Professional Documents
Culture Documents
2. Еднодимензионална кинематика
Позиција, растојание и
поместување
Координатен систем во еднодимензионален простор е
насочена права – оска, со избрана точка О – координатен
почеток, единична отсечка и, се рабира, насока.
Позицијата на една честичка е опишана со еден единствен
реален број: x (координата на честичката)
Позиција, растојание и
поместување
Растојание се дефинира како вкупна должина на патувањето
(на една честичка).
SI единица: метар, m
Решение:
а) Поминато растојание: 2.1mi + 4.3mi + 4.3mi = 10.7mi.
б) Поместување: Почетна координата: xi = 0mi.
Крајна координата: xf = 2.1mi.
Поместување: x = xf – xi = 2.1 mi
Просечен спид и средна
брзина
Просечен спид се дефинира како количник помеѓу
поминатото растојание и одминатото време.
растојание
просечен спид
одминато време
Попрецизно,
4mi 2 4mi 2
t1 h t2 h
30 mi h 15 50 mi h 25
Значи, вкупното одминато време е
2 2 16
t t1 t2 h h h
15 25 75
8mi
Па, просечен спид 16 37.5 mi h 40 mi h
75 h
Просечен спид и средна
брзина
Средна брзина v се дефинира како количник помеѓу
av
поместувањето и одминатото време.
поместување
средна брзина
одминато време
x x f xi
v av
t t f ti (2)
SI единица: m/s (метар во секунда)
Забелешка: Средната брзина е ВЕКТОР!!!
Бидејќи се работи за еднодимензионален простор, носител
на насоката на овој вектор е знакот на бројот vav. Средната
брзина е физичка величина која во себе ја содржи и
информацијата за насоката на движењетона честичката.
Просечен спид и средна
брзина
Пример 5. Атлетичар трча 50m за 8s, потоа застанува и
пешачејќи полека се враќа до стартната позиција за 40s.
Aко насоката на трчање е избрана за позитивна насока,
одреди ги:
а) средната брзина на
трчањето
б) средната брзина на
пешачењето
в) средната брзина на
целото патување.
Просечен спид и средна
брзина
Пример 5. Решение. а) средната брзина на трчањето
xf = 50m; xi = 0m;
tf = 8s; ti=0;
x x f xi 50m 0m 50
v av m s 6.25 m s
t t f ti 8s 0 s 8
x x f xi
v av
t t f ti
0m 0m 0
m s 0m s
48s 0 s 48
Моментна брзина
Моментна брзина v се дефинира како лимес од количник
помеѓу поместувањето и одминатото време, кога одминатото
време се стреми кон 0.
x (3)
v lim
t 0 t
Пример 6. Решение.
Тангентата на графикот на функцијата прикажана на сликата
во точката t=0.5 има поголемнаклон (slope) од тангентата на
истиот график во точката t=1.
Затоа, моментната брзина е поголема во времето t=0.5s.
Забелешка. Споредувањето по
големина на две векторски
величини има смисла само во
еднодимензионален случај.
Средна брзина Vs Моментна
брзина – геометриска
интерпретација
Забрзување
Брзината е стапка на промена на поместувањето во однос на
промената на времето. Стапката на промена на брзината во
однос на промената на времето се однесува на физичка
величина - забрзување.
Забрзувањето е една од најважните физички величини.
Штом има промена на брзината, има забрзувањње.
Во еднодимензионалната кинематика, ако брзината се
зголемува, забрзувањето е позитивно, ако брзината се
намалува, тогаш забрзувањето е негативно.
Од посебно значење се движењата со константно
забрзување, на пример – слободното паѓање.
Средно забрзување
Средно (просечно) забрзување аav се дефинира како
количник помеѓу промената на брзината и одминатото
време.
v v f v i
aav (4)
t t f ti
v
Решение. Од aav следува дека
t
1609m 1h
150mi / h
v 150mi / h 1mi 3600 s 67.04m / s 12 s
t 2
aav 5.6m / s 5.6m / s 2 5.6m / s 2
Моментно забрзување
Моментно забрзување а се дефинира како лимес од
количникот помеѓу промената на брзината и одминатото
време, кога одминатото време се стреми кон 0.
v (5)
a lim
t 0 t
Кривата I се однесува на
движење на честичка со
константно забрзување
a=-0.5m/s2.
Кривата II се однесува на
движење на честичка со
константно забрзување
a=+0.25m/s2.
Средно забрзување Vs Моментно
забрзување – геометриска
интерпретација
Забрзување
Средното забрзување е
определено со формулата:
v 2.5m / s
aav 0.42 m s 2
t 6s
1
x x t = x0 + v 0t + at 2
2 (10)
Праволиниско движење со
константно забрзување
Пример 12. Возач на формула 1, тргнува од мирување со
забрзување од 7.4m/s2. Колку пат ќе помине после
а) 1s б) 2s в) 3s
1
Решение: x x t = x0 + 0 t + 7.4t 3.7t
2 2
а) x 1 = 3.7 m
б) x 2 3.7 22 14.8m
в) x 3 3.7 3 33.3m
2
Праволиниско движење со
константно
Формулата (10):
забрзување
1
x x t = x0 + v 0t + at 2
2
Покажува дека при праволиниското движење со константно
забрзување, позицијата е квадратна функција од времето.
Графикот на функцијата x(t) е парабола.
v 2 v02
v v 0 2ax
2 2
2ax v v 0
2 2
x
2a
а) Авионот А има забрзување a и брзина на полетување vt0.
Одреди ја најмалата должина на пистата xA потребна за да
полета овој авион.
Бидејќи v0=0, се добива:
vt 02
x A
2a
Праволиниско движење со
константно забрзување
Пример 13.
Решение
v 2 v02
v v 0 2ax
2 2
2ax v v 0 2 2
x
2a
б) Авионот B го има истото забрзување како и авионот А, но
има двојно поголема брзина на полетување. Најди го xB и
спореди го со xA.
2vt 0
2
2vt 0
xB 4 x A
2a a
Праволиниско движење со
константно забрзување
Пример 13.
Решение
v 2 v02
v v 0 2ax
2 2
2ax v v 0
2 2
x
2a
в) Одреди го најмалата должина на пистата за авионот А ако
a=2.2m/s2, и vt0=95m/s.
95m / s
2
9025m 2 / s 2
x A 2051m
2 2.2m / s 2
4.4m / s 2
Најважните формули на
едно место
Праволиниско (еднодимензионално) движење со
константно забрзување
Променливи кои ги Број на
Формула
поврзува формулата формулата
брзина, време,
v = v0 + at (6)
забрзување
почетна, крајна и 1
средна брзина vav v0 v (8)
2
позиција, време, 1
x x t = x0 + v0 v t (9)
брзина 2
позиција, време, 1
забрзување x x t = x0 + v 0t + at 2 (10)
2
брзина, позиција, v 2 v 0 2 2a x x0 v 0 2 2ax (11)
забрзување
Слободно паѓање
Слободно паѓање е движење на објект САМО под влијание на
гравитацијата.
Зборот “слободно” се однесува во смисла на ослободено од
било какви други влијанија освен гравитацијата. На пример,
при слободно паѓање, се претпоставува дека врз движењето
на објектот не влијае било каков облик на триење или
воздушен отпор.
Слободно паѓање
v = v0 + at
v = gt (9.81m/s2)0.78s 7.7m/s
Слободно паѓање од
мирување – специјален случај
Специјалниот случај на слободно паѓање од мирување се
користи најчесто. Земајќи x0 = 0, позитивната насока да е
надолу, за позицијата на објектот што слободно паѓа изразен
како функција од времеот се добива:
1 2 1 2
x x t = x0 + v 0t + at 0 0 t gt
2 2
односно
1 2
x x t = gt (12)
2
Слично, од формулата (6), се добива како специјален случај
v = v0 + at = 0 + gt
односно
v = gt (13)
Слободно паѓање од
мирување – специјален
v
случај
Од (13): v = gt може да се изрази времето t . Со замена во
g
(12):
1 2
x x t = gt
2
се добива:
2
1 v 1 v2 v2
x g g 2
2 g 2 g 2g
v 2 2gx
v 2gx (14)
Слободно паѓање од
мирување – специјален случај
Позицијата и брзината се
изразени како функции од
времето.
Брзината зависи линеарно од t.
Позицијата зависи квадратно од t.
Слободно паѓање
Пример 15. Фрлаш камен од еден мост во реката. Кога
фрлениот камен падне 4m од мостот, фрлаш уште еден
камен. Како камењата продолжуваат да паѓаат, дали
растојанието меѓу нив:
а) се зголемува б) се намалува в) останува исто?
На прв поглед се чини дека растојанието
ќе остане исто. Сепак не е така. Каменот
што е фрлен прв секогаш ќе има поголема
брзина од вториот. Затоа, првиот камен ќе
поминува поголемо растојание во било
кој временски интервал. Значи, одговорот
е а) – растојанието меѓу камењата ќе се
зголемува.
Слободно паѓање
Пример 16. Вулкан исфрла грутки растопен метал кои се
нарекуваат бомби од лава. Еден геолог ја наблјудува
ерупцијата користејќи штоперица за да го измери времето на
летање на една конкретна бомба од лава, истрелана
вертикално нагоре.
Ако времето да се крене и да се врати до висината од која е
истрелана бомбата е 4.75s, и нејзиното забрзување е
9.81m/s2 надолу, кој е нејзиниот почетен спид?
Слободно паѓање
Пример 16. Р. Цртеж
Координатниот систем е поставен со
x-оска насочена нагоре. Време t=0 е
времето на истрелување на бомбата.
Со ваков избор, имаме:
x0 = 0, a = -g = -9.81m/s2.
Се бара почетниот спид v0.
Забелешка: Траекторијата е права
(отсечка) иако е прикажана како
парабола.
Слободно паѓање
Пример 16. Р. Стратегија
Ако се занемари воздушниот отпор, проблемот може да се
моделира како слободно паѓање – овојпат со почетна брзина
насочена нагоре. Знаеме дека бомбата од лава почнува да се
движи од позиција x = 0 во време t = 0 и се враќа на позиција
x = 0 во време t = 4.75s.
Тоа значи дека ја имаме позицијата на бомбата, времето и
забрзувањето (a = -g) од каде што треба да се одреди
1 2
почетната брзина. Од равенката (10): x x 0 0
t = x + v t + at
2
може да се изрази непознатата v0.
Слободно паѓање
Пример 16. Решение
1 1 1
Од x x t = x0 + v 0t + at 2 v 0t gt 2 t v 0 gt
2 2 2
се добива:
1 1 1
0 t v 0 gt t 0 или v 0 gt 0 t 0 или v 0 gt
2 2 2
Бидејќи е познато времето кога бомбата повторно ќе има
позиција 0, тоа е t = 4.75s, почетната брзина директно се
добива од последното равенство:
1 1
v0 gt 9.81m / s 2 4.75s 23.3m / s
2 2
Слободно паѓање –
вертикален истрел
Ако координатниот систем се постави како во пример 16,
моделот на слободно паѓање може да се генерализира како
модел на вертикален истрел.
Почетната позиција (x=0) се добива при истрелувањето и во
моментот кога бомбата ќе падне од каде што е истрелана.
1 1 v0
0 t v 0 gt t 0 или v 0 gt 0 t 0 или t 2
2 2 g
Колкава ќе биде брзината на бомбата при паѓањето?
1
Од v0 gt и од формулата (6): v = v0 + at може да се пресмета:
2
1 1
v = v 0 at = v 0 gt gt gt gt v 0
2 2
Значи, при паѓањето бомбата ќе го има истиот спид како при
истрелувањето, но се разбира брзината е во спротивна насока.
Слободно паѓање –
вертикален истрел
Позицијата е квадратна функција –
графикот е парабола, а тоа што
параболата е завртена надолу значи дека
забрзувањето е константно, но негативно.
Темето на параболата
1 2
x x t = v 0t
gt
2
v0 v
е во времето t 0
1 g
2 g
2
Негативното константно забрзување
имплицира и линеарна зависност на
брзината од времето, со негативен
наклон (slope).