Bazat e Biznesit Viti 2

Sllavica Kovaevska Velkova Zoran Zllatkovski
Dimitar Eftimovski
BAZAT
E
BIZNESIT
PR VITIN E DYT
DREJTIMI EKONOMIK, JURIDIK DHE TREGTAR
Shkup, 2010
Autor:
Sllavica Kovaevska Velkova
Zoran Zllatkovski
Dimitar Eftimovski
Recensues:
Dr. Kiril Postolov kryetar
Vesna Trajkovska Gikovska antare
Sonja Ilieva antare
Prkthyes:
Nazmi Abdurahmani
Redaktor i botimit n gjuhn shqipe:

Doc. dr. Seadin Xhaferi
Lektore e botimit n gjuhn shqipe:

Armira Kolari
Prgatitja kompjuterike:
Autort
Dizajni i kopertins:
Datapons
Botues:
Ministria pr Arsim dhe Shkencs e Republiks s Maqedonis
Shtypi:
Qendra grafike Shpk, Shkup
Tirazhi: 1400 cop
Me aktvendim t Ministris pr Arsim dhe Shkenc t Republiks s Maqedonis, nr. 22-4322/1, t dats
29.07.2010, aprovohet prdorimi i ktij libri.
CIP -
. ,
658.1(075.3)
,
, /
, , . - :
, 2010. - 146 .
; 25
: . 143-144
ISBN 978-608-226-068-6
1. , [ ] 2. , [ ]
COBISS.MK-ID 84237066
PARATHNIE
T nderuar nxns, ky libr sht shkruar sipas programit arsimor t lnds,,Bazat e

biznesitdhe n baz t konceptit pr prgatitjen e librave si dhe sht dedikuar pr nxnsit
e vitit t dyt pr arsim t mesm profesional-drejtimi ekonomik,juridik dhe tregtar
Qllimi dhe detyra primare e librit sht q nprmjet tij t njoftoheni me rolin dhe
rndsin e biznesit t vogl, ti kuptoni arsyet pr fillimin e biznesit personal dhe t dalloni
mnyrat e fillimit t biznesit t vogl, ta kuptoni planifikimin e biznesit t vogl, t kuptoni
esencn e udhheqjes me prodhimin, t njoftoheni me burimet e financimit t biznesit t
vogl, t kuptoni se si formohet mimi i prodhimit dhe t kuptoni principet ekonomike t
puns.
Libri ka karakter punues. Ai mundson msimin gradual, prmes t menduarit,
informimit, konstatimit dhe prgjithsimit me rast Ju duhet n mnyr aktive t merrni
pjes dhe me vmendje ti prcillni dhe prvetsoni prmbajtjet e reja msimore. Kujdes t
veant i prkushtuam madhsis dhe maturis s prmbajtjeve msimore me ka shpresojm
se librin e adaptuam ndaj moshs tuaj.
Prmbajtjet e librit jan t grupuara n shtat tema, kurse njsit msimore kan shenja.
do njsi msimore sht e ndar n pjes t cilat paraqesin trsi t harmonizuara. Nocionet
kryesore t do njsie msimore jan t ndara dhe t theksuara n mnyr t dukshme. Prmes
pjess ilustruese-tabelave, skemave dhe grafikve, do ti thelloni, plotsoni dhe zgjeroni
diturit tuaja, gjegjsisht me sukses dhe individualisht do ta msoni rndsin thelbsore
t nocioneve dhe objekteve t msimit. N fund t do teme sht dhn prmbyllja, si dhe
pyetjet pr kontrollimin e dituris.
Libri i konceptuar n kt mnyr duhet t kontribuoj pr prvetsimin sa m t mir
dhe sa m t suksesshm t materialit.
Sinqerisht shpresojm q ky libr do tua bj t kndshme astet e msimit.
Autort
3
4
PRMBAJTJA:
Tema 1: ROLI DHE RNDSIA E BIZNESIT T VOGL

1. Kuptimi i ekonomis s tregut ........................ 11
1.1. Ekonomia e tregut dhe tregu ............ 11
1.2. Ekonomia e tregut ekonomia e kombinuar ........... 12
2. Rndsia e biznesit t vogl n ekonomit e tregut ............................ 13
3. Karakteri i biznesit t vogl......................... 14
3.1 Aftsia konkurruese e biznesit t vogl............. 14
3.2. Menaxhmenti n biznesin e vogl............ 15
3.3. Karakteri familjar i biznesit t vogl............ 16
3.4. Roli prodhues i biznesit t vogl.......... 17
3.5. Siprmarrsia n biznesin e vogl............ 18
4. Karakteristikat e biznesit t vogl n Republikn e Maqedonis ............................... 18
4.1. Parakushtet pr zhvillimin e biznesit t vogl n Republikn e Maqedonis...... 18
4.2. Karakteristikat e bizneseve t vogla n Republikn e Maqedonis ........ 19
Tema 2: FILLIMI I BIZNESIT PERSONAL

1. Arsyet e fillimit t biznesit personal................... 25
1.1 ka sht e domosdoshme pr fillimin e biznesit ........ 25
1.2. Cilat jan arsyet e fillimit s biznesit t vogl...... 25
1.3. Prparsit dhe mangsit pr fillimin e biznesit t vogl........ 26
2. Mnyrat e fillimit t biznesit personal......................... 27
2.1. Blerja e ndrmarrjes ekzistuese ........ 27
2.2. Themelimi i ndrmarrjes s re .......... 30
3. Prparsit dhe mangsit e blerjes s ndrmarrjes ekzistuese
edhe t themelimit t ndrmarrjes personale.................... 32
3.1. Prparsit dhe mangsit e blerjes s ndrmarrjes ekzistuese ............ 32
3.2. Prparsit dhe mangsit e themelimit t ndrmarrjes personale............ 34
4. PROCEDURA PR FILLIMIN E BIZNESIT T RI.......................................................... 35
5
4.1. Zgjedhja e emrit t ndrmarrjes ................................ 35
4.2. Zgjedhja e lokacionit t biznesit ............................... 35
4.3. Procedura pr themelimin e shoqatave tregtare ............................... 37
Tema 3: PLANIFIKIMI I BIZNESIT T VOGL

1. Nevoja pr planifikimin e biznesit t vogl..................................... 41
1.1. Prgatitja pr nisjen e biznesit t vogl............................ 41
1.2. Vlersimi i mundsive pr sukses ................... 42
2. Procedura e planifikimit t biznesit ................................ 43
2.1. Planifikimi i biznesit ................... 43
2.2. Rndsia e planit t biznesit................. 43
2.3. Prmbajtja e planit t biznesit................... 44
3. Karakteristikat e planit t biznesit............................... 44
3.1. Prgatitja e planit t biznesit.................... 44
3.2. Pjest prbrse t planit t biznesit..................... 46
4. Planifikimi strategjik i biznesit ................................... 48
4.1. Strategjia, plani strategjik dhe planifikimi strategjik ....................... 48
4.2. Thelbi i planifikimit strategjik ..................... 49
Tema 4: UDHHEQJA ME PRODHIMIN

1. Planifikimi i prodhimit......................... 57
1.1. Rndsia e planifikimit t prodhimit ............... 57
1.2. Projektimi i prodhimit.............. 57
1.3. Projektimi i procedurs teknologjike................ 58
2. Zgjedhja e lokacionit, makinave dhe pajisjeve ....................... 58
2.1. Lokacioni i ndrmarrjeve prodhuese ........... 59
2.2. Zgjedhja e materialeve, pajimeve dhe objekteve ......... 61
3. Rndsia e cilsis dhe standardeve, nevoja pr standardizim ........................... 63
3.1. Cilsia e prodhimit ....................... 63
3.2. Standardizimi dhe standardet ........................... 66
4. Llojet e proceseve prodhuese dhe fazat e prodhimit........................................ 68
4.1. Nocioni dhe llojet e proceseve prodhuese............................ 68
4.2. Fazat e procesit prodhues ........................ 68
4.3. Llojet e proceseve teknologjike........................ 70
5. Rezervat e materialit ................................... 71
5.1. Nocioni i rezervave t materialit...................... 71
5.2. Faktort e rezervave t lnds s par ................................. 71
6
5.3 Faktort e rezervave t prodhimit n rrjedh ........................ 72
5.4. Faktort e rezervave t prodhimeve t gatshme............................... 72
5.5. Optimalizmi i rezervave ...................... 72
6. Rndsia e puns n procesin e prodhimit ......................................... 73
6.1. Puna si faktor i prodhimit..................... 73
6.2. mimi i puns (Paga)....................... 74
6.3. Vlersimi i puns.................. 75
6.4. Matja e puns ...................... 75
7. Organizimi i vendit t puns .............................. 76
7.1. Thelbi i vendit t puns ............... 76
7.2. Llojet e vendeve t puns ................ 77
7.3. Prgatitja n vendin e puns ................ 77
7.4. Shrbimi n vendin e puns ......................... 78
8. Paketimi dhe ruajtja e prodhimeve t gatshme............................ 78
8.1. Paketimi i prodhimeve t gatshme................ 78
8.2. Ruajtja e prodhimeve t gatshme ................. 80
9. Transporti i brendshm ........................... 82
9.1. Transporti dhe harxhimet e transportit ......... 82
9.2. Mjetet dhe pajisjet transportuese .......... 83
9.3. Planifikimi i sistemit t transportit t brendshm ................. 84
10. Shfrytzimi dhe mirmbajtja e makinave dhe pajisjeve........................ 84
10.1. Nevoja pr shfrytzim ........... 85
10.2. Llojet e mirmbajtjes ......... 85
10.3. Ekonomizimi i mirmbajtjes .......... 86
Tema 5: FINANCIMI I BIZNESIT T VOGL

1. Nocioni dhe esenca e financimit t biznesit t vogl .................................... 93
1.1. Nocioni pr financimin e biznesit t vogl..................... 94
1.2. Thelbi i financimit ..................... 95
2. Burimet e financimit t biznesit t vogl.................................. 95
2.1. Burimet personale.................. 95
2.2. Burimet e huaja t mjeteve .................... 96
2.3. Burimet e huaja (subvencionet)...................... 98
3. Kreditimi i biznesit t vogl.................................. 100
3.1. Nocioni i kredis ................... 100
3.2. Kreditimi pr zhvillimin e biznesit t vogl....................... 100
4. Klasifikimi i kredive ......................... 102
7
5. Shfrytzimi dhe kthimi i kredive ...................... 104
5.1. Shfrytzimi i kredis .......... 104
5.2. Kthimi i kredis .......... 105
Tema 6: FORMIMI I MIMIT T PRODHIMIT

1. Vrtetimi i shpenzimeve ................... 111
2. Nocioni dhe struktura e mimit kushtues...................... 112
2.1. Definimi dhe esenca e mimit kushtues......... 112
2.2. Struktura e mimit kushtues....... 113
3. Llogaritja shpenzimeve direkte dhe indirekte .................. 114
3.1. Cilat jan shpenzimet direkte dhe indirekte ...... 114
3.2. Metodat e llogaritjeve (kalkulimeve) t shpenzimeve direkte dhe indirekte...... 115
Tema 7: PARIMET THEMELORE EKONOMIKE T PUNS

1. Produktiviteti n pun .......................... 125
1.1. Nocioni i produktivitetit ................ 125
1.2. Thelbi i produktivitetit .............. 125
1.3. Produktiviteti nga aspekti i ekonomis nacionale ................. 126
1.4. Matja e produktivitetit t puns .................... 127
1.5. Faktort prej t cilve varet produktiviteti i puns ........................... 130
2. Ekonomizimi n pun............................... 132
2.1. Thelbi i ekonomizimit ................... 132
2.2. Nocioni i ekonomizimit ................. 133
2.3. Ekonomizimi dhe produktiviteti i puns ................... 133
2.4. Matja e ekonomizimit .................... 134
2.5. Faktort e ekonomizmit ..................... 137
3. Rentabiliteti (profitabiliteti)............................... 138
3.1. Nocioni dhe esenca e rentabilitetit ................. 138
3.2. Matja e rentabilitetit.................... 139
3.3. Faktort e rentabilitetit ................... 140
Literatura ................................. 143
8
Tema 1 Roli dhe rndsia e biznesit t vogl
ROLI DHE RNDSIA E

BIZNESIT T VOGL
PERMBAJTJA E TEMS :
Kuptimit i ekonomis s tregut
Ekonomia e tregut dhe tregu
Ekonomia e tregut ekonomia e przier
Rndsia e biznesit t vogl n ekonomin e tregut
Karakteri i biznesit t vogl
Aftsia konkurruese e biznesit t vogl
Menaxhimi n biznesin e vogl
Karakteri familjar n biznesin e vogl
Roli prodhues i bizneseve t vogla
Ndermarrsia ne bizneset e vogla
Karakteristikat e biznesit t vogl n Republikn e Maqedonis
Parakushtet pr zhvillimin e bizneseve t vogla n Republikn e Maqedonis
Karakteristikat e biznesit t vogl n Republikn e Maqedonis
QLLIMET:
Pas leximit t ksaj teme ju do t jeni n gjendje :
t kuptoni esencn e ekonomis s tregut

t shikoni rndsin e biznesit t vogl n ekonomin e tregut
t shikoni aftsin konkurruese n biznesin e vogl
ta kuptoni rndsin e karakteristikave personale t pronarit n organizimin e biznesit t vogl
t shqyrtoni karakterin familjar n biznesin e vogl
t zbuloni rolin prodhues dhe rndsin e biznesit t vogl
t kuptoni lidhjen ndrmjet ndrmarrsis dhe biznesit t vogl
ti njihni karakteristikat e biznesit t vogl n Republikn e Maqedonis
9
10
1. THELBI I EKONOMIS S TREGUT

1.1. EKONOMIA E TREGUT DHE TREGU
Pr t kuptuar esencn e ekonomis s tregut s pari her duhet t

bhet analiza e nocionit treg. Nocioni treg nnkupton kmbim i organizuar
i t mirave, shrbimeve, parave, kapitalit, letrave me vler, fuqis
puntore, informative etj.,ndrmjet subjekteve ekonomike n nj ekonomi.
N kmbimin formohet mimi si rezultat i baraspeshs s prcaktuar
ndrmjet oferts dhe krkess.Nga ktu vijm n prfundim se nocioni
Kur tregu, ose treg na drejton n katr momente. S pari, n trsin e kmbimit ndrmjet
oferta, krkesa subjekteve ekonomike ne nj ekonomi. S dyti, n raportin konkurrues
dhe mimet e ndrmjet subjekteve ekonomike. S treti, n ekzistimin e tregut integral
zgjedhin problemin me ka nnkupton: treg me shrbime t mira, treg t parave, treg i fuqis
ekonomik qendror:
puntore, treg t kapitalit etj., dhe s katrti, n formimin e lir t mimeve
ka, si dhe pr k t
prodhohet, thon se nn ndikimin e oferts dhe krkess. Kur tregu, ose oferta, krkesa dhe
ekziston ekonomia mimet e zgjidhin problemet ekonomike qendrore: ka, si dhe pr k t
e tregut. prodhohet, themi se ekziston ekonomi e tregut. Pr ta arritur baraspeshn
e nevojshme, tregu i shfrytzon instrumentet e ndrtuara natyrore pr
rregullim, t cilat kryejn:
- seleksionim t prodhimeve t nevojshme

- shfrytzim efikas t resurseve natyrore
- alokacioni i kapitalit dhe investimeve
- alokacioni fuqis puntore
- ndarja e profitit
- stabilizimi i prodhimit dhe shpenzimeve
- stimulimi dhe destimulimi i subjekteve ekonomike gjat
vrtetimit n madhsin, strukturn dhe dinamiks s prodhimeve t
drejtuara pr treg etj.
11
1.2. EKONOMIA E TREGUT EKONOMIA E PRZIER
N mendimin ekonomik, gjithashtu edhe n praktik, thuajse doher

kur bhet fjal pr ekonomin e tregut mendohet n ekonomin n t ciln
t gjitha raportet lidhen dhe realizohen n treg. Por veprimtaria e tregut
Nocioni ekonomi shpesh ka ndikim negativ n segmentet sociale, ekonomike dhe politike t
e kombinuar,
na drejton n
shoqris. Pr kto arsye Qeverit gjat realizimit t politiks ekonomike
ekonomin n t shfrytzojn masa dhe instrumente pr zvoglimin e veprimtaris s lir n
ciln, qeveria ka treg me ka kufizojn raportet e njjta t tregut, ose t njjtn ekonomi t
rol dhe ndikim tregut. Nga ktu mund t thuhet se sot ekonomia e tregut n formn e saj
t rndsishm t pastr nuk ekziston, pr shkak se pr at ekzistojn kushte shoqrore.
n formimin e
raporteve t tregut
Do t thot se kur prmendet ekonomia e tregut n esenc mendohet pr
ndrmjet subjekteve ekonomin e przier.
ekonomike. Ekonomia bashkkohore e tregut (e przier) i ka kto karakteristika:
- ekzistim dhe respektim i ligjeve prodhuese, si sht Ligji pr
ekonomin nga madhsia
- ekzistim dhe respektim i ligjeve t tregut, si jan Ligji pr
ofertn dhe Ligji pr krkesn ;
- ekzistim i intervenimeve shtetrore rreth rrjedhave ekonomike.
Qeverit e gjitha shteteve n bot kan rol t rndsishm n
ekonomit e vendit, sepse miratojn masa dhe instrumente
ekonomike (politike) pr rregullimin e veprimtaris s tregut :
- ekzistim i elementeve t konkurrencs bashkkohore, ose nj
numr i madh i shitoreve t vogla dhe pavarura t shrbimeve t
njjta ose t ngjashme.
- dominim i strukturave t tregjeve oligopolistike n
shum industri, si :industrin automobilistike, industrin
farmaceutike,industrin e aeroplanve.
- Pjesmarrjen e monopoleve n korniza t disa degve strategjike
si: ujsjells, gazsjells, elektrodistribucion etj.
- pjesmarrjen n konkurrencn monopolistike nga e cila
ekzistojn nj numr i madh i ndrmarrjeve t cilat shesin
prodhime t diferencuara t ashtuquajtura : prodhime me
kualitet te ndryshm
12
2. RNDSIA E BIZNESIT T VOGL N

EKONOMIN E TREGUT
Njsit prodhuese dhe shrbyese t vogla doher kan qen
subjekte tipike ekonomike n ekonomin e tregjeve. Ambienti i tregut,
pronsia private dhe liria e nisms private jan rrethimi m i natyrshm
pr zhvillimin e tyre. Pr kt shkak ato konsiderojn zhvillimin m t
rndsishm n ekonomit e llojit t tregut.
Procesi i rritjes s numrit t bizneseve t vogla n ekonomit me
orientim t tregut intensifikohet n mesin e viteve t 80-ta t shek t kaluar.
M pas ky proces inkuadroi edhe shtetet me zhvillim t pa mjaftueshm si
dhe shtetet n tranzicion.
Kjo sht si rezultat i dy faktorve:
1. Nga teknologjit e reja, t krijuara rreth mikroelektroniks, t
cilat mundsuan paraqitjen dhe zhvillimin e numrit t madh t bizneseve
t vogla;
2. N fleksibilitetin e bizneseve t vogla me rast ato m leht u
merrnin me krizat ekonomike ne periudhn e kaluar.
Rndsia e bizneseve t vogla sht e madhe sepse pozitivisht ndikon rreth
zhvillimit rrjedhave ekonomike te secilit shtet. Kjo rndsi shikohet nga
kto efekte pozitive:
Bizneset e vogla hapin vende t reja t puns ;
Bizneset e vogla e angazhojn kapitalin lir t qytetarve dhe
bizneseve;
Bizneset e vogla i aktivizojn t gjitha resurset lokale n prdorim;
Bizneset e vogla mundsojn zvoglimin e papunsis lokale
Bizneset e vogla n mnyrn m t leht i prvetsojn prvojat e
reja me ka kontribuojn pr rritjen e madhsis, strukturs dhe t cilsis
s prodhimit, duke i rrnuar strukturat monopole t tregut.
Bizneset e vogla veprojn mbi bazn kooperative, ndihmojn t
zvoglohen shpenzimet pr prodhimin e bizneseve t mdha.
Bizneset e vogla shpesh prdorin teknologji universale ka
mundson kursimin e resursit m t shtrenjt-kapitalit. Kjo teknologji n
13
t njjtn koh sht shum fleksibile dhe mundet t prdoret pr qllime

t ndryshme dhe riorganizim prodhues t shpejt, n prputhje me kushtet e
tregut.
Bizneset e vogla sigurojn m shum beneficione pr ekonomin
lokale. N m shume shtete, bizneset e vogla n nivel lokal mundsojn
m shum vende t puns n raport me bizneset e mdha. Gjithashtu, ato
mundsojn ambient m t volitshm social pr popullatn dhe kryejn
riinvestime m t mdha t profiteve n mjedisin lokal.
Bizneset e vogla jan veanrisht t ndryshueshme d.m.th. shpejt
reagojn n ndryshime tregtare dhe adaptohen n krizat ekonomike.
Arritjet e fundit t teknologjis mundsuan q bizneset e vogla t
paraqiten edhe n sektort me fitime t larta t ekonomis etj.
3. KARAKTERI I BIZNESIT T VOGL

3.1. AFTSIA KONKURUESE E BIZNESIT T VOGL
Konkurrenca Bizneset e vogla aftsin e tyre konkurruese i zhvillojn nprmjet
e mimit sht dy strategjive edhe at: konkurrencs s mimit dhe konkurrencs
e prcaktuar me
ndryshueshmrin e
strategjike. Kto dy strategji themelohen n bashkimin e instrumenteve t
mimit si instrument marketingut :prodhimi, mimi, distribuim dhe promovimi.
themelor me t cilin Konkurrenca e mimit sht e prcaktuar me ndryshueshmrin e
ndrmarrja ndikon mimit si instrument themelor me t cilin ndrmarrja ndikon rreth krkess
rreth krkess s s prodhimeve t veta. Rreth konkurrencs s mimit ndikojn dy grupe t
prodhimeve t veta.
faktorve: interne dhe eksterne.
a) Faktort intern jan harxhimet e prodhimit si determinim
themelor pr prcaktimin e lartsis s mimit t prodhimit.
b) Faktort eksterne: ndikimi i oferts dhe krkess n treg,
konkurrencs, si dhe masat politiks ekonomike t shtetit n sfern e
mimeve.
Me kt strategji bizneset e vogla arrijn efekte n afat t shkurtr
dhe e aplikojn si reaksion n ndryshimet e shpejta n kushte t tregut.
Konkurrenca e mimit sht e prcaktuar me ndryshimin e mimit
me t cilin ndrmarrja ndikon rreth krkess t prodhimeve t veta.
14
Konkurrenca strategjike (funksionale) realizohet nprmjet

Konkurrenca prodhimit, kanaleve te distribuimit dhe promocionit.
strategjike a)Bizneset e vogla e zhvillojn aftsin konkurruese nprmjet
(funksionale) prmirsimit t karakteristikave t prodhimit: prmirsimin e kualitetit t
realizohet nprmjet prodhimit, prsosmria e funksionalitetit t prodhimit, zhvillimin e dizajnit
prodhimit, kanaleve
te distribuimit dhe t prodhimit, prmirsimin e paketimit dhe ambalazhit t prodhimit, oferta
promocionit. t shrbimeve t shitjes dhe postshitjes etj.
Konkurrenca strategjike ka pr qllim t siguron zhvillim stabil t
ndrmarrjes n afat t gjat. Rndsia e mimit si faktor i konkurrencs
n ekonomin e tregut sa m shum bie n llogari t faktorve jomimor t
cilt kontribuojn pr rritjen e shitjes.
b)Kanalet e distribuimit prfaqsojn segment t rndsishm n
zhvillimin e aftsis konkurruese.Zgjedhja e ndrmjetsuesve,numri i
distributorve,efikasiteti i distributorve mundson q me koh t dorzojn
prodhimet deri tek shitsit pr fitimin e aftsis konkurruese.
c)Promovimi gjithashtu sht faktor i rndsishm i konkurrencs.
Promovimin e prbjn aktivitete konkrete me t cilin lind
komunikata mes bizneseve t vogla dhe blersit me qllim:t trhiqet
kujdesi i blersve: t sfidohet interesi i tyre, t sfidohet dshira pr blerje,
t rritet shitja.
3.2. MENAXHMENTI N BIZNESIN E VOGL
Dihet se biznesi i vogl ka struktur t thjesht t organizimit

dhe t udhheqjes me t ciln pronart e bizneseve t vogla njkohsisht
paraqiten edhe n rolin e menaxherve.
Renditja organizative e biznesit t vogl sht e thjesht dhe shpesh
her i br n mnyr elementare varsisht nga sasia dhe ndrlikueshmria
e qllimeve dhe t detyrave t puns. Aktivitetet e puns nuk jan n
mnyr precize t ndara dhe nuk ekziston specializim. Porosia, shitja,
financat, vendosshmria dhe aktivitetet e tjera jan t koncentruara tek
pronari menaxheri.
15
Kjo shpie drejt gjendjes s a.q kurthi pr baz, gjegjsisht pronari q

zhvillon biznesin deri te kufijt e aftsive personale, duke mos shfrytzuar
kreativitetin e t punsuarve. Kjo mund t jet arsyeja pr dshtimin
e biznesit t vogl, vemas pr shkak t mostrajnimit t pronarve pr
menaxhim, si dhe pr shkak t rezistencs s pronarve-menaxherve pr
prvetsimin e njohurive bashkkohore nga sfera e menaxhmentit.
Me ekzistimin shumvjear dhe punn e suksesshme, biznesi i
vogl fillon t zhvilloj forma m t ndrlikuara organizative formohen
mini sektor, specializohen t punsuarit dhe ngjashm, por m pas nuk
zvoglohet koncentrimi i fuqis dhe i autoritetit t pronarit-menaxher.
Suksesi dhe zhvillimi i biznesit t vogl n mas t madhe varet
nga aftsia dhe nga veorit personale t pronarit-menaxher: ndjenjs s
zhvilluar pr pavarsi n vendimmarrje. Shpirtit garues, gatishmris pr
t punuar vazhdimisht pa orare t caktuar pune.
3.3. KARAKTERI FAMILJAR I BIZNESIT T VOGL
Biznes familjar sht secili biznes n t cilin pronsia dhe kontrolla

Biznes familjar e biznesit jan n duart e antarve t familjes. Biznesi familjar sht i
sht secili biznes prbr prej dy ose m shum antarve t nj familjeje t cilt kan
n t cilin pronsia investuar mjete (para), sende apo t drejta n nj forme t ligjshme t
dhe kontrolli i
biznesit jan n biznesit t organizuar. Biznesi familjar paraqet forc lvizse t ekonomis
duart e antarve s shteteve te zhvilluara. Statistika q prej 70% deri m 90% t bizneseve
t familjes. n perndim te Evrops jan n pronsi familjare ku i njejti edhe gjeneron
gjysmn e bruto prodhimit vendas, flet mjaft pr vendin dhe rolin e
biznesit familjar n zhvillimin ekonomik t nj shteti.
Pjesa m e madhe e bizneseve familjare jan mikro biznese t
cilt punsojn deri m 5 puntor. Interesant sht numri i bizneseve
familjare t cilt punsojn deri m 100 puntor.
Bizneset familjare themelohen me qllim pr tu siguruar punsim
pr pronart themelues dhe pr antaret e familjes s tyre t ngusht edhe at
npr vende menaxhuese. Antart e familjes munden t ken pjesmarrje
direkte dhe indirekte ne biznesin. Pjesmarrja direkte prbhet prej:
16
investimit t parave, sendeve, mundit, t drejtave etj.,prderisa pjesmarrja

indirekte me s shpeshti prbhet prej angazhimit t puns.
Ndrmarrjet e sotshme t vogla dhe t mesme kane filluar si
mikrobiznese t themeluara n pronsi individuale. M von, me pun
t suksesshme, ato jan transformuar n nj form m t ndrlikuar t
organizimit: partner, shoqri me prgjegjsi t kufizuara apo shoqri
aksionare. Biznes familjar sht secili biznes n t cilin kontrolli dhe
pronsia e biznesit jan n duart e familjes.
3.4 ROLI PRODHUES I BIZNESEVE T VOGLA
1. Bizneset e vogla si inovator

Ndrmarrjet e Bizneset e vogla paraqesin nj faktor vital t zhvillimit n seciln
vogla lajmrohen ekonomi. Ata m s shpeshti i zhvillojn individual t cilt posedojn
si inovator t aftsi prodhuese dhe nj shpirt kreativ.
produkteve,
shrbimeve dhe Prvoja ne tregjet ekonomike tregon se n shum deg t industris si
teknologjive t reja, dhe ne tregtin, ndrmarrjet e vogla jan m t adaptueshme n ndryshimet
m shum se sa tregtare nga ndrmarrjet e mdha, dhe n nj koh lajmrohen si inovator
ndrmarrjet e mdha t produkteve t reja, shrbimeve dhe teknologjis. Shum inovacione t
prodhuese. mdha dhe t rndsishme shpeshher rrjedhin prej ndrmarrjeve t vogla.
Ndrmarrjet e vogla, apo novator, i kan krijuar kompjutert personal,
radion, motort me avull, fotokopjen, aparatin fotografues dhe shum
inovacione t tjera. Gjenialiteti i tyre njerzimit i dhuroi: Lapsin kimik,
mbshtjellsin, birn, helikopterin dhe shume zbulime t tjera.
2. Bizneset e vogla si kooperime satelitore
N botn jan gjithnj m tepr t pranishme marrdhniet e
bashkpunimit kooperativ ndrmjet ndrmarrjeve t vogla dhe t mdha,
t njohura si kooperacioni satelitor. Sateliti paraqesin ndrmarrje t
vogla t cilat m s shpeshti i furnizojn ndrmarrjet e mdha me t mir,
shrbime dhe materiale. General Motors p.sh. furnizohet dhe merr
mall nga furnizues ku numri m i madh i tyre jan ndrmarrje t vogla,
numri i t cilve sillet mbi 30 000. Arsyeja pr gjithnj e m t shpeshta
marrveshje kooperative ndrmjet bizneseve t vogla e t mdha sht
fakti q ndrmarrjet e mdha nuk mund t ofrojn produkte aq t lira si
bizneset e vogla. Nprmjet kooperimit, bizneset e mdha i zvoglojn
shpenzimet mesatare dhe e zmadhojn produktivitetin, a bizneset e vogla
sigurojn plasman t prodhimeve t tyre, me ka e zvoglojn rrezikun e
falimentimit.
17
3.5. NDRMARRSIA N BIZNESET E VOGLA
Ndrmarrsia paraqet proces t zbulimit t mundsive dhe

ndrmarrjes s aktiviteteve (riziqe) pr realizimin e atyre mundsive,
me prdorje racionale t resurseve. Fjala ndrmarrsi m s shpeshti
Ndrmarrsia ndrlidhet pr mikro, ndrmarrjet e vogla dhe ndrmarrjet e mesme, t
paraqet proces cilat n ekonomit bashkkohore marrin pjes me m shum se 95% prej
t zbulimit t
mundsive dhe
numrit t prgjithshm t ndrmarrjeve dhe punsojn rreth 80% t fuqis
ndrmarrjes s puntore ne prgjithsi.
aktiviteteve (riziqe) Ndrmarrsit jan njerz t cilt dallohen me inovativitetin,
pr realizimin e energjin e madhe pr pun dhe dinamikn n kryerjen e aktiviteteve,
atyre mundsive, me ndrmarrjen e rizikut dhe ballafaqimin me at, kreativiteti dhe orientimi
prdorje racionale t
resurseve.
kah suksesi individual si dhe suksesi i ndrmarrjes personale.
Pronart e bizneseve t vogla pa ndalur krkojn dhe krijojn
shanse. Ata nuk presin q tjetr kush tiu siguron resurse ose tiu krijon nj
moment t prshtatshm pr t filluar me biznes ose ta zgjerojn biznesin
ekzistues. Ndrmarrsit e vrtet shanset pr biznes i krkojn n ndryshimet
: ndryshimet e mimeve, ndryshimet e nevojave t konsumatorve,
ndryshimet e mods, ndryshimet sezonale, ndryshimet e ligjeve etj. N qoft
se e gjejn ose e njohin shansin ata jan t gatshm q t investojn mjete
q i posedojn ata ose mjete t huazuara n at biznes, duke e ndrmarr
rizikun pr dshtim. Dshtimi dhe falimentimi i numrit t madh t bizneseve
t vogla bhen pr shkak t mungess s ndrmarrsit n ata.
Pronart e bizneseve t vogla pa shpirt t ndrmarrsit rnd
i zbulojn mundsit, ndrmarrjen e tyre e udhheqin duke menduar se
suksesi varet nga begatia e resurseve dhe se profiti do t vjen vet pas
vetit. Ata presin q dikush tjetr duhet tiu krijon kushte dhe resurse pr
zhvillimin e biznesit t tyre.
4. KARAKTERISTIKAT E BIZNESIT TE VOGL

N R. MAQEDONIS
4.1. PARAKUSHTET PR ZHVILLIMIN E BIZNESEVE
T VOGLA N R. MAQEDONIS
Zhvillimi i bizneseve t vogla n Maqedoni sht i determinuar nga

m shum faktor: sistemi politik n t ciln jan zhvilluar marrdhniet
18
ekonomike- shoqrore, niveli i zhvillimit ekonomik, rrethi, disa gjendje

dhe ndikime nga organizata ndrkombtare etj.
N t kaluarn, n Maqedoni kan ekzistuar forma t biznesit
privat n zejtarin dhe bujqsin, por prap se prap, nuk mundet t thuhet
se n at koh iniciativa e biznesit privat ka funksionuar n mnyr t
organizuar dhe se ajo ka qen sistematikisht e prkrahur.
Kushtet e sotshme dhe mundsit pr zhvillim t biznesit t vogl n
R. Maqedonis jan t ndryshuara dhe t prmirsuara n mas t madhe.
Ndryshimet e tilla jan t krijuara falas ekzistimit t ktyre kushteve :
Ekzistimit t prakss siprmarrse dhe t aftsive siprmarrse
tek menaxhert n R. Maqedonis si parakusht kryesor pr paraqitjen e
iniciativs personale e cila manifestohet me hapjen e nj numrit t madh t
ndrmarrjeve.
Zhvillimi i sektorit financiar, veanrisht paraqitja e nj numri
t madh bankash t cilat ofrojn programe pr zhvillim dhe kredite t
volitshme pr hapjen dhe zhvillimin e ndrmarrjeve t vogla dhe t mesme.
Orientimi Evropian i ekonomis maqedonase mundson lidhje
intensive t bizneseve t vogla e t mdha me partnert nga Unioni
Evropian, duke shfrytzuar prvoja t cilat na kontribuojn pr zmadhimin
e mundsive pr pun dhe zhvillim.
Marrja e vendimeve ligjore nga prvojat evropiane kontribuoi pr
zhvillimin m t shpejt t sektorit privat: sjellja e sistemit t regjistrimit
vetm prej nj sporteli, nj procedur doganore m t thjesht, lehtsime
t taksave pr biznese t vogla t sapoformuara etj.
Zhvillimi dhe shumllojshmria e institucioneve arsimore n
programet edukative gjithnj e m shum mundsojn krijim t kuadrit
t kualifikuar i cili ardhmrin dhe perspektivn e vet e sheh tek hapja e
bizneseve personale ne t cilat do ti zbatojn diturit dhe aftsit e fituara.
4.2. KARAKTERISTIKAT E BIZNESIT T VOGL N

REPUBLIKN E MAQEDONIS
Karakteristikat kryesore te biznesit t vogl n R. Maqedonis pr

nga aspekti i rolit dhe rndsis s tij, udhzon tek prfundimet vijuese:
19
Pjesa m e madhe nga firmat e regjistruara n R. e Maqedonis jan

biznese mikro, dhe jo biznese t vogla. Ky prfundim rrjedh nga fakti se nj
numr i madh i ndrmarrjeve n R. e Maqedonis kan nj nga tre t punsuar.
Shumat mesatare t kapitalit fillestar dhe rezervat, si dhe vlera
mesatare e mjeteve t prhershme n nj firm jan shum modeste.
Numr i madh i bizneseve t vogla merren me tregti. Kjo gjendje
sht e zakonshme, nse dihet prvoja e ekonomis s zhvilluar tretgtare,
n t ciln pikrisht n tregti vjen deri te akumulimi i rndsishm i kapitalit
monetar, i cili m tej investohet n veprimtarit prodhuese.
Pjesmarrja e bizneseve t vogla n ekonomin e R. Maqedonis
sht e madhe. Ky prfundim themelohet n analizn mbi m shum
kriteriume si: numri i firmave t regjistruara, t ardhurat totale t realizuara,
numri i t punsuarve, shpenzimet totale t realizuara, madhsia e profitit
t realizuar, madhsia e humbjes s realizuar etj.
Numr i rndsishm i bizneseve t vogla merren me zejtari. Kto
biznese luajtn rol t rndsishm n zhvillimin n periudhn e kaluar. Disa
prej biznese t vogla zejtare t cilat u paraqitn n vitet e 90 t shekullit
te mparshm, sot jan t shndrruara kapacitete industriale t vogla, me
orientim t theksuar t zhvillimit.
Investimet n mjete fikse ne bizneset e vogla dhe t mesme ne R.
Maqedonis shnojn rritje intensive.
Bizneset e vogla jan shum pak t prfshira n industrin dhe
xeheroret, edhe pse vrehen ndryshime pozitive m s shumti npr
degt tradicionale si: industria ushqimore, industria e tekstilit, prodhimi i
aksesorve t lkurs etj.
Lidhja e bizneseve t vogla me bizneset e mdha n R. Maqedonis
sht ende e vogl dhe jo e zhvilluar, prkatsisht ekziston mangsi e
bashkpunimit n baze kooperative.
20
PRMBLEDHJE 1
Kur tregu, prkatsisht oferta,krkesa dhe mimet e zgjedhin

problemin qendror ekonomik: far, si dhe pr k t prodhohet,themi se
ekziston ekonomia e tregut.Ekonomia e tregut n formn e saj t pastr nuk
ekziston pr shkak se pr at nuk ekzistojn kushte shoqrore. Kur prdoret
kuptimi ekonomia e tregut, n t vrtet n ekonomi t przier. Teknologjit
e reja t bazuara mbi mikroelektronikn e mundsuan zhvillimin e nj
numri t madh biznesesh.
Fleksibiliteti i bizneseve t vogla iu mundson me leht t dalin
prej krizave ekonomike. Konkurrenca strategjike ka pr qllim q t
siguroj nj zhvillim stabil t biznesit t vogl n nj afat t gjat. Rndsia
e mimit si faktor tregtar i konkurrencs gjith e m shum ulet pr shkak
t faktorve jo mimor t cilt gjithnj e m shum po kontribuojn pr
zmadhimin e shitjes. Biznesi familjar sht i prbr prej dy ose m shum
antareve t cilt investojn mjete (para), sende ose t drejta n ndonj
form ligjor t biznesit t organizuar. Numri m i madh i bizneseve t
regjistruara ne Maqedoni jan mikro biznese, jo biznese t vogla. Numri
m i madh i tyre gjinden n veprimtarin tregtare, mirpo po ashtu edhe
nj numr i rndsishm jan n zejtari. N R. Maqedonis shum pak
biznese t vogla jan t prfshira n miniera dhe industrin.
NOCIONET KYE
EKONOMIA TREGTARE
EKONOMIA E PRZIER
BIZNESI FAMILJAR
SIPRMARRSIA
Pyetje pr diskutim :
1. far paraqet ekonomia tregtare e sotme?
2. Prej ku del rndsia e biznesit t vogl?
3. ka sht konkurrenc e mimit, e far konkurrenca strategjike?
4. Cilat biznese konsiderohen si biznese familjare?
5. ka nnkupton nga kuptimi ndrmarrsi?
6. N far kushte zhvillohen bizneset e vogla n Maqedoni?
7. Me ka dallohet biznesi i vogl n Maqedoni?
21
22
Tema 2 Fillimi i biznesit personal
FILLIMI I BIZNESIT
PERSONAL
PRMABJTJA E TEMS:
Arsyet pr fillimin e biznesit personal

Mnyrat e fillimit te biznesit personal
Blerja e ndrmarrjes ekzistuese
Themelimi i nj ndrmarrjes s re
Prparsit dhe mangsit e blerjes s ndrmarrjes ekzistuese
dhe themelimit t ndrmarrjes personale
Prparsit dhe mangsit e blerjes se ndrmarrjes ekzistuese
Prparsit dhe mangsit e themelimit te ndrmarrjes personale
Procedura e themelimit t biznesit t ri
Zgjedhja e emrit t ndrmarrjes
Zgjedhja e lokacionit t biznesit
Procedura e themelimit t shoqris tregtare
QLLIMET:
Pas leximit t ksaj teme ju do t jeni n gjendje:
ti njihni arsyet pr fillimin e biznesit personal

ti shpjegoni mnyrat e fillimit t biznesit personal
ti dalloni prparsit dhe mangsit gjat blerjes s ndrmarrjes ekzistuese
ti dalloni prparsit dhe mangsit gjat themelimit t biznesit personal
ta kuptoni procedurn e fillimit t biznesit t ri
23
24
1. ARSYJET PR FILLIMIN E BIZNESIT

PERSONAL
1.1. KA SHT E DOMOSDOSHME PR FILLIMIN E
BIZNESIT?
Thuajse nuk ekziston njeri i cili t paktn njher n jet nuk

ka dashur t ket biznes personal, t ket liri n vendimmarrje, t
jet i suksesshm dhe t fitoj shum para. Por donjri duhet t dij
se bota e biznesit sht si nj ndeshje, ndrsa pr ndeshje nevojiten
prgatitje gjithprfshirse, vetbesim, qndrueshmri, vullnet,
marrjen e rrezikut dhe dshir t madhe pr sukses. Gjat fillimit t
biznesit rndsi m t madhe kan:
motivimi pr biznes (dshira pr t fituar a.q realizimi i fitimit, t
vendost kontroll mbi parat, t sigurohet nj ardhmri e sigurt pr vete
dhe pr familjen, t sigurohet statusi dhe prestigji n shoqri, pr t qen i
fuqishm dhe autoritativ);
mjedisi n t cilin do t zhvillohet biznesi;
prvoja dhe rndsia pr biznesin; dhe
karakteri i personalitetit i cili fillon biznesin (dshira pr sukses,
besim, vendosmri, kmbngulje, vetnjohje, dshira pr prkryerje dhe
pr veprim).
Nxitjet e brendshme tek do individ mund t jen t ndryshme,
por manifestimi i jashtm doher sht nj prmbledhje e procedurave,
t drejtave, detyrimeve dhe praktiks tashm t provuar. Inovacioni sht
doher i kapshm pr at q sht i sigurt n t dhe nuk druhet nga
mossuksesi.
Qndrimi pozitiv mund t ndihmoj shum. Ideja pr fillimin e
biznesit duhet t prpunohet, t mendohet pr t, t ndrtohet plani, t
mblidhen informatat, t krkohet rrugt, t qent kmbnguls dhe i
vendosur.
1.2 CILAT JAN ARSYJET PR FILLIMIN E BIZNESIT

PERSONAL?
Pa marr parasysh mnyrn se si themeluesi do themeloj biznesin

(themelimit t biznesit t vogl ose blerjen e biznesit ekzistues t vogl), si
arsye t mundshme pr fillimin e biznesit personal mund t numrohen:
25
Dshira pr pavarsi Pronari i biznesit t vogl knaqet t

jet vet patron. Ai dshiron t bj dika n mnyrn e vet dhe ta prdor
kreativitetin e vet.
Realizimi i kontakteve t drejtprdrejta Puna krijon mundsi
pr kontakte t drejtprdrejta me investitor, bankier, konsumator, t
punsuar, furnizues dhe shum t tjer.
Fleksibiliteti Biznesi i vogl pasqyrohet me aftsin q t
reagoj n ndryshimet e tregut lokal. Nga ana tjetr, fleksibiliteti do t
thot mundsi q t ndrmerret aksion kolektiv pr vendimet ve m t
marra. Fleksibiliteti mund t ndrlidhet me: sasin e prodhimtaris, vlern
e mimeve, asortimanin dhe ngjashm.
Knaqsia personale Fillimin e biznesit, pronari e prjeton si
vazhdim t knaqsis personale q t mbikqyr se si i njjti zhvillohet
dhe zgjerohet.
1.3. PRPARSIT DHE DOBSIT E FILLIMIT

T BIZNESIT PERSONAL
Vendimi pr t filluar biznes sjell edhe prparsi tjera t
prgjithshme:
Mundsia pr Mundsi financiare Shum pronar t bizneseve t vogla fitojn
fitim sht e m shum para prmes udhheqjes s biznesit personal se sa t ishin t
pakufizuar dhe punsuar tek dikush tjetr. Mundsia pr fitim sht e pakufizuar dhe nuk
nuk varet nga varet nga koha e kaluar n pun. Pronarit t biznesit t vogl i takon tr
koha e kaluar n fitimi i realizuar.
pun. Pronarit t
Puna e sigurt Kur fillon biznesi i vogl, pronari siguron vend t
biznesit t vogl i
sigurt t puns, i cili varet vetm nga zhvillimi i ndrmarrjes.
takon tr fitimi i
realizuar. Punsimi i familjes Fillimi i biznesit t vogl krijon mundsi pr
punsimin e antarve t familjes pr shkak t besimit tek ta.
Sfida Prparsi shum e rndsishme e fillimit t biznesit t vogl
sht sfida e cila shoqron iden. Pronart e din se ekzistojn gjasa t
Suksesi n pun barabarta pr sukses dhe mossukses varsisht nga aftsit e tyre personale,
varet nga dituria e andaj sfida u jep knaqsi psikologjike.
cila nga ana tjetr
n mas t madhe
Krahas prparsive, fillimi i biznesit personal ka edhe disa dobsi:
varet nga prvoja
26
Rreziku nga mossuksesi Pr shkak t faktorve t cilt jan jasht

ndikimit t pronarit, doher ekziston rrezik q biznesi t dshtoj (pronari
ti humb parat e investuara n biznes).
Suksesi n pun Paprvoja - Suksesi n pun varet nga dituria e cila nga ana tjetr n
varet nga dituria e mas t madhe varet nga prvoja. Ekzistojn shum shembuj t pronarve
cila nga ana tjetr t bizneseve t cilt kan dshtuar pr shkak t padituris.
n mas t madhe Paprvoja n menaxhment Funksionimi i suksesshm i biznesit
varet nga prvoja.
t vogl varet edhe nga dituria a.q aftsia e pronarit t biznesit t vogl pr
t qen edhe menaxher (ta planifikoj punn dhe zhvillimin, t organizoj,
t udhheq, kontrolloj, koordinoj dhe ngjashm).
Puna e mundimshme Fillimi i biznesit personal krkon m shum
se tet or pun n dit. Vemas gjat viteve t para, pronari duhet trsisht
ti prkushtohet biznesit, q do t thot koha e lir nuk ekziston.
2. MNYRAT PR FILLIMIN E BIZNESIT

PERSONAL
Ekzistoj disa mnyra pr fillimin e biznesit personal. Deprtimet
m t thjeshta pr fillimin e biznesit nga ana e pronarve jan:
blerja e biznesit i cili ekziston dhe
themelimi i biznesit t ri.
Hulumtimet tregojn se mnyra m e shpesht e fillimin t
biznesit personal sht prmes themelimit t biznesit t ri, m pas vijojn
trashgimia e ashtuquajtur vazhdimi i biznesit personal, huazimi i biznesit,
si dhe blerja e biznesit ekzistues.
2.1 BLERJA E NDRMARRJES EKZISTUESE
Me hyrjen e vendit ton n procesin e tranzicionit n fillim t

viteve t nntdhjeta t shekullit t kaluar, filloi transformimi i pronsis
s kapitalit n ndrmarrjet ekzistuese. Ndrmarrjet e deriathershme
shoqrore u privatizuan, ndrsa m s shpeshti veprohej prmes coptimit
t ndrmarrjeve t mdha shoqrore n m shum ndrmarrje t vogla
dhe shitjen e tyre individve ose njerzve n grupe. Por, kjo nuk sht
mnyra e vetme pr blerjen e ndrmarrjes ekzistuese. Mund t blihet edhe
27
ndrmarrje ekzistuese pronari i t cils, pr arsye t caktuara nuk sht n

gjendje me sukses ta udhheq biznesin, andaj e shet. N t dy rastet, blerja
e biznesit sht ndrhyrje serioze q krkon kujdes t madh.
Hapat gjat blerjes s ndrmarrjes ekzistuese

Arsyet pr blerjen e ndrmarrjes ekzistuese mund t jen t
ndryshme: pr shkak t fillimit t biznesit t ri, pr shkak t zgjerimit t atij
ekzistues, pr shkak t shmangies s vshtirsive gjat fillimit t biznesit t
ri etj.
Q t jet e suksesshme blerja, ndrmarrje ekzistuese duhet ti
ndjek hapat si vijojn:
Prcaktimin e llojit t biznesit q blihet (duhet t kmbngulet q
t blihet biznes pr t cilin ka prvoj dhe dituri)
Gjetjen e biznesit prkats pr blerje (prmes shpalljes n gazet,
prmes ndrmjetsuesit ose prmes rekomandimit me goj).
Analizimit t biznesit q sht ofruar pr shitje (lloj i biznesit,
lokacionit, madhsis, qarkullimit, analizs s menaxhmentit)
Po ashtu, duhet t bhen prpjekje q t mblidhen sa m shum
informata pr ish-pronarin, pr punn e tij dhe pr arsyet pr shkak t
cilave ai e shet ndrmarrjen e vet.
Vlersimi i biznesit
Q t merret vendim pr blerjen e biznesit ekzistues sht vshtir
meq pronari i ardhshm prballet me nj varg t njerzve t panjohur dhe
dilemash. Vet vendimi sht nj gj komplekse dhe q t jet i drejt,
duhet t merret n baz t numrit t madh t informatave pr ndrmarrjen
q sht ofruar n shitje, pr punn e saj t deritanishme, por edhe pr
faktort e rrethimit ekstern prej t cilave varet puna e saj e ardhshme. Andaj,
vendimi pr blerjen e nj biznesi t caktuar ekzistues duhet t merret n
baz t rezultateve t nj analize t prgjithshme e cila duhet t prmbaj:
1. Hulumtimin e arsyeve pr shitjen e biznesit
2. Analizimin e dokumentacionit pronsor juridik
3. Analizimin e profitabilitetit
4. Analizimin financiar dhe
5. Analizimin e rrethimit
28
Pyetjet e para pr t cilat pronari i ardhshm duhet t gjej

prgjigje jan: Pse shitet biznesi ekzistues? far sht gjendja e vrtet e
ndrmarrjes t ciln dshiron ta blej?
Vetm informatat Vetm informatat e sakta mund t japin fotografi objektive pr
e sakta mund t gjendjen dhe punn e ndrmarrjes, andaj duhet t mblidhen informata prej
japin fotografi m shum burimeve: nga bankat, klientt, furnizuesit, kreditort, gjykatat,
objektive
drejtoria pr t ardhura etj.
pr gjendjen
dhe punn e Arsyet pr shkak t cilave nj biznes i caktuar shitet mund t jen t
ndrmarrjes. ndryshme: pr shkak t puns s keqe, pr shkak t dshirs pr t hyr n
ndonj biznes tjetr, pr shkak t pleqris dhe mospasjes s trashgimtarit
ose pr shkak t dikaje tjetr. N vendin ton, n periudhn e tranzicionit,
arsyeja m e shpesht pr shitjen e ish-ndrmarrjeve shoqrore ishte nevoja
pr ndryshimin e pronsis nga ajo shoqrore n private. Por, kushtet nn
t cilat bhet shitja n kt rast jan m t ndryshme se ato kur bhet fjal
pr shitje klasike t biznesit prej ndonj pronari t njohur ndaj tjetrit.
shtja tjetr t cils duhet vn kujdes t veant sht
rregullshmria e dokumentacionit pronsor juridik meq dokumentacioni
i rregullt pr pronsi sht kushti kryesor pr fitimin ligjor t s drejts s
pronsis s atij q blen biznes. Me fjal tjera askush nuk mund t shet
dika q nuk sht e tij; nuk sht trsisht e tij, apo sht e pandar; dika
q sht vn nn hipotek pr sigurimin e ngritjes s kredis ose dika q
sipas dispozitave pozitive ligjore sht jasht qarkullimit.
Analizimi i profitabilitetit nnkupton shqyrtimin e fitimit t
realizuar t ndrmarrjes gjat viteve t fundit q mund t arrihet prmes:
analizimit t qarkullimit t prgjithshm t ndrmarrjes gjat periudhs
s kaluar, analizimit t investimeve q i ka br ndrmarrja, analizimit t
rritjes dhe zhvillimit t arritur, analizimit t rrogave t t punsuarve etj.
Po ashtu preferohet q t bhet edhe vlersim i tregut dhe sasis s shitjes
si dhe t shqyrtohen mundsit pr zgjerimin e tregut dhe pr rritjen e
shitjes.
Gjendja financiare e ndrmarrjes mund t kuptohet prmes
madhsis dhe vlers s prons edhe at: t objekteve, pajisjes, mjeteve
transportuese, rezervave etj, m tej vlers s t gjitha krkesave ndaj
ndrmarrjeve dhe individve tjer dhe vlers s t gjitha borxheve. Po ashtu
duhet bhet analiz e gjendjes s objekteve dhe pajisjes, infrastrukturs s
29
nevojshme dhe t investimeve t nevojshme pr rinovimin e kapaciteteve

dhe zvendsimin e makinave t vjetruara.
Pr n fund, me rndsi jo t vogl sht edhe analizimi i rrethimit.
Ndikim dhe rndsi t madhe pr suksesin e biznesit n t ardhmen kan
gjendjet n rrethimin si pr shembull: gjendja n shtet, ekonomia, vemas
dega ekonomike n t bn pjes, gjendja n komunn ku biznesi vepron
etj. Pr t kuptuar gjendjet n rrethimin duhet t bhet SOT analiza me
rast do t fitohen informata pr prparsit dhe dobsit e konkurrencs,
pr nevojat e klientit, pr imazhin e fituar t ndrmarrjes n rrethim etj.
2.2 THEMELIMI I NDRMARRJES S RE
Themelimi i ndrmarrjes s re sht m e komplikuar dhe m e

rrezikshme se blerja e ndrmarrjes ekzistuese meq e njjta sht prcillet
me shum gjra t panjohura dhe t pa definuara. Pr kt shkak, suksesi ose
Suksesi ose mossuksesi i ndrmarrjes s re n mas t madhe varet nga parashikimet e
mossuksesi i
ndrmarrjes s
themeluesit. Q t bhen parashikime reale, themeluesi i biznesit domosdo
re n mas t t bj studim pr qndrueshmrin e ides s vet e cila duhet t prmbaj
madhe varet nga analiz t prgjithshme edhe at: analiz t tregut, analiz t lokacionit,
parashikimet e analiz t prodhimtaris (procesit t dhnies s shrbimit), analiz t
themeluesit financave dhe t rregullativs ligjore.
1. Hulumtimi i tregut Hulumtimi i tregut paraqet mbledhjen e
informatave pr karakteristikat e tregut n t cilin planifikohet realizimi i
ides, informatat pr karakteristikat e klientve potencial dhe informata
pr karakteristikat e konkurrencs ekzistuese.
Lidhur me karakteristikat e tregut, do t duhej t sigurohen informata
pr madhsin e tregut, shprndarjen gjeografike t tregut, informata pr
at se cilat t mira dhe shrbime shiten, me far mimi shiten, n far
sasi shiten, cilat prodhime krkohen n treg (trende) dhe cilat kushte t
shitjes prdoren n treg pr momentin.
30
Analizimi i klientve ka t bj me: moshn, gjinin, vendin

e jetess, fuqin blerse, cilt klient blejn, pse blejn, ka presin nga
prodhimi, cilat jan dshirat dhe pritjet e tyre.
Lidhur me konkurrencn, duhet t sigurohen informata pr: mimin
e prodhimit t tyre, cilsin e prodhimit konkurrues, kushtet e shitjes q
i ofron dhe reagimin e konkurrentve pas paraqitjes s prodhimit ton n
treg.
Analiza e lokacionit vendi ku do t locohen objektet e
ndrmarrjes sht po ashtu shum me rndsi pr suksesin e biznesit,
vemas n aspektin e afrsis s tregut, qasjes, infrastrukturs, qasjes s
fuqis s puns, mundsive pr zgjerimin e kapacitetit t biznesit etj.
Analiza e prodhimtaris (procesi i prodhimtaris) lidhur me
realizimin e ides personale, q t prodhohet nj produkt i mir, duhet t
analizohen lndt para dhe materialet q do t prdoren, fuqia e nevojshme
e puns si dhe teknologjia q do t prdoret.
Lidhur me sigurimin e lndve t para dhe materialeve t cilat do t
prdoren n prodhimtari ose furnizimet e prodhimeve t gatshme t cilat do
t shiten, duhet t gjenden disa furnizime alternative, duhet t shqyrtohet
se n far sasi do t furnizohen dhe sa mjete financiare do t harxhohen
pr t.
3. Analiza e fuqis s puns ka t bj me kualifikimet e nevojshme t
t punsuarve, profesionalizmin dhe prvojn e nevojshme t t punsuarve
si dhe ekipin e nevojshm menaxherik. Lidhur me teknologjin e cila
do t shfrytzohet, duhet shqyrtohen se cilat jan makinat e nevojshme,
veglat dhe pajisja tjera, objektet, hapsira prodhuese, hapsira shitse dhe
prgatitja e saj, mjetet transportuese dhe ngjashm.
4. Financat e nevojshme Pr fillimin e biznesit personal t
domosdoshme jan mjetet financiare, ndaj n kt aspekt duhet ti kushtohet
vmendje m shum gjrave: sa mjete financiare jan t nevojshme pr
fillimin e biznesit, ku do t gjenden (kursimi personal, huaja, parat
familjare, kredit nga bankat ose nga institucionet tjera financiare), n ciln
mnyr kredit do t sigurohen, sa duhet t jen t ardhurat e prgjithshme
q pas refuzimit t shpenzimeve t mbesin mjete t mjaftueshme pr
31
mbijetes, por edhe pr zhvillim t ashtuquajtur pr investime shtes n

biznesin.
5. Analiza e rregullativs ligjore Realizimi i ides biznesore gjegjsisht
fillimi i biznesi domosdo duhet t jet n pajtim me rregullativn ligjore.
Andaj domosdo sht t studiohen dispozitat ligjore q kan t bjn
me themelimin e shoqris tregtare, se a ekzistojn kufizime apo duhet
t sigurohen disa kushte t posame. Po ashtu sht e nevojshme q t
analizohen dispozita q kan t bjn me punn e mtejshme t shoqris
tregtare (tatime, dogana, ligj pr marrdhnie pune), pr t vlersuar se a
ka mundsi t njjtat t respektohen n pun ose jo.
3. PRPARSIT DHE MANGSIT E

BLERJES S NDRMARRJES EKZISTUESE
DHE T THEMELIMIT T NDRMARRJES
PERSONALE
3.1 PRPARSIT DHE MANGSIT E BLERJES S
NDRMARRJES EKZISTUESE
Blerja e ndrmarrjes ekzistuese (biznesit t vogl) ka an t

mira dhe t kqija. Me kt mnyr t fillimit t biznesit kursehet koha,
zvoglohen prpjekjet dhe tensione q paraqiten n fillim t puns dhe n
parim, biznesi blihet me mim m t ult.
Si an t mira (prparsi) t blerjes s ndrmarrjes ekzistuese mund
t theksohen ato si vijojn:
1. Sigurimi i lokacionit me blerjen e ndrmarrjes ekzistuese
pronari i ri nuk shpenzon koh pr zgjedhjen e lokacionit prkats pr
biznesin e vet;
2. Mjete t njohura materialo-teknike pr pun: objekte, pajisje,
makina, puntor t trajnuar me prvoj t caktuar;
3. Resurse t njohura njerzore- n ndrmarrjen q blihet jan t
punsuar puntor t kualifikuar dhe t trajnuar me prvoj t caktuar;
4. Mjete m t vogla fillestare financiare ndrmarrja tashm
punon, dhe disponon me rezerva t caktuara t prodhimeve t gatshme, ka
krkesa t papaguara dhe ngjashm.
32
5. Fitimi i realizuar n mnyr m t shpejt - ndrmarrja tashm

ka prvetsuar treg t caktuar dhe ka krijuar imazh n kt treg;
6. Fitimi i klientve me blerjen e ndrmarrjes zakonisht fitohen
edhe klient ekzistues;
7. Planifikimi m i leht dhe m i organizuar i puns puna tashm
sht planifikuar dhe organizuar, ndaj m thjesht sht t bhen disa
ndryshime pr prmirsime, se sat planifikohet dhe organizohet pr her
t par;
8. Rrezik m t vogl n pun meq ekziston treg dhe klient t
definuar, jan vendosur
marrdhnie me bankat dhe me furnizuesit, ka distribuues t njohur.
Por, prve prparsive t theksuara, blerja e ndrmarrjes ekzistuese
karakterizohet edhe me dobsi t caktuara meq me blerjen trashgohen
disa negativitete prej ndrmarrjes ekzistuese. Negativitetet e tilla mund t
jen:
1. Lokacioni i zgjedhur i keq - kjo mund t jet arsyeja kye pr
shkak t cils pronari i mparshm e shet biznesin;
2. mimi joprkats shum sht vshtir q realisht t vrtetohet
mimi i ndrmarrjes q blihet. Ajo duhet t jet me vlersim t plot t
biznesit, q t jet e pranueshme mimi i tregut;
3. Objektet dhe mjetet e vjetruara nse ndrmarrja q blihet
disponon me objekte dhe pajisje t vjetruar, do t duhet t investohet n
modernizimin e tyre, q mund t shkaktoj harxhime shtes pas blerjes s
ndrmarrjes.
4. Gjendjet e hasura t kqija: marrdhniet e kqija mes t
punsuarve, marrdhniet e kqija me konsumatort dhe me furnizuesit,
prodhimi (i t mirave dhe shrbimeve) me cilsi t keqe etj.
5. Rezerva joprkatse nse ndrmarrja q blihet nuk ka pasur
planifikim prkats, me blerjen e saj do t ndrmerren edhe shum rezerva
t panevojshme cilat nuk do t shiten.
6. Borxhet veanrisht sht me rndsi pasja e njfar pasqyre
n borxhet e ndrmarrjes meq me blerjen e tyre do t trashgohen edhe
detyrimet e papaguara ndaj subjekteve tjera gj q do ta zvogloj fitimin
e mundshm t ndrmarrjes.
33
7. Imazhi i keq gjat blerjes s ndrmarrjes ekzistuese duhet t

mblidhen edhe informata t cilat kan t bjn me imazhin ekzistues t
ndrmarrjes sipas t cils ai njihet n rrethimin.
Ekzistojn edhe negativitete tjera t cilat mund t paraqiten gjat
blerjes s ndrmarrjes ekzistuese t cilat vshtir mund t parashikohen,
si jan: manipulimet gjat udhheqjes s evidentimit kontabilist dhe
gjat prpunimit t raporteve financiare, klima dhe kultura joprkatse
organizuese, humbja e ish-klientve t rndsishm etj.
3.2. PRPARSIT DHE MANGSIT

E THEMELIMIT T NDRMARRJES
PERSONALE
Edhe themelimi i ndrmarrjes s re ka prparsit dhe negativitetet
e veta.
Negativitetet t cilat lajmrohen tek blerja e ndrmarrjeve
ekzistuese, e q kan t bjn me lokacionin, organizimin e puns, me
gjetjen e potencialeve njerzore, imazhin e ndrmarrjes ekzistuese dhe
ngjashm, ktu mund t evitohen, madje edhe t shndrrohen n prparsi.
Kshtu, si prparsi t themelimit t ndrmarrjes personale mund t
prmenden ato si vijojn:
- themeluesi e zgjedh lokacionin sipas vlersimeve dhe mundsive
personale;
- themeluesi e zgjedh veprimtarin dhe domenin e puns;
- themeluesi e organizon punn;
- ai i zgjedh puntort;
- n ndrmarrjet e reja ekziston mundsia e krijimit t klims
dhe kulturs organizuese t cilat do ti nxisin frymn siprmarrse dhe
inovativitetin.
Megjithat, themelimi i ndrmarrjes s re ka edhe mangsit si
jan:
- rreziku m i madh pr mossukses;
- nevojitet m shum koh dhe prpjekje pr t fituar klient dhe t
ndrtohet imazhi i dshiruar i ndrmarrjes;
- pr fillimin e biznesit t ri nevojiten m shum mjete financiare se
sa pr blerjen e nj biznesi ve m funksional.
34
4. PROCEDURA PR FILLIMIN E BIZNESIT T RI

4.1. ZGJEDHJA E EMRIT T NDRMARRJES
Zgjedhja e emrit t ndrmarrjes sht njra nga vendimet e

rndsishme q duhet ti marr pronari. Pr fat t keq, gjat fillimit t
biznesit, shum pak veta i kushtojn rndsi ksaj shtje. Sot sht shum
e rndsishme q t zgjedhjet emri apo shenja e duhur: t jen dalluese
dhe q japin prshtypje dhe ngjashm. Emrin dhe shenjn mund ti zgjedh
vet pronari, por rekomandohet konsultimi me ndonj marketing agjenci.
Gjat marrjes s vendimit pr emrin e ndrmarrjes, duhet pasur n mendje
se emri duhet t jet i leht pr tu kuptuar, i leht t shqiptohet dhe i
leht t mbahet mend. Duhet t evitohen emrat q jan t ngjashme me
ato t cilat tashm prdoren. Emri mund t paraqet imazh i asaj q e ofron
ndrmarrja, mund ta shpreh cilsin, shpejtsin, shkathtsit, prvojn,
mimet e ulta etj. Po ashtu edhe prodhimi i ndrmarrjes mund t jet pjes
e emrit.
4.2 ZGJEDHJA E LOKACIONIT PR BIZNES
Njra nga vendimet e para q duhet t merret gjat fillimit t

biznesit t ri sht vendimi se a t blihet apo t merret me qira hapsira
afariste. Q t merret vendimi i drejt, nevojiten konsultime me shrbimet
Zgjedhja e
lokacionit pr
kompetente pr planin urbanistik t qytetit, si dhe konsultime me agjencit
biznes mund t pr patundshmri q t merret kshill profesionale dhe informata tjera t
jet vendimtare nevojshme.
pr sukses ose Zgjedhja e lokacionit pr biznes duhet ti kushtohet vmendje e
mossukses t madhe. Lokacioni i zgjedhur i keq nuk sht vetm harxhim i kot i parave,
biznesit
por mund t jet arsye pr dshtimin e biznesit.
Me lokacion pr biznes zakonisht nnkuptohet vendpozita e
objekteve t ndrmarrjes. Zgjedhja e lokacionit duhet t bhet duke
Me lokacion pr
biznes zakonisht marr parasysh m shum faktor, e para se gjithash jan veprimtarit e
nnkuptohet ndrmarrjes ka do t bhet n objektet e tij, afrsia e a.q qasjes deri te
vendpozita e klientt, afrsia e a.q qasjes s fuqis puntore dhe lndve t para, si dhe
objekteve t lidhjet komunikuese.
ndrmarrjes
35
Pr shembull, objektet n t cilat do t zhvillohet procesi i

prodhimtaris, ose hapsira e depos pr t ciln nevojiten m tepr se
qindra metra katror hapsir, mund t locohen m larg se qendra e qytetit
ku mimi i lokacionit sht shum m i ult. N kto raste gjat zgjedhjes
s lokacionit ndikim vendimtar kan afrsia e lndve t para, afrsia e
fuqis s puns dhe lidhjet komunikuese.
Lokacioni i shitoreve koloniale, barnatoreve, floktarive, kiosqeve
dhe bizneseve t vogla t ngjashme, duhet t zgjidhet n afrsi t klientve
potencial, n rrug frekuentuese n qendr t qytetit, n afrsi t
objekteve t mdha ndrtimore n ndonj lagje t caktuar dhe ngjashm.
N kto raste e domosdoshme sht q t kontrollohet edhe frekuentimi
i komunikacionit rreth lokacionit pr biznes q t parashikohet sa sht
numri i vizitorve potencial.
Ndikim t madh mbi zgjedhjen e lokacionit pr biznes ka edhe
ekzistimi i hapsirs pr parkim. Objekti n t cilin blihet ose merret me
qira hapsira afariste duhet t jet n gjendje t mir, t jet e mirmbajtur
dhe ta posedoj tr infrastrukturn e domosdoshme. Me rndsi mund
t jet dhe bizneset fqinj (pr shembull shitoret), varsisht nse jan
konkurrente ose jan sa duhet atraktive pr t trhequr klient edhe pr
shitoret prreth.
Lokacioni pr biznes duhet t studiohet edhe nga aspekti i njerzve
q jetojn ose punojn n mjedisin (kultura, tradita, religjioni ose gjendja
sociale), pr t msuar nse prodhimet e ofruara do t jen trheqse sa
duhet pr ta.
Varsisht nga rajoni i veprimtaris s biznesit (prodhimtaria, tregtia,
ndrtimtaria, shrbimet), gjat zgjedhjes s lokacionit rndsi dominuese
kan faktort e ndryshm. Por edhe kur bhet fjal pr biznes t llojit t
njjt, mund t jen dominues edhe faktort e ndryshm varsisht prej
madhsis s biznesit.
Pr shembull, lokacioni ideal pr furr e cila ka prodhimtari me
sasi t vogl do t ishte ndonj lokacion n objektin e qytetit n t cilin do
t vendosej edhe shitorja pr buk. N kt rast afr sht tr tregu, lidhjet
transportuese jan t shklqyeshme, ndrsa pronari ka mundsi ideale pr
mbikqyrjen e tr procesit. Megjithat, pr biznesin e njjt, por pr sasi
t mdha, lokacioni i till nuk sht fare adekuat.
36
4.3. PROCEDURA PR THEMELIMIN E SHOQRIS

TREGTARE
Sipas teoris juridike, shoqata tregtare themelohet pr shkak t

krijimit t fitimit. Themelues i shoqris tregtare sht personi ose personat
t cilt n mnyr aktive marrin pjes n krijimin e shoqris tregtare dhe
n fillimin e saj me pun. Kta persona i ndrmarrin t gjitha veprimet
dhe formalitetet pr krijimin e shoqris dhe e bartin tr rrezikun e
puns. Themeluesit domosdo sakt ta vrtetojn veprimtarin gjegjsisht
veprimtarit t cilat do ti kryej shoqria dh eta zgjedhin formn juridike
Shoqata tregtare gjegjsisht formn organizative q sht m e prshtatshme pr realizimin
fiton subjektivitet e qllimit pr t cilin sht themeluar shoqria. Po ashtu ato vrtetojn
juridik me edhe shumn e kapitalit q duhet t investohet me ka krijojn bazamentin
regjistrimin e saj e shoqris.
n regjistrin t
cilin e udhheq
Shoqria tregtare fiton subjektivitet juridik me regjistrimin e
Regjistri Qendror themelimit t saj n regjistrin t cilin e udhheq Regjistri Qendror i R.
i Republiks s Maqedonis. Prmes sistemit njsportel pr regjistrim, sigurohet bashkimi
Maqedonis. i t gjitha t dhnave relevante juridike statusore pr fillimin e puns dhe
pr realizimin e t drejtave t subjektit afarist.
Prcaktimi dhe ndarja e numrit t vetm am subjektit pr
regjistrimin dhe prcaktimin e shifrs dhe emrit t veprimtaris s
regjistruar sipas Klasifikimit nacional t veprimtarive dhe shifrs s forms
organizuese t subjektit t regjistrimit.
Vendosja e numrit t vetm tatimor.
Vendosja e llogaris nga banka afariste sipas zgjedhjes s
subjektit t regjistrimit
Informimi i Drejtoris doganore pr subjektet q kan veprimtari
t regjistruar n qarkullim t jashtm.
37
PRMBLEDHJE 2
Arsyet pr fillimin e biznesit personal n t shumtn e rasteve jan: dshira pr pavarsi,
mundsia pr realizimin e kontakteve t drejtprdrejta, fleksibiliteti i biznesit t vogl dhe
ndjenja e knaqsis personale.
Fillimi i biznesit personal mund t realizohet kryesisht pr dy arsye: me blerjen e
biznesit i cili ekziston dhe me themelimin e biznesit t ri. Q t merret vendim pr blerjen e
biznesit ekzistues domosdo sht s pari her t bhet vlersimi i atij biznesi. Pr themelimin
e ndrmarrjes s re domosdo sht bhet hulumtimi i tregut, analizimi i lokacionit, analizimi
i procesit t prodhimtaris (dhnies s shrbimeve), analizimi i financave t nevojshme si dhe
analizimi i rregullativs ligjore.
T dyja arsyet pr fillimin e biznesit personal kan disa prparsi dhe mangsi. Me
blerjen e ndrmarrjes ekzistuese fitohet n koh, zvoglohen prpjekjet dhe tensione dhe n
parim biznesi blihet me mim m t lir.
Procedura pr fillimin e biznesit t ri prbhet prej: zgjedhjes s emrit t ndrmarrjes,
zgjedhjes s lokacionit pr biznes dhe regjistrimi i themelimit n regjistrin tregtar.
NOCIONET KYE
BLERJA E NDRMARRJES EKZISTUESE

THEMELIMI I NDRMARRJES S RE
VLERSIMI I BIZNESIT
HULUMTIMI I TREGUT
LOKACIONI PR BIZNES
FITIMI I SUBJEKTIVITETIT JURIDIK
Pyetje pr diskutim:
Cilat jan arsyet m t shpeshta pr fillimin e biznesit personal?

Cilat jan mnyrat e fillimit t biznesit personal?
N ka prbhet vlersimi i biznesit q blihet?
ka nnkupton me studim pr qndrueshmrin e ides personale pr themelimin e
ndrmarrjes s re?
Numro prparsit dhe mangsit e blerjes s ndrmarrjes ekzistuese?
Cilat jan prparsit dhe mangsit e themelimit t ndrmarrjes personale?
Sqaro procedurn pr themelimin e shoqris tregtare?
38
Tema 3 Planifikimi i biznesit t vogl
PLANIFIKIMI N
BIZNESIN E VOGL
PRMBAJTJA E TEMS:
Nevoja pr planifikimin e biznesit t vogl

Prgatitja pr nisjen e biznesit t vogl
Vlersimi i mundsive pr sukses
Procedura e planifikimit t biznesit
Planifikimi i biznesit
Rndsia e biznes planit
Prmbajtja e biznes planit
Karakteristikat e biznes planit
Prgatitja e biznes planit
Pjest prbrse t biznes planit
Planifikimi strategjik i biznesit
Strategjia, plani strategjik dhe planifikimi strategjik
Thelbi i planifikimit strategjik
QLLIMET:
Pas leximit t ksaj teme Ju duhet t jen n gjendje:
ta kuptoni nevojn e planifikimit n ndrmarrjet e vogla;

ta njihni procedurn e planifikimit t biznesit t ri;
ti sqaroni karakteristikat e planit biznesor
ta njihni mnyrn e prgatitjes s planit biznesor;
ti theksoni pjest prbrse t planit biznesor;
ta kuptoni nevojn e planifikimit strategjik t biznesit.
39
40
1. NEVOJA PR PLANIFIKIMIN E BIZNESIT T

VOGL
Pr t filluar biznes personal sht vendim i rndsishm dhe i
vshtir pr cilin nevojitet prgatitje planifikim i detajuar, mbshtetja
Planifikimi i nga familja dhe nga t afrmit.
biznesit paraqet T menduarit pr fillimin e biznesit paraqet fillesn e planifikimit
bartjen e ides n t biznesit. N fakt, planifikimi i biznesit paraqet bartjen e ides n realitet.
realitet Njohja e gjendjeve n rrethimin, kapitali i siguruar dhe ideja origjinale
jan disa prej parakushteve pr biznes t suksesshm. Ndonse asnjher
nuk mund t parashikohet se sa do t jet i suksesshm biznesi (rreziku
doher ekziston), me prgatitje paraprake si dhe me planifikim, mund n
mas t madhe t prmirsohen gjasat pr sukses. N kuadr t prgatitjes
para se gjithash hyn t menduarit pr fillimin e biznesit.
1.1. PRGATITJA PR FILLIMIN E BIZNESIT T RI
shtja pr fillimin e biznesit t ri nuk prfshin vetm dshirn pr

t pasur biznes personal (veprimtari afariste), por para se gjithash edhe
vetdijen pr viktimat t cilat do t duhet t merren, si dhe aftsia e
cila duhet poseduar q t arrihet suksesi. Do t thot pronari i ardhshm i
biznesit (veprimtaris afariste) duhet:
-t jet i vetdijshm pr prgjegjsit t cilat duhet ti bart (kjo
sht veanrisht e rndsishme pr rata q mendojn pr fillimin e biznesit
personal, e q deri tani nuk kan udhhequr biznes)
- ti vendos qllimet e tij (njohja e qllimeve do t ndihmoj n
zgjedhjen konkrete t biznesit, gjegjsisht veprimtaris afariste);
- t vendos se far lloji t biznesit do t filloj dhe n ciln mnyr;
- t mbledh sa m shum informata pr biznesin q dshiron ta
filloj (pr shembull pr mentalitetin e popullats n vendin ku q ka ndr
mend ta filloj biznesin e tij, pr konkurrencn, lokacionin e mundshm t
hapsirs afariste, shkuarjen deri te lokacioni etj).
- ta mat (vlersoj) suksesin e biznesit t vet.

41
- t siguroj mbshtetje biznes plani i paramenduar mir jep

mundsin pr marrjen e mbshtetjes s nevojshme financiare (kreditimit).
1.2. VLERSIM I GJASAVE (MUNDSIVE) PR SUKSES
Q t bhet vlersimi i gjasave pr sukses domosdo duhet t

mendohet para se gjithash se sa para do t nevojiten pr t filluar dhe
funksionuar biznesi. Askush nuk do t duhej t hyj n themelimin
e shoqats tregtare nse nuk sht n gjendje t siguroj kapital t
mjaftueshme, madje edhe m shum se kjo. Do t ishte mir t posedohet
edhe pron private q t mund t konkurrohet pr marrjen e kredis nga
ndonj institucion financiar.
Gjasat (mundsit) pr sukses po ashtu n mas t madhe varen
edhe nga kushtet e tregut. Andaj, q t ulet rreziku i dshtimit, domosdo
duhet t bhet vlersimi i tregut, e pastaj edhe nj her t mendohet
pr veprimtarin. Me fjal t tjera, duhet t msohet a ekziston treg pr
prodhimin e planifikuar (t mirn ose shrbimin) dhe sa sht ai, si dhe ajo
se cilat jan barrierat pr kyjen n sektorin prkats. Preferohet t bhet
vlersimi se kush do ti blej prodhimet, n far sasie dhe t planifikohet
se n ciln mnyr do t trhiqen blersit.
Konkurrenca doher paraqet krcnim pr suksesin e biznesit t
planifikuar, ndaj sht e domosdoshme q t hulumtohet se kush sht
konkurrenca ekzistuese, por edhe potenciale, sa biznese n at rajon kan
arritur sukses, e sa jo, cilat do t ishin prparsit dhe dobsit personale
lidhur me konkurrencn.
N fund, planifikimi i biznesit nevojitet edhe pr shkak se me t
qart do t parashikohen jo vetm mundsit por edhe problemet. N fakt,
duhet parapar edhe mundsia e dshtimit.
Duhet t beht edhe Plani B - plan pr do rastsie, pr shkak se
asnjher nuk mund t parashihet.
42
2. PROCEDURA PR PLANIFIKIMIN E
BIZNESIT T RI
Procedura e
planifikimit
t biznesit t 2.1. PLANIFIKIMI I BIZNESIT
ri prbhet n
prpilimin e planit Procedura e planifikimit t biznesit t ri prbhet n prpilimin e
biznesor dhe planit planit biznesor dhe planit strategjik. do aktivitet i ri biznesor bart
strategjik.
rrezik, ndrsa plani biznesor ndihmon q rreziku t shqyrtohet dhe t
zvoglohet. Procedura e planifikimit t biznesit t ri prbhet n prpilimin
e planit biznesor dhe planit strategjik. Plani biznesor paraqet ndihmes
Qllimi i parsore n duart e pronarit t ndrmarrjes pr caktimin e rrjedhjes s
planifikimit sht zhvillimit t biznesit. Ai sht shprehje e praktiks, i prmban qllimet
t orientohen dhe
e biznesit, mnyrn si t mbrrihet te ato dhe n ciln periudh kohore.
harmonizohen
aktivitetet n Nga ana tjetr, plani strategjik, paraqet udhrrfyes sipas t cilit pronari
ndrmarrjen i biznesit duhet t udhhiqet pr nj periudh t gjat dhe n baz t s
pr arritjen e cils do t dij se ku gjendet, deri ku ka mbrritur dhe ku shkon m tutje.
qllimeve pr Ky plan i prmban qllimet afatgjate t ndrmarrjes dhe sjelljen e tij n
shkak t cilave
t ardhmen. Qllimi i planifikimit sht t orientohen dhe harmonizohen
sht themeluar.
aktivitetet n ndrmarrjen pr arritjen e qllimeve pr shkak t cilave sht
themeluar.
2.2. RNDSIA E PLANIT BIZNESOR

do veprim i
ri biznesor bart
rrezik, ndrsa plani
Prpilimit t planit biznesor i paraprin lindja e biznesit dhe
biznesor ndihmon paraqitja e tij n treg. Plani biznesor i nevojitet edhe ndrmarrjeve m
q rreziku t t vogla, gjegjsisht ai nevojitet pavarsisht madhsis s biznesit. do
shqyrtohet dhe t veprim i ri biznesor bart rrezik, ndrsa plani biznesor ndihmon q rreziku
zvoglohet. t shqyrtohet dhe t zvoglohet. Plani biznesor i mundson pronarit edhe
njher ta kontrolloj realizimin e ides s tij biznesore. Me fjal tjera,
plani biznesor paraqet form t shkruar t ides biznesore t pronarit t
ndrmarrjes.
Plani biznesor mund t prpilohet nga ana e pronarit t ndrmarrjes,
por jo rrall her pronari i bizneseve t vogla kt ia beson ndonj
personi profesional m me prvoj. Analiza e cila do t prezantohet n
planin biznesor shum do t ndihmoj q t kuptohet nse biznesi sht i
realizueshm dhe nse do t mbijetoj dhe t zhvillohet me sukses.
Rndsia e planit biznesor sht e shumfisht meq me ndihmn
e tij pronari i ndrmarrjes do t mund:
43
T fitoj pasqyr pr rreziqet eventuale gjat realizimit

t qllimeve me hartimin e planit biznesor pronari paraprakisht ka
mundsin q ti zbuloj problemet e mundshme n t cilat mund t has
dhe t planifikoj si ti zgjidh.
T paraqitet para investitorve dhe para kreditorve kur
do t nevojitet ndihma financiare zgjidhje optimale pr do pronar t
biznesit t vogl sht ta hartoj planin biznesor q para se t filloj t
punoj, e m pas vazhdimisht e shqyrton, plotson dhe e prmirson (gjat
secilit ndryshim n biznesin), q t mund plani biznesor n do moment ta
pasqyroj gjendjen reale t biznesit.
2.3. PRMBAJTJA E PLANIT BIZNESOR
N aspektin e prmbajtjes s planit biznesor mund t thuhet

se nuk ekziston zgjidhje e unifikuar pr at se cilat elemente duhet
ti prmbaj. fardo standardizimi i prmbajtjes s planit biznesor
paraqet zgjidhje joprkatse. Me fjal t tjera, pr do ndrmarrje
dhe do dedikim, autort rekomandoj plan t specifikuar biznesor.
Megjithat, n esenc do plan biznesor n t cilin planifikohet fillimi i
biznesit t ri duhet ta ket prmbajtjen si vijon: arsyen pr formimin
e biznesit, qllimit, lokacionit, analizn e tregut dhe t furnizimit,
analizn s tregut t shitjes, analizn parsore t zgjidhjes tekniko-
teknologjike, analizn fillestare financiare, t punsuarit e planifikuar,
menaxhment strategjit e planifikuara, marketing strategjit e
planifikuara, biografit e pronarve, gjegjsisht t menaxherve
kryesor, si dhe SOT analiz t prpunuar me kujdes (analiz pr
ant e forta dhe t dobta t biznesit, mundsive dhe krcnimeve).
3. KARAKTERISTIKAT E PLANIT BIZNESOR

3.1 PRGATITJA E PLANIT BIZNESOR
Edhe prkundr asaj se ekzistojn nj varg veorish gjat

prpilimit t planit biznesor, n prgjithsi mund t thuhet se do plan
biznesor duhet:
44
qartazi ti definoj qllimet e ndrmarrjes;

ti theksoj aktivitetet t cilat jan t nevojshme pr arritjen e
ktyre qllimeve;
ti supozoj pasojat financiare prej ktyre aktiviteteve.
Qllimi i planit biznesor sht q ta bind investitorin n
zbatueshmrin s ides q ofrohet me t, por edhe n aftsin e
siprmarrsit pr t realizuar at. Plani biznesor sht udhrrfyesi fillestar
pr vlersimin e t qenurit t suksesshm t projektit dhe pr vlersimin e
profitabilitetit. Ai duhet t prgjigjet n pyetjen parsore q e parashtron
do investitor: Sa sht projekti atraktiv dhe sa premton se do ta mbuloj
Plani i rrezikun q lidhet me financimin e tij?
paramenduar
Plani i paramenduar mir biznesor paraqet mundsi pr fitimin e
mir biznesor
paraqet mundsi mbshtetjes s nevojshme pr financiare (kreditim), por ai njkohsisht
pr fitimin e paraqet baz pr pun t suksesshme dhe zhvillim t biznesit t vogl. Pr
mbshtetjes s kt qllim gjat prpilimit t planit biznesor duhet ti kushtohet vmendje
nevojshme pr rekomandimeve vijuese:
kreditim.
T evitohet mbivlersimi asnj e dhn e planit biznesor
nuk duhet t teprohet n prshkrimin dhe secili elementi i tij duhet t
mbshtetet me dokumente relevante;
sht e domosdoshme prsritja e disa elementeve n
pjes t ndryshme t planit biznesor, meq nj numr i madh i lexuesve
(menaxheri bankar, investitori etj) do ta krcejn pjesn tjetr dhe do ta
lexojn vetm at pjes q u intereson atyre;
Plani biznesor duhet t jet i qart dhe i shkurtr;
Plani biznesor duhet t prmbaj t dhna t vrteta, meq
do e dhn mund t kontrollohet.
Plani biznesor duhet t orientohet drejt ardhmris,
gjegjsisht n t duhet t theksohen trendet dhe parashikimet e reja n
aspektin e veprimit t planifikuar.
Plani biznesor duhet t jet njkahsh -duhet ndrlidhet
me nj veprim afarist, gjegjsisht t fokusohet n nj mundsi si qllim
kryesor i ndrmarrjes.
Plani biznesor duhet ta mbaj vmendjen dhe interesin e
atij q e lexon (me faqen kryesore dhe me prmbledhjen mund t arrihet
shum pr shkaktimin e interesit);
Plani biznesor duhet t shkruhet n vetn e tret.
45
3.2. PJEST PRBRSE T PLANIT BIZNESOR
Prpilimi i planit biznesor n t shumtn e rasteve nnkupton

hartimin e kapitujve vijues:
1. Parathnien qllimi i parathnies sht t siguroj pasqyr
t aspekteve kryesore t planit biznesor. N nj ose dy faqe duhet t
ekspozohen:
strategjit kryesore t biznesit;
aktivitetet m t rndsishme t cilat do t ndrmerren;
mjetet e nevojshme pr investim dhe si ato do t
shfrytzohen;
prvoja e menaxherve lidhur me propozimin e ofruar;
kontributi i pritur i kapitalit.
2. Hyrjen n biznesin (historia e biznesit) kjo pjes e planit
biznesor duhet t jet njfar pasqyre koncize e biznesit dhe prodhimeve
t saj duke prfshir prapavijn e biznesit: historin e shkurtr t biznesit,
rezultatet e pritura, arsyet e vrteta pr shkak t cilave hapron n projektin
e ri dhe detaje pr financimin e tanishm t biznesit, strukturn pronsore,
borxhin dhe ngjashm.
3. Qllimet n kt pjes m sakt prcaktohen qllimet q
menaxhmenti i ka vendosur pr biznesin dhe mnyrn e cila duhet t
arrihen (pr shembull: si dhe kur planifikohet shitja apo si dhe kur do t
jepen shrbimet?).
3. Prodhimet (t mirat dhe shrbimet) do financier potencial,
para se ti investoj mjetet financiare, dshiron ti dij t gjitha detajet pr
prodhimin. Pr kt shkak n kt pjes identifikohet prodhimi (e mira apo
shrbimi) me karakteristikat kryesore dhe dobin pr klientt potencial.
M leht sht n planin biznesor q t kyen broshura dhe katalog pr t
mirat dhe shrbimet.
4. Tregun dhe konkurrencn N kt pjes duhet t theksohen
t gjith konkurrentt direkt sipas llojit t prodhimit dhe sipas tregut
gjeografik. Po ashtu, nevojitet q t prshkruhen ant e dobta dhe t forta
t konkurrentve, si dhe parashikimi personal pr at mbi t ciln baz ky
biznes do t jet konkurrent. Kjo pjes duhet t siguroj edhe analiza t
klientve ekzistues dhe potencial, madhsis s tregut dhe orientimit t
tij, si dhe analiz t konkurrencs potenciale.
46
5. Metodat e marketingut dhe shitjes Kjo pjes duhet t paraqes

njohje t shkurtr me marketing strategjin globalem, para se gjithash me
politikn e mimeve t ndrmarrjes t orientuara drejt prmirsimit t
konkurrentshmris, si dhe njohjen me politikn e promovimit: zgjedhjen
e mediumit pr propagand, vemas shprblimin e personalit shits pr
rezultatet n shitjen, nivelin e parapar t shpenzimeve pr promovimin
dhe dobin e pritur prej saj etj. M tej, n kt pjes duhet t analizohen
mnyrat e mundshme t distribuimit t prodhimit (rrjetit personal shits,
prmes tregtis me pakic, eksportit, drgess direkte etj).
6. Ekipin menaxherik dhe kuadrin Kjo sht njra nga pjest m
t rndsishme n planin biznesor meq aftsia e ekipit menaxherik sht
njra nga faktort ky pr at nse investitori do t pajtohet t investoj
n biznesin e ofruar. Me kt rast duhet pasur parasysh momentet vijuese:
- marrdhnia mes pronsis dhe menaxhmetit (investitori, n
parim sht shum m i sigurt nse menaxheri ka interes pr arritjen e
suksesit t biznesit, gjegjsisht nse ka investim personal n t).
- biografia e shkurtr e menxherve kulmor, mosha, prvoja,
profesionaliteti, rezultatet e deritanishme, arritjet dhe kontributi i tyre n
zhvillimin e ndrmarrjes.
- t dhnat pr t punsuarit tjer, rrogat dhe shprblimet e tyre,
politikn pr zgjedhjen dhe strvitjen e kuadrove.
8. Analizn financiare - Kjo pjes e planit biznesor duhet t prmbaj:
deklarat pr fitimin e planifikuar dhe humbjet e mundshme; parashikim
pr lvizjen e mjeteve t gatshme: pasqyr pr gjendjen ekzistuese dhe
analizimin e t ardhurave dhe shpenzimeve (kufiri i rentabilitetit).
- Deklaratn pr fitimin e planifikuar dhe humbjet e mundshme
duhet t tregoj se biznesi i ofruar sht profitabil. Ajo duhet detajisht ti
tregoj supozimet dhe planet (pr shitjen sipas sasis dhe vlers, shpenzimet
dhe pagat) pr periudhn prej dy viteve.
- Parashikimin pr lvizjen e parave t mdha - sht e rndsishme
pr shkak t asaj se nga menaxhimi efektiv me to varet edhe suksesi i
biznesit. Termint e pagess jan t rndsishme pr shkak t parashikimit t
burimeve t mjaftueshme t mjeteve pr mbulimin e t gjitha shpenzimeve.
47
-Bilanci i gjendjes paraqet gjendjen reale t mjeteve dhe burimeve

t mjeteve t ndrmarrjes.
- Kufiri i rentabilitetit vrtetohet me analiz t t gjitha t ardhurave
dhe shpenzimeve n nj periudh t caktuar kohore, me rast shpenzimet
e rritura n krahasimt ardhurat do t thot pun jorentabile (pun me
humbje), ndrsa shpenzimet m t vogla n krahasim me t ardhurat do t
thot pun rentabile a.q pun profitabile.
9. Rreziku dhe shprblimi me kt pjes t planit biznesor
menaxhmenti tregon se sht i vetdijshm pr rrezikun i cili ekziston dhe
se me planin biznesor ka ofruar zgjidhje pr minimizimin e tyre. Ktu
duhet potencuar ant e forta t projektit. Kjo pjes duhet t prbhet
prej elementeve si vijojn: rreziqet e mundshme n do pjes t biznesit,
aktivitetet t cilat jan ndrmarr ose t cilt do t ndrmerren pr
minimizimin e rrezikut, fitimin e investitorit nse plani realizohet (pr
shembull, vlera e biznesit pas disa viteve dhe kontributi i kapitalit n kt
periudhe).
10 Ndihmesa biografit e menaxherve kulmor, skemat
organizative, analizat e tregut, specifikat teknike t prodhimit, licencat,
lejet, standardet industriale, referencat, shfaqje t gjendjes ekonomike-
financiare pr tre apo m shum vitet e fundit dhe projektimet financiare
pr periudhn prej tre deri n pes vjet.
4. PLANIFIKIMI STRATEGJIK I BINZNESIT

4.1 STRATEGJIA, PLANI STRATEGJIK DHE
PLANIFIKIMI STRATEGJIK
Plani strategjik sht plan fondamental sipas t cilit nj ndrmarrje

duhet t prmbahet pr shkak t biznesit m t suksesshm, udhheqjes
m efikase t financave, angazhimit m t madh t ekipit menaxherik dhe
organizimit planifikues t reklams dhe marketing aktiviteteve tjera. Plani
strategjik i mundson ndrmarrjes q ta njeh gjendjen e saj t vrtet duke
e hequr iluzionin e qllimshm ose t paqllimshm. Gjendja reale e
ndrmarrjes shqyrtohet prmes gjendjes s saj t brendshme dhe prmes
48
Nocioni strategji rrethanave t jashtme a.q konkurrenca, si dhe prmes raportit mes tyre, i
lidhet me qllimet cili sht i ndryshueshm.
afatgjate t
ndrmarrjes,
Nocioni strategji lidhet me qllimet afatgjate t ndrmarrjes,
gjegjsisht gjegjsisht me raportin e ndrmarrjes n ardhmri. Zgjedhja e strategjis,
me raportin e planit strategjik dhe sjelljes strategjike japin mundsi q t realizohen
ndrmarrjes n qllimet afatgjate.
ardhmri. Fitimet bazike nga planifikimi strategjik jan ato si vijojn:
Meq kushtet pr pun shpejt ndryshohen, planifikimi strategjik
sht mnyra e vetme pr t parapar problemet dhe mundsit e ardhshme;
Planifikimi strategjik i furnizon t gjith t punsuarit me qllime
dhe kahje t qarta pr ardhmrin e ndrmarrjes;
Planifikimi strategjik vendos standarde pr kontroll me ka do t
zbatohen rezultatet e ardhshme.
Planifikimi 4.2. THELBI I PLANIFIKIMIT STRATEGJIK

strategjik sht
proces proaktiv
i formulimit Planifikimi strategjik sht proces proaktiv i formulimit t
t qllimeve, qllimeve, politikave dhe planeve afatgjate n rrethimin e parapar.
politikave dhe Kjo i ndihmon pronarit t biznesit q ta njeh rrethimin e drejtprdrejt,
planeve afatgjate konkurrencn, konsumatort dhe ardhmrin e biznesit.
n rrethimin e
Procesi i planifikimit strategjik kalon npr shum faza:
parapar.
o Prpilimin e raportit t qart pr misionin;
o Vlersimi i prparsive dhe dobsive ndrmarrjeve
o Prpunimi i analizs pr tregun;
o Analizimi i konkurrentve;
o Krijimi i qllimeve t ndrmarrjeve
o Formulimin e opsioneve strategjike dhe zgjedhjen e strategjive
prkatse
o Transformimi i planeve strategjike n planet aksionare
Planifikimi strategjik nuk prmbahet vetm prej parashikimeve

dhe prezantimeve t asaj se ka dhe si do t prodhohet, por paraqet proces
t zhvillimit t programeve (strategjive) pr realizimin e detyrave dhe
qllimeve finale. Tr plani strategjik n vete bart komponenta t cilat
49
domosdo n mnyre konsekuent duhet t kryhen pa mos u anashkaluar

asnjra prej tyre. Nga madhsia e ndrmarrjes dhe nga mundsit e saj
financiare varet se sa njerz mund t punsohen pr kryerjen e planit
strategjik n mnyr konsekuente. Nse mundsit financiare t ndrmarrjes
jan m t vogla, ather t gjitha komponentat (sektort) domosdo duhet
t mbulohen prmes kryerjes nga ana e m pak njerzve.
Marketingu i Broker
sektorit Aksionar
Pronari apo
strategu
kryesor
Menaxhmenti Menxhmenti
strategjik Sektori hulumtues financiar
Prvoja e Ardhmria e
kaluar E tanishmja panjohur
Fotografia nr.1
Nga skema mund t shihet se ekziston lidhshmri e ndrsjell mes

disa sektorve t caktuar pr shkak t cils ekziston nj trsi e caktuar
strategjike. Vendimin kryesor thuajse doher e sjell pronari, menaxheri
apo ndonj organ tjetr ekzekutiv n ndrmarrjen. Ta sqarojm do sektor
ve e ve.
- Sektori hulumtues bn monitorimin e mjedisit t jashtm
duke ndrtuar baz t informatave pr: blersit (klientt), konkurrentt,
furnizuesit, aleatt strategjik, partnert e ardhshm dhe krcnimet
50
e ardhshme. Ai bn hulumtimin e tregut, t mundsive pr zgjerimin e

tregut, t sferave t rrezikshme t zgjerimit t tij, t shkalls s rrezikut
si n t ardhmen e afrt, ashtu edhe n at m t gjat. Sektori hulumtues
doher sht n disponim t sektorve tjer. Ai i informon sektort tjer
pr gjithka ndrmarrin ndrmarrjet konkurruese.
- Menaxhmenti strategjik ky sektor merr t dhna dhe informata
nga sektori hulumtues, por edhe nga sektort tjer. N baz t shqyrtimit
m detajor t t dhnave, ky sektor propozon projekt plane. Menaxhmenti
strategjik duhet vazhdimisht t jet n kontakt me situatn e tanishme dhe
n baz t prvojs dhe informatave t fituara t gjej strategji t reja (t
sjell plane strategjike) t cilat do ta avanconin punn.
Shembull, pr kt sektor t propozoj prodhimtari ose shitje t nj
prodhimi t caktuar, i njjti domosdo duhet t punoj me sektort tjer pr
t msuar nse ekziston prodhim i till n tregun, sa sht i suksesshm,
a ekziston nevoj pr nj prodhim t till, n cilat sasia nevojitet, sa
financa jan t nevojshme, cilat marketing aktivitete jan t nevojshme,
a ekzistojn ve m fabrika t cilat do t prodhonin at produkt, a mund
t njjtat t blihen, far vlere kan aksionet e tyre n treg etj. Plani i br
strategjik dorzohet te strategu kryesor i autorizuar (pronar ose menaxher),
i cili vendos pr t njjtn.
- Menaxhmenti financiar Dihet se pr t ekzistuar aftsia pr
prodhim, domosdo paraprakisht duhet t ekzistoj aftsi pr investim.
Investimi n ndonj biznes pa plan paraprak mund t sjell vet shkatrrim.
Ky sektor, si tregon emri i tij sht prgjegjs pr financat. Detyra e tij
sht t kryej monitorim, ti mbledh rezultatet pr mjetet e harxhuara
financiare dhe maksimalisht t orvatet t mbaj bilancin pozitiv t mjeteve
financiare. Nse nj plan i caktuar strategjik krkon mjete m t mdha
financiare nga ato q i disponon, ky sektor ka pr detyr q t prkujdeset
pr sigurimin e t njjtave prmes bankave dhe kreditorve. Prmes
shkmbimit t informatave me sektorin hulumtues dhe t marketingut,
menaxhmenti financiar prkujdeset pr pun m rentabile t ndrmarrjes.
Pr shembull, informatat pr at se ku mund t furnizohen lnd t para
51
m t lira, ku mund t gjenden hapsira m t lira efikase t marketingut

dhe ngjashm.
- Marketingu sht sektor i cili direkt ose indirekt merret me shitje
dhe ka rolin kryesor n shitjen e prodhimeve. Detyra e ktij sektori sht
q t bj plan gjegjsisht strategji n ciln mnyr (kur dhe si) do ta
reklamoj lndn e strategjis, si duhet t duket reklama, si t realizohet
inovacioni n reklamn, si t fitohet besimi tek blersit etj. Nse nuk
arrihen rezultatet e pritura, ndryshohet mnyra e marketingut. Marketingu
doher duhet t me pikpamje inovacioni ndaj blersve dhe dshirave t
tyre, duke marr parasysh psikologjin e tyre.
- Aksioner dhe broker pr bizneset (kompanit) e organizuara
si shoqri aksionare pjes e rndsishme jan aksionert dhe prfaqsuesit
e tyre brokert. Aksioneri i cili posedon pjesn m t madhe t aksioneve
vendos pr ardhmrin e kompanis. Por, madje edhe ather kur njri
posedon pjesn m t madhe t aksioneve, kjo mund t ndryshohet meq
aksionert doher kan informata pr bursn e aksioneve. Ky sektor
sht pjes e planit strategjik meq informatat t cilat kye mund ti japin
aksionert si partner anonim.
Shembull: sht dhn propozimi pr prodhim dhe shitje t nj

produkti t caktuar n nj vend t caktuar. Q t ekzistoj aftsia pr fillimin
e realizimit t ktij plani, t gjitha komponentat paraprake domosdo duhet
t harmonizohen:
Sektori hulumtues do t gjej informata pr tregun, pr
konkurrentt dhe pr popullatn e cila do t jet blers potencial;
Financat e nevojshme dhe mnyra se si t sigurohen do ti
prcaktoj sektorin financiar;
Si t bhet fushata e marketingut do ta prcaktoj marketing
sektor
Si sht gjendja e aksioneve n burs (nse ka prodhim t till),
nse dhe si t blihen aksionet ose nj numr minimal i aksioneve t
nevojshme nga fabrika e cila tashm e prodhon at produkt, do t vendosin
aksionert.
52
PRMBLEDHJE 3
Planifikimi i biznesit paraqet shndrrimin e ides n realitet dhe sht e domosdoshme
q t vlersohet gatishmria personale pr fillimin e biznesit t ri dhe t vlersohen gjasat pr
sukses. Procedura e planifikimit t biznesit t ri prbhet prej prpilimit t planit biznesor dhe
t planit strategjik.
do biznes i ri bart rrezik, ndrsa plani biznesor ndihmon q rreziku t shqyrtohet
dhe t zvoglohet. Ne ekziston zgjidhje e unifikuar pr elementet e biznesit dhe fardo
standardizimi paraqet zgjidhje joprkatse. Megjithat, mund t thuhet se plani biznesor n
t shumtn e rasteve i prmban kapitujt si vijojn: parathnien, historin e biznesit, qllimet,
prodhimet (t mirat dhe shrbimet), tregun dhe konkurrencn, metodat e marketingut dhe
shitjes, ekipin e marketingut dhe kuadrin, analizn financiare dhe shprblimet.
Plani strategjik ka t bj me qllimet afatgjate t ndrmarrjes gjegjsisht t
ndrmarrjes n t ardhmen. Sektort e ndar t ndrmarrjes duhet t lidhen n nj trsi t
caktuar strategjike me rast vendimin kryesor thuajse doher e sjell pronari i ndrmarrjes.
NOCIONET KYE
PLANIFIKIMI
PLANI BIZNESOR
PLANI STRATEGJIK
STRATEGJIA
INVESTITORT
Pyetje pr diskutim:
1. Pse nevojitet planifikimi i biznesit t vogl?

2. N ka prbhet procedura e planifikimit t biznesit t ri?
3. Sqaro rndsin e planit biznesor?
4. Cilat jan karakteristikat e prbashkta t do plani t ri biznesor?
5. Cilave rekomandime duhet pasur kujdes gjat prpilimit t planit biznesor?
6. Numro pjest prbrse t planit biznesor?
7. Sqaro rndsin e planit strategjik!
8. ka nnkupton me trsin strategjike?
53
54
Tema 4 Udhheqja me prodhimin
MENAXHIMI ME
PRODHIMIN
PRMBAJTJAE TEMS:
Planifikimi i prodhimtaris,
Zgjedhja e lokacionit, makinave dhe pajisjeve,
Rndsia e prodhimtaris dhe standardeve, nevoja e standardizimit,
Llojet e proceseve prodhuese dhe fazave t prodhimit,
Rezervat e materialeve,
Roli i puns n procesin e prodhimtaris,
Organizimi i vendit t puns,
Paketimi dhe depotizimi i prodhimeve t gatshme,
Transporti i brendshm,
Shfrytzimi dhe mirmbajtja e makinave dhe pajisjes.
QLLIMI:
Pas leximit t ksaj teme Ju duhet t jeni n gjendje:
ta kuptoni nevojn e planifikimit t prodhimtaris;

ta sqaroni rndsin e zgjedhjes s lokacionit, t makinave dhe pajisjeve;
ta kuptoni rndsin e cilsis dhe standardeve t prodhimtaris;
ti identifikoni fazat e prodhimtaris;
ta sqaroni rolin e materialeve n prodhimtarin, si dhe rolin e teprics s materialeve
ta kuptoni rolin e puns n procesin e prodhimtaris;
ta prshkruani procesin e organizimit n vendin e puns;
ta kuptoni rolin e transportit t brendshm;
ta kuptoni rndsin e mirmbajtjes s makinave dhe pajisjeve;
55
56
1. PLANIFIKIMI I PRODHIMTARIS
1.1. RNDSIA E PLANIFIKIMIT T PRODHIMIT
Planifikimi i Proceset prodhuese bashkkohore jan t ndrlikuara dhe kushtojn
prodhimtaris fillon
shum. M shum makina, kompjuter, lloje t ndryshme t materialeve
me krijimin e ides
pr prodhimin e dhe njerz duhet t vendosen s bashku n nj sistem t ashtuquajtur
nj produkti t prodhues ashtu q operacionet prodhuese do t kryheshin me sukses. Q
caktuar, i cili n t t arrihet kjo, proceset prodhuese duhet me kujdes t planifikohen dhe
shumtn e rasteve kontrollohen.
paraqitet si rezultat
Planifikimi i prodhimtaris fillon me krijimin e ides pr prodhimin
i hulumtimit t
tregut. e nj produkti t caktuar, i cili n t shumtn e rasteve paraqitet si rezultat
i hulumtimit t tregut.
Planifikimi i prodhimtaris duhet t prmbaj:
planifikimin (paramendim) e furnizimit t materialeve,
burimeve t furnizimit (furnizuesit), varsisht prej nj ose m shum
furnizuesve, burimeve rezerv pr furnizim dhe fazat kritike n furnizimin:
sigurimin e teknologjis prodhuese;
vlersimin e shpenzimeve prodhuese;
planifikimin e cilsis dhe strategjis s plot pr ndjekjen
e cilsis s prodhimtaris;
zgjedhjen e lokacionit: vendit, rrugve transportuese dhe
mundsive pr zgjerim.
1.2. PROJEKTIMI I PRODHIMIT
N kushte t zhvillimit dinamik ekonomik, t gjitha ndrmarrjet

prodhuese n kontinuitet investojn prpjekje pr avancimin e prodhimtaris
me qllim q ta mbajn pozitn e fituar n treg dhe ta prmirsojn t
njjtn. Prvoja tregon se t suksesshme jan to ndrmarrje prodhuese t
cilat jo vetm q i ndjekin arritjet e njohura, por edhe marrin pjes n
hulumtime shkencore. Ndrmarrjet e tilla deprtojn rrug t vet drejt
progresit, duke fituar prparsi konkurrente.
Q t jet n rregull zgjedhja e prodhimit i cili do t prodhohet,
nevojitt t zbatohen disa hulumtime lidhur me vet prodhimin, me
mundsin e shitjes s tij, materialet prej t cilave do t bhet dhe proceset
57
npr t cilat do t kaloj. N fakt, q t mund t kryhen n rregull zgjedhja

e prodhimit, fillimisht nevojitet q ta bhet hapi n t ashtuquajturin
projektim i prodhimit.
Projektimi i nj prodhimi paraqet aktivitet i drejtuar n vlersimin
e arsyeshmris ekonomike t krijimit t prodhimit dhe n realizimin e
zgjidhjes teknik-teknologjike me t ciln do t arrihen karakteristikat t
cilat e bjn prodhimin t dobishm dhe t pranueshm pr blersit.
Projektimi i prodhimit siguron zgjidhjen e dy llojeve t problemeve:
ekonomike shqyrtimin e mundsive pr plasimin dhe zbulimin e
karakteristikave t prdorura t prodhimit q jan me rndsi pr pranimin
e tij;
teknike gjetjen e zgjidhjes konkrete pr produktin n t cilin do
t prfaqsohen karakteristikat dhe cilsit e krkuara.
Prmes projektimit t prodhimit vrtetohet pamja e prodhimit,
karakteristikat funksionale dhe eksploatuese. M tej vijon projektimi i
procedurs teknologjike.
1.3 PROJEKTIMI I PROCEDURS TEKNOLOGJIKE
Me projektimin e procedurs teknologjike duhet t prcaktohet se

cilat operacione punuese duhet t kryhen mbi sendet, ku dhe si t njjtat do
t duhet t kryhen.
Prgatitja t6eknologjike zhvillohet n disa etapa:
Etapa 1. Analizimi i prodhimit dhe i pjesve t tij prbrse pr
t vrtetuar se cilat pjes do t prodhohen n ndrmarrjen, e cilat do t
furnizohen nga ndrmarrjet tjera
Etapa 2. Vrtetimi i nevojave pr materiale sipas llojit dhe sasis.
Etapa 3. Vrtetimi i operacioneve punuese dhe i orarit t kryerjes
s tyre.
Etapa 4. Prcaktimi i sasis n t ciln do t bhet prodhimi. Pr
shembull, gjat prodhimit sipas porosis, sasia do t jet ashtu si sht
dakorduar pr shitje. Nse srish prodhohet pr ndonj blers tjetr t
panjohur, ather prcaktimi i sasis s prodhimtaris duhet t bazohet
n parimin e sasis optimale, gjegjsisht t prodhohet sasi me rast
58
shpenzimet pr prgatitjen e prodhimit dhe shpenzimet pr ruajtjen e

teprics do t ishin minimale.
Etapa 5. Prgatitja e formularve pr informimin e sektorit t
prodhimtaris me teknologji planifikuese.
2. ZGJEDHJA E LOKACIONIT, MAKINAVE

DHE PAJISJES
2.1. LOKACIONI I NDRMARRJES PRODHUESE
Rndsia e zgjedhjes s lokacionit

Njri nga elementet m t rndsishme prej t cilit varet suksesi
ose mossuksesi i do ndrmarrje sht lokacioni.
Ndrmarrje prodhuese paraqet sistem t hapur i cili mund t ekzistoj
vetm me mbajtjen e kontaktit t vazhdueshm me rrethimin prej t cilit
i siguron faktort e nevojshm t prodhimtaris (puna, pajisja, materialet,
energjia), ndrsa pas kryerjes s procesit prodhues aty i dorzon t mirat
prodhuese materiale. Andaj, lokacioni pr ndrmarrjen sht shum me
rndsi dhe paraqet problem i cili meriton vmendje t veant.
Me lokacion nnkuptohet vend i caktuar ku gjenden objektet e
ndrmarrjes, n t cilat ushtron veprimtarin e vet. Lokacioni i zgjedhur
gabimisht nuk sht vetm shpenzim i panevojshm i parave, por mund t
jet edhe arsyeje pr gjetjen e ndrmarrjes. Nj lokacion do t konsiderohet
si optimal nse ofron kushte pr ushtrim cilsor t puns me shpenzime m
t ulta.
Marrja e vendimit Faktor t lokacionit t ndrmarrjes prodhuese

pr zgjedhjen Marrja e vendimit pr zgjedhjen e lokacionit t ndrmarrjes
e lokacionit t
prodhuese duhet t bazohet n analiz t shpenzimeve t m shum
ndrmarrjes
prodhuese duhet t lokacioneve alternative, me rast duhet t prfshihen t gjitha shpenzimet
bazohet n analiz e puns s shum lokacioneve t ndryshme: shpenzimet pr transportin
t shpenzimeve e materialeve dhe t prodhimeve t gatshme dhe pr transportin e fuqis
t m shum s puns, rrogat e puntorve, shpenzime t lidhura me hapsirn (qiraja,
lokacioneve
shpenzimet pr ngrohjen e hapsirave), shpenzime pr energjin elektrike,
alternative.
gaz, uj dhe ngjashm, tatimet e shtetit dhe kompensimet pr sigurimin e
59
puntorve, shpenzimet pr mbrojtjen e mjedisit jetsor etj. Sipas ksaj,

si faktor t prgjithshm pr zgjedhjen e lokacionit t ndrmarrjeve
prodhuese do t mund ti prmendim ato si vijojn:
- Afrsia e konsumatorve - Disa ndrmarrje prodhuese m tepr
preferohet q t jen t locuara afr konsumatorve meq kshtu ata nuk
do t detyrohen t kalojn distanca t mdha, e me kt t bjn shpenzime
shtes pr ta plasuar prodhimin e tyre. N kt mnyr prodhuesi i
zvoglon shpenzimet transportuese pr distribuimin e prodhimeve me ka
ulet mimi i tyre shits.
Kshtu pr shembull, ku bhet fjal pr prodhimtari t sasis s
vogl t ndonj prodhimi ushqimor (furr), lokacioni m i qlluar mund
t jet: nj objekt n qytet n t cilin gjendet edhe shitore pr buk. N
kt mnyr pronari ka mundsi ideale pr mbikqyrjen tr procesit (t
prodhimtaris dhe shitjes), ndrmarrja sht afr tregut trsor, lidhjeve
transportuese jan t shklqyera, ndrsa nevojiten pak mjete financiare q
objekti ti prmbush normat e nevojshme tekniko-teknologjike. Megjithat,
pr biznesin e njjt, por me sasi m t madhe, lokacioni i till fare nuk
sht adekuate. Sqaro prse!
- Afrsia e furnizuesve- Lndt e para, materialet, energjin dhe
elementet tjera hyrse t nevojshme pr pun, ndrmarrjet prodhuese
i marrin nga furnizuesit. Sa m afr sht furnizuesi, aq m shum
zvoglohet koha pr transport, shfrytzimi i mjeteve transportuese dhe
shpenzimeve transportuese. Kjo mundson q ndrmarrjet prodhuese
t bjn kursime n pun. Shembull i mir pr kt jan ndrmarrjet q
merren me konservimin e perimeve. Lokacioni i tyre sht gjithmon afr
vendeve ku kultivohen perimet.
- Qasja e fuqis s puns T gjitha ndrmarrjeve prodhuese u
nevojiten puntor me kualifikime t ndryshme, me koh dhe me numr
t prshtatshm t llojit dhe sasis s puns. Nse puntort pr do dit
vijn n pun prej s largu, shpenzimet pr pagesn e puns do t jen m
t mdha. Afrsia e fuqis s puns sht faktor shum i rndsishm i
lokacionit t ktyre ndrmarrjeve prodhuese t cilat absorbojn nj numr
t madh t puntorve(n sektort e puns intensive), si jan pr shembull
fabrikat e tekstilit.
60
Shfrytzimi i linjave transportuese dhe infrastrukturs.

Ky faktor sht veanrisht i rndsishm pr ndrmarrjet
prodhuese t cilat i transportojn lndt e para nga vendi i eksploatimit
dhe marrjes, deri te vendi i prpunimit t tyre. Kto ndrmarrje zakonisht
jan t locuara afr rrjetit t zhvilluar rrugor q u mundson shpejt ti
transportojn lndt e para dhe gjysm prodhimet prej njrit vend n tjetrin.
Pr kto ndrmarrje prodhuese t cilat shfrytzojn shum energji, zgjedhet
lokacion i cili mundson shfrytzimin e burimeve t lira energjetike.
Ndrmarrjet puna e t cilave varet nga shfrytzimi i sasive t mdha t ujit,
ndrtohen n lokacione me burime t pasura t ujit, gjegjsisht me furnizim
t pandrprer t ujit, si pr shembull fabrikat e birrs dhe lngjeve.
2.2. ZGJEDHJA E MATERIALEVE, DHE OBJEKTEVE
Zgjedhja e materialeve pr pun

Nga zgjedhja e llojit dhe t cilsis s materialeve t nevojshme
pr zhvillimin e procesit prodhues varen veorit dhe cilsia e produkteve
Ato duhet tu prodhuese. Nse merret parasysh edhe fakti se ndikimi i zgjedhjes s
prshtaten materialit zgjerohet edhe mbi shpenzimet prodhuese dhe prgatitjen
karakteristikave
t vrtetuara
teknike t prodhimtaris, ather imponohet nevoja e qasjes serioze gjat
t prodhimit zgjedhjes s llojit m t prshtatshm t materialeve pr pun. Ato duhet
dhe parimeve tu prshtaten karakteristikave t vrtetuara t prodhimit dhe parimeve
ekonomike t puns. ekonomike t puns.
Mbi zgjedhjen e materialit niss pr pun ndikojn shum faktor,
n mesin e t cilve si m t rndsishm do ti veojm:
cilsin e materialit
mimin e tij furnizues
madhsin e shpenzimeve pr prpunimin e materialit
shkalln e shfrytzimit t kapacitetit etj.
Duke i marr parasysh faktort e numruar, zgjedhja optimale e
materialit niss pr pun sht ajo si vijon: materiali t ket cilsis t lart,
furnizimi i tij t realizohet me mim m t ult, prpunimi i materialit t
bhet me shpenzimet m t ulta dhe me shfrytzim optimal t kapacitetit.
61
Zgjedhja e objektit hapsirs afariste

do ndrmarrje prodhuese ka nevoj pr objekt a.q hapsir
afariste pr kryerjen e veprimtaris s vet. Pavarsisht nse objekti
hapsira afariste merret me qira apo ndrtohet nj i ri, kjo doher prfshin
pjesn m t madhe t shpenzimeve t prgjithshme. Q t reduktohen kto
shpenzime n minimum, duhet t shfrytzohet vetm ai lloj i hapsirs dhe
n at madhsi q jan t patjetrsueshme pr zhvillim normal t procesit
t prodhimit.
Madhsia e hapsirs varet nga natyra e procesit t prodhimit, me
rast para se gjithash mendohet pr hapsirn e mjaftueshme pr renditjen
e makinave, pr qarkullimin e puntorve, pr rrjedhjen e transportit t
brendshm, pr vendosjen e tavolinave punuese etj.
Lloji i objektit n t cilin do t zhvillohet prodhimtaria varet edhe
nga lloji dhe natyra e materialit q shfrytzohet n prodhimtarin, meq
disa materiale krkojn t ruhen nga ndikimet atmosferike, e disa jo.
Krahas ktyre faktorve t cilt kufizojn zgjedhjen e objektit
hapsirs afariste, kye mund t jen edhe disa t tjera, si jan kushtet
klimatike, mnyra e puns, natyra e puns, natyra e procesit teknologjik
etj.
Zgjedhja e pajisjes dhe makinave

Zgjedhja e pajisjes pr prodhimin shprehet mbi madhsin e
investimeve n kapitalin fiks, mbi shpenzimet prodhuese, mbi madhsin
e kapacitetit, mbi mjetet e angazhuara n tepricat etj.
Zgjedhja e rregullt e pajisjes varet nga krkesat e prgjithshme dhe
specifike. Si krkesa m t rndsishme t cilat duhet t plotsohen gjat
zgjedhjes s pajisjes konsiderohen: karakteristikat teknike, karakteristikat
organizative dhe ekonomike t pajisjes.
N karakteristikat teknike bjn pjes: funksionaliteti i pajisjes,
kapaciteti i pajisjes, mundsia pr shfrytzimin e kapacitetit dhe shkalla e
saktsis n pun.
Karakteristikat organizuese pr t cilat duhet mbajtur llogari gjat
zgjedhjes s pajisjes jan: problemet rreth furnizimit t pajisjes, montimi,
mnyrat e mirmbajtjes, hapsira e nevojshme pr funksionim, numri i
puntorve dhe kualifikimi i tyre i nevojshm, mbrojtja gjat puns.
62
N karakteristikat ekonomike t pajisjes bjn pjes: shpenzimet

pr furnizim, shpenzimet transportuese, shpenzimet pr montim dhe
eksploatim.
Furnizimi i pajisjes varet nga ajo se a bhet fjal pr pajisje vendore
apo importuese, nga mimi furnizues, afatet e drgess dhe nga shpenzimet
transportuese.
3. RNDSIA E CILSIS DHE

STANDARDEVE, NEVOJA E
STANDARDIZIMIT
3.1.CILSIA E PRODHIMIT
Nocioni pr cilsin e prodhimit

Me fjaln cilsi nnkuptohet prmbledhje e t gjitha veorive dhe
karakteristikave t prodhimit pr t prmbushur nevojat e vrtetuara dhe t
shprehura t blersit.
Kur bhet fjal se nj prodhim sht cilsor mendohet n at se
karakteristikat e tij t rndsishme veohen n mas t madhe. Nse bhet
fjal pr ndonj prodhim i cili duhet t kryej nj funksion t caktuar, ather
Me fjaln cilsi n t shumtn e rasteve mendohet n karakteristikat e tij funksionale. Tek
nnkuptohet prodhimet pr konsum personal, prve karakteristikave funksionale me
prmbledhje e t rndsi jan edhe disa t tjera, para se gjithash karakteristikat estetike,
gjitha veorive dhe
karakteristikave
si jan forma, dukja, ngjyra, stili etj: por edhe kohzgjatja e prdorimit,
t prodhimit pr mnyra e mirmbajtjes etj. Sipas ksaj, me cilsi nnkuptohet prmbledhje
t prmbushur e t gjitha veurive dhe karakteristikave t prodhimit pr t prmbushur
nevojat e nevojat e vrtetuara dhe t shprehura t blersit.
vrtetuara dhe t Gjat marrjes s vendimeve lidhur me cilsin, ekipet menaxherike
shprehura t blers
zakonisht prballen me vshtirsi m t mdha meq cilsia e prodhimit
ndikon mbi t ardhurat dhe mbi shpenzimet. Me realizimin e cilsis m
t lart t prodhimit mundsohet shitje m e madhe n treg, realizim m t
leht t shitjes, qarkullim m t madh t mjeteve qarkulluese dhe realizim
t t ardhurave m t mdha. Nga ana tjetr, pr cilsi m t madhe t
prodhimeve nevojitet sigurimi i materialeve m cilsore, angazhimin
e fuqis puntore me shkall t profesionalizmit, numr m t madh t
kontrollimit gjat prpunimit, teknologji dhe mjete m bashkkohore,
matje dhe kontrollim t cilsis.
63
Koncepti pr cilsin, i cili sht vendosur n shum vende t

zhvilluara, prmban tre aspekte t rndsishme:
Aspekti tregtar: beteja pr prvetsimin e tregut zhvillohet prmes
cilsis s prodhimeve, e jo prmes mimeve t ulta.
Aspekti afarist: Strategjia pr cilsi nnkupton aftsin e
ndrmarrjes pr pun efikase. Kjo do t thot zvoglimin e shpenzimeve,
ndrsa rritjen e produktivitetit dhe t fitimit.
Aspekti afarist: strategjia pr cilsi nnkupton aftsin e
ndrmarrjes pr pun efikase. Kjo do t thot zvoglimi e shpenzimeve,
ndrsa zmadhimin e produktivitetit dhe t fitimit.
Cilsia e jetess: Ruajtja e shndetit dhe sigurimi i njerzve, si dhe
mjedisi natyror.
Kontrolli i cilsis s prodhimit

Kontrolli i cilsis s prodhimeve ka detyrn parsore q ta kontrolloj
dhe konstatoj cilsin e prodhimeve t realizuara n procesin prodhues.
Kontrolli sht i suksesshm nse mbahet rrjedhja qarkore, i njohur
si Qarku Demingov i cilsis i cili prmban planin, aksionin (kryerjen),
kontrollin dhe korrigjimin.
Kontrolli duhet t jet mas preventive, e cila duhet t parandaloj
paraqitjen e gabimeve tek prodhimet finale dhe n kt mnyr ta vendos
n masn m t vogl shkatrrimin e materialeve dhe shpenzimin e
panevojshm t puns njerzore.
Rndsia ekonomike e kontrollimit t cilsis sht e shumfisht:
Kontrollimi i cilsis ndikon mbi trsin e procesit t prodhimtaris
n ndrmarrjen. Mangsit m t mdha tek prodhimet sjellin
deri te rritja e reklamimeve nga ana e blersve, e kjo nga ana
tjetr shprehet negativisht mbi reputacionin e ndrmarrjes.
Kontrolli i cilsis mund ta parandaloj shpenzimin e mtejshm
t panevojshm t puns dhe mjeteve prmes ndarjes me koh
t prodhimeve t parregullta.
Kontrollimi i cilsis siguron q rritja e produktivitetit t puns
t mos jet n dm t cilsis s prodhimeve.
Metodat pr kontrollimin e cilsis s prodhimit
N praktik prdoren metoda t ndryshme pr kontrollimin e
cilsis t cilat mund t grupohen n tre grupe:
-Metod pr kontrollim t njqind pr qind
- Metod individuale
- Metod statistikore
64
Metoda e par prbhet n at se prodhimet kontrollohen n t

gjitha fazat e prpunimit, montimit dhe funksionit. Kjo metod sht
relativisht e shtrenjt meq angazhon shum njerz dhe mjete.
Ekzistojn m shum metoda individuale pr kontrollimin e cilsis
s prodhimeve: metoda vizuale, metoda pr matjen e dimensioneve,
testimin e funksionimit, hulumtimin e prbrjes kimike dhe t cilsis
fizike t prodhimeve. Zgjedhja e metods s kontrollimit diktohet nga
veorit e prodhimit dhe nga lloji dhe karakteristikat e prodhimit q duhet
kontrolluar. M s shpeshti pr kontrollimin e cilsis s nj prodhimi
paraqitet nevoja e shfrytzimit t kombinuar t m shum metodave
individuale pr kontrollim, me rast kontrollimi vizual paraqitet thuajse
pa prjashtim.
Metoda statistikore prdor Ligjin pr t ngjar dhe gjen zbatim
pr kontrollim t cilsis gjat prodhimtaris s madhe serike dhe masive.
Menaxhimi me cilsi totale (Total Qualitu Management TQM)

N ditt e sotme problematiks s cilsis i kushtohet vmendje t
posame. Nevojitet t prmendet dallimi mes nocioneve:
- Kontrollimi i cilsis dhe
- Menaxhimi me cilsin
Kontrollimi i cilsis ka t bj me kontrollimin e prodhimeve dhe
shmangien e pjesve q nuk i posedojn performansat e parashikuara;
Menaxhimi me cilsin do t thot se bhet kmbngulje q t
parandalohen t gjitha elementet t cilat mund t shkaktojn cilsi jo
prkatse,duke filluar nga projektimi, zgjedhja e materialeve, prpunimi,
montimi dhe kontrollimi etapor gjat tr procesit t prodhimit. Menaxhimi
me cilsi totale (Total Qualitu Management TQM) paraqet filozofi t
menaxhmentit pr prmirsimin e vazhdueshm t cilsis, t udhhequr
nga menaxhmenti, me qllim q t prmbushen nevojat e konsumatorve.
Nga menaxhmenti i ndrmarrjes pritet jo vetm cilsia n procesin
prodhues, por edhe n funksionet tjera prbrse si jan: furnizimi,
financat, shitja etj. Pr cilsin prgjegjs jan t gjitha funksionet dhe t
gjith t punsuarit n ndrmarrjen, ndrsa puna e do t punsuarit duhet
t bazohet n vetkontroll, pr t ardhur deri te parimi zero gabim mbi
prodhimet.
65
Thelbi i konceptit pr cilsi totale (TOM) nuk sht n at vetm

Thelbi i konceptit t vrtetohen gabimet por edhe t gjendet mnyr pr parandalimin e tyre
pr cilsi totale para se t paraqiten. Andaj me nocionin TOM nnkuptohet strategjia e
(TOM) nuk sht ndrmarrjes me t ciln t gjitha pjesve t saj i urdhrohet t punojn me
n at vetm t
vrtetohen gabimet
prgjegjsi dhe njkohsisht n mnyr permanent eta prmirsojn punn
por edhe t gjendet dhe cilsin e tyre t prodhimeve dhe proceseve.
mnyr pr
parandalimin e tyre 3.2. STANDARDIZIMI DHE STANDARDET
para se t paraqiten.
Nocioni pr standardizimin dhe standardet

Nocioni standardizim rrjedh nga fjala angleze standard me t ciln
tregohet dika e zakonshme, dika q shrben si shembull apo mats me t
ciln do t maten apo zbatohen karakteristikat apo vlerat e disa dukurive
ose sendeve t caktuara.
Me standard Standardizimi ka nj varg efektesh pozitive edhe pr prodhimin
nnkuptohet kriteri edhe pr konsumatorin meq lehtsohet zbatimi i kontrollit dhe lehtsohet
i vrtetuar t cilin
duhet ta prmbushin
zgjedhja e prodhimit pr shkak t cilsis s garantuar.
karakteristikat Me standard nnkuptohet kriteri i vrtetuar t cilin duhet ta
e caktuara t prmbushin karakteristikat e caktuara t prodhimit (cilsia, forma,
prodhimit (cilsia, dimensionet) apo t procedurave (prpunim, ruajtje, paketim, transport).
forma, dimensionet) Ky kriter mund t vrtetohet nga ana e prodhuesit, n baz t prvojs
apo t procedurave
(prpunim, ruajtje,
s tij, ose nga ana e ndonj autoriteti m t lart (agjenci shtetrore) dhe
paketim, transport) prdoret si baz pr zbatim gjat nj periudhe t caktuar.
Standardet duhet t theksohen n njsi matse dhe t kuptueshme.
Standardet e miratuara njher nuk mund t qndrojn si t tilla nj
periudh t caktuar kohore, q do t thot se, ato ndryshohen me kalimin e
kohs n mnyr prkatse me ndryshimet n prodhimtarin, por edhe tek
konsumatort.
N bot rndsi
gjithnj e m Me vendosjen e standardeve n disa vende merren nj ose m
t madhe kan shum organizata t specializuara, t cilat punojn nn kontroll t shtetit.
standardet N bot rndsi gjithnj e m t madhe kan standardet ndrkombtare
ndrkombtare t t cilat mundsojn dhe lehtsojn lvizjen e prodhimeve n prmasa
cilat mundsojn
ndrkombtare. Kto standarde i sjellin organizatat ndrkombtare pr
dhe lehtsojn
lvizjen e standardizim, e i pranojn ndrmarrjet prodhuese prej vendeve t caktuara.
prodhimeve
n prmasa
ndrkombtare.
66
N pjesn m t madhe t rasteve, standardet nacionale t disa

vendeve t zhvilluara ekonomike n bot si jan SHBA-t, Gjermania,
Japonia etj, n botn afariste pranohen si standarde ndrkombtare.
Standarde pr cilsi
Sot n mbar botn vmendje t madhe i kushtohet sistemit t
standardeve pr cilsi ISO 9000. ISO 9000 paraqet seri t standardeve
ndrkombtare t cilat duhet t instalohen n punn e ndrmarrjes. Ato
jan standarde ndrkombtare t cilat BE-ja i zbaton si kriter t vetm pr
bashkpunim mes ndrmarrjeve dhe vendeve n kmbim t t mirave dhe
shrbimeve. Standardet e seris ISO 9000 nuk jan t obligueshme nuk
jan kusht ligjor pr shitjen e prodhimeve n tregun botror. Megjithat,
ato jan t prpiluara n at mnyr q blersit i mundson siguri.
Certifikata pr cilsi
Ndrmarrjet t cilat posedojn certifikat ofrojn prodhime me
sht dokument
nga institucioni cilsi t vazhdueshme. Certifikata pr cilsi sht dokument nga institucioni
prkats me t prkats me t ciln konfirmohet se ndrmarrja i plotson krkesat pr
ciln konfirmohet sigurimin e cilsis, sipas standardeve pr cilsi.
se ndrmarrja i Deri m tani jan definuar m shum standarde n serin
plotson krkesat
ISO 9000:ISO 9001, ISO 9002 dhe ISO 9004. Standardi ISO 9001 pr
pr sigurimin e
cilsis, sipas shembull, ka t bj me ndrmarrjet q merren me prpunimin e metaleve
standardeve pr dhe prmban 20 elemente pr marrjen e aktiviteteve me t cilat sigurohet
cilsi cilsia.
Duke pasur parasysh renditjen universalet e standardeve dhe
interesimin e ndrmarrjeve t cilat dalin n tregun e huaj, thuajse t gjitha
vendet n bot (duke prfshir edhe vendin ton), standardet i pranojn n
formn origjinale, ndrsa u mbetet ndrmarrjeve q t njjtat ti zbatojn
dhe respektojn n punn e tyre.
ISO 9001 siguron cilsin n projektimin, zhvillimin, prodhimin,
instalimin, drgesn dhe servisimin.
ISO 9002 siguron cilsin prodhimtaris, drgess dhe servisimit.
ISO 9003 siguron cilsin pr kontrollin dhe hulumtimin e kryer
ISO 9004 definon esencn e t gjitha aktiviteteve t cilat kan t bjn
me cilsin e prodhimeve dhe shrbimeve.
ISO 8400 standard i cili definon nocionet dhe termint pr cilsi
67
4. LLOJET E PROCESEVE PRODHUESE DHE

FAZAT E PRODHIMIT
4.1 NOCIONI DHE LLOJET E PRODHIMEVE
Veprimet prmes Prshtatja e materialeve t natyrs pr ti shrbyer njeriut bhet

t cilave kryhet prmes nj vargu t veprimeve kryerja e t cilave nuk sht kaotike, por
prshtatja e zhvillohet sipas nj rendi t prcaktuar. T gjitha veprimet prmes t cilave
materialit pr kryhet prshtatja e materialeve q t shrbej pr prmbushjen e nevojs
t shrbyer pr
prmbushjen e
ose dshirs s prcaktuar paraqesin proces prodhues.
nevojs ose dshirs Proceset prodhuese mund t paraqiten n lloje t ndryshme edhe
s caktuar paraqet at si:
proces prodhues. procese pr marrjen e materialeve procese primare meq
prmes tyre vendosen kontaktet e para t njeriut me natyrn (procese n
minier pr nxjerrjen e qymyrit, nafts, miniera t ndryshme jometalike
dhe metalike).
procese t transformimit t materialeve procese prmes
t cilave ngjajn ndryshimet thelbsore tek materialet, si n form ashtu
edhe n prbrjen e tyre (procese n industrin kimike, n metalurgjin, n
industrin ushqimore, n industrin pr fitimin e energjis) dhe
procese t riformsimit t materialeve kto procese kan
shprehje mbi formn e materialeve dhe jan tipike pr prpunimin e metalit
dhe elektrodistribuimit, si dhe pr nj varg degsh t industris s leht.
Varsisht nga shkalla e prparimit t prodhimit q sht n
rrjedh, proceset prodhuese mund t jet:
1. prgatitse
2. prpunuese
3. finale
Ky dallim i proceseve ka rndsi pr planifikimin e tyre hapsinore
dhe kohore.
4.2 FAZAT E PROCESIT PRODHUES
Procesi prodhues, ndrsa vemas procesi teknologjik si pjes e tij,

sipas rregullit sht proces i ndrlikuar. Shkalla e ndrlikueshmris s
tij varet prej ndrlikimit t prodhimit. Proceset prodhuese n t shumtn
68
e industrive kalojn npr shum faza prodhuese, t cilat kryhen prmes

operacioneve punuese.
Fazat (pjest) e procesit prodhues n t shumtn e rasteve jan
si vijojn: a) prgatitja e prodhimtaris dhe vendosja e materialeve t
furnizuara, b) prpunimi (procesi teknologjik), c) transporti i brendshm,
d) kontrolli, e) paketimi dhe vendosja.
Mjetet
HYRJA DALJA
Materiali
Procesi teknologjik Prodhimi i
Energjia gatshm
Teknologjia
Informatat Lidhja kthyese
Fotografia nr. 2 Sistemi teknologjik
N fazn e par materialet e furnizuara vendosen npr depo pr

lnd t para dhe materiale ku mirmbahen dhe ruhen derisa nuk fillon
procesi teknologjik. Prgatitja e prodhimtaris dallohet varsisht nga lloji
i prodhimtaris. Tek prgatitja individuale prgatitja sht minimale dhe
prfshin prpunimin e dokumentacionit konstruktiv teknologjik, gjat
prodhimit serial prgatitja e prodhimtaris sht m detajore dhe ka t bj
Procesi me t gjitha operacionet dhe veprimet, ndrsa tek prodhimtaria masive
teknologjik sht prgatitja e prodhimtaris sht e prpunuar n detaje me shfrytzimin
pjes e procesit e studimeve dhe analizave t kohs, vendosjen e mikro lvizjeve dhe
prodhues n t analizave vlersuese.
cilin nn ndikim Procesi teknologjik sht pjes e procesit prodhues n t cilin nn
t njeriut dhe
ndikim t njeriut dhe mjeteve bhet ndryshimi i forms apo i prbrjes s
mjeteve bhet
materialeve. Proceset teknologjike sipas karakterit t tyre mund t jen
ndryshimi i
forms ose t ndryshme: procese t prpunimit mekanik, procese termike, procese
prmbajtjes s montimi, procese t prpunimit siprfaqsor, procese t formsimit t
materialeve. prodhimit etj.
69
Procesi transportues sht pjes e procesit prodhues n t cilin sendet

gjenden n lvizje prej njrit vend pune n tjetrin apo prej njrit repart n
tjetrin, apo gjenden n pushim, t ngarkuara n mjetet transportuese.
Procesi kontrollues sht po ashtu faz gjegjsisht pjes e
procesit prodhues n t cilin bhet kontrollimi i lndve me qllim q t
vrtetohet nse ato jan vn n gjendje q prshkruhet me prodhimtarin
teknologjike.
Pas finalizimit t procesit teknologjik dhe pas kontrollit t kryer,
prodhimi paketohet n ambalazhin prkats dhe vendoset npr depo si
prodhime t gatshme deri n drgesn e tyre.
4.3. LLOJET E PROCESEVE TEKNOLOGJIKE
Varsisht prej sasis s prodhimeve dhe pjesve t prpunuara n

mnyrn e njjt, proceset teknologjike ndahen n:
prodhimtari individual
prodhimtari serial
prodhimtari masovik
Kto lloje t proceseve teknologjike n literatur njihen si lloje t
prodhimtaris.
Prodhimtaria individuale karakterizohet me prpunimin e nj ose disa
prodhimeve t njjta prnjher, pr periudh m t gjat kohore. Procesi
teknologjik sht doher i ndryshm dhe varet nga lloji i prodhimit, pr
shembull, prpunimi i avionit, anijeve, lokomotivave dhe ngjashm.
Prodhimtaria serike bhet n seri. Me fjaln seri nnkuptohet
prpunimi i nj sasie t caktuar t prodhimeve (1000.5000.10000), me
kushte plotsisht t njjta t puns dhe procesi nuk pushon derisa nuk
punohet edhe copa e fundit. Prodhimtaria serike paraqet mnyrn racionale
t prodhimtaris dhe sht lloji m i zbatueshm i prodhimtaris.
Prodhimtaria masive dallohet me kohzgjatje t shkurtr t procesit
teknologjik i cili prsritet pr nj periudh t shkurtr kohore. Zbatohet
gjat prpunimit t nj numri t madh t prodhimeve t imta.
70
5. REZERVAT E MATERIALEVE
5.1. PR REZERVAT E MATERIALEVE
Prve zgjedhjes s materialit fillestar, pr ekonomizimin e

Rezervat prodhimtaris dhe pr punn n prgjithsi, rndsi t madhe kan rezervat
paraqesin sasi e e materialeve.
materialeve q Rezervat paraqesin sasi t materialeve q n nj moment t caktuar
n nj moment t gjenden n ndrmarrjen n stadiume t ndryshme si material fillestar,
caktuar gjenden prodhimtari n rrjedh dhe prodhime t gatshme.
n ndrmarrjen Rezervat zakonisht lidhin pjesn m t madhe t mjeteve t
n stadiume t ndrmarrjeve prodhuese. Prve ksaj, vendosja e tepricave, ruajtja dhe
ndryshme t
mirmbajtja e tyre krkon hapsir t caktuar., pajisje dhe njerz, prej ka
shndrrimit si
material fillestar,
del nevoja e angazhimit t mjeteve financiare krijim t shpenzimeve.
prodhimtari Nse rezervat e materialeve jan m t mdha, edhe shpenzimet q lidhen
n rrjedh dhe me to do t jen m t mdha, po ashtu do t jet m e madhe edhe ndikimi
prodhime t i tyre mbi rezultatin financiar t ndrmarrjes.
gatshme
5.2. FAKTORT E REZERVAVE T MATERIALIT
FILLESTAR
Mbi rezervat e materialit fillestar ndikojn m shum faktor n

mesin e t cilave m t rndsishme jan : (1) madhsia e sasive hyrse t
materialeve n krahasim me konsumin ditor dhe (2) kohzgjatja nga hyrja
e materialit n ndrmarrjen deri n nxjerrjen e tij n prodhimtari.
N pjesn m t madhe t ndrmarrjeve prodhuese rezervat
e materialeve paraqiten si pasoj e mosprputhshmris s sasive t
materialeve q n nj moment hyjn n ndrmarrjen, me sasin e materialeve
q jepen n prodhimtari. M s shpeshti pr arsye ekonomike, por edhe t
tjera, tregohet si e arsyeshme q pranimi i materialeve n ndrmarrjen t
bhet n sasi m t mdha nga ato q jepen n prodhimtari, pr shkak t
cils nj pjes e materialit t pranuar doher mbetet n rezerva (furnizimi
i materialeve bhet i shtrenjt nse bhet shpesh, ndrsa me sasi m t
vogla).
71
5.3. FAKTORT E REZERVAVE T PRODHIMTARIS

N RRJEDH
Rezervat e prodhimtaris n rrjedh t cilat shprehen si tregues t

vlerave, i prbjn elemente t ndryshme n mesin e t cilave bjn pjes
materialet harxhuese, amortizimi (si tepric e mjeteve fikse) dhe shumat e
kompensimeve pr punn e br n prodhimtari.
Rezervat e prodhimtaris n rrjedh varen nga madhsia e
shpenzimeve ditore t faktorve t prodhimtaris dhe nga kohzgjatja e ciklit
prodhues. Madhsia e shpenzimeve ditore t faktorve t prodhimtaris
kushtzohet me llojin e prodhimeve q prodhohen dhe nga sasit n t
cilat prodhohen. Nga ana tjetr kohzgjatja e ciklit prodhues varet nga
m shum faktor edhe at: nga kohzgjatja e procesit teknologjik, koha
e transportit t brendshm, koha e kontrollit t prodhimtaris dhe koha e
pritjeve t ndryshme.
5.4 FAKTORT E REZERVAVE T GATSHME
Q nga momenti i daljes nga prodhimi e deri te braktisja e ndrmarrjes

apo deri te hyrja n ndonj prodhimtari tjetr, materiali gjendet n form t
prodhimit t gatshm. Nse prodhimi pas finalizimit i dorzohet blersit,
n ndrmarrjen nuk do t paraqiten rezerva t prodhimeve t gatshme. Por
raste t tilla n praktik jan shum t rralla(pr shembull, sasia e buks
s prodhuar gjat dits s njjt u dorzohet blersve). N t shumtn e
rasteve pr shkak t mosprputhjes sasiore dhe kohore t finalizimit t
prodhimeve dhe dorzimit t tyre deri te blersit, n ndrmarrjen paraqitet
nj sasi e caktuar e rezervave t prodhimeve t gatshme. Kshtu, do
finalizim i prodhimeve n sasira m t mdha se ajo q u sht dorzuar
blersve sjell deri te zmadhimi i rezervave t prodhimeve t gatshme.
5.5. OPTIMALIZIMI I REZERVAVE
Madhsia e rezervave t materialeve n stadiume t ndryshme t

shndrrimit ndikon mbi madhsin e mjeteve t angazhuara n to, ndrsa
me kt edhe mbi madhsin e shpenzimeve t financimit, vendosjen dhe
72
ruajtjen e rezervave. Nga kjo mund t fitohet prshtypje se optimalizimi

ekonomik i rezervave do t realizohet me mbajtjen e tyre n nivelin m t
ult ose me eliminimin e tyre t trsishm. Por, konstatimi i till nuk sht
trsisht i arsyeshm pr arsyet si vijojn:
1. Pr shkak t mosmbajtjes s rezervave t nevojshme minimale-
t materialit fillestar, t prodhimtaris n rrjedh apo t prodhimeve t
gatshme, do t mund t vjen deri te prishja e kontinuitetit t procesit t
prodhimtaris.
2. Harmonizimi i plot i hyrjes dhe daljes s materialeve mund t
shkaktoj efekte t mdha negative se sa ato q paraqiten si pasoj rezervave
t zmadhuara pr shkak t dallimeve n sasit e materialeve q hyjn dhe
dalin n forma t caktuara. Kshtu pr shembull me sigurimin e ndrmarrjes
me material fillestar n sasira m t vogla, rezervat e materialeve vihen n
minimum, por pr at shkak furnizimi bhet m shpesh dhe n sasira m t
vogla. Kshtu n llogari t zvoglimit t rezervave dhe t shpenzimeve pr
mirmbajtjen e tyre, zmadhohen shpenzimet lidhur me transportin dhe me
pranimin e shpesht t materialeve n sasi m t vogla. Po ashtu, drgesa
e prodhimeve t gatshme n sasi m t vogla (pr shembull, aq sa sht
prodhimtaria ditore), i v rezervat e prodhimeve t gatshme n nivelin m
t ult, por pr at shkak kjo sjell deri te rritja e shpenzimeve pr drges,
meq ajo duhet t kryhet m shpesh dhe n sasi m t vogla.
6. ROLI I PUNS N PROCESIN E PRODHIMIT

6.1. PUNA SI FAKTOR I PRODHIMIT (PRSRITJES)
Pr punn thuhet se nuk sht vetm nj prej faktorve t

prodhimit, porse sht faktori m i rndsishm i prodhimit. Puna si
aktivitet manifestohet n shpenzimin e fuqis dhe energjis njerzore, n
shfrytzimin e diturive,dhe aftsive t tij me qllim q t prodhohet nj
produkt i caktuar. Do t thot, q t mund njerzit t prodhojn, domosdo
duhet t posedojn dituri, aftsi dhe prvoj t caktuar. Krahas ksaj, ktu
bjn pjes edhe aftsit punuese, disiplina e puns, aftsia q nj periudh
73
t caktuar pandrprer t kalohet n procesin e prodhimtaris (orar pune

prej tet orve) etj.
Puna sht veprimtari trsore dhe racionale e njeriut me t ciln
ndryshohet dhe aftsohet natyra ndaj nevojave t tyre. Puna e kualifikuar
sht baz e a.q aftsi e ndrmarrjes prodhuese, ndrsa aftsit e do
ndrmarrje kan t bjn me mundsin e tij q ti shfrytzoj resurset me
qllim q t realizohet fitimi.
Thelbi i aftsis s ndrmarrjes varet nga diturit e t punsuarve
dhe t menaxherve dhe nga gatishmria e tyre pr ti kryer detyrat e
prcaktuara. Andaj, shpejtsia me t ciln fitohen dhe zhvillohen diturit,
aftsit dhe shkathtsit sht faktor ky i ndrmarrjes n luftn me
konkurrencn.
6.2. MIMI I PUNS (PAGA)
Vlera e pags s puntorve paraqet mimin pr punn e br n

Vlera e pags s
procesin e prodhimtaris. I padiskutueshm sht fakti se rrogat e disa
puntorve paraqet puntorve n ndrmarrjen dallohen, e kto dallime dalin nga krkesat e
mimin pr punn ndryshme q i imponon kryerja e llojeve t caktuara t punve nga ana
e br n procesin e e puntorit. Kshtu, llojet e caktuara t punve krkojn nga puntori
prodhimtaris njohuri, aftsi dhe prgjegjsi t ndryshme, si dhe kryerjen e puns n
kushte t ndryshme.
Meq diferencimi i t ardhurave t puntorve sht domosdoshmri,
shtrohet pyetja cilat jan kriteret pr diferencimin e till?
Nse merret parasysh se dallimet n pun vihen n dallimet e
krkesave q duhet ti prmbushin puntort pr kryerjen e llojeve t
caktuara t punve, ather sht shum normale, q kto dy rrethana t
shrbejn edhe si kritere pr diferencimin e t ardhurave t individve.
Si rezultat i kushteve pr t gjetur zgjidhje m t mira pr
diferencimin e t ardhurave t puntorve n ndrmarrjen, n praktik
paraqiten sisteme t ndryshme t puns, me rast secila prej tyre sht e
orientuar drejt zgjidhjes s shtjeve kye n vijim:
74
1. shtja pr kriteret pr diferencimin e t ardhurave sipas

krkesave t ndryshme t puns
2. shtja pr diferencimin e t ardhurave sipas efekteve t
realizuara nga puna
Drejt zgjidhjes s shtjes s par haprohet me vlersim t puns,
ndrsa n shtjen e dyt, me an t matjes s madhsis s puns s kryer.
6.3 VLERSIMI I PUNS
Me vlersimin e puns duhet t prcaktohet vlera relative e llojeve

Me vlersimin t caktuara t puns n ndrmarrjen. Vlera relative e llojeve t caktuara
e puns duhet t t puns, varet nga krkesat q duhet ti prmbush puntori pr kryerjen
prcaktohet vlera e rregullt t puns. Kto krkesa jan t shumta dhe pr arsye praktike
relative e llojeve t mund t grupohen n disa grupe, si pr shembull, arsimi profesional dhe
caktuara t puns n
prvoja e puns, aftsia fizike, aftsia intelektuale, prgjegjsia pr mjetet
ndrmarrjen.
dhe njerzit n punn, kushtet e puns etj.
Dallohen shum metoda pr vlersim t cilat do t mund t
grupohen kryesisht n dy grupe kryesore:
1. Metoda detyra e t cilave sht t kryej sistemimin e punve
sipas peshs s tyre gjegjsisht sipas rndsis s tyre pr organizim dhe
2. Metoda detyra e t cilave, prve sistemimit t punve sipas
peshs sht edhe ti sasioj vlerat e llojeve t caktuara t puns. Grupi
i par i metodave jep prgjigje pyetjes se a duhet q nj pun t paguhet m
shum ose m pak se nj pun tjetr, ndrsa grupi i dyt i metodave, jep
prgjigje pyetjes se sa duhet t paguhet nj pun m shum ose m pak se
ndonj pun tjetr
6.4 MATJA E PUNS
Nga ajo q u tha deri m tani mund t theksohet se me vlersimin

e puns prcaktohet mimi i llojeve t caktuara t puns, por jo edhe
madhsia e shums q duhet ti paguhet do puntori. Q t merret prgjigje
edhe ndaj ksaj pyetje nevojitet t zbatohet matja e puns s br. Pr kt
75
qllim mund t shrbejn m shum matje t cilat do t mund t prfshihen

n dy grupe, edhe at:
-koha e kaluar n pun, dhe
- performanca e realizuar me punn.
N baz t ktyre matjeve paraqiten dy sisteme themelore pr
pagesn e puns, edhe at:
-pagesa sipas kohs s kaluar n pun, dhe
- pagesa sipas performancs s realizuar.
Shum shpesh n kombinim me kto dy sisteme bazike pr pagesn
e puns zbatohet edhe sistemi i premive mbi baza t ndryshme, si sht
kursimi i materialeve, prmirsimi i cilsis, zvoglimi i hedhurinave etj.
7. ORGANIZIMI I VENDIT T PUNS

7.1. THELBI I VENDIT T PUNS
Vendi i puns Vendi i puns paraqet hapsir t caktuar e siguruar me makina,
paraqet hapsir t
vegla dhe mjete tjera t nevojshme me t cilat puntori kryen nj operacion
caktuar e siguruar
me makina, vegla t caktuar pune. Efikasiteti i nj vendi t puns varet nga organizimi
dhe mjete tjera t i tij. Organizimi i vendit t puns prfshin m shum shtje si jan:
nevojshme me t zhvendosja e makinave, vendosja e materialeve dhe prodhimeve t
cilat puntori kryen gatshme sipas vendeve t caktuara t puns, transportimi i prodhimeve t
nj operacion t
gatshme, gjysmprodhimeve dhe llojeve t ndryshme t lndve t para
caktuar pune
dhe materialeve, organizimi i puns n vendin e puns, prgatitja e puns
n vendin e puns etj.
Q t arrihet produktivitet m i madh i puns domosdo sht q
t sigurohet baraspesh m e madhe n lvizjen dhe veprimin e puntorit
gjat procesit punues dhe t evitohen t gjitha lvizjet e panevojshme n
pun.
Me organizim racional t vendit t puns nnkuptohet:
kryerja e lvizjeve m t shkurtra dhe m t pakta lodhse
shprndarja e barabart e peshs s puns mbi t gjitha muskujt
e trupit
zvoglimi i lvizjeve punuese me an t brjes s lvizjeve t
panevojshme.
76
7.2. LLOJET E VENDEVE T PUNS
Vendet e puns mund t klasifikohen sipas kritereve t ndryshme.

Klasifikimet m t rndsishme jan:
Sipas profesionit t puntorit n ndrmarrjen dallohen
m shum vende t puns si pr shembull, vendi i puns, fonditor, zejtar,
zdrukthtar etj.
Sipas specializimit t puns dallohen vende t
specializuara dhe jo t specializuara t puns. Specializimi i vendit t
puns m s lehti mund t vendoset gjat prodhimtaris masive dhe serike.
Sipas numrit t puntorve q punojn n nj vend pune
vende pune individuale dhe grupore
Sipas kufizimit t hapsirs pr pun vende pune t
stacionuara dhe lvizse.
Sipas shkalls s mekanizmit t puns vendet e puns me
pun t mekanizuar, me pun pjesrisht t mekanizuar dhe pun dore.
7.3. PAJISJA E VENDIT T PUNS
Pajisja e vendit t puns bhet me makina, vegla dhe mjete tjera.

Njra nga kushtet kryesore pr organizim t drejt t vendit t puns
sht renditja e rregullt e makinave, si dhe zgjedhja e llojit m t qlluar
t makinave. Gjat zgjedhjes s makinave duhet mbajtur llogari pr
konstruksionin e tyre t sigurohet pun jo e rrezikshme, me lodhje m
t vogl t puntorit, sipas mundsis puna e makins t bhet n pozitn
ulse me shfrytzimin e njkohshm t t dy duarve.
Ruajtja e veglave mund t organizohet n mnyra t ndryshme:
Me dorzimin e veglave lirohet vendi i puns. Ato ruhen n
dollap special dhe gjat ndryshimit t ndrrimeve t puns bhet dorzimi
dhe pranimi i ndrsjell;
Me dorzimin e veglave lirohet do puntor. donjri e
prdor dhe e ruan vegln me t ciln lirohet prej saj
Para fillimit t ndrrimit t puns do puntor lirohet me
vegln e nevojshme nga depoja pr vegla, ndrsa pas mbarimit t ndrrimit
t puns i njjti kthehet, gjegjsisht lirohet nga vegla.
77
7.4. SHRBIMI I VENDIT T PUNS
Shrbimi me koh i vendeve t puns me materialet e nevojshme,

veglat dhe me gjra tjera mundson realizimin e pandrprer t procesit t
puns.
Gjat organizimit t sistemit pr shrbimin e vendeve t puns me
materiale, duhet t mbahet llogari pr:
Rrjedhjen e procesit prodhues dhe pr rrugn q duhet ta kaloj
personi duke br shrbimin e nj numri t madh t vendeve t puns.
Furnizimi me koh i vendeve t puns, n interval t prcaktuar
Pavarsisht llojit t prodhimtaris, n fillim t ndrrimit t puns
materialet e nevojshme, veglat, vizatimet dhe mjetet tjera duhet t gjenden
n vendet e puns.
8. PAKETIMI DHE DEPOZITIMI I

PRODHIMEVE T GATSHME
8.1 PAKETIMI I PRODHIMEVE T GATSHME
Rndsia e paketimit t prodhimeve

Paketim quhet procesi i vendosjes s prodhimit n ambalazh,
Paketim quhet gjegjsisht mnyra sipas t cils prodhimi vendoset n ambalazh. Paketimi
procesi i vendosjes sht me rndsi t veant pr disa prodhime t cilat nse nuk jan t
s prodhimit paketuara si duhet, nuk mund t prdoren pr shkak se mund t vjen deri
n ambalazhe, te prishja apo dmtimi i tyre gjat transportit dhe prdorimit. Pr disa
gjegjsisht mnyra
sipas t cils
prodhime t caktuara ekzistojn standarde prkatse pr mnyrn se si
prodhimi vendoset duhet t paketohen.
n ambalazh. Procedura e paketimit prbhet n kryerjen e m shum aktiviteteve
qllimi prfundimtar i s cils sht dorzimi i s mirs prkatse deri te
shfrytzuesi final n gjendje dhe n mnyra t cilat mundsojn knaqjen
optimale t nevojave t tij. Tek do paketim dallohen:
- materiali n t ciln paketohet prodhimi (ambalazhi) dhe
- procedura e paketimit
78
Thelbi i ambalazhit dhe funksionet e tij.

Materialit n t cilin Materiali n t cilin paketohet e mira e prodhuar quhet ambalazh.
paketohet e mira Ajo doemos duhet ti prgjigjet llojit t s mirs s karakteristikave t
e prodhuar quhet
saj. Do t thot ambalazha nga njra an duhet t mundsoj shfrytzimin
ambalazh.
dhe ruajtjen e e t mirs, ndrsa nga ana tjetr duhet t mundsoj edhe
distribuimin e saj m t mir.
Ambalazhi ka m shum funksione: funksion prdorues, ruajts,
depozues, transportues, promovues, funksion t prdorimit t srishm
Ambalazha ka m etj. Vmendje t veant duhet ti kushtohet funksionit promovues
shum funksione: t ambalazhs meq prmes ambalazhs realizohet kontakti i par i
prdorues,
ruajts, depozitar,
konsumatorit me prodhimin, andaj thuhet se ambalazha e shet prodhimin.
transportues, Ajo prmban informata n form tekstuale dhe n form t fotografis pr
promovues, karakteristikn e t mirs, informata pr mnyrn e prdorimit, markn
funksion t dhe shenjn dalluese me t ciln tregohet pr veorin e t mirs nga t
prdorimit t mirat tjera n konkurrenc.
srishm dhe
Duke marr parasysh shpenzimet e mdha t cilat prodhuesi i ka
lidhur me ambalazhn, me rndsi t madhe sht q prmes hulumtimit
prkats, t vrtetohet se cila ambalazh sht m e qlluar pr paketimin
e t mirs. Me fjal t tjera, pr prodhuesin me rndsi sht q t marr
vendim t drejt pr materialin q do t prdoret pr ambalazh (dru, xham,
metal etj) dhe pr formn e ambalazhs q n mnyrn m t qlluar do ti
potencoj funksionet e theksuara t s mirs s ambalazhuar.
Procedura e paketimit
Procedura, gjegjsisht mnyra e paketimit t s mirs s prodhuar
sht n varsi t drejtprdrejt t llojit t s mirs, mnyrs s shitjes, t
qllimit t s mirs, mnyrs s transportit, llojit t mjetit transportues,
largsin ku duhet t transportohet etj.
Vmendje t veant gjat paketimit i kushtohet prodhimeve t
cilat transportohen n distanca m t mdha, ndrsa kur ato transportohen
n distanca m t vogla, mund t jen edhe gjysm t paketuara. Mnyra
e paketimit varet edhe nga lloji i mjetit transportues. Kshtu pr shembull,
nse transporti bhet me avion, ather e mira paketohet n ambalazh sa
m t leht.
Kur bhet fjal pr procedurn e ashtuquajtur mnyr e paketimit,
duhet t bhet dallimi mes:
79
paketimit komercial, dhe

paketimit transportues.
Paketimi komercial paraqitet si pjes prbrse e procesit prodhues
a.q si faz e procesit teknologjik. Kshtu pr shembull, shum prodhime
ushqimore, farmaceutike dhe t tjera nuk do t mund t prdoren nse n
fazn e fundit t prodhimit t tyre nuk njihen n ambalazh prkats (pijet
n shishe; past pr dhmb n tub).
Pas paketimit komercial vijon paketimi transportues i cili duhet t
siguroj mbrojtjen e prodhimeve t gatshme gjat bartjes s tyre gjegjsisht
transportimit. Nga paketimi transportues krkohet q ti ruaj prodhimet
nga dmtimet e ndryshme, t orientoj prmes shenjave prkatse, si
t manipulohet n mnyrn m t mir me prodhimin e paketuar, t jep
informata pr prejardhjen e tij dhe drejtimin e lvizjes dhe ngjashm (shishet
me pije paketohen n ark; prodhimet ushqimore n kuti-paketime).
8.2. DEPOTIZIMI I PRODHIMEVE T GATSHME
Nevoja pr depozitim
Zgjidhje ideale pr nj ndrmarrje prodhuese sht ajo kur
materialet furnizuese nga furnizuesit do t gjendeshin n fabrik n sasi
t nevojshme, n momentin kur duhet t dorzohen n prodhimtarin. M
Rezervat e tej ato duhet n vazhdimsi t transportohen prej njrit vend t puns n
materialeve t tjetrin, deri n prodhimin e produkteve t gatshme t cilat pas prfundimit
llojeve t ndryshme t prpunimit do tu distribuohen blersve. Por, pr shum arsye edhe
dhe pr qllime t pr kundr planifikimit t mir, zgjidhja e till n praktik nuk sht e
ndryshme krkojn
hapsir t caktuar realizueshme. Q t sigurohet me koh fillimi i prodhimtaris, paraqitet
pr vendosje, pr nevoja q materialet t jen n disponim nj koh t caktuar para dorzimit
depozitim, q t t tyre n prodhimtari, gjegjsisht disa sasi prej tyre nj koh t caktuar
ruhen nga ndikimet gjenden n rezerva. Nga ana tjetr, prodhimet e gatshme, nuk do t mund
e dmshme t t n fardo sasie dhe n fardo kohe, pak para prpunimit t tyre tu
natyrs dhe t
njeriut. dorzohen blersve, meq racionaliteti i drgess nnkupton sasin e
prodhimeve.
80
Pr shkak t nevojs pr t realizuar harmonizimin sasior dhe kohor

t qarkullimit t materialeve nga furnizuesit deri te fabrika, e m pas, n
kuadr t fabriks, e deri te blersit e prodhimeve t gatshme, paraqitet
nevoja e vendeve t caktuara q t ekzistojn disa sasi t rezervave.
Rezervat e materialeve t llojeve t ndryshme dhe pr qllime t ndryshme
krkojn hapsir t caktuar pr vendosje, pr depozitim, q t ruhen nga
ndikimet e dmshme t natyrs dhe t njeriut.
Depot, si hapsir rezerve, t pajisura n mnyr prkatse pr
ruajtjen e rezervave deri n dorzimin e tyre pr prpunim t mtejshm
ose pr drgesn deri tek blersit, varsisht prej asaj se ka ruhet, mund t
jen t ndryshme. Kshtu ekzistojn depo pr materiale fillestare, depo pr
prodhime t gatshme, depo pr prodhimtari n rrjedh, depo pr materiale
elemnetare, depo pr materiale ndihmse, depo pr karburante, depo pr
vegla, depo pr pajisje dhe pjes rezerve etj.
Planifikimi i sistemit t depotizimit

Me planifikimin e sistemit t depozitimit duhet t merret prgjigjja,
kryesisht, e tre pyetjeve vijuese:
1. A ekziston nevoja e hapsirs pr depo?
2. Sa duhet t jet madhsia e depove dhe rregulli i tyre i brendshm?
3. Si duhet t jet renditja e depove n fabrikn dhe renditja e tyre
e brendshme?
Sipas nj rregulli duhet t evitohet ndrtimi i hapsirs pr depo aty
ku sht e mundur pa u shkaktuar pasojat negative mbi rrjedhjen e rregullt
t procesit t prodhimtaris. Por, n shumicn e rasteve kjo nuk sht e
mundur. Ekzistimi i rezervave dhe depove pr vendosjen e tyre sht i
pashmangshm vemas n rastet si vijojn:
1. Kur ekziston interval i ndryshm kohor mes marrjes s
materialeve nga furnizuesit dhe dhnies s tyre n prodhimtari.
2. Kur ekziston nevoja e ndryshimit t rrjedhjes s prodhimtaris
3. Kur ekziston mospajtim kohor dhe sasior mes finalizimit t
prodhimeve dhe drgess s tyre deri tek blersit.
81
Sistemi i depozitimit ka ndikim t fuqishm mbi planifikimin e

sistemit t transportit t brendshm, meq me sistemin e transportit t
brendshm duhet t lidhen edhe depot si qendra ku koh pas kohe mbahen
rezervat n forma t ndryshme. Por edhe sistemi i transportit t brendshm
ka ndikim t fuqishm mbi planifikimin e sistemit pr depozitimit. Pr
kt shkak sistemi i depozitimit dhe sistemi i transportit t brendshm
planifikohen n t njjtn koh, duke marr parasysh ndikimin e tyre t
ndrsjell.
9. TRANSPORTI I BRENDSHM
9.1. TRANSPORTI DHE SHPENZIMET E TRANSPORTIT
N ndrmarrjet prodhuese ku esenca e proceseve prodhuese

sht transformimi i materialeve, pozit t rndsishme merr transporti i
materialeve.
Gjat kohs s Sa jan shpenzimet lidhur me transportin e brendshm n
udhtimit t tyre ndrmarrje, nuk mund t thuhet me ndonj saktsi t madhe.
npr fabrikn Nga evidentimi i ndrmarrjes mund t merren t dhna pr
materialet shum madhsin e investimeve n mjetet transportuese dhe pr shfrytzimin e
her ngarkohen n
mjete transportuese,
tyre, si dhe pr shpenzimet q i shkaktojn kto mjete dhe kompensimin
zhvendosen dhe e puns s puntorve q jan t angazhuar n transportin e brendshm.
shkarkohen, me Megjithat evidentimi i ndrmarrjes nuk jep pasqyr t plot t t gjitha
rast krijohen shpenzimeve n transportin. Me fjal tjera, nj numr i madh i operacioneve
shpenzime t transportuese n prodhimtari dhe jasht tij si jan ngritja, bartja, zbritja e
caktuara.
gjsendeve, q bhen nga ana e puntorve, nuk prfshihen n evidentimin
e shpenzimeve n transportin.
Shpenzimet n transportin e brendshm n t shumtn e rasteve
nuk do t mund plotsisht t evitohen, andaj ekzistojn mundsi pr
zvoglimin e tyre, Mnyra m e mir pr zvoglimin e shpenzimeve
transportuese sht q t evitohet do lloj i transportit t materialeve ku
ekziston mundsia pr t.
82
Nse kjo nuk sht e mundur, ather transporti duhet t bhet n mnyr
q sht m afr optimales.
Mnyra m e mir pr kryerjen e transportit sht ai q mban llogari
pr parimet vijuese:
T minimizohet numri i lvizjeve transportuese
Materiali t mbahet n lartsi t caktuar nga dyshemeja me ka
evitohet q materiali i njjt t lshohet dhe srish t ngrihet n lartsin e
nevojshme:
T shfrytzohet forca e gravitacionit doher kur pr t ekzistojn
mundsit:
T bhet mekanizmi i lvizjeve transportuese
Vendet e puns t lidhen me transport t vazhdueshm (shirita
transportuese) aty ku metoda dhe orari i prodhimtaris e mundsojn at.
Aty ku domosdo duhet t zbatohet transporti jo i vazhdueshm,
t shfrytzohen njsit standarde pr bartje (ngarkesa me dimensione t
njjta) pr shkak t shfrytzimit m efikas t mjeteve transportuese.
9.2. PAJISJA DHE MJETET TRANSPORTUESE
N transportin e brendshm prdoren mjete t ndryshme pajisje

dhe mjete t ndryshme transportuese. Rndsi m t madhe kan mjetet
transportuese me t cilat bhet ngritja, zbritja apo bartja e materialeve, por
rndsi ka edhe pajisja n t ciln vendosen materialet q t ngarkohen
dhe barten me mjete transportuese. Kjo pajisje n t shumtn e rasteve
haset me emrin kontennjer dhe prbhet prej platformave, sndukve,
kornizave, arkave t ndryshme (shrbejn q n mnyrn m t thjesht,
me pjesmarrje minimale t njeriut, materialet t ngarkohen).
Mjetet transportuese q gjejn zbatim n transportin e brendshm
jan t ndryshme dhe kryesisht do t mund t theksohen grupet vijuese:
vinet, traktort me rimorkio, karroca me motor, hekurudh (makina dhe
vagon), ashensor, mjete pneumatike, mjete hidraulike, ulluqe, gypa etj.
Zgjedhja e llojit prkats t mjeteve transportuese krkon njohuri t
gjera t mjeteve transportuese, prparsive dhe mangsive t tyre njohjen e
karakteristikave t materialeve q do t transportohen etj.
83
9.3. PLANIFIKIMI I SISTEMIT PR TRANSPORT T

BRENDSHM
Transporti i brendshm ka rndsi t madhe pr vazhdimsin e

proceseve prodhuese dhe pr zhvillimin e tyre ekonomik. Pr kt shkak
ekziston nevoja q edhe kjo veprimtari n fabrik t planifikohet.
Planifikimi i transportit t brendshm prfshin:
1. Zgjedhja e llojit t pajisjeve dhe mjeteve transportuese
2. Prcaktimi i sasis s mjeteve transportuese
3. Prcaktimi i kaheve pr lvizjen e mjeteve transportuese
Mbi zgjedhjen e mjeteve transportuese ndikojn m shum faktor:
veorit e sendeve q transportohen
madhsia e bartjes
distanca n t ciln do t bhet bartja e sendeve
Krahas llojit t mjeteve transportuese, pr zhvillimin normal t
transportit rndsi t madhe ka numri i mjeteve transportuese. Mungesa e
mjeteve transportuese mund t sjell deri te furnizimi i parregullt i vendeve
t puns me materiale dhe deri te ndrprerja e proceseve. Nse numri i
mjeteve transportuese sht mbi nevojat, ato nuk do t shfrytzohen n
mnyr t mjaftueshme.
Kahet e lvizjes s mjeteve transportuese duhet t jen t atilla q
t mundsoj bartjen e sendeve prmes rrugs m t shkurt t mundshme
dhe pa lvizje kthyese dhe udhkryqe.
10. SHFRYTZIMI DHE MIRMBAJTJA E

PAJISJES DHE MAKINAVE
10.1 NEVOJA PR MIRMBAJTJE
Pr shfrytzimin normal dhe t prhershm t makinave dhe

pajisjeve tjera nevojitet t sigurohen kushte prkatse. Pjest e makinave q
jan n lvizje t vazhdueshme jan t ekspozuara n frkime dhe ngrohje,
pr shkak t cils sht e mundur deformimi i tyre. Andaj nevojitet ftohja
dhe lyerja e vazhdueshme. Por edhe gjat mirmbajtjes s vazhdueshme,
gjat prdorimit shum pjes t makinave harxhohen. Me fjal t tjera, do
pjes ka jetgjatsi t caktuar, e cila varsisht prej shum rrethanave, mund
t jet m i gjat ose m i shkurt.
84
Jo vetm makinat, por edhe pajisja tjetr dhe objektet ndrtimore

jan t ekspozuara n ndikimin destruktiv t kohs, gj q zvoglon vlern
e tyre.
Q t vazhdohet jetgjatsia e prdorimit t pajisjes dhe t objekteve
ndrtimore, nevojitet mirmbajtja e tyre e rregullt. Qllimi i ktij aktiviteti
Q t vazhdohet sht:
jetgjatsia e - t zvoglohet shpenzimi fizik i pajisjes dhe i objekteve ndrtimore:
prdorimit t - t vihen n minimum pasojat negative nga shpenzimi fizik dhe nga prishja
pajisjes dhe e paparashikuar e makinave:
t objekteve
- t evitohen defektet e ngjara tek makinat, tek pajisja dhe tek objektet
ndrtimore,
nevojitet
ndrtimore n mnyrn m ekonomike
mirmbajtja e tyre Mbi jetgjatsin e makinave, pajisjes dhe objekteve ndrtimore
e rregullt. ndikojn m shum rrethana prej t cilave m t rndsishme jan:
mnyra e prdorimit dhe shfrytzimit
dizajni i pajisjes (konstruksioni)
efikasiteti i mirmbajtjes.
10.2. LLOJET E MIRMBAJTJES
Mirmbajtja n vete prfshin kryesisht dy lloje t intervenimeve

edhe at:
intervenime q ndrmerren para paraqitjes s pasojave nga
shpenzimi dhe prishja e pajisjeve,
intervenime q ndrmerren pasi q t ndodhin pasojat nga
shpenzimi dhe prishja e pajisjes.
Grupi i par i aktiviteteve ka pr detyr ta zvogloj intensitetin e
shpenzimit t mjeteve, ta parandaloj paraqitjen e defekteve ose ti zbuloj
para se t paraqiten ato. Grupi i par i aktiviteteve jan t drejtuara n
mnjanimin e difekteve tek pajisja pasi q t paraqiten ato.
Varsisht nga vazhdimsia dhe nga sasia e punve t mirmbajtjes,
bhet dallimi mes:
mirmbajtjes natyrore, e cila prfshin masa t ndryshme q
ndrmerren lidhur me makinat dhe pjest e tyre n afate t prcaktuara:
ditore, javore, mujore etj.
remonteve t pjesrishme q prfshihen me disa pjes dhe
prbrje t makinave, zakonisht ato q jan m t ndjeshme dhe q jan t
ekspozuara n shpenzime m intensive.
85
remonteve t plota (t prgjithshme), q prfshijn demontimin

e plot t makins, kontrollit t amortizimit t pjesve dhe zvendsimin e
tyre.
10.3. EKONOMMIZIMI I MIRMBAJTJES
Puna e mirmbajtjes shkakton shpenzime t cilat do t mund t ndahen

n dy grupe:
1. Shpenzime q bhen pr mirmbajtjen e pajisjes dhe t objekteve
ndrtimore, e q dalin nga harxhimi i materialeve (pjesve rezerv) dhe
nga angazhimi i fuqis puntore dhe mjeteve./
2. Shpenzime q jan si pasoj e sasis s zvogluar t puns pr
shkak t kohs s humbur n pritje pr t filluar ndreqjen.
Duke i pasur parasysh arsyet e paraqitjes s shpenzimeve,
prpjekjet e ndrmarrjeve pr realizimin e ekonomizimit m t madh n
mirmbajtjen, do t duhet t orientohen n:
zvoglimin e shpenzimeve t materialeve, pajisjes dhe fuqis s
puns t cilat prdoren pr ndreqjet dhe
zvoglimin e kohs s humbur n pritje pr t filluar ndreqja dhe
ajo t kryhet.
Pr shkak t ekonomizimit t mirmbajtjes, nevojitet t zbatohet
politika e mirmbajtjes preventive, e cila prbhet n zbatimin e
mirmbajtjes s planifikuar t makinave, pajisjes dhe objekteve ndrtimore.
Me mirmbajtjen preventive duhet t parandalohet paraqitja e ngecjes s
paparashikuar t makinave e cila zakonisht shkakton prishjen e rrjedhjes
s planifikuar t prodhimtaris.
Mirmbajtja preventive ka prparsi t mdha lidhur me
mirmbajtjen q paraqitet si nevoj pasi t lajmrohet ndrprerja e
puns pr shkak t prishjes s makinave. N mesin e prparsive m t
rndsishme t mirmbajtjes preventive jan:
1. Puna e shrbimit pr mirmbajtje mund t planifikohet:
2. Pjest rezerve mund t sigurohen paraprakisht:
3. Rezervat e pjesve rezerv mund t mirmbahen n nivel racional
4. Shpenzimet pr mirmbajtje mund t zvoglohen.
5. Shrbimi pr planifikim dhe kontroll t prodhimtaris mund ta
planifikoj prodhimtarin duke mbajtur llogari edhe pr kohn e cila sht
e nevojshme q t bhet remonti i pajisjes:
86
PRMBYLLJE 4
Planifikimi i prodhimtaris fillon me krijimin e ides pr prodhimin e nj produkti t
caktuar dhe prbhet prej: projektimit t produktit dhe projektimit t procedurs teknologjike.
Me lokacion t ndrmarrjes prodhuese nnkuptohet nj vendpozit e caktuar
ku gjenden objektet e ndrmarrjes n t cilat ajo e kryen veprimtarin e saj. Faktor pr
zgjedhjen e lokacionit t ndrmarrjes prodhuese jan: afrsia e konsumatorve, afrsia e
furnizuesve, qasja e fuqis s puns, mundsia pr shfrytzimin e linjave transportuese dhe
infrastruktura.
Nga zgjedhja e llojit dhe t cilsis s materialeve t nevojshme pr zhvillimin e
pocesit prodhues varen karakteristikat dhe cilsia e produkteve prodhuese. Q t kontrollohet
dhe konstatohet cilsia e prodhimeve, domosdo sht kontrollimi i cilsis pr t ciln
shfrytzohen metoda t ndryshme. Menaxhimi me cilsin e totale (TOM) paraqet filozofi t
menaxhmentit t prmirsimit t vazhdueshm t cilsis me qllim q t prmbushen nevojat
e konsumatorve.
Standardizimi ka nj varg t efekteve pozitive edhe pr prodhuesin edhe pr
konsumatorin meq lehtsohet zbatimi i kontrollit dhe lehtsohet zgjedhja e prodhimit pr
shkak t cilsis s garantuar.
Sot n mbar botn vmendje t madhe i kushtohet sistemit t standardeve pr cilsi
ISO 9000. ISO 9000 paraqet seri t standardeve ndrkombtare t cilat duhet t instalohen n
punn e do ndrmarrje. T gjitha veprimtarit prmes t cilave bhet prshtatja e materialit
pr t shrbyer pr prmbushjen e nj nevoje apo dshir t caktuar paraqet proces prodhues
fazat e t cils jan : prgatitja e prodhimtaris dhe depozitimi i materialeve t furnizuara,
prpunimi (proces teknologjik), transporti i brendshm, kontrolli, paketimi dhe depozitimi.
Rezervat paraqesin sasi t materialit q n nj moment t caktuar gjenden n
ndrmarrjen n stadiume t ndryshme t transformimit si material fillestar, prodhimtari n
rrjedh dhe prodhime t gatshme.
Vlera e rrogs s puntorve paraqet mimin pr punn e br n procesin e
prodhimtaris. N praktik paraqiten sisteme t ndryshme pr pagesn e puns edhe
at: diferencimi i t ardhurave sipas krkesave t ndryshme t puns dhe diferencimi i t
ardhurave sipas efekteve t realizuara nga puna. Vendi i puns paraqet hapsir t caktuar i
siguruar me makina, vegla dhe mjete tjera t ndryshme me t cilat puntori kryhen operacion
t caktuar punues.
Paketimi quhet proces i vendosjes s prodhimit n ambalazh, gjegjsisht mnyra se
si prodhimi vendoset n ambalazh. Materiali n t cilin paketohet e mira prodhuese quhet
ambalazh. Ajo domosdo duhet ti prshtatet t mirs.
87
Ekzistimi i rezervave dhe depove pr vendosjen e tyre sht

e pashmangshme vemas n rastet vijuese: kur ekziston interval i
ndryshm kohor mes marrjes s materialeve nga furnizuesit dhe dhnies
s tyre n prodhimtari, kur ekziston nevoja pr ndryshimin e rrjedhjes
s prodhimtaris, kur ekziston mospajtueshmri kohore dhe sasiore mes
finalizimit t prodhimeve dhe drgess s tyre deri te blersve.
Planifikimi i transportit t brendshm prfshin: Zgjedhjen e llojit
t mjeteve dhe pajisjeve transportuese, prcaktimin e sasis s mjeteve
transportuese, prcaktimin e kahjeve t lvizjes s mjeteve transportuese.
Pr shkak t ekonomizimit t mirmbajtjes, nevojitet q t
zbatohet politika e mirmbajtjes preventive, e cila prbhet n zbatimin
e mirmbajtjes s planifikuar t makinave, pajisjes dhe objekteve
ndrtimore.
NOCIONE KYE
PROJEKTIMI I PRODHIMIT
PROJEKTIMI I PROCEDURS TEKNOLOGJIKE
CILSIA E PRODHIMIT
MENAXHIMI ME CILSIN E PLOT
FAZAT E PROCESIT PRODHUES
PROCESET TEKNOLOGJIKE
REZERVAT E MATERIALEVE
PAGESA E PUNS
VENDI I PUNS
PAKETIMI
AMBALAZHA
DEPOZITIMI
TRANSPORTI I BRENDSHM
MIRMBAJTJA
88
Pyetje pr diskutim:
1. Pse nevojitet planifikimi i prodhimtaris dhe n ka prbhet?

2. ka nnkupton me lokacion t ndrmarrjes prodhuese dhe si merret
vendimi pr zgjedhjen e lokacionit?
3. Sqaro rndsin e zgjedhjes s materialeve, pajisjes dhe objekteve!
4. Sqaro rndsin e kontrollit t cilsis s prodhimeve!
5. ka nnkupton me menaxhimin e cilsis totale?
6. Cilat jan efektet e procesit t standardizimit dhe t vendosjes s
standardeve?
7. Numro fazat e procesit prodhues!
8. ka jan rezervat dhje si arrihet optimalizimi i rezervave?
9. Sqaro rolin e puns n procesin e prodhimtaris?
10. ka sht vendi i puns dhe cilat vende t puns dallohen?
11. ka sht ambalazhi dhe cilat jan funksionet e saj?
12. ka mundson planifikimi i sistemit t depozitimit?
13. Sqaro se si mund t zvoglohen shpenzimet e transportit t brendshm!
14. Pse sht e nevojshme mirmbajtja e makinave dhe pajisjes dhe si
arrihet ekonomizimi i mirmbajtjes?
89
90
Tema 5 Financimi i biznesit t vogl
FINANCIMI I
BIZNESIT T VOGL
PRMBAJTJA E TEMS
Nocioni dhe thelbi i financimit t biznesit t vogl

Parimi i financimit
Burimi i financimit
Burimet personale t financimit
Burimet e huaja t financimit
Burimet tjera t financimit (subvencionet)
Kreditimi i biznesit t vogl
Nocioni pr kredi
Kreditimi i zhvillimit t biznesit t vogl
Klasifikimi i kredive
Shfrytzimi dhe kthimi i kredis
Shfrytzimi i kredis
Kthimi i kredis
QLLIMI:
Pas leximit t ksaj teme Ju duhet t jeni n gjendje:
ta definoni nocionin e financimit:

ta kuptoni thelbin e financimit
ti dalloni burimet e financimit
ta kuptoni rndsin e kredis n financimin e biznesit
ta definoni nocionin e kredis
ta kuptoni klasifikimin e kredive sipas kritereve t ndryshme
ta kuptoni se n ciln mnyr shfrytzohen dhe kthehen kredit
91
92
1. NOCIONI DHE THELBI I FINANCIMIT T

BIZNESIT T VOGL
do ndrmarrje vazhdimisht ka nevoj q t shfrytzoj mjete
financiare. Kjo do t thot se n ndrmarrjen realizohet proces i vazhdueshm
i financimit, i cili ndryshon varsisht nga ndryshimi i kushteve t
Financimi sht shfrytzimit t kapitalit t disponueshm.
kmbngulje pr
Financimi sht kmbngulje pr t siguruar mjete t mjaftueshme
t siguruar mjete
t mjaftueshme financiare t domosdoshme pr rrjedhjen normale t puns dhe zhvillimin
financiare t e biznesit. Ose thn me fjal tjera, me financim nnkuptohet njfar
domosdoshme pr prpjekje e pronarit t ndrmarrjes pr sigurimin dhe pr shfrytzimin e
rrjedhjen normale drejt t mjeteve financiare t huaja dhe personale, t domosdoshme pr
t puns dhe
realizimin e qllimeve t hartuara.
zhvillimin e biznesit
N definicionin pr financimin jan prfshir elementet kye
vijuese: Segmenti i par, pronari i biznesit n fillim ndrmerr nj varg
aktivitetesh pr gjetjen e mjeteve financiare t domosdoshme pr fillimin e
biznesit. Segmenti i dyt ka t bj me mnyrn e drejt t shfrytzimit t
mjeteve financiare pr shkak t arritjes s dobis ekonomike dhe segmenti i
tret, ka t bj me mnyrn dhe dinamikn e kthimit t mjeteve financiare,
nse ndrmarrja krahas mjeteve financiare personale, shfrytzon edhe
mjete financiare t huaja.
Nevoja pr shfrytzimin e mjeteve financiare gjat puns s
ndrmarrjes varet nga:
Madhsia, dinamika dhe struktura e aktiviteteve
Lloji i veprimtaris s ndrmarrjes
Mjetet e disponueshme personale si burimi themelor dhe m i
shpesht i financimit t biznesit t vogl.
Vlera e fitimit q realizohet nga puna
Mundsit dhe kushtet pr shfrytzimin e mjeteve t huaja
financiare.
Mund t thuhet se procedura qllimi i s cils sht sigurimi i
mjeteve financiare pr t punuar bizneset e vogla quhet financim.Financimi
sht njra nga sferat m t rndsishme pr nxitjen e zhvillimit t biznesit
t vogl. N fakt, financat jan forma m e shpesht pr mbshtetje, e
93
domosdoshme pr hyrjen e pjesmarrsve t rinj n treg dhe pr zhvillimin

e bizneseve t tyre. Pa treg t zhvilluar financiar, praktikisht sht shum
vshtir t mbahet niveli i caktuar i aktivitetit investues, gjegjsisht hyrjes
s pjesmarrsve t rinj n treg dhe zhvillimin e atyre ekzistuese.
1.1. PARIMET E FINANCIMIT
Gjat realizimit t politiks s financimit domosdo sht respektimi

i disa parimeve t financimit, e ato jan:
parimi i stabilitetit t financimit
parimi i ekonomizimit
parimi i rentabilitetit
Me stabilitet t financimit nnkuptohet aftsia e ndrmarrjes
q prmes sigurimit t rregullt t mjeteve t mundsoj rrjedhjen e
vazhdueshme dhe t pandrprer t prodhimtaris dhe aktiviteteve tjera.
Duke marr parasysh se nj pjes e mjeteve jan t huazuara, ather
stabiliteti i financimit nnkupton, q me kthimin e mjeteve t huazuara n
afatet e parapara, ndrmarrja t mos vihet n gjendje ta ndrpret punn e
vet pr shkak t mungess s mjeteve.
Me likuiditet nnkuptohet aftsia e ndrmarrjes q ti paguaj t
gjitha detyrimet. Kundrejt ksaj, ndrmarrja sht jolikuiduese kur nuk
disponon me mjete financiare pr pagesn e detyrave t veta n afatet e
parapara.
Me financim ekonomik nnkuptohet financimi gjat s cils
shpenzimet e shkaktuara nga sigurimi i mjeteve financiare pr realizimin e
nj pune t caktuar jan m t vogla se t ardhurat e realizuara. Si shpenzim
m i rndsishm konsiderohet kamata e mjeteve t huazuara, por krahas
ktij shpenzimi, lajmrohen edhe shpenzime tjera, si pr shembull
provizioni i cili sht si kompensim pr shrbimet e kryera.
Parimi rentabilitet sht kmbngulje q me an t angazhimit t
nj sasie t caktuar t mjeteve n pun, t realizohet fitim sa m i madh.
Shkalla e rentabilitetit i cili sht raport mes fitimit t realizuar dhe mjeteve
t angazhuara, tregon n fakt shkalln e prtritjes s mjeteve. a.q rritjes
s puns.
94
2. BURIME T FINANCIMIT T BIZNESIT T

VOGL
2.1 BURIME PERSONALE T FINANCIMIT
Financimi nga burimet personale bazohet n mjetet e pronarve t

Financimi nga
burimet personale ndrmarrjeve pr t cilat nuk ekziston detyrimi pr kthimin.
bazohet n mjetet Burimet personale t mjeteve financiare shpesh her paraqesin
e pronarve t burime thelbsore prej t cilave sigurohet puna e ndrmarrjes. Themeluesit
ndrmarrjeve pr t e ndrmarrjes, (qofshin n pyetje nj ose m shum persona fizik dhe
cilat nuk ekziston
juridik) prmes investimeve t tyre sigurojn sasin e mjeteve t
detyrimi pr
kthimina nevojshme pr fillimin e biznesit.
Ekzistojn m shum lloje t burimeve personale t financimit t
cilat mund t ndahen n dy grupe edhe at:
a) Mjete n form t investimeve t pronarve gjat themelimit t
ndrmarrjes:
Kapitali i pronarit
Kapitali i pronarit t ndrmarrjes sht burimi themelor i financimit
t ndrmarrjes sht t biznesit. Q t filloj biznesi nevojitet t sigurohen mjete financiare n
burimi themelor sasi dhe struktur t atill q do ti prgjigjet veprimtaris dhe madhsis
i financimit t s ndrmarrjes. Mjetet iniciale financiare t pronarit mund t rrjedhin nga
biznesit m shum burime: kursimet, rezervat, parat e fituara prmes shitjes s
prons personale t patundshme, parat e fituara prmes shitjes s letrave
personale me vler, dhuratat, trashgimia etj.
Investimet e prbashkta. Ndrmarrjet t cilat jan themeluar prej
m shum themeluesve (si jan: Shoqrit me prgjegjsi t kufizuar,
Investimet e Shoqrit publike tregtare dhe t fillojn me pun duke shfrytzuar
prbashkta investimet e themeluesve: Ky kapital formohet n baz t marrveshjes mes
kapital i cili investitorve, themeluesve t ndrmarrjes. Me marrveshjen prcaktohet
formohet n baz
t marrveshjes
vlera e investimeve q duhet donjri prej themeluesve ta investoj.
mes investitorve, Investimi i do ortaku sht vn n funksion t realizimit t veprimtaris
themeluesve t s ndrmarrjes, ndrsa efektet e puns i takojn t gjith ortakve varsisht
ndrmarrjes mjeteve t investuara.
95
b) Mjetet nga kursimi q krijohen n punn e ndrmarrjes. N kto mjete

numrohen:
Fitimi paraqet burimin m t rndsishm t financimit t
ndrmarrjes. Mundsia pr t financuar punn personale sht m e madhe,
nse ndrmarrja realizon fitim.
Amortizimi sht njra nga mnyrat prmes t cilave pronari i
ndrmarrjes mund ta financoj nj pjes t puns. Amortizimi si form
e financimit vjen n shprehje tek ato biznese ku mjetet ekzistuese (fikse)
kan vler t lart dhe e ndjejn trysnin e zhvillimit tekniko-teknologjik.
Ky burim ndonse nuk e zmadhon kapitalin e ndrmarrjes, megjithat
paraqet burim t rndsishm t mjeteve financiare pr shkak t faktit q
kompenson vlern e shpenzuar t mjeteve ekzistuese (fikse).
Nse burimet personale t mjeteve nuk mjaftojn, ather biznesi
detyrohet t shfrytzoj burime shtes (t huaja) t mjeteve t cilat i siguron
n tregun financiar.
2.2. BURIME T HUAJA FINANCIARE
Puna e ndrmarrjes pa marr parasysh veprimtarin q e kryen,

duhet t mbshtetet me sasin e nevojshme t mjeteve financiare. Edhe
prkundr prparsis s madhe q e ka financimi nga burimet personale,
praktika tregon se thuajse sht e pashmangshme shfrytzimi i mjeteve nga
burimet e huaja. Burimet personale t mjeteve financiare shpesh her nuk
jan t mjaftueshme pr investim fillestar ose pr investim n zgjerimin e
puns s ndrmarrjes.
Forma m e shpesht e financimit t puns s bizneseve t vogla
nga burimet e huaja jan kredit afatshkurt dhe afatgjat.
Kredit afatshkurta (kredi me afat kthimi deri n nj vit) dedikohen
Kredit pr financimin e nevojave rrjedhse t ndrmarrjes, si jan: furnizimi i
afatshkurta lndve t para dhe materialeve, furnizimi i karburantit, mirmbajtja e
dedikohen pr makinave dhe pajisjes etj. Ato kan pr qllim q t sigurojn kontinuitet n
financimin e
nevojave rrjedhse.
punn e ndrmarrjes. Me kredit afatshkurte n fakt financohen shpenzimet
96
e prditshme t puns. Ato kthehen prnjher n ndonj periudh t vitit

rrjedhs.
Burimet e kredive afatshkurta mund t jen:
Kredia tregtare - ngjan ather kur ndrmarrja furnizon disa
prodhime t caktuara nga furnizuesi, ndrsa borxhin e paguan m von.
Obligimet e papaguara ndaj furnizuesve paraqesin kredi afatshkurta pr
ndrmarrjen. Pr shembull, ndrmarrja pr prodhimin e buks, furnizon
miell nga mulliri, ndrsa e paguan me marrveshje pas 3 ose 6 muaj.
Kredia nga institucionet financiare- ngjan ather kur ndrmarrja
merr kredi me afat t kthimit deri n nj vit nga banka ose nga institucionet
tjera financiare. Kjo kredi dedikohet pr sigurimin e mjeteve (qarkulluese)
rrjedhse (lndve t para, materiale ose prodhime t gatshme t dedikuara
pr shitje).
Kredit nga ndrmarrjet tjera Si burim i financimit (kreditimit) t
ndrmarrjes mund t paraqitet edhe ndrmarrje tjetr partneri i tij afarist.
Partneri afarist krediton ndrmarrjen me qllim q t realizoj ndonj dobi
ekonomike pr veti: furnizim t lndve t para dhe materialeve, shitjen
e prodhimeve t gatshme dhe ngjashm. Kshtu, kultivuesit e pemve
dhe perimeve i kreditojn ndrmarrjet bujqsore, q ata t realizojn
prodhimtari m t madhe bujqsore, e cila nevojitet pr prpunim.
Kredit afatgjat (kredi me afat kthimi deri n pes vite) i
Kredit afatgjate aprovojn bankat pr investime t cilat kan pr qllim q ta zgjerojn
dedikohen pr ose prkryejn kapacitetin ekzistues t ndrmarrjeve. Ato dedikohen
zgjerimin ose pr furnizim t mjeteve ekzistuese (fikse): furnizim t pajisjes, ndrtim
prkryerjen e t objekteve, ndrtim t konstruksioneve, ndrtim t instalimeve dhe
kapacitetit ekzistues
t ndrmarrjeve
ngjashm. Kthimi i kredive afatgjat bhet nga fitimi i realizuar ose nga
mjetet e dedikuara pr amortizim. Duke marr parasysh at se kredia
afatgjat ka karakter investues, pr aprovimin e saj bankat krkojn nga
ndrmarrja nj biznes plan pr mnyrn e shfrytzimit t tyre.
97
Financimi nga burimet e huaja ka justifikim ekonomik nse

ndrmarrjes i mundson zvoglimin e shpenzimeve pr prodhimin e
nj njsie t produktit. Kredia nuk do t kishte justifikim ekonomik pr
Financimi nga pronarin e ndrmarrjes nse ai nuk i mundson rritjen e prgjithshme t
burimet e huaja ka puns, rritjen e t ardhurave nga shitja dhe rritjen e fitimit.
justifikim ekonomik Shfrytzimi i mjeteve nga burimet e huaja n njfar mnyre
nse ndrmarrjes
i mundson
shkakton pasoja mbi punn e ndrmarrjes, para se gjithash pr shkak t
zvoglimin e obligimit q t kthehen n nj afat t caktuar, me ka zvoglohet stabiliteti
shpenzimeve pr i financimit. M tej, pagesa e kamats pr mjetet e huazuara zvoglon
prodhimin e nj fitimin e realizuar. Po ashtu, me shfrytzimin e burimeve t huaja t mjeteve
njsie t produktit rritet varsia e ndrmarrjes nga kreditori dhe kufizohet liria e marrjes s
vendimeve.
2.3. BURIME TJERA T FINANCIMIT (Subvencionet)
Subvencionet Prve burimeve personale dhe t huaja t mjeteve financiare,

paraqesin ndihm ndrmarrjet mund t shfrytzojn mjete t pakthyeshme pr financimin e
financiare pa puns nga ana e subjekteve tjera, n form t subvencioneve. Subvencionet
obligim t kthimit paraqesin ndihm financiare pa obligim t kthimit. Si ndihmues lajmrohen
ndrmarrjet (partnert afarist) ose shteti. Me shfrytzimin e subvencioneve
sigurohet rritja e t ardhurave t prgjithshme n periudhn rrjedhse t
prllogaritur dhe prmirsohet rezultati financiar.
Premit jan Subvencionet mund t paraqiten n forma t ndryshme. M t
ndihm financiare shpeshta jan:
n bujqsin, Premit, si njfar lloji i ndihms financiare, n t shumtn e
ndrsa m rrall
n industrin rasteve u jepen ndrmarrjeve t bujqsis, ndrsa m rrall ndrmarrjeve
pr stimulimin e t industris, pr stimulimin e prodhimtaris t disa produkteve bujqsore
prodhimtaris dhe industriale t cilat t deficituara ose kan rndsi strategjike (qumsht,
gru, duhan, rrush, mish dele etj). Premia i ndahet ndrmarrjes nga ana
e shtetit si nj shum e caktuar financiare mbi mimin shits (blers) t
produktit t prodhuar.
98
Regresi paraqet Regresi, paraqet kthimin e nj pjese t shums financiare q blersi

kthimin e nj pjes e ka paguar si mim (kompensim) pr prodhimet e blera. Me pranimin
t shums q blersi
e ka paguar si mim
e regresit, prodhimi i bler pr blersin bhet m i lir, q n mnyr t
(kompensim) pr volitshme shprehet mbi pozitn e tij financiare. Me regresim n t shumtn
prodhimet e blera e rasteve jan t prfshir prodhimet pr konsumin prodhues me qllim
q t parandalohet rritja e shpenzimeve pr prodhimtarin (pr shembull,
bujqit fitojn regres pasi t furnizojn mbeturinat artificiale).
Kompensimin e Kompensimin e ndan shteti duke e zotuar ndrmarrjen q prodhimet
ndan shteti duke e e veta ti shet me mim m t ult se n treg. N fakt, kompensimi
zotuar ndrmarrjen paraqitet si shtes mbi mimin e vrtetuar, deri n nivelin e mimit shits
q prodhimet e veta
ti shet me mim m
i cili do t mund t konsiderohet si i pagueshm. Kshtu, konsumatort
t ult se n treg. N final e paguajn mimin m t ult, ndrsa shteti zotohet tia paguaj
fakt, kompensimi shitsit dallimin nga [mimi i vrtetuar e deri n at t tregut, n form t
paraqitet si shtes kompensimit.
mbi mimin e Prve rasteve t prmendura t ndihms direkte financiare, sht
vrtetuar, deri
n nivelin e
i mundur edhe shfrytzimi i ndihms prej shtetit dhe n mnyr indirekte,
mimit shits i prmes trajtimit m t volitshm gjat pagess s obligimeve t ndryshme
cili do t mund t financiare ndaj tij. Kjo realizohet prmes shkallve t diferencuara t
konsiderohet si i tatimeve, kontributeve, doganave ose prmes lirimit t plot pr pagesn
pagueshm. e tyre. Shteti n situata t caktuara ndrmerr obligimin e ndrmarrjeve pr
pagesn e kontributeve ndaj fondeve sociale, shndetsore dhe pensionale,
me qllim q t rriten mjetet financiare t ndrmarrjeve dhe t stimulohet
punsimi i disa puntorve t rinj.
Mjetet financiare krijohet spontanisht prej detyrimeve t
kohpaskohshme t papaguara ndaj subjekteve tjera gjat puns rrjedhse
t ndrmarrjes. N fakt, kto mjete financiare i qndrojn n disponim
ndrmarrjes nga momenti i ngjarjes s tyre deri n momentin e pagess.
T tilla jan:
detyrimet e papaguara ndaj furnizuesve pr materialet,
lndt e para, prodhimet e blera tregtare, shrbimet e
kryera etj.
detyrimet e papaguara pr rroga t t punsuarve
tatimet dhe kontributet e papaguara ndaj shtetit etj.
99
3. KREDITIMI I BIZNESIT T VOGL

3.1 NOCIONI PR KREDI
Kredia sht njra nga burimet m t rndsishme t mjeteve

Kredia sht financiare prmes t cilit sigurohet kryerja normale e veprimtaris s
marrdhnie biznesit t vogl.
huadhnse Kredia (ose marrdhnia kreditore) sht marrdhnie huadhnse
kreditore sipas kreditore sipas t cilit kreditori i liron shfrytzuesit t kredis nj vler
t cilit kreditori i
liron shfrytzuesit
t caktuar reale (prodhime ose para) pr shfrytzim n koh t caktuar, me
t kredis nj vler kushte t caktuara, me detyrim q vlera e pranuar t kthehet.
t caktuar reale Marrdhnia kreditore mes kreditorit dhe shfrytzuesit t kredis
(prodhime ose para) bazohet mbi besimin e kreditorit n huamarrsin q del nga njohja e
pr shfrytzim n ndrsjell ose nga njohja e disa fakteve t caktuara q jan t rndsishme
koh t caktuar, me
kushte t caktuara,
pr kt besim. Shum shpesh besimi bazohet mbi ndonj vler reale q
me detyrim q vlera i kredituari do ta jep si garanc tek kreditori pr sigurimin e kthimit t
e pranuar t kthehet. mjeteve t huazuara.
Nga ky dimension del se formulimi i marrdhnies kreditore
bazohet n tre elemente:
lirimin e nj vlere t caktuar pr shfrytzim
besimin e kreditorit n t kredituarin (huamarrsin)
detyrimin e huamarrsit q ta kthej vlern e pranuar n afatin e
caktuar.
Marrdhnia kreditore sht vullnetare dhe bazohet n firmosjen
e marrveshjes s ndrsjell n form t shkruar marrveshje pr kredi.
Prmes kredis mundsohet q mjetet e lira financiare q gjenden tek disa
subjekte t mobilizohen, t mblidhen dhe t vendosen n disponim pr ata
q n nj periudh t caktuar u nevojiten.
3.2. KREDITIMI I ZHVILLIMIT T BIZNESIT T

VOGL
Sasia dhe struktura e mjeteve financiare t cilat do ti nevojiten biznesit

t vogl varen prej tre faktorve kryesor:
100
prirja e ndrmarrjes ndaj zhvillimit;

prirja pr t menaxhuar me zhvillimin dhe
prirja q t siguroj burime stabile t mjeteve financiare.
Mund t njihen tre mnyra t reagimit t bizneseve t vogla lidhur
me nevojn e kreditimit t puns dhe raportin ndaj zhvillimit personal.
1. N grupin e par bjn pjes ato ndrmarrje t cilat kan prirje t
dobt ndaj zhvillimit, si jan bizneset e vogla me karakter t prkohshm
dhe sezonal, si dhe ndrmarrjet t cilat sigurojn t ardhura dhe fitime q i
tejkalon nevojat pr nj jet komode t pronarit dhe familjes s tij, por nuk
ndjen nevoj pr mjete financiare shtes edhe prkundr potencialeve t
disponueshme n zhvillim. Ata, nevojn e mjeteve financiare n t shumtn
e rasteve e sigurojn nga burimet personale (fondet familjare, huazimet
nga miqt etj, ndrsa m rrall nga kredit bankare. Pavarsia e lart dhe
kontrolli mbi biznesin nuk lejon marrjen e vendimeve pr investime dhe
zgjerimin e ndrmarrjes. Kjo ndodh pr dy arsye. E para, sepse ekziston
druajtje tek pronari i ndrmarrjes nga humbja e pavarsis n marrjen e
vendimeve dhe rritjen e varsis nga kreditort potencial. E dyta, sepse
bankat nuk jan t interesuara pr aprovimin e kredive pr shkak t kapitalit
t vogl potencial t ndrmarrjes dhe jostabilitetit, pasiguris s theksuar
t bizneseve t vogla.
2. Pr bizneset e suksesshme t vogla, financimi prmes kredive
sht me rndsi t madhe. N kto ndrmarrje pronari dshiron kritere
t larta pr shitje dhe fitim pa mos e zvogluar ose humbur kontrollin mbi
punn. Pr arritjen e ktyre qllimeve ndrmarrja mbshtetet n burimet
personale t mjeteve financiare, t mbshtetura me kredi afatshkurte, q
t zvoglohet ndikimi i kreditorit mbi punn. Bankat shikojn me simpati
ndaj ktyre bizneseve, me kujdes duke marr vendime pr aprovimin e
kredive. Zakonisht kredit e aprovuara jan afatshkurta, n shuma t vogla,
me kamata t larta dhe me nivel t lart t sigurimit nga rreziku.
101
3. Bizneset e orientuara n zhvillim karakterizohen me kmbngulje

q t realizohen t ardhura dhe fitime t cilat jo vetm q jan m t mdha
se ato q nevojiten pr jetn e pronarit, por n mas t konsiderueshme e
tejkalojn at. Q t sigurohet zhvillimi prmes rritjes s kapacitetit, ose
prkryerjes s prodhimtaris dhe t procesit shits, t domosdoshme jan
kredit afatgjate. Pronari do t heq dor prej njrs pjes t vendimmarrjes
s pavarur dhe udhheqjes s ndrmarrjes, duke ia lshuar kreditorve dhe
garantuesve pr borxhin e tij, n llogari t realizimit t fitimit m t madh.
Humbja e pavarsis n pun arsyetohet me pjesmarrjen n shprndarjen
e fitimit m t madh, si thuhet n fjaln e urt: m shum e dua copn e
vogl t pits s madhe, se sa copn e madhe t pites s vogl.
Pr bizneset orientuara n zhvillim bankat aprovojn kredite
afatgjate me kushte t volitshme: me afat t gjat kthimi, shkall t ult
kamatore, grejs periudh t aprovuar etj. Bankat jan t interesuara pr
aprovimin e kredive nse:
mjetet investohen n veprimtari n t cilat realizohet fitim i madh.
pronari merr pjes n investimin edhe me mjete personale
pronari siguron kthimin e kredis me vnien n hipotek t
patundshmrive ose prmes fondeve garantuese t cilat sigurojn
kthimin e borxhit.
pronari i lejon t rishikojn banks-kreditor n raportet financiare,
pr mnyrn dhe efektet e shfrytzimit t kredis.
4. KLASIFIKIMI I KREDIVE
N praktikn e kreditimit hasen lloje t ndryshme t kredive,
andaj n teori ekziston klasifikimi i tyre i ndryshm. Ekzistojn m shum
mnyra t klasifikimit dhe kreditimit, sipas kritereve t ndryshme. M t
rndsishme jan:
1. Sipas kohs s shfrytzimit kredit mund t jen afatshkurta (deri
n nj vit), dhe afatgjate (mbi nj vit). Qllimi i tyre sht sqaruar
m par.
102
2. Sipas llojit t institucioneve t cilat i aprovojn kredit, ato mund

t jen:
- kredi prej institucioneve financiare (banka, kursimore)
- kredi prej ndrmarrjeve tjera
- kredi prej fondeve qeveritare dhe joqeveritare dhe prej organizatave
pr mbshtetje t zhvillimit t biznesit t vogl.
3. Sipas forms n t ciln aprovohen, dallojm:
- kredi financiare (aprovohet n para dhe kthehet n para)
- kredi tregtare (aprovohet ne prodhime, ndrsa kthehet n para)
4. Sipas mnyrs s sigurimit nga rreziqet sipas mnyr n t ciln
sigurohet kthimi i kredive, n praktik hasen llojet vijuese t
Kredia hipotekare kredive:
sht kredi afatgjate
t ciln e aprovojn
Kredia hipotekare sht kredi afatgjate t ciln e aprovojn bankat
bankat n baz t n baz t vnies n hipotek t prons s patundshme (tok, objekte
vnies n hipotek ndrtimore) ose t tundshme me vler t madhe (avion, anije etj). Vnia
t prons s n hipotek e sendeve regjistrohet n librat e pronsis (lista pronsore)
patundshme nga ana e organeve gjyqsore me krkes t kreditorit. Deri n pagesn e
plot t kredis, kufizohet e drejta e pronsis. N rast t mospagess me
koh t detyrimeve kreditore, kreditori ka t drejt ta t huazoj sendin dhe
Kredia lombarde
sht kredi
ta prmbush krkesn.
afatshkurte e Kredia lombarde sht kredi afatshkurte e siguruar me vnien n
siguruar me vnien hipotek t nj vlere t caktuar reale n form t prons s tundshme
n hipotek t nj ose letrave me vler. Q t mund ndonj lnd t shrbej si sigurim i
vlere t caktuar kthimit t kredis, duhet t ket vler stabile dhe t ekzistoj mundsia
reale n form t
prons s tundshme
pr t huazimin e leht t tij. N rast t pamundsis s kthimit t kredis,
ose letrave me krediotori ka t drejt q sendin e vn n hipotek ta shes dhe nga shuma
vler. e fituar ti prmbush krkesat e veta.
Kredi akceptuese aprovojn bankat me dhnien e plqimit pr pagesn
Me dhnien e (akceptimin) e kambialit. Me dhnien e akceptit t kambialit banka zotohet
e akceptit t ta paguaj kambialin n afat t caktuar nse at nuk e bn komitenti i saj.
kambialit banka Me kredin e akceptuar nuk i lihet n disponim shfrytzuesit nj shum
zotohet ta paguaj
e caktuar e mjeteve, por vetm garanton se do ta kryej detyrimin vetm
kambialin n afat
t caktuar nse at nse komitenti i saj nuk e bn at n afat t caktuar.
nuk e bn komitenti
i saj.
103
Andaj kredia akceptuese bn pjes n grupin e kredive t garantuara.

Kredia eskonte sht kredi n form t blerjes s krkess t ciln e ka
nj ndrmarrje n krahasim me nj ndrmarrjen tjetr nga ana e ndonj
banke, e cila sht e siguruar me kambial q rrjedh nga qarkullimi i t
mirs dhe shrbimit
Kredia llogari korente sht kredi t ciln banka ia aprovon komitentit n
llogarin e tij. Kredia llogari korente dedikohet pr mbajtjen e likuiditetit
rrjedhs t shfrytzuesit.
5. SHFYTZIMI DHE KTHIMI I KREDIS

5.1. SHFRYTZIMI I KREDIS
Pas firmosjes s marrveshjes mes kreditorit dhe shfrytzuesit t

kredis edhe pas prmbushjes s kushteve t dakorduara, kreditori ia l
n disponim kredin e aprovuar shfrytzuesit. Shfrytzuesi i kredis nuk
mund ta shfrytzoj shumn e dakorduar pr realizimin e qllimeve tjera,
t ndryshme nga ato q jan vrtetuar n marrveshjen.
Mjetet e kredis s aprovuar, kreditori i transferon n llogarin e
shfrytzuesit ose n llogarin e kreditorit ndaj t cilit ekziston detyrimi pr
shlyerjen e borxhit t br paraprak. Me kt rast kreditori e fut n borxh
shfrytzuesin e kredis n vler t kredis s shfrytzuar, ndrsa shfrytzuesi
i kredis e evidenton detyrimin e vet ndaj kreditorit. Shfrytzimi i kredis
s aprovuar duhet t kryhet n afat t caktuar. Pas skadimit t afatit, pjesa
e pashfrytzuar e kredis mund t shuhet.
Shfrytzimi i kredis afatgjate n t shumtn e rasteve zhvillohet
sipas dinamiks s vrtetuar paraprake. Shfrytzimi i kredis mund t
zgjas m s paku nj ose dy vite. Vrtetimi i rregullt i dinamiks pr
shfrytzimin e kredis ka rndsi t madhe si pr kreditorin, ashtu edhe pr
shfrytzuesin e kredis, pr shkak t shfrytzimit racional t mjeteve.
104
5.2. KTHIMI I KREDIS
Kthimi i kredis bhet n kuadr t afateve t dakorduara. Kredit

afatshkurte n t shumtn e rasteve kthehen n shumn e plot prnjher,
kredi, s bashku me kamatn e prcaktuar. Nse mundsit financiare t
shfrytzuesit t kredis e lejojn, kredia mund t kthehet n afat m t
shkurt se ai q sht dakorduar m par. N kt rast bankat prllogaritin
dhe paguajn nj lloj t provizionit pr shkak t kthimit t hershm t
kredis.
Kredit afatgjate kthehen gjat periudh m t gjat, n kste t
cilat arrijn n intervale t caktuara (tremujore, gjysmvjetore dhe intervale
vjetore), sipas planit t vrtetuar paraprakisht a.q amortizues, n pajtim
Anuitet - me marrveshjen pr kredi. M pas, do kst anuitet, prve pagess
kst, s pjess s kredis, prmban edhe kamat pr pjesn e pashfrytzuar t
paraqet shumn n kredis. Me do pages t anuitetit, zvoglohet borxhi i shfrytzuesit t
mes t shlyerjen e
kredis ndaj kreditorit pr shumn e pagess q prmbahet n anuitetin.
kredis dhe t inte-
resit. Nse pr shkak t vonimit t pagess s kredis paraqitet ndonj
pjes e papaguar e kredis, ather prve kamats s rregullt, shfrytzuesi
i kredis obligohet t paguaj edhe kamat pr vonesn e cila llogaritet
me shkall m t lart t kamats s rregullt. Me krkes t palve n
marrveshjen pr kredi, n ekzistimin e marrdhnies s kredis mund t
vjen deri te ndryshimi i disa dispozitave t marrveshjes, si: rritja e kredis,
rritja ose zvoglimi i shkalls kamatore, vazhdimi i afatit pr kthim etj.
Shembull Plani amortizues pr kredi afatgjate prej 1.000.000.00
denarve me afat t pagess prej 10 viteve me anuitete t barabarta vjetore
dhe me shkall kamatore prej 9 pr qind n vit.
105
Periudha Kredia Anuiteti Kamata Pagesa vjetore

vjetor vjetore
1 1,000,000.00 155,820.00 90,000.00 65,820.00
2 934,180.00 155,820.00 84,076.00 71,744.00
3 862,436.00 155,820.00 77,619.00 78,201.00
4 784,235.00 155,820.00 70,551.00 85,239.00
5 698,996.00 155,820.00 62,910.00 92,910.00
6 606,086.00 155,820.00 54,548.00 101,272.00
7 504,814.00 155,820.00 45,433.00 110,386.00
8 394,427.00 155,820.00 35,498.00 120,322.00
9 274,105.00 155,820.00 24,670.00 131,150.00
10 142,955.00 155,820.00 12,865.00 142,955.00
Gjithsej: 1,000,000.00 1,558,200.00 558,200.00 1,000,000.00
Tabela 1
PRMBYLLJE 5
Me financim nnkuptohet njfar prpjekje e pronarit t ndrmarrjes pr sigurimin

dhe pr shfrytzimin e drejt t mjeteve financiare t huaja dhe personale, t domosdoshme
pr realizimin e qllimeve t hartuara.
Kapitali i pronarit t ndrmarrjes sht burimi themelor pr financimin e biznesit.
Burimet personale t mjeteve financiare shpesh her nuk jan t mjaftueshme pr investimin
fillestar ose pr investimin n zgjerimin e puns s ndrmarrjes. Forma m e shpesht e
financimit t ndrmarrjes prej burimeve t huaja jan kredi afatshkurtre dhe afatgjate.
Kredia nuk do t kishte kurrfar kuptimi ekonomik nse ai nuk mundson rritjen e sasis s
puns, gjegjsisht rritjen e fitimit.
Prve burimeve personale dhe t huaja t mjete financiare, ndrmarrjet mund t
shfrytzojn mjete t pakthyeshme n form t subvencioneve.
106
Kredia sht burimi m i rndsishm i mjeteve financiare i cili siguron kryerjen e

pandrprer t veprimtaris s biznesit t vogl. Kredit afatshkurte dedikohen pr financimin
e nevojave rrjedhse t ndrmarrjes. Kredit afatgjate dedikohen pr furnizim t pajisjes,
ndrtimin e objekteve, ndrtimin e konstruksioneve, ndrtimin e instalimeve etj.
Kredia tregtare realizohet prmes shitjes s t mirave dhe shrbimeve me anulimin e
pagess.
NOCIONET KRYESORE:
FINANCIMI
BURIMET PERSONALE T MJETEVE
BURIMET E HUAJA T MJETEVE
SUBVENCIONET
KREDIT
KREDIA AFATSHKURTE
KREDIA AFATGJATE
PLANI AMORTIZUES
ANUITETI
Pyetje pr diskutim:
1. ka nnkupton me nocionin financim t biznesit t vogl?

2. Cilat jan burimet personale t financimit?
3. Cilat jan arsyet pr shfrytzimin e mjeteve financiare nga burimet e huaja?
4. Cilat jan format dhe llojet e burimeve t huaja t financimit?
5. ka nnkupton nocioni subvencione?
6. Cilat jan llojet e subvencioneve?
7. Defino nocionin kredi?
8. Cili sht roli i kredis pr zhvillimin e biznesit t vogl?
9. Bj klasifikimin e kredive?
107
108
Tema 6 Formimi i mimit t prodhimit
FORMIMI I
MIMIT T
PRODHIMIT
PRMBAKTJA E TEMS:
Prcaktimi i shpenzimeve
Nocioni dhe struktura e mimit kushtues
Definimi dhe thelbi i mimit kushtues
Struktura e mimit kushtues
Llogaritja e shpenzimeve direkte dhe indirekte
Shpenzimet direkte dhe indirekte
Metodat pr llogaritjen (kalkulimin) e shpenzimeve direkte dhe indirekte
QLLIMET :
Pas leximit t ksaj teme Ju do t jeni n gjendje:
ta kuptoni rndsin e caktimit t shpenzimeve;

ta kuptoni rndsin dhe rolin e kalkulimit;;
ta definoni nocionin e mimit kushtues;
ta dini strukturn e mimit kushtues;
ta bni ndarjen n shpenzime direkte dhe indirekte;
ti zbatoni metodat e llogaritjes s shpenzimeve dhe t mimit kushtues.
109
110
1. PRCAKTIMI I SHPENZIMEVE
T gjitha masat dhe aktivitetet t cilat ndrmerren pr organizimin
e puns n ndrmarrje, duke filluar nga furnizimi i materialeve dhe lndve
Asnj vendim t para, organizimin dhe kryerjen e procesit t prodhimit, si dhe shitjen e
n biznes nuk prodhimeve t gatshme, ndikojn n madhsin e shpenzimeve t puns
guxon t merret dhe e prcaktojn madhsin dhe strukturn e tyre. Shpenzimet paraqiten
pa ndonj analiz
si faktor t rndsishm kryesor pr madhsin e fitimit t realizuar t
pr ndikimin e saj
n madhsin e ndrmarrjes. Pr at, asnj vendim n biznes nuk guxon t merret pa
shpenzimeve n ndonj analiz pr ndikimin e saj n madhsin e shpenzimeve n pun.
pun. Shpenzimet t cilat ndodhin n pun jan t shumta dhe t
ndryshme dhe vazhdimisht t ndjekjen dhe evidentohen. Nga evidentimi i
shpenzimeve i cili bhet n seksionin e llogaritjes s ndrmarrjes, fitohen
t dhna pr madhsin e shpenzimeve t bra n qarkun e puns s
ndrmarrjes. T tilla jan:
- shpenzime pr prodhimet ve e ve;
- shpenzime sipas vendit t ndodhjes, si: vende t puns, reparte etj,;
- shpenzime t lndve t para dhe materialeve;
- shpenzime t mjeteve fikse (amortizimi);
- shpenzime pr pagesn e puntorve etj.
T dalat paraqesin T dhnat e fituara pr shpenzimet m tutje shrbejn pr caktimin
shpenzime t e rezultatit financiar, pr caktimin e rezervave, pr caktimin e mimit t
mjeteve t cilat jan furnizimit dhe t shitjes s prodhimeve, etj.
t orientuara n
Gjat caktimit dhe vendosjes s kategoris shpenzim duhet br
krijimin e vlerave
t reja, gjegjsisht dallim me nocionin t dala. Gjegjsisht, nse shpenzimet t shprehura n
prodhime t reja. para paraqesin harxhim t fuqis puntore dhe mjeteve t nevojshme pr
prodhimin e ndonj produkti t caktuar, ather t dala paraqesin harxhime
t mjeteve t cilat nuk jan t orientuara drejt krijimit t vlerave t reja,
gjegjsisht prodhime t reja. si t dala mund ti cekim: deficitet, gjobat,
dallimet e kursit etj.
111
N do biznes duhet t ndiqen, caktohen dhe llogariten t gjitha

shpenzimet t cilat do t mund t ndodhin ose t cilat kan ndodhur gjat
kryerjes s ndonj aktiviteti t caktuar afarist. Pr kt shkak, procedura
pr caktimin e shpenzimeve n realizimin e fardo qoft detyre fillon me
prpunimin e kalkulimit.
Kalkulimi sht instrument kryesor i cili mundson caktimin dhe
kontrolln e shpenzimeve t trsishme dhe mesatare, llogaritjen e mimit
furnizues dhe shits t prodhimit.
2. NOCIONI DHE STRUKTURA E MIMIT

KUSHTUES
2.1. DEFINIMI DHE THELBI I MIMIT KUSHTUES
Qllimi kryesor i evidentimit dhe i caktimit t shpenzimeve t

puns n biznes sht t vendos kontroll mbi ekonomin e puns.
Shpenzimet e bra pr prodhimin e nj produkti formojn mimin
kushtues. Kjo gj pronarit t biznesit i tregon sa e kushton prodhimi i t
mimi kushtues mirs apo shrbimit, gjegjsisht sa t holla ka dhn ose do t jep pr t
paraqet shumn prodhuar nj t mir apo shrbim.
e t gjitha Me analizn e kalkulimit mund t caktohet pjesmarrja dhe
shpenzimeve raportet e llojeve t caktuara t shpenzimeve n strukturn e shpenzimeve
q ndodhin pr t trsishme pr prodhim t caktuar. Gjithashtu, mund t arrihet deri tek
krijimin e nj njohuri t dobishme pr kualitetin e vendimeve afariste t menaxherve.
njsie prodhim.
N madhsin dhe strukturn e shpenzimeve t puns ndikojn
nj numr i madh i faktorve t brendshm dhe t jashtm. Pr shembull,
gjat prodhimit t nj automobili sasia e shpenzimeve, gjegjsisht mimi
kushtues, do t jet i determinuar nga kta faktor t brendshm: cilsia e
lndve t para dhe e materialeve t cilat instalohen n automobil, prdorimi
i teknologjis moderne n prodhimtari, eksperienca e prodhuesve etj. Si
faktor t jashtm t cilt ndikojn n shpenzimet, gjegjsisht n mimin
kushtues, mund ti numrojm: mimet e prodhimeve t konkurrentve,
112
niveli i rrogave t popullsis, kushtet ekonomike n vend, politika

ekonomike e qeveris etj.
Pr shkak t nevojs pr analiza ekonomike dhe pr shkak krahasimit
m t leht t t dhnave nga kalkulimet (e kaluara dhe t ardhshme) e
patjetrsueshme sht shpenzimet e puns t grupohen vazhdimisht n
mnyr identike.
2.2. STRUKTURA E MIMIT KUSHTUES
Caktimi i mimit kushtues t prodhimeve t caktuara bhet prmes

Caktimi i mimit
kushtues bhet grupimit t 5 grupeve t shpenzimeve:
prmes grupimit t 1. Shpenzime pr materiale pr prpunim
shpenzimeve direkte Shpenzimet pr materiale pr prpunim paraqesin harxhim i t
dhe indirekte t hollave t bra pr furnizim me lnd t para, materiale ndihmse, derivate,
puns.
energji etj. dhe jan direkt t ndrlidhura me procesin e prodhimit. Kta
paraqesin shpenzime direkte t puns.
2. Shpenzimet pr rroga t puntorve prodhues
Kta shpenzime paraqesin harxhim i t hollave pr kompensim t
puns s br t puntorve prodhues. Kto kan karakter t shpenzimeve
direkte meq n mnyr direkte ndrlidhen me prodhimin e ndonj produkti
t caktuar.
3. Amortizimi
Me zbatimin e shkallve amortizuese bhet shlyerja e teprics
s mjeteve fikse t cilat prdoren n prodhimtari. Kur bhet fjal pr
amortizimin si shpenzim i shprehur n para, t nj makine, ajo mund t
llogaritet si shpenzim direkt nse makina shfrytzohet pr prodhimin e nj
produkti ose si shpenzim indirekt nse makina e njjt shfrytzohet pr
prodhimin e m shum produkteve.
4. Shpenzime indirekte pr prpunim
Shpenzimet indirekte pr prpunim i prfshijn ato harxhime t
parave t cilat jan t ndrlidhura me prodhimtarin, por nuk mund t
identifikohet madhsia e tyre pr do prodhim n veanti. Ato jan m
shpesh shpenzimet pr rroga t puntorve administrativ, pr rroga t
ndihms puntorve t reparteve (analist, magacioner etj.), shpenzimet
pr transport t brendshm, pr ndriqim dhe nxehje t reparteve, kamata
pr kredit t mjeteve fikse, kamata pr kredit t mjeteve qarkulluese etj.
113
5. Shpenzimet indirekte pr menaxhment dhe marketing

Kto shpenzime jan t ndrlidhura me udhheqjen dhe organizimin
e biznesit. Ato jan t prbashkta dhe kan t bjn me ndrmarrjen
n trsi, si: rroga pr puntort administrativ, rroga pr menaxhert,
shpenzime pr marketing, shpenzime pr distribuim, pr nxehjen e
ndrtess s udhheqsis, qiran e objekteve etj.
3. LLOGARITJA E SHPENZIMEVE DIREKTE

DHE INDIREKTE
3.1. SHPENZIMET DIREKTE DHE INDIREKTE
Sipas mnyrs s llogaritjes dhe mnyrs s renditjes s shpenzimeve

t prodhimeve t caktuara, shpenzimet ndahen n shpenzime direkte (t pa
ndrmjetsuara, individuale) dhe shpenzime indirekte (t ndrmjetsuara,
t prgjithshme).
Shpenzime direkte jan ato shpenzime pr t cilat dihet nga m
Shpenzimet hert pr cilin prodhim jan t bra. Pr kt shkak, shpenzimet direkte
indirekte jan mundet n mnyr direkte t llogariten n mimin e kostos. T tilla jan:
ato shpenzime q
gjat ndodhjes
materialet e harxhuara dhe lndt e para pr prpunim, rrogat e puntorve
nuk dihet pr cilin t cilt kan punuar n prodhimin e ndonj produktit t caktuar dhe t
prodhim jan br, gjitha shpenzimet pr t cilat mund t bhet identifikim pr cilin prodhim
por bhen pr m jan br. Pr shembull, druri pr prpunim t nj tavoline sht shpenzim
shum prodhime direkt gjat prodhimit t tavolins, rroga e puntorit i cili e prodhon
ose pr ndrmarrjen
n trsi.
tavolinn sht shpenzim direkt pr prodhimin e tavolins etj.
Shpenzimet indirekte jan ato shpenzime q gjat ndodhjes nuk
dihet pr cilin prodhim jan br, por bhen pr m shum prodhime ose pr
ndrmarrjen n trsi. Kjo do t thot se madhsia e shpenzimeve indirekte
nuk mund t identifikohet ve e ve pr do prodhim, gjegjsisht ka t
bj pr m shum prodhime. Meq kto shpenzime mund t kufizohen
n prodhime ve e ve, ato llogariten si shpenzime t prbashkta pr nj
repart, pr nj puntori ose pr ndrmarrjen n trsi.
Pr shpenzime indirekte llogariten: rrogat pr puntort t cilt
prodhojn m shum prodhime ose nuk jan t kyura n procesin e
prodhimtaris (kontabilist, rojtar etj), rrogat e menaxherve, shpenzimet
114
pr nxehje, shpenzimet pr rrym elektrike, shpenzime pr pastrim dhe

mirmbajtje etj.
3.2. METODAT PR LLOGARITJEN (KALKULIMIN) E

SHPENZIMEVE DIREKTE DHE INDIREKTE
Ekzistojn shum metoda pr llogaritjen dhe ndarjen e shpenzimeve

direkte dhe indirekte. Cila metod do t shfrytzohet varet nga natyra e
prodhimit. Si metoda m shpesh t shfrytzuara mund t veohen:
Ekzistojn m shum metoda pr llogaritje dhe ndarje t
shpenzimeve direkte dhe indirekte. Cila metod do t prdoret varet nga
natyra e prodhimit. Si metoda q prdoren m shpesh jan:
a) Prpjestuese, gjegjsisht kalkulimi divizionar
-kalkulimi pastr divizionar
- kalkulim divizion me ndihmn e numrave ekuivalent
b) Kalkulimi shtes dhe
c) Kalkulim i prodhimeve t lidhura.
a) Kalkulimi prpjestues (divizionar)

- kalkulimi i pastr ndars
Themelimi i kalkulimit t pastr ndars sht i thjesht dhe nuk
krkon teknika t veanta t llogaritjes. Ajo prbhet n at se madhsia
e t gjitha llojeve t shpenzimeve t bra mblidhet dhe m pas numri i
fituar prpjestohet me sasin e prodhuar t produkteve. Pr shembull:
Ndrmarrja q prodhon tavolina, brenda nj muaji ka prodhuar 500 cop
me shpenzime t prgjithshme (direkte dhe indirekte) prej 2.000.000 den.
N kt rast, mimi kushtues i nj tavoline arrin 4.000 den. (2.000.000/500
= 4.000).
Kjo metod sht e qlluar pr kalkulimin e a.q prllogaritjen
e shpenzimeve pr njsi prodhim kur prodhimtaria sht homogjene
(prodhimi i imentos, prodhimi i sheqerit, fitimi i rryms elektrike).
- Kalkulimi divizionar me ndihmn e numrave ekuivalent
Kalkulimi divizionar me ndihm t numrave ekuivalent zbatohet
n raste kur prodhohen m shum variante t nj prodhimi t njjt:
115
prodhimin e produkteve t porcelanit, prodhimi i tullave me dimensione

t ndryshme et.
N kt rast, t gjitha njsit e prodhimeve jan rezultat i nj procesi
t njjt teknologjik dhe mes veti dallohen vetm sipas dimensioneve, sipas
trashsis, sipas mass. Meq shpenzimet pr prodhimin e varianteve t
ndryshme t nj prodhimi t njjt gjenden n raport t caktuar, ato mund
t vendosen n mas t prbashkt t a.q numra ekuivalent.
Pr shembull. Nj fabrik brenda nj muaji ka prodhuar 15.000 kg.
prej nj prodhimi, por me tre dimensione t ndryshme, edhe at:
varianti A - 7.000 kg.

varianti B - 5.000 kg.
varianti C - 3.000 kg.
Shpenzimet pr prpunimin e varianteve t caktuara gjenden n

korelacion 1:1.2 : 1.4 t numrave ekuivalent dhe arrijn gjithsej 860.000
den. (shpenzime direkte dhe indirekte).
Fillimisht. Numrat ekuivalent (1, 1.2 dhe 1.4) shumohen me
prodhimtarin e realizuar t do produkti q t fitohet sasia e prodhimtaris
e shprehur n njsi ekuivalente (kolona 4). M tej, pjestohen shpenzimet
e realizuara t prgjithshme t cilat arrijn 860.000 den. me prodhimtarin
e prgjithshme t shprehur n njsi ekuivalente (17.200), q t fitohet
shuma e shpenzimeve pr nj njsi prodhimtari ekuivalente, e ato jan
50 den. (kolona 5). Me qllim q t vrtetohet shuma e prgjithshme e
shpenzimeve pr do variante ve e ve, prodhimtaria e realizuar e cila
m par sht shndrruar n njsi ekuivalente (kolona 4) shumohen me 50
den. (kolona 6). n Fund, mimi kushtues pr do variante do t fitohet kur
shuma e shpenzimeve pr prodhimtarin e do variante do t pjestohet me
shumn e prodhuar (kolona 7) Shih tabela nr.2
116
Nr. Prodhim Sas. T Nr. prodhime Shpenzime Gjithsej mimi

rendor prodhuara Ekuiv. n numra pr nj shpenzime kushtues
ekuiv. njsi ekuiv. t prodh. pr 1 kg.
1 2 3 4 5 6 7
1. A 7.000 1 7.000 50 350.000 50
2. B 5.000 1,2 6.000 50 300.000 60
3. V 3.000 1,4 4. 200 50 210.000 70
Gjithsej: 17. 200 860.000
Tabela nr. 2
b) Kalkulimi shtes
Kalkulimi shtes prbhet n at se shpenzimet indirekte ndahen
n prodhime t ndryshme q prodhohen n ndrmarrjen. Ndarja e
shpenzimeve indirekte bhet me kli t prcaktuar m hert, llogaritur
sipas materialeve t nevojshme ose sipas rrogave t puntorve t angazhuar
n prodhimtari.
Pr shembull: N nj ndrmarrje prodhohen tre prodhime t
ndryshme edhe at:
1. karrige 1.500 cop
2. tavolin 1.200 cop
3. bank 1.800 cop
Sipas t dhnave nga evidentimi kontabilist, shpenzimet direkte

jan dhn n tabeln 3.
nr. prodhim Rroga pr Material Amortizim

rendor prpunim pr
prpunim
1. karrige 80.000 150.000 40.000
2. tavolin 60.000 120.000 25.000
3. bank 100.000 180.000 60.000
Gjithsej 240.000 450.000 125.000
Tabela nr. 3
117
Gjithashtu jan br shpenzime indirekte n nj shum prej

120.000 den. prej t cilave 72.000 den. llogariten t shpenzimeve indirekte
t repartit, edhe at:
- energji elektrike 30.000 den.
- lnd djegse 25.000 den.
- uj 5.000 den.
- lubrifikant 12.000 den.
Shpenzimet indirekte pr menaxhment dhe marketing kapin
shumn prej 48.000 den. edhe at:
- rrogat e puntorve joprodhues 15.000 den.
- rrogat e menaxherve 10.000 den.
- shpenzime pr marketing 5.000 den.
- shpenzime pr transport 7.000 den.
- shpenzime pr materiale pr n zyr 5.000 den.
- qira pr shitoret 6.000 den.
Pr ti shprndar shpenzimet indirekte n secilin lloj t prodhimeve,
sht e nevojshme t llogaritet vlera e elsit me ndihmn e t cilit do
t prcaktohet se sa nga shpenzimet indirekte i takojn do produkti. Nse
elsi pr shprndarjen caktohet sipas rrogave t puntorve t prodhimit,
ather shuma e tij fitohet n kt mnyr:
Shpenzime indirekte t repartit

Q= X 100
Rroga t puntorve t prodhimit
Ose
72.000
Q= X 100 = 30%
240.000
Ndrsa, elsi pr shprndarjen e shpenzimeve indirekte t

administrimit dhe shitjes do t fitohet n kt mnyr:
Shpenzime indirekte t
menaxhmentit dhe marketingut
Q= X 100
Rroga t puntorve t prodhimit
118
Ose
48.000
Q= X 100 = 20%
240.000
Me elsat e fituar pr shprndarje t shpenzimeve indirekte
shumzohen rrogat e puntorve pr prodhim pr do produkt n veanti.
N shembullin, ato shuma jan:
a) shpenzime indirekte t repartit pr:
80.000
Karrige
Stol = X 30 = 24.000
100
60.000
Tavolin
Masa = X 30 = 18.000
100
100.000
Bank
Klupa = X 30 = 30.000
100
b) shpenzime indirekte pr menxhment dhe marketing pr:
80.000
Karrige
Stol = X 20 = 16.000
100
60.000
Tavolin
Masa = X 20 = 12.000
100
100.000
Bank =
Klupa X 20 = 20.000
100
119
N baz t llogaritjeve t mparshme kalkulimi i shpenzimeve

direkte dhe indirekte sht e paraqitur n:
Prodhime
Elemente t mimit t kostos Gjithsej Karrige Masa Stol
Material pr prpunim 450.000 150.000 120.000 180.000
Amortizim 125.000 40.000 25.000 60.000
Rroga pr puntor t prodhimit 240.000 80.000 60.000 100.000
Shpenzime indirekte t repartit 72.000 24.000 18.000 30.000
Shpenzime indirekte pr menaxhment dhe 48.000 16.000 12.000 20.000
marketing
Shpenzimet total 935.000 310.000 235.000 390.000
mimi kushtues pr njsi produkti 206,6 195,8 216,9
Tabela nr. 4
Kalkulimi i shtuar konsiderohet si metoda m e mir me ndihmn e

t cilit shpenzimet indirekte shprndahen n do produkt n veanti, duke
i shtuar shumat e shpenzimeve indirekte kah shpenzimet direkte pr do
lloj produkti.
b) Kalkulimi pr prodhime t lidhura
Formimi i mimit t kostos duke prdorur kalkulimin pr produkte
t lidhura praktikohet n ato ndrmarrje n t cilat prodhohen m shum
produkte, t ndara si produkte kryesore dhe jo kryesore. Pr shembull:
sheqer dhe thel, miell dhe krunde etj. Meq kto produkte jan rezultat i t
njjtit proces teknologjik dhe i prdorimit t lndve t para dhe materialeve
t njjta, gjegjsisht shpenzime t njjta direkte dhe shpenzime t njjta
indirekte, vshtir se mund t ndahen. Pr t prcaktuar mimin e kostos
t produktit kryesor shfrytzohet mimi i tregut i prodhimit jo kryesor e
cila minusohet nga shpenzimet e prgjithshme t prodhimit. Pr shembull:
Shpenzimet e prgjithshme t prodhimit t 1200 metrave plhur tekstili
n nj fabrik tekstili jan 600.000 den. N t njjtn koh, si rezultat i t
njjtit proces prodhues fitohen edhe 5.000 kg pjes tekstili si produkt jo
kryesor. mimi i tregut i pjesve t tekstilit sht 12 den. pr nj kilogram
120
ose 5.000 x 12 = 60.000. Nse kto 60.000 den minusohen nga shpenzimet
e prgjithshme t prodhimit (600.000) fitohen 540.000 den. q paraqesin
mimin e kostos t produktit kryesor. Pasi q n fabrik jan prodhuar
1200 metra plhur tekstili, mimi i kostos pr nj meter sht 450 den.
(540.000/1200=450)
PRMBLEDHJE 6
Shpenzimet gjat puns paraqesin faktor me ndikim t zgjidhjes mbi madhsin e fitimit
t realizuar. mimi kushtues tregon sa shpenzime jan br ose duhet t bhen pr prodhimin e
nj njsi prodhim. Mbi madhsin e shpenzimeve, e me kt edhe mbi vlern e mimit kushtues
ndikojn nj numr i madh i faktorve intern dhe ekstern.
Struktura e mimit kushtues: 1. Materiale pr prpunim: 2. Rrogat e punonjsve
prodhues, 3. Amortizimi. 4, Shpenzimet indirekte pr prpunim, 5. Shpenzimet indirekte pr
menaxhment dhe marketing.
Shpenzimet direkte jan: materialet harxhuese dhe lndt e para harxhuese pr prpunim,
rrogat e puntorve t cilt kan punuar n prodhimin e nj produkti t caktuar etj. Shpenzimet
indirekte jan: rrogat e puntorve t cilat nuk jan t angazhuara n prodhimtarin, rroga e
menaxherit, shpenzimet pr ngrohje, shpenzimet pr energji elektrike, shpenzimet pr pastrim
etj.
Metodat m t prdorura pr kalkulimin e shpenzimeve jan. Prpjestuese, gjegjsisht
kalulimi divizionar, kalkulimi divizionar dhe kalkulimi i prodhimeve t lidhura.
NOCIONET KYE
SHPENZIMET
T DALURAT
KALKULIMET
MIMI KUSHTUES
SHPENZIMET DIREKTE
SHPENZIMET INDIREKTE
121
Pyetje pr diskutim:
1. Pse sht e domosdoshme ndjekja, evidentimi dhe vrtetimi i shpenzimeve?

2. Sqaro dallimin mes shpenzimeve dhe t dalurave?
3. ka paraqet kalkulimi?
4. ka paraqet mimi kushtues?
5. Cilat faktor ndikojn mbi shpenzimet dhe mbi mimin kushtues?
6. Sqaro strukturn e mimit kushtues?
7. Cilat jan shpenzimet direkte, e cila indirekte?
8. Cilat metoda prdoren pr formimin e mimit kushtues?
122
Tema 7 Parimet themelore ekonomike t puns
PRINCIPET
KRYESORE
EKONOMIKE T PUNS
PRMBAJTJA E TEMS :
Produktiviteti n pun
Nocioni i produktivitetit
Thelbi i produktivitetit
Produktiviteti nga aspekti i ekonomis kombtare
Matja e produktivitetit t puns
Faktor nga t cilt varet produktiviteti i puns
Ekonomizimi n pun
Thelbi i ekonomizimit
Nocioni i ekonomizimit
Ekonomizimi dhe produktiviteti i puns
Matja e ekonomizimit
Faktort e ekonomizimit
Rentabiliteti
Nocioni dhe thelbi i rentabilitetit
Matja e rentabilitetit
Faktort e rentabilitetit
QLLIMET E MSIMIT:
Pas leximit t ksaj teme Ju duhet t jeni t aft:
t definoni dhe kuptoni nocionin produktivitet;

t dini si mundet t prmirsohet produktiviteti n biznes;
t llogaritni produktivitetin e puns;
t definoni dhe kuptoni nocionin ekonomizim;
t prcaktoni cilt faktor ndikojn n ekonomizimin;
t definoni dhe kuptoni nocionin rentabilitet;
t kuptoni cilt faktor ndikojn n rentabilitetin
123
124
1. PRODUKTIVITETI N PUN
1.1. NOCIONI I PRODUKTIVITETIT
Produktiviteti Produktiviteti mund t definohet n mnyra t ndryshme. Pra, me

sht mas e produktivitet mund t nnkuptohen lidhja n mes sasive t prodhimeve
sasive e t mirave dhe sasia e cilit do nga faktort (puns, kapitali dhe burimet natyrore)
dhe shrbimeve t q kan marr pjes n prodhimtari. N kt kuptim mund t dallohet
cilat nj puntor produktiviteti i makinave, produktiviteti i materialeve, produktiviteti i
mundet ti
puns etj. Megjithat, pa marr parasysh se secili prej ktyre faktorve
prodhoj pr nj
or. t prodhimit kontribuon pr prodhimtarin, vetm me punn e njerzve
t gjith faktort tjer t prodhimit mund t vihen n funksion, prej ka
do t dalin t mira ose shrbime. Pikrisht pr kt shkak, m s shpeshti
flitet pr produktivitet t puns, ndrsa termi produktivitet shfrytzohet
si sinonim pr produktivitetin e puns.
Me termin produktivitet nnkuptohet aftsi e puns e angazhuar n
procesin e prodhimit pr t krijuar sasi t caktuara t prodhimeve pr njsi
kohe (zakonisht 1 or).
1.2. THELBI I PRODUKTIVITETIT
Kapaciteti Kur flitet pr produktivitetin, mendohet n kapacitetin e ndonj

paraqet aftsi e makine, prkatsisht pr aftsin e saj t prodhoj nj sasi t caktuar
ndonj makine t prodhimeve pr nj koh t caktuar. Por, pr produktivitet bhet fjal
pr t prodhuar edhe ather kur mendohet n at se sa lnd t para ose materiale japin
nj sasi t caktuar prodhim t pastr, si pr shembull: Sa flori t pastr mund t fitohet nga nj
t prodhimeve minier e arit e nxjerr nga toka? Do t thot, mund t dallohen aq lloje t
pr nj koh t produktivitetit, sa q ekzistojn faktor t ndryshm t prodhimit t cilat
caktuar. marrin pjes n prodhimtari. N ekonomi dhe biznes, pr produktivitet flitet
n at kuptim se sa njsi prodhimi mund t prodhoj nj puntor ose nj
grup puntorsh pr nj koh t caktuar. N t vrtet, produktiviteti thuajse
doher sht i lidhur me punn dhe aftsit e saja pr t krijuar prodhime.
Prej ktu, pr produktivitetin bhet fjal ather kur m shpenzim t njjt
125
t puns t puntoreve n njsi kohore do t mund t prodhohet sasi m

t madha t mirave dhe shrbimeve ose kur nj sasi t njjt t mirave
dhe shrbimeve, puntoret do ti prodhojn pr koh m t shkurtr. Do
t thot, mund t prmbyllet se produktiviteti i puns shprehet n sasi t
produkteve t prodhuara gjat prqendrimit normal t fuqis puntore, n
njsi kohe t puns.
1.3. PRODUKTIVITETI NGA ASPEKTI I EKONOMIS

KOMBTARE
Produktiviteti mund t shqyrtohet si mikro dhe makro kategori

ekonomike. Kur shikohen marrdhniet e faktorve t prodhimit t cilat
jan t angazhuara n procesin e prodhimit dhe numri i produkteve t
prodhuara, n kuadr t nj biznesi bhet fjal pr produktivitet n aspekt
mikro. Kur analizohen marrdhniet n mes faktorve t prgjithshm
t prodhimit dhe prodhimi i prgjithshm i realizuar n nj ekonomi
kombtare, produktiviteti trajtohet si kategori makro-ekonomike. Nga
kjo rrjedh se rritja e produktivitetit sht e lidhur me rritjen e prodhimit
t ekonomis kombtare, gjegjsit me rritjen e Bruto prodhimit vendor
(BPV), e paraqitur n kok banori (per capita).
Bruto prodhimi Bruto prodhimi vendor e paraqet vlern e prgjithshme t tregut
vendor (BPV) t t gjitha t mirave dhe shrbimeve finale t prodhuara n nj periudh
e paraqet vlern kohore prej nj viti n kuadr t nj ekonomie kombtare. BPV sht
e prgjithshme
t tregut t t
shprehje e vlers prmes s cils matet rritja vjetore ekonomike n nj
gjitha t mirave vend.
dhe shrbimeve Rritja e produktivitetit n ekonomin kombtare ndikon n
finale t prodhuara prmirsimin e mirqenies njerzore (standardit jetsor), zvoglimin e
n nj periudh shpenzimeve t prodhimit, forcimin e aftsive eksportuese dhe konkurruese
kohore prej nj
viti n kuadr
n ekonomi etj.
t nj ekonomie Niveli i arritur i zhvillimit n nj ekonomi m s miri mund t
kombtare. shprehet prmes realizimit t rezultateve t produktivitetit.
126
1.4. MATJA E PRODUKTIVITETIT T PUNS
1.4.1. Si matet produktiviteti i puns?

Gjat definimit t konceptit t produktivitetit t puns e prmendim
formuln e prgjithshme pr matjen e produktivitetit t puns. Produktiviteti
i puns i definuar n at mnyr mund t shprehet me formuln e
prgjithshme.
A.
Sasia e prodhimeve
Produktiviteti i
puns =
Sasi e puns e harxhuar
B.
Produktiviteti i Sasia e puns s harxhuar
puns =
Sasia e prodhimeve
Nga kjo del se produktiviteti i puns sht marrdhnie n mes

shprehjes fizike t sasis t prodhimeve, t prodhuara n nj koh t caktuar,
dhe shprehjes fizike e sasis s puns s harxhuar. Me shprehjen A fitohet
Me shprehjen A)
fitohet treguesi i treguesi i produktivitetit t puns i cili tregon se sa produkte prodhohen
produktivitetit t pr nj njsi pun e harxhuar. Prve ksaj, treguesi i produktivitetit t
puns i cili tregon puns mund t fitohet edhe me llogaritjen e vlers reciproke t madhsive
se sa produkte t prdorura m par, e treguar n shprehjen B, rezultati i s cils do t
prodhohen pr tregoj se sa sasi e puns e harxhuar sht e nevojshme pr t prodhuar nj
nj njsi pun e njsi t produktit. Gjat mnyrs s par t llogaritjes, sasi m e madhe e
harxhuar. prodhimeve pr njsi t puns s harxhuar tregon produktivitet m t madh
t puns, ndrsa mnyra e dyt e llogaritjes, sasi m e vogl e investuar e
puns n njsi prodhimi, tregon produktivitet m t madh t puns.
127
Nse sht e nevojshme t matet produktiviteti i cilit do nga faktort

e tjer t prodhimit, mund t prdoret formula e njjt, por n vend t vlerave
t sasive t puns s harxhuar do t merren parasysh vlerat e faktorve t
prodhimit pr t cilt matet produktiviteti. Koeficientet treguesit q do t
fitohen me llogaritjen e madhsive mund t jen interesante, sepse tregojn
shkalln e shfrytzimit t secilit prej faktorve t prodhimit.
1.4.2. Zbatimi i matjes s produktivitetit t puns
Produktiviteti pr prodhimtarin e prgjithshme

Te ndrmarrjet t cilat prodhojn nj ose m shum prodhime
homogjene q mund t reduktohen n nj tregues t njjt, prdoret formula
n vijim:
Sasi e prodhimeve
Produktiviteti =
Pun e harxhuar e shprehur n
or punuese
Produktivitet pr prodhime t caktuara t rndsishme

Produktiviteti i puns pr prodhime t caktuara t rndsishme do t
fitohet prmes treguesit n vijim:
Sasi e prodhimeve(t prodhimeve t

caktuara)
Produktiviteti =
Or t puns efektive t
harxhuara
Faktori Or t puns efektive t harxhuara n at rast duhet ti prfshij

t gjitha ort punuese efektive vetm t atyre puntoreve t cilt jan t
angazhuar n mnyr direkte n prodhimtarin e produkteve t caktuara,
gjat t gjitha fazave t prodhimtaris t atij produkti.
128
Produktiviteti i nj puntori i punsuar n prodhimtari

Te ndrmarrjet t cilat prodhojn nj ose m shum prodhime
t njllojshme, produktiviteti fitohet kur sasia e prodhuar pjestohet me
numrin e puntoreve(vetm ato puntor t cilt n mnyr direkte jan t
kyur n prodhimtari). Kjo shprehet n kt mnyr :
Sasi e prodhimeve
Produktiviteti =
Numri i puntoreve n
prodhimtari
Faktori numri i puntoreve n prodhimtari duhet t tregoj numrin

mesatar t puntoreve t punsuar gjat vitit.
Prve ktyre udhzimeve praktike pr llogaritjen e produktivitetit
t puns, mund t thuhet se llogaritja zgjerohet n t gjitha ato vendet n
t cilat puna prodhon ndonj produkt, si pr shembull: produktivitet n
vendin e puns, produktivitet i reparteve, produktiviteti i makinave etj.
1.4.3. Produktiviteti i puns ndikon n vlern

Produktiviteti i puns ndikon n vlern e prodhimit. Me rritjen
e produktivitetit, n thelb ulet vlera e prodhimit. Duhet t marrim
parasysh edhe kt: Si ndikon produktiviteti n vlern e prodhimtaris
t prgjithshme? dhe Si produktiviteti ndikon n vlern e njsis t
produktit? Produktiviteti gjithmon e ul vlern e njsis t prodhimit q
nuk do t thot se e zvoglon edhe vlern e prodhimtaris. Pr shembull,
pr prodhimin e 10 pal kpucve t nevojshme jan 100 or pune. Nse
nj or vlen nj dollar, ather e kemi kt vler : 100 dollar vler e
prodhimtaris totale dhe 10 dollar vler e nj njsie prodhimi (nj pal
kpuc). Nse produktiviteti ritet pr 50%, kjo do t thot se do t ritet
prodhimi nga 10 n 15 pal kpuc, e ather do e kemi kt vler : 100
dollar vler e prodhimtaris totale dhe diku shtat dollar vler e nj
njsie prodhimi (sepse 100 dollar = 15 pal kpuc). Prej ktu shihet se
rritja e produktivitetit nuk e ka ndryshuar vlern e prodhimtaris totale,
129
por me rritjen e sasive t produkteve t prodhuara, zvoglohet vlera e

nj prodhimi. Me prdorimin e mjeteve t sofistikuara pr pun, rritja e
produktivitetit do t ndikoj dhe n rritjen e prodhimtaris me zvoglimin e
puns s harxhuar. Kjo n t vrtet sht thelbi i produktivitetit t puns
t zvoglohet vlera e nj njsie prodhimi, me at edhe vlera e prodhimtaris
totale, me ka arrihen dy rezultate: e para, ulen mimet e prodhimeve n
treg dhe e dyta, lehtsohet prodhimtaria e tyre.
1.5. FAKTORT NGA T CILT VARET

PRODUKTIVITETI I PUNS
Faktort e T gjith faktort q marrin pjes n procesin e puns, m shum
produktivitetit
ose m pak ndikojn n produktivitetin e puns, pr at paraqiten edhe si
Kapitali njerzor faktor t saj. T till jan faktort n vijim:
prmbledhja
e njohurive 1.5.1. Kapitali njerzor (eksperienca, njohuria, shkathtsit dhe
prodhuese, aftsit)
shkathtsive,
aftsive dhe
prvojat e Kapitali njerzor sht faktor shum i rndsishm prej t cilit
puntorve; varet niveli i produktivitetit t puns. Pr shembull, prvoja m e madhe
prodhuese, njohuria, shkathtsia dhe aftsia, mjeshtri i zanatit t kpucve
Niveli i do t jet n mundsi pr koh m t shkurtr t prodhoj nj pal kpuc,
prsosmris t
prkundr nj puntori t rij. Me fjal tjera, mjeshtri i zanatit t kpucve
mirave kapitale;
fal nivelit m t lart t prvojs t kapitalit njerzor, do t jet n mundsi
Kushtet natyrore; pr koh t njjt t puns t prodhoj m shum pal kpuc prkundr
nj puntori t ri. Sipas ksaj, mund t thuhet se produktiviteti i puns s
Niveli i zhvillimit tij sht m e madhe.
t shkencs s
teknologjis dhe
zbatimi i arritjeve 1.5.2. Zhvillimi i t mirave kapitale
shkencore;
Produktiviteti i puns, m tutje, varet nga zhvillimi i t mirave
kapitale, si jan makinat, mjetet, pajisjet etj. Kshtu pr shembull,
rrobaqepsi i cili shfrytzon makin pr qepje, pr koh shum m t
shkurtr do t qep nj kostum, pr dallim nga ai rrobaqepsi i cili punon
130
me dor. Prandaj, zhvillimi i t mirave kapitale i cili prdoret n procesin

e prodhimit sht faktor shum i rndsishm i cili ndikoj n rritjen e
produktivitetit t puns.
1.5.3. Kushtet natyrore
Kushtet natyrore n t cilat zhvillohen proceset prodhuese, gjithashtu

paraqet faktor i cili mund t ndikojn n nivelin e produktivitetit t puns.
Pr shembull, n bujqsi, nse krahasohen rezultatet e puns s dy parcelave
t ndryshme t truallit, prej t cilave njra sht m e pasur, ndrsa tjetra
prmban prbrje t domosdoshme pr vegjetacion t bimve, apo gjendet
n pjesn ku ka m shum reshje, ather mund t vihet n prfundim se
sasia e njjt e puns s br n t dyja parcelat do t sjell kontribute m
t mdha n t parn se sa n parceln e dyt. Mund t thuhet se kushtet
natyrore jan arsye pr produktivitet m t madh t puns t parcels s
pars prball parcels s dyt. E ngjashme sht edhe n minier. Nse
parashikohet se minatort nga dy miniera t ndryshme pr koh t njjt
mund t grmojn sasi t njjt t xeheve, ather produktiviteti i puns
do t jet m i lart i atyre minatorve t cilt punojn n miniere me xehe
m t pasura me materiale(metale) t dobishme. Kto shembuj tregojn se
kushtet natyrore ndikojn rrnjsisht n produktivitetin e puns.
1.5.4. Zhvillimi i shkencs
Pr rritjen e produktivitetit t puns mund t ndikoj edhe

zhvillimi i shkencs dhe mundsia rezultatet e saja t shfrytzohen n
prodhimtari. T marrim shembullin me prgatitjen e lkurs pr prpunim
t mtutjeshm. Q t mundet lkura t prpunohet, s pari ajo duhet t
regjet. N t kaluarn, procesi i regjes ka zgjatur m shum jav, q t
arrihet niveli i duhur prpunues i lkurs. Megjithat, me zhvillimin e
shkencs, jan krijuar mundsi q procesi i njjt t zgjas m shkurt, me
prdorimin e mjeteve kimike. Do t thot, fal zbatimit t disa rezultateve
nga hulumtimet shkencore n prodhimtari, pr koh m t shkurtet bhen
operacionet e njjta prodhuese ose pr koh t njjt prodhohet sasi m e
madhe e t mirave dhe shrbimeve.
131
1.5.5. Organizimi i puns, marrdhniet ndr njerzore dhe motivimi

si faktor i produktivitetit
Organizimi i puns (organizimi i prodhimit) mundet t ndikoj n
Faktort e produktivitetin e puns. Pikrisht, varsisht prej asaj se n nj proces
produktivitetit
prodhues sht kryer ndarja e operacioneve prodhuese, ashtu q puntort
Organizimi i e caktuar kryejn disa pjes t nj prodhimi ose nj puntor prodhon nj
puns, prkatsisht produkt nga fillimi deri n fund, produktiviteti i puns mund t jet m
organizimi i i vogl ose m i madh. Rezultate t njjta do t fitohen dhe si pasoj e
prodhimtaris; transmetimit t mir ose t keq t lndve t para, prdorimi profesional
ose joprofesional i makinave dhe pajisjeve etj. Marrdhniet e dmtuara
Marrdhniet
ndrnjerzore; ndr njerzore n ndrmarrje dhe motivimi jo i mjaftueshm i puntorve,
rezulton me produktivitet t ult t puns, pr ka menaxhert kan
Motivimi i prgjegjsin m t madhe.
puntorve etj.
2. EKONOMIZIMI N PUN
2.1. THELBI I EKONOMIZIMIT
Kur krijimin i produkteve bhet me shpenzime m t ulta t

Me fjaln faktorve t prodhimit, thuhet se puna sht e ekonomizuar, ndrsa kur
ekonomizim prodhimtaria kryhet me shpenzime m t mdha t faktorve t prodhimit,
shprehen themi se punohet n mnyr jo ekonomizuese.
marrdhniet e Me fjaln ekonomizim shprehen marrdhniet e njerzve ndaj
njerzve ndaj
puns n drejtim t shpenzimit t faktorve n procesin e prodhimit. Nse
puns n drejtim
krahasohet prodhimtaria e nj ndrmarrje n dy vite t ndryshme dhe n
t shpenzimit
t faktorve qoft se madhsia e prodhimit sht e njjt, shpenzimet e vitit vijues jan
n procesin e m t ulta n krahasim me shpenzimet e vitit t kaluar, kjo do t thot
prodhimit se jan realizuar kursimet n lidhje me shpenzimet e bra, me ka sht
realizuar ekonomizim m i madh. Nse shkohet m tutje me analizn
dhe nse konstatohet se dhe pagat e puntorve n vitin vijues jan m t
ulta, me qllim q t kursehet n pagesn e puns, n krahasim me vitin e
kaluar, ather edhe ktu sht arritur ekonomizim m i madh. Gjithashtu,
ekonomizim m i madh i puns arrihet edhe ather kur prodhohet sasi e
132
njjt e produkteve, por mimet e shpenzimeve t vitit n vijim jan m

t ulta n krahasim m at t nj viti m par. Madhsia e shpenzimeve,
shuma e pagave t puntorve, mimi i kostos etj, jan tregues prmes s
cilve mund t caktohet ekonomizimi i biznesit, si n shprehe t vlers
para, ashtu edhe n njsi natyrore : 3, kg, k or etj.
N t vrtet, ekonomizimi i puns t do biznesi arrihet n dy
mnyra:
1. Me prdorimin e faktorve ekzistuese t prodhimtaris gjat s
cils arrihet efekt m i lart (madhsi e prodhimtaris, t ardhurat totale
etj.) dhe
2. Qllimi i caktuar arrihet me shpenzime m t ulta, gjegjsisht me
prdorimin sa m t vogl t faktove t prodhimit
2.2. NOCIONI I EKONOMIZIMIT
Produktiviteti i puns do t thot me m pak pun t krijohen sa m

Ekonomizimi shum prodhime. Te ekonomizimi, mendohet kjo: me m pak pun; me m
paraqet angazhim pak lnd t par dhe materiale; me m pak shpenzime t t mirave kapitale,
i njeriut q me m t krijohet sa m shum efekt (prodhim, t ardhura totale). Ekonomizim
pak shpenzime
t faktorve t
do t thot kursim i t gjith faktorve q i shrbejn prodhimtaris, duke
prodhimit t arrihet prfshir edhe punn e puntorve. Por, nuk bhet fjal pr kursim me do
madhsi sa m e kusht, sepse patjetr duhet t bhet kujdesie edhe pr:
madhe e prodhimit. kualitetin e prodhimeve q prodhohen dhe pr
prfitimet e prodhimeve
Sipas ksaj mund t prfundojm se principi i ekonomizimit paraqet
angazhimin e njeriut me m pak shpenzime t faktorve t prodhimit t
arrihet madhsi m e madhe e prodhimit, duke marr parasysh kualitetin
dhe prfitimet e prodhimeve.
2.3. EKONOMIZIMI DHE PRODUKTIVIETI I PUNS
Produktiviteti i puns ishte i dufuar si lidhje n mes sasive

t produkteve t prodhuara dhe sasi e puns s shpenzuar. Ndrsa,
ekonomizimi, definohet si lidhje n mes sasive t prodhimeve dhe sasive t
133
secilit nga faktort e prodhimit vemas ose t sasive t gjith faktorve t

prodhimit t marra s bashku. Prej ktu, del se n raste kur flitet pr lidhje n
mes sasive t produkteve t prodhuara dhe mundi i investuar, produktiviteti
i puns barazohet me ekonomizimin. Pikrisht, edhe me ekonomizim
bhet fjal pr prdorimin(shpenzimin) e faktorit pun, me at dallim q,
kur flitet pr produktivitet t puns, doher mendohet n aftsit e puns
t krijoj sasi t caktuar t prodhimeve, ndrsa kur flitet pr ekonomizim,
doher mendohet n kursimin e puns pr prodhimin e produkteve. Rritja
e produktivitetit t puns do t thot rritje t ekonomizimit t puns, dhe
n t njjtn kohe dhe t ekonomizimit total, nse shpenzimet e faktorve
t tjer kan mbetur t pa ndryshuara, sht zvogluar ose sht rritur n
prmas m t vogl nga zvoglimi i puns s shpenzuar.
2.4. MATJA E EKONOMIZIMIT
2.4.1. Matja e ekonomizimit prmes faktorve t shpenzuara t

prodhimit (shprehje natyrale e ekonomizimit)
Prej definicionit t ekonomizimit, rrjedh dhe mas e prgjithshme
e ekonomizmit n formn n vijim:
Sasia e produkteve t
Koeficienti prodhuara
natyral i =
ekonomizimit
Sasi e faktorve t
shpenzuara
N varsi t numrit dhe prodhimeve t ndryshme q krijohen n

ndrmarrje,si dhe nga numri i faktorve q merren parasysh gjat matjes
s ekonomizimit, matja e ekonomizimit mund t shprehet edhe n forma t
ndryshuara.
Nse duhet t matet shkalla e ekonomizimit t puns n lidhje me
shpenzimin e vetm nj faktori t prodhimit, ajo mund t bhet n mnyr
134
m t thjesht nse madhsia e produkteve t prodhuara t shprehura n

njsi natyrore gjat s cils tregohet edhe sasia e faktorve t shpenzuara.
Pr shembull, pr prodhimin e 20.000 m 2 parket druri, jan prdorur 1.000
m 3 lnd druri. Nga kto t dhna fitohet:
Koeficienti i ekonomizimit t a 20.000

shendimit t lnds s par pr = = 20
parket druri
1.000
q do t thot se nga 1m3 lnd druri prodhohen 20 m parket. Kuptohet,

ndrmarrja tenton nga 1m3 lnd druri t prodhoj sa m shum sasi parket
druri.
2.4.2. Matja e ekonomizimit prmes mimit (shprehje e vlers s

ekonomizimit)
Nse ndrmarrja prodhon m shum prodhime t ndryshme t
cilat mund t tregohen si vler totale e prodhimtaris e shprehur n para,
ather pr matjen e ekonomizimit total t puns s ndrmarrjes mund t
prdoren mimet. Pr tu llogaritur kjo, duhet t shumzohet madhsia
totale e prodhimtaris e destinuar pr tregun me mimet e shitjes, dhe t
vihet n lidhje me prodhimin nga sasia e harxhuar e faktorve t prodhimit
dhe mimet e tyre. Me prdorimin e mimeve t tanishme shitse t
prodhimeve dhe mimet e tanishme t faktorve t prodhimit, madhsia e
produkteve t prodhuara dhe madhsia e harxhuar e faktorve t prodhimit
shprehen n vler, prandaj edhe treguesi i ekonomizimit shprehet n vler.
Shprehja e matjes vlersore t ekonomizmit e ka formn n vijim:
Sasia e
Koli~estvo na
Koeficienti prodhimeve
proizvodi X mimet shitse
Proda`ni cen
vlersor i =
ekonomizmit Sasia e harxhuar e
Koli~estvo mimet
Ceni nae
faktorve
potro{eni t formula zaXresmetka
prodhimit
Navedenata faktori faktorve
nat
faktori
na proizvodstvo prodhimit
proizvodst
135
Koeficienti i ekonomizimit, kur prdoren nj ose m shum

prodhime, mund t fitohet edhe n form m t thjesht, edhe t::
T ardhura nga shitja e

Koeficienti prodhimit
vlersor i =
ekonomizmit
Shpenzimet pr prodhimin e
produktit
Shembull:
Elementet Viti aktual

2009
Madhsia e prodhimtaris n kg 900
mimi shits i prodhimit 80
Shpenzime pr lnd t para 1.000 kg x 20 denar
Shpenzime pr pun 2.000 or x 19 denar
Amortizimi 1.000 denar
900 x 80
Eo
= = 1,22
(2009)
(1.000 x 20) + (2.000 x 19) + 1.000
Nga prllogaritjet del se koeficienti i ekonomizimit n vitin 2009 arrin

1.22.
Pr shkak t prdorimit t mimeve rrjedhse gjat prllogaritjes
s ekonomizimit, mbi koeficientin e ekonomizimit mund t ndikoj jo
vetm marrdhnia e ndrmarrjes ndaj shpenzimi t faktorve t caktuar
t prodhimtaris, por edhe faktort e jashtm gjegjsisht vlera e mimeve
shitse t kontributeve dhe vlera e mimeve furnizuese t prodhimtaris.
Me qllim q t fitohet pasqyr e drejt pr ndikimin e faktorve t
brendshm dhe t jashtm mbi ekonomizimin e puns, gjat prllogaritjes
s ndryshimeve t ekonomizimit prdoren mime bazike t vazhdueshme,
me ka prjashtohet ndikimi i mimeve mbi ndryshimin e ekonomizimit.
136
2.5 FAKTORT E EKONOMIZIMIT
2.5.1. Prej ku dalin faktort t cilt ndikojn mbi ekonomizimin?

Pr prodhimin e do njsie t prodhimit domosdo prcaktohet
shpenzimi i mundit, materialeve, t mirave kapitale etj. Do t thot, si
faktor t ekonomizimit paraqiten paraqiten para se gjithash faktort e
prodhimtaris. Sipas ksaj, ndrmarrja e masave pr rritjen e ekonomizimit
kan t bjn fillimisht pr to, gjegjsisht pr t gjitha ato veprime dhe
aktivitete q kontribuojn pr shpenzimin e tyre m t vogl dhe m efikas.
Niveli i ekonomizimit sht prcaktuar nga sasia e prodhimeve
(kontributeve) dhe nga sasia e faktorve t shpenzuar pr krijimin e tyre.
Megjithat, edhe n njrn madhsi edhe n tjetrn ndikojn dy grupe
t faktorve: interne, t cilat shprehen mbi shpenzimin e faktorve t
caktuar t prodhimtaris dhe ato eksterne, t cilat ndryshojn vlern si t
prodhimeve t gatshme ashtu edhe t faktorve t prodhimtaris.
2.5.2.Faktort ekstern t cilt ndikojn mbi ekonomizimin

Faktort ekstern t cilt ndikojn mbi ekonomizimin jan: ndryshimet
e mimeve t prodhimeve t gatshme dedikuar pr shitje dhe ndryshimet
n mimet e faktorve t prodhimtaris t cilat duhet t furnizohen pr
prodhimtari. Do t thot, vlera e mimeve shitse t prodhimeve dhe vlera
e mimeve furnizuese t faktorve t prodhimtaris ndikojn mbi vlern e
sasis s prodhuar t produkteve (shprehur prmes t ardhurave nga shitja
e prodhimeve dhe shpenzimet pr produktet e prodhuara). Kshtu, mimet
m t larta shitse t prodhimeve, si dhe mimet m t ulta me t cilat
jan furnizuar faktort, pozitivisht ndikojn mbi rritjen e ekonomizimit
t puns, ndrsa mimet m t ulta shitse t prodhimit dhe mimet m
t larta furnizuese t faktorve shkaktojn zvoglimin e ekonomizimit t
puns.
2.5.3. Faktort intern t cilt ndikojn mbi ekonomizimin
Ndrmarrjet prpjekjet e tyre pr rritjen e ekonomizimit n pun i orientojn
n mnyrn e shfrytzimit t faktorve t brendshm edhe at prmes:
137
Prmirsimit t organizimit t puns vendosja organizues e puns

n t ciln ekzistojn detyra t puns t renditura n mnyr adekuate mes
t punsuarve, vendosja e standardeve pr pun, kontrolli i operacioneve t
kryera punuese, prmirsimi i kushteve pr pun, sigurimi i vazhdimsis
dhe rrjedhshmris n pun etj.
Rritjes s diturive dhe aftsive punuese t t punsuarve diturit,
shkathtsit dhe aftsit punuese (kapitali njerzor) t cilat arrihen prmes
procesit t arsimit dhe prvojs s puns, kontribuojn pr prmirsimin e
ekonomizimit.
Marrdhnia e puntorve ndaj shpenzimit t mjeteve rritja e
motivimit t t punsuarve dhe prmirsimi i marrdhnies s tyre ndaj
shpenzimit t mjeteve, prdorimi i drejt dhe kursimore i lndve t
para dhe materialeve, karburantit, energjis, zvoglimi i mbeturins etj,
shpie drejt rritjes s ekonomizimit. Po ashtu, me prdorimin, ruajtjen
dhe mirmbajtjen e drejt t makinave, veglave dhe pajisjes, gjegjsisht
me vazhdimin e jetgjatsis s tyre t prdorimit, kontribuohet n
ekonomizimin gjat puns.
3. RENTABILITETI (PROFITABILIETI)
3.1. NOCIONI DHE THELBI I RENTABILITETIT
Me shprehjen
Me shprehjen rentabilitet ndrlidhet krkesa ose kmbngulja q
rentabilitet
ndrlidhet krkesa t realizohet fitim m i madh me sa m pak mjete t angazhuara (fikse
ose kmbngulja q dhe rrjedhse). Kjo shprehje n fakt sht i lidhur pr nocionin fitim dhe
t realizohet fitim thekson prqindjen e caktuar t fitimit (profitit) q realizohet lidhur me
m i madh me sa mjetet e shfrytzuara gjat puns. Nse merret parasysh ajo se qllimi
m pak mjete t
final i puns s ndrmarrjes sht maksimalizimi i fitimit, ather shkalla
angazhuara
e realizuar e rentabilitetit, n fakt, tregon shkalln e suksesit t t punuarit
t ndrmarrjes, gjegjsisht shkalln e realizimit t qllimit t saj themelor.
Realizimi i shkalls s caktuar t rentabilitetit gjat puns sht kusht pr
ekzistimin e ndrmarrjes. Me pun rentabile krijohen kushte q nj pjes
e fitimit t dedikohet pr rritjen e kapitalit t ndrmarrjes, ndrsa me kt
t sigurohet zhvillimi i saj i mtutjeshm. Ndrmarrja me pun jorentabile
138
a.q ndrmarrje e cila nj periudh t gjat kohore punon me humbje, pr

shkak t zvoglimit t pjess personale t mjeteve (kapitalit), nuk siguron
kushte pr pun t prhershme dhe do t jet e detyruar t pushoj s
vepruari. Andaj, parimi rentabilitet, duhet t jet kriteri bazik gjat marrjes
s t gjitha vendimeve biznesore.
3.2. MATJA E RENTABILITETIT
Shkalla e rentabilitetit t puns paraqet prqindjen e cila fitohet mes fitimit

t realizuar dhe madhsis mesatare t mjeteve t shfrytzuara n pun. Ai
mund t prllogaritur me zbatimin me shprehjen vijuese:
rFitimi
f
Shkalla e = x 100
rentabilietit
Mjetet mesatare t shfrytzuara
(fikse dhe rrjedhse)
Ndonse zbatimi i ksaj shprehje sht i thjesht, gjat prllogaritjes

s rentabilitetit paraqiten disa dilema lidhur me prmbajtjen e fitimit dhe t
mjeteve mesatare t shfrytzuara.
Dihet se ndrmarrja prve kapitalit personal (mjetet), prdor edhe
mjete t huaja (t huazuara n afat t shkurt apo t gjat), pr t cilat ka
detyrim q t paguaj kamat. Prej ktu del edhe dallimi mes ndrmarrjeve
t cilat n trsi shfrytzojn mjetet personale dhe t atyre q pjesrisht
shfrytzojn mjete personale, e pjesrisht mjete t huaja. Nse supozojm
se fitimi i prgjithshm i t dyja ndrmarrjeve lidhur me vlern e mjeteve
t prgjithshme t shfrytzuara sht i barabart, pr shkak t caktimit t
nj pjese t fitimit pr pagesn e kamats pr mjetet e huazuara, fitimi i
ndrmarrjes n t ciln shfrytzohen mjetet e huazuara, n fakt sht m i
vogl. Sipas ksaj, pr matjen m reale t rentabilitetit, fitimi i ndrmarrjes
duhet t vendoset n raport me vlern e mjeteve t prgjithshme ose fitimi i
zvogluar pr shumn e kamats s mjeteve t huaja, t vendoset n raport
me mjetet personale.
139
3.3. FAKTORT E RENTABILITETIT
Nga parimi i rentabilitetit del se vlera e fitimit dhe vlera e mjeteve

t puns jan determinantet esenciale t shkalls s rentabilitetit t
ndrmarrjes. Fitimi paraqitet si dallim mes t ardhurave t realizuara me
shitjen e prodhimeve me mime t caktuara dhe shpenzimeve t bra pr
krijimin e ktyre prodhimeve. Nse merret parasysh se fitimi n trsi nuk
i takon ndrmarrjes, por vetm pjesa q ngel pas pagess s kamats s
mjeteve t huazuara, ather si faktor m t rndsishm t rentabilitetit
(efektivitetit) t ndrmarrjes mund t konsiderohen:
sasia e prodhimeve shitse.
mimet shitse t prodhimeve
shpenzimet pr prodhimin e produkteve
vlera e mjeteve t prgjithshme personale dhe t huazuara t puns.
Vlera e shkallve kamatore.
PRMBLEDHJE 7
Produktiviteti i puns n kuptimin m t gjer t fjals paraqet marrdhnien mes
sasis s prodhimtaris dhe sasis s mundit t harxhuar pr at prodhimtari.
Duhet ditur se jo do rritje e produktivitetit sht e arsyeshme dhe ekonomikisht
e pranueshme, vemas nse ajo sht arritur me shpenzime m t mdha materiale dhe
njerzore se sa n gjendje normale.
Produktiviteti sht faktoi esencial n rritjen e ekonomizimit. Ekonomizimi si parim
ekonomik i puns nnkupton prodhimin e t mirave dhe shrbimeve me shpenzimin sa m t
pakt t kohs, mundit dhe mjeteve.
Pr rentabilitetin thuhet se sht si rezultat i zbatimit t trsishm t dy parimeve
paraprake, gjegjsisht nnkupton realizimin e fitimit sa m t madh me angazhim t sa m
pak mjeteve personale (fikse dhe rrjedhse).
140
NOCIONET KYE
PRODUKTIVITETI
EKONOMIZIMI
RENTABILITETI
Pyetje pr diskutim:
Defino nocionin produktivitet?

Sqaro se si shprehet produktiviteti mbi ekonomin nacionale?
Thekso faktort m t rndsishm t produktivitetit?
Sqaro si ndikon prparimi teknologjik mbi produktivitetin?
Prshkruaj far sht lidhja mes ekonomizimit dhe produktivitetit t puns?
Trego si mund t prllogaritet ekonomizimi?
Thekso faktort ekstern t ekonomizimit dhe prshkruaj veprimtarin e tyre?
Numro disa faktor t cilt ndikojn mbi ekonomizimin?
Prshkruaj si ndikojn marrdhnia e t punsuarve dhe faktorve organizues mbi
ekonomizimin?
ka nnkupton me nocionin rentabilitet?
141
142
LITERATURA :
1. B.Nenovski, V. Stojanova dhe . Josifovska - Zhvillimi i ndrmarrjeve t vogla dhe t

mesme dhe ulja e papunsis n R. Maqedonis; Fondacioni Fridrih Ebert Zyra Shkup
viti 1997 .
2. B. Shuklev - Menaxhmenti i biznesit t vogl ; Shkup v.1999.
3. B.Strezoski - Menaxhmenti dhe biznesi, Prosvetno dello Shkup v.2000
4. V. Taleska, S. Spasov, T. Markov - Ekonomika dhe organizimi i ndrmarrjes , Prosvetno
dello Shkup v.1991
5. G. A. Cole - Management, Theory and Practice - London 1996.
6. G. Petrevski - Zhvillimi ekonimik, Fakulteti Ekonomik, Shkup v.2001
7. Grup i autorve - Ndrmarrjet e vogla n zhvillimin e R. Maqedonis ; Instituti Ekonomik;
Shkup v.2002
8. D. Eftimovski - Ekonomia e zhvillimit, Instituti Ekonomik; Shkup v.2003
9. D. Pandev - Zhvillimet perspektive dhe bizneset e vogla n Makedonski Brod, Fondacioni
Fridrih Ebert Shkup dhe instituti Ekonomik viti 1999 .
10. D. Pandev - Udhheqs pr ndrmarrsi dhe biznes t vogl ; Instituti Ekonomik; Shkup
v.2000
11. D. Bojaxhioski -Ekonomija e ndrmarrjes, Fakulteti Ekonomik,Shkup v.1998
12. D.Sekston, N.B. Aprton, C. Smilevski, D. Jankoski Ndrmarrsi , Shkup v.1994;
13. David Campbell - Business, Londr, 1994
14. D. Stenhoff - Small business management fundamentals, Ne York 1988
15. D. Kuratko & R. Hodgetts - Entrepreneurship: A contemproraru approach, Fort otth:
Harcourt College Publishers 1986
16. G..Cepjunoski, V.Cepjunoska -,,Udhheqje me kualitetin n praktik, Fakulteti
Ekonomik,Shkup v.1993
17. Zh. Ristiq - Tregu i paras teoria dhe praksa, Beograd v.1990
18. Zh. Ristiq - Tregu i kapitalit teoria dhe praksa, Beograd v.1990
19. Prmbledhje e punimeve - Zhvillimi ekonomik dhe regjional, biznesi familjar dhe
bashkpunimi Instituti Ekonomik - Shkup, Shoqta pr zhvillim t qndrueshm - Shkup
- Fondacioni Fridrih Ebert Zyra Shkup v.2003
20. Shoqata e avokatve t ekonomis n R. Maqedonis - Udhheqs i biznesit -Shkup
v.2001
21. M. Z. Potevska - Perspektivat e biznesit t vogl, Shkup v.2000
22. M. Nestorovski Investimett, Fakulteti ekonomik v.2006
143
23. P. Drucker - Our Enterpreneurial Ekonomy;Ekonomic Impact;ashington 1984.
24. P. Samuelson dhe V. Hordhaus - Ekonomija, botimi XIV v.1992
25. S. Ristevski - Statistika ekonomike, Shkup v.1992.
26. S. Markovski, B. Nedev - Kontabiliteti i menaxhmentit afarist
27. S. Spasov - Menaxhmetni i prodhimit, Fakulteti ekonomik v.1996
28. S. Spasov -Menaxhmenti financiar, Fakulteti ekonomik v.1996
29. S. Ristevski - Statistika ekonomike, Shkup v.1992.
30. S. Markovski, B. Nedev - Kontabiliteti i menaxhmentit afarist
31. T. Kralev- Menaxhmenti industrial pjesa 1 dhe 2, ; Prosvetno dello, Shkp v.1992
32. T. Jovanvoski - Tregjet financiare, Qendra ekonomike, Shkup v.1996
33. T. Fiti dhe grup autor - Ekonomia, Shkup v.1997
34. T. Fiti, V. Filipovski- Bazat e mikroekonomis, Shkup v.1999
35. . Fiti dhe V. H. Markovska Small Business Development and Privatization in Republic
of Macedonia, - Shkup v.1995
36. T. Fiti dhe V. H. Markovska-Small Business Development and Privatization in Republic
of Macedonia, - Shkup v.1994
37. T. Rusevski - Kontabiliteti financiar, Shkup v.1990.
38. T. Rusevski dhe S. Tvrtkovi - Kontabiliteti financiar, Shkup v.2002
39. T. Rusevski - Kontabilitet pr fillestar, Shkup v.2001.
40. C. Smilevski - Sfida dhe zotrimi i ndryshimeve organizative, - qendra Detra - Shkup
v.2000
41. . Pride, R. Hughes and J. Kapoor - Business, U.S.A., 1996;
42. . Berstein -Alokator integral i mjeteve, K.H.V. e R. Maqedonis, v.2002
43. www.crm.org.mk
144

Bazat e Biznesit Viti 2

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bazat e Biznesit Viti 2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Sllavica Kovaevska Velkova Zoran Zllatkovski

DREJTIMI EKONOMIK, JURIDIK DHE TREGTAR

Redaktor i botimit n gjuhn shqipe:

Lektore e botimit n gjuhn shqipe:

Tirazhi: 1400 cop

T nderuar nxns, ky libr sht shkruar sipas programit arsimor t lnds,,Bazat e

Tema 1: ROLI DHE RNDSIA E BIZNESIT T VOGL

Tema 2: FILLIMI I BIZNESIT PERSONAL

Tema 3: PLANIFIKIMI I BIZNESIT T VOGL

Tema 4: UDHHEQJA ME PRODHIMIN

Tema 5: FINANCIMI I BIZNESIT T VOGL

Tema 6: FORMIMI I MIMIT T PRODHIMIT

Tema 7: PARIMET THEMELORE EKONOMIKE T PUNS

Literatura ................................. 143

ROLI DHE RNDSIA E

t kuptoni esencn e ekonomis s tregut

1. THELBI I EKONOMIS S TREGUT

Pr t kuptuar esencn e ekonomis s tregut s pari her duhet t

- seleksionim t prodhimeve t nevojshme

1.2. EKONOMIA E TREGUT EKONOMIA E PRZIER

N mendimin ekonomik, gjithashtu edhe n praktik, thuajse doher

2. RNDSIA E BIZNESIT T VOGL N

t njjtn koh sht shum fleksibile dhe mundet t prdoret pr qllime

3. KARAKTERI I BIZNESIT T VOGL

Konkurrenca strategjike (funksionale) realizohet nprmjet

3.2. MENAXHMENTI N BIZNESIN E VOGL

Dihet se biznesi i vogl ka struktur t thjesht t organizimit

Kjo shpie drejt gjendjes s a.q kurthi pr baz, gjegjsisht pronari q

3.3. KARAKTERI FAMILJAR I BIZNESIT T VOGL

Biznes familjar sht secili biznes n t cilin pronsia dhe kontrolla

investimit t parave, sendeve, mundit, t drejtave etj.,prderisa pjesmarrja

3.4 ROLI PRODHUES I BIZNESEVE T VOGLA

1. Bizneset e vogla si inovator

3.5. NDRMARRSIA N BIZNESET E VOGLA

Ndrmarrsia paraqet proces t zbulimit t mundsive dhe

4. KARAKTERISTIKAT E BIZNESIT TE VOGL

Zhvillimi i bizneseve t vogla n Maqedoni sht i determinuar nga

ekonomike- shoqrore, niveli i zhvillimit ekonomik, rrethi, disa gjendje

4.2. KARAKTERISTIKAT E BIZNESIT T VOGL N

Karakteristikat kryesore te biznesit t vogl n R. Maqedonis pr

Pjesa m e madhe nga firmat e regjistruara n R. e Maqedonis jan

Kur tregu, prkatsisht oferta,krkesa dhe mimet e zgjedhin

Arsyet pr fillimin e biznesit personal

ti njihni arsyet pr fillimin e biznesit personal

1. ARSYJET PR FILLIMIN E BIZNESIT

Thuajse nuk ekziston njeri i cili t paktn njher n jet nuk

1.2 CILAT JAN ARSYJET PR FILLIMIN E BIZNESIT

Pa marr parasysh mnyrn se si themeluesi do themeloj biznesin

Dshira pr pavarsi Pronari i biznesit t vogl knaqet t

1.3. PRPARSIT DHE DOBSIT E FILLIMIT

Rreziku nga mossuksesi Pr shkak t faktorve t cilt jan jasht

2. MNYRAT PR FILLIMIN E BIZNESIT

2.1 BLERJA E NDRMARRJES EKZISTUESE

Me hyrjen e vendit ton n procesin e tranzicionit n fillim t

ndrmarrje ekzistuese pronari i t cils, pr arsye t caktuara nuk sht n

Hapat gjat blerjes s ndrmarrjes ekzistuese

Pyetjet e para pr t cilat pronari i ardhshm duhet t gjej

nevojshme dhe t investimeve t nevojshme pr rinovimin e kapaciteteve

2.2 THEMELIMI I NDRMARRJES S RE

Themelimi i ndrmarrjes s re sht m e komplikuar dhe m e

Analizimi i klientve ka t bj me: moshn, gjinin, vendin

mbijetes, por edhe pr zhvillim t ashtuquajtur pr investime shtes n

3. PRPARSIT DHE MANGSIT E

Blerja e ndrmarrjes ekzistuese (biznesit t vogl) ka an t