Bazat e Biznesit Viti 1

Dimitar Eftimoski Slavica Kovaevska Velkova
Zoran Zlatkovski
BAZAT
E
BIZNESIT
PR VITIN E PAR
drejtimi ekonomik, juridik dhe tregtar

Autor:
Dimitar Eftimoski
Slavica Kovaevska Velkova
Zoran Zlatkovski
Recensent:
Dr. Kiril Postolov kryetar
Vesna Trajkovska Gikovska - antare
Sonia Ilieva antare
Redaktor i botimit n gjuhn shqipe:

Doc. dr. Afrim Alili
Lektor i botimit n gjuhn shqipe:

Abdulla Mehmeti
Prkthyes:
Mr. Solidar Sulejmani
Prgatitja kompjuterike:
Zoran Zlatkovski
Dizajni i kopertins:
Datapons
Botues:
Ministria e Arsimit dhe Shkencs e Republiks s Maqedonis
Shtypi:
Qendra grafike shpk, Shkup
Tirazhi:
1.300 cop
M vendim t Ministrit t Arsimit dhe Shkencs t Republiks s Maqedonis, nr. 22-4323/1,

t dats 29.07.2010, lejohet prdorimi i ktij libri.
CIP -
. ,
658.1(075.3)
,
, /
, , . - :
, 2010. - 166 . : . ; 25
: . 165
ISBN 978-608-226-069-3
1. , [ ] 2. [ ]
COBISS.MK-ID 84237322
PARATHNIE
T dashur nxns, ky libr sht dedikuar pr nxnsit e vitit t par t shkollave t

mesme t drejtimit ekonomik, juridik dhe tregtar. Me kt do tju orientojm n konceptet
themelore t biznesit, do tju njohim me kategorit dhe parimet themelore ekonomike,
format e organizimit t biznesit dhe me mnyrn si menaxhohet biznesi n mnyr efikase.
Ky libr sht shkruar n standardet dhe trendt e rinj pr prgatitjen e teksteve
shkollore. Qllimi i tij kryesor dhe objektiv sht pr tju ndihmuar t fitoni njohuri themelore
t biznesit, pr ti identifikuar marrdhniet q i rregullojn shtjet ekonomike, pr ti
analizuar llojet e ndryshme t bizneseve, pr ta rimkmbur ekonomin prmes njohurive t
planit t biznesit dhe t gjykohet n baz t biznesit n mjedis dhe t fitoni njohuri themelore
n lidhje me procesin e menaxhimit t biznesit.
Prmbajtjet prmblidhen n shtat tema, kurse tituj kan emra t veant. do titull
sht i ndar n pjes, t cilat prfaqsojn njsi t lidhura mes tyre. Konceptet kryesore jan
t ndara dhe t shqyrtuara qart. Nprmjet pjess ilustruese figurave, tabelave skemave
dhe grafikve do ti thelloni dhe zgjeroni njohurit tuaja, ose m me sukses dhe n mnyr t
pavarur do ta kuptoni rndsin thelbsore t koncepteve dhe objekteve t studimit.
Teksti ka karakter pune. Ai mundson t nxnit gradual prmes t menduarit, njohjes,
prfundimit dhe prgjithsimit, me ka Ju duhet t merrni pjes aktive dhe me vmendje ti
ndiqni dhe ti prvetsoni prmbajtjet e reja. Vmendje e posame i kemi kushtuar vllimit
dhe matjes s prmbajtjeve dhe sqarimit t tyre me shembuj. N fund t do teme sht
dhn nj prmbledhje, si dhe pyetjet pr diskutim dhe kontrollim t njohurive.
Shpresojm q sinqerisht ky libr do tju krijoj aste t kndshme gjat msimit.
Autort
3
4
PRMBAJTJA fq.
TEMA 1. Karakteri i biznesit ............................................................................. 9

Nocioni pr biznesin ............................................................................................. 11
Ekonomia e burimeve t kufizuara .................................................................... 12
Rndsia e biznesit .............................................................................................. 13
Biznesi ndikon n rritjen e ekonomis ....................................................... 13
Bizneset e nxitin konsumin -konsumi i nxit ndrmarrjet ..............................14
Bizneset n konkurrenc reciproke i nxisin kushtet e jetess ...................... 15
Ndarja e biznesit ............ 16
Sektori publik dhe privat ............................................................................ 16
Sektori primar, sekondar dhe terciar ............................................................ 18
Prodhimi - sektori industrial dhe tregtia ...................................................... 19
Karakteristikat e bizneseve t mdha dhe t vogla .... 21
Madhsia e biznesit ..................................................................................... 21
Prparsit dhe mangsit e bizneseve t mdha ....................................... 23
Prparsit dhe mangsit e biznesit t vogl ............................................ 25
Fushat e veprimtaris s biznesit t vogl .......................................................... 27
Bizneset e vogla n tregti ............................................................................ 27
Bizneset e vogla n bujqsi dhe industrin prpunuese .............................. 28
Bizneset e vogla dhe shrbimet ................................................................... 29
Arsyet pr dshtimin e biznesit t vogl .............................................................. 30
TEMA 2. Biznesi dhe mjedisi ............................................................................... 35

Nocioni i mjedisit .................................................................................................... 37
Klasifikimi i mjedisit ............................................................................................. 38
Mjedisi i brendshm .............................................................................................. 39
Mjedisi i jashtm .................................................................................................... 41
Mjedisi i prgjithshm ................................................................................ 42
Mjedisi i veant (biznesi) .......................................................................... 44
Rndsia e mjedisit s biznesit ............................................................................. 47
5
TEMA 3. Subjektet ekonomike ........................................................................... 53
Nevojat .................................................................................................................. 55
Nocioni pr nevojat dhe llojet e nevojave .................................................. 55
Mallrat dhe shrbimet ................................................................................. 56
Prodhimi ................................................................................................................ 56
Nevoja pr prodhimin ................................................................................ 56
Prcaktimi i termit prodhimi ...................................................................... 57
far, kurse pr k prodhohet .................................................................... 58
Faktort e prodhimit ............................................................................................ 59
Puna si faktor i prodhimit .......................................................................... 59
Kapitalit si faktor i prodhimit ..................................................................... 59
Toka si faktor i prodhimit ........................................................................... 60
Ndrmarrsia si faktor i prodhimit ..................... 60
Subjektet ekonomike ............................................................................................ 61
Qllimet e formimit t ndrmarrjeve ................................................................. 62
Ndrmarrja, tregtari dhe shoqata tregtare ........................................................ 65
Tregtari sipas veprimtaris Tregtari individual ....................................... 66
Tregtari sipas forms Shoqatat tregtare ................................................... 67
Ndrmarrje publike tregtare ............................................................ 67
Shoqata me prgjegjsi t kufizuar ................................................. 69
Shoqata aksionare ........................................................................... 71
Shoqata komanduese ....................................................................... 72
Ndrmarrje e kufizuar nga aksionet ................................................ 73
TEMA 4. Ekonomia e biznesit .............................................................................. 77

Mjetet dhe rndsin e tyre ................................................................................... 79
Llojet e mjeteve ...................................................................................................... 80
Mjetet konstante (fikse) kapitali fiks ......................................................... 80
Shpenzimi i mjeteve fikse amortizimi ...................................................... 80
Ndarja e mjeteve fikse ................................................................................. 82
Mjetet rrjedhse (qarkulluese) kapitali qarkullues .................................... 83
Ndarja e mjeteve rrjedhse .......................................................................... 84
Burimet dhe metodat e financimit t biznesit ...................................................... 85
Koncepti dhe thelbi i financimit t biznesit ................................................. 85
6
Burimet vetanake t financimit ................................................................... 86
Burimet e jashtme t financimit ................................................................... 87
Tregu dhe elementet e tregut ................................................................................ 90
Oferta .......................................................................................................... 90
Krkesa ........................................................................................................ 91
mimi ekuilibrues ...................................................................................... 93
Formimi i mimit ........................................................................................ 95
Prkufizimi dhe thelbi i tregut .................................................................... 97
Llojet e tregjeve .......................................................................................... 99
Funksionet e tregut ...................................................................................... 101
TEMA 5. Shpenzimet ............................................................................................ 105

Koncepti dhe thelbi i shpenzimeve ...................................................................... 107
Klasifikimi dhe llojet e shpenzimeve .................................................................. 108
Shpenzimet n baz t vllimit t prodhimit .............................................. 108
Shpenzimet margjinale ............................................................................... 113
Ndarja e shpenzimeve natyrore ................................................................. 114
Shpenzimet e vrteta, t planifikuara dhe standarde .................................. 115
Rndsia e shpenzimeve ....................................................................................... 115
TEMA 6. Menaxhimi ............................................................................................ 119

Nocioni i menaxhimit ............................................................................................. 121
Ku praktikohet menaxhimi? ........................................................................ 121
Definimi i menaxhimit................................................................................. 123
Menaxhimi n biznesin e vogl dhe t madh ........................................................ 124
Funksionet drejtuese ............................................................................................. 126
Funksionet e menaxhimit ....................................................................................... 127
Planifikimi ................................................................................................... 128
Organizimi dhe ekipimi ............................................................................... 129
Udhheqja .................................................................................................... 131
Kontrolli ...................................................................................................... 132
Organet e menaxhimit ........................................................................................... 133
Marrja e vendimeve .............................................................................................. 136
Vendimi dhe vendim-marrja ......................................................................... 136
7
Thelbi i procesit t vendim-marrjes .............................................................. 137
Llojet e vendimeve .................................................................................................. 139
TEMA 7. Parimet themelore ekonomike t puns ............................................. 145

Produktiviteti n pun .......................................................................................... 147
Nocioni i produktivitetit ............................................................................... 147
Thelbi i produktivitetit .................................................................................. 147
Produktiviteti n aspektin e ekonomis kombtare ...................................... 148
Matja e produktivitetit t puns .................................................................... 149
Faktort nga t cilt varet produktiviteti i puns ......................................... 152
Ekonomizimi n pun ............................................................................................ 154
Thelbi i ekonomizimit .................................................................................. 154
Nocioni i ekonomizimit ............................................................................... 155
Ekonomizimi dhe produktiviteti i puns ...................................................... 155
Matja e ekonomizimit .................................................................................. 156
Faktort e ekonomizimit ............................................................................... 159
Rentabiliteti (profiti) .......................................................................................... 160
Koncepti dhe esenca e rentabilitetit ............................................................. 160
Matja e rentabilitetit ..................................................................................... 161
Faktort e rentabilitetit ................................................................................. 162
Literatura ................................................................................................................ 165
8
Tema 1 - Karakteri i biznesit
KARAKTERI
TEMA 1 I
BIZNESIT
PRMBAJTJA E TEMS:
Nocioni pr biznesin
Ekonomia e burimeve t kufizuara
Rndsia e biznesit
Biznesi ndikon n rritjen e ekonomis
Bizneset e nxitin konsumin - konsumi i nxit ndrmarrjet
Bizneset n konkurrenc reciproke i nxisin kushtet e jetess
Ndarja e biznesit
Sektori publik dhe privat
Sektori primar, sekondar dhe terciar
Prodhimi - sektori industrial dhe tregtia
Karakteristikat e bizneseve t mdha dhe t vogla
Madhsia e biznesit
Prparsit dhe mangsit e bizneseve t mdha
Prparsit dhe mangsit e biznesit t vogl
Fushat e veprimtaris s biznesit t vogl
Bizneset e vogla n tregti
Bizneset e vogla n bujqsi dhe industrin prpunuese
Bizneset e vogla dhe shrbimet
Arsyet pr dshtimin e biznesit t vogl
QLLIMET E MSIMIT
Pas leximit t ksaj teme Ju duhet t jeni n gjendje:
t kuptoni se far sht ekonomia e tregut;

t definoni nocioni biznesi;
t vlersoni rolin dhe rndsin e biznesit;
t kryeni ndarjen e biznesit t vogl dhe t madh;
t njihni dhe prshkruani karakteristikat e biznesit t vogl dhe t madh;
t shihni arsyet pr dshtim n biznes;
t shqyrtoni mundsit e hapjes s nj biznesi t vogl.
9
10
1. NOCIONI PR BIZNESIN
Termi biznes vjen nga fjala anglishte business, q do t thot

aktivitet pr t fituar prfitime ekonomike. Biznesi, n fakt, sht
prdorim i faktorve n dispozicion t prodhimit n mnyr q t
arrihet efekt maksimal ekonomik. Pr kt arsye, mund t thuhet se
nn termin biznes nnkuptohet prpjekja t biznesit t organizuar nga
individi ose grupi i njerzve pr t prodhuar dhe shitur nj mall ose
shrbim, i cili do t knaq dshirn apo nevojn, e me kt rast pr t
Faktort e prod- realizuar fitim. Definicioni i biznesit prfshin kto tri parakushte: S
himit jan: puna, pari, pr t arritur nevojat e biznesit nevojiten t bashkohen faktort
kapitali, burimet kryesor t prodhimit: puna, kapitali, burimet natyrore dhe ndrmar-
natyrore dhe ndr-
rsia.
marrsia.
Puna (burimet njerzore) i prfshin aftsit fizike dhe men-
dore t njerzve t cilat jan prdorur pr t prodhuar mallra dhe shr-
bime.
Kapitali prfaqsohet n forma t ndryshme t mallrave kapi-
tale me an t t cilve zhvillohen aktivitetet, si jan objektet, maki-
nat, veglat, burimet financiare, pajisjet, mjetet e
transportit etj.
Toka (burim natyror) sht nj form t
patjetrsuar, nj dhurat nga natyra ndaj t cils
jan t drejtuara veprimet e puns dhe kapitalit.
S fundi, n faktort bn pjes edhe
ndrmarrsia, si nj cilsi e veant e aftsive
t njeriut pr t krijuar, administruar, vendosur
dhe pr t marr rrezikun. Kushti i dyt ka t
bj me qllimin e mallrave dhe shrbimeve t
shitura. Bizneset prodhojn dhe shesin mallra
dhe shrbime pr t plotsuar nevojat specifike
T hollat mjete financiare t dikujt tjetr. N fakt, ekzistimi i biznesit
sht rezultat i mundsis pr t prodhuar pr t tjert, kurse si nj
lloj kompensimi pr prodhimin e shitur ose pr shrbimin e kryer t
arrihet fitimi. Kushti i tret n definicion ka t bj me mundsin e
fitimeve nga shitja e mallrave dhe shrbimeve.
11
Faktort e Biznesi varet nga fitimi. Nse ka mundsi pr fitim, do t ket mundsi
prodhimit pr biznes.
jan: puna,
kapitali, burimet
Fitimi sht diferenca midis t ardhurave totale nga malli i shitur
natyrore dhe dhe shrbimet dhe shpenzimeve t prgjithshme q jan br pr prod-
ndrmarrsia. himin e tyre.
T ardhurat e prgjithshme Shpenzimet e prgjithshme = Fitimi
Pr shembull, nj prodhues i pajis-

jeve audio-video pati sukses q pr nj vit t
prodhoj dhe t shes n treg 15.000 DVD
pleer, me mim prej 12.000.00 denar.
Ndrmarrja ka arritur t ardhura t prgjith-
shme prej 180,000,000.00 denar. Shpenzi-
met e brjes s nj DVD-pleeri arrijn 5.000
denar, ose gjithsej 60 milion den. pr prod-
himin e prgjithshm. Kshtu, ndrmarrja
ka arritur fitim prej 120 milion den. pr nj
vit, si diferenc midis t ardhurave totale nga
shitjet dhe shpenzimet e prgjithshme e prod-
himit t DVD-pleerve.
DVD pleer
2. EKONOMIA E BURIMEVE T KUFIZUARA
N bazn e ekonomis gjendet oksudiviteti, respektivisht kufizu-

eshmria e burimeve. Njerzit duan dhe mund t shpenzojn m shum
mallra dhe shrbime nga ajo q prodhimtaria botrore mund t krijoj.
Dshirat dhe nevojat e njerzve jan t pakufizuara. Kur do t jet e
mundur t prodhohen sasi t pakufizuara t t gjitha mallrave dhe shrbi-
meve n kuadr t ekonomis ku dshirat e njerzve do t ishin knaqur
plotsisht, ather nuk do t kishte nevoj pr mbajtjen e nj prdorimi
t arsyeshm dhe t efektshm t burimeve t kufizuara. Gjithashtu, kur
ndrmarrjet do t jen n gjendje t prodhojn sasi t pakufizuar t mall-
rave dhe shrbimeve, ather ato nuk do t kujdesen pr prdorimin efi-
kas t inputeve t prodhimit, si jan puna, kapitali, mjetet etj. N kushte
t tilla t disponimit t t gjitha burimeve, prodhimeve dhe shrbimeve
n sasi t kufizuar, ekzistimi i ekonomis nuk do t kishte kuptim.
12
Ekonomia sht Ekonomia sht e prhapur n t gjitha ato vende ku ndje-

sistem n t cilin het mungesa e burimeve, duke prfshir familjet, bizneset dhe madje
prodhohen dhe
shprndahen mallra edhe shtetet.
dhe shrbime, duke Ekonomia shpesh kuptohet si sistem i marrdhnieve ndr-
marr parasysh ku- mjet njerzve t cilt prodhojn mallra dhe shrbime n nj treg t
fizimet e burimeve. caktuar, duke marr parasysh kufizimet e burimeve. Prandaj, studimi
i problemeve ekonomike ka rndsi t madhe pr do shoqri.
Ngase burimet jan t pakta dhe t kufizuara, ka nevoj pr
shfrytzimin e tyre racional t alternativave t mundshme pr tu pr-
dorur. Pr shembull, nj njeri i cili ka kursyer shumn prej 100.000
Shpenzimi oporti-
nitet paraqet fitim t den., mund ta investoj at shum n bank dhe t marr kamat ose
humbur nga pr- mund ta investoj kt shum n biznes dhe t realizoj fitim. Duke
dorimi alternativ i zgjedhur nj nga kto alternativa, pronari i parave automatikisht do
burimeve. t humbas mundsin e prdorimit t alternative t tjera, q n eko-
nomi sillet lidhur me kategorin e shpenzimit oportunitet. Shpenzimi
oportunitet paraqet fitim t humbur nga prdorimi alternativ i buri-
meve.
3. RNDSIA E BIZNESIT
3.1. BIZNESI NDIKON NDAJ RRITJES S

Bruto prodhimi i EKONOMIS
vendit prfaqson
vlern totale t tregut Nj nga karakteristikat m t rndsishme t ekonomis s
t t gjitha prodhi- tregut sht liria e individve pr t filluar biznesin e tyre, kurse pa-
meve dhe shrbi-
meve prfundimtare varsia e pronarit t ndrmarrjes q t zgjedh se ka do t prodhoj.
t prodhuara n vend Rritja dhe zhvillimi i biznesit n ekonomin e tregut inkurajon rritjen
pr nj periudh prej ekonomike dhe zhvillimin e vendit, kurse zhvillimin e shoqris n
nj viti. trsi.
Rritja e bizneseve, e me kt edhe t ekonomis ka ndikim n
prmirsimin e mirqenies s njerzve (standardit t jetess), duke
ulur shpenzimet e prodhimit, duke rritur eksportet, fuqizimin e aft-
sis konkurruese t ekonomis etj.
13
Rritja e ekonomis matet prmes Bruto prodhimit t vendit

(BPV), q sht mas e vlers s aktivitetit ekonomik n vend.
Bruto prodhimi i vendit paraqet vlern e prgjithshme t
tregut t t gjitha mallrave dhe shrbimeve prfundimtare t prod-
huara n vend pr nj periudh prej nj viti.
Ekonomia sht sistem q t prodhoj dhe t shprndaj mall-
ra dhe shrbime, duke marr parasysh kufizimet e burimeve.
3.2. BIZNESET E INKURAJOJN

KONSUMIN KONSUMI I INKURAJON
BIZNESET
Konsumi na tregon sasin totale t mallrave dhe shrbimeve

finale t cilat sektort n ekonomi (ndrmarrjet, familjet dhe shteti),
mund ti blejn dhe shpenzojn, me mime t ndryshme. Konsumi
mund t jet konsum investues, familjar dhe publik.
Konsumi investues. Bizneset n
prodhimtari shpenzojn t mira investuese:
ndrtesa, makineri, pajisje etj. Ky lloj i kon-
sumit sht i njohur si investim i shpenzi-
meve t biznesit. Prmes shpenzimeve t
investimit bizneset vendosin bashkpunim
reciprok me ka e ndihmoj rritjen e tyre dhe
zhvillimin e ekonomis n prgjithsi.
Shpenzimi i amvisrive. Prkundr
shpenzimit investues, ekziston edhe kon-
sumi me t cilin njerzit i knaqin nevojat
e tyre (individuale). Ngase njerzit d.m.th.
Blerja e prodhimeve pr knaqjen
popullsin e prbjn familjet e sektorit, ky
e nevojave personale
konsum quhet edhe konsum i amvisrive.
Kjo sht kategori shum e rndsishme
ekonomike sepse i inkurajon bizneset q t fillojn prodhimin e ri.
Ky lloj i konsumit jep kontribut t fort pr rritjen dhe zhvillimin e
bizneseve.
14
Prandaj, mund t konstatojm se pa prodhim nuk ka konsum,

sepse nuk mund t shpenzohet ajo q sht prodhuar. Nga ana tjetr,
pa konsum nuk ka prodhim, pr shkak se pr t filluar prodhimin e ri
sht e nevojshme t furnizohen materiale t lndve t para.
Konsumi publik. Konsumi publik paraqet konsumin e shtetit.
Shteti nprmjet buxhetit ble t mira materiale dhe shrbime nga bi-
zneset, me ka e simulon rritjen dhe zhvillimin e vet.
Shpenzimet e investimeve, konsumi i ekonomive shtpiake
dhe shpenzimet publike e stimulojn zhvillimin e sektorit t biznesit
n ekonomi. Thjesht, bizneset, ekonomit familjare dhe shteti npr-
mjet rritjes s shpenzimeve t veta, krkojn nga sektori i biznesit
q ta rritin prodhimin e vet. Nga ana tjetr, ndrmarrjet me rritjen e
prodhimit, prmirsimin e cilsis s prodhimit dhe zgjerimin e asor-
timentit t prodhimeve, do t stimulojn konsumin n prgjithsi.
3.3. BIZNESET N KONKURRENC RECIPROKE I PR-

MIRSON KUSHTET E JETESS
Nj nga karakteristikat m t rnd-

sishme t ekonomis s tregut sht konkurren-
ca. Bizneset konkurrojn me njri-tjetrin, duke
prodhuar mallra dhe shrbime t njjta ose t
ngjashme, duke ofruar kushte t ndryshme dhe
duke shpresuar se blersit do ti blejn prodhi-
met e tyre. Pr shkak t betejs konkurruese mid-
is ndrmarrjeve, konsumatort paguajn m pak,
bizneset prodhojn m shum, puntort gjejn
pun, kurse pronart e bizneseve arrijn fitime
t larta.
Pr shembull, n tregun botror
pr telefona celular bjn gara nj numr i
madh i prodhuesve konkurrues. Ato n luftn
Komunikimi nprmjet telefonit celular konkurruese prpiqen pr t ulur mimet e
telefonave celular dhe i bjn ato n dispozicion
pr t gjith konsumatort, pr t prodhuar
15
telefona celular me karakteristika deri tani t panjohura, duke pr-

dorur materiale t cilsis s lart n prodhim, ofrojn modele t
ndryshme q mund t knaqin shijet e ndryshme t konsumatorve,
Konkurrente jan
ato ndrmarrje etj. Prfitim m t madh nga lufta konkurrues kan konsumatort,
q prodhojn sepse ato marrin prodhime m t mira, mimet m t lira pr prod-
mallra t njjta hime t qndrueshme dhe prdorim t sigurt t prodhimeve, kushte
ose t ngjashme, m t mira pr pages, etj.
ose shrbime
Konkurrente jan ato ndrmarrje q prodhojn mallra t njjta
apo prodhime t
tyre pr t ofruar ose t ngjashme, ose shrbime apo prodhime t tyre pr t ofruar
konsumatorve t konsumatorve t njjt. Ato, n konkurrenc, vazhdimisht krkojn
njjt. forma t reja t veprimit. Pr shembull, ato:
Ofrojn prodhime t reja, deri tani t panjohura, me ka pa-
surohet llojllojshmria e prodhimeve t dedikuara pr treg;
Ofrojn prodhime dhe shrbime me mime t ulta;
I ulin shpenzimet e prodhimit, me ka kursehen burimet e
kufizuara;
Ofrojn mnyra t reja t shitjes, duke br t mundur q
prodhimi t bhet m i kapshm pr konsumatort;
Shfrytzojn materiale m cilsore n prpunimin e prodhi-
meve, me ka e rritin nivelin e knaqsis s konsumatorve;
Ndihmojn dhe reagojn shpejt pr krkesat dhe nevojat e
tregut, respektivisht konsumatorve etj.
4. NDARJA E BIZNESI
4.1. SEKTORI PUBLIK DHE PRIVAT
Nga aspekti i asaj se kush i formon, kush i menaxhon dhe

kush i financon, bizneset mund t ndahet n biznese me karakter pub-
lik dhe privat. N ekonomit e tregut paralelisht ekzistojn biznese
q gjenden n sektorin publik dhe privat, kurse bizneset q kan kara-
kter publik-privat, t njohura si partneritete publike-private.
Sektori publik prbhet nga bizneset q jan themeluar,
organizuar dhe financuar nga shteti apo nga ndonj organ i tij, si
jan agjencit qeveritare, ministrit, njsit e qeverisjes vendore
(komuna) etj. Gjithashtu, institucionet shtetrore kan nivel t lart t
16
kontrollit t drejtprdrejt n funksionimin,

menaxhimin dhe operimin e ndrmarrjeve
publike. Bizneset e sektorit publik kan rol
t veant n jetn ekonomike t vendit,
sepse kujdesen pr prodhimin, shitjen dhe
shprndarjen e mallrave dhe shrbimeve me
interes publik. Sektorin publik kryesisht e
prbjn bizneset n infrastruktur, si jan:
posta, telekomunikimet, naftprcjellsit,
gazprcjellsit, elektroekonomit, hekurud-
hat, ujsjellsi, aeroportet, portet e anijeve
Aeroporti
Aerodrom etj.
Ndrmarrjet private nuk jan t intere-
suara t investojn n kto biznese pr shkak
t nevojs pr investime t numrit t madh
t mjeteve kapitale, pr shkak t prfitimit t
ult t biznesit ose pr shkak t periudhs s
gjat t kthimit t mjeteve t investuara.
Naftsjellsi
Mso m tepr!
Shteti formon biznese t cilat kujdesen pr financimin, ndrtimin dhe mirmbajtjen

e rrugve, ndrmarrjet q kan t bjn me transportin e energjis, si jan gazprcjellsit,
ndrmarrjet pr prodhimin e energjis elektrike etj.
Biznese me karakter publik gjenden edhe n degt strategjike ekonomike, si sht
prodhimi i pajisjeve dhe tekniks ushtarake.
Sektori privat prbhet nga bizneset q jan themeluar dhe organi-

zuar si rezultat i iniciativave private, shtyll kryesore e t cilit sht prona
private. Pronsia mbi faktort e prodhimit i japin liri pronarit q lirisht t
17
disponoj me ato dhe ti drejtoj atje ku pr at ekziston interesi ose

fitimi. Lirisht t vendos si t prdoret prona private, ose si t ket
tok, ndrtesa, para, etj., sht pjes e rndsishme e do ekonomie
t tregut.
Pr t krijuar kushte n t cilat normalisht do t zhvillohet
biznesi, sht e domosdoshme njohje dhe mbrojtje e t drejts s pro-
ns private nga shteti.
Bizneset nga
sektori privat jan
Bizneset nga sektori privat jan tipari kryesor i do ekonomie
tipari kryesor i t tregut, nse sht fjala pr bizneset e mdha apo t vogla kapitale.
do ekonomie t Sektori privat sht bartsi i aktivitetit ekonomik n ekonomi nga i
tregut. cili varet rritja ekonomike dhe zhvillimi i do vendi. Kto biznese
jan t prhapura atje ku ka mundsi pr realizimin e fitimit.
4.2. SEKTORI PRIMAR, SEKONDAR DHE TERCIAR
N lidhje me shkalln dhe mnyrn

e prpunimit t lndve t para, kurse me
natyrn e puns q e kryejn bizneset, ato
mund t ndahet n biznese n sektorin pri-
mar, sekondar dhe t terciar.
Sektori primar prfshin ato biznese
q jan t orientuara n procesin e nxjerrjes
s materies s par nga natyra dhe prgatitjes
s tij pr prpunim t mtejshm. Materia
e prgatitur m tej i dorzohet bizneseve t
sektorit sekondar. T tilla jan minierat, bi-
zneset e nafts, bizneset n industrin e pyll-
taris, bizneset e bujqsis etj.
Puntori n industri Sektori sekondar ka t bj me ato
biznese q merren me trajtimin, prpunimin,
formsimin dhe aftsimin e materies s par t paprpunuar (lndt
e para dhe materialet) kah prodhimi i mtejshm, ose si prodhime
t gatshme t dedikuara pr konsumatort e fundit. Ktu prfshihen
ndrmarrjet e prpunimit t ushqimit, fabrika kimike, fabrikat pr
aparate shtpiake etj.
18
Sektorin terciar e prfaqsojn ato biznese aktiviteti kryesor

i t cilave sht ofrimi i shrbimeve dhe tregtia. Ato paraqiten si va-
zhdimsi dhe si ndrmjets midis bizneseve t sektorit sekondar dhe
konsumatorve t fundit. Ato gjithashtu paraqiten si dhns t shr-
bimeve pr njerzit q nuk jan n gjendje ta bjn pr veten e tyre.
Ktu jan serviset pr mirmbajtje t pajisjeve teknike, bizneset pr
ruajtjen e higjiens, shrbimet pr mirmbajtje t instalimeve, bankat
etj.
Sektori primar Sektori sekondar Sektori terciar
Prpunimi i lndve t para

Nxjerrja e n gjysm prodhime
Shrbime, servise
materies nga
dhe tregtia
natyra Prodhimi i mallrave dhe
shrbimeve finale pr
konsumatort e fundit
Figura nr. 1 Ndarja sektoriale e nj biznesi
Mso m tepr!
Ekzistojn shum ndrmarrje, aktivitetet biznese t t cilave jan t prhapura n t gjith

sektort primar, sekondar dhe terciar, duke funksionuar n mnyr t barabart edhe
n tri nivele.
Pr shembull, ndrmarrja Britishgaz (British Gas) merret me nxjerrjen e gazit nga
toka, prpunimin dhe me shprndarjen e gazit prmes instalimeve t gazit, si prodhim
prfundimtar pr ekonomit familjare dhe bizneset. Gjithashtu, ajo sigurojn servisim t
vazhdueshm dhe mirmbajtje t linjave gazprcjellse.
4.3. SEKTORI PRODHUES-INDUSTRIAL DHE TREGTAR
N aspektin e asaj vall merren me prodhimin e t mirave

materiale ose furnizimin dhe shitjen e mallrave dhe shrbimeve, bi-
zneset mund t ndahet n dy kategori, edhe at: biznese t sektorit
prodhues-industrial dhe bizneseve t tregtis.
19
Industria sht prfaqsuar nga ato biznese q merren me

prodhimtari mekanike, kimike dhe termike dhe prpunim t lndve
t para me origjin bimore, shtazore, minerale dhe sintetike. Rezul-
tatet prfundimtare t prodhimit t tyre jan prodhimet fizike. Kto
biznese e modifikojn materialin e gjysm prodhimit,
t cilat si lnd t par dhe materiale jan t destinu-
ara pr prpunim t mtejshm n biznese t tjera. Ato
gjithashtu prodhojn prodhime t gatshme q i kan
kaluar t gjitha fazat e prodhimit dhe jan t destinu-
ara pr konsum final.
Karakteristika kryesore e bizneseve t sektorit
industrial sht prdorimi i pajisjeve dhe proceseve t
ndryshme tekniko-teknologjik pr t prodhuar prod-
hime n sasi t mdha.
Bizneset e sektorit t tregtis jan t anga-
zhuara n furnizimin dhe shitjen e prodhimeve pr
konsumatort e fundit. Pr dallim nga bizneset indus-
Kapaciteti industrial triale, bizneset tregtare nuk krijojn kurrfar prodhimi
fizik. Por, kjo nuk do t thot se roli i tyre sht m
pak i rndsishm n jetn ekonomike t vendit. Prkundrazi, bizne-
set nga sektori tregtar mundsojn: s pari, bizneset nga industria m
shpejt t vin te mjetet financiare q jan t nevojshme pr fillimin
e prodhimit t ri dhe s dyti, ua lehtsojn njerzve dhe bizneseve t
tjera q pa vshtirsi t furnizohen me mallra t krkuara.
Konsumatort:
Prodhime nga bizneset Biznese nga - amvisrit
n sektorin industrial sektori i tregtis - bizneset
- shteti
Figura nr. 2. Roli ndrmjetsues i biznesit nga tregtia
20
Mso m tepr!
Sipas nomenklaturs aktuale t veprimtaris s R. Maqedonis, aktiviteti i prgjithshm

ekonomik n vendin ton sht ndar n:
1. Bujqsi, gjueti dhe pylltari;
2. Peshkim;
3. Xehetari dhe nxjerrje t gurit;
4. Industri prpunuese;
5. Furnizim me energji elektrike, gaz dhe uj;
6. Ndrtimtari;
7. Tregti me shumic dhe pakic, riparim t automjeteve motorike, motoikletave dhe
mjeteve pr prdorim personal;
8. Hotele dhe restorante;
9. Trafik, magazinim dhe komunikim;
10. Ndrmjetsim financiar;
11. Marrje me qira dhe kontakte afariste;
12. Administrat publike dhe mbrojtje, sigurim t detyrueshm social;
13. Arsimim;
14. Shndetsi dhe prkujdesje sociale;
15. Aktivitete t tjera komunale, kulturore, t prgjithshme dhe personale;
16. Ekonomi shtpiake private me persona t punsuar;
17. Organizata dhe trupa eks-territoriale;
Nomenklatura e veprimtarive1
5. KARAKTERISTIKAT E BIZNESEVE T MDHA

DHE T VOGLA
5.1. MADHSIA E BIZNESIT
Sigurisht se floktaria, mbltorja, mishtorja dhe t ngjashme

me ato, jan biznese t vogla, kurse fabrikat, ndrmarrjet e
telekomunikacionit, bankat e kshtu me radh, jan biznese t mdha.
Bizneset e mdha dallohen n ndrmarrjet q kan karakteristikat e
mposhtme:
1
Burimi: Gazeta zyrtare e RM nr. 9/2006 Vendimi pr miratimin e klasifikimit nacional t veprimtaris
KMD/ref.1
21
- realizojn t ardhura t mdha vjetore;

- kan shum t punsuar;
- proceset e prodhimit jan komplekse dhe t
automatizuara;
- kan vllim t lart t prodhimit;
- mbulojn treg t madh;
- prodhojn prodhime komplekse dhe specifike;
- realizojn fitim t madh;
- merren me aktivitete eksportuese-importuese, etj.
Bizneset e tjera mund t trajtohen si t mesme

dhe t vogla, varsisht nga madhsia e lokaleve dhe
objekteve e tyre punuese, far sht aktiviteti q e
kryejn, sa sht numri i t punsuarve, madhsia e
Fabrika biznes i madh kapitalit q kan, madhsia e t ardhurave t realizuara
dhe fitimit etj.
Por ka sht ajo q i bn disa biznese t mdha dhe disa t
vogla? Ku sht kufiri ndrmjet bizneseve t mdha dhe t vogla?
Nse fillohet nga kriteri i automatizimit, llojet e ndryshme
t laboratorve apo hidrocentraleve private t cilat kan t punsuar
m pak puntor dhe kan pajisje shum t shtrenjta pr pun, do
ti numronim midis bizneseve t mdha. Ndrsa fabrikat e vogla t
tekstilit, t cilat kan makina relativisht e thjeshta t qepjes e kshtu
me radh, edhe pse kan nj numr t vogl t t punsuarve, do
ti numronim midis bizneseve t vogla. Nj prfundim i till do t
jet krejtsisht i gabuar dhe imazhi do t jet i kundrt nse filloni
nga kriteri - numri i t punsuarve. Nj analiz e ngjashme mund t
bhet nn kritere t tjera. N t vrtet, ajo q sht biznes i vogl
n aspektin e vllimit t shitjes, pr pajisjet ose t punsuarit mund
t jet biznes i madh n lidhje me madhsin e fitimeve, vlers s
objektit, apo dika t ngjashme2. Nga ktu mund t konkludohet se
nuk ka ndonj kriter t pranuar n prgjithsi dhe prkufizim t sakt
t madhsis s biznesit. Megjithat, nevoja pr analiz imponon q
bizneset t dallohen sipas madhsis s tyre.
2
B. Shuklev Menaxhimi, Fakulteti Ekonomik, Shkup 1998. (fq. 375)
22
N mnyr q t mos vihet n prfundime t gabuara n

prcaktimin e madhsis s biznesit, zakonisht kufizimi duhet t
kryhet me zbatimin e kritereve dhe treguesve t shumt varsisht nga
qllimet e analizs q do t duhet t arrihet.
Mso m tepr!
Shum njerz fillojn biznese t vogla si firma individuale. Nse biznesi sht i
suksesshm, pronari mund t krkoj mjete shtes pr t zgjeruar ndrmarrjen e tyre. T
shpesht jan shembujt kur bizneset e vogla t mbshtetura nga organizimi i mir dhe
prpjekja e madhe nga pronart, arrijn t rriten n biznese t mdha. Pr shembull,
ndrmarrjet e mdha t sotme si jan Microsoft, McDonald, Lewis, Mercedes dikur kan
filluar si biznese t vogla nga themelimi i tyre: Bill Gates, Ray Kroft, Levi Straus, Dajmler-
Benc etj.
5.2. PRPARSIT DHE MANGSIT E MADHSIS S

BIZNESEVE
Bizneset e mdha Bizneset e mdha kan nj rol t rndsishm n rritjen

jan bartsit ekonomike dhe zhvillimin e secilit vend pr shkak se ato jan bartsit
kryesor dhe kryesor dhe forc lvizse e aktivitetit ekonomik.
forc lvizse Pr bizneset e mdha lidhen sasit m e madhe t eksporteve
e aktivitetit
dhe importeve t mallrave, kurse sasit nga vendi. Ato jan t lidhura
ekonomik n nj
vend. me pagesat e mdha q shkaktojn hyrjen dhe daljen e kmbimit
valutor.
Pr shkak t vllimit t madh t puns, bizneset e mdha
punsoj nj numr t konsiderueshm t puntorve q shprehet n
strukturn dhe nivelin e punsimit t do ekonomie. Ky rol veanrisht
vjen n shprehje n rastet kur gjat hapjes s ndrmarrjeve t mdha,
pr nj periudh t shkurtr punsojn shum puntor, me ka n
mnyr t konsiderueshme zvoglohet papunsia dhe anasjelltas,
kur ndrmarrjet e mdha mbyllen, shum puntor mbeten pa pun.
Ather, papunsia n rritet shpejt
23
Shpesh bizneset e mdha (ndrmarrjet) kan rol integrues n

disa sektor dhe deg t ekonomis, duke prfshir shum biznese t
vogla dhe t mesme (ndrmarrje), si bashkpuntor ose kooperues
(satelit). Ato pr nevojat e veta i prfshijn ndrmarrjet e vogla dhe t
mesme n prodhimtari t produkteve t gatshme ose n prodhimtari t
nj pjes t produkteve q nuk kan interes pr ti prodhuar pr shkak
t shpenzimeve t larta ose pr shkak t thjeshtsis s prodhimit.
Pr shembull, n realizimin e programit t prodhimit t fabriks s
makinave Mercedes-Benz, marrin pjes rreth 15.000 biznese t vogla
si ndrmarrje bashkpuntore d.m.th. ndrmarrjeve satelitore3.
Prparsit e bizneseve t mdha jan si m posht:

1. Realizimi i shpenzimeve m t ulta mesatare gjat puns.
Bizneset e mdha blejn lnd t para n sasi t mdha q kryesisht
ndikojn n uljen e mimeve me t cilat furnizohen. Gjithashtu,
shpenzimet sipas njsis s prodhimit zvoglohen kur prodhohen sasi
t mdha t prodhimeve.
2. Jan furnizuar me pajisje moderne teknike. Bizneset e
mdha vazhdimisht modernizohen dhe prsosen. Ato pothuajse
gjithmon jan n gjendje t ndajn mjete t tyre pr zhvillimin dhe
prsosjen e tyre tekniko-teknologjik.
3. Ato kan nj rrjet t degzuar t menaxhimit dhe
prgjegjsis. Pr shkak t vllimit absolut t aktiviteteve t biznesit,
bizneset e mdha kan nevoj pr rritjen e specializimit t personelit
dhe t menaxherve. do menaxher ose punonjs ka pikrisht nj
detyr dhe prgjegjsin t caktuar pr kryerjen e saj t duhur.
4. Bizneset e mdha thuajse rregullisht kan n disponim mjete
t mdha financiare me t cilat e sigurojn kredibilitetin e tyre. Kjo
u mundson q m leht t vijn n mjetet shtes nga bankat. Bankat
shohin n ato n partner t biznesit t sigurt dhe t prhershm.
5. Pr shkak t fuqis s vet t madhe ekonomike, shpesh
bizneset e mdha jan shprndar n zon t gjer t tregut dhe i
mbulojn nevojat dhe krkesat e tregut t gjer t brendshme dhe
ndrkombtar.
3
T. Fiti V.H. Vasileva-Markovska - Ndrmarrsia dhe menaxhim i ndrmarrsis, Shkup 1994. (fq. 109)
24
Mangsit e biznesit t madh jan:

1. Pr shkak t vllimit absolut dhe kompleksitetit t
aktiviteteve, bizneset e mdha shpesh prballen me probleme dhe
vshtirsi organizative.
2. Kontrolli mbi t punsuarit sht m i ult.
3. N bizneset e mdha humbet iniciativa personale e individit.
4. Ngarkesat tatimore t cilat i sjell shteti jan m t mdha
sipas vllimit t vet pr bizneset e mdha n raport t bizneseve t
vogla etj.
5.3. PRPARSIT DHE MANGSIT E BIZNESIT T

VOGL
Bizneset e vogla Bizneset e vogla prodhuese, kurse bizneset e vogla n sektorin

prodhuese dhe e shrbimeve gjithmon kan qen subjekte tipike ekonomike t
bizneset e vogla ekonomis s tregut. Ekonomia e tregut, prona private dhe liria e
n sektorin e iniciativave private jan mjedise m natyrore pr veprimin4 e tyre
shrbimeve kan
qen gjithmon Bizneset e vogla, sipas numrit t vet jan t prfshira n
subjekte tipike strukturn e prgjithshme t ndrmarrjeve n do ekonomi moderne.
ekonomike t Ato jan t prhapura pothuajse n t gjith sektort e ekonomis.
ekonomive t Kshtu, n zejtari, tregti, hoteleri dhe n prodhimtarin e vogl, jan
tregut. t ashtuquajturat mikro bizneset familjare q punsoj disa njerz, t
cilt kryejn shrbime n nj numr t kufizuar t shfrytzuesve ose
prodhojn sasi t vogla t mallrave t cilat jan t mjaftueshme pr
t prmbushur nevojat lokale t popullsis. Ato paraqiten n rolin
e ndrmarrjeve t shrbimit t vogla, sikurse jan ndrmarrjet pr
riparime, mirmbajtje, pastrim etj.
Bizneset e vogla japin kontribut t madh n hapjen e vendeve
t puns, veanrisht me parimin e vetpunsimit. Me siguri mund
t thuhet se biznesi i vogl ofron m shum shanse pr punsim n
drejtim t ndrmarrjeve t mdha. Kjo do t thot se bizneset e vogla
ndikojn dukshm n uljen e papunsis, duke i dhn kontribut
zhvillimit t ekonomis n prgjithsi.
4
T. Fiti V.H. Vasileva-Markovska - Ndrmarrsia dhe menaxhim i ndrmarrsis, Shkup 1994. (fq.103)
25
Bizneset e vogla kan ndikim t madh n zhvillimin e viseve

t pazhvilluara. Nj investim relativisht i vogl dhe nevoja e vogl
pr fuqi puntore profesionale jan kushte t mjaftueshme pr nxitje
t zhvillimit t rajoneve t tilla.
Prparsit e biznesit t vogl jan kto:

Prparsia m e 1. Prparsia m e dallueshme e biznesit t vogl sht
dallueshme e biznesit prshtatshmrin e tij ndaj ndryshimeve t tregut. Kjo do t thot se
t vogl sht ajo se pa biznesi i vogl pa vshtirsi mund ta zvogloj ose ta rrit prodhimin
vshtirsi nuk mund
ta zvogloj ose ta n mnyr q ti plotsojn nevojat dhe kushtet e tregut5. Gjithashtu,
rrit prodhimin pr t bizneset e vogla mund ti prshtatin leht mimet e mallrave dhe
prmbushur kushtet e shrbimeve t tyre n kt furnizimi dhe krkes duke u prshtatur
tregut.
shpejt me kushtet aktuale t tregut. Aftsia pr adaptim t shpejt
nuk haset n biznesin e madh. Kjo karakterizohet nga inercioni i
ndryshimeve n mjedis.
2. Prparsia e biznesit t vogl sht aftsia q leht t filloj
t punoj, ose t regjistrohet pa vshtirsi t posame. Pr kt shtje
nuk ekzistojn tregje t rndsishm apo kufizime institucionale.
3. N bizneset e vogla fitimin e posedojn pronart. Kshtu,
fitimet q jan realizuara nga aktivitetet plotsisht i takojn pronarit.
4. Duke pasur parasysh faktin se pronari i ndrmarrjes
njkohsisht sht edhe menaxher, procesi i vendim-marrjes sht i
shpejt dhe i thjesht.
5. Sipas vllimit, bizneset e vogla kan ngarkes m t ult
tatimore se bizneset e mdha.
Mangsit e biznesit t vogl jan n vijim:

1. Bizneset e vogla jan t ballafaquara me problemin e
sigurimit t mjeteve financiare. T hollat q pronari mund ti siguroj
pr t filluar nj biznes shpesh jan t kufizuara dhe t pamjaftueshme
n drejtim t nevojave pr realizimin e nj ideje t biznesit.
2. Bizneset e vogla nuk gzojn besimin e bankave sikurse
bizneset e mdha pr shkak t jostabilitetit dhe zgjatjes s tyre t
shkurt. Bankat vshtir vendosin pr t financuar bizneset e vogla.
5
B. Shuklev Menaxhimi, Fakulteti Ekonomik, Shkup 1998. (fq. 384)
26
3. Bizneset e vogla shpesh kan menaxhim joadekuat. N vitet

e para t puns pronari mbshteten n vetvete. Ai i kryen t gjitha
aktivitetet, si: shits, organizues, kontabilist etj. Me fjal t tjera, ai
sht puntor universal i cili tani sht i orientuar me problemet
e prditshme. Ai nuk sht n gjendje t punsoj specialist dhe
ti prdor njohurit e tyre. Kjo munges sht shprehur n ato
ndrmarrje q jan t organizuara sipas parimit t vetpunsimit ose
amvisrive familjare.
4. Bizneset e vogla mbuloj nj treg t vogl dhe t kufizuar.
6. FUSHAT E VEPRIMTARIS S BIZNESIT T

VOGL
6.1. BIZNESET E VOGLA N TREGTI
Prshtatshmria pr nevojat e konsumatorve si nj

karakteristik thelbsore e biznesit t vogl, reflektohet veanrisht
Bizneset e vogla n sektorin e tregtis. Bizneset e vogla jan shum aktive n
e posedojn furnizimin e qytetarve dhe bizneseve me prodhime pr konsum t
karakteristikn m
amvisrive dhe pr konsum investues. Pothuajse 90% e bizneseve
t rndsishme,
kurse ky sht ekzistuese n ekonomit me karakter t tregut jan themeluar si
fleksibiliteti i tyre. biznese t cilat veprimtarin kryesore e kan tregtin. Kjo sht pr
shkak t paaftsis natyrore dhe inercis s ndrmarrjeve t mdha
komerciale t cilat jan t angazhuara me shumic dhe pakic, pa
e ndryshuar vendndodhjen e supermarketeve, apo bizneset e mdha
prodhuese t hapin rrjetin e tyre komercial t shitoreve.
Sipas ksaj, as ato e as tjerat q nuk mund t jet m afr
konsumatorve ose ti rregullojn mimet e ofruara n mnyr
shum t mir dhe n mnyr t shpejt, ashtu sikurse bizneset e
vogla tregtare. Ato paraqiten atje ku mund t jen t afrta me blersit
duke ofruar mallra q jan t nevojshme pr jetn dhe pr punn e
prditshme, si pr njerzit ashtu edhe pr bizneset.
27
6.2. BIZNESET E VOGLA N BUJQSI DHE N

INDUSTRIN E PRPUNIMIT
Shum biznese t vogla operojn

n bujqsi, si prodhues t regjistruar ose t
paregjistruar individual. Ngase struktura
e pronsis s toks bujqsore q i prket
nj numr relativisht t madh t pronarve
t vegjl, bizneset e mdha n industrin e
prpunimit t prodhimeve bujqsore nuk
mund ta organizojn prodhimin t tyre
bujqsor n siprfaqe t mdha. Pr kt
arsye, ata nuk jan n gjendje t sigurojn
sasi t nevojshme t prodhimeve t
prpunuara bujqsore. Kshtu, ndrmarrjet
pr prpunimin e prodhimeve bujqsore
jan t detyruara t lidhin marrveshje
bashkpunimi me fermert (kooperuesit). N
t njjtn koh, ata jan t detyruar ti blejn
prodhimet e tyre bujqsore gjat nj periudhe
t caktuar, kurse ti japin kooperuesve
profesional, materiale dhe ndihma t tjera
Prodhimi i vers biznesi familjar pr t arritur rendimente m t larta t
kulturave bujqsore. Me nj bashkpunim t
till n bujqsi, bizneset e vogla e zvogloj rrezikun dhe pasigurin
n punn e tyre, duke siguruar plasman t prodhimit bujqsor dhe
stabilitet n punn e tyre. Shembuj pr aktivitetin e biznesit t vogl
n bujqsi jan marrdhniet kooperuesve t bodrumeve t vers dhe
vreshtarve, kombinateve dhe prodhuesve t duhanit, fabrikave t
sheqerit me prodhuesit e panxharit t sheqerit etj.
N mnyr t ngjashme si n bujqsi, bizneset e vogla sigurojn
prodhime pr nevoja t bizneseve t mdha dhe t industris. Nuk
jan t rralla rastet kur prodhimi i pjesve t caktuara t nj prodhimi
kompleks pr prodhimin q e prodhojn ndrmarrjet e mdha
industriale iu jepet bizneseve t vogla prodhuese. Ato prfshihen n
28
nj faz t prodhimit t produktit me prbrje komplekse, ose

vetm n prodhimin e nj pjese mbi baz kooperative. Efektet e
bashkpunimit n mes bizneseve t mdha dhe t vogla n industri
jan t prbashkta. Bizneset e mdha i zvoglojn shpenzimet
mesatare dhe e rritin produktivitetin n njrn an, kurse nga ana
tjetr, bizneset e vogla e sigurojn plasmanin e prodhimeve, t
ardhurat dhe fitimet, duke reduktuar kshtu rrezikun e shkatrrimit.
6.3. BIZNESET E VOGLA DHE SHRBIMET
Sektori i shrbimit n ekonomi sht fush e rndsishm

dhe e gjer e veprimtaris s bizneseve t vogla. Bizneset e vogla
ekzistojn n t si servis i mirmbajtjes s shrbimit, si ndrmarrje
pr shrbime personale etj. Zhvillimi dinamik i industris s
automobilave dhe elektronike, kurse industris pr prodhimin e
pajisjeve elektrike shtpiake, krkojn ekzistencn e bizneseve n
shkall t vogla t cilat jan t obliguara t kujdesen pr mirmbajtjen
e mjeteve teknike t prdorura nga bizneset dhe familjet e tjera. N
kt mnyr, bizneset e vogla i knaqin nevojat e atyre tregjeve t
cilat bizneset e mdha nuk jan n gjendje ose nuk kan interes q ti
mbulojn. Madje edhe nse prpiqen q ta bjn kt, do t kushtoj
shtrenjt. Pr shembull, fabrikat pr televizor dhe bizneset e vogla
q jan t angazhuara n riparimin e televizorve. Formimi i njsis
pr riparimin e aparateve televizive n fabrikn am do t kushtoj
shum shtrenjt n lidhje me vllimin e puns.
Kujdesi pr shndetin personal dhe pr pamjen
e bukur t trupit sht vazhdimisht n fokus t interesit
t njerzve. Me shfaqjen e televizionit, filmit dhe
revistave t mods jan krijuar mundsit e tregut pr
shfaqjen e nj numri t madh t klubeve aerobike dhe
t fitnesit, sallonit kozmetik pr bukuri etj.
E shpesht sht paraqitja e kopshte private pr
fmij n lagjet ku jetojn iftet e reja bashkshortore,
n t cilat mund ti ln fmijt e tyre deri sa jan n
vendet e tyre t puns.
S b
Salloni pr bukuri shrbime
kozmetike
29
Rritja e prhershme e interesit dhe nevojs pr msimin

e gjuhve t huaja sht nj sinjal i mir pr shum njerz t cilt
mund t japin or msimore. Ata hapin mini-shkolla pr fmijt dhe
t rriturit, n t cilat msohen gjuht e huaja.
7. ARSYET PR DSHTIMIN E BIZNESIT T

VOGL
Kur sht fjala pr dshtimet e biznesit t vogl t cilat t

ojn n mbylljen dhe ndrprerjen e puns, mund t thuhet shpesh se
prmenden dy grupe t arsyeve: ekonomike dhe financiare.
Arsyet ekonomike pr dshtimin me t cilat ballafaqohen
bizneset e vogla jan t shumta dhe t ndryshme, kurse n mesin e
tyre m t rndsishme jan kto:
Fitimi i vogl. Arsyeja kryesore pr fillimin dhe drejtimin e nj
biznesi sht realizimi i fitimit. Prej ktu, arsyeja kryesore ekonomike
Arsyeja kryesore pr mbylljen e nj biznesi sht fitimi i vogl. N momentin kur nuk
ekonomike pr do t jet n gjendje t gjeneroj fitime dhe ti mbuloj shpenzimet e
mbylljen e nj
biznesi sht puns s vet, biznesi i vogl bie. N kt rast pronari i ndrmarrjes, i
fitimi i vogl. motivuar pr fitim m t madh, leht mund t vendos pr mbylljen e
biznesit aktual dhe kapitalin e vet ta orientoj n aktivitete q ofrojn
fitime m t mdha.
Lokacioni i gabuar. Kur planifikohet hapja e biznesit,
sidomos n tregti dhe industri, shtja e lokacionit sht shum e
rndsishme. Zgjedhja e lokacionit duhet t plotsojn krkesat pr
infrastruktur t duhur, lvizje t njerzve, n afrsi t qendrs pr
furnizim, prdorim t trafikut, vend parkim, pozit t favorshme t
objekteve n mikrohapsir etj.
Neglizhenca e ndonj nga kto elemente mund t krijoj
Rezerva shum vshtirsi n funksionimin e pronarit t biznesit t vogl.
sht sasia e Menaxhimi i gabuar me rezervat. Rezerva sht sasia e
prodhimeve t prodhimeve t gatshme ose t lndve t para t cilat ruhen n depo.
gatshme ose t Edhe pse rezerva e lndve t para siguron furnizim t papenguar t
lndve t para t
ruajtura n depo. prodhimit, megjithat ruajtja e sasive t pamjaftueshm t rezervave
mund t jet shkaku pr dshtimin e biznesit. Ruajtja e rezervave t
30
mdha t prodhimeve t gatshme ose t lnds s par jo vetm q e

rrit shpenzimin e puns, por i lidh mjetet e rndsishme q mund t
jen t angazhuara n mnyr m t dobishme n aktivitete t tjera t
ndrmarrjes. Gjithashtu, rezervat e ndalojn rrjedhn e mjeteve nga
shitjet e nevojshme pr t filluar nj cikl t ri t prodhimit.
Konkurrenca. Lufta konkurruese e tregut mund t
kontribuoj n dshtimin e biznesit t vogl. Nse nuk prcillen
sjellja e konkurrencs, cilsia e mallrave dhe shrbimeve t ofruara,
kushtet e shitjes, etj, ather krcnohet ekzistenca e biznesit.
Nse konkurrentt neglizhohen dhe nuk marrin veprime t cilat do
t synojn n reduktimin e efektit konkurrues, ekziston rreziku i
braktisjes s trsishme t tregut t konkurrentve, duke rezultuar n
reduktimin gradual t fitimit dhe ndrprerjes s biznesit.
Shitja joadekuate. Pamundsia pr t njohur nevojat dhe
dshirat e konsumatorve, sjell n furnizimin e mallrave dhe
shrbimeve pr t cilat nuk ka krkesa t mjaftueshme.
Mungesa e prvojs. Pr t qen i suksesshm, pr shembull
n tregti, duhet pasur eksperienc n shitje. Ekzistojn shum raste kur
fillohet nj biznes i vogl, kurse eksperienca sht arritur nprmjet
puns, q shpesh sht arsye pr dshtimin e biznesit t vogl.
Shpenzimet e larta. Rritja e shpenzimeve pr arritjen e
veprimtaris afariste dhe zvoglimin e saj shkakton uljen e fitimeve
m t ulta, me ka e v n dyshim ekzistencn e biznesit t vogl.
Grupi i dyt i arsyeve pr dshtimin e biznesit t vogl jan
arsyet financiare. Rndsi m e madhe kan me sa vijon:
Rezerva Mungesa e mjeteve. Bizneset e vogla thuaja rregullisht
paraqet sasin
e prodhimeve
prballen me mungesn e mjeteve.
t gatshme ose Burimi kryesor i mjeteve financiare pr biznesin e vogl jan
lndve t para mjetet n t holla t cilat shpesh jan t vogla dhe t pamjaftueshme
t cilat ruhen n pr t realizuar iden e biznesit. Qasja deri te mjetet e t hollave nga
depo. bankat sht e kufizuar, sepse ekzistojn shum barriera q e pengojn
qasjen e biznesit t vogl nga kto burime. Bankat dhe institucionet
e tjera financiare n lidhje me kthimin e mjeteve ndaj bizneseve t
vogla e shikojn me doz t madhe t mosbesimit.
31
Borxhet ndaj shtetit. Obligimet tatimore ndaj shtetit mund

t jen problem i madh sepse ato prfaqsojn prpjekje shtes
financiare pr biznesin e vogl.
Vshtirsit gjat pagess. Duke pasur parasysh faktin se
ndrmarrjet e vogla disponojn nivel t ult t mjeteve dhe burimeve
jo stabile t financimit, paaftsia pr t paguar prodhimin e shitur ose
shrbimin e kryer do t rrezikonte m tej funksionimin e biznesit t
vogl.
KONCEPTET KRYESORE:
BIZNESI
FAKTORT E PRODHIMIT
FITIMI
EKONOMIA
SHPENZIMET OPORTUNENTE
BRUTO PRODHIMI I VENDIT
KONKURRENCA
SHPENZIMET INVESTUESE
SHPENZIMET E AMVISRIVE
BIZNESI I MADH
BIZNESI I VOGL
PRMBLEDHJA 1.
Prodhimi, mnyra e shitjes dhe format e ndryshme t shkmbimit e prbjn ekonomin

e tregut.
Shpenzimi oportunet paraqet fitimin e humbur nga shfrytzimi alternativ i burimeve.
T menaxhohet nj biznes do t thot n nj vend t organizohen dhe t kombinohen
faktort e prodhimit n mnyr q t bjn fitime. Zhvillimi i biznesit trsisht varet nga liria
e njeriut dhe motivi pr sukses. Pr t ekzistuar nj biznes, patjetr duhet t ekzistoj fitimi.
Biznesi i vogl ka nj rol t rndsishm n ekonomin e tregut, sepse ai ofron mundsi
t mdha pr punsim ose pr zvoglimin e papunsis.
Biznesi i vogl ka aftsi t madhe pr t knaqur t ashtuquajturat tregje t veanta
t cilat bizneset e mdha nuk jan n gjendje ti mbulojn.
Biznesi i vogl ka forc t madhe t prshtatjes s ndryshimeve q ndodhin n mjedis.
32
Biznesi i vogl jep nj mundsi pr zhvillimin e aftsive inventive t njerzve.

Q t mos vijn n nj vlersim t gabuar pr at se cili sht biznesi i vogl, e cili
sht biznes i madh, duke prdorur kritere t ndryshme, varsisht nga qllimi q duhet arritur.
Pr shkak t riaftsis dhe specifiks s vet, biznesi i vogl ka nj diapazon shum
t gjer t aktivitetit. Ai prhapet n t gjitha segmentet e ekonomis duke njohur nevojat e
konsumatorve dhe duke aplikuar mnyra t reja t prodhimit.
Pyetjet pr diskutim:
1. ka nnkuptohet me termin ekonomi?

2. Shpjego konceptin e biznesit nprmjet komponentve t definicionit.
3. Prshkruaj se si biznesi e realizon fitimin.
4. ka sht shpenzimi dhe far mund t jet?
5. Numro cilat biznese e prbjn sektorin privat.
6. Trego ka bn pjes n sektorin primar, sekondar dhe terciar.
7. Dalloji bizneset t cilat konsiderohen si biznese prodhuese-industriale.
8. Shpjego dallimin ndrmjet bizneseve t vogla dhe t mdha.
9. Cilat jan prparsit dhe mangsit e biznesit t madh?
10. Cilat jan prparsit dhe mangsit e biznesit t vogl?
11. Trego dhe shpjego cilat jan fushat e veprimtaris s biznesit t vogl.
12. Shpjego konceptin e kooperimit dhe trego nj shembull t prshtatshm.
33
34
Tema 2 - Biznesi dhe mjedisi
BIZNESI DHE
TEMA 2 MJEDISI
PRMABAJTJA E TEMS:
Nocioni i mjedisit
Klasifikimi i mjedisit
Mjedisi i brendshm
Mjedisi i prgjithshm
Mjedisi i veant (biznesi)
Rndsia e mjedisit s biznesit
QLLIMET E MSIMIT:
t definoni dhe shpjegoni se far sht mjedisi i biznesit;

t bni klasifikimin e faktorve n mjedis;
t njihni mjedisin e intern;
t vlersoni ndikimin e mjedisit ekstern;
t mund t shqyrtoni mjedisin e veant;
t njihni konkurrencn;
t bni ndarjen e mjedisit t biznesit dhe t kuptoni ndikimin e tij.
35
36
1. NOCIONI I MJEDISIT
Fjala mjedis i
Fjala mjedis i referohet faktorve dhe kushteve q jan jasht
referohet faktorve ndrmarrjes, t cilat kan ndikim potencial n punn e saj. Nuk ka
dhe kushteve q jan asnj ndrmarrje (biznes) q mund t ekzistojn n mnyr t pavarur
jasht ndrmarrjes, nga mjedisi i saj. Si nj sistem t hapur, biznesi para s gjithash prdor
t cilat kan ndikim burime nga mjedisi. N fakt, mbijetesa dhe zhvillimi i tij varet nga
potencial n punn
e saj.
natyra e mjedisit. Prandaj, gjat kryerjes s biznesit sht shum me
rndsi t njihen dhe t prcaktohen faktort vendimtar t mjedisit
t cilat dukshm ndikojn n aktivitetet e biznesit.
Mjedisi paraqet hapsir n t ciln vepron ndrmarrja.
Ndrmarrja n do moment ka nevoj t dij se far ndodh n
mjedis duke mbledhur informacione pr ndrmarrjet konkurrente,
furnizuesit, konsumatort, kushtet ekonomike, ligjore dhe politike,
pastaj kushtet ndrkombtare, socio-kulturore etj. Secili nga kta
faktor mund t ket ndikim t fort n suksesin e ndrmarrjes.
N mjedis ekzistojn shum krcnime t cilat e rrezikoj
suksesin e biznesit, prandaj ato duhet t njihen dhe t shmangen
n zgjidhjet dhe veprimet e vrteta. N t njjtn koh n mjedis
gjenden mundsit pr sukses t cilat shpejt duhet t zbulohen dhe
t prdoren.
Mso m tepr!
Mjedisit mund t kuptohet si nj det i gjer, kurse biznesi si anije e cila lundron
npr siprfaqen e tij. Era e fort, stuhia, humbja e orientimit, etj., jan rreziqe (krcnime)
t fuqishme pr ekzistencn e anijes. Megjithat, peshqit e mdhenj, t cilt mund t
zbulohen dhe t gjuhen n det, jan mundsi pr t arritur pasuri q i ofron mjedisi i
njjt. Pr peshkim t pasur dhe lundrim t sigurt sht e nevojshme t lundrohet me anije
moderne dhe t pajisur mir n t ciln punon nj ekip i specializuar dhe me prvoj.
Suksesi ose dshtimi i biznesit sht rezultat i ndikimeve t jashtme

dhe t brendshme.
37
Kshtu, nse ndikimet e jashtme i prcaktojn mundsit

(shanset) dhe krcnimet, ndikimet e brendshme i japin prparsit
dhe mangsit e ndrmarrjes.
Nse nj ndrmarrjeje do t jet e suksesshme, duhet ti nxis
prparsit e veta, kurse ti njoh dhe ti mnjanoj dobsit dhe t
metat e veta.
2. KLASIFIKIMI I MJEDISIT
Mjedisi i
Mjedisi i jashtm (ekstern) mund t klasifikohen n mnyra
prgjithshm i t ndryshme. Nj nga klasifikimet e mundshme t mjedisit t jashtm
jashtm i prfshin sht n prgjithsi dhe n mnyr specifike.
t gjitha ndikimet a) Mjedisi i prgjithshm i jashtm i prfshin t gjitha ndikimet
t cilat jan jasht e jashtme t ndrmarrjes, si pr shembull kushtet ekonomike, politike,
ndrmarrjes.
shoqrore, teknologjike, sociale-kulturore, madje edhe funksionimin
e natyrs. Kto kushte (faktor) jan dhn objektivisht. Biznesit nuk
Mjedisi i veant mund t ndikojn mbi to, por ndaj tyre vetm mund t prshtatet.
ka ndikim t b) Mjedisi t veant gjithashtu sht pjes e mjedisit t
drejtprdrejt n jashtm. Ai ka ndikim t drejtprdrejt n arritjen e qllimeve te
arritjen e qllimeve te
biznesit.
biznesit. Ky mjedis prmban faktor t cilt pozitivisht apo negativisht
mund t ndikojn n suksesin e ndrmarrjes. Mjedisi i veant sht
mjedis i vetm d.m.th. i ndryshm pr do biznes. Zakonisht, ai
Mjedisi intern i prfshin furnizuesit, blersit dhe konkurrentt.
prfshin elemente Vmendja e menaxherve sht drejtuar kryesisht drejt ktij
brenda kufijve t tij.
mjedisi. Mjedisi i veant dhe i prgjithshm quhen edhe mjedise t
jashtme (eksterne).
Mjedisin fizik e Mjedisi i brendshm (intern) prfshin elementet (faktort) e
prbjn kushtet mjedisit q ekzistojn brenda n ndrmarrje. Ky mjedis sht i prbr
fizike t puns. nga punonjsit, teknologjia e prodhimit, atraktiviteti i prodhimeve t
veta, vendndodhja etj. Kta faktor i prcaktojn pikat e forta dhe t
dobta t ndrmarrjes n raport me konkurrencn.
Mjedisi punues ka t bj me kushtet nn t cilat punonjsit
punojn n ndrmarrje. Ky mjedis mund t jet mjedis fizik dhe
mendor.
a) Mjedisi fizik prbhet prej kushteve fizike t puns, si jan
temperatura n lokalet e puns, zhurma, drita, ventilimi, metodat
38
e puns etj. Kto elemente duhet t vendosen dhe t prdoren n

prmasa optimale pr t br nj mjedis fizik t prshtatshm pr
Mjedisi mendor nevojat e puns.
n t vrtet sht b) Mjedisi mendor n t vrtet sht atmosfera punuese t
atmosfera punuese ciln e krijojn menaxhert bashk me punonjsit e tjer, q sht
t ciln e krijojn me rndsi t madhe pr suksesin e biznesit. Ky mjedis duhet ti bj
menaxhert bashk.
punonjsit t knaqur. Menaxhert me shfrytzimin e mbshtetjes
dhe besimit personal t njerzve, duhet t kontribuojn n ndrtimin e
qndrimit pozitiv ndaj puns. Pr shkak t mjedisit t paprshtatshm
mendor, disa puntor mund t largohen nga ndrmarrja ose t mos
kontribuojn sa duhet pr realizimin e detyrave.
Mjedis t prgjithshm
TEKNOLOGJIK EKONOMIK
Mjedisi i veant
SOCIO-KULTUROR
JURIDIK-POLITIK
KONSUMATORT KONKURRENCA
FORCS S
OFERTA E
PUNS
Mjedisi intern
FURNIZUESIT
NDRKOMBTAR
Figura nr. 3. N prgjithsi, mjedisi i veant dhe intern1
1
B. Shuklev Menaxhimi, Fakulteti Ekonomik, Shkup 1998. fq. 104
39
3. MJEDISI INTERN
Mjedisi intern (i brendshm) i prfshin karakteristikat e
brendshme ose faktort e brendshm t biznesit. Kta faktor jan t
fort dhe t dobt me t cilt ballafaqohet ndrmarrja n kryerjen e
Mjedisi intern aktiviteteve afariste.
(i brendshm)
Faktort - prparsi i prfaqsojn ant e forta t ndrmarrjes,
i prfshin
karakteristikat e pra mundsit pozitive n drejtim t konkurrencs. Prandaj ata duhet
brendshme ose t prdoret maksimalisht. Faktort - dobsi i tregojn mangsit pr
faktort e brendshm shkak t t cilave ndrmarrja nuk mund t mbahet me konkurrenc,
t biznesit. kshtu q ato duhet t zbulohen ose t njihen, q t mund t
prmirsohen ose mnjanohen.
Mjedisin intern t biznesit e prbjn inputet e tij, d.m.th.
faktort e prodhimit, kurse me rndsi t madhe n fitimin e
prparsis konkurruese sht kapitali njerzor.
Inputet jan madhsi hyrse n biznes. Ato
jan burim i rndsishm themelor pr ruajtjen e
aftsis konkurruese t ndrmarrjes. Nga inputet,
n kombinim me faktor t tjer, varet arritja e
qllimeve te biznesit.
Inputet n biznes (faktort e prodhimit)
mund t ndahen n burime natyrore, burime
njerzore dhe kapital.
a) Burimet natyrore jan pjes e
pandryshueshme e natyrs, si jan xehet,
mineralet, druri, uji, dielli dhe ajri.
Nafta- priroden
burim natyror
Naftata resurs b) Burimet njerzore jan t aftsit fizike
dhe mendore t njerzve pr krijimin e prodhimeve
dhe shrbimeve.
c) Kapitali prfshin ndrtesat, makinerin,
veglat dhe pajisjet q i krijojn njerzit me qllim
q t shrbejn pr prodhimin e mallrave dhe
shrbimeve t tjera.
Gjithashtu, inputet mund t klasifikohen si
t dukshme dhe t padukshme.
Arsimimi cilsi e burimeve

njerzore
40
a) Inputet e dukshme jan ato t madhsi hyrse n biznes t

cilat mund t numrohen, t maten dhe t preken, kurse kan t bjn
me numrin e t punsuarve, makinat, veglat, investimet, materiale,
burimet financiare e t tjera.
N do biznes duhet t kuptohet vlera e inputeve t dukshme
(faktort e prodhimit), q t prcaktohet deri n far mase mund t
kontribuojn pr rritjen e aftsis e vet konkurruese. N kohn m t
re inputet e padukshme fitojn rndsi shum t madhe n drejtim t
fitimit t prparsis konkurruese.
b) Kontributet e padukshme nuk mund t maten, t preken
dhe t vrehen leht, por kan t bjn me t drejtat e ngjashme
pronsore t biznesit dhe aftsit personale t t punsuarve. T drejtat
pronsore prfshijn t drejtn pr patent, t drejtn e licencs, t
drejtn e autorit, dizajnin e regjistruar, etj. N aftsit personale t
t punsuarve bjn pjes kualifikimet, mendimet, aftsit, prvoja,
kultura, aftsit e tyre organizative etj.
Kapitali njerzor sht me rndsi t veant
pr arritjen e prparsive konkurruese t ndrmarrjes.
Ai paraqet pron t rndsishme t padukshme
t ndrmarrjes. Kapitali njerzor sht shum e
njohurive, shkathtsive, aftsive dhe talenteve
prodhuese t njerzve.
Baza e prparsis konkurruese t ndrmarrjes
jan diturit e t punsuarve dhe menaxherve, si dhe
gatishmria e tyre pr t kryer detyra t caktuara.
Prandaj, shpejtsia me t ciln punonjsit arrijn dhe
zhvillojn njohuri, aftsi dhe aplikim t njohurive t
aftsive t reja paraqet faktor ky n biznes n luftn
me konkurrencn.
Mjedisi ekstern 4. MJEDISI EKSTERN

prfshin do gj
jasht ndrmarrjes N kuptimin m t gjer t fjals, mjedisi ekstern (i jashtm)
dhe q ka ndikim sht i pafund dhe prfshin do gj q sht jasht ndrmarrjes dhe
potencial ndaj tij.
q ka ndikimin e mundshm ndaj saj. Kt mjedis mund ta ndajm n
ambientin ekstern n prgjithsi dhe n ambientin ekstern n veanti
(t a.q. mjedis t biznesit). do gj q pr ndrmarrjen paraqet veprim
41
nga jasht, praktikisht sht e paparashikueshme, por shprehet ndaj

puns s saj n form t:
a) mundsive, shanseve;
b) krcnimeve, rreziqeve.
N qoft se veprimi i mjedisit sht n aspektin e dshirueshm
t biznesit, kjo paraqet mundsi pr rezultate pozitive. Nse fryn er
e volitshme kjo sht e mir pr velat, respektivisht jep nj shans
pr t punuar mir. Gjithsesi, ky veprim i mjedisit, si mundsi e
favorshme duhet t shfrytzohet. Prkundr ksaj, nga mjedisi vin
edhe erra t kqija. Kto jan krcnime. Kto jan rreziqe t cilat
ndikojn n rezultatet e puns. Ato duhet:
- t identifikohen me koh;
- plotsisht t shmanget ndikimi ose
- t amortizohen goditjet.2
4.1. MJEDISI PRGJITHSHM
Mjedisi i Mjedisi i prgjithshm sht pjes e mjedisit ekstern dhe

prgjithshm sht prfshin faktort q kan ndikim indirekt n punn e biznesit. Ky
pjes e mjedisit
ekstern dhe prfshin
lloj mjedisi ndikon n t gjitha ndrmarrjet n ekonomi. Ndrmarrjet
faktort q kan nuk mund t ndikojn ndaj faktorve q e prbjn kt mjedis, por
ndikim indirekt n duhet t monitorojn dhe t prshtaten me ndryshimet e tyre. Ktu
punn e biznesit. prfshihen kto grupe faktorsh: faktort ekonomik, teknologjik,
juridik, politik, demografik, socio-kulturor dhe veprimi i natyrs.
- Faktort ekonomik ndikojn ndaj mnyrs se si
funksionon biznesi, sepse ata krijojn mundsi apo
kufizime ndaj puns. Ata prfshijn: zhvillimin e tregut,,
inflacionin, kursin e kmbimit, politikn monetare,
kreditore dhe doganore t shtetit, politikn fiskale,
normat e interesit, t ardhurat e popullsis, papunsin
etj.
- Faktort teknologjik prfshij t arriturat shkencore
dhe teknologjike si dhe risit q t krijoj mundsi apo
kufizime pr bizneset. Shfaqja dhe zbatimi i mundsive
t reja, teknologjia laserike, rrjetet satelitore, fijet
Teknologjia n biznes
2
T. Kralev - Bazat e menaxhimit, CIM, Shkup 1996. (fq. 455)
42
optike, prdorimi i pajisjeve robotike, automatizimi, etj., mund t

ken ndikim t fort n suksesin e biznesit. Gjithsesi, ndryshimi
teknologjik mund t krijoj prparsi t reja konkurruese dhe ta
prmirsoj prfitimin, nse zbatohet n biznes.
- Faktort juridik prbjn ligjet dhe rregulloret t cilat
krijojn mundsi dhe kufizime t firmave. Ato kan t bjn me
natyrn e sistemit juridik dhe me rregullativn ligjore t qeveris
(p.sh. Ligji tatimor; Ligji i Marrdhnieve t Puns, etj). Ngase
ligjet dhe rregullat ndryshojn, kurse ndrmarrjet patjetr duhet ti
respektojn, sht e nevojshme q t prcillen dhe studiohen.
Mso m tepr!
Nse qeveria nxjerr ligj pr t ndaluar importet apo pr rritjen e detyrimeve doganore pr
importet e prodhimeve t caktuara, ndrmarrjet vendase t cilat i prodhojn kto prodhime
do ta prjetojn kt si mundsi (shans t mir) pr t shitur sa m shum q t jet e
mundur. Edhe prkundr ksaj, nse qeveria sjell vendim pr t ndrhyr n treg me vajin
pr ushqim nga rezervat e mallrave me nj mim m t ult, ky sht nj krcnim (rrezik)
pr prodhuesit dhe shitsit e vajit pr ushqim.
- Faktort politik shpesh jan t lidhur me zhvendosjen e

forcs politike e cila krijon mundsi apo kufizime pr ndrmarrjet.
do ndryshim i qeveris, sidomos t partive politike n pushtet, do t
thot ndryshim t mjedisit dhe krijim t krcnimeve dhe shanseve.
- Faktort demografik kan t bjn me burimet njerzore
t cilat gjithashtu krijojn mundsi dhe kufizime n biznes. Ktu
bjn pjes edhe popullsia, shkallt e lindjes dhe t vdekshmris,
prbrja etnike, prqendrimi i popullsis n qytete etj. Kta faktor
jan baz sipas t cilave ndrmarrjet e kryejn analizn e tregut, duke
krkuar pr vete mundsi dhe krcnime. Kjo vlen pr ato ndrmarrje
q jan t lidhura me konsumin e mallrave dhe shrbimeve finale.
- Faktort socio-kulturor kan t bjn me qndrimet, vlerat,
t kuptuarit dhe pritjet e njerzve n shoqri (p.sh., stili i jetess,
43
tradita, psikologjia e konsumatorve, etj.), t cilt krijoj mundsi

apo kufizime pr ndrmarrjet.
- Ndikimet natyrore kan veprim ta paparashikueshme. N
prodhimtarin bujqsore, n turizm dhe hoteleri e kshtu me radh,
ky aspekt i mjedisit ka kuptim t veant.
Mso m tepr!
Nse n vend realizohet fushata kundr pirjes s duhanit dhe nxirret ligj prkats
pr t ndaluar pirjen e duhanit dhe reklamave t tyre, kjo do t ndikoj negativisht n
punn e ndrmarrjeve t cilat merren me prodhimin dhe tregtin e cigareve.
Qndrimet sociale ndryshojn me shpejtsi, ashtu q ato jan manifestuar prmes
krkesave t stileve t ndryshme t veshjes, leximit t librave e kshtu me radh, q pr
disa biznese paraqet shans, kurse pr disa krcnim.
4.2. MJEDISI I VEANT (MJEDISI I BIZNESIT)
Faktort t cilt e prbjn kt mjedis kan ndikim t

drejtprdrejt n organizimin e puns. Ktu bjn pjes blersit,
furnizuesit dhe konkurrenca. Ndikimi i ktyre faktorve n punn e
ndrmarrjes sht manifestuar n formn e:
Blers jan njerzit a) mundsis, pra rrethanave t favorshme dhe
dhe bizneset n b) krcnimeve, d.m.th. rreziqeve.
mjedis t cilt Blersit, ose konsumatort jan njerzit dhe bizneset n
krkojn mallra
ose shrbime nga mjedis t cilt krkojn mallra ose shrbime nga ndrmarrja.. Ato
ndrmarrja. drejtprdrejt ndikojn n suksesin e puns s biznesit, pr shkak
se rritja e numrit t krkess s konsumatorve pr prodhimet e
ndrmarrjes rritet, rritet shitja dhe me kt edhe fitimi.
Dshirat dhe nevojat e konsumatorve jan t mdha dhe t
llojllojshme. N kt larmi t nevojave t mallrave dhe shrbime t
llojllojshme q i krkojn konsumatort, gjendet suksesi i do biznesi.
Pr t punuar me sukses, bizneset duhet t prpiqen q ti mbaj
blersit ekzistues dhe t prfitojn konsumator t rinj. Gjithashtu,
duhet ti kushtohet vmendje nevojave apo krkesave, dshirave
dhe pritjeve t domosdoshme t konsumatorve (shfrytzuesve,
klientve), t cilt nuk kan prgjegjsi.
44
Mso m tepr!
N thelb, ekzistojn tri aspekte t ndikimit t konsumatorve ndaj aktiviteteve t

ndrmarrjes: segmentimi (grupimi) i konsumatorve, motivimi i konsumatorve pr blerje
dhe nevojat (dshirat) e paplotsuara. Lidhur me segmentimin duhet dhn prgjigje n
pyetjet e mposhtme:
1. Kush jan blersit apo shfrytzuesit e prodhimeve tona?
2. Kush jan blersit (klientt) tan m t mdhenj? Cilt do t ishin blersit
(klientt) potencial?
Pr shembull, nse ndrmarrja ka disa blers t mdhenj, ather gjat negociatave
ata kan fuqi t madhe negociuese, pr shkak se puna e ndrmarrjes varet nga ata.
Kto pyetje duhet t prgjigjen pr t ditur nse kto jan shanset ose krcnimet
(rreziqet).
Pr motivimin e konsumatorve parashtrohen nj sr shtjesh:
- far i motivon ata pr t bler te ne (duke prdorur shrbimet)?
- Cilat atribute t prodhimit jan t rndsishme pr blersit?
- far ndryshimesh ndodhin n motivimin pr blerje?
Furnizues jan njerzit dhe ndrmarrjet t cilt u ofrojn

Furnizues jan biznesit lnd t para dhe materiale t cilat prdoren n procesin e
njerzit dhe
ndrmarrjet t cilt u prodhimit ose nga ana tjetr e furnizojn biznesin me t prodhime t
ofrojn biznesit lnd gatshme t destinuara pr shitje. N treg ekzistojn shum furnizues,
t para dhe materiale por kushtet e shitjes q i ofrojn jan t ndryshme. N ato dallime
t cilat prdoren n fshihet mundsia e biznesit pr realizim t fitimit.
procesin e prodhimit N t vrtet, biznesi duhet ti ndjek ndryshimet e mimeve
ose nga ana tjetr e
furnizojn biznesin t tregut t lndve t para, materialeve dhe mallrave dhe shrbimeve
me t prodhime t tjera t nevojshme, n mnyr q n do moment t bj furnizimin e
gatshme t destinuara tyre nga furnizuesi m i volitshm.
pr shitje. Zgjedhja e furnizuesit m t mir nuk kryhet vetm n baz
t mimit t mallrave t ofruara, por edhe n baz t kushteve t tjera
t shitjes, sikurse jan mnyra e drgess, afati i dorzimit, metoda e
pagess, periudha e pagess etj. Me kt rast, ndrmarrja nuk mund
t varet vetm nga nj furnizues gjat furnizimit t lndve t para
dhe materialeve t nevojshme. Gjithsesi, duhet ti kultivoj lidhjet e
mira afariste edhe me furnizues t tjer.
45
Krcnim pr do ndrmarrje prodhuese

sht kur furnizuesit e saj t prhershm do t
hyjn n treg me blersit e vet t deriathershm.
N kt rast, shansi i tyre sht se n vend t
shitjes s lnds s par, ata fillojn t formojn
dhe t shesin prodhime finale.
Konkurrent jan madje edhe ndrmarrjet
e tjera n t njjtn industri ose n sektor, t cilt
ofrojn mallra apo shrbime pr konsumatort e
njjt. do industri (sektor) karakterizohet me
konkurrenc t veant.
Furnizuesi
Pr t fituar sa sht e mundur m shum
blers ndrmarrjet konkurrojn me njra-tjetrn
duke ulur mimet e prodhimeve t ofruara n treg. Prve prmes
mimeve, bizneset konkurrojn dhe prmes shum mnyrave t tjera.
Disa bjn reklamimin e prodhimeve t tyre, disa prqendrohet n
shrbime t veanta q ato i kryejn. T tjerat kan theksuar materiale
dhe metoda m t mira t prodhimit q ofrojn cilsi m t mir t
prodhimeve t veta n krahasim me ato t konkurrentve t tyre.
Konkurrenca nuk duhet t nnvlersohet. Kjo sht forca q
e mban t zgjuar pronarin e ndrmarrjes derisa e udhheq biznesin,
duke e nxitur q t jet m i mir sa sht e mundur.
Mso m tepr!
sht e qart se veprimi i konkurrencs sht shum i rndsishm pr prcaktimin

e shanseve dhe t gjitha krcnimeve t ndrmarrjes. Ktu parashtrohen disa detyra:
- t njihet konkurrenca;
- t prcaktohen qllimet e konkurrencs;
- t identifikohen mnyrat me t cilat konkurrentt krkoj t fitojn konsumatort;
- t vlersohen prparsit dhe dobsit e do biznesi konkurrues;
Ato ndrmarrje, t cilat dshirojn t deprtojn n ndonj treg, prballohen
fuqishm me nj sr pengesash (rreziqesh), gjenden n kushte t veprimit t dyfisht;
- pr ndrmarrjet e vjetra, t cilat tashm jan n treg, ndrmarrjet e reja jan krcnim
dhe rrezik, pr shkak se duan t marrin me vete nj pjes t tregut;
- do hyrje n ndonj treg t ri pr ndrmarrjet e reja sht nj shans pr sukses.
46
5. RNDSIA E MJEDISIT PR BIZNESIN
Ndrmarrja e suksesshme dhe e dshtuar. Secili prej nesh n

mjedisin e vet mund t shikoj ndrmarrje apo biznese q nuk shkojn
Suksesi dhe dshtimi
mir. far sht ajo q e bn nj ndrmarrje t jet e suksesshme dhe
i ndrmarrjeve varet
nga kombinimi t tjerat jo?
i ndikimeve t Te ndrmarrjet q punojn me pa sukses mbizotrojn mangsi
brendshme dhe t (an t dobta), kurse prparsit (ant e mira) jan t pranishme
jashtme. n nj mas m t vogl. N ndrmarrjet e suksesshme, megjithat,
raporti sht i kundrt. Pr t punuar me sukses, biznesi duhet ti
nxis prparsit e veta. Dhe e kundrta, duhet ti eliminoj dobsit
apo mangsit.
Suksesi dhe dshtimi i ndrmarrjeve varet nga kombinimi
i ndikimeve t brendshme dhe t jashtme, dhe kshtu ndrmarrjet
e suksesshme i njohin mundsit dhe me ndihmn e anve t
veta t fuqishme i shfrytzojn ato, kurse krcnimet i shmangin.
Ndrmarrjet q nuk reagojn n kt mnyr me kalimin e kohs
bhen gjithnj m t pa suksesshme, q n fund t dshtojn.
Kur nj biznes punon me sukses, kjo do t thot se i ka prdorur
mir prparsit, respektivisht ant e forta. Megjithat, patjetr duhet
t dihet se edhe n kt biznes ka dobsi apo defekte, edhe pse ato
jan t vogla. T shohim se far mund t jet mungesa apo dobsia
e nj ndrmarrjeje t suksesshme?
Mungesa e hapsirs dhe e mundsive t prodhimit. Shpesh
ndodh q ndrmarrjet t cilat punojn me sukses t prballen me
mungesa t hapsirs apo mungesa t tjera t prodhimit. Pr shembull,
nj fabrik e vogl konfeksioni cila punon me sukses, prballet me
mungesn e magazinimit t hapsirs. Ose, e njjta ndrmarrje nuk
mund t pranoj porosi t reja t mdha, sepse nuk ka makina t
mjaftueshme.
Vjetrsia e burimeve. Birimet q vjetrohen jan njerzit,
godinat, makineria, pajisjet etj. Pr nj ndrmarrje t suksesshme,
sht dobsi n qoft se punoni n nj ndrtes t vjetr, pr
mirmbajtjen e t cilve bhen t dhna m t larta pr t shkaktuar
rritjen e shpenzimeve t prodhimit. N qoft se bhet fjal pr nj
shitore ose kafene, kjo mund ti kthej konsumatort, p.sh. blersit.
Prparsia e objekteve t tilla (ndrtesave) jan qiraja m t vogl, q
sht m e vogl n krahasim me mangsit.
47
Kur sht fjala pr njerzit, mangsi shum e madhe sht nse

struktura e moshs s t punsuarve sht e pafavorshme (t mendojn
pr nj numr m t madh t puntorve m t vjetr). Struktura ideale e
t punsuarve do t ishte ajo e cila shumica e puntorve jan n moshn
e mesme. Megjithat, nuk ka asnj rregull n lidhje me at mosh t t
punsuarve q do t konsiderohet m e mir pr shkak se ajo sht
e ndryshme pr ndrmarrjet me aktivitete t ndryshme (p.sh., firma
konsultuese prkundr shkolls pr minibasket).
Mungesa e personelit t kualifikuar. Madje edhe ndrmarrjet m
t suksesshme e konsiderojn si munges at q t gjith menaxhert ose
punonjsit nuk jan m t mir apo nuk jan me kualifikime m t mira.
Prandaj, detyra e menaxherve sht q ti identifikojn kto dobsi dhe
t prpiqen q ti mnjanojn ato. Pr shembull, t punsojn puntor t
rinj pr ato vende pune n t cilat nuk jan me kualifikime t duhura, ose t
bjn rikualifikimin e tyre.
Atraktiviteti i prodhimit. Shum ndrmarrje jan t suksesshme,
sepse prodhojn mallra dhe shrbime pr t cilat konsumatort
konsiderojn se jan trheqse. Por, askush nuk mund t pres nj prodhim
trheqs n nj periudh t njjt t gjat, pr shkak se n treg gjithmon
paraqiten prodhimeve t reja. Gjithashtu, dshirat, nevojat dhe interesat
e konsumatorve vazhdimisht ndryshohen. Prandaj, si munges apo an
t dobt pr nj biznes mund t konsiderohet nse prodhon dhe ofron
prodhime pr t cilat interesi i konsumatorit sht n rnie.
Problemet financiare. Shum ndrmarrje (t suksesshme dhe t
pasuksesshme) kan vshtirsi financiare n drejtim t mungess s mjeteve
financiare pr pagesn e detyrimeve ndaj shtetit, furnizuesve e t ngjashme.
Kjo sht dobsia kryesore, por ndrmarrja at mund ta mnjanoj, pr
shembull nse merr kredi nga nj bank, n qoft se merr hua nga nj
ndrmarrje tjetr etj.
Lokacioni i pa prshtatshm. Lokacioni i ndrmarrjes mund t jet
munges n qoft se sht vendosur larg nga burimi i lndve t para apo
nga tregu i cili ofron prodhime finale. N kt rast, ndrmarrja do t bj
shpenzime t larta gjat blerjes s lndve t para ose gjat drgimit t
prodhimeve t gatshme deri te vendet e shitjes.
Kta shembuj tregojn se ekzistenca dhe zhvillimi i biznesi varen
nga faktort e mjedisit. Domethn, ato ndrmarrje t cilat nuk i din pikat
e tyre t forta dhe t forta, si dhe ato q nuk i ndjekin ndryshimet n mjedis,
duke injoruar mundsit dhe rreziqet, ballafaqohen me rrezikun q pr nj
koh t shkurtr ta ndrpresin punn.
48
Mso m tepr!
SWOT analiza - analiza e anve t forta dhe t dobta,

e mundsive dhe krcnimeve
SWOT analiza sht nj nga metodat m efektive pr prcjelljen e situats dhe

ndryshimeve n mjedis. Ai sht nj mjet q bn vlersimin e ndikimit t faktorve t
brendshm dhe t jashtm t mjedisit ndaj suksesit t biznesit. SWOT sht akronim i fituar
nga shkronjat e para t fjalve:
a) Strengths - forc
b) Weaknesses - dobsi
c) Opportunities - mundsi
d) Threats - krcnime
Pas analizave t brendshme me t cilat jan zbuluar ant e forta dhe t dobta, si
dhe analiza e jashtme dhe zbulimi i mundsive dhe rreziqeve t biznesit, nj nga detyrat
e rndsishme sht q ato t vijn s bashku, kurse kjo sht arritur me an t SWOT
matrics. N t sipas horizontales vendosen ant e forta dhe t dobta, kurse sipas vertikales
mundsit dhe krcnimet.
SWOT matrica Ant e forta S Ant e dobta W

1. 1.
2. 2.
3. 3.
Mundsit O SO strategjit WO strategjit
T prdoren ant e forta pr T prvetsohen dobsit
t shfrytzuar mundsit. nprmjet shfrytzimit t
mundsive.
Krcnimet T ST strategjit WT strategjit
T prdoren ant e forta pr T minimizohen dobsit dhe
t shfrytzuar krcnimet. t shmangen krcnimet.
Figura nr. 4. Shembulli i analizs SWOT
N baz t bashkimit t matrics horizontale dhe vertikale, d.m.th. caktimit t anve

t forta dhe t dobta, t mundsive dhe rreziqeve, shqyrtohen strategjit (mnyra pr t
vepruar) e ndrmarrjes si n vijim:
SO strategjia forcat t prdoren pr shfrytzim t mundsive;
WO strategjia t shfrytzohen mundsit pr t prmirsuar dobsit;
ST strategjia t prdoren forcat pr t shmangur krcnimet;
WT strategjia t qetsohen ose t shmangen krcnimet pa u varur nga dobsit.
49
KONCEPTET KRYESORE:
MJEDISI
MJEDISI EKSTERN
MJEDISI INTERN
IMPUTET
KAPITALI NJERZOR
MJEDISI I BIZNESIT
BLERSIT
FURNIZUESIT
KONKURRENCAT
PRMBLEDHJA 2
Mjedisit ka ndikim vendimtar ndaj suksesit t bizneseve, prandaj ato duhet t bjn
prpjekje q ti njohin t gjitha forcat (faktort) n mjedis t cilat ndikojn n punn e tyre.
Mjedisi sht hapsira n t ciln ndrmarrja vepron dhe pson ndikimet prej saj.
Pr organizimin e funksionimit t biznesit me rndsi t veant sht i ashtuquajturi
mjedisi punues, i prbr nga dy pjes: mjedisit fizik dhe mendor.
Nn emrin mjedisi i brendshm nnkuptohet mjedisi i drejtprdrejt, pra faktort n
kuadr t ndrmarrjes. Ndaj ktij mjedis biznesi mund dhe duhet t ndikoj n mnyr q t
mund ta prdor dhe ta prsos. Ktu prfshihen inputet pr biznesin dhe kapitalin njerzor.
Mjedisi ekstern sht hapsira, pra faktort t cilt jan jasht biznesit, kurse ai i
pson ndikimet dhe presionet e tyre. Ky mjedis mund t ndahen n mjedis t prgjithshm
dhe mjedis t veant. Mjedisi i prgjithshm prbhet prej faktorve ndaj t cilve biznesi
nuk mund t ndikoj, por duhet t aftsohen: faktort ekonomik, juridik, politik, teknologjik,
socio-kulturor etj.
Mjedisi i veant i biznesit sht i ndryshm dhe specifik pr do biznes dhe sht i
prbr nga blersit, furnizuesit dhe konkurrenca. Biznesi mund t veproj mbi faktort e
ktij mjedisi n mnyr q do t prpiqet ti prfitoj dhe ti prshtat me nevojat e veta.
N mjedisin intern jan ant e forta dhe t dobta t biznesit, kurse m mjedisin ekstern
jan mundsit dhe krcnimet. Pr t qen t suksesshme, do biznes duhet t prdor ant
e forta, ti prmirsoj ant e dobta, t shfrytzoj mundsit dhe ti shmanget rreziqeve.
Pr prcjelljen e gjendjeve dhe ndryshimeve n mjedis prdoret SWOT analiza. Ai
sht nj mjet q kryen vlersimin e ndikimit t faktorve t brendshm dhe t jashtm n
suksesin e biznesit dhe q ndrton strategjit (mnyrat e veprimit) t ndrmarrjes.
50
Pyetjet pr kontrollimin e njohurive dhe pyetjeve pr diskutim:
1. far sht mjedisit dhe far rndsie ka mjedisi pr biznesin?

2. N ka shihen krcnimet dhe shanset kur n biznesin tuaj do t hyj nj ndrmarrje t re?
3. Disa faktor t brendshm n kushte t caktuara a mund t jen t fort, kurse n raste t
tjera t dobt?
4. Si ndryshimi i qeveris mund t jet veprim nga ana e i mjedisit?
5. Pse lokacioni i paprshtatshm mund t jet an e dobt?
6. far krcnime shihni nga ndrmarrjet t cilat jan blersit e prodhimeve tuaja dhe nga
ndrmarrjet nga t cilat ju blini lnd t para (furnizuesit tuaj)?
7. N thniet e mposhtme dalloji ant e forta dhe t dobta, mundsit dhe krcnimet e nj
ndrmarrjeje t shrbimit:
hapsir e rregulluar mir pr shfrytzuesit (hapsir e rregulluar keq);
gjat realizimit prdoren kompjutert (nuk prdoren);
objekt i ri dhe kushte t mira pr pun (kushte t kqija t puns);
shrbimi sht krkuar (shrbimi nuk sht krkuar);
stafi punues sht i trajnuar dhe i kualifikuar (nuk sht i trajnuar dhe i kualifikuar);
lokacioni i mir (lokacioni i keq);
aplikohen lloje t reja t shrbimeve (zvoglohet shumllojshmria e shrbimeve);
ekziston sistem i mir (motivues) pr shprblimin e punonjsve (nuk ekziston);
rritet aftsia e pagess pr konsumatort (bie);
rritjet numri i popullsis (zvoglohet);
ndryshon struktura e moshs s popullsis (nuk ndryshon);
ekziston konkurrenc (nuk ekziston konkurrenc);
situat e qndrueshme politike (e paqndrueshme);
kushte t favorshme shoqrore-ekonomike (t pafavorshme);
arritjet teknike jan t pranishme (jo t pranishme);
trajnimi n dispozicion pr menaxhert dhe punonjsit (jo n dispozicion).
51
52
Tema 3 - Subjektet ekonomike
SUBJEKTET
TEMA 3
EKONOMIKE
PRMBAJTJA E TEMS:
Nevojat
Prodhimi
Faktort e prodhimit
Subjektet ekonomike
Qllimet e formimit t ndrmarrjeve
Ndrmarrja, tregtari dhe shoqata tregtare
Tregtari sipas veprimtaris Tregtari individual
Tregtari sipas forms Shoqatat tregtare
Ndrmarrje publike tregtare
Shoqata me prgjegjsi t kufizuar
Shoqata aksionare
Shoqata komanduese
Ndrmarrje e kufizuar nga aksionet
QLLIMET E MSIMIT:
t njihni nevojat e ndryshme t njerzve;

t kuptoni konceptin e prodhimit;
t kuptoni faktort e prodhimit;
t shqyrtoni subjekteve ekonomike;
t shqyrtoni qllimet e krijimit t ndrmarrjeve;
t bni dallimin midis tregtarit sipas aktivitetit dhe tregtarit sipas forms;
t shqyrtoni karakteristikat e llojeve t ndryshme t ndrmarrjeve.
53
54
1. NEVOJAT
1.1. NOCIONI PR NEVOJAT DHE LLOJET E NEVOJAVE
Njeriu vazhdimisht duhet t knaq nevoja t shumllojshme:

nevoja pr ushqim, veshje, mbathje, mobilie dhe pajisje shtpiake pr
ngrohje, pr ndriim, higjien, arsimim, argtim, udhtim etj.
Nevoja paraqet
ndenjn e mungess
Nevoja paraqet ndenjn e mungess s prodhimi ose
s prodhimi ose shrbimit dhe prpjekje q t mnjanohet kjo ndjenj e paknaqsis.
shrbimit dhe Nga kjo del se jeta dhe zhvillimi i njeriut sht proces i plotsimit t
prpjekje q vazhdueshm t nevojave t ndryshme. Ngase, nevojat e njeriut jan
t mnjanohet t shumta dhe t ndryshme, nuk mund ti prmendim t gjitha, por do
kjo ndjenj e
paknaqsis.
t mund ti grupojm.
Nevojat shpesh jan t grupuara n nevoja natyrore (materiale)
dhe kulturore (jo materiale).
Nevojat natyrore jan ato nevoja t njeriut t cilat i imponon
vet natyra, si qenie e gjall e civilizuar,
knaqsia e t cilave sht e domosdoshme
pr t siguruar ekzistencn. N kt lloj
t nevojave bjn pjes: ushqimi, veshja,
banesa, mbathja, etj.
Nevojat kulturore jan ato nevoja t
cilat njeriut ia imponon mjedis shoqror n t
cilin jeton. Knaqja e tyre sht e nevojshme
q jeta e njeriut t jet me cilsi m t mir.
Nprmjet ktyre mund t prcaktohet
kultura e jetess s njerzve: leximi, dgjimi
i muziks, vizita e shfaqjeve teatrale,
shfaqjeve t filmave dhe ekspozitave, arsimi,
Plotsimin e nevojave kulturore
shndetsia, sporti, udhtimit, etj.
1.2. PRODHIMET DHE SHRBIMET
Gjrat me t cilat knaqen nevojat e njeriut quhen t mira

(mallra). Varsisht se si jan krijuar, ato jan t ndara n t mira
materiale natyrore dhe t mira materiale t cilat jan rezultat i puns
55
s njeriut. Njerzit prdorin mallra t caktuara materiale t cilat i

ka dhn vet natyra duke prdorur mallrat e paprpunuara. Por, pr
shkak t paknaqsive dhe numrit t madh
t nevojave, ata patjetr duhet t ndrmarrin
aktivitete prodhuese pr ti modifikuar dhe
aftsuar materiet natyrore kah nevojat e veta.
Ato mallra t cilat njerzit i prdorin pr t
prmbushur nevojat e tyre pa i ndryshuar dhe
prpunuar quhen t mira natyrore. N kt
lloj t t mirave jan t prfshir potencialet
n det, liqen apo lum, uji i pijshm burimor,
ajri etj.
T mirat prodhuese ekonomike jan
prodhimet t cilat jan fituar prmes procesit
Patikat - produkte t prodhuara t prodhimit dhe prpunimit (prodhimit):
veshje, mbathje, kompjuter, benzin, etj.
Numri i madh i nevojat t njeriut knaqen me shfrytzimin
e shrbimeve. Shrbimet jan prodhime t cilat njeriu nuk mund ti
prek, por mund ti ndjej. Ktu bjn pjes: kontrollimet mjeksore,
riparimi i makinave, vozitja me taksi, etj.
2. PRODHIMI
2.1. NEVOJAT NGA PRODHIMI
Shoqria njerzore sht bazuar n konsumin e vazhdueshm

t t mirave materiale. Por pr ti shpenzuar ato, njeriu duhet ti
riprtrij vazhdimisht sasit e mallrave t cilat ai vet i krijon. Shpesh,
Duke vepruar ndaj nevojat e njerzve knaqen me prdorimin e t mirave materiale, me
natyrs, njeriu e prdorimin e t cilave ato zhduken plotsisht. Nga ana tjetr, nevojat
ndryshon dhe e
aftson kah vetja. e njeriut jo vetm q paraqiten pr njjtn t mir materiale, por ato
shfaqen n rritjen e vllimit dhe t llojllojshmris. Prandaj, pr t
knaqur nevojat, ai sht i detyruar vazhdimisht t prodhoj t mira
materiale, e me kt t siguroj ekzistencn e vet.
56
Nprmjet procesit t shfrytzimit s materialeve nga natyra

dhe transformimit t tyre, njeriu hyn n marrdhnie t prhershme
me natyrn. Duke vepruar n natyr, ai e ndryshon dhe e prshtat ndaj
vetes. Njerzit organizohen n grupe t cilat jan t prshtatshme pr
prodhimin e nj numrit t madh t apo t vogl t prodhimeve, t nj
prodhimi apo t pjesve t prodhimeve.
2.2. PRKUFIZIMI I TERMIT PRODHIM
Tashm kemi prmendur se shumica e nevojave t veta njerzit

i knaqin nprmjet t mirave ekonomike, pr shkak se t mirat
natyrore, t cilat mund t prdoren ashtu sikurse i ka dhn natyra,
ekzistojn n nj numr t vogl. Pra, njerzit pr t prmbushur
nevojat e tyre, duhet ti ndryshojn ose ti prpunojn, respektivisht
ti prodhojn mallrat. Pr t knaqur nevojat e njeriut pr mobilie,
sht e nevojshme s pari t priten drur nga pyjet, t transportohen
dhe t prpunohen n fabrika pr mobilie, kurse prodhim i fituar
prmes rrjetit t tregtis t ofrohet pr konsumatort.
Buka, e cila prdoret pr do dit n ushqimin e njeriut,
gjithashtu kalon npr nj proces t gjat t krijimit. N t vrtet,
procesi i prodhimit fillon me prgatitjen e toks
pr mbjellje, mbjelljen e grurit, plehrimin e toks,
pastaj nprmjet korrjes s grurit, transportit t
grurit n silose, prpunimit n mullinj dhe prfitimit
t miellit. Mielli i prfituar prdoret si lnd e
par pr buk n furrat e buks. N fund, buka e
gatshme mund t blihet n shitore. Pr kt arsye
mund t konkludojm si vijon: Procesi pr fitimin e
materialeve t dobishme nga natyra (nga toka, deti
dhe ajri), kultivimi i bimve dhe rritja e kafshve, si
dhe ndryshimi i mtejshm i prbrjes dhe forms s
Prodhimi i buks materialeve tashm t fituara, n mnyr q t bhen
t prshtatshme pr t plotsuar nevojat dhe dshirat e njerzve,
quhet prodhim.
57
2.3. KA, SI DHE PR K PRODHOHET
Ekonomia nuk sht dika e ndar nga njerzit. Prkundrazi,

njerzit jo vetm q jan pjes prbrse e saj, por ata e krijojn
at. Nevojat individuale, nevojat e konsumatorve, puntorve,
menaxherve, pronarve t bizneseve e tjera, vendosin ka do
t prodhohet, si do t prodhohet dhe pr k do t prodhohet. N
fakt, prgjigjet pr kto pyetje vazhdimisht i krkojn dhe i gjejn
ndrmarrjet (bizneset), duke gjurmuar pas fitimit, prmes sistemit t
shkmbimit t ndrsjell t burimeve dhe informacioneve.
ka duhet t prodhohet - Bizneset jan n krkim t
vazhdueshm t mallrave dhe shrbimeve t cilat mund ti prodhojn
dhe ti ofrojn n treg. Zbulimi i prodhimit t vrtet i cili m s
miri i plotson nevojat e njerzve (n prputhje me at t ciln duan
dhe mund ta blejn), paraqet prgjigje t vrtet pr pyetjen: far
duhet t prodhohet? Bizneset duhet t jen t kujdesshme n at q t
prdorin kombinimin e duhur t faktorve t prodhimit, t cilt do t
siguroj shpenzime minimale dhe fitime maksimale.
Si t prodhohet - Gjithmon ekzistojn mnyra pr t ndrtuar
nj shtpi, pr t prodhuar prodhime furre, pr t br automobil etj.
Vall shtpia do t ndrtohet nga tullat apo drut? Vall prodhimi i
furrs do t jet me krip apo me sheqer? Vall automobili do t jet
i shpejt ose i ngadalshm? Mnyra e zgjedhur e prodhimit duhet t
prmbush kritere pr cilsin dhe dobishmrin e prodhimit i cili
sht prodhuar.
Pr k duhet t prodhohet Duke pasur parasysh faktin
se nuk mund t ket mallra dhe shrbimeve t mjaftueshme pr t
prmbushur nevojat e t gjithve, mallrat dhe shrbimet e prodhuara
duhet t caktohen pr kategori t ndryshme t njerzve n aspektin
e fuqis s tyre ekonomike, pra varsisht nga asaj se sa ata jan t
gatshm t paguajn pr to.
3. FAKTORT E PRODHIMIT
3.1. PUNA SI FAKTOR I PRODHIMIT
Faktori i par i prodhimit sht puna e njeriut, pra njeriu

me prvojn e tij t prodhimit dhe shprehive t puns. Puna sht
proces midis njeriut dhe natyrs. Ajo sht trsi e arsyeshme
58
e veprimtaris s njeriut me ka ai e ndryshon

dhe e prshtat me nevojat e veta. Puna si
aktivitet manifestohet n krijimin e forcs
dhe energjis s njeriut, n prdorimin e
aftsive dhe shkathtsive t tij me qllim q t
prodhoj nj prodhim. Pra, njerzit q mund
t prodhojn, duhet t ken njohuri, aftsit
dhe prvoja t duhura. Prve ksaj, ktu bn
pjes edhe shkathtsia dhe disiplina e puns,
si dhe aftsia q n nj periudh t caktuar
pa ndrprer t ndihmohet n procesin e
Q t ndrtohet nj godin duhet pun e prodhimit (nj koh tetorshe t puns).
shkatht fizike
3.2. KAPITALI SI FAKTOR I PRODHIMIT
Faktori i dyt i prodhimit sht kapitali. Kapitali llogaritet

Faktort e ai q njeriu e v n mes vetes dhe burimeve natyrore n procesin e
prodhimit jan: kryerjes s aktiviteteve t biznesit, respektivisht gjith at me t ciln
puna, kapitali, toka
njeriu e prpunon ose prshtat materialeve natyrore ndaj nevojave
dhe ndrmarrsia
t tij. Ktu prfshihen t gjitha llojet e veglave, makinat, pajisjet,
ndrtesat, mjetet transportuese, instalimet, strukturat, mjetet etj. Disa
forma t kapitalit nuk marrin pjes n veprimin e drejtprdrejt ndaj
materialeve natyrore, por roli i tyre primar sht t krijoj kushte
pr zhvillimin normal t procesit t prodhimit. I till sht kapitali
financiar (parat). Ato shrbejn q t furnizohen t gjith faktort e
prodhimit, t cilt do t krijojn kushte pr prodhimin e papenguar.
3.3. TOKA SI FAKTOR I PRODHIMIT
Faktori i tret i prodhimit sht toka. Ajo sht burim natyror n

t cilin njerzit veprojn me t mirat kapitale pr t prodhuar. Toka sht
lnd e prpunimit n bujqsi pr t prodhuar prodhime bujqsore, si
dhe n xehetari q t fitohen xehe dhe minerale. Megjithat, sht e
59
vshtir t vrehet se toka nuk sht vetm burim natyror n t cilin

vepron njeriu, por se rezultatet specifike t puns njerzore srish
bhen objekt i prpunimit. Nj burim i till
natyror q u krijua si rezultat i prpjekjeve t
njeriut n proceset e mparshme t prodhimit
quhet lnd e par. Pr shembull, toka si
burim natyror sht prdorur pr prfitimin e
drithrave. Drithi nuk sht e mir natyrore,
por sht rezultat i puns, pasi pr prodhimin
e tij sht prfshir puna e njeriut. Kur drithi
drgohet n mulli pr t fituar miell, ai n at
proces shrben si burim natyror, respektivisht
Toka faktor i prodhimit ka rolin e lnds s par.
3.4. NDRMARRSIA SI FAKTOR I PRODHIMIT
Faktori i katrt i prodhimit sht ndrmarrsia. Prodhimi nuk

mund t paramendohet pa udhheqjen dhe frymn inovatore nga
Ndrmarrsia
nnkupton njohjen drejtuesit e biznesit, q konkurrojn me njri-tjetrin dhe reagojn n
e aftsive dhe ndryshimin e kushteve t tregut. Kta njerz jan quajtur ndrmarrs,
mundsive dhe kurse i tr procesi ndrmarrsi.
reagimin n Ndrmarrsia nnkupton njohjen e aftsive dhe mundsive dhe
kohn e duhur,
me qllim q t
reagimin n kohn e duhur, me qllim q t futen prodhime t reja n
futen prodhime t treg ose t prmirsohen ato t vjetra. Ndrmarrsit aplikojn metoda
reja n treg ose t t reja t menaxhimit dhe organizimit, duke shpresuar se n mnyr
prmirsohen ato t m efikase do t mund ti shfrytzojn burimet me t cilat disponojn
vjetra.
se sa konkurrentt e tyre. Ndrmarrsit zhvillojn prodhime dhe
teknologji t reja. Shkurt, ndrmarrsit sigurojn energji dhe ide q
ti ndihmoj bizneseve pr tu zhvilluar. Edhe pse ndrmarrsi, faktor
njerzor i prodhimit, mund t numrohet n kuadr t faktorit t par (t
puns), ai veohet si nj faktor i vetm i katrt, pr shkak se statusi dhe
60
roli i ndrmarrsve n mnyr qensore dallohet nga roli i punonjsve

t tjer.
Ndrmarrsi jo vetm se e inicion, e drejton dhe e organizon
punn n ndrmarrje, por ai e investon kapitalin e vet me qllim q
t realizoj fitim dhe e bart rrezikun e dshtimit n biznes (humbjen
e mundshme t kapitalit t investuar).
4. SUBJEKTET EKONOMIKE
Aktiviteti ekonomik i secilit vend realizohet pr t vendosur

marrdhniet ekonomike midis nj numri t madh t subjekteve
ekonomike. Subjektet ekonomike konsiderohen t gjitha ato subjekte
n ekonomi t cilat me aktivitetet e tyre zn nj vend t veant n
proceset ekonomike, duke vepruar ndaj dinamiks dhe zhvillimit t
tyre. Ndikimi i subjekteve ekonomike n proceset ekonomike varet
nga madhsia, aktiviteti, lloji i tyre e t tjera.
Si subjekte ekonomike paraqiten amvisrit (konsumatort
individual), bizneset (ndrmarrjet), organet dhe institucionet
qeveritare, shoqatave ekonomike (odat ekonomike), sindikatat etj.
Amvisrit (konsumatort individual) si njsi ekonomike i
prfshij njerzit t cilt me konsumin e tyre i plotsojn nevojat
personale (individuale) dhe me at ndikojn n rritjen dhe zhvillimin
e bizneseve.
Bizneset si subjekte ekonomike, i prfshin t gjitha ndrmarrjet
(shoqatat tregtare), pavarsisht nga veprimtaria, madhsia, pronsia,
struktura dhe orientimi i tyre organizativ n treg. Ndikimi i tyre n
lvizjet ekonomike sht shum i madh. N t vrtet, bizneseve
ndikojn n prodhimin dhe furnizimin e prgjithshm t mallrave
dhe shrbimeve, ndikojn n krkesn e prgjithshme t eksportit
dhe importit ndaj puns etj.
Organet dhe institucionet shtetrore, si subjekte ekonomike,
luaj rol t rndsishm n ekonomin e do vendi. Ato, prmes
pagess s tatimeve n njrn an dhe shpenzimeve publike n
ann tjetr, ndikojn n prodhimin dhe konsumin e prgjithshm
n ekonomi. N kt mnyr e stimulojn rritjen dhe zhvillimin e
ekonomis si trsi. Gjithashtu, organet shtetrore kan ndikim t
fort mbi zhvillimet ekonomike me nxjerrjen e ligjeve dhe rregullave.
61
Shoqatat ekonomike si subjekte ekonomike prfshijn

organizatat e biznesit si jan odat ekonomike, shoqata sektoriale
t prodhuesit, shoqatat e tregtarve, fermert, shoqatat e zejtarve,
shoqatat e konsumatorve etj. Kto subjekte ekonomike, edhe
pse nuk kan ndikim t drejtprdrejt n prodhim, shprndarje,
shkmbim dhe konsum n kuadr t ekonomis, megjithat kan rol
t rndsishm n krijimin e strategjive, duke dhn sugjerime dhe
propozime, krijim t kushteve e kshtu me radh, duke kontribuar n
nxitjen dhe zhvillimin e marrdhnieve ekonomike n vend.
Sindikatat si subjekt ekonomik kan vend t veant n do
n kuadr t do ekonomie. Sindikatat si organizata t cilat i mbrojn
interesat e punonjsve, kan ndikim t fuqishm mbi prcaktimin e
nivelit t rrogave, mbi shkalln e papunsis, politikn ekonomike t
qeveris etj.
5. QLLIMET E FORMIMIT T
NDRMARRJEVE
Qllimet pr t cilat ekzistojn bizneset jan t shumta. Pr

Gjasat pr t themeluar dhe drejtuar nj ndrmarrje, nse sht biznes i vogl
prparim shtohen ose t madh, sht nj proces i rndsishm dhe kompleks. Suksesi
n qoft se para i ndrmarrjes varet nga shum elemente, sikurse jan fryma e
atyre q formojn
ndrmarrsis dhe aftsit e pronarit, iniciativa dhe vullneti punues
ndrmarrje n
mnyr t qart i atyre t cilt e drejtojn biznesin, gatishmria pr t hyr n rrezik
dhe t prcaktuar kur marrin vendime t biznesit etj. Megjithat, gjasat pr prparim
vendosen qllimet shtohen n qoft se para atyre q formojn ndrmarrje n mnyr t
t cilat duan ti qart dhe t prcaktuar vendosen qllimet t cilat duan ti arrijn.
arrijn.
Ekzistojn qllime t shumta pr shkak t t cilave formohet
nj ndrmarrje. Varsisht nga forms juridike dhe nga ajo se kush
e formon ndrmarrjen, qllimet t cilat tentohen t arrihen mund t
grupohen n tri grupe, edhe at:
qllimet individuale-ekonomike;
qllimet kolektive-ekonomik;
qllimet pr shkak t t cilave shteti formon ndrmarrjet
publike.
62
Qllimet individuale-ekonomike
Qllimet individuale-ekonomike n thelb jan qllimet e
pronarve, d.m.th. themeluesve t bizneseve t vogla t cilat shpesh
veprojn si biznese familjare. Si qllime m t shprehura individuale-
ekonomike mund ti prmendim kto:
a. T krijohet fitimi sht qllimi dhe motivimi kryesor pr
t formuar ndrmarrje. Q t fitohen t holla do t thot t
sigurohet ekzistenca personale dhe ekzistenca e familjes;
b. Pavarsia personale do t thot t sillen vendime n pun
pa u ndjer ndikimi dhe presioni prej ansh;
c. T punohet ajo q dshirohet. Njerzit investojn shum
n arsimimin e tyre dhe krkojn q pas shkollimit t
punojn dika q do ti plotsoj;
d. T sigurohet sukses dhe kontroll ndaj karriers s tyre n
biznes etj.
Qllimet kolektive-ekonomike
Qllimet kolektive-ekonomike jan karakteristike pr t
gjitha ndrmarrjet, pavarsisht nga madhsia dhe struktura e tyre
organizative. Qllimi kryesor pr t cilin ndrmarrja sht formuar,
prona e s cils sht grupore-private, si edhe te firmat individuale,
sht krijimi i fitimit. I vetmi ndryshim sht se krijimi i fitimeve t
biznesit t vogl sht rezultat i kapitalit t investuar nga nj ose dy
pronar me prdorimin relativisht modest t faktorve t prodhimit,
krahasuar me ndrmarrjet e mdha ku ka disa pronar, kapitali i
investuar i t cilve sht bashkuar n ndrmarrjen aksionare. Pra,
qllimi kryesor sht fitimi kolektiv-ekonomik. Qllime t tjera
kolektive-ekonomike t cilat pronart dshirojn ti arrijn jan kto:
a. T zvoglohen shpenzimet e prodhimit. Kur prodhohet
n sasi t mdha, zvoglohen shpenzimet pr njsi t
prodhimit;
b. T rritet shitja;
c. T mbulohet tregu i madh pr t siguruar shitjen e
prodhimeve;
d. T rritet vllimi i prodhimit q mund t prdoret sa sht
e mundur mnyr efikase makineria, pajisjet, objektet etj.
63
Qllimet pr t cilat shteti formon ndrmarrje publike

Ndrmarrje mund t formoj edhe shteti, ndonj organ apo
institucion i tij. Pr dallim nga ndrmarrjet private, pronart e t cilve
i kan formuar pr shkak t realizimit t fitimit, shteti ndrmarrjet
e veta i formua kryesisht pr t siguruar mallra dhe shrbime t
interesit publik. Pra, qllimi kryesor i themelimit t ndrmarrjeve nga
ana e shtetit sht prodhimi dhe shprndarjen e
mallrave dhe shrbimeve q do ti plotsojn
nevojat kolektive dhe krkesat e qytetarve dhe
bizneseve.
Realizimi i fitimit nga shitja e mallrave
dhe shrbimeve sht i rndsishm, por jo faktor
vendimtar pr ekzistencn e nj ndrmarrjeje
publike. T shpesht jan shembujt kur shteti ka
formuar ndrmarrje publike pr qllime specifike,
sikurse jan qendrat shkencore-hulumtuese dhe
institutet, stacionet meteorologjike, agjencit
pr zhvillim etj. Qllimi i tyre kryesor sht t
sigurojn mallra dhe shrbime pr qytetart dhe
bizneset, respektivisht mbulimin e shpenzimeve
Stacioni meteorologjik n pun q kryhet prmes mjeteve publike.
6. NDRMARRJA, TREGTARI, SHOQATA

TREGTARE
M shpesh, at q njerzit e din pr ndrmarrjet jan emrat

e tyre, pamja e objekteve t tyre, stafi i tyre, reklamat, aktivitetet
me t cilat merren etj. Por nse hyjm m thell n analizn e nj
ndrmarrjeje, ather do t zgjerohen njohurit sepse do t zbulohen
nj numr i madh i aktiviteteve t biznesit q ndodhin n t. N t
vrtet, n ndrmarrje vazhdimisht paraqiten aktivitete t reja n lidhje
me furnizim e materialeve t paprpunuara, organizimin e prodhimit,
64
zhvillimin e transportit t brendshm dhe t jashtm, shprndarjen e

detyrave punuese, shitjen e prodhimeve etj. Nse e gjith kjo merret
parasysh, ather mund t themi se do ndrmarrje sht nj sistem
i prbr nga shum elemente t ndrlidhura. Kjo do t thot se nuk
jan n pyetje vetm emrat n fjal, ndrtesat, makineria, e kshtu
me radh, por se njkohsisht ekzistojn shum procese nprmjet
t cilave zhvillohet biznesi dhe nj numr i madh i marrdhnieve
t cilat ndrmarrja i themelon me punonjsit, blersit, furnizuesit,
institucionet e shtetin etj . Pra, ndrmarrja, pavarsisht nga atributet
formale t lidhura me pamjen e tyre t jashtme, n vete prmban
edhe marrdhnie themelore q dalin nga veprimtaria q e kryen.
Pjesa m e madhe e aktiviteteve t biznesit n nj vend kryhen
nga ndrmarrjet q veprojn t regjistruara si subjekte juridike. Ato
prbjn pjesn formale t biznesit n ekonomi.
Definicioni pr termin ndrmarrje buron nga thelbi dhe
qllimi i ekzistencs s saj. Kshtu, n Ligjin pr shoqatat tregtare
t Republiks s Maqedonis, ndrmarrja sht definuar si shum e
t drejtave, gjrave dhe marrdhnieve faktike t cilat kan vlera t
pronsis cilat i prkasin tregtarit.1 Termi tregtar definohet sipas dy
kritereve, edhe at:
a) Tregtar sipas aktivitetit. Tregtar sipas veprimtaris sht
personi i cili n mnyr t pavarur gjithmon n form t profesionit
kryen veprimtari tregtare pr arritjen e fitimit (profitit) me prodhim,
tregti dhe ofrim t shrbimeve.2
b) Tregtari sipas forms. Tregtari sipas forms jan t gjitha
llojet e shoqatave tregtare.3 Shoqat tregtare sht nj person juridik
n t cilin nj apo m shum njerz investoj t holla, mallra ose t
drejta n pron q e shfrytzojn pr pun t prbashkt dhe bashk
e ndajn fitimin (profitin) dhe humbjen nga puna.4
Sipas Ligjit pr shoqatat tregtare, ekzistojn kto lloje t
ndrmarrjeve:5
1
Ligji pr shoqatat tregtare Dispozitat e prgjithshme, neni 3, neni 40 dhe neni 5.
2
Ligji pr shoqatat tregtare Dispozitat e prgjithshme, neni 4.
3
Ligji pr shoqatat tregtare Dispozitat e prgjithshme, neni 5.
4
Ligji pr shoqatat tregtare Dispozitat e prbashkta pr shoqatat tregtare, neni 10.
5
Ligji pr shoqatat tregtare Dispozitat e prbashkta pr shoqatat tregtare, neni 20, pika 1.
65
1. Shoqata tregtare publike (ShTP);

2. Shoqata me prgjegjsi t kufizuara (ShPK);
3. Shoqata aksionare (ShA);
4. Shoqata komanduese (ShK); dhe
5. Shoqata komanduese me aksione (ShKA).
Mso m tepr!
N kryerjen e aktiviteteve t biznesit, midis dy ndrmarrje vendosen marrdhniet

ekonomike dhe marrdhnie juridike. Pr kt arsye, ekziston nevoja rregullimin
e t drejtave dhe obligimeve ndrmjet ndrmarrjeve n procesin e shkmbimit, si dhe
marrdhniet e vendosura ndrmjet ndrmarrjeve dhe institucioneve shtetrore dhe
autoritetet pr rregullimin funksionimin (marrjen e lejeve, lejeve, fletparaqitjeve etj). Pr
kt arsye, termi ndrmarrje prmban dy lloje t elementeve:
1. elementet ekonomike t cilat dalin nga realizimi i aktiviteteve t biznesit t
ndrmarrjes: fitimet, shpenzimet, t hollat, t ardhurat, etj.; dhe
2. elementet juridike t cilat e prcaktojn pozitn juridike t ndrmarrjes.
Ndrmarrja q t mund t jet bartse e t drejtave dhe detyrimeve, duhet t jet regjistruar
formalisht si subjekt juridik prmes procedurs s prcaktuar ligjore, q do t thot,
aktivitetin e vet ekonomik mund ta kryej si person juridik.
6.1. TREGTARI SIPAS VEPRIMTARIS TREGTARI

INDIVIDUAL
Tregtari individual
sht form e
organizimit t Nse nj individ i caktuar ka shkathtsi t zejtarit dhe
pronarit individual ka dshir t punoj si nj zejtar i shkalls s vogl, mund ta
i cili si individ fizik regjistroj organizatn e vet t biznesit si zejtar-tregtar individual.
kryen nj aktivitet Organizata e biznesit zejtar-tregtar sht form e organizimit
ekonomik.
t pronarit individual i cili si person fizik kryen aktivitet ekonomik6.
Forma t till mund t krijoj ndonj person i aft pr biznes me
6
Ligji pr shoqatat tregtare Pjesa e dyt, Tregtari,, neni 12, pika 1.
66
banim t prhershm n shtetin ton, prve personit ndaj t cilit

sht realizuar procedura e falimentimit dhe i cili me qllim ka rn
nn falimentim, kshtu q kreditort nuk mund tia paguajn krkesat
e tyre.
Pronari sht i merituari m i madh n suksesin e nj
organizate t biznesit, por njkohsisht sht fajtori edhe m i madh
pr mossuksesin e tij.
Kjo form e organizimit punon kryesisht me kapitalin e
pronarit. Kapitali i huazuar sht i parndsishm dhe afatshkurta,
kurse angazhohet nga partnert e biznesit ose bankat lokale.
Pranimi i ktyre organizatave nga kreditort sht i kufizuar
pr shkak t besimit t pamjaftueshm q e kan te kreditort, q
sht pasoj nga disa arsye: s pari, sasia e vogl e kapitalit t vet; s
dyti, mungesa e obligimeve pr kufizimin e pjess s prons t futur
n ndrmarrje nga ai i cili shrben pr prdorim personal n amvisri;
s treti, jetgjatsia relativisht e shkurtr e ksaj forme t organizimit
q rrjedh nga ndryshimi i kushteve t tregut; e katrta, deprtimit
relativisht i leht n aktivitetet e ndrmarrjeve konkurruese, si dhe
faktit se me vdekjen e pronarit ndalohet puna dhe organizata e tij.
Si prparsi t ksaj forme t biznesit mund t dallohen si m
posht:
Nuk ka penges t veant pr formimin e biznesit si tregtar-
individual;
Detyrimet dhe kufizimet minimale ligjore t drejtuara kah
themeluesi;
Pronsia individuale e kapitalit me t cilat formohet dhe
zhvillohet biznesi si tregtar-individual;
Liria maksimale n vendim-marrje;
Fitimi i realizuar plotsisht i takon pronarit.
6.2. TREGTARI SIPAS FORMS LLOJET E SHOQATAVE

TREGTARE
6.2.1. SHOQATA TREGTARE PUBLIKE (SHTP)
Definimi - Ndrmarrja publike sht shoqat e dy ose m shum

personave fizik apo juridik - partnert, t cilt para t besueshmve
67
ShTP sht shoqat pr obligimet e ndrmarrjes prgjigjet personalisht dhe bashkrisht

e dy ose m shum me t gjitha pronat e tyre.7
personave fizik apo
juridik partnerve,
Deponimi n SHTP Deponimi e prbn vlern e pasuris
t cilt prpara s partnerit q e jep pr ndrmarrjen. Secili nga partnert siguron
t besueshmve deponimin e vet i cili mund t jet i barabart ose i ndryshueshm.
pr obligimet Prona sht formuar nga deponimet e partnerve para themelimit t
e ndrmarrjes
shoqats. Deponimet mund t jen n t holla, mjete, t drejta, pun
prgjigjen
personalisht dhe shrbime. Nuk ka asnj detyrim t ndonj partneri pr t rritur
bashkrisht dhe deponimin e vet mbi at q sht prcaktuar nga marrveshjen e
bashkrisht me t arritur midis atyre gjat themelimit t shoqats.
gjitha pronat e tyre. Deponimi i partnerve n shoqat sht i prhershm dhe
ai mund t trhiqet vetm n rast t shkputjes s marrveshjes s
partneritetit n shoqat.
Pjesmarrjet n SHTP - Pjesmarrja e partnerit n ndrmarrjen
publike sht e prbr nga t gjitha t drejtat dhe detyrimet q
rrjedhin nga aksionet e partnerit. Kshtu, pr shembull, pjesmarrja
e partnerit i siguron t drejt (investim) n shprndarjen e fitimit t
ndrmarrjes publike, n menaxhimin e ndrmarrjes, por edhe detyrim
pr t mbuluar humbjen.
Pjesmarrja n ndrmarrje publike partneri mund tia
transferoj nj pale t tret vetm n pajtim me t gjith partnert.
Menaxhimi dhe prgjegjsit e partnerve do partner
ka t drejtn t menaxhoj me ndrmarrjen publike. Kt t drejt
partneri mund ta realizohet direkt ose ta transferoj n nj ose m
shum partnert. T drejtn pr t menaxhuar me shoqatn publike
partnerve mund ta transferojn n nj person t tret, nse kjo lejohet
me kontrat t shoqats.
Partnert jan prgjegjs pr punn e ndrmarrjes. Partneri
nuk guxon pa plqimin e partnerve t tjer t ndrmarr pun q
jan n kuadr t aktiviteteve t SHTP, as edhe t jet partner n
nj ndrmarrje tjetr. Pr detyrimet e shoqats secilit i besueshm
prgjigjet para partnerve me pasurin e tij, e jo vetm me
investimin e tij. Prve ksaj, detyrimi i partnerve sht solidar,
Ligji pr shoqatat tregtare - neni 110, pika 1.

7
68
q do t thot se t gjith partnert prgjigjen pr detyrimet q i ka

marr donjri prej tyre.
Ndalimi i punsi s SHTP Shoqata tregtare publike mund
ndalohet s punuari pr disa arsye, pra, n raste t ndryshme. N t
vrtet, nse sht formuar n koh t kufizuar, shoqata ndalohet s
punuari me kalimin e kohs pr t ciln sht formuar. Ajo mund t
ndalohet s punuari n baz t vendimit q do ta sjellin vet partnert.
Prve n ato raste, n t cilat ndalimi i puns sht br me plqimin
e partnerve, shoqata mund ta ndrpresin punn edhe n raste t tjera,
si: hapja e procedurs s falimentimit pr shkak t vdekjes s nj prej
partnert ose prfundimit t ekzistencs s partnerit personit juridik;
me hapjen e procedurave t falimentimit t ndonj partneri; anulimin
e ndonj partneri n shoqatn publike, me vendimin prfundimtar t
gjykats pr ndalimin e puns dhe n raste t tjera.
6.2.2. NDRMARRJA ME PRGJEGJSI T KUFIZUAR

(SHPK)
ShPK sht
Definimi Shoqata me prgjegjsi t kufizuara sht forma m
shoqat n t
ciln partnert e zakonshme e organizimit t biznesit, q haset te ne, por n shumicn
marrin pjes e vendeve evropiane. Arsyeja kryesore pr kt sht siguria q e jep
me nj investim kjo form e shoqats, kryesisht prgjegjsia e themeluesit sht n
themelor q mund lartsin e deponimit t tij n shoqat ose pasuria e tij jasht shoqats
t shprehet n
nuk do t prdoret pr shlyerjen e detyrimeve ndaj t besueshmve.
t holla, objekte
dhe t drejta Shoqata me prgjegjsi t kufizuara sht shoqat n t ciln
t kontraktuar partnert marrin pjes me nj deponim t madh q mund t shprehet
prej prpara t n para, objekte dhe t drejta (licenca) n nj investim kryesor t
pjess kryesore t shoqats.8 Si partner i shoqats mund t paraqiten persona fizik ose
ndrmarrjes.
juridik. Pr detyrimet e shoqats nuk prgjigjen partnert. Rreziku i
partnerve sht i kufizuar n lartsin e deponimit n shoqat.
8
Ligji pr shoqatat tregtare neni 166, pika 1
69
Themelimi i SHPK - Shoqata me prgjegjsi t kufizuara, sipas

rregulls, themelohet me bashkimin e dy ose m shum personave -
partnerve. Pavarsisht, si themelues i nj shoqate me prgjegjsi t
kufizuar mund t paraqitet edhe nj person, zakonisht kur puna pret
t prfitoj edhe partner t tjer. Nj person fizik mund t paraqitet
si partner - themelues n m shum se nj shoqat me prgjegjsi t
kufizuar.
Shoqata me prgjegjsi t kufizuara themelohet me
marrveshje me shkrim. Kjo shoqat mund t krijohet s paku me nj,
e m s shumti me 50 partner. Nse numri i partnert e tejkalon kt
shifr, firma mund t organizohet n formn e shoqats aksionare.
Me ligj sht rregulluar obligimi pr t siguruar nj sasi
minimale t kapitalit t shoqats, si dhe investimi minimal i partnerit.
Sipas rregullave pozitive kapitalit minimal themelor i nj shoqate me
prgjegjsi t kufizuar sht 2.500 euro n kundrvler t denarit.
Nse shoqatn e themelon nj person, n vend t marrveshjes,
themelohet me deklarat t themeluesit t dhn te noteri.
T drejtat dhe obligimet e partnerve do partner n shoqat
me prgjegjsi t kufizuara ka t drejtat dhe detyrat e caktuara. Kshtu,
partneri ka t drejt t marr pjes n menaxhimin e shoqats dhe
shprndarjen e fitimeve, t jet informuar pr punn e shoqats, t
ket qasje n libra dhe listat e shoqats, si dhe t drejtn pr t marr
pjes n shprndarjen e mjeteve t mbetura (mas t falimentimit ) n
rast se shoqata e ndrpret punn.
Pjesmarrja n shprndarjen e fitimeve sht n proporcion
me pjesmarrjen n kapitalin kryesor.
Pjesmarrjet n SHPK N shoqat mbahet evidenca n librin
e pjesmarrjes n t cilin, ndr t tjera, tregohen shumat e investimeve
themelore t partnerve, pagesat shtes eventuale, si dhe t drejtat
dhe detyrat e veanta q jan t lidhura me pjesmarrjen. Partner
konsiderohet vetm ai i cili sht regjistruar n librin e pjesmarrjes.
70
Pjesmarrjet jan t transferueshme dhe t mund t

trashgohen. Pjesmarrja themelore pr transferim t pjesmarrjes
n personin e tret sht q partneri t ket paguar investimet e tij
themelore. T drejt pr prioritet n blerjen e pjesmarrjes, kur si
themelues shfaqet nj partner kan partnert tjer, shoqata me
prgjegjsi t kufizuara dhe personi i cili do ta prcaktoj shoqatn.
Transferimi i pjesmarrjes sipas mnyrs s trashgimit nuk
sht i kufizuar. Pjesa e nj partneri mund t jen ndar, me ka
krkohet plqimi nga t gjith partnert. Partneri mund ta zotroj
pjesn e tij.
6.2.3. SHOQATA AKSIONARE (SHA)
Koncepti dhe thelbi i shoqats aksionare - Sipas ligjit t

ShA sht shoqat shoqatave tregtare, nj nga format e organizimit t subjekteve
e cila me statut ka ekonomike sht shoqata aksionare. Shoqata aksionare sht shoqat
pjes t caktuara t e cila sht e prcaktuar me statut dhe pjes t barabarta (aksione) t
barabarta (aksione) kapitalit t ndar, i cili quhet kapitali kryesor, n t cilin aksionart
kapitalit t ndar, q
quhet kapitali kryesor,
marrin pjes n nj ose m shum aksione dhe detyrimet e t cilve
n t cilin aksionart jan t siguruara me t gjith pasurin e shoqats. Aksionart kan
marrin pjes me nj detyrime t caktuara pr sigurimin, prcaktimin me statut t shoqats,
ose m shum aksione kshtu q nuk prshtaten me detyrimet e shoqats aksionare.
dhe detyrimet e t Themelimi i ShA - Themeli i ShA fillon me aktin e themelimit,
cilve jan t siguruara
me tr pasurin e
respektivisht me emrimin e statusit edhe t antarve t organeve
shoqats. t shoqats. ShA mund t themelojn s paku dy persona fizik apo
juridik.
Themelimi i shoqats aksionare mund t jen n mnyr
simulante dhe suksesive.
Themelimi simulant i shoqats aksionare sht kur themeluesi
vet ose bashk me t tjert, personalisht ose nprmjet nj
prfaqsuesi, n nj ose m shum deklarata i marrin pa publikim
publik t gjitha aksionet dhe japin deklarat se themelojn shoqat
(25.000 euro n kundrvler t denarit).
Themelimi suksesiv i shoqats aksionare sht me
regjistrimin e t gjitha aksioneve ose nj numr t caktuar t
aksioneve n baz t shpalljes e cila sht prgatitur n prputhje me
71
dispozitat e aktit t themelimit. Shuma minimale e themelimit n kt

rast sht 10.000 euro n kundrvler t denarit. Sasia m t vogl
nominale e aksioneve nuk mund t jet m pak se 1 euro. Aksioni
paraqet vrtetim pr prcaktimin e pjess s prons s ShA.
Ndrprerja e puns s ShA Shoqata aksionare mund t
pushoj s ekzistuari pr arsye t ndryshme. Ndrprerja e puns s
shoqats mund t realizohet pr shkak t rrethanave t mposhtme:
kalimit t kohs t caktuar me statut nse shoqata ishte themeluar
n koh t caktuar; vendimit prfundimtar t gjyqit me t cilin
prcaktohet se regjistrimi i shoqats n regjistrin tregtar ishte i
paligjshm, shkputjes s shoqats nga shoqata tjetr dhe bashkimin
me shoqat tjetr, zbatimin e procedurs s falimentimit.
6.2.4. SHOQATA KOMANDUESE (SHK)
Komplementuesit dhe komanduesin ShK - sht shoqat n

t ciln jan bashkuar dy ose m shum persona - partner, midis
t cilve t paktn nj partner sht komplementues, kurse t paktn
nj partner prgjigjet pr obligimet e shoqats vetm nga shuma e
investimit t regjistruar dhe quhet komandues.9
ShK sht shoqat Menaxhimi, t drejtat dhe prgjegjsit n ShK Pr shkak t
n t ciln jan prgjegjsive t pakufizuara pr detyrimet e shoqats ndaj personit t
bashkuar dy ose tret, rreziku n punn q e marrin komplementuesit sht m i madh
m shum persona se ajo e komanduesit.
- partner, midis
t cilve t paktn
Pr shkak t puns s pasuksesshme, ekziston mundsia
nj partner sht q komplementuesit t humbasin t gjith pronn e tyre,
komplementues, ndrsa komanduesit mund t humbasin vetm nj pjes t
kurse t paktn prons, sikurse kt investim e kan regjistruar n shoqat.
nj partner sht
Komplementuesit personalisht jan t detyruar t marrin pjes
komandues.
n punn e shoqats, pr ka vijon shprblimi gjegjs (rroga).
Me shoqatn drejtojn vetm komplementuesit, q sht
mjaft e kuptueshme duke marr parasysh se prgjegjsia e tyre pr
obligimet e shoqats sht m e madhe (e pakufizuar).
9
Ligji pr shoqatat tregtare neni 148, pika 1
72
Prandaj, nga ana tjetr, komanduesit kan t drejt t jen t

informuar pr gjendjen e shoqats, me shkrim t referojn pyetje pr
ata q drejtojn dhe nga ata t krkojn prgjigje me shkrim.
Pjest e tyre partner mund tia transferojn palve t treta,
vetm me plqimin e t gjith partnerve t shoqats komanduese.
Komanduesi ka t drejt t marr pjes n shprndarjen e fitimeve t
paguara n proporcion me t aksionet n shoqat dhe detyrimin pr
t marr pjes n mbulimin e humbjeve deri n shumn e aksioneve
t regjistruara.
Ndrprerja e puns s ShK - Shoqata komanduese mund ta
ndal punn n qoft se nga ajo dalin t gjith komplementuesit;
nse n nj komplementues realizohet procedura e falimentimit;
nse do komplementues e humb kapacitetin afarist, n qoft se
trashgimtart e komplementuesit t vdekur jan t miturve apo nuk
sht e mundur t zvendsohet me nj komplementues t ri si dhe
n raste t tjera. Duhet theksuar se shoqata komanduese nuk ndalet s
punuari me vdekjen e komanduesit (personit fizik) ose me likuidimin
e komanduesit i cili sht person juridik.
Nse nga shoqata komanduese dalin t gjith komanduesit,
ajo bhet shoqat tregtare publike. Ndryshimi i statusit t shoqats
regjistrohet n regjistrin tregtar.
6.2.5. SHOQATA KOMANDUESE ME AKSIONE (SHKA)
Definimi i shoqats komanduese me aksione Shoqatn

komanduese me aksione e themelojn nj ose m shum
komplementues t cilt prgjigjen n mnyr t pakufizuar dhe
solidare pr obligimet e shoqats me t gjith pronn e tyre dhe
komanduesit t cilt kan cilsin e aksionarve dhe nuk prgjigjen
pr obligimet e shoqats. Kapitali themelor sht ndar n aksione
dhe numri i komanduesit nuk mund t jet m pak se tre.
Pr shoqatn komanduese me aksione zbatohen dispozitat e
Ligjit pr shoqrit aksionare, prve dispozitave q e rregullojn
menaxhimin e shoqats aksionare. Firma e shoqats aksionare me
aksione i ka fjalt shoqata komanduese me aksione ose shkurtesa
ShKA.
Themelimi i ShKA Shoqata komanduese me aksione
themelohet me marrveshje. Marrveshjen e lidhin s paku 5 persona
73
me verifikimin e noterial nga ana e nnshkruesve t kontrats.

Marrveshja prfshin: shumn nominale t kapitalit kryesor; shumn
n t ciln aksionet jan dhn; llojin dhe tipin e aksioneve me t
dhna mbi personat dhe me emrimin e llojit t aksioneve q jan
marr.
Komplementuesit patjetr duhet t marrin pjes n lidhjen e
kontrats. N regjistrin tregtar shkruhet emrat e komplementuesit.
Komplementuesit n Kuvendon e SHKA kan t drejt t votojn n
proporcion me pjesmarrjen e tyre n kapitalin kryesor.
Menaxhimi me SHKA Me shoqatn komanduese me
aksione menaxhojn komplementuesit. Menaxhimi me shoqatn
komplementuesit mund tia besojn nj ose m shum kreditorve.
Kuvendi i shoqats komanduese me aksione emrton kshillin
mbikqyrs t prbr t paktn nga tre aksionar n t cilin nuk
mund t emrohen aksionar nga radht e komplementuesit. Kshilli
mbikqyrs bn kontrollin ndaj menaxhimit komandues me aksionet
e shoqats.
Kshilli mbikqyrs do ti dorzoj Kuvendit raport t rregullt
vjetor n t cilin tregon parregullsi dhe pasaktsi, sidomos n llogarit
vjetore, kuptohet, n qoft se jan prcaktuar. Kshilli mbikqyrs
mund ta thrras Kuvendin e shoqat komanduese t aksioneve.
KONCEPTET KRYESORE:
NEVOJA
T MIRAT (PRODHIMET) DHE SHRBIMET
PRODHIMTARIA
PUNA
KAPITALI
BURIMET NATYRORE
NDRMARRSIA
TREGTARI-INDIVIDUAL
SHOQATAT TREGTARE
SHOQATAT TREGTARE PUBLIKE
SHOQATAT ME PRGJEGJSI T KUFIZUAR
SHOQATA AKSIONARE
SHOQATA KOMANDUESE
74
PRMBLEDHJA 3.
Pr ta lehtsuar jetn e tyre, njerzit vazhdimisht i knaqin nevojat e tyre. Ka dy grupe

t nevojave: natyrore dhe kulturore.
Procesi i marrjes s t mirave materiale pr t prmbushur nevojat e njeriut quhet
prodhim.
Pr zhvillimin normal t procesit t prodhimit njkohsisht nevojitet prania e katr
faktorve t prodhimit: puna, kapitali, burimet natyrore dhe ndrmarrsia.
Biznesi, themeluesi i t cilit sht personi fizik i cili kryen veprimtari ekonomike,
quhet tregtar individual.
Shoqata tregtare publike sht bashkim i dy ose m shum personave juridik ose fizik
- partnerve.
Shoqata me prgjegjsi t kufizuara sht form e till, n t ciln partnert marrin
pjes me nga nj investim t madh n kapitalin kryesor t shoqats t kontraktuar prej m
par.
Shoqria aksionare sht shoqat e cila sht themeluar nga personat juridik dhe fizik
me regjistrimin e aksioneve t cilat paraqesin nj pjes t vlers s shoqats aksionare.
Shoqata komanduese sht shoqat n t ciln bashkohen dy ose m shum persona -
partner: komplementuesit dhe komanduesit.
Pyetje pr diskutim dhe kontrollim t njohurive:
1. Cilat jan nevojat natyrore, e cilat nevojat kulturore t njeriut?

2. ka nnkupton nn termin t mirat ekonomike?
3. Defino termin prodhimtaria?
4. Numroji dhe shpjegoji faktort e prodhimit.
5. Trego disa nga qllimet individuale pr t cilat sht formuar ndrmarrja.
6. Defino termin ndrmarrja tregtare?
7. far nnkupton nn termin tregtari-individual?
8. Shpjego dallimin ndrmjet ndrmarrjeve publike dhe ndrmarrjeve me
prgjegjsi t kufizuara?
9. Cili sht dallimi ndrmjet pjesmarrjeve dhe deponimeve t partnerve?
10. far forme e shoqats tregtare sht shoqata aksionare?
11. ka sht aksioni?
12. Shpjego dallimin ndrmjet komplementuesit dhe komanduesit.
75
76
Tema 4 - Ekonomia e biznesit
EKONOMIA E
TEMA 4
BIZNESIT
PRMBAJTJA E TEMS:
Mjetet dhe rndsin e tyre
Llojet e mjeteve
Mjetet konstante (fikse) kapitali fiks
Shpenzimi i mjeteve fikse amortizimi
Ndarja e mjeteve fikse
Mjetet rrjedhse (qarkulluese) kapitali qarkullues
Ndarja e mjeteve rrjedhse
Burimet dhe metodat e financimit t biznesit
Koncepti dhe thelbi i financimit t biznesit
Burimet vetanake t financimit
Burimet e jashtme t financimit
Tregu dhe elementet e tregut
Oferta
Krkesa
mimi i ekuilibrit
Formimi i mimit
Prkufizimi dhe thelbi i tregut
Llojet e tregjeve
Funksionet e tregut
QLLIMET E MSIMIT:
t kuptoni ka jan mjetet dhe ta kuptoni ndarjen e tyre;
t kuptoni cilat jan mjete fikse dhe cilat jan mjete rrjedhse;
t kuptoni burimet e financimit t biznesit;
t kuptoni thelbin e krkess dhe oferts;
t kuptoni formimin e mimeve t prodhimeve;
t kuptoni konceptin e tregut dhe ti dalloni llojet e tregjeve;
t kuptoni funksionet e tregut.
77
78
1. MJETET DHE RNDSIN E TYRE
Mjetet jan baza materiale n punn e bizneseve dhe kusht pr

ekzistencn dhe zhvillimin e tyre. Bizneset kan lloje t ndryshme t
Mjetet jan baza
mjeteve. Pr shembull, bizneset kan t holla t cilat prdoren pr
materiale n
punn e bizneseve blerjen e materialeve, veglave, pajisjeve, pr pagesn e rrogave t
dhe kusht pr puntorve, pr pagimin e shpenzimeve pr energji elektrike, reklama
ekzistencn dhe etj. Gjithashtu, bizneset kan edhe ndrtesa, makineri, automjete
zhvillimin e tyre. e t tjera, ato shrbejn pr t arritur qllimet n pun. Madhsia
dhe struktura e mjeteve t nevojshme gjithmon varen nga lloji dhe
karakteri i biznesit.
Trsia e burimeve me t cilat disponon
biznesi, n mnyr sasiore dhe cilsore duhet
ti prshtaten detyrave t tyre. Kur thuhet
sasiore, ather mendohet pr vllimin dhe
kohzgjatjen e detyrave t biznesit dhe
prputhshmrin e detyrave me to. Pr detyrat
dhe vllimin m t madh t puns, nevojiten
mjete t mdha.
Sa ka t bj me prputhjen cilsore t
mjeteve me detyrat, kjo do t thot se mjetet
duhet t prputhen n veprimtarin e biznesit.
Kshtu, lloji dhe sasia e mjeteve dallohen
Prodhimi i akullores
varsisht nga ajo vall biznesi merret me
veprimtari prodhuese ose tregtare. Nse bhet fjal pr veprimtari t
prodhimit, lloji i mjeteve ndryshon n varsi nga ajo a bhet fjal pr
prodhim industrial, ndrtimor, bujqsore ose lloj tjetr t prodhimit.
Lloji dhe sasia e mjeteve dallohen madje edhe kur sht fjala pr
t njjtn veprimtari, sepse do ndrmarrje (biznes) ka specifikat e
veta t cilat krijojn nevojn pr disponimin me lloje t ndryshme t
mjeteve.
Mjetet me t cilat disponon ndrmarrja sipas kohs q e
kalojn n t dhe mnyrs n t ciln shpenzohen, ndahen n mjete t
konstante (fikse) dhe mjete rrjedhse (qarkulluese).
79
2. LLOJET E MJETEVE
2.1. MJETET KONSTANTE (FIKSE) KAPITALI FIKS
Mjetet konstante (fikse) jan ato mjete t cilat pas blerjes s

Mjetet konstante
(fikse) jan ato t
tyre biznesit i shrbejn m gjat se nj vit, respektivisht biznesi i
cilat pas blerjes prdor shumfish n procesin e prodhimit. Kto mjete nuk harxhohen
s tyre mbeten n trsisht dhe menjher, por pjesrisht, n mnyr q prmes procesit
ndrmarrje nj t prodhimit barten pjes pas pjese nga vlera e vet e do prodhimi
periudh m t gjat t ri. Mjetet konstante (fikse) prdoren vazhdimisht n procesin e
kohore.
prodhimit. Por, edhe pse gjat koh jan n prdorim, ato duken t
pandryshuara dhe t qndrueshme. Kjo konstant nuk sht dhn
njher e prgjithmon, sepse ato megjithat shpenzohen fizikisht
dhe vazhdimisht. Kjo do t thot se mjetet konstante (fikse) pas nj
periudh t caktuar do t konsiderohen si t harxhuara dhe do t duhet
t zvendsohen me t reja.
Mjete konstante (fikse) n ndrmarrjen e prodhimit do t
ishin: reparti i prodhimit, magazina pr deponimin t lndve t para,
konstruksionet dhe instalimet, t gjitha pajisjet, makineria, veglat,
mjetet e transportit etj.
2.2. SHPENZIMI I MJETEVE FIKSE -

AMORTIZIMI
Pas prfundimit t do procesi t prodhimit, apo pas shitjes s

produkteve t prodhuara, ndrmarrja patjetr duhet t ndaj mjete pr
zvendsimin e pjess s shpenzuar t mjeteve t prhershme (fikse).
Kto mjete t cilat jan ndar pr llogari t veant, quhen mjete pr
amortizim.
Amortizimi paraqet humbjen e vlers s mjeteve fikse, kur
Amortizimi sht ato shpenzohen ose vjetrohen. Domethn, amortizimi sht shprehje
shprehje n t holla
e shpenzimeve t
n t holla e shpenzimeve t mjeteve fikse. Amortizimi mund t
mjeteve fikse. llogaritet pr nj vit dhe nj muaj. Pas skadimit t periudhs s
caktuar t prdorimit t vazhdueshm t mjeteve, n llogarin pr
amortizim duhet t mblidhen aq mjete, sa jan t nevojshme pr
blerjen e mjeteve konstante.
80
Si edhe shpenzimet e tjera gjat puns n biznes, ashtu edhe

shpenzimi i amortizimit ndrtohet n mimin e nj prodhimi t ri.
Amortizim mund t jen:
- Amortizimi kohor dhe
- Amortizimit funksional
Amortizimi kohor e merr parasysh vetm kohn nga furnizimi
i mjeteve deri te lshimit (harxhimi) i tyre i trsishm. Pr shembull:
N qoft se vlera e blerjes s makins sht 850.000 den., kurse
kohzgjatja e saj punuese sht 10. vjet, amortizimi sht e prcaktuar
si m posht:
A = 850 000 : 10 = 85000 den.
N vjet duhet t ndahen nga 85.000 den., q pas 10. vjetsh t mund
t blihet nj makin e re.
Amortizimi funksional sht bazuar n llogaritjen e amortizimit
n varsi nga prdorimi i mjetit. Pr shembull, amortizimi funksional i
makinave t ndrtimit dhe atyre bujqsore mund t shprehet nprmjet
numrit t orve t kaluara n prodhim, ndrsa amortizimi funksional i
automobilave nprmjet numrit t kilometrave t kaluara.
Mso m tepr!
Teknika dhe teknologjia prparojn n mnyr t shpejt. N treg vazhdimisht

shfaqen makina t reja dhe moderne. Pr kt arsye, pr t aplikuar teknologjia moderne n
prodhimin e saj, ndrmarrja do t duhet t blej makin t re para skadimit t periudhs pr
amortizim t makins s vjetr. Pr kt qllim, do vit duhet t ndahen m shum mjete
pr amortizimin, se sa sht rrjedha vjetore e makins. Ky amortizim quhet amortizim i
prshpejtuar.
81
2.3. NDARJA E MJETEVE FIKSE
Mjetet fikse ndahen n tri grupe, edhe at:

- deponime jomateriale,
- deponime materiale dhe
- deponime afatgjata financiare.
Deponimet jomateriale jan form e deponimeve t mjeteve
t cilat kryhen n nj periudh m t gjat kohore. Ktu bjn pjes
investimet themelore, patentat, licencat, koncesionet etj.
Patenta paraqet
shpike t regjistruar. Deponimet themelore nuk jan mjete materiale, por vetm
shpenzime pr prgatitjen e dokumenteve pr marrjen e mjeteve
fikse, para se t fillojn t prdoren. Ktu bjn pjes, pr shembull,
Leja paraqet t shpenzimet pr prgatitjen e projekteve dhe dokumentacionit tjetr,
drejt t bler q t shpenzimet e trajnimit profesional dhe prsosjes s t punsuarve etj.
shfrytzohet shpikjen
e dikujt tjetr. Patentat, licencat, koncesionet paraqesin t drejta.
Patenta paraqet shpike t regjistruar, kurse t gjitha shpenzimet
rreth marrjes s saj, si e drejt pr aplikim e prfaqson marrjen e saj,
Koncesioni sipas t cils llogaritet si mjet konstant (fiks).
paraqet autorizim Leja paraqet t drejt t bler q t shfrytzohet shpikjen e
pr prdorimin e
mallrave publike dikujt tjetr.
dhe shrbimeve Koncesioni paraqet autorizim pr prdorimin e mallrave
komunale, pr publike dhe shrbimeve komunale, pr shfrytzimin e pasuris s
shfrytzimin e xeheve, pr prdorimin e hapsirn ajrore etj.
pasuris s xeheve, Deponimet materiale jan grupi m i madh dhe m i
pr prdorimin e
hapsirn ajrore etj. rndsishm i mjeteve t prhershme (fikse). Ato mund t paraqiten si
burimet natyrore (tok ndrtimi apo tok bujqsore, pyje, kullota, etj.)
ose si objekte ndrtimore, makineri, pajisje, automjete transportuese,
plantacione afatgjata, kope t bagtis e t tjert.
Deponimet afatgjata financiare jan mjete n t holla t
cilat biznesi i deponon n biznese t cilat bashkpunojn me t, pastaj
mjete t investuara n banka, n letra me vler si dhe kredi t ndara
n vend dhe jasht vendit. Kto deponime n biznes kan karakter
afatgjat.
82
2.4. MJETET RRJEDHSE (QARKULLUESE) - KAPITALI

Mjetet rrjedhse QARKULLUES
(qarkulluese) jan
ato mjete t cilat n Mjetet rrjedhse (qarkulluese) jan ato mjete t cilat n
ndrmarrje qndrojn
ndrmarrje qndrojn nj periudh t shkurtr kohore, deri n nj vit.
nj periudh t
shkurtr kohore Kto mjete n mnyr afatshkurtr, materiale dhe t vlers ndrtohen
dhe vazhdimisht n prodhimin e ri.
transformohen nga do ndrmarrje q ta kryej biznesin e saj, njkohsisht duhet
nj form n nj t ket mjete t prhershme (fikse) dhe mjete rrjedhse (qarkulluese).
tjetr.
Pr dallim nga mjetet e prhershme (fikse), t cilat kan karakter
afatgjat, mjetet rrjedhse (qarkulluese) kan karakter afatshkurta,
sepse shpenzohen menjher ose n intervale t shkurtra. Pr shembull,
stofi i prdorur njher bhet veshje dhe nuk
mund t prdoret si stof. Pr veshje t re do t
nevojitet nj pjes e re e stofit. Kto mjete kan
karakter qarkullues, q do t thot se t paktn
nj her n vit e ndryshojn formn e vet. Pr
shembull, mjetet mund t prdoren pr blerjen e
lndve t para, pr t paguar pagat e puntorve
etj. Lndt e para dhe materialet e furnizuara
prdoren n prodhimtari ku trsisht shpenzohen
pr prodhimin e mallrave dhe shrbimeve.
Pastaj, prodhimet dhe shrbime nj koh t gjat
ekzistojn n ndrmarrje n form t rezervave
t prodhimeve t gatshme deri n kohn e shitjes
apo shndrrimit n mjete financiare. Domethn,
s pari mjetet rrjedhse (qarkulluese) kan
formn e t hollave dhe shrbejn pr blerjen e
lndve t para. Pas blerjes s lndve t para
mjetet rrjedhse (qarkulluese) marrin form
materiale. Ato e mbajn formn materiale
edhe n momentin kur nga lndt e para bhet
prodhimi i gatshm, q prfundimisht pas shitjes
Stofi i prdorur n prodhimtari bhet s tyre srish t pranojn formn n t holla.
veshje
83
2.5. NDARJA E MJETEVE RRJEDHSE
Mjetet rrjedhse ndahen n katr grupe:

- mjete n t holla dhe letra me vler,
- krkesat afatshkurta t puns,
- investimet afatshkurtra financiare,
- rezervat.
N mjete n t holla bjn pjes mjetet e llogarive t
transaksionit, mjetet n arka (t hollat e gatshme), devizat dhe
llogarit e devizave etj. Ndrsa n letrat me vler bjn pjes: eqet,
aksionet, obligacionet dhe letrat e tjera me vler.
Krkesat afatshkurtra t puns kan t bjn me krkesat
e blersve t cilat formohen pr shkak t pagess s anuluar t
prodhimeve t shitura, ose pr shkak t shitjes s realizuar n kste.
Deponimet afatshkurtra financiare prbjn investimet n
ndrmarrjet e lidhura, investimet n banka, investimet afatshkurta n
letrat me vler, kredit afatshkurta t dhna n vend dhe jasht vendit
etj.
Rezervat prbhen nga lndt e para dhe materialet, pjest
rezerv, inventari i imt, prodhimet e gatshme e tjera, t cilat ruhen
n magazina si rezerv.
M Mjetet e Ndrtesat, shitoret,

J prhershme makineria, veglat
E
T
E Kapitali T hollat e gatshme, rezervat e lndve
T qarkullues t para, rezervat e prodhimeve
Figura nr. 5. Mjetet e ndrmarrjes
84
3. BURIMET DHE MNYRAT E FINANCIMIT T

BIZNESIT
3.1. KONCEPTI DHE ESENCA E FINANCIMIT T

BIZNESIT
do ndrmarrje vazhdimisht ka nevoj pr prdorimin

burimeve financiare. Kjo do t thot se n ndrmarrje realizohet
proces i vazhdueshm i financimit, i cili ndryshon varsisht nga
ndryshimit t kushteve t prdorimit t kapitalit n dispozicion.
Financimi paraqet prpjekje pr t siguruar mjete t
mjaftueshme financiare t nevojshme pr pun dhe zhvillim normal
t biznesit. Me fjal t tjera, nn financim nnkuptohet nj lloj
prpjekjeje pr pronarin e ndrmarrjes, pr ofrimin dhe prdorimin e
duhur t mjeteve t veta dhe t huaja financiare t nevojshme pr t
arritur qllimet.
N definimin e financimit jan prfshir segmentet e
mposhtme kryesore: S pari, pronari i biznesit n fillim ndrmerr
nj sr t aktiviteteve pr gjetjen e mjeteve t nevojshme pr t
filluar biznesin. Segmenti i dyt ka t bj me mnyrn e drejt t
shfrytzimit t mjeteve financiare pr shkak t arritjes s dobis
ekonomike dhe segmenti i tret, ka t bj me mnyrn dhe dinamikn
e kthimit t mjeteve financiare, nse ndrmarrja, prve mjeteve t
veta, shfrytzon edhe mjete t huaja financiare.
3.2. BURIMET VETANAKE T FINANCIMIT

Financimi nga
Financimi nga burimet vetanake sht bazuar n mjetet e
burimet vetanake
sht bazuar n pronarve t ndrmarrjeve pr t cilat nuk ekziston detyrim pr tu
mjetet e pronarve kthyer.
t ndrmarrjeve Burimet vetanake t financimit shpesh jan burime
pr t cilat nuk primare pr t siguruar funksionimin e ndrmarrjes. Themeluesit e
ekziston detyrim
ndrmarrjes, (nse jan n pyetje nj ose m shum persona fizik ose
pr tu kthyer.
juridik) prmes investimeve t veta e sigurojn vllimin e mjeteve t
nevojshme pr fillimin e biznesit.
85
Financimi nga burimet vetanake sht i bazuar n pasurit e

Kapitali i pronarit pronarve t objekteve pr t cilat nuk ka asnj detyrim pr tu kthyer.
t ndrmarrjes sht Ekzistojn shim lloje t burimet vetanake t financimit t
burim kryesor i cilat mund t ndahet n dy grupe edhe at:
financimit t biznesit.
a) Mjetet n formn e deponimeve t pronarve gjat
themelimit t ndrmarrjes:
Kapitali i pronarit t ndrmarrjes sht burimi kryesor i
financimit t biznesit. Pr t filluar nj biznes duhet t sigurohen
burime financiare (shuma minimale e prcaktuar me Ligj) n sasi dhe
Deponimet e
prbashkta
struktura t till q do t prputhen me aktivitetin dhe madhsin e
kapitali i cili ndrmarrjes. Mjetet financiare t pronarit mund t rrjedhin nga disa
formohet n baz burime: kursimet, t hollat, nga shitja e pasuris personale, t hollat
t marrveshjes nga shitja e letrave me vler, trashgimia, dhuratat etj.
ndrmjet Deponimet e prbashkta. Ndrmarrjet t cilat jan formuar
investitorve,
themelues t
nga shum themelues (si jan: shoqatat me prgjegjsi t kufizuar,
ndrmarrjes shoqatat tregtare publike etj.) fillojn me pun duke prdorur
deponimet e themeluesit. Ky kapital sht formuar mbi bazn e
marrveshjes ndrmjet investitorve, themelues t ndrmarrjes. Me
marrveshje prcaktohet lartsia e investimit t cilin themeluesi
duhet ta investoj. Deponimi i secilit partner sht vn n funksion
t arritjes s aktivitetit t ndrmarrjes, kurse efektet e operacionit i
prkasin t gjith partnerve n varsi nga
mjetet e investuara.
b) Mjetet nga kursimet t cilat
krijohen n punn e ndrmarrjes. N kto
mjete numrohen:
Fitimi sht burimi m i rndsishm
i financimit pr ndrmarrjen. Aftsia pr t
financuar punn e vet sht m e madhe, n
qoft se ndrmarrja realizon fitime m t
mdha.
Amortizimi sht nj nga mnyrat n t
cilat pronari i ndrmarrjes mund t financoj nj
Fitimi burim themelor i financimit t pjes t puns. Amortizimi si form e financimit
biznesit vjen n shprehje tek ato biznese n t cilat mjetet
ekzistuese (fikse) kan vler t lart dhe e ndjejn presionin e zhvillimit
teknik-teknologjik. Edhe pse ky burim nuk e rrit kapitalin e ndrmarrjes,
86
megjithat paraqet sasi t ,rndsishme t mjeteve pr shkak t faktit

se e kompenson vlern e shpenzuar (fikse) t mjeteve.
Nse burimet e tyre nuk jan t mjaftueshme, ather biznesi
sht i detyruar t prdor burime shtuese (t huaja) t mjeteve t
ofruara nga tregu financiar.
Tregjet financiare Biznesi

Furra e rritet
madhe
Tregjet
Kursimtart
financiare
Investimi
Furra e Biznesi para

Kursimet Kursimet vogl investimit t ri
Figura nr. 6. Ndrmarrja para dhe pas investimit
3.3. BURIMET E HUAJA T FINANCIMIT
Puna e ndrmarrjes pavarsisht veprimtaris q kryen, duhet t

mbshtetet n sasin e nevojshme t burimeve financiare. Prkundr
prparsis s madhe q e ka financimi nga burimet vetanak, praktika
tregon se sht i pashmangshm prdorimi i mjeteve nga burimet e
huaja. Burimet vetanake t mjeteve shpesh jan jo t mjaftueshme
pr investime fillestare ose pr investime n zgjerimin e puns s
ndrmarrjes.
Forma m e shpesht e financimit t puns s ndrmarrjes nga
Kredit burime t huaja jan kredit afatshkurtra dhe kredit afatgjata, si dhe
afatshkurta grumbullimi i mjeteve nprmjet emetimit t aksioneve.
jan dedikuar
pr financimin
Kredi afatshkurtra jan ato kredi periudha e kthimit e t
e nevojave cilave sht nj vit. Ato kan pr qllim financimin e nevojat rrjedhse
rrjedhse. t ndrmarrjes, sikurse jan furnizimi i materialeve t paprpunuara,
furnizimi me karburante, mirmbajtja e makineris dhe pajisjeve etj.
Ato kan pr qllim t sigurojn vazhdimsin e puns s ndrmarrjes.
87
Me kredit afatshkurtra n t vrtet

financohen shpenzimet e prditshme t
puns. Ato kthehet menjher n nj periudh
t vitit aktual.
Burimet e kredive afatshkurtra jan:
kredit komerciale, kredit nga institucionet
financiare dhe kredit nga ndrmarrje t
tjera.
Kredi tregtare formohen kur
ndrmarrja furnizon prodhime t caktuara
nga furnizuesi, kurse borxhin e kthen m
von. Detyrimet e papaguara (t hollat)
ndaj furnizuesit paraqesin kredi afatshkurtra
Banka institucion financiar pr ndrmarrjen. Pr shembull, ndrmarrja
e prodhimit t miellit furnizon miell nga
mulliri, kurse e paguan me kontrat pas 3 ose 6 muajve.
Kredi nga institucionet financiare formohen kur ndrmarrja
merr kredi me afat kthimi prej nj viti nga bankat, fondet, ndrmarrjet e
sigurimit e t tjera. Kjo kredi ka pr qllim t siguroj mjete rrjedhse
(qarkulluese) si jan: lndt e para, materialet ose prodhimet e
gatshme t destinuara pr shitje n tregti.
Kredi nga ndrmarrjet e tjera - Si burim i financimit
(kreditimit) t ndrmarrjes mund t paraqitet edhe ndrmarrje tjetr
partneri i saj afarist. Partneri afarist e krediton ndrmarrjen me qllim
q t arrij prfitim ekonomik pr vete, pr shembull, furnizimin e
Kredit afatgjata materialeve t paprpunuara, shitjen e prodhimeve t gatshme etj.
jan dedikuar Kshtu, prpunuesit e frutave dhe perimeve i kreditojn ndrmarrjet
pr zgjerimin
bujqsore, q ata t mund t arrijn prodhimtari m t madhe
ose prsosjen
e kapacitetit bujqsore, e cila sht e nevojshme pr prpunim.
ekzistues t Kredi afatgjata jan ato kredi mandati i kthimit i t cilave
ndrmarrjes. sht m shum se pes vjet. Ato i lejojn bankat pr investime t
cilat kan pr qllim t zgjerojn ose t prmirsojn kapacitetin
ekzistues t ndrmarrjeve. Ato jan dedikuar pr sigurimin e mjeteve
t prhershme (fikse) si jan: makinerit, pajisjet, mjetet bartse,
ndrtimi apo blerja e objekteve komerciale, ndrtimi i strukturave
dhe instalimeve etj.
88
Kthimi i kredive afatgjata bhet nga fitim i realizuar ose nga

mjetet e dedikuara pr amortizimin. Duke pasur parasysh se kredit
afatgjata kan karakter t investimeve, pr lejimin e tyre bankat
nga ndrmarrjet zakonisht krkojn biznes plane pr mnyrn e
shfrytzimit mjeteve financiare.
Obligacionet Obligacione korporative mund t japin ndrmarrjet e mdha
korporative jan me qllim q t vin deri te mjetet plotsuese t nevojshme pr t
letra me vler, ose financuar punn e vet. Obligacionet i blejn njerzit nga kursimet
certifikata t cilat e tyre. Ato pronarve t tyre u sjellin kompensim adekuat n form
e tregojn borxhin
e ndrmarrjes
t kamats. Ndrmarrjet t cilat japin obligacione jan t obliguara
ndaj mbajtsve e q pas nj kohe pas kalimit t kohs s caktuar ta kthejn shumn e
obligacioneve. obligacionit s bashku me kamatn. Obligacionet jan letra me vler,
ose certifikata q tregojn borxhet e ndrmarrjes ndaj bartsve t
obligacioneve. Obligacione mund t jap edhe shteti.
Aksioni sht
Aksioni sht vrtetim me shkrim t pronsis s nj pjese t
vrtetim me shkrim ndrmarrjes (shoqats aksionare).
t pronsis s nj Gjat themelimit t shoqats aksionare mbledhja e mjeteve
pjese t ndrmarrjes financiare bhet me transmetimet primare t aksioneve. Por, aksione
(shoqats aksionare). t e reja mund t transmetojn edhe ndrmarrjet ekzistuese me qllim
t mbledhjes s mjeteve t nevojshme pr t zgjeruar punn e tyre.
Kshtu, n vend q t marrin hua nga bankat, ndrmarrjet aksionare
mund t siguroj kapital nprmjet transmetimit t aksioneve.
Personat q do t blejn aksione bhen pronar t ndrmarrjes dhe
kan t drejtn pr t menaxhuar n ndrmarrje dhe t drejt pr
dividendt (varsisht nga numrit t aksioneve
q i posedojn).
Dividendi sht pjes e fitimeve
t ndrmarrjes dedikuar pr shprndarje
t poseduesve t aksioneve (aksionart).
Dividendi paraqitet si kompensim q e
marrin pronart e aksioneve t kapitalit t
investuar n ndrmarrje. Pronari i aksioneve,
Bursa n Nju-Jork
89
nse dshiron ti kthej mjetet investuara mund ti shes aksionet n

treg si letra me vler ose n burs.
5. TREGU DHE ELEMENTET E TREGUT
5.1. OFERTA
Nn ofert nnkuptohen sasit e ndryshme t mallrave dhe

Nn ofert shrbimeve t cilat bizneset duan dhe mund ti prodhojn dhe shesin
nnkuptohen pr mime t ndryshme n nj koh t caktuar.
sasit e ndryshme Dallojm ofert individuale dhe t tregut.
t mallrave dhe
Oferta individuale sht sasi e caktuar e prodhimit t caktuar
shrbimeve t cilat
bizneset duan dhe t ciln nj ndrmarrje dshiron dhe sht n gjendje ta prodhoj dhe
mund ti prodhojn shes me mime t ndryshme pr nj periudh t caktuar kohore. Pr
dhe shesin pr shembull, sasi e okollats t ciln nj ndrmarrje dshiron dhe mund
mime t ndryshme ta prodhoj dhe ta shes.
n nj koh t
Oferta e tregut paraqet sasin kumulative nga t gjitha ofertat
caktuar.
individuale n treg. Pr shembull, ofertn e tregut t okollats e
prbjn sasia e okollats t ciln t gjitha ndrmarrjeve konditore
Ligji i oferts dshirojn dhe jan n gjendje ta prodhojn dhe shesin.
manifestohet ather mimet ndikojn n furnizimin e mallrave dhe shrbimeve.
kur prodhuesit jan
Bizneset dshirojn t jen n gjendje t ofrojn m shum mallra
t gatshm t ofrojn
shum prodhime n dhe shrbime kur mimet rriten. Domethn, mimi m i lart i nj
treg me mime m t prodhimi n treg, paraqet nxitje pr prodhuesit pr rritjen e prodhimit
ulta dhe e kundrta. ose furnizimin e prodhimit. Nj tendenc e till, kur si rezultat i rritjes
s mimit t nj prodhimi ose shrbimi t veant rritet mimi i tij, n
teorin ekonomike njihet si ligji i furnizimit. Kjo sht paraqitur n
tabeln nr. 1 dhe n figurn 7.
Nr. mimi i Sasia e Prve mimit, ekzistojn
rendor prodhimit t ofruar faktor t tjer nga t cilt varet
caktuar oferta, si pr shembull, fitimet e
1 1 10 ndrmarrjes, prparimi n teknologji,
2 2 20 vllimi i prodhimit, lvizja e mimeve
3 3 30 t faktorve t prodhimit, mimet e
4 6 40 prodhimeve n lidhje me prodhimin
ton etj.
5 10 50
Tabela nr. 1
90
mimiri mimi i elasticitetit t oferts

tregut
cena 12 paraqet ndikimin e mimeve t ofruara
10 ndaj sasis s caktuara t prodhimit.
N qoft se ndryshimi n
8
mimin e nj prodhimi ka ndikim n
6 ofertn e tij, thuhet se mimi i oferts
4
sht elastik. Pr shembull, nse rritet
mimi i zogjve, pronari i nj ferm t
2
pulave do t dshiroj t prodhoj dhe
0 t shes sasi m t madhe t zogjve.
10 20 30 40 50 N rastin e kundrt, kur
Sasia e ofruar
ndryshimi i mimeve ka pak ose aspak
Figura nr. 7. Lakorja e oferts pr ndikim ndaj mimit t ofruar, bhet fjal
prodhim t caktuar pr ofert jo elastike. Pr shembull,
n qoft se rrite mimi i buks buks,
prodhuesit nuk do t tentojn q n treg t ofrojn sasi m t madhe
t buks, pr shkak t krkess relativisht t qndrueshme pr buk
nga ana e popullsis.
5.2. KRKESA
Krkesa nnkupton Ana tjetr e tregut, pavarsisht nga oferta, quhet e krkes.
sasin e mallrave dhe Krkesa nnkupton sasin e mallrave dhe shrbimeve e cila i duhet
shrbimeve e cila i konsumatorve (biznesit, shtetit dhe amvisrive) q ta blejn pr t
duhet konsumatorve prmbushur nevojat e tyre, n koh t caktuar, nn kushte dhe mim
q ta blejn pr t
t caktuar.
prmbushur nevojat
e tyre, n koh t Dallohen dy lloje t krkess, si jan: krkesa individuale
caktuar, nn kushte dhe krkesa e tregut.
dhe mim t caktuar. Krkesa individuale paraqet sasin e prodhimit ose shrbimit
t ciln nj person (ose nj biznesi) dshiron dhe sht n gjendje t
paguaj mimin e tij brenda nj periudhe t caktuar kohore.
Krkesa e tregut paraqet prmbledhje t t gjitha krkesave
individuale pr mallra ose shrbimeve t caktuara t cilat jan t
nevojshme n moment t caktuar t tregut.
91
Krkesa nuk sht madhsi

Nr. mimi i Sasia e konstante. Ajo ndryshon me kalimin e
rendor prodhimit t krkuar kohs varsisht nga shum faktorve.
caktuar
Faktort m t rndsishm t cilt
1 25 10 prcaktojn madhsin dhe strukturn
2 14 20 e krkess jan: lartsia i mimeve t
3 5 30 mallrave dhe shrbimeve si dhe fuqia
4 3 40 blerse e konsumatorve, d.m.th.
5 1 50 lartsia e t ardhurave t tyre. sht e
kuptueshme se kur do t rritet mimi
Tabela nr. 2 i nj prodhimi, sasia q krkohet n
treg nga ai prodhim do t ulet dhe
anasjelltas (shih tabeln nr. 2 dhe
mimi i figurn nr. 8.). Ky raport i krkess dhe
dobroto
prodhimit 30
i mimeve sht i njohur gjithashtu si
Ligji i krkess.
20
Sa ka t bj me ndikimin
e lartsis s t ardhurave t
konsumatorve ndaj krkess, sht
10 e qart se nse t ardhurat rriten,
njerzit do t ken m shum para pr
0
t shpenzuar. N kt rast, ato do t
10 20 30 40 50 dshirojn dhe do t mund t jen n
Sasia e krkuar gjendje t blejn sasi m t mdha t
mallrave ose shrbimeve prkatse.
Figura nr. 8 Lakorja e krkess pr nj Krkesa pr nj prodhim n
prodhim t caktuar
treg mund t ndryshoj si pasoj e
ndryshimit t mimit t nj prodhimi
(substitutit). Pr shembull, n qoft se
rritjet mimi i puterit, krkesa e tij do t bjer, por do t rritet krkes
e substitutit t tij - margarins.
Ndikimi i ndryshimit n mim mbi shumn e krkuar t nj
prodhimi t veant quhet elasticitet i mimit t krkess. Varsisht
prej kategoris s prodhimit, respektivisht a sht e nevojshme pr
ekzistenc ose jo, elasticiteti i mimit sht i ndryshm. Te prodhimet
q jan prdorur pr t prmbushur nevojat elementare, elasticiteti
i mimi t krkess sht shum i vogl, ndrsa pr prodhimet
luksoze sht i madh. Pr shembull, ndryshimi i mimit t buks
92
nuk do t ket ndikim t madh n sasin q do t krkohet n treg

(krkesa pr ushqim do t mbetet e njjt). Por, n qoft se mimi
i benzins shnon rritje, ather njerzit m pak do ti prdorin
automjetet e tyre dhe do t tentojn t prdorin alternative t tjera t
mjeteve t transportit (autobus, biiklet etj.), q do t rezultoj me
reduktim t krkess pr benzin.
Intensiteti i ndryshimit t krkess nn ndikim t ndryshimeve
n sasin e t ardhurave quhet elasticitet i t ardhurave t krkess.
Intensiteti i ndryshimit t krkess t nj prodhimi t preken
nn ndikimin e mimit t nj prodhimit quhet elasticitet i kryqzuar
i krkess.
5.3. EKUILIBRI I MIMIT
do prodhim ose shrbim q ofrohet n treg ka mimin e vet.

mimi sht i shprehur numerikisht n valut (denar, euro, dollar
etj). Pr shembull, nj libr kushton 250 denar. mimi sht shuma
e t hollave t ciln shitsi e pret ta marr nga blersi n shitjen e
mallrave ose shrbimeve. Pr blersin, mimi paraqet shumn n t
holla q duhet t paguhet pr njsi t mallrave ose shrbimeve.
Me mimin shprehet vlera e prodhimit ose t shrbimit,
ose vlera tregtare e faktorve t prodhimit q jan prdorur pr t
prodhuar nj njsi t mallrave dhe shrbimeve. Sipas ksaj, mund t
thuhet se mimi paraqet shprehjen e vlers n t holla t prodhimit
ose t shrbimit.
Shpenzimet e bra pr prodhimin e mallrave dhe shrbimeve
jan shprehur nprmjet mimeve t tyre. mimet japin informacione
t cilat i ndihmojn prodhuesve dhe konsumatorve pr t marr
vendime. mimet e larta, pr shembull, i inkurajojn konsumatort
pr t reduktuar blerjet, apo pr t gjetur nj zvendsim t
prshtatshm, kurse prodhuesit pr t rritur prodhimin. mimet
e ulta kan ndikim t kundrt. Derisa mimi i lart ndikon ndaj
prodhuesve pr t prodhuar m shum, ai ndikon ndaj blersve
t blejn m pak. Nga ky aspekt, me sa duket blersit dhe shitsit
nuk do t bien dakord mbi sasin e mallrave dhe shrbimeve
q ata dshirojn ti blejn ose shesin. Por n realitet ka nj
mimi me t cilin shitsit dshirojn t shesin sa m shum se sa
konsumatort dshirojn t blejn. Ky sht mimi ku priten lakoret e
93
oferts dhe krkess pr nj prodhim t caktuar, pra pika ku furnizimi

i nj prodhimi t prputhen me krkesn e tij n treg. Kt pik
ekonomistt e quajn ekuilibr t mimeve (mim i balancimit, ose
mim pr pastrimin e tregut). N figurn nr. 9, kjo sht pika A me
mim prej 3 p.e..
mimi i prodhimit /
mimi i tregut
oferta krkuar
mimi i ekuilibruar
sasia e ofruar dhe e

krkuar
Figura nr. 9. Pastrimi i tregut
Gjat do mimi tjetr, ekuilibri i tregut rregullohet, ather

themi se tregu ka munges ose tepric t prodhimit.
Mungesa ndodh kur blersit duan t blejn m shum se
sa shitsit duan t shesin, respektivisht krkesa sht m e madhe
se oferta e prodhimit t caktuar. N kushte t tilla, ngase ekziston
konkurrenc ndrmjet blersve, mimi shkon deri n nivelin e
ekuilibrimit.
Teprica ndodh kur prodhuesit duan t shesin m shum se
sa blersit duan t blejn ose oferta sht m e madhe se krkesa.
N kt rast, konkurrenca ndrmjet prodhuesve i shtyn mimet dhe i
vendos deri n nivelin e vet ekuilibrues.
94
5.4. FORMIMI I MIMEVE
mimi i bazuar ndaj shpenzimeve. Kjo mnyr e prcaktimit

t mimeve niset nga supozimi themelor se niveli i mimeve duhet
t mbuloj shpenzimet e puns s biznesit. Ktyre shpenzimeve i
shtohet shuma e caktuar (prqindja) e fitimit, q paraqet shprblim pr
punn e shpenzuar t pronarit, q konsiderohet si optimal n kushte
t dhna n t cilat punon biznesi. Pr shkak t prcjelljes relative
t shpenzimeve n evidencn e bizneseve,
formimi i till i mimeve mund t aplikohet
mjaft n praktik.
N praktik aplikohet norma e fitimit
elastik, q do t thot, shpenzimeve i shtohet
prqindja e fitimit, varsisht nga kushtet
e tregut (llogaritet prqindja m e vogl
ose m e madhe e fitimeve varsisht prej
konkurrencs dhe mimet e tregut).
mimi i themeluar n baz t
parimit t tregut. Baza pr prcaktimin
Ndryshimi i mimit t benzins e mimeve n kushte t ekzistimit t
marrdhnieve t tregut konkurrues, sht
raporti n mes krkess dhe oferts, me
rast mund t ndodhin situatat e mposhtme:
1. N kushtet e ekzistimit t oferts fikse t prodhimeve n
treg, me zvoglimin e krkess dhe oferts (krkesa mbetet e njjt),
zvoglohet mimi i prodhimit;
2. Ndryshimi i oferts gjat krkess fikse gjithashtu ndikon
edhe n ndryshimin e mimeve. N t vrtet, rritja e oferts on n
zvoglimin e mimeve dhe anasjelltas.
3. N ndryshimin e krkess dhe oferts mund t ndodhin
raporte t ndryshme varsisht prej intensitetit t ndryshimeve. Kshtu,
si tipike mund t merren katr raporte themelore:
- gjat rritjes s barabart t oferts dhe krkess s prodhimit
mimi i prodhimit mbetet i pandryshuar;
95
- rritja m e madhe e krkess nga oferta t nj prodhimi t

caktuar on n rritje t mimit t tij;
- intensiteti m i madh i rritjes s oferts se sa krkess s
prodhimit on n zvoglim t mimit t tij dhe
- reduktimi i krkess dhe oferts s prodhimit me t njjtin
intensitet nuk shkakton ndryshim n mimin e prodhimit.
Politika e mimeve - Bizneset shpesh zhvillojn politikat e
tyre pr mimet pr arritjen e vllimit t lart t shitjeve, e me kt
edhe fitime m t mdha.
Nn politikn e mimeve nnkuptohet gjetja e kritereve t
cilat do t bazohen n qasjen konkrete t biznesit ndaj sjelljes s
vendimeve mbi mimet. Me politikn e mimeve para s gjithash
duhet t prcaktohet procedura n procesin e sjelljes s vendimeve mbi
mimet. Pr shembull, q t bhet ndikim n psikologjin e blersve
pr t bler prodhime t caktuara jan prdorur t ashtuquajtura
mime psikologjike. mimet e tilla jan mimet udhheqse, mimet
trheqse, mimet prestigje, mimet tek etj.
a) mimet udhheqse - Shum biznese, sidomos
supermarketet, prkohsisht i lirojn mimet e disa prodhimeve (t
cilat jan t njohura, t renomuara dhe shpesh t blera), me qllim q
ti trheqin blersit. Prodhimet, mimet e t cilave jan ulur, quhen
mime udhheqse (lidere). Ideja sht q me mime t ulta t
prodhimeve t trhiqen blersit q t hyjn n dyqan pr t bler t
ashtuquajturit lider, por me kt rast t blejn prodhime t tjera
me mime t rregullta. Rezultati t cilin e pret shitorja sht t
rritet vllimi i shitjeve, e n kt mnyr fitimi.
b) mimet trheqse - Zgjedhet nj prodhim atraktiv dhe n
mnyr drastike i ulet mimi. Qllimi nuk sht q t rritet shitja e
ktij prodhimi, por t trhiqet vmendja e blersit q t hyj n dyqan
dhe dal nga ai duke bler prodhime t tjera, mimi i t cilave nuk
sht zvogluar.
c) mimet prestigjioze - Jan mimet t cilat formohen n
nivel t lart. Aplikohen te prodhimet te t cilat konsumatort e
96
vrtetojn statusin e tyre. M shpesh prdoren

n shitoret q shesin prodhime me marka
prestigjioze, kurse konsumatort trhiqen me
mim mjaft t lart.
d) mimet tek Kto jan mime
t cilat shpesh prfundojn me numrin 9,
me ka krijojn iluzion t mimeve t ulta.
Kto mime vlejn pr t gjitha prodhimet,
me prjashtim t prodhimeve luksoze dhe t
natyrs t qndrueshme.
mimi tek
5.5. DEFINIMI DHE ESENCA E TREGUT
Termi treg do t thot shkmbim i organizuar i mallrave,

Termi treg do t
shrbimeve, parave, kapitalit, letrave me vler, informacionit etj,
thot shkmbim i
organizuar i mallrave, midis subjekteve ekonomike n nj ekonomi.
shrbimeve, parave, Ai paraqet unitetin e pandashm t krkess dhe oferts. Tregu
kapitalit, letrave me ndodh do her kur do t takohen oferta dhe krkesa e aft pagesore.
vler, informacionit Termi tregu nuk ka t bj vetm me vendin ku bhet shkmbimi i
etj, midis subjekteve
prodhimit dhe shrbimit, sikurse jan shitoret, restorantet, tregjet pr
ekonomike n nj
ekonomi. pem dhe perime etj., por me t gjitha mnyrat dhe format e tjera t
shkmbimit si jan: porosia me telefon, blerja nprmjet katalogut,
blerja nprmjet internetit, blerja duke shfrytzuar makinn
automatike etj.
N kmbim formohen mimet si rezultat i bilancit t krijuar
midis krkess dhe oferts. Nga ktu kemi ardhur n prfundim
se termi tregu i referohet katr aspekteve. S pari, trsia e akteve
t kmbimit midis subjekteve ekonomike n nj ekonomi. S dyti,
marrdhniet konkurruese midis subjekteve ekonomike. S treti,
ekzistenca e tregut integral nn t cilin nnkuptohet: tregu i mallrave
dhe shrbimeve, tregu i parave, tregu i puns, tregut i kapitalit etj.,
dhe s katrti, formimi i lir i mimeve nn ndikimin e krkess dhe
oferts.
97
Kur tregu respektivisht oferta, krkesa dhe mimet e zgjidhin

problemin qendror ekonomik: ka, si dhe pr k prodhohet, themi
se ekziston ekonomi e tregut, karakteristika kryesore e s cils sht
shkmbimi vullnetar. Lnd e kmbimit vullnetar ndrmjet njerzve
t tregut jan mallrat dhe shrbimet.
Jeta jon varet nga shum njerz t cilt kurr nuk i takojm,
por t cilt prodhojn e ushqim, veshje dhe mallra e shrbime t
tjera t cilat jan t domosdoshme pr ne. Si nj ekip i madh, kta
njerz kryejn detyra t veanta dhe e bjn s bashku at q askush
nuk mund ta bj. Prve ksaj, tregjet u mundsojn ndrmarrjeve
dhe individve (amvisrive), t cilt i posedojn burimet (punn,
kapitalin, tokn dhe ndrmarrsin) vullnetarisht ti kmbejn, me
ka t dyja palt, bizneset dhe individt, realizojn fitim. N figurn
nr. 10. sht paraqitur se si amvisrit u sigurojn pun dhe faktor t
tjer ndrmarrjeve prodhuese n njrn an, dhe i blejn prodhimet
dhe shrbime e prodhuara nga bizneset, n ann tjetr. Domethn,
njerzit jan t punsuar n biznese, duke ia
dhn punn e tyre bizneseve, kurse kto nga
ana tjetr iu paguajn rroga. Disa amvisri
ua shesin bizneseve dhe faktorve t tjer t
prodhimit, pr ka bizneset gjithashtu bjn
pagesa. Pr shembull, amvisrit bujqsore
e prpunojn tokn, kurse kulturat e fituara:
rrushi, gruri, duhani etj., ua shesin bizneseve t
cilat i prpunojn n prodhime prfundimtare
si jan vera, buka, cigaret etj. N kt rast,
amvisrit e prbjn furnizimin e tregut t
faktorve t prodhimit. Kur amvisrit i blejn
mallrat dhe shrbimet nga bizneset (veshje,
Tregu i prodhimeve bujqsore
ushqim, cigare, etj.), ato e prbjn krkesn
e tregut pr mallra dhe shrbime. Bizneset, nga ana tjetr, kur do t
furnizohen me pun dhe me faktor t tjer t prodhimit, prodhojn
dhe shesin mallra dhe shrbime t cilat u nevojiten amvisrive, q
paraqet ofert t tregut pr prodhime dhe shrbime.
98
Tregu i prodhimeve dhe Pro

t
me shrbimeve dhi
rbi me
e sh T t dh
et dh u
i
mi e eb a r d
es
hr
dhim n s
Ko visri
v izn hurat bim
Pro esi
t
et
am
Amvisrit Biznesi/ prodhimi
konsumator/pronar t i mallrave dhe
burimeve shrbimeve
T
a
am rdhur gat
v is at e
bur Puna riv Rro he
ime hed e a d era
te Tregu i faktorve Pun et e tj
tjer im
a
t prodhimit bur
Figura nr. 10. Rrjedha e parave, burimeve dhe prodhimeve
Si mund t shihet n figurn nr. 10, parat drejtohen prej

amvisrive kah bizneset pr kmbim t mallrave dhe shrbimeve.
Bizneset u paguajn rroga puntorve dhe faktor t tjer t cilt i
prdorin n procesin e prodhimit.
5.6. LLOJET E TREGJEVE
N shkencn ekonomike ekzistojn klasifikime dhe ndarje

Ndarja kryesore
e tregut: tregu i
t shumta t tregjeve n baz t kritereve t ndryshme, e prej ktu
prodhimeve dhe dallohen edhe lloje t ndryshme t tregjeve.
shrbimeve; tregu Varsisht nga lloji i shitjes n treg dhe qllimin e tij, dallojm:
i faktorve t - tregun e prodhimeve dhe shrbimeve;
prodhimit (tregu - tregun e faktorve t prodhimit (tregun e parave,
i parave, kapitalit
dhe puns)
kapitalit dhe puns).
Tregu i prodhimeve dhe shrbimeve sht shkmbimi vullnetar
ndrmjet konsumatorve dhe bizneseve. Konsumatort bjn
shkmbimin e parave t tyre pr mallra dhe shrbime t prodhuara
99
nga ana e bizneseve. Ky treg quhet edhe tregu i konsumit individual,

sepse konsumatort, individt dhe amvisrit blejn mallra dhe
shrbime pr t plotsuar nevojat e tyre individuale.
Tregu i faktorve t prodhimit sht shkmbimi vullnetar midis
pronarve t burimeve dhe bizneseve. Bizneset i kmbejn parat pr
birimet e amvisrive (punn, kapitalin, tokn dhe ndrmarrsin). Ky
treg sht i njohur edhe si shrbim i konsumit n treg, pra biznes i
konsumit. Tregu i faktorve t prodhimit mund t paraqitet n shum
lloje, varsisht nga cili burim sht subjekt i shitjes.
Llojet e tregjeve sipas madhsis s rajonit, respektivisht
ndarja nga aspekti rajonal, n thelb fillon nga supozimi se prodhime
t caktuara jan realizuar n rajon m t vogl apo n rajon m t
madh. Nga ky aspekt, konsiderohet se ekzistojn kto lloje (tipa) t
tregjeve:
a) Tregu lokal, paraqet rajon t kufizuari cili zakonisht i
referohet nj vendbanimi t vogl t tregut, qytetit ose komuns.
b) Tregu rajonal prfshin disa tregje lokale t cilat kan
karakteristika t ngjashme dhe jan t lidhura territorialisht. Pr
shembull, rajoni i Ohrit dhe Strugs sht karakteristik pr shkak t
karakterit hotelier-turistik.
c) Tregjet kombtare jan t prcaktuara nga kufijt kombtar
t shtetit. N t vrtet ato prfaqsojn tregje t nj shteti n t cilat
shitja realizohet nn ndikimin e oferts dhe krkess kombtare.
d) Tregu ndrkombtar N kt treg shitblerja zhvillohet
midis subjekteve t vendeve t ndryshme. Tregu ndrkombtar mund
t ket karakter rajonal dhe global. N tregun rajonal ndrkombtar
marrin pjes blersit dhe shitsit nga disa vende n rajon, kurse n
tregun global marrin pjes shum vende t bots.
Sipas dimensionit kohor kur realizohen marrdhniet n treg,
ekzistojn kto lloje t tregjeve: tregu n kaluarn, tregu i tashm dhe
tregu i ardhshm. Gjithsesi, marrdhniet midis krkess dhe oferts
n nj periudh t caktuar kohore jan t rndsishme pr shqyrtimin e
100
analizave t cilat jan t nevojshme pr t prcaktuar lvizjet

e ardhshme t veprimtarive t subjekteve ekonomike (bizneseve).
Ekzistojn edhe kritere t tjera pr ndarjen e tregut. Kshtu,
pr shembull, sipas mnyrs s organizimit t shitjes, dallojm disa
llojeve t ndryshme t tregjeve t organizuara: panairet, bazaret,
ankandet, tregjet me shumic etj.
5.7. FUNKSIONET E TREGUT
Pra, sa sht nj treg i dobishm, mund t konstatojm

nprmjet funksioneve t tij:
Tregu n mnyr objektive i kontrollon: prodhimet,
shrbimet, kapitalin, punn etj. N qoft se nj prodhues bn
shpenzime shum t larta t prodhimeve ai nuk mund ti shes, sepse
konsumatort do t blejn prodhime t lira nga prodhues t tjer.
Tregu inkurajon prodhuesit q t kujdesen pr rritjen e
cilsis s mallrave dhe shrbimeve me ka konsumatort do ti
knaqin nevojat e tyre n nj nivel m t lart, d.m.th. t rrit cilsin
e jets. Nprmjet zgjerimit t asortimentit rritet liria e zgjedhjes s
konsumatorve. Dshirat dhe shijet e konsumatorve jan thellsisht
subjektive, kurse konkurrenca e tregut q ekziston n t, me ofert t
larmishme dhe t pasur, arrin tek ata.
Forc kryesore lvizse n treg sht konkurrenca. Q t
ken sukses n treg, bizneset prpiqen pr t rritur efikasitetin e tyre:
aplikojn teknologji t reja, i prsosin mnyrat se si n mnyr efikase
t arrijn te konsumatort duke prmirsuar cilsin e prodhimeve
dhe shrbimeve.
Tregu inkurajon bizneset q t kujdesen pr pun m
ekonomike. Edhe ky funksion sht i lidhur me funksionimin e
konkurrencs, duke ndikuar n bizneset pr t reduktuar konsumin
e materialeve dhe t energjis, pr t kujdesur n zvoglimin e
mbeturinave, pr zvoglimin e ndotjes s mjedisit.
N treg paraqiten edhe disa dukuri negative: monopolizimi,
konkurrenca jo lojale, ngjeshja e mimeve etj.
- Kur nj biznes sht ofruesi i vetm i mallrave ose
shrbimeve, ose e formon pjesn m t madhe t oferts dhe imponohet
ndaj konsumatorve me mime t formuara monopoliste n nivel
101
m t lart, thuhet se biznesi ka monopol t tregut (konsumatort jan

sjell n nj situat q t pranojn mime t tilla pr shkak t liris s
kufizuar t zgjedhjes). Kjo dukuri pengohet me kontroll t mimeve
t ndrmarrjeve t monopolit nga shteti (ligje anti monopolistike).
- Konkurrenca jolojale midis bizneseve n t vrtet sht
konkurrenc e pandershme: prhapja e informacioneve jo t sakta n
lidhje me cilsin e mallrave dhe shrbimeve t konkurrentve, kurse
madje edhe mashtrimi i konsumatorve n mnyr q t njolloset
konkurrenca.
- Oferta e mimeve sht fenomen negativ q ndodh kur disa
biznese me zvoglimin e prkohshm t oferts ose prdorimit t disa
prparsive momentale n treg, bjn rritjen artificiale t mimeve.
Kur ndodhin rregullime m t mdha n treg, ndrhyn shteti
pr t rivendosur marrdhniet normale n treg.
KONCEPTET KRYESORE:
MJETET FIKSE
MJETET RRJEDHSE
AMORTIZIMI
KREDIT AFATSHKURTRA
KREDIT AFATGJATE
AKSIONI
OBLIGACIONI KORPORATIV
OFERTA
KRKESA
MIMI
MIMI I EKUILIBRUAR
TREGU
102
PRMBLEDHJA 4.
Mjete fikse jan ato t cilat mbesin n ndrmarrje n nj periudh m t gjat kohore
duke u shpenzuar gradualisht. Mjete rrjedhse jan ato mjete t cilat n ndrmarrje qndrojn
nj periudh t shkurtr dhe vazhdimisht transformohen nga nj form n nj form tjetr.
Amortizimi e prfaqson vlern e humbur t mjeteve fikse kur vjetrohen ose kur
harxhohen.
Forma m e shpesht e financimit t ndrmarrjes me mjete nga burime t huaja jan
kredit afatshkurta dhe afatgjata, por rrall edhe me grumbullimin e mjeteve nprmjet
emetimit t aksioneve ose lshimit t obligacioneve.
Shpenzimet fikse gjithmon mbeten t njjta, pa marr parasysh numrin e mallrave
dhe shrbimeve t prodhuara. Ato ekzistojn edhe ather kur ndrmarrjet nuk punojn. Pr
dallim nga shpenzimet fikse, shpenzimet variabile ndryshojn me ndryshimin e vllimit t
prodhimit.
Shpenzimet e prgjithshme paraqesin shumn ndrmjet shpenzimeve fikse dhe
shpenzimeve variabile, ndrsa shpenzimet e prgjithshme pr njsi (shpenzimet mesatare)
fitohen kur shpenzimet e prgjithshme do t realizohen n raport me sasin e produkteve t
prodhuara.
mimi sht shuma e parave kur blersi duhet tia paguaj shitsit pr njsi mallrash
ose shrbimesh.
Tregu realizohet kur njerzit dhe bizneset vullnetarisht bjn kmbim me njri-tjetrin.
M e rndsishme sht ndarja e tregut n treg t mallrave dhe shrbimeve dhe treg t
faktorve t prodhimit.
1. Shpjegoni cilat jan mjeteve fikse, e cilat jan mjetet rrjedhse?

2. Shpjegoni si llogaritet amortizimi?
3. Prshkruani funksionimin e biznesit nga burimet vetanake.
4. Prshkruani financimin e biznesit nga burimet e huaja.
5. Bni dallimin mes shpenzimeve fikse dhe shpenzimeve variabile.
6. Shpjegoni far sht mimi i ekuilibruar?
7. Shpjegoni si formohen mimet?
8. ka nnkuptoni me termin tregu dhe cilat lloje t tregjeve ekzistojn?
103
104
Tema 5 - Shpenzimet
TEMA 5 SHPENZIMET
PRMBAJTJA E TEMS:
Koncepti dhe thelbi i shpenzimeve

Klasifikimi dhe llojet e shpenzimeve
Shpenzimet n baz t vllimit t prodhimit
Shpenzimet margjinale
Ndarja e shpenzimeve natyrore
Shpenzimet e vrteta, t planifikuara dhe standarde
Rndsia e shpenzimeve
QLLIMET E MSIMIT:
t definoni konceptin shpenzimet;

t prcaktoni shpenzimet variabile;
t prcaktoni shpenzimet fikse;
t kuptoni rndsin e shpenzimeve;
t llogaritini shpenzimet e prgjithshme n pun;
t prcaktoni karakterin e shpenzimeve;
t kuptoni shpenzimet margjinale
105
Tema 5 - Shpenzimet
106
Tema 5 - Shpenzimet
1. KONCEPTI DHE THELBI I SHPENZIMEVE
do ndrmarrje, pa marr parasysh nse bhet fjal pr

ndrmarrje t vogl, t mesme ose t madhe, ose do ndrmarrje e
cila merret me prodhimtari ose me tregti, pr realizimin e aktivitetit
t vet angazhon faktort e prodhimit (inputet): punn, kapitalin,
Shpenzimet jan tokn dhe ndrmarrsin. Kjo nga ana e vet shkakton shpenzime,
dhniet e parave respektivisht t dhna n t holla, t cilat ndrmarrja patjetr
respektivisht pagesa duhet ti bjn pr t prodhuar prodhime finale dhe shrbime pr
t cilat ndrmarrja i
bn pr angazhimin
treg. Kshtu, pr shembull, fabrika pr prodhimin e kpucve bn
e faktorve t shpenzime n t holla pr rrogat e puntorve, pr shfrytzim t
prodhimit. energjis, furnizim t lndve t para dhe materialeve (lkur, gom,
plhur, ngjitse, ngjyr etj.). Megjithat, prve ktyre shpenzimeve
t cilat kan t bjn me prodhimtarin e drejtprdrejt, si jan:
shpenzimet e shitjes, shpenzimet pr magazinim t lndve t para
dhe materialeve, pr deponim t prodhimeve
t gatshme, shpenzimet e organizimit s
biznesit, pr propagand dhe reklama, pr
kamata, sigurim, qira etj. Edhe pse kto
shpenzime jan t lidhura drejtprdrejt me
procesin e prodhimit, megjithat ekzistimi i
tyre sht i domosdoshm, sepse e sigurojn
funksionimin normal t biznesit.
Mund t thuhet se shpenzimet
paraqesin harxhime t paraqitura n t holla,
makina, vegla, pajisje, lnd t para, harxhime
Llogaritja dhe analiza e shpenzimeve t energjis, shrbimeve t marra nga bizneset
e tjera, t puns s puntorve etj. Ky n t
vrtet sht shpenzim i br pr prodhimtari t nj sasie t caktuar
t prodhimeve dhe shrbimeve. Sipas ksaj, t gjitha shpenzimet e
bra pr prodhimtarin e prodhimeve dhe shrbimeve, s bashku me
shpenzimet e transportit e formojn mimin e tyre t kostos.
107
Tema 5 - Shpenzimet
2. KLASIFIKIMI DHE LLOJET E SHPENZIMEVE
2.1. SHPENZIMET SIPAS VLLIMIT T PRODHIMTARIS
Shpenzimet fikse jan ato shpenzime t cilat mbeten t

Shpenzimet pandryshuara, pa marr parasysh programin e vllimit t prodhimtaris.
fikse mbeten t
njjta, n shuma
Karakteristika themelore e shpenzimeve fikse sht ajo se ato jan
t pandryshuara, t pavarura nga shkalla e angazhimit t kapacitetit, respektivisht
pa marr parasysh nga ajo se vall prodhimtaria e prodhimeve dhe shrbimeve rritet
a zmadhohet ose ose zvoglohet. Shpenzimet fikse ekzistojn madje edhe ather kur
reduktohet madhsia ndrmarrja nuk punon. Shpenzime t tilla jan marrja me qira e toks
e prodhimit t
t mirave dhe
dhe e objekteve, shpenzimet pr mirmbajtje, amortizim, kamatat e
shrbimeve. kredive t marra afatgjata, sigurimi i mjeteve, shpenzimet pr shitje,
shpenzimet pr hartimin e planeve e tjera. Pr shembull, nse biznesi
nuk disponon me hapsirn e vet afariste, mund t marr me qira
nj ndrtes afariste pr t ciln duhet t paguaj qira prej prpara,
si kompensim mujor ose vjetor fiks. E njjta gj ndodh edhe me
makinn ose mjetin transportues t marr me qira.
Kur shuma e shpenzimeve t prgjithshme fikse do t
pjestohet me sasin e prodhimeve, fitohen shpenzimet mesatare
fikse, respektivisht shpenzimet pr njsi t prodhimit. Shpenzimet
mesatare fikse llogariten sipas ksaj shprehjeje:
SHPF SHMF shpenzimet mesatare fikse

SHMF = SHPF shpenzimet e prgjithshme fikse
VP VP- vllimi i prodhimtaris
Kur rritet vllimi i prodhimtaris, do t thot se shpenzimet

fikse shprndahen n sasi t mdha t prodhimeve t prfituara.
Madhsia e tyre sht n proporcion t kundrt me ndryshimet n
vllimin e prodhimtaris. Nse vllimi i prodhimtaris rritet, vllimi
i shpenzimeve fikse pr njsi t prodhimit zvoglohet. Nse vllimi
i prodhimtaris zvoglohet, vllimi i shpenzimeve fikse pr njsi t
prodhimit rritet. Shpenzimet fikse mund ti ilustrojm n mnyr
tabelare dhe grafike sipas shembullit n vijim (Tabela nr. 3).
108
Tema 5 - Shpenzimet
Shpenzimet fikse
Sasia e prodhimeve Shpenzimet e prgjithshme Shpenzimet mesatare fikse
fikse
0 12 ---
1 12 12
2 12 6
3 12 4
4 12 3
5 12 2,4
Tabela nr. 3
Shpenzimet Shpenzimet
20 20
15 15
10 10
5 5
0 0
0 1 2 3 4 5 0 1 2 3 4 5
vllimi i prodhimit vllimi i prodhimit
Figura nr. 11 Shpenzimet e Figura nr. 12 Shpenzimet

prgjithshme fikse mesatare fikse
Shpenzimet variabile - Shpenzimet variabile jan shpenzime

t cilat trsisht varen nga ndryshimi i vllimit t prodhimit. Ato
rriten me rritjen e produktivitetit, kurse zvoglohen me zvoglimin
e tij. Shpenzime t tilla jan shpenzimet e lndve t para dhe
materialeve, t karburanteve dhe energjis, shpenzimet pr pagat e
puntorve etj. Pr shembull, n qoft se pr prodhimin e 1.000 kg
okollat jan t nevojshme 600 kg kakao, ather pr prodhimin
shtes t 500 kg okollat do t do t shpenzohen edhe 300 kg kakao.
Shpenzimet variabile drejtprdrejt jan t lidhura me prodhimtarin
109
Tema 5 - Shpenzimet
dhe si t tilla marrin pjes n vlern e tyre t prgjithshm n

prodhimin e ri.
Kur shpenzimet variabile do t ndahet nga e sasia e prodhimeve
t mallrave dhe shrbimeve, fitohen shpenzimet mesatare variabile,
ose shpenzimet variabile pr njsi t prodhimit (shiko Tabeln 4).
ShMV shpenzimet mesatare variabile

ShPV
ShMV = ShPV shpenzimet e prgjithshme variabile
VP VP- vllimi i prodhimtaris
Shpenzimet e prgjithshme dhe mesatare variabile

Shpenzimet e prgjithshme Shpenzimet e prgjithshme Shpenzimet e prgjithshme
variabile variabile variabile
0 0 ---
1 150 150
2 240 120
3 300 100
4 380 95
5 550 110
Tabela nr. 4
shpenzimet shpenzimet
600
200
500
150
400
300 100
200
50
100
0 0
0 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5
vllimi i prodhimit vllimi i prodhimit
Figura nr. 13 Shpenzimet e Figura nr. 14 Shpenzimet

prgjithshme variabile mesatare variabile
110
Tema 5 - Shpenzimet
Nga tabela shihet se shpenzimet e prgjithshme variabile

rriten me rritjen e vllimit t prodhimit, nga 150 p.e. pr sasin e
par t prodhimeve deri n 550 p.e. pr sasin e pest t prodhimeve,
ndrsa shpenzimet mesatare variabile n fillim kan tendenc t
uljes, kurse pastaj kan tendenc t rritjes, q ndodh pr shkak t
mbingarkess s kapacitetit t prodhimit (ky fenomen quhet Ligji pr
rnie e t ardhurave).
Shpenzimet variabile mund t reagojn n mnyra t ndryshme
n vllimin e prodhimit, respektivisht mund t rriten me dinamikn e
njjt si edhe rritja e vllimit t prodhimit, mund t rriten m shpejt
ose m ngadal se rritja e vllimit t prodhimit. Sipas ksaj, ato mund
t jen proporcionale, progresive dhe degresive.
Shpenzimet variabile proporcionale
jan ato shpenzime variabile t cilat ndryshojn
n mnyr proporcionale me ndryshimet n
vllimin e prodhimit. do rritje e prodhimit
shkakton rritje proporcionale t shpenzimeve
variabile dhe anasjelltas, do zvoglim i vllimit
t prodhimit on n ulje proporcionale t
shpenzimeve variabile. Pr shembull, n qoft
se vllimi i prodhimit sht rritur 20%, edhe
shpenzimet variabile do t rriten 20%. Kto
shpenzimet pr njsi t prodhimit (shpenzimet
proporcionale mesatare variabile) mbeten t
njjta.
Shpenzimet variabile progresive jan ato
Shpenzimet duhet t zvoglohen shpenzime t cilat jan rritur m shpejt se rritja e
vllimit t prodhimit. Pr shembull, n qoft se
vllimi i prodhimit sht rritur 20%, kto shpenzime do t rriten 25%.
Shpenzimet variabile progresive pr njsi t prodhimit (shpenzimet
mesatare progresive variabile) rriten n mnyr progresive, pr shkak
t barrs s kapacitetit.
111
Tema 5 - Shpenzimet
Shpenzimet variabile degresive jan ato shpenzime t cilat

rriten m ngadal n raport me rritjen e vllimit t prodhimit. Pr
shembull, nse prodhimi sht rritur 20%, kto shpenzime do t
rriten 15%. Shpenzimet variabile degresive pr njsi t prodhimit
(shpenzimet mesatare variabile degresive) zvoglohen me rritjen e
prfshirjes s kapaciteteve dhe rritjen e vllimit t prodhimit.
Shpenzimet e prgjithshme jan shuma e shpenzimeve fikse
Shuma mes dhe variabile (shih Tabeln 5.). Shpenzimet e prgjithshme mesatare
shpenzimeve fikse do t fitohen kur shpenzimet e prgjithshme do t vihen n lidhje me
dhe variabile jep numrin e mallrave t prodhuara dhe t shrbimeve. N kt mnyr,
shpenzimet e vihet te shpenzimet pr njsi t prodhimit, respektivisht shpenzimet e
prgjithshme.
prgjithshme bien n nj prodhim.
SHM - Shpenzimet mesatare

SHP - Shpenzimet e prgjithshme
SP - Sasia e prodhimit
SHPF - Shpenzimet e prgjithshme fikse
SHPV Shpenzimet e prgjithshme variabile
SHP
SHP = SHPF + SHPV SHM =
SP
Lvizja e shpenzimet fikse, variabile dhe t prgjithshme

Sasia e Shpenzimet fikse Shpenzimet variabile Shpenzimet e
prodhimeve prgjithshme
Totale Mesatare Totale Mesatare Totale Mesatare
0 12 0 12
1 12 12 150 150 162 162
2 12 6 240 120 252 126
3 12 4 300 100 312 104
4 12 3 380 95 392 98
5 12 2,4 550 110 562 112,4
Tabela nr. 5
112
Tema 5 - Shpenzimet
2.2. SHPENZIMET MARGJINALE
Shpenzimi margjinal ose i kufizuar sht shpenzim i

Shpenzimet domosdoshm pr t prodhuar do njsi shtes. Shpenzimet
margjinale i margjinale i matin ndryshimet n shpenzimet e prgjithshme si
matin ndryshimet
n shpenzimet e
rezultat i njsis s prodhuar shtes. Pr shembull, n Tabeln
prgjithshme si numr 4 jan paraqitur shpenzime n shumn e prgjithshme t
rezultat i njsis s tyre. Kolona 1 tregon vllimet e ndryshme t prodhimit, kolona 2
prodhuar shtes. tregon shpenzimet fikse, kurse shpenzimet variabile jan paraqitur n
kolonn e tret. Shpenzimet e prgjithshme jan shprehur si vler e
shums s shpenzimeve fikse dhe variabile n kolonn 4. Si mund
t shihet n kolonn 5, gjat ndryshimit t vllimit t prodhimit nga
zero sasi t nj cop t prodhuar A jan paraqitur shpenzime shtes
prej 150 p.e. (ndryshimi n shpenzimet e prgjithshme prej 12. p.e.
n 162 p.e.). Gjat ndryshimit t vllimit t prodhimit prej nj n dy
prodhime, paraqiten shpenzimet e reja shtes prej 70 p.e. Pastaj, pr
t prodhuar nj njsi shtes t prodhimit A duhet t bhen shpenzime
shtes n shumn prej 80 p.e. Pr t prodhuar katr prodhime duhet
t llogaritet n faktin se ato do t jen shpenzime shtes t lindura n
shumn prej 80 p.e. S fundi, pr t arritur prodhimin voluminoz prej
5 prodhimeve, pronari i biznesit prodhues duhet t bj shtes 170
p.e. si shpenzim margjinal ose kufitar (shih Tabeln nr. 6)
Lvizja e shpenzimeve margjinale

Sasia e Shpenzimet e Shpenzimet e Shpenzimet e Shpenzimet
prodhimit prgjithshme fikse prgjithshme variabile prgjithshme margjinale
1 2 3 4 5
0 12 12
1 12 150 162 150
2 12 220 232 70
3 12 300 312 80
4 12 380 392 80
5 12 550 562 170
Tabela nr . 6
113
Tema 5 - Shpenzimet
Prandaj, pronart e bizneseve, duke ndjekur trendin e

shpenzimeve ansore, mund t vendosin mbi vllimin e prodhimit
q do t sjell fitime m t larta. N fakt, nprmjet shpenzimeve
margjinale prcaktohet cila sht vlera m e ult e shpenzimeve t
prgjithshme e cila sjell fitim t mundshm maksimal t puns.
2.3. NDARJEN NATYRORE E SHPENZIMEVE
Duke marr si kriter pr ndarjen e shpenzimeve faktort e

prodhimit t cilat shfrytzohen n punn e do biznesi, shpenzimet
mund t jen:
Shpenzime t kapitalit
Shpenzimet e kapitalit jan t rndsishme pr biznesin,
sepse pjesa madhe e shpenzimeve t prgjithshme shkon pr to. Ato
paraqiten n formn e:
- kamata e cila duhet t paguhet pr kredit e marra nga banka;
- amortizimi i objekteve, makinerive, pajisjeve etj., mjete
fikse t cilat jan shpenzuar me prdorimin e tyre n procesin
e prodhimit dhe
- qiraja e cila duhet t paguhet pr prdorimin e hapsirs
afariste n t ciln biznesi i kryen aktivitetet e veta.
Shpenzimet e puns
Shpenzimet e puns kan t bjn me pagat e paguara pr
puntort, t cilat i marrin si kompensim pr punn e br. Madhsia
e shpenzimeve t puns prcaktohen nga shuma e pagave dhe numri
i puntorve t angazhuar.
Shpenzimet pr tokn
Shpenzimet pr tokn jan shpenzime t cilat paraqiten
n strukturn e shpenzimeve n form t marrjes me qira t toks
bujqsore dhe urbane, varsisht nga qllimi dhe natyra e aktivitetit
ekonomik t biznesit. Kto shpenzimet u paguhen pronarve t toks
si kompensim pr prdorimin e toks dhe pasurive t tyre natyrore.
114
Tema 5 - Shpenzimet
2.4. SHPENZIMET E VRTETA, T PLANIFIKIMIT DHE

STANDARDE
Shpenzimet e vrteta
Kto shpenzime paraqesin shumn e shpenzimeve t vrteta
t shkaktuara gjat nj periudhe t caktuar t puns.
Shpenzimet e planifikimit
Kto shpenzimet jan planifikuar paraprakisht dhe kan t
bjn me punn n nj periudh t ardhme. Shpenzimet e planifikimit
mund t llogariten n baz t shpenzimeve q jan br n periudhn
e mparshme.
Shpenzimet standarde
Shpenzimet standarde gjithashtu jan parashikuar edhe m
par, por n baz t standardeve t prcaktuara nprmjet analizave
dhe studimeve, me prdorimin e kritereve t caktuara dhe metodave
shkencore.
3. RNDSIA E SHPENZIMEVE
Shpenzimet paraqesin nj nga treguesit m t rndsishm

pr suksesin e biznesit. Ato jan kategori e rndsishme ekonomike
e cila sht e lidhur drejtprdrejt me ekzistencn dhe punn e do
ndrmarrjeje. Shpenzimet paraqesin interes t rndsishm t
pronarve t bizneseve, kur i sjellin vendimet
afariste, si jan pr shembull: vendimi i
furnizim t lndve t para, vendimi mbi
shumn e mimit t shitjes s prodhimeve
dhe shrbimeve, vendimi pr investime etj.
Kjo ka t bj me at se t gjitha aktivitetet
e ndrmarra n organizimin e puns, duke
filluar nga furnizimi i lndve t para dhe
materialeve, organizimi i procesit prodhues
ose kryerja e shrbimit, e deri te shitja e
plot e prodhimeve, ndikojn n lartsin
e shpenzimeve t puns, d.m.th. e caktojn
Mbajtja e evidencs dhe prcjellja e lartsin dhe strukturn e tyre.
shpenzimeve
115
Tema 5 - Shpenzimet
do rritje e shpenzimeve t ndrmarrjes, gjat kushteve t

tjera t pandryshueshme, e zvoglon diferencn midis t ardhurave
t prgjithshme t ndrmarrjes dhe shpenzimeve t prgjithshme,
domethn i zvoglon fitimet e ndrmarrjes. Prandaj, do ndrmarrje
nprmjet kontabilitetit n mnyr pedante i evidenton t gjitha
shpenzimet q lidhen me operacionet, i analizon n hollsi dhe
prpiqet q t arrij efektet e mundshme t mdha (prodhim m t
lart dhe t ardhura t prgjithshme m t larta) sa sht e mundur
me shpenzime m t vogla1. Shpenzimet e mdha t bra pr krijimin
e nj prodhimi, do t thot mim m t madh, e bjn prodhimin
(shrbimin) m t shtrenjt, e me kt m pak konkurruese n treg.
Shpenzimet jan n lidhje t drejtprdrejt me hapjen e rentabilitetit
t brendshm t ndrmarrjes. Prandaj, nj nga mnyrat pr t rritur
fitimet n kushte t tregut, sht t zvoglohen shpenzimet e puns.
Kjo arrihet me prdorimin e duhur t lndve t para, materialeve,
karburanteve, energjis, angazhimit maksimale t prdorimit t orve
t puns nga puntort, prdorimit t kapacitetit t mjeteve fikse etj.
Me zvoglimin e shpenzimeve t puns, angazhohen m pak
mjete n t holla pr vllimin e puns s njjt, prshpejtohet lvizja
e mjeteve, rritet diferenca mes shpenzimeve dhe mimit shits, e si
rezultat i ksaj realizohen fitime m t mdha N ann tjetr, kur
shpenzimet pr vllimin e njjt t puns do t rriten, angazhohen m
shum mjete, e me kt zvoglohet shpejtsia e lvizjes s mjeteve,
zvoglohet diferenca mes shpenzimeve dhe mimit shits, gj q
rezulton n fitime t zvogluara.
KONCEPTET KRYESORE:
SHPENZIMET
MIMET E SHITJES
SHPENZIMET FIKSE
SHPENZIMET VARIABILE
SHPENZIMET E PRGJITHSHME
SHPENZIMET MESATARE
SHPENZIMET MARGJINALE
1
T. Fiti - Bazat e mikroekonomis, Fakulteti Ekonomik - Shkup 1999 fq.135
116
Tema 5 - Shpenzimet
PRMBLEDHJE 5
Ngase gjithmon krkohen mnyra si n mnyr m efikase prodhohen mallra dhe

shrbime, i kushtohet vmendje e madhe pr shpenzimet n pun. Shpenzimet zakonisht
ndryshojn kur ndryshohet niveli ose shpejtsia e prodhimit.
Shpenzimet fikse gjithmon mbeten t njjta, pa marr parasysh numrin e mallrave
dhe shrbimeve t prodhuara. Ato ekzistojn edhe kur ndrmarrjet nuk punojn.
Pr dallim nga shpenzimet fikse, shpenzimet variabile ndryshojn me ndryshimin e
vllimit ose shpejtsis s prodhimit.
Shpenzimet e prgjithshme paraqesin shumn e shpenzimeve fikse dhe variabile,
ndrsa shpenzimet e prgjithshme pr njsi t prodhimit (shpenzimet mesatare) fitohen kur
shpenzimet e prgjithshme vihen n raport me sasin e mallrave t prodhuara dhe shrbimeve.
Shpenzimet margjinale ose t kufizuara paraqesin shpenzime t nevojshme pr t
prodhuar do njsi shtes t prodhimit.
Shpenzimet paraqesin nj nga treguesit m t rndsishm n suksesin e biznesit dhe
jan kategori e rndsishme ekonomike e cila n mnyr t drejtprdrejt sht e lidhur me
ekzistencn dhe punn e do ndrmarrjeje.
Pyetje pr diskutim dhe kontrollim t njohurive:
1. Definoni termin shpenzimet.

2. Numroni dhe shpjegoni shpenzimet fikse?
3. Si llogariten shpenzimet e prgjithshme?
4. ka nnkuptoni me termin shpenzimet margjinale?
5. Cilat jan shpenzimet e kapitalit, puns dhe toks?
6. Cili sht kuptimi i shpenzimeve pr pronart e bizneseve?
7. Plotsoni tabeln dhe t dhnat paraqisni n grafikone:
Numri i Shpenzimet fikse Shpenzimet variabile Shpenzimet e prgjithshme
prodhimeve Gjithsej Mesatarisht Gjithsej Mesatarisht Gjithsej Mesatarisht
0 300
10 300 900
20 300 1.600
30 2.100
40 2.000
50 2.500
60 4.800
117
Tema 5 - Shpenzimet
118
Tema 6 - Menaxhimi
TEMA 6 MENAXHIMI
PRMBAJTJA E TEMS:
Nocioni i menaxhimit
Ku praktikohet menaxhimi?
Definimi i menaxhimit
Menaxhimi n biznesin e vogl dhe t madh
Funksionet drejtuese
Funksionet e menaxhimit
Planifikimi
Organizimi dhe ekipimi
Udhheqja
Kontrolli
Organet e menaxhimit
Marrja e vendimeve
Vendimi dhe vendim-marrja
Thelbi i procesit t vendim-marrjes
Llojet e vendimeve
QLLIMET E MSIMIT:
t kuptoni ku praktikohet dhe kush e praktikon menaxhimin;

t shqyrtoni thelbin e funksioneve t menaxhimit;
t kuptoni rolin e organeve qeverisse;
t njihni dhe t dalloni llojet e vendimeve;
t kuptoni thelbin e procesit t vendosjes.
119
Tema 6 - Menaxhimi
120
Tema 6 - Menaxhimi
1. NOCIONI I MENAXHIMIT
1.1. KU PRAKTIKOHET MENAXHIMI?
Me at q do t formoni biznesin tuaj dhe kshtu do t

ndrtoni qllimin q dshironi ta realizoni (prodhimin e mallrave
ose shrbimeve t caktuara), sht realizuar hapi i par. Biznesi sht
formuar dhe tani pritet q t funksionoj, e me kt krijohen kushtet
pr fitimin e mallrave ose shrbimeve t cilat u nevojiten njerzve.
Qllimet q i keni vendosur para jush mund ti realizoni vetm nse
biznesi (organizata) funksion. Nse nuk
punon, do t thot se keni gabuar n
formsimin. Ajo se biznesi i ri i formuar
pas ksaj duhet t funksionoj sht
dika q funksionon vet n vete. Por
a sht kjo e mjaftueshme? Ndrmarrja
nuk guxon t punoj si e till si do qoft,
e me kt t arrij ndonj rezultat, por
nevojitet funksionimi i saj i duhur, q
Mbledhja do ta rezultoj n arritjen e qllimeve.
Vall funksionimi i biznesit sht nj
veprimtari q zhvillohet n vetvete? Prgjigje t vrtetuar pr
kt pyetje fitohet vetm kur biznesi sht barazuar me makinn
automatike q ka aftsi t rregullohet vet, prej prpara ka programin
e vendosur dhe vet n vete mund t funksionoj si sht planifikuar.
Ngase bizneset nuk jan makina automatike (edhe pse ato mund t
Rregullimi i prmbajn makina automatike), vet n vete parashtrohet pyetja: Si
funksionimit t duhet t rregullohet funksionimi i biznesit?
biznesit drejt arritjes Q t mund t funksionoj dhe t arrij qllimet pr t cilat
s qllimeve nuk
sht themeluar, biznesi duhet t menaxhohet. Prej ktu nj ndrmarrje
sht asgj tjetr, por
menaxhim. do t menaxhohet varet a ajo do t funksionoj si duhet, kurse mas e
saj korrektsie sht arritja e qllimeve (qllimi themelor i biznesit
sht fitimi).
121
Tema 6 - Menaxhimi
Pr do sistem t organizuar (ndrmarrje, ministri, institucion etj.)

menaxhimi sht nj shtje e ekzistencs s tij. Nse menaxhimi
nuk sht i mir, n qoft se me t nuk arrihen qllimet, ekzistenca e
ktij sistemi bhet e kot.
Funksionet komplekse n nj organizat jan prgjegjse pr
prcaktimin e objektivave dhe drejtimin drejt realizimit t tyre,
respektivisht drejtimi sht menaxhim.
Drejtimi i sistemit (biznesit) kontribuon pr transformimin
efektiv dhe efikas t madhsive (burimeve) hyrse n madhsit
dalse (prodhime, shrbime).
Modeli i Sistemit
Feedback nga mjedisi
Proceset e transformimit
Imputet Auptutet
Teknologjia
Burimet njerzore Prodhimet /shrbimet

Burimet fizike Sjelljet
Burimet Fitim/humbja
Burimet e informacionit
Figura nr. 15. Modeli i sistemit
122
Tema 6 - Menaxhimi
1.2. PRKUFIZIMI I MENAXHIMIT
N biznesin modern nuk ka asnj faktor aq t rndsishme

sa sht menaxhimi. Menaxhimi sht aktivitet dominues n punn
e do ndrmarrjeje. Menaxhimi paraqet aktivitet universal i cili
Menaxhimi paraqet
realizohet n t gjitha format dhe llojet e organizatave duke filluar
aktivitet i cili sht nga ndrmarrjet, shkollat, universitetet, spitalet, kishat, qeverit etj.
kryer n t gjitha Pr menaxhim sot ekzistojn shum prkufizime, prej t thjeshtave
format dhe llojet e deri te ato m komplekse. Prkufizimet m t thjeshta pr shembullin
organizatave duke jan n vijim:
filluar nga shoqatat
tregtare, universitetet,
- Menaxhim do t thot t inkurajohen t tjert pr t br at
spitalet, qeverit etj. q ne mendojm se sht e drejt;
- Menaxhim do t thot dika t punohet me duart e t tjerve;
- Menaxhim sht realizimi i dika q dshirohet t bhet
prmes njerzve.
Prkufizimet m komplekse t menaxhimit zakonisht
sugjerojn midis tjerash edhe funksionet q e bjn at. I till
sht prkufizimi n vijim: Menaxhimi sht proces i planifikimit,
organizimit, drejtimit dhe kontrollimit t aktiviteteve n kuadr t nj
organizate pr shkak t arritjes s qllimeve t saj n mnyr efikase.
Ekzistojn prkufizime t cilat nisen nga
vendi dhe roli i individve:
- Menaxhimi sht procesi i krijimit t
kushteve n t cilat individt, duke punuar s
bashku me t tjert n grupe n mnyr efektive,
i arrijn qllimet e zgjedhura.
N disa prkufizime theksi sht vn n
burimet:
- Menaxhimi sht realizim i aktiviteteve
t caktuara n shfrytzimin e burimeve (njerzore,
financiare, fizike, teknologjike, informative etj.).
Edhe pse prkufizimet e menaxhimit
Menaxhim - t bsh dika me duart e t
tjerve jan t ndryshme, megjithat sht e mundur t
tregohet n at se far sht e prbashkt:
123
Tema 6 - Menaxhimi
Bhet fjal pr proces (aktivitet) n lidhje me vendosjen dhe arritjen

e qllimeve t organizats;
Bhet me dhe nprmjet njerzve;
Funksionet e menaxhimit jan planifikimi; organizimi dhe ekipimi;
drejtimi, kontrolli;
Puna e menaxherit duhet t rezultoj me shfrytzimin efikas dhe
efektiv (t suksesshme) t burimeve1.
2. MENAXHIMI N BIZNESIN E VOGL

DHE T MADH
N ekonomin e tregut bizneset jan t organizuara n forma
Menaxhimin t ndryshme, nga ndrmarrjet m t vogla individuale (pronar i
me biznesin n vetm) n ndrmarrje t mdha apo shoqata aksionare. Por, pa marr
ndrmarrjet e parasysh se cils kategori i takon, biznesi q t funksionoj duhet
vogla individuale, t menaxhohet. Pr kt arsye, bizneset kan nevoj pr menaxher.
zakonisht e merr
Menaxhimin e biznesit n ndrmarrjet e vogla private, zakonisht e
pronari i tij.
merr pronari i vet. Pra, shpesh pronari i biznesit sht edhe drejtori
i tij, pra menaxher i lart. Por me rritjen dhe zgjerimin e biznesit
dhe me krijimin e t ashtuquajturve sektor dhe njsi, n mnyr
t pashmangshme krijohen t ashtuquajtura hierarki n menaxhim
respektivisht, prve top-menaxherit, marrin pjes edhe menaxher
t nivelit t mesm dhe privat t menaxhimit. Prandaj, me bizneset (e
mdha dhe t mesme) drejtojn tri lloje t menaxherve:
- menaxheri kryesor (top menager);
- menaxher t nivelit t mesm (middle leve managers)
- vija e par e menaxherve (frist line menagers).
Nivelin e
menaxhimit e Punonjs t tjer nuk marrin pjes n menaxhim, kshtu q mund t
determinojn quhet jo menaxher.
qllimet e Niveli i menaxhimit i determinon qllimet e organizats.
organizats. Praktikisht, pr secilin nivel ka qllime prkatse. Menaxheri i lart
Praktikisht, pr do
kujdeset pr qllimet e nivelit t tr organizats, kurse nga aspekti
nivel ka qllimet e
veta. kohor, ato jan qllime afatgjata. Menaxhert e nivelit t mesm
kujdesen pr sektor t caktuar (funksione) t cilat nga aspekti kohor
jan qllime afatmesme, kurse vija e par e menaxherve (supervizort
1
Kralev T., (1996): Bazat e menaxhimit,Qendra pr menaxhimin internacional, Shkup, fq.6
124
Tema 6 - Menaxhimi
d.m.th. mbikqyrsit) kan qllime t orientuara t cilat nga aspekti

kohor jan afatshkurta, d.m.th. qllime rrjedhse.
Qllimet e menaxhimit Koha Niveli
QLLIMET E
NDRMARRJES AFATSHKURT
QLLIMET E
FUNKSIONEVE Menaxhmenti
i lart
INDIVIDUALE APO AFATMESM
SEKTORVE
Menaxhmenti i mesm
QLLIMET E
ORIENTUARA N AFATGJAT
PUNS Niveli i par i menaxhmentit
Figura nr. 16. nivelet e menaxhimit dhe qllimet e organizats (biznesi)
Funksionet e menaxhimit nuk jan me pesh identike pr

t gjitha nivelet e menaxhimit. Pr menaxhmentin e lart planifikimi
sht me intensitet m t theksuar. Te niveli m i ult m i prfaqsuar
sht funksioni i menaxhimit. Funksioni i planifikimit bie kur
zbritet n strukturn hierarkike piramidale t menaxhimit t lart
pr t ashtuquajturit menaxhert e linjs (mbikqyrsit). Prkundr
ksaj, menaxhimi rritet kur shkon nga menaxhmentin i lart kah
mbikqyrsit. Kontrollimi pr menaxhert e lart dhe t mesm
sht me rndsi t njjt (t vogl), kurse te mbikqyrsit sht me
rndsi m t lart. Funksioni i organizmit dhe ekipimit n mnyr
t barabart sht prfshir m pak n t gjitha nivelet e menaxhimit.
Prgjegjsit e kryemenaxherit
Puna e top- Duhet theksuar se n procesin e menaxhimit prgjegjsit e
menaxherit sht biznesit t menaxherit t prgjithshm jan t gjera dhe t shumta,
mjaft komplekse detyrat shpesh jan t vshtira, kurse prgjegjsia dhe dituria e
dhe kjo paraqet
nevojshme ndryshojn. Puna e top-menaxherit sht mjaft komplekse
sfid.
dhe kjo sht nj sfid. Prgjegjsit e top-menaxherit mund t jen
t sistematizuara n gjasht kategori:
125
Tema 6 - Menaxhimi
1. Top-menaxheri sht prgjegjs pr vendosjen e qllimeve

afatgjata t ndrmarrjes t cilat njkohsisht jan sfiduese dhe t
arritshme. Ai duhet t ket vizion dhe ti inspiroj t tjert;
2. Top-menaxheri sht prgjegjs pr hartimin e planeve pr t
arritur qllimet.
3. Top-menaxheri sht prgjegjs pr zgjidhjen e konflikteve t cilat
dalin nga aktivitetet n organizat.
4. Top-menaxheri si lider i organizats sht prgjegjs pr
seleksionimin, promovimin, motivimin dhe trajtimin e drejt t t
punsuarve.
5. Menaxheri i prgjithshm sht prgjegjs pr kryerjen e
prgjithshme t aktiviteteve t biznesit.
6. S fundi, ai i zbaton vendimet e kshillit drejtues, kujdeset pr
ligjshmrin n pun dhe pr punn e tij do t paraqes raport
vjetor.2
Puna e top-menaxherit sht komplekse, prmban shum
elemente, kshtu q sht e dshirueshme q t ket karakteristikat e
mposhtme t njeriut:
1. Siguria 30,3%
2. Kooerativiteti 18,7%
3. Ndershmria 13,2%
4. Aftsit organizative 11,6%
5. Autoriteti 7,4%
6. Afarizmi 4,7%
7. Vendosmria 3,1%
8. Tjetr 11,0%
ambicia
kmbngulja
objektivitetin
ndikimi
dinjiteti
Figura nr. 17. Karakteristikat e dshirueshme t drejtorit (sipas Jates E. Mogdap)

Burimi: Prshtatur sipas Jates E Mogdap. Principles of administrative and supervisory management, Prentice-
Hall, Inc.,Englewood Clifts, New Jersey, 1973
2
B. Shuklev: Menaxhimi; Fakulteti Ekonomik, Shkup; 1999. (fq. 82-83)
126
Tema 6 - Menaxhimi
3. FUNKSIONET E MENAXHIMIT
Roli i menaxhimit n ndrmarrje dhe m gjer sht q ta

udhheq punn. Menaxhimi n secilin vendimi duhet t ket
lidhje me funksionimin efikas apo efektiv
t kryerjes s aktiviteteve. Me fjal t tjera,
puna e menaxhimit sht t udhheq punn,
t udhheq menaxhert dhe punonjsit
drejt arritjes s qllimeve. Kjo sht arritur
nprmjet funksioneve t mposhtme:
Planifikimi;
Organizimi dhe ekipimi;
(Udh) heqja
Kontrollimi.3
Menaxheri
MENAXHMENT
KONTROLLIM
PLANIFIKIM
ORGANIZIM
DREJTIM
QLLIME ORGANIZATIVE
Figura nr. 18. Funksionet e menaxhimit
3
Njsoj, fq. 8 (sipas R. J. Aldag, T. M.Stear ns: Management; Second Edition; South-Wester n
PublishingCo.,Cinicinnati; Ohio; 1991 (fq.13)
127
Tema 6 - Menaxhimi
3.1. PLANIFIKIMI
Planifikimi sht faza e par e administrimit t biznesit dhe

mund t konsiderohet si prgjegjsi themelore e menaxherve. Ai
Planifikimi paraqet seleksionimin e qllimeve dhe gjetjen e mnyrave m t
paraqet volitshme se si t njjtat t realizohen (qllimi prfundimtar i do
seleksionimin e biznesi sht fitim). Rezultat i planifikimit jan planet. Ato mund
qllimeve dhe
gjetjen e mnyrave
t aplikohen pr intervale t ndryshme kohore dhe pr kt arsye
m t volitshme dallojm:
se si t njjtat t Plane strategjike (afatgjata) - hartohen pr nj periudh m
realizohen. t gjat kohore, pra pr pes, dhjet ose m shum vjet t ardhshm.
Kto plane mund t prfshijn: prvetsimin e tregjeve t reja;
aplikimin e prodhimeve t reja; ndryshimet sasiore dhe cilsore n
baza teknike dhe teknologjike t puns s ndrmarrjes; ndryshimet
organizative etj.
far lloj strukture

organizimi
Domosdoshmria e vendosjes
organizative ekziston?
far njerz nevojiten

ekipimi
dhe kur?
Planet, qllimet
dhe si t arrihen
Si jan rezultatet e
drejtimi
udhheqjes?
T sillen normativa
pr kontrollim t kontrollimi
kryerjes
Figura nr. 19. Planet si baz pr menaxhimin
Planet taktike (operative) kan t bjn pr nj periudh

t shkurtr kohore, zakonisht deri n nj vit dhe kan t bjn me
realizimin e prodhimit, furnizimit, shitjes, financimit, mirmbajtjes
s vazhdueshme etj.
128
Tema 6 - Menaxhimi
N plane jan implikuar ide dhe mendime t reja n prputhje

me ndjeshmrin e vendeve t puns, si dhe n prputhje me mundsit
dhe kushtet n mjedis. N fakt, plani sht mjet pr aksion dhe mnyr
pr t arritur qllimin. Nse planifikimi sht efikas, mund t pritet q
edhe n mnyr efektive t arrihen qllimet. Planifikimi sht proces
i cili vazhdueshm zgjat, d.m.th. nuk prfundon me prpunimin e do
plani t veant.
Organizimi sht nj
funksion i cili drejton 3.2. ORGANIZIMI DHE EKIPIMI
rolin e individit
n strukturn
organizative. Gjat veprimeve t prbashkta t shum njerzve, do
njeri patjetr duhet ta dij rolin e tij. Kjo e mundson funksionin
e menaxhimit organizimin dhe ekipimin. Pra, kur vllimi dhe
kompleksiteti n pun n organizat do t rritet, ekziston nevoja pr
ndarje t puns dhe krijimin e nj strukture
organizative. Organizimi sht funksion i
cili drejton rolin e individit n strukturn
organizative. Ai sht instrument i
menaxhuesit q mundson t definohen
detyrat t cilat duhet t kryhen n baz t
aftsive dhe motivimit t njerzve.
Organizimi sht proces strukturor
n t cilin individt bashkpunojn pr t
arritur qllimet.
Shprndarja ditore e detyrave t puns Organizimi sht si nj orkestr
muzikore n t ciln do antar luan n nj
Ekipimi nnkupton instrument t ndryshm dhe nj melodi t ndryshme. Dirigjenti ka
sigurimin e njerzve vshtrim t prgjithshm dhe drejtim t unifikimit t grupit pr t
(menaxherve arritur zri i dshiruar dhe pr t arritur qllimin. Kshtu instrumentet
dhe puntorve) dhe melodit e ndryshme bashkohen n nj kompozicion muzikor.
d.m.th. sigurimin e N lidhje t ngusht me organizimin sht ekipimi i cili
personelit.
nnkupton sigurimin e njerzve (menaxherve dhe puntorve) d.m.th.
sigurimin e stafit, pa t cilin nuk mund t paramendohet kryerja e
puns. Ekipimi (ekipimi i personelit), sht funksion i menaxhimit q
duhet t identifikoj nevojat e puns, t ket pasqyr n profilin dhe
129
Tema 6 - Menaxhimi
cilsin e stafit q sht n dispozicion, q t bj punsime t

puntorve t rinj nprmjet przgjedhjes dhe zgjedhjen e kandidatve
m t mir, t bj trajnimin dhe zhvillimin e puns, vlersimin e
performanss, transferin e personelit (prparimin, zhvendosjen prej
nj vendi n vendin tjetr t puns), si dhe pensionimin, shkarkimin
dhe largimin nga puna.
nivo
Vrvnoi lart
Top-menaxheri
Top menaxer
Niveli
Sektori (menaxher) pr
Sektor(menaxer) za
logjistik
logistika i razvoj
Sredno
Niveli i mesm
nivo
Sektori
Sektor (menaxher)
(menaxer)pr Sektori
Sektor (menaxher)
(menaxer)pr Sektori
Sektor (menaxher) pr
(menaxer)
za fifinansii
nanca dhe kuadro
i kadri marketing
za marketing prodhim
za proizvodstvo
{ef na Shef
{efi furnizimit
na nabavka dhe Shefina
{ef i repartit
pogon
Shefi i kontabilitetit
smetkovodstvo shitjes
i proda`ba
par
Prvo inivo
Niveli
Kontabilisti I I
Smenovoditel
Referent administrativ dhe
Administrativen i
financiar
finasiski referent Shefnai transportit
{ef transport
Kontabilisti II II
Smenovoditel
puntor
rabotnici puntor
rabotnici puntor
rabotnici puntor
rabotnici
Figura nr. 20 Nj shembull i strukturs organizative

130
Tema 6 - Menaxhimi
3.3. UDHHEQJA
(Udh)heqja ka pr qllim t ndikoj ndaj kontributit t

Udhheqja ka pr njerzve n pun dhe mbi t gjitha, ka t bj me harmonizimin e
qllim t ndikoj ndaj marrdhnieve midis njerzve. do menaxher do t pajtohej me
kontributit t njerzve
n pun dhe mbi
at se problemet m t mdha rrjedhin nga njerzit dshirat e tyre
t gjitha, ka t bj t ndryshme, krkesat dhe sjelljet si individ apo grupe. Prandaj,
me harmonizimin e funksioni i udhheqjes ka pr detyr t harmonizoj punn, t
marrdhnieve midis koordinoj aktivitetet e caktuara dhe ta udhheq punn pr arritjen e
njerzve. qllimit t prbashkt. Menaxhimi sht mjet efektiv pr motivimin e
bartsve, zgjedhjen e nj kanali pr komunikim efektiv dhe zgjidhjen
e konflikteve n aksionet e menaxhimit. Ky funksion shpesh quhet
udhheqje d.m.th lideritet.
Nga t gjitha funksionet e menaxhimit (udh)heqja i lidh
menaxhert drejtprdrejt me bartsit. N t vrtet, udhheqja
prfshin punn me bashkpuntor t tjer pr t arritur qllimet
organizative. N mas t madhe aftsia e menaxherit pr udhheqje
do t thot aftsi q t motivoj bartsit, t ndikoj, ti orientoj dhe
t komunikoj me bartsit.
Menaxhert duhet t motivojn bartsit e tyre q t rritet
performansa e tyre n punn dhe knaqsin e tyre. Menaxhert nuk
mund t menaxhojn n qoft se bartsit nuk jan t motivuar q ti
ndjekin.
Faktort motivues Faktort motivues jan ata faktor t cilt shkaktojn, drejtojn
jan ata faktor t cilt dhe mbshtetin sjelljen e njeriut. Menaxhert, sipas prkufizimit
shkaktojn, drejtojn
dhe mbshtetin
punojn me dhe nprmjet njerzve. Ngase njerzit jan t ndryshm,
sjelljen e njeriut. motivimi i tyre nuk sht gjithmon i leht q t zbulohet. Shum
menaxher t suksesshm nga prvoja e tyre kan msuar se njerzit
n prgjithsi jan shum mirnjohs pr lvdata dhe inkurajim dhe
ndjejn nevojn pr sukses n punn e tyre duke dhn gjithka prej
tyre. Shum njerz motivohen vet dhe krkojn liri pr t kryer
pun n mnyrn e vet. Menaxhert t cilt do ta zbulojn elsin e
motivimit t brendshm t t punsuarve mund t llogarisin n burim
t pashterur t produktivitetit. Disa autor motivimin e trajtojn si
funksion t veant n menaxhim.
131
Tema 6 - Menaxhimi
Mso m tepr!
Q n fillim t vitit 1944, Levin (Alan H. Levine) ka definuar tri stilet e udhheqjes
sipas kritereve t prdorimit t pushtetit, edhe at: autokratike, demokratike dhe liberale.
- Menaxhert me stil autokratik t udhheqjes shfrytzohen m s shumti nga
pushteti q ua jep pozicionin e tyre. Ata komandojn dhe presin dgjueshmri.
- Menaxhert me nj stil demokratik t udhheqjes konsultohen me bartsit n
lidhje me vendimet dhe veprimet q duhet ndrmarr.
Lloji i tret i menaxherve shum pak e prdorin pushtetin, duke i dhn liri t
madhe bartsve. Kta udhheqs u lejoj bartsve t parashtrojn detyra dhe n mnyr t
pavarur ti zgjidhin. Menaxhert u ndihmojn bartsve n realizimin e detyrave, u japin
informacione dhe u sigurojn kushte pune.
3.4. KONTROLLI
Funksioni i Ky funksion krijon masat dhe aktivitetet pr t siguruar

kontrollit sht realizimin e planit. Ktu kryhen aktivitete grupore dhe t planifikuara
instrumenti kryesor
pr vlersimin e
pr t par ku kan ndodhur disa devijime (shmangie) t planit dhe ka
suksesit n arritjen e mund t merret pr riparimin (korrigjimin) e tyre. Ky funksion sht
planeve. instrumenti kryesor pr vlersimin e suksesit n arritjen e planeve.
Hyrje Dalje
Materiale Kontrolli dhe

Pun
PROCESI QLLIMI
zbbulimi i devijimit
Pajisjet
Planet
Aksioni Procesi i
korrigjues korrigjimit
Figura nr. 21. Kontrolli 4
4
B. Shuklev: Menaxhimi; Fakulteti Ekonomik, Shkup; 1999. (fq. 310)
132
Tema 6 - Menaxhimi
Kontrolli i bn planet efikase. Nse nuk ka matje t kryerjes,

nuk do t ket informacione kthyese, e me kt nuk do t ket edhe
prpjekje pr drejtimin e aktiviteteve ndaj planit. N kt rast, plani
do t realizohet dhe ndrmarrja do t prballet me dshtim. Ai
gjithashtu vendos kontroll mbi veprimet e zbatimit. Nse procedurat
nuk ekzistojn, mjetet me t cilat do t kontrollohen aktivitetet, do
t kryhen rastsisht. Kontrolli mundson q ndrmarrja ti realizoj
qllimet dhe planet e veta duke i prcjell aktivitetet dhe rezultatet.
Kontrolli e mundson vendim-marrjen. Procesi i kontrollit i jep
informata menaxherve nse aktivitetet zhvillohen n drejtimin e
dshiruar (sipas planit) dhe n rast t shmangies jep sinjal pr nevojn
e aksionit korrigjues. T gjitha kto karakteristika vet n vete do t
ken efekt pa koordinimin e tyre t prbashkt. Koordinimi i mir i
lejon do individi q me punn e tij t jap kontributin maksimal pr
arritjen e qllimeve n organizat (biznes).
4. ORGANET E MENAXHIMIT
N menaxhimin e bizneseve t mdha

t cilat shpesh jan t organizuara si shoqata
(kompani) aksionare, prve menaxherve,
marrin pjes edhe disa organe t menaxhimit,
edhe at:
- Kshilli i aksionarve
- Kshilli drejtues
- Kshilli mbikqyrs
- Kshilli i drejtorve
Kuvendi i SHA
Aksionart t drejtave dhe interesa
e tyre n shoqatn aksionare i realizojn
Kuvendi i aksionarve n kuvendit t ndrmarrjes. N kuvend,
vendimet miratohet sipas mnyrs s votimit
nga aksionart. do aksion mbart nga nj vot n vendim-marrje,
ashtu q aksionart marrin pjes n vendim-marrje, n proporcion me
numrin e aksioneve q i posedojn. Antart e Kshillit drejtues dhe
mbikqyrs mund t marrin pjes n punn e kuvendit t aksionarve,
133
Tema 6 - Menaxhimi
por nuk kan t drejt t vots. Kuvendi i aksionarve vendos pr

kto gjra:
- emrton dhe shkarkon antart e organeve t shoqats;
- miraton llogarit vjetore;
- vendos pr prdorimin e fitimit t pastr;
- vendosur pr transformimin e shoqats;
- vendos pr rritjen ose zvoglimin e kapitalit;
- vendos pr dhnien e aksioneve, pr ndryshimin e statutit
etj.
Kuvendi i shoqats vendos me shumicn e votave t pranishm
apo prfaqsuesit e tyre, kurse vendimet jan t plotfuqishme. Pas
prfundimit t do viti mbahet mbledhja e aksionarve n t ciln
diskutohet pr punn e ekipit t menaxherve.
Kshilli drejtues i SHA
Kshilli drejtues sht i prbr nga antar t cilt zgjidhen
nga ana e aksionarve. Pr punn e tyre, ata
jan ligjrisht prgjegjs para aksionarve.
Kshilli drejtues zakonisht ka 8-13 antar.
Mund t jet i prbr nga antar t
brendshm dhe t jashtm. N shumicn e
ndrmarrjeve, shumicn e Kshillit drejtues
e prbjn antart e jashtm. Antart e
Kshillit drejtues takohen prej 4-7 her n
vit. Kshilli drejtues ka kompetenca m t
gjera pr t vepruar n t gjitha rrethanat
n emr t shoqats. Ai sht prgjegjs
Mbledhja e kshillit drejtues
para aksionarve pr gjrat e mposhtme:
1. T siguroj vazhdimsin e menaxhimit n organizat (zvendsim
ose pensionim t menaxherve joefikas);
2. T siguroj prdorimin e duhur t mjeteve t aksionarve;
3. T kontrolloj nse menaxhert ndrmarrin aksione n prputhje
me qllimet e ndrmarrjes;
134
Tema 6 - Menaxhimi
4. T miratoj vendime kryesore dhe operative financiare t

menaxhimit;
5. T vendos mbi ndryshimin organizativ;
6. T prfaqsoj shoqatn prpara personave t tret;
7. T verifikoj dhe revidoj dokumentet dhe rregulloret e
shoqats;
8. T paraqes raport vjetor pr aksionart pr vitin afarist.
Kshilli i drejtorve n SHA
Kshillin e drejtorve e prbjn drejtort jo-ekzekutiv dhe
ekzekutiv. Numri i drejtorve jo-ekzekutiv duhet t jet m i madh se
numri i drejtorve ekzekutiv. Kuvendi zgjedh drejtor jo-ekzekutiv,
kurse ata i zgjedhin drejtort ekzekutiv.
Drejtort ekzekutiv menaxhojn me shoqatn dhe kan
t drejta dhe obligime t ngjashme si antar t Kshillit drejtues.
Ashtu si edhe antart e Kshillit drejtues, edhe antart e Kshillit
t drejtorve kan kompetenca t gjera n kuadr t detyrave t tyre.
Ata e prfaqsojn shoqatn tregtare n raport me personat e tret
dhe e udhheqin at.
Kshilli mbikqyrs i SHA
Kshilli mbikqyrs prbhet nga s paku tri, dhe m shum
njmbdhjet antarve. Kshilli mbikqyrs do t kryej aktivitetet
e mposhtme:
- zgjedh antart e Kshilli mbikqyrs;
- zgjedh kryetarin e Kshilli mbikqyrs;
- mbikqyr punn e Kshilli mbikqyrs;
- mund t kontrolloj punn materiale-financiare;
- mund t konvokoj mbledhje t aksionarve, nse pr at
ka nevoj.
Ligji pr shoqata aksionare parasheh se Kshilli mbikqyrs
mund t vendos, nse n mbledhje ka t pranishm s paku gjysma e
antarve. Vendimet merren me shumicn e votave t t pranishmve
n mbledhje.
135
Tema 6 - Menaxhimi
5. MARRJA E VENDIMEVE
5.1. VENDIMI DHE VENDIM-MARRJA
Parakusht i par pr t arritur qllimet sht q ndrmarrja

(biznesi) t funksionoj, ndrsa pr funksionimin e duhur t
ndrmarrjes, nevojitet menaxhimi. Menaxhimi sht prgjegjs pr
Marrja e
vendimeve paraqet vendosjen e qllimeve dhe drejtimin e biznesit pr t arritur kto
instrument pr qllime. N fakt, ky do t thot rregullim i drejt t funksionimit t
rregullimin e biznesit (ndrmarrjes). Pr kt qllim, menaxhert vazhdimisht duhet
funksionimit t t marrin vendime. Kshtu thuhet se: Marrja e vendimeve paraqet
biznesit.
instrument pr rregullimin e funksionimit t biznesit. Vendimi sht
rezultat i vendim-marrjes. Pra, marrja e vendimeve sht nj proces i
cili ka pr qllim t sjell vendim.
Ndryshimet Problemet Zgjidhjet
Figura nr 22. Qndrueshmria e ndryshimeve
Domosdoshmria e vendosjes rrjedh nga ndryshimet t

cilat shkaktojn probleme, kurse problemet krkojn zgjidhje. Isak
Adizhes e jep shpjegim n vijim: Ndryshimi sht i prhershm.
Bota po ndryshon n mnyr fizike, shoqrore, ekonomike. Edhe
njerz ndryshojn. Ndryshimi krijon probleme. Problemet krkojn
zgjidhje. Zgjidhjet krijojn ndryshime t reja. Sa m t mdha jan
cilsia dhe shpejtsia e ndryshimit, aq m t mdha jan cilsia dhe
kompleksiteti i problemeve t cilat jan krijuar.5
Shum shpesh, sjellja e vendimeve (Decision making) lidhet
me procesin e planifikimit. Por, a do t thot se menaxhert kur i
kryejn funksionet e tjera (organizimin, ekipimin, menaxhimin dhe
kontrollin) nuk marrin vendime? A vendosin vetm menaxhert,
kurse puntort e zakonshm (jo menaxhert) jo? Dhe n fund: marrja
e vendimeve a sht dika q e bjn vetm njerzit n ndrmarrje?
5
Isak Adizhes, Mbisundimi me ndryshimet; Detra, Shkup; 1998 (fq. 5)
136
Tema 6 - Menaxhimi
Prgjigja e t gjitha pyetjeve sht JO! Merren vendime edhe kur

kruhen funksione tjera menaxhimi, e jo vetm planifikimi, vendosin
edhe menaxhert, por vendos edhe njeriu i zakonshm n jetn e tij
private.
N t gjitha kto raste, vendimet merren n mnyr q t
zgjidhen problemet. Por problemet nuk jan arsyeja e vrtet pr
sjelljen e vendimeve. Para se t ndodhin ndryshimet, respektivisht
problemet ndodhin si pasoj e ndryshimeve. Ekzistojn dallime
ndrmjet sjelljes s vendimeve dhe zgjidhjes s problemeve. Zgjidhja
e problemeve sht koncept m i gjer. N t vrtet, vendimi i marr
pr t zgjidhur problemet, vet n vete nuk do ta zgjidh problemin.
sht e nevojshme q ai t zbatohet, pra t realizohet n praktik.
Vendimet merren kur zgjidhjes s problemeve do ti shtohet
prgjegjsia dhe autorizimi. Pr shembull: Vendosm se reparti i ri
t ket..., sht sjell vendim pr prodhimin e vitit t ardhshm...,
N mbledhjen e vet kshilli drejtues ka marr vendim q t... etj.
Kto jan fragmente t veprimtaris s prditshme n do ndrmarrje.
N jet dhe n komunikim t ndrsjell, njerzit gjithashtu i prdorin
edhe termat vendimi, vendim-marrja etj. Por, vall ndrmarrja
dhe t gjith ne do t kemi dobi nga vendimet nse ato nuk zbatohen
n praktik?
5.2. THELBI I PROCESIT T VENDIM-MARRJES
Q t sillen vendime t drejta t cilat do t zgjidhin problemin

e ndodhur, procesi i vendim-marrjes duhet t shkoj npr disa faza:
1. Definimi dhe analiza e problemit;
2. Krijimi i zgjidhjeve alternative;
3. Vlersimi i zgjidhjeve alternative;
4. Zgjedhja e vendimit;
5. Zbatimi i vendimit;
6. Kontrolli i vendimit.
137
Tema 6 - Menaxhimi
Sjella e ven d imit
Definimi Krijimi i Vlersimi i

Zgjedhja e Zbatimi i Kontrolli i
dhe analiza e zgjidhjeve zgjidhjeve
vendimit vendimit vendimit
problemit alternative alternative
Z gjid h ja e proble m it
Figura nr. 23. Sjellja e vendimit b prbrje t zgjidhje s problemeve
Pra, problemi fillon nga problemi, formohen dhe vlersohen

zgjidhjet alternativat pr kt problem, zgjedhet zgjidhja m e mir
n t ciln n at moment mbetet vendim, zbatohet d.m.th. aplikohet
vendimi dhe n fund kontrollohet zbatimi i tij.
Nse biznesit do t jet i suksesshm, ai patjetr duhet t ket
njerz t cilt jan t gatshm dhe t aft t prgatisin vendime t cilat
do t jen m e mira pr t. Vendimet e biznesit duhet ti miratojn
personat profesional. Menaxheri profesional sht person n t cilin
n mnyr efikase jan integruar teoria dhe puna praktike.
Procesi marrjes s vendimeve duhet t konsiderohet si truri
Procesi i marrjes s
vendimeve duhet t
dhe sistemi nervor i nj ndrmarrje. Menaxhert e vzhgojn mjedisin
konsiderohet si truri ekstern, i zbulojn mangsit n kryerjen e puns, i angazhojn
dhe sistemi nervor i alternativat dhe i ndjekin rrjedhat e reja t veprimeve. Gjat marrjes
nj ndrmarrje. s vendimeve menaxhert jan nn ndikimin e mjedisit ekonomik,
politik dhe social.
Vendimet ndrmerren n qoft se duam q gjrat t jen t
ndryshme n t ardhmen. Prandaj, vendimi sht nj aspekt i fushs
Zgjidhja e problemit s zgjeruar n zgjidhjen e problemit. Nga ky aspekt thelbi i vendimit
sht kur analizohen sht i bazuar n identifikimin dhe zgjidhjen e problemit. Identifikim
zgjidhjet alternative kemi kur merren informacione pr at se vall kryerja sht n nivel
dhe kjo realizohet, pra
kryhet.
t knaqshm. Zgjidhja e problemit sht kur analizohen zgjidhjet
alternativat dhe kjo realizohet, pra kryhet. I gjith procesi i vendim-
marrjes varet nga qllimet e ndrmarrjes. Alternativa sht vetm
zgjidhja m e mir nn rrethana t caktuara.
138
Tema 6 - Menaxhimi
Marrja e vendimeve sht veori pr njerzit, si n jetn

private ashtu edhe n punn e organizatave. N jetn e zakonshme
dhe n punn e organizatave vazhdimisht ekzistojn ndryshime t
cilat krijojn probleme, kurse problemet krkojn zgjidhje. Pr
zgjidhje duhet t miratohet vendime t cilat do ti zgjidhin problemet
e krijuara nga ndryshimi. Pr shembull, menaxheri merr informacion
se reparti prodhon prodhime jostandarde. Ai dshiron ta ndryshoj
kt situat dhe duhet t marr dika. Ai mund ti aftsoj makinat, t
blej pajisje t reja ose srish ti trajnoj puntort. Przgjedhja e nj
ose m shum prej ktyre alternativave sht vendim-marrja.
6. LLOJET VENDIMEVE
N botn e sotme moderne t ciln e karakterizojn ndryshimet
e shpejta, vendim-marrja prfaqson sfid t madhe pr menaxhert.
Duke i kryer funksionet e menaxhimit: planifikimin, organizimin,
koordinimin, motivimin dhe kontrollin, menaxhert marrin vendime.
Menaxhert n
Marrja e vendimeve sht proces i cili si rezultat ka vendimin.
punn e tyre
t prditshme Vendimi sht przgjedhje e br nga alternativat e disponueshme.
sjellin vendime t Marrja e vendimeve e rregullon funksionimin, kurse ky patjetr duhet
ndryshme. ta marr parasysh situatn n periudhn e mparshme n mnyr q
me vendim t mund t prcaktoj drejtimin kah i cili do t synoj n
periudhn e ardhshme. Konkretisht, do vendim sht nxjerr n baz
t asaj q po ndodh n mjedis. Menaxhert n punn e prditshme
marrin vendime t ndryshme. Vendimet jan klasifikuar n baz t
kritereve t ndryshme:
Vendimet organizative dhe personale
Lidhur me rolin q e ka nj menaxher n punn e organizats,
ose si individ i cili nuk sht antar i organizats, vendimet ndahen
n organizative dhe personale. Vendimet organizative kan t bjn
me biznesin, punonjsit etj. Ata mund t jen t deleguar n persona
t tjert (menaxher apo puntor). Vendimet personale jan ato
vendime t cilat menaxhert i sjellin si individ, jo si nj antar
t ndrmarrjes. Si vendime personale mund t paraqitet vendimi i
menaxherit q ta ndryshoj ndrmarrjen, t trhiqet nga antarsimit
i nj klubi etj.
139
Tema 6 - Menaxhimi
Vendimet themelore dhe rutinore

Sipas kriterit se vendimet a prsriten ose nuk prsriten,
ndahen n vendime themelore dhe rutinore. Vendimet themelore
jan m t rndsishme se ato rutinore. Vendime t tilla jan pr
shembull zgjedhja e lokacionit pr fabrik t re, futja e prodhimit
t ri n programin e prodhimit, prvetsimi i tregjeve t reja etj.
Vendimet rutinore jan t prsritura sipas natyrs s vet dhe nuk
kan ndikim t madh n organizat. Prandaj, n shum biznese jan
krijuar procedura pr udhheqje t menaxherve n situata t tilla
(t prsritura). Shembuj t vendimeve rutinore jan vendimet pr
promovimin e personelit, vendimi pr punsim t personelit me
arsim t lart, vendimi pr nivelin e rezervave, vendimi pr nivelin e
pagave t t punsuarve t rinj etj.
Vendimet strategjike dhe taktike
Ekziston ndarja e vendimeve n strategjike dhe taktike. Kriteri
pr ndarje sht koha e nevojshme pr realizimin e tyre.
Vendimet taktike jan t rndsishme pr ndrmarrjen n nj
afat t shkurtr. Ato nga natyra e tyre jan komplekse, sepse kushtet
pr menaxhimin n afat t shkurtr jan relativisht t qndrueshme
dhe n prgatitjen e ktyre vendimeve nuk prfshihen shum faktor.
Vendime strategjike jan vendimtare pr biznesin n nj
afat t gjat. Ato kryejn koordinimin e aktiviteteve t mjedisit t
biznesit, koordinimin e aktiviteteve me burime t disponueshme, kan
ndikim vendimtar ndaj burimeve, ndikojn n drejtimin afatgjat t
organizats dhe jan shum komplekse, sepse angazhojn nj numr
t madh t faktorve t brendshm dhe t jashtm.
Vendimet e programuara dhe jo t programuara
N prpjekjet pr t krijuar nj tipologji t prgjithshme t
vendimeve, bhet dallimi midis ktyre dy llojeve t vendimeve:
Vendimet e vendime t programuara dhe t paprogramuara.
programuara
jan ato t cilat
Vendimet e programuara jan ato t cilat bhen n prputhje
jan miratuar n me ndonj tradit, politik apo procedur. Kto vendime jan t
prputhje me ndonj prsritura, t prcaktuara qart dhe rutinore. do ndrmarrje e
tradit, politik apo thjeshton sjelljen e vendim-marrjes n situata t cilat prsriten.
procedur. Informacione n lidhje me problemin (situatn) ka mjaft, alternativat
jan t sakta dhe ekziston siguri relative se alternativa e zgjedhur do
t jet e suksesshme.
140
Tema 6 - Menaxhimi
Vendimet e programuara n nj far mase e kufizojn lirin

ton, pr shkak se organizata sht ajo q t vendos se far t bj,
e jo individi. Politikat, rregullat dhe procedurat me t cilat sjellim
vendime t programuara nuk e kufizojn kohn pr t marr vendime
t reja mbi problemet e vjetra. N kt mnyr e kthejn vmendjen
ton pr aktivitete t tjera t rndsishme. Pr shembull, zgjidhja e
ankesave t konsumatorve do t ishte nj humbje kohe, por ekzistimi
i mbishkrimit mallrat e blera nuk mund t zvendsohen brenda
tet ditsh, e thjeshton gjith punn. Gjithashtu, kto vendime jan
m t lehta pr prgatitje, sepse pr to ekziston politik afariste.
Parimet dhe rregullat e marrjes s vendimeve bazohen n supozime
dhe kushte t caktuara. Nse ndryshohen kushtet n t cilat ato jan
formuluar, parimet dhe rregullat duhet t ndryshohen.
Vendimet e paprogramuara jan ato t cilat prgatiten pr nj
Vendimet e
situat t vetme dhe t sigurt, respektivisht kan t bjn me probleme
programuara jan
ato t cilat prgatiten t pazakonshme dhe t jashtzakonshme. Vendimet e paprogramuara
pr situat t vetme prfshijn angazhime t rndsishme n organizimin dhe jan
dhe t pa prsritur, baz pr suksesin e ardhshm. Hartimi e politikave, rregullave ose
respektivisht kan t parimeve pr zgjidhjen e problemit nuk ekzistojn.
bjn me probleme
t pazakonshme dhe Vendimet e paprogramuara jan vendime jo t parregullta
t jashtzakonshme. dhe t prcaktuara jo sakt. Informacionet n lidhje me problemin
vshtir mblidhen, kriteret pr zgjidhje nuk ekzistojn, alternativat
jan t pasigurta. Vendimet pr futje t prodhimit t ri, pr ndrtimin
e nj fabrik t re, krkimin dhe zhvillimin e prodhimeve t reja, pr
prvetsimin e tregjeve t reja, pr mbylljen e fabriks pr shkak
t humbjeve, etj., jan shembuj t vendimeve t paprogramuara.
Kto vendime nga natyra e tyre jan komplekse, t rndsishme dhe
relevante pr menaxherin.
Menaxheri i lart sipas rregulls i sjell vendimet e
paprogramuara, ndrsa n nivel themelor duhet t miratohen vendime
t programuara. Kjo do t thot se duke lvizur gjithnj e m lart
npr hierarkin e organizats, aftsia pr sjellje t vendimeve mbetet
gjithnj m e rndsishme.
141
Tema 6 - Menaxhimi
Llojet e vendimeve
nivelet e manaxhimit llojet e problemeve
t programuara t paprogramuara
kryesor
t ndrlikuara
mesatar
t thjeshta
t ult
Figura nr. 24 Nivelet e menaxhimit dhe llojet e vendimeve6
Llojet e tjera t vendimeve

N lidhje me funksionimin e biznesit, vendimet mund t
ndahet n vendime rregullative (me t cilat rregullohet vendosja e
sistemit, nnsistemeve, lidhjet e tyre etj.) dhe vendimet korrigjuese
(me t cilat intervenohet pr t korrigjuar devijimet dhe funksionimi).
Sipas qllimeve t cilat duhet t arrihen, vendimet mund t
jen investuese, personale, tregtare, financiare, etj.
Sipas mnyrs s ekzekutimit, vendimet ndahen n strategjike,
operacionale, t prgjithsuara, parimore, kushtimore etj.
NOCIONET E RNDSISHME
MENAXHIMI
HIERARKIA MENAXHUESE
PLANIFIKIMI
ORGANIZIMI
EKIPIMI
(UDHHEQJA) MBAJTJEN E KONTROLLIT
MARRJA E VENDIMEVE DHE LLOJET E TYRE
6
sht marr: B. Shuklev; Menaxhimi; Fakulteti Ekonomik, Shkup; 1999 (fq. 338)
142
Tema 6 - Menaxhimi
PRMBLEDHJE 6
Nn menaxhim nnkuptohet rregullimi i funksionimit t ndrmarrjes pr t arritur

qllimet. Menaxhimi sht procesi i planifikimit, organizimit, udhheqjes dhe kontrollit t
veprimtarive n nj organizat pr arritjen e qllimeve t saja n mnyr efikase.
Planifikimi paraqet seleksionim t planeve dhe objektivave dhe gjetje t rrugs m t
prshtatshme pr arritjen e tyre.
Organizimi sht nj funksion i cili drejton rolin e individit n strukturn organizative.
N lidhje t ngusht me organizimin sht ekipimi, q do t thot sigurim t njerzve
(menaxherve dhe puntorve).
(Udh)heqja ka pr qllim q t ndikoj ndaj kontributit t njerzve n pun dhe mbi
t gjitha, ka t bj me harmonizimin e marrdhnieve midis njerzve, d.m.th. sigurimin e
personalit.
Kontrolli sht funksion q krijon masat dhe veprimet pr t siguruar realizimin e
planit.
Marrja e vendimeve paraqet instrument pr rregullimin e funksionimit t biznesit.
Vendimi sht rezultat i vendim-marrjes. Pra, marrja e vendimeve sht nj proces i cili ka
pr qllim q t sjell nj vendim.
Vendimet mund t klasifikohen sipas kritereve t ndryshme, prandaj sipas ksaj
dallohen: vendimet organizative dhe personale; vendimet themelore dhe rutinore; vendimet
strategjike dhe taktike; vendimet e programuara dhe t paprogramuara; vendimet rregullative
dhe korrektuese etj.
1. ka nnkuptoni me menaxhimin dhe far sht dallimi ndrmjet menaxhimit t

biznesit t vogl dhe t madh?
2. Numroni funksionet menaxhuese dhe shpjegoni thelbin e do funksioni!
3. Shpjegoni rolin e organeve qeverisse!
4. ka sht vendimi dhe cila jan faza n procesin e vendim-marrjes?
5. Bni klasifikimin e vendimeve dhe jepini shembull pr t gjitha llojet e vendimeve!
143
Tema 6 - Menaxhimi
144
Tema 7 - Parimet themelore ekonomike t puns
PARIMET
TEMA 7 THEMELORE
EKONOMIKE T
PUNS
PRMBAJTJA E TEMS:
Produktiviteti n pun
Nocioni i produktivitetit
Thelbi i produktivitetit
Produktiviteti n aspektin e ekonomis kombtare
Matja e produktivitetit t puns
Faktort nga t cilt varet produktiviteti i puns
Ekonomizimi n pun
Thelbi i ekonomizimit
Nocioni i ekonomizimit
Ekonomizimi dhe produktiviteti i puns
Matja e ekonomizimit
Faktort e ekonomizimit
Rentabiliteti (profitimi)
Koncepti dhe esenca e rentabilitetit
Matja e rentabilitetit
Faktort e rentabilitetit
QLLIMET E MSIMIT:
t prcaktoni dhe kuptoni termin produktiviteti;

t dini se si mund t prmirsohet produktiviteti i biznesit;
t llogarisni produktivitetin e puns;
t definoni dhe t kuptoni termin ekonomizimi;
t prcaktoni faktort q ndikojn n ekonomi;
t definoni dhe kuptoni termin rentabiliteti;
t kuptoni faktort q ndikojn ndaj rentabilitetit.
145
146
1. PRODUKTIVITETI N PUN
1.1. NOCIONI I PRODUKTIVITETIT
Produktiviteti mund t definohet n mnyra t ndryshme.

Produktiviteti Kshtu, nn produktivitet mund t nnkuptohet raporti midis sasis s
sht masa e sasis prodhimeve dhe shums s do faktori (puns, kapitalit dhe burimeve
s prodhimeve dhe
natyrore) q marrin pjes n prodhimtari. N kt kuptim do t mund
shrbimeve t ciln
nj puntor mund t dallohet produktiviteti i makinave, produktiviteti i lndve t para,
ta prodhojn pr nj produktiviteti i puns etj. Megjithat, pavarsisht nga ajo q secili
or. prej ktyre faktorve t prodhimit ka kontribuar pr prodhimin, vetm
me funksionin e puns s njeriut t gjith faktort e tjer t prodhimit
mund t jet vn n funksion, t cilt do t prodhojn mallra ose
shrbime. Prandaj, shpesh flitet pr produktivitetin e puns, kurse
termi produktiviteti prdoret vetm si sinonim pr prodhimtarin
e puns.
Nn termin produktiviteti nnkuptohet aftsia e puns s
angazhuar n procesin e prodhimit pr t krijuar nj sasi t caktuar t
prodhimeve pr njsi t kohs (zakonisht 1 or).
1.2. THELBI I PRODUKTIVITETIT
Kur flasim pr produktivitetin, mendohet pr kapacitetin

Kapaciteti
paraqet aftsin e ndonj makine, d.m.th. aftsin e saj pr t prodhuar nj sasi t
e nj makine pr prodhimeve pr nj koh t caktuar. Por pr produktivitetin bhet fjal
t prodhuar nj edhe ather kur mendohet n at sa disa lnd t para ose materiale
sasi t caktuar t japi prodhim t pastr, si pr shembull: Sa ar t pastr mund t merret
prodhimeve pr nga xehja pr ar e grmuar n tok? Pra, mund t dallohen aq lloje
koh t caktuar.
t produktivitetit, sa edhe eksitojn lloje t ndryshme t faktorve t
prodhimit t cilt marrin pjes n prodhimtari. N ekonomi dhe biznes,
pr produktivitetin bhet fjal n kuptim t asaj se si nj punonjs
ose nj grup i puntorve mund t prodhoj pr nj koh t caktuar.
N t vrtet, produktiviteti pothuajse gjithmon sht i lidhur pr
punn dhe pr aftsin e saj q t krijoj prodhime. S kndejmi,
pr produktivitetin bhet fjal ather kur me shpenzim t njjt t
puns s puntorve n njsi t kohs do t mund t prodhohet sasi
147
m e madhe e prodhimeve dhe shrbimeve ose kur sasia e njjt e

mallrave dhe shrbimeve puntort do ta prodhojn pr nj koh
m t shkurt. Mund t konkludohet se produktiviteti i puns sht
shprehur n sasin e produkteve t prodhuara pr njsi kohe, gjat
angazhimit normal t forcs s puns.
1.3. PRODUKTIVITETI N KUSHTET E

EKONOMIS KOMBTARE
Produktiviteti mund t konsiderohet si kategori mikro

dhe makro ekonomike. Kur shqyrtohet raporti n mes faktorve
t prodhimit t angazhuar n procesin e prodhimit dhe numrit t
produkteve t prodhuara n kuadr t nj biznesi, bhet fjal pr
produktivitetin nga mikro-aspekti. Kur analizohet raporti ndrmjet
faktorve t prgjithshm t shpenzuar t prodhimit dhe prodhimit t
prgjithshm t realizuar n nj ekonomi kombtare, produktiviteti
n t vrtet trajtohen si kategori makro-ekonomike. Prej ktu del
se rritja e produktivitetit sht e lidhur me rritjen e prodhimit t
ekonomis kombtare, ose me rritjen e prodhimit t brendshm bruto
(PBB), t shprehur pr frym (per capita).
Prodhimi i Prodhimi i brendshm bruto prfaqson vlern totale t tregut
Brendshm Bruto
(PBB) prfaqson t t gjitha mallrave t prodhuara finale ose shrbimeve pr nj vit n
vlern e prgjithshme nj ekonomi kombtare. PBB-s sht shprehje e vlers q matet me
t tregut t t gjitha rritje vjetore t ekonomis n nj vend.
mallrave t prodhuara
finale ose shrbimeve
Rritja e produktivitetit n ekonomin e vendit ndikon n
pr nj vit n nj prmirsimin e mirqenies njerzore (standardit t jetess), zvoglimin
ekonomi kombtare e shpenzimeve t prodhimit, forcimin e aftsis eksportuese dhe
konkurruese t ekonomis etj.
Shkalla e arritur e zhvillimit t nj ekonomie m s miri mund
t shprehet prmes suksesit t arritur n produktivitet.
148
1.4. MATJA E PRODUKTIVITETIT T PUNS
Si matet produktiviteti?
Gjat definimit t konceptit t produktivitetit t puns e
prmendim edhe formuln e prgjithshme pr matjen e produktivitetit
t puns. Nocioni i definuar n kt mnyr i produktivitetit t puns
mund t shprehet me formuln e prgjithshme.
A.
Sasia e prodhimeve
Produktiviteti i puns =
Sasia e shpenzuar e puns
B. Sasia e shpenzuar e puns

Produktiviteti i puns =
Sasia e prodhimeve
Nga kjo del se produktiviteti i puns sht raporti ndrmjet

sasis fizike t shprehur t produkteve t prodhuara n koh t
Me shprehjen A)
fitohet treguesi i caktuar, dhe sasit s shprehur fizike t shpenzuar n pun. Duke
produktivitetit t prdorur shprehjen A fitohet treguesi i produktivitetit t puns i cili
puns i cili tregon se tregon se sa sasi t prodhimeve jan prodhuar n njsi t puns s
sa sasi t prodhimeve shpenzuar. Prve ksaj, treguesi i produktivitetit t puns mund t
jan prodhuar n
fitohet me llogaritjen e vlers reciprok t vlerave t prdorura m
njsi t puns s
shpenzuar. par, t treguara n shprehjen B, rezultati i s cils do t tregoj se sa
sasi e puns sht e nevojshme pr t prodhuar nj njsi t prodhimit.
N mnyrn e par t llogaritjes, sasi m t madhe e prodhimeve
pr njsin e sasis s shpenzuar tregon produktivitet m t lart t
puns, kurse mnyra e dyt e llogaritjes, sasia m e vogl e puns s
prfshira pr njsi t prodhimit, tregon produktivitet m t lart t
puns.
149
Nse nevojitet q t matet produktiviteti i ndonj faktori t

prodhimit, mund t prdoret raporti i njjt, por n vend t vlerave pr
shpenzimin e sasis s puns do t merren parasysh vlerat e faktorve
t prodhimit me t cilat matet produktiviteti. Koeficientt-tregues q
do t prfitoheshin me llogaritjet e raporteve mes madhsive t tyre
mund t jen interesant, sepse tregojn shkalln e shfrytzimit t
secilit prej faktorve t prodhimit.
Zbatimi i matjes s produktivitetit t puns

Produktiviteti pr prodhimin e prgjithshm
Te ndrmarrjet q prodhojn nj ose m shum prodhime
homogjene t cilat mund t gjurmohen t njjtin tregues, prdoret
formula e mposhtme:
Sasia e prodhimeve
Produktiviteti =
Puna e shpenzuar n or pune
Produktiviteti i disa prodhime t rndsishme

Produktiviteti i puns pr prodhime t caktuara t rndsishme
do t fitohet nprmjet treguesit q vijon:
Sasia e prodhimeve (prodhimeve t caktuara)

Produktiviteti =
Ort e shpenzuara efektive
Faktori Ort e shpenzuara efektive n kt rast duhet t

prfshij t gjitha ort efektive vetm pr ata puntor t cilt jan
t angazhuar direkt n prodhimin e produkteve t caktuara npr t
gjitha fazat e prodhimtaris t ktij prodhimi.
150
Produktiviteti sipas nj puntori t punsuar n prodhim

Te ndrmarrjet q prodhojn nj ose m shum prodhime
homogjene, produktivitetit fitohet kur sasia e prodhuar pjestohet
me numrin e puntorve (vetm ata puntor t cilt jan direkt t
prfshir n prodhim). Kjo sht shprehur si m posht:
Sasia e prodhimeve
Produktiviteti =
Numri i punonjsve t prodhimit
Faktori numri i punonjsve t prodhimit duhet t shpreh numrin

mesatar t puntorve t punsuar gjat vitit.
Prve ktyre udhzimeve praktike pr llogaritjen e
produktivitetit t puns, mund t themi se llogaritja zgjerohet n
t gjith ato vende ku puna krijon ndonj prodhim, pr shembull:
produktiviteti i vendit t puns, produktiviteti i prdorimit,
produktiviteti i makinave etj.
Produktiviteti i puns ndikon ndaj vlers

Produktiviteti i puns ndikon n vlern e prodhimit. Me
rritjen e produktivitetit, zvoglohet vlera e prodhimit. Duhet pasur
parasysh edhe kt: Si ndikon produktiviteti n vlern e prodhimit
t prgjithshm? dhe Si ndikon produktiviteti n vlern e njsis s
prodhimit? Produktiviteti gjithmon e ul vlern e njsis s prodhimit
q nuk sht e thn se e zvoglon edhe vlern e prodhimit. Pr
shembull, pr prodhimin e 10. pal kpucve jan t nevojshme
100 or t puns. Nse nj ore sht me vler nj dollar, ather
ne kemi vlerat e mposhtme: 100 dollar t vlers s prodhimit
t prgjithshm prej 10. dollarve t vlers s njsis (nj pal
kpuc). N qoft se produktiviteti rritet 50%, kjo do t thot se
do t rritet prodhimi prej 10. n 15 pal kpuc, ather do t ket
vlern e mposhtme: 100 dollar vler t prodhimit t prgjithshm
dhe rreth shtat dollar vler t njsis s prodhimit (sepse 100
151
dollar = 15 pal kpuc). Prandaj sht e qart se produktiviteti i

rritur nuk ka ndryshuar n vlern e prodhimit t prgjithshm, por
duke rritur sasin e produkteve t prodhuara, zvoglohet vlera e
nj prodhimi. Duke aplikuar mjete t prsosura pr pun, rritja e
produktivitetit do t ndikoj n rritjen e prodhimit me shpenzim t
reduktuar pune. Ky n t vrtet sht thelbi i produktivitetit t puns
pr t zvogluar vlern e njsis, e me kt edhe vlern e prodhimit
t prgjithshm q arrihen dy rezultate: s pari, lirohen prodhimet e
tregut dhe, s dyti, lehtsohet prodhimi i tyre.
1.5. FAKTORT NGA T CILT VARET PRODUKTIVITETI

I PUNS
Faktort e T gjith faktort q marrin pjes n procesin e puns, m

produktivitetit: shum ose m pak ndikojn n produktivitetin e puns, n mnyr q
ata paraqiten si faktor t saj. T till jan faktort n vijim:
- Kapitali njerzor
(shuma e njohurive, Kapitali njerzor (prvoja, njohuria, shkathtsit dhe aftsit)
shkathtsive, Faktori njerzor sht faktor shum i rndsishm i cili
aftsive dhe prvojs varet nga niveli i produktivitetit t puns. Pr shembull, n saje t
prodhuese t prvojs m t madhe t prodhimit, njohurive, shkathtsive dhe
puntorve); aftsive, kpucari do t jet i aft q pr nj t koh sa m t shkurtr
t prodhoj nj pal kpuc, n krahasim t nj puntori t ri. Me
- Shkalla e fjal t tjera, mjeshtri i ksaj zeje pr shkak t nivelit m t madh
prsosmris s t kapitalit njerzor do t jet n gjendje q pr nj koh t njjt t
mallrave kapitale; bj m shum pal kpuc prkundr nj punonjsi t ri. Prkundr
ksaj, mund t thuhet se produktiviteti i tij n pun sht m i lart.
- Kushtet natyrore;
Zhvillimi i prodhimeve kapitale
Produktiviteti i puns, m tej, varet nga zhvillimi i prodhimeve
- Shkalla e zhvillimit kapitale si jan makineria, veglat, pajisjet etj. Kshtu, pr shembull,
t shkencs e rrobaqepsi i cili prdor makin qepse, pr nj koh shum t shkurtr
tekniks dhe aplikimi do t qep kostum, n krahasim me at rrobaqeps i cili qep me dor.
i arritjeve shkencore. Prandaj, zhvillimi i prodhimeve kapitale t cilat shfrytzohen n
152
procesin e prodhimit sht faktor shum i rndsishm i cili ndikon

n rritjen e produktivitetit t puns.
Kushtet natyrore
Kushtet natyrore n t cilat zhvillohen proceset e prodhimit,
gjithashtu paraqesin faktor i cili mund t ndikojn n nivelin e
produktivitetit t puns. Pr shembull, n bujqsi, n qoft se
krahasojm rezultatet e puns s dy parcelave t ndryshme t toks,
njra prej t cilave sht m e pasur e tjera m e varfr nga prbrsit
e nevojshm pr vegjetimin e bimve, ose gjendet n nj rajon ku ka
m shum reshje, renditja e t cils sht m e mir gjat vit, ather
do t vrehet se sasia e njjt e puns s dhn n parceln e par do
t jap rendimente m t larta se n parceln e dyt. Mund t thuhet
se kushtet natyrore jan shkak pr produktivitet m t madh t puns
n parceln e par se sa n t dytn. N mnyr t ngjashme sht
edhe n xehetari. N qoft se supozohet se minatort nga dy miniera
n t njjtn koh mund t grmojn sasi t njjt t xehes, ather
produktiviteti i puns do t jen m i lart se ato t minatorve q
punojn n minier e cila sht m e pasur me materie t dobishme
(metal). Kta shembuj tregojn se kushtet natyrore ndikojn n
mnyr t konsiderueshme n produktivitetin e puns.
Zhvillimi i shkencs
Pr rritjen e produktivitetit t puns mund t ndikoj edhe
zhvillimi i shkencs dhe mundsia q rezultatet e saja t prdoren n
prodhim. T marrim shembullin e prgatitjes s lkurs pr prpunim
t mtejshm. Q lkura t mund t prpunohet, duhet s pari t thahet.
N t kaluarn, procesi i tharjes ka zgjatur disa jav pr t arritur
nj shkall t prshtatshme e prpunimit s lkurs. Megjithat, me
zhvillimin e shkencs, sht krijuar mundsia q i njjti proces t
zgjas shum m shkurt duke prdorur mjete kimike. Pra, n saje t
zbatimit t rezultateve t krkimit shkencor n prodhim, sht arritur
q pr nj koh t shkurt t bhen t njjtat operacione prodhuese
ose pr t njjtn koh t prodhohen sasi t mdha t mallrave dhe
shrbimeve.
153
Organizimi i puns, marrdhniet ndrnjerzore dhe

motivimi si faktor t produktivitetit
Organizimi i puns (organizimi i prodhimtaris) gjithashtu
Faktort e mund ndikoj n produktivitetin e puns. N t vrtet, varsisht
produktivitetit:
nga ajo vall nj proces i prodhimit sht realizuar nga ndarja
- Organizimi i e operacioneve t prodhimit, n mnyr q puntor t veant
puns, respektivisht prodhojn pjes t veanta t nj prodhimi apo nj punonjs prodhon
organizimi i nj prodhim nga fillimi n fund, produktiviteti i puns mund t jet
prodhimtaris;
m i ult ose m i lart. Rezultat i njjt do t arrihet edhe si pasoj
- Marrdhniet e bartjes s mir ose t keqe t lnds s par, prdorimit profesional
ndrnjerzore; ose joprofesional me makinat dhe pajisjet etj. Marrdhniet e prishura
ndrnjerzore n shoqri dhe mungesa e motivimit t punonjsve,
- Motivimi i rezultojn n produktivitet t ult t puns, pr ka menaxhert kan
punonjsve etj.
merita m t mdha.
2. EKONOMIZIMI N PUN
2.1. ESENCA E EKONOMIZIMIT
Me fjaln Kur prodhimi bhet me shpenzim t ult t faktorve t

ekonomizim prodhimit, thuhet se puna sht ekonomike, kurse kur prodhimi bhet
shprehet raporti i
njerzve ndaj puns n me shpenzime m t larta t faktorve t prodhimit, thuhet se punohet
drejtim t shpenzimeve n mnyr joekonomike.
t faktorve n Me fjaln ekonomizim shprehet raporti i njerzve ndaj
procesin e prodhimit. puns n drejtim t shpenzimeve t faktorve n procesin e prodhimit.
Nse krahasohet prodhimtaria e nj ndrmarrjeje t njjt n dy vite
t ndryshme dhe nse shihet se gjat sasis s njjt t shpenzimeve
t prodhimit n at viti jan m t ulta me ato t vitit t kaluar,
do t thot s jan realizuar kursime n drejtim t shpenzimeve t
bra, me ka arrihet ekonomizim m i madh. Nse shkohet m tej me
analizn dhe nse konstatohet se pagat e puntorve n at vitin jan
m t ulta n mnyr q t kursehet n pagesn e puns, n krahasim
me nj vit m par, ather edhe ktu sht arritur ekonomizim m
i madh. Gjithashtu, ekonomizimi m i madh n pun arrihet edhe
ather kur prfitohet sasi e njjt e produkteve t prodhuara,
154
por mimi n at vit sht m i ult n krahasim me vitin e kaluar.

Madhsia e shpenzimeve, lartsia e pagave t puntorve, mimet etj.,
jan tregues nprmjet t cilve mund t prcaktohet ekonomizimi i
biznesit, si n aspektin e vlers s parave, ashtu edhe n njsi natyrore:
m3, kg, KW or etj.
N fakt, puna ekonomike e do biznesi arrihet n dy mnyra:
1. Me shfrytzimin e faktorve ekzistues t prodhimit, me
ka arrihen efekt m t larta (vllimi i prodhimit, t ardhurave e
prgjithshme, etj.) dhe
2. Qllimi i caktuar arrihet me shpenzime m t ulta,
respektivisht me ka sht e mundur me prdorimin m t vogl t
faktorve t prodhimit.
2.2. NOCION PR EKONOMIZIM

Ekonomizimi
paraqet angazhimin Produktiviteti i puns do t thot se me pak prpjekje t
e njeriut q me
shpenzim m t
krijohen sa m shum prodhime t jet e mundur. Tek ekonomizimi,
ult t faktorve megjithat, mendohet me sa vijon: me m pak pun; me m pak
t prodhimit t materiale dhe lnd t para; me m pak shpenzime t prodhimeve
arrihet vllimi m i kapitale, t krijohet sa sht e mundur efekt m i madh (prodhim,
madh i mundshm i t ardhura t prgjithshme). Ekonomizimi do t thot kursim i t
prodhimit. gjith faktorve q i shrbejn prodhimit, duke prfshir edhe punn
e puntorve. Por, nuk bhet fjal pr kursime t do mimi, sepse
sht e nevojshme t mbahet llogari pr:
cilsin e prodhimeve t cilat prodhohen dhe
dobin nga prodhimet.
Sipas ksaj, mund t prfundojm se parimi i ekonomizimit
e paraqet prpjekjen e njeriut me kursim m t vogl t faktorve
t prodhimit pr t arritur vllimin m t madh t mundshme t
prodhimit, duke marr parasysh cilsin dhe dobin e prodhimeve.
2.3. EKONOMIZIMI I PRODUKTIVITETIT T PUNS
Produktiviteti i puns ishte definuar si raport i sasis

s produkteve t prodhuara dhe sasis s puns s shpenzuar.
Ekonomizimi, nga ana tjetr, definohet si raport midis sasis s
155
s prodhimeve dhe sasis s do faktori t prodhimit vemas ose sasis

s t gjith faktorve t prodhimit t marr s bashku. S kndejmi,
del se n rastet kur bhet fjal pr raportin midis sasis s produkteve
t prodhuara dhe t puns s dhn, produktiviteti i puns barazohet
me ekonomizimin. N t vrtet, edhe ekonomizimi ka t bj me
shfrytzimin (shpenzimin) e faktorve t puns, me at dallim se
kur bhen fjal pr produktivitetin e puns, gjithmon mendohet n
aftsin e puns pr t krijuar sasi t caktuar t prodhimeve, e kur
bhet fjal pr ekonomizimin, gjithmon mendohet n kursimin e
puns pr krijimin e prodhimeve. Rritja produktivitetit t puns do
t thot edhe rritje e ekonomizimit t puns, por njkohsisht edhe t
ekonomizimit n prgjithsi, ndrsa shpenzimi i faktorve t tjer ka
mbetur i pandryshuar, sht zvogluar ose nga ana tjetr sht rritur
n mas m t vogl nga zvoglimi i shpenzimit t puns.
2.4. MATJA E EKONOMIZIMIT
Matja e ekonomizimit nprmjet faktorve t shpenzuar t

prodhimit (shprehja natyrore e ekonomizimit)
Nga definicioni i ekonomizimit del edhe matja e prgjithshme
e ekonomizimit n formn q vijon:
Sasia e produkteve t prodhuara

Koeficient natyror i ekonomizimit =
Sasia e faktorve t shpenzuar
Varsisht nga sasia dhe shumllojshmria e produkteve t

prodhuara n ndrmarrje, si dhe nga numri i faktor t cilt jan marr
parasysh gjat matjes s ekonomizimit, instrumentet e ekonomizimit
mund t tregohen edhe n form t modifikuar.
156
Nse matet niveli i ekonomizimit t puns n raport me

shpenzimin e vetm nj faktori t prodhimit, kjo mund t bhet thjesht
nse vllimi i produkteve t prodhuara tregohet n njsi natyrore,
me ka tregohet edhe sasia e faktorit t shpenzuar. Pr shembull,
pr prodhimin e 20.000 m2 parket druri, sht prdorur 1000 t3 dru i
paprpunuar. Nga kto t dhna fitohet:
Koeficienti natyror i ekonomizimit 20.000

t shpenzimit t drurit t = = 20
paprpunuar pr parket 1.000
q do t thot se prej 1t3 t drurit t paprpunuar prodhohen 20

m2 parket. Gjithsesi, ndrmarrja prpiqet q prej 1t3 t drurit t
paprpunuar t prodhoj sa sht e mundur sasi m t madhe t
parketit.
Matja e ekonomizimit prmes mimeve (shprehja e vlers s

ekonomizimit)
Nse ndrmarrja prodhon lloje t ndryshme t prodhimeve t
cilat mund t tregohen si vler e prgjithshme e prodhimit t shprehur
n t holla, ather pr matjen e ekonomizimit t prgjithshm t puns
n ndrmarrje mund t shfrytzohen mimet. Pr t llogaritur kt,
duhet t shumzohet vllimi i prgjithshm i prodhimit t destinuar
pr treg me mimet e shitjes, dhe t vihet n prodhim n aspektin
e shums s shpenzuar pr faktort e prodhimit dhe mimet e tyre.
Me shfrytzimin e mimeve t tanishme t shitjes s prodhimeve
dhe t mimeve t tanishme t faktorve t prodhimit, me vllimin
e produkteve t prodhuara dhe vllimin e faktorve t shpenzuar t
prodhimit shprehet vlera, me ka edhe treguesi i ekonomizimit ka
shprehje t vlers. Vlera e matjes s shprehjes s ekonomizimit e ka
formn n vijim:
Koeficienti i vlers Sasia e prodhimeve X mimet e shitjes
=
s ekonomizimit Sasia e faktorve t X mimi i faktorve
shpenzuar t prodhimit t prodhimit
157
Koeficienti i ekonomizimi, kur shfrytzohet pr nj ose m shum

prodhime, mund t marr formn m t thjesht, si vijon:
T ardhurat nga shitja

Koeficienti e prodhimit
i vlers s =
ekonomizimit Shpenzimet pr
prodhimtarin e prodhimit
Shembull:
Elementet Viti aktual
2009
Vllimi i prodhimit n kg 900
mimi shits i prodhimit 80
Shpenzimet pr materiale 1000 kg x 20 denar
Shpenzimet e puns 2000 or x 19 denar
Amortizimi 1000 denar
Eo 900 x 80
= = 1,22
(2009) (1.000 x 20) + (2.000 x 19) + 1.000
Nga llogaritjet del se prqindja e ekonomizimit n vitin 2009 sht

1,22.
Pr shkak t prdorimit t mimeve t tanishme n llogaritjen
e ekonomizimit, ndaj koeficientit t ekonomizimit mund t ndikoj jo
vetm raporti i ndrmarrjes ndaj shpenzimeve t faktorve t caktuar
t prodhimit, por edhe faktort e jashtm respektivisht lartsia e
mimeve shitse dhe lartsia e mimeve furnizuese t faktorve t
prodhimit. N mnyr q t fitohet pasqyr e duhur pr ndikimin e
faktorve t brendshm dhe t jashtm ndaj ekonomizimit t puns,
gjat llogaritjes s ndryshimeve t ekonomizimit shfrytzohen mimet
ekzistuese, me ka prjashton ndikimi i mimeve ndaj ndryshimit t
ekonomizimit.
158
2. 5. FAKTORT E EKONOMIZIMIT
Prej ku dalin faktort t cilt ndikojn ndaj ekonomizmit?

Pr prodhimin e nj njsie produkti sht i domosdoshm
shpenzimi i caktuar i puns, materialeve, prodhimeve kapitale etj.
Kshtu, si faktor t ekonomizimit para s gjithash paraqiten edhe
faktort e prodhimit. Prandaj, ndrmarrja e masave pr rritjen e
ekonomizimit kan t bjn s pari me ato, respektivisht me t gjitha
ato veprime dhe aktivitete t cilat do t kontribuojn pr shpenzime
m t vogla dhe m efikase.
Niveli i ekonomizimit prcaktohet nga sasia e prodhimeve
dhe shuma e shpenzuar e faktorve t formimit t tyre. Megjithat,
n t dy madhsit ndikoj dy grupe faktorsh: interne, t cilat kan
ndikim n shpenzimet e faktorve t veant t prodhimit, dhe
eksterne, t cilat e ndryshojn vlern si prodhime finale, si edhe
faktort e prodhimit.
Faktort ekstern t cilt ndikojn n ekonomizim

Faktort ekstern t cilt ndikojn n ekonomizim jan:
ndryshimet n mimet e prodhimeve finale t dedikuara pr shitje dhe
ndryshimet n mimet e faktorve t prodhimit q do t furnizohen
pr prodhim. Kshtu, shuma e mimeve t shitjes s prodhimeve dhe
niveli i mimeve t faktorve t furnizimit t prodhimit ndikojn n
vlern e vllimit t produkteve t prodhuara (shprehur n t ardhurat
nga shitja e prodhimeve dhe shpenzimet e produkteve t prodhuara).
Kshtu, mimet m t larta t prodhimeve dhe mimet m t ulta
me t cilat furnizohen faktort, ndikojn pozitivisht n rritjen e
ekonomizimit t puns, ndrsa mimet m t ulta t prodhimeve dhe
mimet m t larta t furnizimit t faktorve shkaktojn zvoglimin
e ekonomizimit t puns.
159
Faktort intern t cilt q ndikojn ndaj ekonomizimit

Ndrmarrjet prpjekjet e veta pr rritjen e ekonomizimit
t puns i orientojn kah mnyra e shfrytzimit t faktorve t
brendshm edhe at prmes:
Prmirsimit t organizimit t puns - strukturs
organizative t puns n t ciln ka detyra t prshtatshme ndrmjet
punsuarve, futjen e standardeve t puns, kontrollin e punve t
kryera, prmirsimin e kushteve t puns, sigurimin e vazhdimsis
dhe renditjen n pun etj.
Rritjes s diturive dhe aftsive t puns t punonjsve
diturit, aftsit dhe shkathtsit n pun (kapitali njerzor) t cilat
jan arritur prmes procesit t arsimimit dhe prvojs n pun,
kontribuojn n prmirsimin e ekonomizimit.
Raportit t puntorve ndaj shpenzimeve t mjeteve
rritja e motivimit t punonjsve dhe prmirsimi i qndrimit t tyre
ndaj shpenzimeve t mjeteve, prdorimi i drejt dhe i kujdesshm i
lndve t para, karburanteve, energjis, zvoglimi i mbeturinave,
etj., on kah rritja e ekonomizimit. Gjithashtu, me prdorimin e
duhur, ruajtjen dhe mirmbajtjen e makineris, mjeteve dhe pajisjeve,
respektivisht me zgjatjen e periudhs s tyre t prdorimit, kontribuon
kah ekonomizimi i puns.
3. RENTABILITETI (PROFITIMI)
3.1. KONCEPTI DHE ESENCA E RENTABILITETIT
Me konceptin rentabiliteti shnohet krkesa apo prpjekja pr

t arritur sa m shum fitim me m pak angazhim t mjete (fikse dhe
rrjedhse). Ky koncept n fakt sht i lidhur me konceptin e fitimit
Me konceptin dhe tregon prqindje t caktuar t fitimit (profitit) i cili sht arritur
rentabiliteti
shnohet krkesa n raport t mjeteve t prdorura n pun. Duke pasur parasysh se
apo prpjekja pr t qllimi prfundimtar i puns s ndrmarrjes sht maksimizimi
arritur sa m shum i fitimeve, ather shkalla e rentabilitetit t arritur n fakt tregon
fitim me m pak shkalln e suksesit t puns s ndrmarrjes ose shkalln e arritur t
angazhim t mjete. qllimit t saj kryesor.
160
Realizimi i shkalls s caktuar t rentabilitetit gjat puns

sht kusht pr ekzistimin e ndrmarrjes. Me punn rentabile krijohen
kushte q nj pjes e fitimit t dedikohet pr rritjen e kapitalit t
ndrmarrjes, e me kt t sigurohet zhvillimi i saj i mtejshm. Nj
ndrmarrje me pun jo rentabile, d.m.th. ndrmarrje e cila nj koh t
gjat punon me humbje pr shkak t zvoglimit t nj pjese t mjeteve
t saj (kapitalit), nuk siguron kushtet pr pun t prhershme dhe do
t jet e detyruar t ndaloj punn. Prandaj, parimi i rentabilitetit
duhet t jen kriter themelor gjat sjelljes s t gjitha vendimeve t
biznesit.
3.2. MATJA E RENTABILITETIT
Shkalla e rentabilitetit t puns paraqet prqindje e cila sht

fituar nga raporti ndrmjet fitimit t realizuar dhe madhsis mesatare
t mjeteve t prdorura n pun. Ajo mund t llogaritet duke aplikuar
shprehjen e mposhtme:
Profiti
Shkalla e rentabilitetit = x 100
Mjetet e shfrytzuara
mesatare (fikse rrjedhse)
Edhe pse zbatimi i ksaj shprehjeje sht i thjesht,

gjat llogaritjes s rentabilitetit paraqiten disa dyshime n lidhje
me prmbajtjen e fitimeve dhe prdorimin mesatar t mjeteve.
sht e ditur se ndrmarrja, prve kapitalit t vet (pasuris),
prdor edhe mjete t huaja (t huazuara n afat t shkurtr apo t
gjat), pr t cilat ka obligim t paguaj kamat. Prej ktu del
edhe dallimi ndrmjet ndrmarrjeve t cilat plotsisht i prdorin
burimet e tyre dhe atyre t cilat pjesrisht i shfrytzojn mjetet e
veta dhe pjesrisht mjetet e huaj. N qoft se supozojm se fitimet e
prgjithshme t t dy ndrmarrjeve n aspektin e vlers s mjeteve t
prgjithshme t shfrytzuara jan t barabarta, pr shkak t ndarjes
s nj pjese t fitimit pr pagim t kamats pr mjetet e huazuara,
fitimet e ndrmarrjes e cila prdor mjete t huazuara n t vrtet jan
m t vogla. Sipas ksaj, pr matje m reale t rentabilitetit, fitimet e
161
ndrmarrjes duhet t vendosen n raport me vlern mesatare

t mjeteve t prgjithshme (mjeteve t veta dhe t huaja) ose nga ana
tjetr fitimi i zvogluar n raport t kamats s mjeteve t huaja, t
vihet n raport me vlern mjeteve t veta.
3.3. FAKTORT E RENTABILITETIT
Nga parimi i rentabilitetit del se lartsia e fitimit dhe t

vlers s mjeteve t puns jan determinanta themelor e shkalls s
rentabilitetit t ndrmarrjes. Fitimi paraqitet si rezultat ndrmjet t
ardhurave t krijuara nga shitja e prodhimeve me mime t caktuara
dhe shpenzimeve t bra pr krijimin e ktyre prodhimeve. Nse kihet
parasysh se fitimet n trsin nuk i prkasin ndrmarrjes, por vetm
nj pjes e cila mbetet pas pagimit t kamats nga mjetet e huazuara,
ather si faktor t rndsishm t rentabilitetit (efektivitetit) t
ndrmarrjes mund t merren parasysh si vijon:
- sasia e prodhimeve t shitura;
- mimet e shitjes s prodhimeve;
- shpenzimet e prodhimit t produkteve;
- vlera e mjeteve t prgjithshme (mjeteve t veta dhe t
huazuara n pun);
- niveli i shkallve t kamatave.
KONCEPTET KRYESORE:
PRODUKTIVITETI
EKONOMIZIMI
RENTABILITETI
PROFITIMI
162
PRMBLEDHJE
Produktiviteti i puns n kuptimin m t gjer t fjals paraqet raportin midis vllimit

t prodhimit dhe sasis s puns s shpenzuar pr at prodhim.
Duhet ditur se do rritje e produktivitetit sht arsyetuar dhe sht pranuar
ekonomikisht n aspektin e suksesit global t ndrmarrjes, veanrisht n qoft se ai sht
arritur me shpenzime m t mdha njerzore dhe materiale se shpenzimet normale.
Produktiviteti sht faktor themelor n rritjen e ekonomizimit.
Ekonomizimi si parim ekonomik i puns nnkupton prodhimin e mallrave dhe
shrbimeve me shpenzime sa t jet e mundur m t vogla t mjeteve, puns dhe kohs.
Pr rentabilitetin thuhet se sht rezultat i zbatimit t plot t dy parimeve t
mparshme, respektivisht nnkupton realizim t fitimit m t lart me angazhim m t vogl
t mjeteve t veta (fikse dhe rrjedhse).
1. Definoni termin produktiviteti?

2. Shpjegoni si pasqyrohet produktiviteti i ekonomis kombtare?
3. Tregoni faktort m t rndsishm t produktivitetit.
4. Shpjegoni si ndikon prparimi teknologjik ndaj produktivitetit?
5. Prshkruani si sht lidhja midis ekonomizimit dhe produktivitetit t puns?
6. Tregojn si mund t llogaritet ekonomizimi.
7. Tregoni faktort e jashtm t ekonomizimit dhe prshkruani ndikimin e tyre.
8. Numroni disa faktor t cilt ndikojn ndaj ekonomizimit.
9. Prshkruani si ndikon ndaj ekonomizimit raporti i t punsuarve n prodhimtari dhe
faktorve organizativ?
10. ka nnkuptoni nga termi rentabiliteti?
163
164
LITERATURA:
1. B. Jaqoski - Marketingu, Shkup 1994.

2. B. Shuklev- Menaxhimit, Shkup, 1998.
3. GA Cole Menagement - Theory and Practice, Londr, 1996.
4. David Campbell - Business,, Londr, 1994.
5. D. Eftimovski Ekonomia e tregut - Shkup 2003.
6. Sekston D., N.B. Apton, C. Smileski, D. Jankoski - Ndrmarrsia, Shkup 1994,
7. Gj. Filipov - Menaxheri gjeneral nr 1. , Shkup 1994.
8. Ligji pr shoqatat tregtare - Gazeta zyrtare e R.M. 4/28;
9. Ligji pr kontabilitet - Gazeta zyrtare e R.M. 42/93;
10. Isak Adizhes - Autorizimi me ndryshime , Shkup 1998.
11. Junior Achivement - Ekonomia aplikative, Shkup 1996.
12. K. Axhi Mitrevski, V. Taleska - Ekonomia e organizatave t puns s
bashkuar, Shkup 1983.
13. Zyra ndrkombtare e puns, Gjenev Prmirsoni biznesin tuaj, 1998.
14. M. Zarezankova-Potevska - Perspektivat e ekonomis s vogl, Shkup 2000.
15. M. Milisavljeviq - Marketingu Beograd 1990.
16. S. K. Velkova, D. Eftimovski, Z. Zlatkovski - Biznesi dhe ndrmarrsia. Shkup 2009.
17. T. Fiti V. H. Vasileva-Markovska - Ndrmarrsia dhe menaxhimi i
ndrmarrsis , Shkup 1994.
18. T. Kralev - Bazat e menaxhimit, Shkup 1999.
19. T. Rusevski, S. Tvrtkoviq - Kontabiliteti financiar, Shkup 2002.
20 T. Fiti V. Filipovski - Bazat e mikroekonomis, Shkup 1999.
21. W. Pride, R. Hughes and J. Kapoor - Business,, U.S.A., 1996.
165
166

Bazat e Biznesit Viti 1

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bazat e Biznesit Viti 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Dimitar Eftimoski Slavica Kovaevska Velkova

drejtimi ekonomik, juridik dhe tregtar

Redaktor i botimit n gjuhn shqipe:

Lektor i botimit n gjuhn shqipe:

M vendim t Ministrit t Arsimit dhe Shkencs t Republiks s Maqedonis, nr. 22-4323/1,

T dashur nxns, ky libr sht dedikuar pr nxnsit e vitit t par t shkollave t

TEMA 1. Karakteri i biznesit ............................................................................. 9

TEMA 2. Biznesi dhe mjedisi ............................................................................... 35

TEMA 4. Ekonomia e biznesit .............................................................................. 77

TEMA 5. Shpenzimet ............................................................................................ 105

TEMA 6. Menaxhimi ............................................................................................ 119

TEMA 7. Parimet themelore ekonomike t puns ............................................. 145

t kuptoni se far sht ekonomia e tregut;

Termi biznes vjen nga fjala anglishte business, q do t thot

T ardhurat e prgjithshme Shpenzimet e prgjithshme = Fitimi

Pr shembull, nj prodhues i pajis-

2. EKONOMIA E BURIMEVE T KUFIZUARA

N bazn e ekonomis gjendet oksudiviteti, respektivisht kufizu-

Ekonomia sht Ekonomia sht e prhapur n t gjitha ato vende ku ndje-

3.1. BIZNESI NDIKON NDAJ RRITJES S

Rritja e ekonomis matet prmes Bruto prodhimit t vendit

3.2. BIZNESET E INKURAJOJN

Konsumi na tregon sasin totale t mallrave dhe shrbimeve

Prandaj, mund t konstatojm se pa prodhim nuk ka konsum,

3.3. BIZNESET N KONKURRENC RECIPROKE I PR-

Nj nga karakteristikat m t rnd-

telefona celular me karakteristika deri tani t panjohura, duke pr-

4.1. SEKTORI PUBLIK DHE PRIVAT

Nga aspekti i asaj se kush i formon, kush i menaxhon dhe

kontrollit t drejtprdrejt n funksionimin,

Shteti formon biznese t cilat kujdesen pr financimin, ndrtimin dhe mirmbajtjen

Sektori privat prbhet nga bizneset q jan themeluar dhe organi-

disponoj me ato dhe ti drejtoj atje ku pr at ekziston interesi ose

4.2. SEKTORI PRIMAR, SEKONDAR DHE TERCIAR

N lidhje me shkalln dhe mnyrn

Sektorin terciar e prfaqsojn ato biznese aktiviteti kryesor

Sektori primar Sektori sekondar Sektori terciar

Prpunimi i lndve t para

Figura nr. 1 Ndarja sektoriale e nj biznesi

Ekzistojn shum ndrmarrje, aktivitetet biznese t t cilave jan t prhapura n t gjith

4.3. SEKTORI PRODHUES-INDUSTRIAL DHE TREGTAR

N aspektin e asaj vall merren me prodhimin e t mirave

Industria sht prfaqsuar nga ato biznese q merren me

Figura nr. 2. Roli ndrmjetsues i biznesit nga tregtia

Sipas nomenklaturs aktuale t veprimtaris s R. Maqedonis, aktiviteti i prgjithshm

5. KARAKTERISTIKAT E BIZNESEVE T MDHA

5.1. MADHSIA E BIZNESIT

Sigurisht se floktaria, mbltorja, mishtorja dhe t ngjashme

- realizojn t ardhura t mdha vjetore;

Bizneset e tjera mund t trajtohen si t mesme

N mnyr q t mos vihet n prfundime t gabuara n

5.2. PRPARSIT DHE MANGSIT E MADHSIS S

Bizneset e mdha Bizneset e mdha kan nj rol t rndsishm n rritjen

Shpesh bizneset e mdha (ndrmarrjet) kan rol integrues n

Prparsit e bizneseve t mdha jan si m posht:

Mangsit e biznesit t madh jan:

5.3. PRPARSIT DHE MANGSIT E BIZNESIT T

Bizneset e vogla Bizneset e vogla prodhuese, kurse bizneset e vogla n sektorin

Bizneset e vogla kan ndikim t madh n zhvillimin e viseve

Prparsit e biznesit t vogl jan kto:

Mangsit e biznesit t vogl jan n vijim:

3. Bizneset e vogla shpesh kan menaxhim joadekuat. N vitet

6. FUSHAT E VEPRIMTARIS S BIZNESIT T

6.1. BIZNESET E VOGLA N TREGTI