бидејќи sin   sin    , може да
 
сметаме дека   ; аголот меѓу правата pи n е  и бидејќи
2 2
  
sin   cos    , за аголот   меѓу a  a1 , a2 , a3  и n   A, B, C  имаме:
2  2

a1 A  a 2 B  a3C
sin   ...........(26)
a12  a 22  a32  A 2  B 2  C 2

2) Услов за нормалност на правата p и рамнината 

a и n се колинеарни

a1 a 2 a3
  ................(27)
A B C

3) Услов за паралелност на правата p и рамнината 

a1 A  a2 B  a3C  0 ..................(28)

4) Сноп (прамен) прави

Множеството од сите рамнини што минуваат низ дадена права се нарекува

прамен рамнини. Правата се вика оска или носач на праменот.

1 2

1 : Ax  By  Cz  D  0

2 : A1 x  B1 y  C1 z  D1  0
 Правата p  1   2

Ax  By  Cz  D    A1 x  B1 y  C1 z  D1   0 ...........(29)

Ова е равенка на праменот рамнини чиј носач е правата p (за различни

вредности на  се добиваат различни рамнини).

5) Проекција на правата p врз рамнината 

Проекцијата на правата p врз рамнината  се добива како пресек на

рамнината  и рамнината што минува низ p и е нормална на рамнината  .
Оваа рамнина што минува низ p и е нормална на рамнината  да ја означиме
со  .
x  x0 y  y 0 z  z 0
Равенката на снопот рамнини чиј носач е p :   е
a1 a2 a3

a2 x  x1   a3  a1  y  y1   a2 z  z1   0 ............(29’)

Од сите рамнини, нормална на  е рамнината која го исполнува условот

Aa 2  Ba1
Aa 2  Ba3  a1   Ca2  0 , каде што   . Крајно, за равенката на
Ca 2  Ba 3
рамнината  имаме
x  x1 y  y1 z  z1
a1 a2 a3  0 ...........(30)
A B C

Значи, проекцијата на правата p врз рамнината  е определена со рамнината

Ax  By  Cz  D  0 и рамнината дадена со равенката (30).