Dr. sc.

Ahmet SHALA

INFORMATIK DHE PROGRAMIM

FAKULTETI I INXHINIERIS MEKANIKE
VITI I PAR, SEMESTRI I PAR

PRISHTIN, 2014

Dr. sc. Ahmet SHALA

Parathnie
Programe q mund t i shfrytzojm n Inxhinieri, jan: MathCad pr matematik, ndrsa
pr nivele m t larta Matlab - gjuh programuese dhe C++ programimi, etj.

MS Office paketi ka prdorim t gjithanshm pra kuptohet edhe n Inxhinieri si: prpunimi
i tekstit n MS Word, Llogaritjet-Tabelat-grafiqet etj., n Excel dhe prezantimet n PowerPoint.

MathCad mund t shfrytzohet pr caktim t reaksioneve (zgjidhje t sistemeve t

ekuacioneve t ekuilibrit) si dhe pr llogaritje dhe vizatim t diagrameve statike, duke i analizuar t
gjitha specifikat e diagrameve statike si rastet kur forca transversale sht zero, momenti i
prkuljes maksimal. Gjithashtu ky softver mund t prdoret mjaft mir n analiz dhe sintez t
mekanizmave etj.

Matlab si gjuh programuese e nivelit t lart sht i destinuar pr lmine e rregullimit n

prgjithsi. Baza e puns s ktij softveri sht n matrica.

Ky libr sht i renditur sipas Syllabusit (plan-programit) t lnds Informatik dhe

programim (semestri i par) pr nivelin e studimeve Bachelor n Fakultetin e Inxhinieris
Mekanike por mund t prdoret edhe nga ana e studentve dhe studiuesve tjer t lmive teknike.
Mendojm se me aplikim t ktyre softverve aplikativ dhe gjuhve programuese do ti
trheqim studentt m tepr, dhe kurrsesi nuk do t shkaktojm mos studim t hollsishm t
lmive n aspektin teorik, prkundrazi do t kemi m shum koh pr studim t rasteve t veanta
speciale e nuk do t humbim koh n zgjidhje p.sh t nj sistemi t ekuacioneve t komplikuar,
etj. Fundja Njeriu e ka krijuar teknologjin pr tia lehtsuar punt vetit e jo pr tia komplikuar.
Duke qen i hapur pr vrejtje dhe sugjerime qllim mira, shpresojm se ky libr do t
mirpritet.

Prishtin, Shtator 2014

Autori

Informatik dhe Programim

P R M B A J T J A
Parathnie ............................................................................................................................................... 2
1. MS Word ............................................................................................................................................ 4
1.1. Hapi i par n MS Word dokument, Dizajnimi i fletve t dokumentit ..................................... 4
1.2. Rregulla t arta ............................................................................................................................ 5
Si t prpilojm nj dokument? ......................................................................................................... 5
1.2.2. Udhzime si t realizohet dokumenti/file Rregulla t arta n Word ................................. 6
1.3. Si t krijojm Tabela n Word .................................................................................................. 11
1.4. Thyerja e dokumentit q prmban fotografi n Word............................................................... 13
1.5. Shkrimi e formulave n Word................................................................................................... 14
1.6. Disa elemente tjera n MS Word dokument ............................................................................. 16
1.6.1. Krijimi i Folderit n Desktop: ............................................................................................ 17
1.6.2. Krijimi i File-it N WORD ............................................................................................... 17
1.6.3. Elemente shtes pr WORD .............................................................................................. 18
1.7. Prmbajtja e titujve t dokumentit n Word ............................................................................. 19
2. MS Excel .......................................................................................................................................... 20
2.1. Formulat e para ......................................................................................................................... 20
2.2. Llogaritja e nj Fature ............................................................................................................... 21
2.3. Mesatarja dhe grafiku Departamenti Mekatronik ................................................................ 22
Shembull 1: ...................................................................................................................................... 24
Shembull 3: ...................................................................................................................................... 28
3. MS Power Point ............................................................................................................................... 29
3.1. Startimi i programit ................................................................................................................... 29
4. Softveri MATHCAD ........................................................................................................................ 38
4.1 Startimi i Softverit MATHCAD ................................................................................................ 38
4.2. Operacionet aritmetikore me numra ......................................................................................... 39
4.3. Vlera e funksioneve themelore trigonometrike......................................................................... 40
4.4. Logaritmi natyral dhe ai me baz arbitrare ............................................................................... 42
4.5. Veprimet me numra kompleks .................................................................................................. 43
4.6. Veprimet-operacionet me njsi ................................................................................................. 45
Shembull .......................................................................................................................................... 47
4.7. Zgjidhja e ekuacioneve dhe sistemeve t ekuacioneve ............................................................. 48
4.7.1. Zgjidhja e ekuacionit linear me nj t panjohur ................................................................. 48
4.7.2. Zgjidhja e ekuacionit kuadratik.......................................................................................... 49
4.7.3. Zgjidhja e sistemit t ekuacioneve ..................................................................................... 51
4.7.4. Zgjidhja e inekuacioneve ................................................................................................... 54
4.8. Veprimet me vektor dhe matrica............................................................................................... 55
4.8.1. Veprimet me vektor ........................................................................................................... 55
4.8.2. Veprimet me matrica .......................................................................................................... 56
4.9. Paraqitja grafike e funksioneve ................................................................................................. 58
4.9.1. Funksionet me nj variabl ................................................................................................ 58
4.9.2. Funksionet q ndryshojn n intervale t veanta sipas argumentit .................................. 60
4.9.3. Grafiku i funksioneve parametrike .................................................................................... 61
4.9.4. Funksionet me dy variabla ................................................................................................. 62
4.10. Derivatet dhe integralet e funksioneve.................................................................................... 63
5. Softveri Matlab (MATrix LABoratory) ........................................................................................ 65
5.1. Instalimi dhe Startimi i softverit Matlab ................................................................................... 65
5.2. Paraqitja grafike e funksioneve ................................................................................................. 69
5.3. Matlab / Simulink...................................................................................................................... 76
5.3.1. Krijimi i modelit pr zgjidhje t ekuacioneve (sistemit t ekuacioneve) diferenciale t t
gjitha llojeve................................................................................................................................. 82
Literatura .............................................................................................................................................. 86

Dr. sc. Ahmet SHALA

1. MS Word
1.1. Hapi i par n MS Word dokument, Dizajnimi i fletve t dokumentit
Shkoni n Page Layout/Page Setup

Page Setup 3

Page Setup 4

Margjinat-Margins

Formati i letrs

Lart Top

A4
21x29.7cm

Page Setup 5
Karakterizime t:
faqes s par
faqeve ift dhe tek

Majtas

Djathtas

pozicionimi i Header

Left

Right

pozicionimi i Footer

Posht - Bottom

Informatik dhe Programim

1.2. Rregulla t arta

Si t prpilojm nj dokument?
N mnyr q dokumenti i yn t ket pamje sa m t mir e profesionale, e sidomos nse
jemi fillestar n prdorimin e kompjuterit duhet ti kemi disa rregulla parasysh. Kto rregulla do t
na ndihmojn q ta rregullojm dokumentin m shpejt dhe mjaft leht. Gjithmon duhet ta kemi
parasysh q:
T mos shtypim m shum se nj hapsir n mes t fjalve (ka mnyra tjera se si t
krijojm tabela, tituj ose kryerreshta.
ENTER prdoret vetm n fund t paragrafeve (jo n fund t do rreshti sepse vet
programi kalon n rreshtin tjetr nse ka nevoj.
Nse n dokumentin ton kemi t numrojm dika ather kt duhet ta bjm me
mundsit q ofron Word e jo ti shkruajm vet numrat.
N kryerreshta t prdoret TAB n vend t hapsirave.
Titujt t rreshtohen me alignment dhe renditja me Heading 1, 2, 3 etj
T regjistrojm/ruajm punn ton her pas here edhe pa e prfunduar dokumentin (n rast
se ndalet rryma apo bllokohet kompjuteri t humbim sa m pak nga puna jon)
Praktikohet q n vend t shkruhet w dhe m von ato ndrrohen me nj komand
(kjo vlen vetm kur shkruajm dokumente n shqip)
Rregullat e msiprme duhet t respektohen gjat shkrimit (daktilografimit) t dokumentit.
Kurse, pr t krijuar nj dokument n trsi duhet q t ndiqen hapat si m posht:
1. Shtypet teksti i dokumentit (pa br rregullime).
2. Ndrrohet w me nse ka nevoj.
3. Rregullohen titujt dhe nntitujt (duke prfshir edhe fonti, madhsia, alignment etj).
4. Theksohen fjalt ose rreshtat q ka nevoj (Theksimi zakonisht bhet me Bold, Italic ose
Underline).
5. Selektohen dhe jepet komanda pr numrimin e rreshtave q ka nevoj ose pr krijimin e
pikave n fillim t rreshtave t rndsishm (bullets).
6. Zvoglohet prqindja e faqes n Whole Page pr ta par nse ka nevoj t bhet edhe
ndonj ndryshim, nse jo dokumenti sht gati.
VREJTJE: Qllimi i ktij dokumenti sht q t udhzoj prdoruesit se si t shkruhet drejt nj
dokument dhe ka duhet t ken parasysh, si dhe t ushtrohet, pasi q ky dokument duhet t
prgatitet nga vet prdoruesi.

Dr. sc. Ahmet SHALA

1.2.2. Udhzime si t realizohet dokumenti/file Rregulla t arta n Word

Fleta e dokumentit sht A4

Margjinat

Heading 1

Nga kjo pamje shohim se titulli kryesor sht shkruar:

Heading 1, lloji i shkrimit Times New Roman madhsia 14 i theksuar me Bold B, alignment
Center

Informatik dhe Programim

Karakteristikat e Paragraf

Karakteristikat e Tabs n tr tekstin jan t njjta dhe at Left: 1cm, 2cm

Dr. sc. Ahmet SHALA

dhe Right 17cm me .....

Heading 2

Nga kjo pamje shohim se titulli i dyt sht shkruar:

Heading 2, lloji i shkrimit Times New Roman madhsia 12 i theksuar me Bold B, alignment
Left
Karakteristikat e Paragraf ktu ndryshojn vetm hapsirat para dhe pas tekstit, t tjerat jan njjt
si n rastin e Heading 1.

Informatik dhe Programim

Teksti Normal

Nga kjo pamje shohim se teksti i zakonshm sht shkruar:

Normal, lloji i shkrimit Times New Roman madhsia 12, alignment Justify
Karakteristikat e Paragraf ktu ndryshojn sepse nuk kemi hapsira para dhe pas tekstit, Line
spacing: 1.5 lines

Listimet automatike me Bullets

Nga kjo pamje shohim se listimet Bullets jan shkruar:

lloji i shkrimit Times New Roman madhsia 12, alignment Justify
Karakteristikat e Paragraf ktu ndryshojn sepse nuk kemi hapsira para dhe pas tekstit, Line
spacing: 1.5 lines dhe rregullimi i tekstit sht br me Indentation. T tjerat jan njjt si n
normal tekst.
9

Dr. sc. Ahmet SHALA

Numrimet n kt dokument kan karakteristika t njjta me Bullets.

N rastin e shnimit t vrejtjes sht prdor shkrim i kombinuar, Bold, Italic, Underline.
Dy vijat pr ta veuar jan realizuar me Bottom Border posht dhe lart

10

Informatik dhe Programim

1.3. Si t krijojm Tabela n Word

Dokumentet q krijojm ndonjher prmbajn edhe tabela. N tabela mund t organizohet
informacion i ndryshm por qllimi kryesor i nj organizimi t till sht lehtsia pr tu lexuar.
Q t krijojm nj tabel ndjekim kta hapa:
1. Klikojm menyn Insert
2. Klikojm Table
3. N dritaren q na shfaqet shkruajm sa kolona
(columns) dhe sa rreshta (rows) do t ket tabela
e jon
4. Klikojm OK
5. E mbushim tabeln me informacion
Informacioni n tabela organizohet n:
rreshta dhe
shtylla (kolona)
Zakonisht rreshti i pare dhe/ose shtylla e par prmbajn jan prshkrim pr informacionin
q ndodhet n kolonat dhe shtyllat tjera. Pr ilustrim do ta marrim si shembull orarin e msimit.

Ora

E hn

E mart

E mrkur

E enjte

E premte

1.

Matematik

Art figurativ

Gjuh angleze

Matematik

Edukat fizike

2.

Gjuh shqipe

Muzik

TIK

Matematik

Matematik

3.

Gjuh angleze

Gjuh shqipe

Edukat fizike

Biologji

Gjuh shqipe

4.

Gjeografi

Matematik

Gjeografi

Informatik

Kimi

5.

Fizik

Muzik

Histori

Fizik

Or kujdestarie

Kimi

Kimi

6.

E shtune

Tani do t shohim disa forma t gatshme t tabelave. Njlloj si m sipr ndjekim hapat 1
deri n 4 pastaj:
Klikojm Design...
N dritaren q na shfaqet n rubrikn Table Styles zgjedhin njrin nga formatet e
paraprcaktuara.

11

Dr. sc. Ahmet SHALA

Ora

E hn

E mart

E mrkur

E enjte

E premte

1.

Matematik

Art figurativ

Gjuh angleze

Matematik

Edukat fizike

2.

Gjuh shqipe

Muzik

TIK

Matematik

Matematik

3.

Gjuh angleze

Gjuh shqipe

Edukat fizike

Biologji

Gjuh shqipe

4.

Gjeografi

Matematik

Gjeografi

Informatik

Kimi

5.

Fizik

Muzik

Histori

Fizik

Or kujdestarie

Kimi

Kimi

6.

E shtune

Nse dshirojm q t autoformatojm nj tabel ekzistuese ather:

Klikojm kudo n tabel dhe pastaj klikojm Design>Table Styles... dhe

pastaj zgjedhim formatin e Tabels.

12

Informatik dhe Programim

1.4. Thyerja e dokumentit q prmban fotografi n Word

Microsoft Word nuk shrben vetm pr t shkruar dokumente por ai sht tekst procesor i
dokumenteve (prpunon dokumentet n forma mjaft atraktive kjo dukuri njihet me emrin thyerje
(faqosje)) n kuptimin e vrtet t fjals.
N mnyr q dokumenti t ket pamje sa m atraktive nuk mjafton q t theksojm vetm:
Titujt
T nnvizojm ndonj fjal
T prdorim Bullets , apo
T prdorim numrimin
N dokumentin ton ne gjithashtu mund t prdorim edhe disa elemente t tjera si:
Tabela
Fotografi
WordArt (Lloj i veant i shkrimit me efekte speciale e cila n prgjithsi prdoret pr t
krijuar emblema ose logo)
Q n dokumentin ton t fusim nj fotografi (nga kompjuter) duhet t ndiqen kto hapa:
1. Klikojm n dokument ku duam ta vendosim fotografin.
2. Klikojm menyn Insert
3. Klikojm nnmenyn Picture >
4. Klikojm Clipart ose File form n varsi se a dshirojm t
fusim ndonj fotografi nga libraria e Wordit (Clipart) apo
ndonj t krijuar nga ne.
5. E zgjedhim fotografin dhe klikojm Insert.
Q t mund t vendoset fotografia kudo n tekst duhet q
t klikohet fotografia dhe pastaj klikohet: Format>Text
Wrapping , pastaj zgjedhet Square.

Q n dokumentin ton t fusim nj WordArt duhet t ndiqen kto hapa

1. Klikojm n menyn Insert > Wordart
2. E zgjedhim stilin e shkronjave dhe klikojm OK.
3. E shkruajm tekstin q dshirojm dhe klikojm OK.

13

Dr. sc. Ahmet SHALA

1.5. Shkrimi e formulave n Word

Insert Object Microsoft Equation 3.0 ose ikona

14

Informatik dhe Programim

Shembull: shkruani shprehjen pr funksionin y

x3
2 3 x5

15

Dr. sc. Ahmet SHALA

1.6. Disa elemente tjera n MS Word dokument

Prve prdorimit t Bullets, numrimit, Alignment, prdorimit t Wordart-it dhe futjes
s fotografive n dokumente, ekzistojn edhe nj varg udhzimesh t cilat mundsojn n mnyr
automatike t fusim elemente tjera si p.sh.:

Numrimi i faqeve

Prdorimi i fusnotave

Prdorimi i Header dhe Footer

Q t numrojm faqet n mnyr automatike duhet q:

1. T klikojm Insert>Page Numbers
2. Zgjedhim se a duam numrat n pjesn e eprme t faqes (Header) apo n fund t faqes
(Footer) si dhe a duam n mes (Center), majtas (Left) apo djathtas (Right), dhe mund t
zgjedhim llojin dhe madhsin e fontit t tyre, nse klikojm Format dhe

Q t vendosim nj Header duhet q:

1. T klikojm Insert>Header ose Footer ose double click te numri i faqes
2. E shkruajm Header-in dhe Footer-in
3. Klikojm Close Header and Footer

Q t vendosim fusnota1 ndiqni hapat n vijim:

1. Klikojm Reference>Insert Footnote
Shkruajm fusnotn dhe pastaj klikojm prap n tekst pr t vazhduar tekstin.

Fusnota sht tekst q prshkruan ose jep informacion m t hollsishm pr nj fjal apo fjali t shnuar me ndonj
shenj specifike (*) apo n t shumtn e rasteve me numra indeks lart (superscript) n dokument. Zakonisht prdoret
n dokumente ku citohen fakte t ndryshme dhe n fusnot shnohet burimi se nga jan marr ato.

16

Informatik dhe Programim

1.6.1. Krijimi i Folderit n Desktop:

Me tastin e djatht t miut - New Folder ose n Windows Explorer Home > New Folder,

Brenda ktij Folderi n Word t krijohet nj file me emrin Ushtrimi 1,

T kopjohet ky Folder n Diskun C, t provohet prmes opsioneve:

a. Edit copy-----Edit paste,
b. CTRL+C------CTRL+V,
c. Me tastin e djatht t mausit COPY-----PASTE,
d. Me tastin e djatht t mausit SEND TO,
e. EDIT CUT-----EDIT PASTE,
f. CTRL+X----paste me maus,
g. Kap e lsho me maus. (Drag & drop with mouse)

1.6.2. Krijimi i File-it N WORD

Hapni programin WORD dhe shkoni: Save as n Save in definoni vendin

ku dshironi t ruani (Folderi me iniciale aty ku e keni ruajtur) dhe
nn opsionin File Name vni emrin Ushtrimi 1 dhe zgjidhni opsionin
Save

17

Dr. sc. Ahmet SHALA

1.6.3. Elemente shtes pr WORD

=ALT+0203
=ALT+137
=ALT+135
= ALT+128
Zvendsimi n tastatur i kllaps [ ose cilit do tast n tastatur: TOOLS--AUTOCORRECT
OPTIONSAUTOCORRECTREPLACE--[--WITH--ALT+137--REPLACE

Ruajtja e dokumentit ekzistues pas ndrhyrjeve n t SAVE==CTRL+S

Ndrrimi i njsis matse: TOOLS-OPTIONS-GENERAL-MEASUREMENT UNITS-CM
1. N file e hapur titulli tij: HYRJE NE WORD B2
2. Shtimi apo largimi i shiritit Standard, Formating, Drawing etj: VIEW-TOOLBARS-

STANDARD, FORMATING, DRAWING etj.

3. Ndryshoni fontin e ktij titulli ARIAL. Ngjyra e shkronjave le t jet e kuqe dhe madhsia
12 dhe 21 pt. (prmes veglave te formatimit dhe FORMAT-FONT (FONT, FONT

STYLE dhe SIZE)

4. Le t jet i rreshtuar n qendr CTRL+E.
5. T krijohet nj Footer me emri dhe mbiemri VIEW-HEADER AND FOOTER.
6. Kryerreshti t dhmbzohet pr 2cm FORMAT-TABS-TAB STOP POSITION (2 cm)-

ALIGNMENT-LEFT-SET-OK,
7. Hapsira ndrmjet rreshtave t jet 1.5 lines: FORMAT-PARAGRAPH-LINE

SPACING (1.5 lines),

8. T shkruhet nj list me tre emra. Kjo list t numrohet me numra romak: FORMAT-

BULLETS AND NUMBERING-NUMBERED,

9. Paraqitja

indeksit

A2

apo

A2 :

FORMATFONTSUBSCRIPT

OSE

SUPERSCRIPT

18

Informatik dhe Programim

1.7. Prmbajtja e titujve t dokumentit n Word

Kryeni 4 hapat e nevojshm pr realizim t prmbajtjes n Word.

19

Dr. sc. Ahmet SHALA

2. MS Excel
2.1. Formulat e para
Shkruani n kutit prkatse shprehjet n rreshtin e par prej kolonave D, E deri I.
Vlera e numrit n merret rreshtit prkats.

Nj formul p.sh n kutin

shkruajm: =(A14-B14)/C14

20

Informatik dhe Programim

Pas zvendsimit t formulave tabela e plotsuar duket kshtu:

Duhet theksuar q plotsohet vetm rreshti i par dhe pastaj klikojm n kutin prkatse, shkojm
n knd t saj me Mouse dhe tasti i majt i Mouses i shtypur trhiqet posht n kolonn prkatse.

2.2. Llogaritja e nj Fature

21

Dr. sc. Ahmet SHALA

2.3. Mesatarja dhe grafiku Departamenti Mekatronik

22

Informatik dhe Programim

N t njjtin File mund t paraqesim Grafikun vijues, s pari selektojm vlerat e fituara mesatare
pr lndt, pastaj shkojm n Insert/Charts/Column dhe duke zgjedhur paraqitjen grafike ku n
aksin x horizontal selektojm emrat e lndve msimore kurse n aksin y vlerat e mesatareve
prkatse t tyre dhe shfaqet Grafiku vijues:

23

Dr. sc. Ahmet SHALA

Shikoni gjithashtu shembujt vijues.

Shembull 1:

24

Informatik dhe Programim

Formatizimi:
FORMAT CELLS ALIGNMENT (text alignment-horizontal center, vertical center)
T provohet pr nj qelul t selektuar TEXT CONTROL:
- WRAP TEXT (e kthen tekstin n dy ose m tepr rreshta pr qelul = ALT + ENTER,
-

SHRINK TO FIT (e prshtat gjatsin e tekstit sipas madhsis s qeluls dhe

MERGE CELLS (i bashkon qelulat)

ORIENTATION (orienton tekstin n pjesrrtsi sipas dshirs)

FORMAT NUMBER: Formatizon numrat sipas kategoris; numra, monedh (currency) etj,
duke br prshtatjen edhe t decimaleve sipas nevojs

Paraqitja Grafike INSERT CHARTS

25

Dr. sc. Ahmet SHALA

Hapet dialogu, dhe duke mbajtur t

shtypur tastin CTRL celulat:
selektojm
artikujt
dhe
pjesmarrja n fitim

Shembull 2
Pr shembullin e msiprm, t prcaktohet :
mimi njsi (pr cop),
-

shitja e 60% t sasis me mimin e llogaritur pr cop,

pr 40% t sasis s mbetur, mimi njsi (pr cop) rritet pr 30%,

t provohet fshehja e disa kolonave dhe rreshtave,

insertimi dhe fshirja e disa kolonave dhe rreshtave,

rritja e numrit t fletve punuese n librin punues,

ngrirja e nj rreshti ose shtylle, sortimi, filtrimi,

rregullimi automatik i gjersis s kolonave dhe rreshtave,

vendosja e shnimeve n header dhe footer,

prsritja e ndonj rreshti apo kolone n seciln faqe,

rregullimi i shtypjes s dokumenteve p.sh. n nj faqe,

opsioni save autorecover pr do 5 min.

26

Informatik dhe Programim

Fshehja e disa shtyllave apo rreshtave bhet duke br m par selektimin e tyre dhe pajtaj
duke zgjedhur opcion FORMAT- COLUMN (ROW)-HIDE dhe me miun e djatht HIDE
Insertimi dhe fshirja
a) Selektohet vendi ku dshirohet t shtohen apo fshihen rreshtat dhe shtyllat dhe zgjedhet
opcioni INSERT ROW (COLUMN) dhe EDIT DELETE,
b) Njjt veprohet edhe me miun e djatht INSERT ose DELETE.
Shtimi dhe fshirja e fletve punuese:
a) TOOLS-OPTIONS-GENERAL-SHEETS in NEW WORKBOOK
b) INSERT WORKSHEET,
c) Me miun e djatht INSERT WORKSHEET
Ngrirja e rreshtit apo shtylls: Selektohet rreshti apo shtylla ku dshirohet t ngrihen dhe
zgjedhet WINDOW-FREEZE PANES
Sortimi: selektojm rreshtin apo shtylln e dshiruar dhe FORMAT SORT,
Filtrimi: selektojm rreshtin e par dhe zgjedhim DATA-FILTER-AUTO FILTER
Rregullimi automatik i gjersis s kolonave dhe rreshtave:
a) Selektohen rreshtat apo shtyllat dhe klikohet dy here n mes t shkronjave q paraqesin
shtyllat apo numrave q paraqesin rreshtat,

27

Dr. sc. Ahmet SHALA

b) FORMAT-ROW-AUTOFIT dhe FORMAT-COLUMN-AUTOFIT SELECTION
Vendosja e shnimeve n header dhe footer-VIEW HEADER and FOOTER-CUSTOM
HEADER/FOOTER ose FILE- PAGE SET UP-HEADER/FOOTER- CUSTOM HEADER/FOOTER
Prsritja e ndonj rreshti apo kolone n seciln faqe: FILE- PAGE SET UP-SHEET-ROWS
TO REPEAT AT TOP / COLUMNS TO REPEAT AT LEFT
Opcioni save autorecover pr do 5 min TOOLS-OPTIONS-SAVE-SAVE AUTORECOVER
INFO EVERY
Mbrojtja e fajllit me shifr: TOOLS-OPTIONS-SECURITY

Shembull 3:
T paraqitet grafikisht funksioni: y x 2 ku x merr vlerat (-2, 2), me hapin prej 0.5 dhe;
-

T shkruhet emri i funksionit si: Funksioni,

N boshtin OX, Vlerat pr x,

N boshtin OY, Vlerat pr y.

Funksioni
4.5
4
Vlerat pr y

3.5
3
2.5
2
1.5
1
0.5
0
-2.5

-2

-1.5

-1

-0.5

0.5

1.5

2.5

Vlerat pr x

28

Informatik dhe Programim

3. MS Power Point
3.1. Startimi i programit

Shkruajm titullin dhe nntitujt sipas nevoje

29

Dr. sc. Ahmet SHALA

Pr t shtuar slide t ri shkojm n New Slide

N Power Point 2003

dhe kemi pamjen vijuese:

30

Informatik dhe Programim

Plotsojm edhe kt slide me disa t dhna pr Power Point.

31

Dr. sc. Ahmet SHALA

N slide mund t vendosim Tabela, Foto, Grafe dhe aktivizojm ndonj video etj. Shih slide n
vijim ku me Insert/Pictures/From File p.sh foto.jpg kemi vendosur fotografin
Kurse me Insert/Movie kemi vendosur shfaqjen e nj video prezantimi filmi

Gjat vendosjes s videos jemi pyetur se a dshirojm q video t startoj automatikisht apo kur t
klikohet n t, kemi zgjedhur Automatically

Gjithashtu me ndihmn e Mausit prshtatim madhsin e ekranit t videos.

32

Informatik dhe Programim

Zakonisht n slide t fundit gjat prezantimeve t ndryshme vendoset nj slide pr thirrje pr pyetje,
falnderim pr vmendje etj.

33

Dr. sc. Ahmet SHALA

N vijim t shohim rregullim e shfaqjes s slideve gjat prezantimit dhe disa mundsi t bukura q
na ofron Power Point.
Nse shtypim F5 do t shohim rrjedhn e prezantimit pa ndonj efekt t shtuar por solidet
do t shfaqen prnjhersh ashtu si jan komplete.
N pjest tekstuale mund t japim efekte t ndryshme t shfaqjes s tekstit, si paragraf-pasparagrafi por edhe me shkronja t nj-pas-njshme etj.
Selektojm sipas radhs q duam t shfaqet teksti dhe shkojm n Animations/Custom
Animation p.sh. zgjedhim Fly In

34

Informatik dhe Programim

Kshtu t dy titujt do t shfaqen prnjhersh q shihet edhe nga numrat e shfaqur n slide 1,
nse duam q n mouse click t shfaqet titulli apo pjesa e tekstit tjetr ather klikojm n
tekstin e dyt,

dhe zgjedhim Start On Click etj. dhe n slide para tekstit t dyt shfaqet numri 2 e kshtu do
t vazhdonim edhe me paragrafe tjera nse ka.

35

Dr. sc. Ahmet SHALA

Tekstin n slide Nr. 2 e kemi rregulluar ashtu q t shfaqen pas klikimit t Mouses paragrafi i
radhs.

Pr slide Nr. 3 dhe Nr. 4 kemi zgjedhur gjithashtu q titulli, imazhi dhe video prezantimi t shfaqen
nji pas tjetrit me rastin e klikimit t Mouses.

36

Informatik dhe Programim

Duhet theksuar q Power Point ka edhe shum mundsi dhe efekte tjera q ju mund ti hulumtoni
vet.
sht e rndsishme se mund t lshojm slidet t paraqiten dhe t masim kohzgjatjen dhe t
ruajm at rrjedh n format pps (ppsx) duke shkuar n Slide Show / Rehearse Timings

Vrejtje: Nse duam ti hapim pr ndryshim t file-at e formatit pps (ppsx) ather hapim programin
Power Point dhe pastaj shkojm n File/Open dhe nga aty e hapim file-in e formatit pps (ppsx) dhe
do t shfaqet i njjt sikurse file i formatit ppt (pptx).

37

Dr. sc. Ahmet SHALA

4. Softveri MATHCAD
4.1 Startimi i Softverit MATHCAD
Pas instalimit t softverit MATHCAD, ai startohet prmes file-it mathcad.exe apo icon-ns q
krijohet gjat instalimit n Desktop ose n menyn kryesore

N vijim sht paraqitur pamja e dritares kryesore t programit MathCad, nga ku shihen veglat t
cilat ai posedon, leht shihen mundsit e mdha t tij pr aplikim prkatsisht edhe programim.
Me rndsi pr kt program sht se shnimet matematikore jan identike me ato shnime q i
kemi msuar tek matematika me dor.

38

Informatik dhe Programim

4.2. Operacionet aritmetikore me numra

N kt pjes sht paraqitur realizimi i operacioneve t

thjeshta aritmetikore ndrmjt dy numrave.
Shkruani dy numra:
a 17

b 68.10

Mbledhja:
a b 85.1
Zbritja:
a b 51.1
Prodhimi:
3

a b 1.158 10
Pjestimi:
a
b

0.25

Rrenja katrore:
a 4.123

b 8.252

Rrenja e n-t:
n 3
n

a 2.571

b 4.084

Fuqizimi:
b

83

a 6.217 10

Rezultati thysor:

681
10

Rezultati numra t perzier: b 68

1
10

39

Dr. sc. Ahmet SHALA

4.3. Vlera e funksioneve themelore trigonometrike

N vazhdim sht paraqitur mnyra e llogaritjes s

funksioneve themelore trigonometrike, argumenti sht n
radian.
Shkruani vlern e argumentit:
x 0.5236
Vrejtje: kur nuk shkruhet njsia e kndit ai sht n
radian, nse shumzohet me deg argumenti sht
n shkall.
Vlerat e funksioneve trigonometrike pr x t dhn:
sinusi i kndit:
sin( x) 0.5
kosinusi i kndit:
cos ( x) 0.866
tangjenti i kndit:
tan( x) 0.577
kotangjenti i kndit:
cot ( x) 1.732
Shkruani vlern e argumentit n shkall:
x 30 deg
Vlerat e funksioneve trigonometrike pr x t dhn n shkall:
sinusi i kndit:
sin( x) 0.5
kosinusi i kndit:
cos ( x) 0.866
tangjenti i kndit:
tan( x) 0.577
kotangjenti i kndit:
cot ( x) 1.732

40

Informatik dhe Programim

Gjithashtu mund t llogariten edhe funksionet e kundrta trigonometri
Shkruani vlern e argumentit:
x 0.5
Vlerat e funksioneve trigonometrike pr x t dhn:
Vrejtje: nse pjestohet me deg rezultati do t
fitohet n shkall, n t kundrtn n radian.
"arcsin-arkussinus" i kndit:
asin( x)
30
deg
"arccos-arkuskosinus" i kndit:
acos ( x)
60
deg
"arctg-arkustangjent" i kndit:
atan( x) 0.464
"arcctg-arkuskotangjent" i kndit:
acot( x) 1.107

41

Dr. sc. Ahmet SHALA

4.4. Logaritmi natyral dhe ai me baz arbitrare

Llogaritja e logaritmit natyral dhe atij me bazn

Shkruani nj numr pozitiv: x 5.67
Logaritmi natyral:
ln( x) 1.735
Logaritmi me baz 10:
log( x) 0.754
Llogaritja e logaritmit me baz arbitrare.

Shkruani nj numr pozitiv:

x 12.78
Shkruani bazn e logaritmit:
b 2
Logaritmit i numrit x me baz b:
log( x b) 3.676
q sht identike me:
ln( x)
3.676
ln( b)

42

Informatik dhe Programim

4.5. Veprimet me numra kompleks

Shkruani pjesn reale dhe imagjinare t numrit komleks:

a1 23.4

b1 16.67

Numri kompleks:
c1 a1 b1 i

Vrejtje: Pr pjesn imagjinare shkruhet "1i" ose 1j".

Numri kompleks sht:
c1 23.4 16.67i
Numri i konjuguar i ktij numri kompleks sht:

c1 23.4 16.67i
Vrejtje: Pr t fituar numrin e konjuguar c (me viz
lart) duhet t shkruhet c dhe pastaj t shtypet butoni
n tastatur q prmban thonjzat '' .
Intensiteti:
c1 28.731
q sht identike me:
2

a1 b1 28.731
Le t marrim edhe nj numr tjetr komleks:
a2 11

b2 1.12

c2 a2 b2 i
Shuma e numrave kompleks c1 dhe c2:
c1 c2 34.4 17.79i
Ndryshimi i numrave kompleks c1 dhe c2:
c1 c2 12.4 15.55i

43

Dr. sc. Ahmet SHALA

Prodhimi i numrave kompleks c1 dhe c2:

c1 c2 238.73 209.578i
Sqarim: Duke ditur se i i = -1 dhe:
( a1 b1 i) ( a2 b2 i)

a1 a2 b1 b2 ( a1 b2 b1 a2) i

Ather
a1 a2 b1 b2 238.73
( a1 b2 b1 a2) i 209.578i
Pjestimi i numrave kompleks c1 dhe c2:
c1
2.258 1.286i
c2
Sqarim: Duke ditur se:
a1 b1 i
a2 b2 i

( a1 b1 i) ( a2 b2 i)
( a2 b2 i) ( a2 b2 i)

a1 a2 b1 b2
2

a2 b2

b1 a2 a1 b2
2

a2 b2

Ather pjesa reale sht:

a1 a2 b1 b2
2

2.258

a2 b2

kurse pjesa imagjinare sht:

b1 a2 a1 b2
2

i 1.286i

a2 b2

44

Informatik dhe Programim

4.6. Veprimet-operacionet me njsi

MathCad punon n baz t sistemeve t njohura t njsive q shihen n pamjen vijuese e cila hapet
nga menyja kryesore Tools/Worksheet Options:

Me qllim t dhnies s njsis n vlern prkatse s pari shkruhet vlera pastaj ajo shumzohet me
njsin prkatse ose duke shkuar n Insert/Unit ose Ctrl+U dhe paraqitet pamja vijuese:

45

Dr. sc. Ahmet SHALA

N kt rast sistemi i njsive sht SI dimensioni sht pr Length-Gjatsi njsia n Meters[m]

metra.
Gjithashtu mund t bhet shndrimi i njsive nga nj lloj n tjetrin p.sh. metrat n centimetra ose
metrat n inches etj. q jan shtjelluar n vijim.
Nse dshirojm t kthejm nj metr = 1 m n centimetra, ather e ekzekutojm prodhimin

dhe me double click ose me veprim si n pamjet paraprake definojm njsin e dshiruar ose
shkruajm direkt n katrorin e zi cm dhe do t fitojm:

N mnyr analoge bjm shndrrimin e metrave n njsi t dimensionit t njjt vetm me

emrime tjera.
Gjithashtu mund t kryhen veprime t mbledhjes, zbritjes, shumzimit dhe pjestimit me njsi,
normalisht duke mos ua humbur kuptimin fizik (mbledhje te mollve me dardha). Duhet theksuar se
veprimet aritmetikore ndrmjet vlerave t dimensionit t njjt por t njsive t ndryshme jan t
lejuara, rezultati do t jet n sistemin e definuar paraprakisht si n vijim, q n rastin ton sht SI:

1.5 m 20 cm 1.7 m
ose
1.5 m 20 cm 0.5 ft 2 yd 3.681m
Nga kto q paraqitm m lart shihet se duhet pasur kujdes gjat prdorimit t emrimeve sepse
mund t ndikojm n emrimet baz t softverit MathCad dhe t prziejm shnimet apo t mos
kemi rezultat e n rastin m t keq rezultate jo-reale pra kontradiktore.
Pr kt arsye kur vendosim t punojm me njsi, duhet tu ikim prdorimit t emrimeve t reja me
m, min, hr, s etj. sepse kto jan t rezervuara pr metra, minuta, or, sekonda, etj.

Udhzim/Preferenc:
Nga problematika e shtjelluar m par rrjedh udhzimi se gjat puns me kompjuter-softver
aplikativ apo gjuh programuese t gjitha t dhnat t jen sipas sistemit ndrkombtar SI dhe ato t
mos shnohen, pas fitimit t rezultateve, njsit do t nnkuptohen vetvetiu duke u bazuar n
sistemin SI.

Le t shohim nj shembull.

46

Informatik dhe Programim

Shembull
Nj automjet ka kaluar rrugn prej d = 1000 m pr kohn t = 1.2 min, sa ka qen shpejtsia dhe
nxitimi i automjetit gjat lvizjes?

Zgjidhje:

Rruga e kaluar:
d 1000 m
Koha e lvizjes
t 1.2 min
Shprehja pr shpejtsi sht:
v

d
t

ather shpejtsia sht:

m

v 13.889

ose n km/h do t jet (hr=hours=or):

v 50

km
hr

Shprehja pr nxitim sht:

a

v
t

ather nxitimi sht:

a 0.193

m
2

47

Dr. sc. Ahmet SHALA

4.7. Zgjidhja e ekuacioneve dhe sistemeve t ekuacioneve

4.7.1. Zgjidhja e ekuacionit linear me nj t panjohur

Ekuacioni linear me nj t panjohur ka nj zgjidhje t vetme, prandaj mund t prdoret solve block
blloku i zgjidhjes Given, si n vijim.

Ekuacioni kuadratik linear me nj t panjohur ka formn a x +b = c.

Shkruani vlerat e koeficientve a, b, dhe c:
a 2

b 2

c 8

Shkruani nj vler orientuese pr x:

x 0
Given
a x b

x find( x)
Rezultati do t jet:
x 3

Vrejtje: Blloku i zgjidhjeve Given mund t prdoret pr caktimin e zgjidhjeve t fardo

ekuacioni apo sistemi t ekuacioneve por duhet pasur kujdes se ku bllok na jep vetm nj zgjidhje t
mundshme q orientohet rreth vlerave orientuese fillestare. Shikojeni njsin n vijim.

48

Informatik dhe Programim

4.7.2. Zgjidhja e ekuacionit kuadratik

N vijim sht paraqitur caktimi i zerove t funksionit

kuadratik polinomial f(x) = ax 2 + bx + c me prdorim t
funksionit "polyroots".
Shkruani vlerat e koeficientve a, b, dhe c:
a 1

b 2

c 8

v ( c b a )

z polyroots( v)
Zerot e ekuacionit kuadratik jan:

ose me prdorim t simboliks: shkruajm ekuacionin duke prdor barazimin e bold-nxir q

vjen me shtypje t Ctrl + = ose e marrim nga menyja Boolean, pastaj vendosim kursorin te
variabla x dhe shkojm n Symbolics/Variable/Solve dhe fitohet rezultati.

49

Dr. sc. Ahmet SHALA

Le t provojm me prdorim t solve block-ut Given:
Ekuacioni kuadratik
Shkruani nj vler orientuese pr x:

Ekuacioni kuadratik
Shkruani nj vler orientuese pr x:

x 0

x 2

Given
2

x 2 x 8

Given
0

x 2 x 8

x Find( x)

x Find( x)

Rezultati do t jet:

Rezultati do t jet:

x 2

x4

Kshtu pra me ndryshim t vlers orientuese t x-it kemi fituar dy zgjidhje. Pra doher krkohet
zgjidhja q sht m afr vlers orientuese.

Vrejtje: N rastet kur fitohen shprehje t gjata ather vetm ekzekutohen rezultatet me = dhe
rezultatet do t jen m t qarta, si n shembullin vijues:

N mnyr analoge zgjidhen edhe ekuacionet e rendeve m t larta se dy. Shikoje shembullin vijues
q sht kombinim i solve block-ut Given dhe simboliks dhe do t paraqet t gjitha zgjidhjet e
mundshme.

50

Informatik dhe Programim

4.7.3. Zgjidhja e sistemit t ekuacioneve

Le t shohim zgjidhjen e sistemit linear t ekuacioneve:

x 0

y 0

Given
x y

3 y 5 x

x
Find( x y)
y
Zgjidhja do t jet:
x 1.5

y 2.5

51

Dr. sc. Ahmet SHALA

N vijim sht paraqitur zgjidhja e sistemit jolinear t ekuacioneve:

x 0

y 0

Given
2

x y
x y

6
2

zgjidhja Find( x y)

2.414

0.414

zgjidhja

Nga zgjidhja e mparshme shihet se kemi fituar vetm nj zgjidhje dhe at reale, nse dshirojm t
shohim edhe zgjidhjet tjera prfshi edhe ato imagjinare prdorim shembullin vijues, ku sht
prfshir edhe simbolika.

x 0

y 0

Given
2

x y
x y

6
2

1 2

zgjidhja Find( x y)

2 1

2 1 1 2

0.414 2.414

2.414 0.414

zgjidhja

Nga ky shembull shihet se ekziston edhe zgjidhje tjetr dhe at reale. Duhet theksuar se me kt
metod shihen edhe zgjidhjet imagjinare q sht paraqitur n shembullin vijues:

52

Informatik dhe Programim

kurse me metodn paraprake shihet vetm nj zgjidhje dhe at nse ekziston ajo reale, kurse
zgjidhjet imagjinare nuk shihen, shih shembullin vijues:

x 0

y 0

Given
x y

1
3

3 y 5 x 2 x

zgjidhja Find( x y)

0.861

1.861

zgjidhja

53

Dr. sc. Ahmet SHALA

4.7.4. Zgjidhja e inekuacioneve

N vijim sht paraqitur zgjidhja e nj inekuacioni linear me metodn simbolike:

N mnyr analoge realizohet edhe zgjidhja e inekuacionit t rendit t dyt, q sht paraqitur n
vijim:

Nga kjo lexojm se zgjidhje jan t gjitha vlerat e x-it ndrmjet numrave 2 dhe +2 si dhe t gjith
vlerat e x-it m t mdha se 5.

54

Informatik dhe Programim

4.8. Veprimet me vektor dhe matrica

Meq matrica e rendit nx1 paraqet vektor, ather veprimet jan analoge.

4.8.1. Veprimet me vektor

Jan dhn dy vektor n rrafsh:

2
a 3
0

3
b 2
0

( nnkupton vektorin a=2i+3j+0k )

( nnkupton vektorin b=3i+2j+0k )

Shuma e vektorve:

5
a b 5
0

Ndryshimi i vektorve:

1
ab 1
0

Produkti skalar i vektorve:
a b 12
q sht identike me:
a b

( 2 i 3 j 0 k ) ( 3 i 2 j 0 k )

2 3 ii 3 2 j j 0 0 k k

12

ku siq dihet ii = jj = kk =1 dhe ij = ik = jk =0

Produkti vektorial i vektorve:

0
a b 0
5

55

Dr. sc. Ahmet SHALA

q siq shihet sht nj vektor normal n rrafshin e prfaqsuar nga

vektort a dhe b dhe ka intensitet t barabart me 5 (pes).
Minus (-) tregon se ka kahje t kundrt me kahjen pozitive n kt
rast t aksit z (k).
Kjo sht identike me:
a b

( 2 i 3 j 0 k ) ( 3 i 2 j 0 k )

a b

2 2 ( i j ) 2 0 ( i k) 3 3 ( j i) 3 0 ( j k) 0 3 ( k i) 0 2 ( k j )

a b

4 k 0 j 9 ( k) 0 i 0 j 0 ( i)

a b

0 i 0 j 5 k

ku siq dihet i x i = j x j = k x k = 0 dhe i x j = -j x i = k, j x k = -k x j = i, i x k = -k x i = j

4.8.2. Veprimet me matrica

N vijim jan paraqitur veprimet themelore me matrica.

Matricat e dhna:

1 7 1
M 5 8 2
6 9 3

1 0 1
N 4 8 2
1 2 1

Shuma e matricave M+N:

2 7 0
M N 9 0 4
5 11 4

2 7 0
N M 9 0 4
5 11 4

Ndryshimi i matricave M-N:

0 7 2
M N 1 16 0
7 7 2

0 7 2
N M 1 16 0
7 7 2

Produkti i matricave MN:

28 54 14
M N 35 60 13
39 66 15

5 2 2
N M 24 18 6
15 18 6

56

Informatik dhe Programim

Matrica e transponuar e M:

Matrica e transponuar e N:

1 5 6
T
M 7 8 9
1 2 3

1 4 1
T
N 0 8 2
1 2 1

Matrica inverse e M:

Matrica inverse e N:

0.333 0.667 0.333

0.167 0.167 0.167
0.167 1.833 1.5

1 0.167 0.667
0
0.5
0.5
0 0.167 0.667

Pwrcaktori - determinanta i
matricave M dhe N:
M 18

N 12

N vijim sht paraqitur mnyra e bashkimit t

matricave sipas rreshtave apo shtyllave
Matricat e dhna:

1 2
A 3 7
4 9

1 2
B 3 7
4 9

Me prdorim t funksionit stack bhet bashkimi i

matricave njra nn tjetrn (sipas rreshtave):

3
4
stack ( A B)
1
3

7
9

2
7

Me prdorim t funksionit augment bhet bashkimi i

matricave njra pas tjetrs (sipas kolonave):

1 2 1 2
augment( A B) 3 7 3 7
4 9 4 9

57

Dr. sc. Ahmet SHALA

4.9. Paraqitja grafike e funksioneve

4.9.1. Funksionet me nj variabl

N vijim jan paraqitur pamjet e moduleve q hapen me double cick n grafikun paraprak, kshtu
kemi realizuar trashsin m t madhe t lakores f(x), kemi prcaktuar q ndarjet e aksit x t jen 20
ato t aksit y 10, forma e paraqitjes s grafikut sht zgjedhur Boxed-kuti, n grafik t shihen
numrat dhe vijat ndarse, legjenda t mos shihet etj.

58

Informatik dhe Programim

Gjithashtu prmes modulit paraprak kemi zgjedhur titullin e grafikut, dhe kemi emruar akset
prkatse.
Grafiqet n MathCad mund t paraqiten edhe n forma tjera p.sh n koordinata polare si n vijim:

59

Dr. sc. Ahmet SHALA

4.9.2. Funksionet q ndryshojn n intervale t veanta sipas argumentit

Duke shfrytzuar modulin programming

prkatsisht urdhrat Add Line if otherwise sht definuar funksioni shkall n

koordinatat e Dekartit dhe ato polare si n vijim:

Marrim nj interval t x-it:

x 10 9.9 10
Definojm funksionin:
f ( x)

2 2 sin( x) if 10 x 0
2 if 0 x 5
2 2 cos ( x) if 5 x 9
0.25 otherwise
4

f ( x)

10

10

60

Informatik dhe Programim

Marrim nj intervalpr :
0 0.01 360 deg
Definojm funksionin:
r

7 2 sin 2 cos

if 0 45 deg

7 if 45 deg 225 deg

7 2 sin 2 cos

if 225 deg 360 deg

7 otherwise
90
10

120

60

8
6

150

r
7

30

2
180

210

330

240

300
270

Si shihet ky grafik paraqet nj t ashtuquajtur gung.

4.9.3. Grafiku i funksioneve parametrike

Shkruani ekuacionet parametrike pr x dhe y n

funksion t parametrit t:
x( t) sin( 2 t)

y( t) sin( 3 t)

Lakorja parametrike
1

y ( t)

1
1

x ( t)

61

Dr. sc. Ahmet SHALA

4.9.4. Funksionet me dy variabla

Shkruani funksionin f(x,y) grafikun e t cilit e dshironi:

3

f ( x y) x sin( 4 y) y cos ( 3 x)
Grafiku 3D scatter:

f
Siprfaqja e interpoluar:

62

Informatik dhe Programim

4.10. Derivatet dhe integralet e funksioneve

Si sht par m hert softveri MathCad posedon nj modul t specializuar pr derivate dhe
integrale t funksioneve Calculus. Le t shohim se si llogaritet n mnyr simbolike nj derivat i
funksionit. Pas shnimit t shprehjes pr derivimi e selektojm at dhe shkojm n
Symbolics/Evaluate/Symbolically ose prmes tastaturs Shift+F9 dhe fitojm rezultatin:

Si shihet moduli Calculus prmban nn-module pr llogaritje t derivateve t rendeve n-ta,

integraleve t caktuara dhe t pacaktuara, shumave, prodhimeve si dhe limiteve. Gjithashtu ktu
gjen prdorim edhe moduli Symbolic

63

Dr. sc. Ahmet SHALA

Llogaritja e derivatit t par me simbolik:

d
2
2 x x 2 sin( x) 2 2 x 2 cos ( x)
dx
Llogaritja e derivatit t dyt me simbolik:
d2
2

2 x x2 2 sin(x) 2 2 sin(x)

dx
Llogaritja e integralit t pacaktuar me simbolik:

2 x x2 2 sin(x) dx x2 1 x3 2 cos (x)

3

Llogaritja e integralit t caktuar:

2

2
2 x x 2 sin( x) dx 7.246
1
Llogaritja e limit t funksionit me simbolik:
lim

x2

2 x x2 2 sin(x)

Llogaritja e shums:

8 2 sin( 2) 9.819

n 10

2
2 i i 495

Llogaritja e prodhimit:
2
16
3 i 2 i 6.184 10

i 1

i 1

Gjithashtu mund t realizohet paraqitja grafike e funksionit s bashku me derivateve t tij:

Marrim nj interval t x-it:

x 10 9.99 10
Definojm funksionin:
2

f ( x) 2 x x 2 sin( x)

100
f ( x)
d

f ( x)

dx

50

d2
2

f ( x)

dx

10

2.1316282072803 10
x

13

10

64

Informatik dhe Programim

5. Softveri Matlab (MATrix LABoratory)

Softveri Matlab llogaritet si gjuh programuese e rendit t lart dhe sht mjaft e prshtatshme pr
prdorim n inxhinieri n prgjithsi. Baza e ktij softveri jan matricat. Prndryshe ky softver
sht i specializuar pr rregullimin e sistemeve inxhinierike. Posedon numr mjaft t madh t
moduleve (rregullatorve) t projektuar deri m sot. Pak a shum programimi n Matlab sht i
ngjashm me programin n C, C++. Matlab posedon Converter prmes t cilve e bn
prkthimin e file-ve t shkruar n C, C++ dhe ia prshtat vetvetes.
E met e ktij softveri, q e kam vrejt gjat prvojs time, sht se file-at e shkruar n versionin
paraprak nuk funksionojn si duhet n versionin e ri. Deri m sot versionet e ktij softveri kan
arritur deri te Matlab 7. Mirpo shumicn e file-ve sht e mundur t convert-ohen nga njri
version n tjetrin.

5.1. Instalimi dhe Startimi i softverit Matlab

Pr t instaluar softverin Matlab duhet t posedoni file-at instalues (zakonisht n CD) dhe licencn
(numrin serik t tij). Instalimi i ktij softveri sht i ngjashm me softvert programet tjer dhe
pas ekzekutimit t setup.exe duhet ti prcjellin krkesat dhe udhzimet q paraqiten gjat
instalimit.
Pasi q sht instaluar softveri, ai do t jet i regjistruar n menyn /Programs, ku jan edhe
programet tjera q keni n kompjuterin tuaj.

Pas ktij ekzekutimi do t paraqitet dritarja vijuese:

65

Dr. sc. Ahmet SHALA

N pjesn Command Window fillohet me ekzekutime, llogaritje

Nse dshirojm t llogarisim shumn e dy numrave ather i shkruajm ato n Command window
dhe shtypim butonin Enter dhe do t kemi pamjen me prgjigjen vijuese:

66

Informatik dhe Programim

Le t definojm dy matrica:
1 0
1 3 1
1

A 0 2
1 dhe B 2 0.5 1 ,
1 3 4
6
7
4

ather shkrimi i ktyre matricave dhe operimet me to, bhen si n vijim:

Definimi i matricave dhe mbledhja, zbritja, shumzimi i tyre, etj:

67

Dr. sc. Ahmet SHALA

Matrica inverse caktohet me inv(A) ose A^(-1), kurse matrica e transponuar caktohem me A.

Mund t realizohen edhe operacione tjera me matrica, kshtu meq i kemi definuar matricat A dhe
B, p.sh. le t llogarisim shprehjen: A+B- (A*B)+inv(A)*A-B

68

Informatik dhe Programim

5.2. Paraqitja grafike e funksioneve

Paraqitja grafike e funksioneve sht mjaft e leht n Matlab, si pr funksionet nj, dy dhe tre
dimensionale.
N vijim kemi realizuar paraqitjen grafike t funksionit me nj variabl y = f(x).

69

Dr. sc. Ahmet SHALA

Paraqitjeve grafike mund tu bashkngjiten edhe shnime tjera si:
X Label emrtimi i aksit x
Y Label emrtimi i aksit y
Title Titulli i grafikut (emrtimi i grafit). Etj.
T gjitha kto mund t realizohen duke hapur menyn Insert dhe shtypur seciln njra pas tjetrs
sipas dshirs tone, shiko pamjen vijuese.
Gjithashtu mund t ndryshohet ngjyra dhe trashsia e lakores, mund t shtohet ndonj sqarim tjetr
etj, n grafikun ton si legjenda etj.

70

Informatik dhe Programim

N nj dritare t grafikut mund t paraqiten dy e m tepr funksione si n figurn vijuese.

71

Dr. sc. Ahmet SHALA

Funksionet dihet se mund t jepen n form parametrike, pra:

ather grafiku y = f(x) do t jet:

72

Informatik dhe Programim

Le t shikojm paraqitjen grafike t funksionit n hapsir, pra z = f(x,y) ose F(x,y,z)=0, si
lakore dhe siprfaqe n hapsir.
N vijim kemi marr nj lakore t dhn n koordinatat cilindrike (r,q,z) dhe ato t dhna n
formn parametrike (n funksion t parametrit t), pastaj kemi shkruar lidhjen ndrmjet koordinatave
cilindrike dhe atyre t Dekartit (x,y,z) dhe kemi paraqitur grafikun e lakores n hapsir.

Grafiku me urdhrin: plot3(x,y,z)

73

Dr. sc. Ahmet SHALA

Le t shohim n vijim paraqitjet grafike 3D t siprfaqeve.

Grafiku me urdhrin: plot3(x,y,z)

74

Informatik dhe Programim

Grafiku me urdhrin: mesh(x,y,z)

Grafiku me urdhrin: surf(x,y,z)

75

Dr. sc. Ahmet SHALA

5.3. Matlab / Simulink

Simulink sht moduli kryesor dhe m i rndsishm i softverit Matlab. Prmes Simulink-ut bhet
ndrlidhja e moduleve (toolbox) prbrse t Matlab-it. N simulink mund t ndrtojm modelin
ton pr shqyrtim. Le t shohim nj pasqyr hap pas hapi t disa mundsive t Simulink-ut.
Me shkruarje n Command Window urdhrin simulink ose me klikim t ikons

hapet dritarja vijuese:

76

Informatik dhe Programim

N ann e majt t dritares paraprake shihen disa nga modulet prbrse t Matlab /
Simulinkut, me klikim n ndonjrn nga modulet n ann e djatht do t paraqiten nn-modulet
prkatse.
Le t hapim nj file t ri pr simulimet tona: n dritaren paraprake shkojm n
File/New/Model

dhe hapet dritarja (modeli i ri) si n vijim:

N kt dritare untitled mund t ndrtojm modelin ton pr simulim.

77

Dr. sc. Ahmet SHALA

Le t realizojm modelin pr paraqitje grafike t nj funksioni dhe derivatit t tij sipas kohs
t t dhn n Command Window apo si e kupton Matlab-i t lexuar nga Workspace. Spari
n Command Window definojm parametrin-kohn t dhe funksionin y :

Shkojm n Simulink Library Browser / Sources / From Workspace, moduli From

Workspace trhiqet pr miut n dritaren ku jemi duke ndrtuar modelin ton:

Pastaj hapim modulin From Workspace dhe n vend t variabls simin shkruajm variabln
ton [t,y] si n vijim:

78

Informatik dhe Programim

Kshtu tani nprmjet modulit From Workspace sht mundsuar bartja (leximi) n Simulink /
untitled e funksionit y. File-in untitled po e emrojm me emrin grafiku pra modeli yn do t
ruhet n file-in grafiku.mdl.
Nga Simulink Library Browser / Sinks marrim modulin pr grafiqe Scope dhe e trheqim n
modelin ton grafiku.

Lidhja e dy moduleve From Workspace (i riemruar si y(t)) dhe modulit Scope bhet prmes
miut.
Kshtu modeli yn sht i gatshm pr simulim. Mund t shkojm n Simulation/Start ose t
klikojm n shenjn
vijim:

dhe n nj dritare t veant do t shohim grafikun e funksionit y(t) si n

79

Dr. sc. Ahmet SHALA

Vrejtje: Scope i jan ndrruar parametrat nga ata default

n parametrat q shihen n ann e
djatht si: ngjyra e prapavijs, ngjyra dhe trashsia e lakores etj.
N mnyr t ngjashme shkojm n Simulink Library Browser / Continous dhe marrim
modulin pr llogaritje t derivatit Derivative dhe e vendosim n modelin ton. Pr grafik t
derivatit t funksionit marrim edhe nj modul nga Scope dhe emrojm p.sh. derivati i y(t) si n
pamjen vijuese:

80

Informatik dhe Programim

Kto dy grafe sht e mundshme t bashkohen dhe t paraqiten n nj dritare. S pari
bashkojm sinjalet prmes modulit Mux i cili merret nga Simulink Library Browser / Signal
Routing dhe kemi pamjen vijuese.

Me stratim t Simulimit do t paraqitet dritarja me grafet si n vijim:

81

Dr. sc. Ahmet SHALA

5.3.1. Krijimi i modelit pr zgjidhje t ekuacioneve (sistemit t ekuacioneve) diferenciale t t

gjitha llojeve
Ekuacionet diferenciale duhet t jen n funksion t kohs. Le t shohim realizimin e
zgjidhjes s nj ekuacioni diferencial t rendit t dyt p.sh.:

x' '2 x sin(t ) ose n Mekanik: x 2 x sin(t ) .............................................................. (1)

me kushte fillestare pr t = 0, x = 0, x = 0.5.
Dihet se ekuacioni (1) paraqet nj ekuacion diferencial t rendit t dyt, me koeficient
konstant, johomogjen. Zgjidhja e tij krkohet n dy pjes, pr at homogjene dhe zgjidhja e
veant:
x x h xv

Zgjidhja homogjene nnkupton zgjidhjen e ekuacionit diferencial:

xh 2 x h 0 ......................................................................................................................... (2)

Zgjidhja e ekuacionit (2) krkohet n formn:

x h C1 sin( 2 t ) C 2 cos( 2 t ) , ku C1 dhe C2 jan konstante t integrimit.

Zgjidhja e veant varet prej forms s pjess johomogjene, n rastin ton ajo supozohet e
forms:
xv A sin(t ) , prej nga: x v A cos(t ) dhe xv A sin(t ) ,

kto zvendsohen n ekuacionin (1) dhe fitojm:

A sin(t ) 2 * A sin(t ) sin(t ) ,

prkatsisht

A sin(t ) sin(t ) . .................................................................................................................... (3)

Q t vlej ky barazim duhet q konstanta A t jet A=1, ather zgjidhja e veant sht:
xv sin(t ) .

Kshtu zgjidhja e prgjithshme ka marr formn:

x xh xv C1 sin( 2 t ) C 2 cos( 2 t ) sin(t ) ........................................................... (4)

Nse derivojm, an pr an sipas kohs, shprehjen (4), do t fitojm:
x C1 2 cos( 2 t ) C 2 2 sin( 2 t ) cos(t ) ............................................................. (5)

Duke zvendsuar kushtet fillestare t o 0 dhe x = 0 , x 0.5 , n ekuacionet (4) dhe (5) do t
fitojm:
(4)=>

0 C1 sin( 2 0) C 2 cos( 2 0) sin( 0)

(5)=>

0.5 C1 2 cos( 2 0) C 2 2 sin( 2 0) cos( 0)

82

Informatik dhe Programim

prkatsisht

0 C2 ,
0.5 C1 2 1 ,

prej nga:
C1

0.5
2

1
2 2

2
4

dhe

C2 0 .

Kshtu me zvendsim t konstanteve C1 dhe C2 n ekuacionin (4), zgjidhja e ekuacionit

diferencial (1) do t jet:
x

2
sin( 2 t ) sin(t ) , .................................................................................................. (6)
4

kurse derivati i par (shpejtsia n mekanik) do t jet:

1
x cos( 2 t ) cos(t ) . ................................................................................................... (7)
2

Shprehjet (6) dhe (7) t paraqitura grafikisht do t duken si n vijim:

Legjenda: funksioni x(t) me vij t plot

kurse derivati i tij me vij t ndrprer -----

Duke ditur se problemet reale prshkruhet me ekuacione diferenciale mjaft t komplekse

dhe n t shumtn e rasteve t pazgjidhshme me dor n vijim le t realizojm zgjidhjen e
ekuacionit paraprak n Matlab, dhe modeli vijues do t jet udhrrfyes mjaft i mir pr zgjidhje
edhe t ekuacioneve (sistemit t ekuacioneve) tjera diferenciale.
83

Dr. sc. Ahmet SHALA

S pari bjm uljen e rendit t ekuacionit diferencial, pra marrim kto shnime:

x x(1) ,
x x(2) dx(1) , .................................................................................................................... (8)
prej nga

x dx(2) x (2) x(1) .

Ekuacionin (1) e shkruajm n formn:

x 2 * x sin(t ) .................................................................................................................... (9)

N kt ekuacion hyrje (ngacmim) n funksion t kohs sht M=sin(t), e cila brenda nnprogramit t zgjidhjes s ekuacioneve diferenciale do t identifikohet me u, ather ekuacionet (8)
dhe (9) paraqesin dy ekuacione diferenciale t rendit t par t rrjedhura nga ekuacioni diferencial i
rendit t dyt (1). Nj veprim i till shpesh quhet edhe paraqitje e ekuacioneve diferenciale
nprmjet variablave t gjendjes. Kshtu ekuacionet q duhet t shkruhet n nn-programin
zgjidhja.m do ken formn:
dx(1)=x(2)
dx(2)=-2*x(1)+u.
Listingu i nn-programit pr zgjidhjen e ekuacioneve diferenciale zgjidhja.m sht dhn n vijim:

84

Informatik dhe Programim

N vijim duhet t krijojm modelin pr simulim, t cilin do ta emrojm modeli.mdl. N
Command Window shkruajm:
>> t = ( 0 : 0.01 : 10 ) ' ; M = sin( t );
Pas hapjes s Simulinkut, hapim modelin e ri n dritaren modeli.mdl, vendosim modulim
pr lexim t t dhna nga Command Window prkatsisht modulin From Workspace dhe aty
shnojm se ky modul duhet t lexoj funksionin M.
Nga Simulink Library Browser / User-Defined Funcions trheqim modulin S-Function
dhe e vendosim n modelin ton. Me double-click hapim modulin S-Function dhe n vend t
krkimit t hapjes s nn-programit system shkruajm emrin e nn-programit zgjidhja.

Pas startimit t simulimit do t paraqitet dritarja me grafet pr x(t)

Legjenda: funksioni x(t) me vij t plot

dhe derivatin e tij ----.

kurse derivati i tij me vij t ndrprer -----

Si shihet zgjidhja sht e njjt me zgjidhjet e realizuara me dor.

85

Dr. sc. Ahmet SHALA

Literatura
[1] Ligjrata t autorizuara nga profesori i lnds.
[2] Mathcad User Guide & Electronic boks & Documentations Help
[3] Matlab User Guide & Help
[4] Ahmet Shala, Software-t Aplikative, Prishtin 2004-2011
[5] Ahmet Shala, Bazat e punes me kompjuter, Prishtin 2009

Sponzor: N.Sh.T EALGA Prishtin

Ndrmarrje e specializuar pr Inspektim-Testim-Certifikim

ASHENSOR VINA SKILIFTE & TELEFERIKE

Linku per download: MathCad 14

http://goo.gl/UAGND4
Linku per download: MathCad 15
http://goo.gl/kbqLcf
Linku per download: Matlab R2014a win32
http://goo.gl/NXZzOQ

86