Модуларна единица 1.

МЕРЕЊЕ И ДВИЖЕЊЕ
Содржина - 1.1:: Мерење нафизички величини (должина, време)

Што изучува физиката?

Физиката ги проучува и објаснува природните појави , преку набљудување, поставување хипотези,

експериментирање, мерење потоа се изведуваат заклучоци и се поставуваат физички закони. Секоја
појава се опишува со закон а законот се претставува со физички величини. Секоја физичка величина
може да се измери, тоа значи таа да се спореди со нејзината еднородна величина која предходно е
земена за мерна единица.

1.Основни величини – сите величини кои имат мерен инструмент за мерење.

Во табелата се дадени седумте основни физички велицини, во меѓународниот систем на мерни

единици секоја величина има своја ознака , основна мерна единица која исто така има своја ознака која
се запишува позади бројната вредност на величината.

ВЕЛИЧИНА ЕДИНИЦА МЕРКА

ИМЕ ОЗНАКА ИМЕ ОЗНАКА

ДОЛЖИНА L МЕТАР m
ВРЕМЕ t СЕКУНДА s
МАСА m КИЛОГРАМ Kg
ТЕМПЕРАТУРА T КЕЛВИН K
ЈАЧИНА НА СТРУЈА I АМПЕР A
ЈАЧИНА НА СВЕТЛИНА J КАНДЕЛА cd
КОЛИЧЕСТВО СУПСТАНЦИЈА n МОЛ mol

2. Изведени величини – се пресметуват математички со помош на основните поврзани во формули.

Пример: Плоштина, волумен, брзина, сила, притисок и др. И тие имаат свои ознаки и свои единици
s
мерки; S=a ×b V =a ×b × c v= S−плоштина ,V −волумен , v −брзина
t

Запомни: Физичките величини ги карактеризираат физичките појави или определени

својства на материјата. Врската меѓу физичките величини го дава физичкиот закон на
дадена појава.

Должина - l [ m ]
Величината должина е основна, има мерен инструмент за нејзино мерење - матро Најчесто ознака за
должина е L иако може да се означува со мали латински букви: a . b , c , d s.Основна мерна единица за
должина е m -метар.Постојат помали и поголеми мерни единици од метарот.
 Мерните инструменти се
едноставни метални, дрвени или
пластични прачки на кои е
нанесена скала за споредување на
мерената должина во некоја
мерна единица, во mm , cm , m.
За мерење димензии на телата
(имат три димензии должина,
ширина и висина), се постапува
на ист начин како кај должината
која веќе е опишана.

Мерење на време Време−t [ s ]

Величината време е основна, има мерен инструмент за нејзино мерење – часовник, стоперка, ознака
за време е t . Основна
мерна единица за време
е s- секунда.Постојат
помали и поголеми
мерни единици од секундата.Мерните инструменти се нај разлицни часовници ,со часовна, минутна и
секундна скала.

Мерен инструмент за мерење – часовник

Примери за претворање на единиците за време. Нерешените доврши ги?

t=12 min=12∗60=720 st=0 , 4 h=¿ min

t=0 , 2 h=0 , 2∗3600=720 st=0.01 den=¿ ¿

t=0 , 8 min=¿ st=0.02den=¿ ¿

Содржина - 1.2::Определување на волумен на тело со правилна и неправилна форма

ВОЛУМЕН - V [ m3 ]
Секое телозафаќа дел од просторот, тоа е неговиот волумен.Волумен е изведена величина, се
пресметува (определува) со помош на основни величини, се означува со −V , основна мерна единица
за волумен е [ m3 ]- метар кубен.Кај тела со правилна геометриска форма се определула со формула,
зависно од формата на телото. Пример коцка V =a3, квадар V =a∗b∗c , цилиндар V =π R2 H ,и друи.
Постојат помали и поголеми мерниединици од метарот кубен.
За определување волумен на течност се користи помошна направа мензура на која има скала за
отчитување волуменот на течноста. Се користи мерна единица литар.

Течноста се става во мензура и правилно се отчитува споредувајки го нивото на течноста со

поделците на скалата од мензурата.Се определува вредноста на еден поделок од скалата.
Пр. Сл. 1 Сл. 2 Правилно отчитување
еден поделок е 2mlеден поделок е 50ml

Определување волумен на тело со неправилна форма

Постапка: Во мензура се става произволно количество течност (вода) и се отчитува волуменот
- V 1на водата на скалата на мензурата. Пример од првата слика 1волуменот на водата
3
V 1=110 ml=110 cm .Потоа во мензурата целосно се потопува телото нерастворливо во вода со
неправилна форма тогаш нивото на водата во мензурата се подигнува и се отчитува волуменот
на водата и телотоV 2=140 ml=1 4 0 cm3. Се одземат V 2−V 1 , тоа е волуменот на телото−V .
Сл.1 Сл.2
Определи го волуменот на телото на Сл.-2

Според решените примери за претворање на мерните единици реши ги останатите

l=120 cm=120:100=1 ,2 m l=0 , 09 dm=0 ,09∗10=0 , 9 cm
 2 2
l=14 m=¿ ¿ 0 , 09 dm =0 , 09∗10∗10=9 c m

s=1, 5 Km=1 , 5* 1000 = 1500mV =0 ,09 dm 3=0 ,09∗10∗10∗10=90 cm3

l=3 , 25 m=¿ dm l=0 , 09 dm=0 , 09 :10=0,009 m

2 2
l=6 ,3 dm=6 ,3∗100=630 mm S=0 , 09 dm =0 , 09 :10 :10=0,0009 m

l=0,008 dm=¿ ¿cm V =0 ,09 dm3=0 , 09:10 :10 :10=0,00009 m3

2 2 3 3 2 2
l=0 , 3 Km=¿ S=2 dm =¿¿ V =2 dm =¿ m S=2 m =¿¿

3 3 3 3
V =2m =¿ dm V =2 dm =¿ mm

ЗАБЕЛЕШКА – литарот се користи како мерна единица за волумен на течност, врската со

метарот кубен е 1 l=1 dm3 1 ml=1cm3

Пример: V =150 ml=150 cm3=150:100 :100 :100=ili 150 : ( 100∗100∗100 )=0,00015 m3

3
V =450 , 5 ml=¿ m

3
V =450 , 5l=¿ m

При мерење со мерни инструменти се јавуват грешки, за да таа биде што помала
мерењата се повторуват повеќе пати, се пресметува средна вредност на мерената
величина која е најблиску до вистинската вредност.

Заклучок:основните величини се мерат со инструмент на кој директно се чита

нејзината вредност, ако до вредноста на величината се доаѓа индиректно со
одредување /пресметување/, тогаш е изведена величина.
За домашна работа Одговори на прашањата:
1.Која е разликата меѓу мерење и одредување на некоја физичка величина?

2. Што значи да се измери некоја величина?

3. Дали со часовникот се мери или одредува времето?
4. Наведи три помали мерни единици за должина од основната единица?
5. Наведи три поголеми мерни единици за време од основната единица?
1. Определи го волуменот на тело со правилна геометриска форма, / за сл.1/ако a= 10 cm,
b=0,5dm, c=200 mm , /за сл.2/ ако а= 8cm? Потоа волуменот изрази го во основната мерна
единица?