UNIVERZITET U SARAJEVU

FAKULTET SPORTA I TJELESNOG ODGOJA

SMJER ZA KOLOVANJE TRENERA I KADROVA U
SPORTU

PREDMET: BIOMEHANIKA
TEMA: SILE I NJIHOVA PODJELA
(seminarski rad)

Student:
Suvad Podi

Mentor:
Doc.dr. Sinia Kova

Sarajevo, decembar 2008.

S A D R A J
Stranica
1.

UVOD......................................................................................................3

2.

PROBLEM I PREDMET RADA...................................................4

3.

CILJ RADA...................................5

4.

METODOLOGIJA RADA....................................................................6

4.1.

Sila reakcije podloge....................................................7

4.2.

Ravnotea i preciznost..........................................................................9

4.3. Miina analiza................................................10

4.4.

Kinematika lokomotornog aparata.......................................................11

4.5.

Koordinacija i fleksibilnost...................................................................12

5.

ZAKLJUAK ................................................................................13

6.

LITERATURA...................................................................................14

1. U V O D

Biomehanika prouava artikulacije kotanih i miinih sistema, kao da je rije o

mehanikim strukturama podreenim razliitim silama i kretanjima. To ukljuuje analizu
naina ljudskog hoda i istraivanje sila koje utiu na deformacije ljudskog tijela prilikom
razliitih nesrea (na primjer, saobraajna nesrea). Biomehanika takoe prouava
druge sisteme organizma kao i organe, na primjer, ponaanje krvi kao tenosti koja je u
konstantnom kretanju, mehaniku disanja i razmjenu energije u ljudskom tijelu.
Postoji vie metoda za utvrdjivanje tjelesnih deformiteta, (po Coobu, Moire
metoda i druge, ali te metode za kolske uvjete nisu ba prihvatljive jer bi bile tetne za
ovaj nain ispitivanja, (jer je potrebno rentgenski slikati sve ispitanike, ako bi se radilo po
metodi Cooba), ili je aparatura vrlo skupa i nije dostupna u naoj zemlji za tzv. Moire
metodu. Zato je to najprihvatljiviji nain za mjerenje deformiteta u kolskom uzrastu, a
takodjer je predvidjena i obavezno nastavnim planom i programom za osnovne i srednje
kole metoda po Napoleonu Wolanskom. Nastavnici i profesori tjelesnog odgoja u toku
studija trebaju dobiti informacije i maksimalno se osposobiti za utvrdjivanje tjelesnih
deformiteta po ovoj metodi.
Unutar pojedinih sportskih disciplina stalno se usavravaju ljudske sposobnosti i
vjetine, kriteriji uspjenosti pomiu se prema viim vrijednostima, sportska konkurencija
je sve veca.
Uz ovakve pomake povean je i broj takmienja, nastupa i utakmica to sa
sobom donosi i velik broj putovanja, a s druge strane smanjuje se raspoloivo vrijeme za
pripreme i treninge.

2. PROBLEM I PREDMET RADA

Priprema sportista se moe definisati kao proces unapreenja psihikih i fizikih

sposobnosti, zdravstvenog statusa sportiste te za tu svrhu potrebnih psihofizikih
znanja.
Predmet seminarskog rada, je testiranjem utvrditi biomehanike karakteristike i stanje
fizikih sposobnosti sportista, prepoznati, vrednovati i interpretirati rezultate mjerenja,
oblikovati program treninga oslanjajui se na individualne osobenosti sportiste i
dugorone i kratkorone ciljeve sportske pripreme. U vie vremenskih taaka i ciklusa
treninga provesti testiranje tranzitivnih efekata programa vjebanja i izvriti
usporeivanje postignutih i eljenih rezultata.
Problem seminarskog rada, je nain voenja i vjebanja, odnosno treniranja u
sportskoj disciplini bilo u pojedinanom ili ekipnom sportu. Opta fizika priprema mora
osiguravati odgovarajuu jakost tokom i samog takmienja u smislu formiranja psiho
fiziki rastereene linosti ca tano definisanim ciljevima.

3. CILJ RADA

Cilj seminarskog rada, je upoznavanje sa osnovnim principima i zakonima

biomehanike kretanja covekovog tela u toku organizovane fizicke aktivnosti i sporta.
Covekovo telo kao ivo bice ima sopstvenu pokretacku snagu ali i kao materijalno telo
podlee svim biomehanickim zakonima. Zbog toga se ovaj problem uslonjava i
zahteva multidisciplinarni pristup.
.

4. METODOLOGIJA RADA

Prilikom pisanja ovog seminarski rada, koristio sam se dostupnom literaturom

eminentnih strunjaka iz oblasti biomehanike, kao i internetom.
Veoma vana nauna disciplina u ergonomiji koja je multi i interdisciplinarna
primenjena nauna disciplina koja se bavi istraivanjem i projektovanjem sistema ovekmaina je Biomehanika. Bez poznavanja biomehanikih svojstava ovjeka teko je ili
nemogue oblikovati tehnika sredstva a da budu podobna za efikasno, bezbedno i
produktivno korienje.

4.1. Sila reakcije podloge

Sila reakcije podloge, je osnovna sila preko koje lokomotorni aparat mijenja svoje
kretanje u odnosu sa okolinom.Ona nastaje kao rezultat mehanikog kontakta tijela sa
vrstim predmetima iz svoje okoline.Sila kojom tijelo djeluje na podlogu proizvodi silu
reakcije(istog intenziteta i pravca,a suprotnog smjera)kojom oslonac djeluje na tijelo.
- Mehaniki model deformacije forme kosti
Smatra se datipina zakrivljavanja dugih kostiju traju cijelog ivota.Pokazano je
da se trajanje procesa ovravanja kostiju sportista izazvan intenzivnim treningom,a
zatim vraanja njihove vrstoe na poetni nivo usljed prestanka bavljenja sportom mjeri
godinama.
- Mehanike osobine kostiju
Najvru supstancu ovjeijeg tijela predstavljaju kosti. Kosti tijelu diktiraju
oblik,suprostavljaju se izvlaenju i pritisku kako unutranjih tako ispoljnih sila,i svojom
vrstinom i oblikom diktiraju nain kretanja.Kost trpi elastine deformacije pri
promjenama sila koje na nju djeluju.Iz toga slijedi da postoje kritina optereenja kostiju
nakon kojih e elastina deformacija prei u plastinu,to na kraju dovodi kotanih
fraktura.masivne kosti podnose vee sile i to proporcinalno povrini njihovog presjeka
koja je normalnog na pravac dejstva sile.Kost najbolje podnosi optereenja koja djeluju
u istom pravcu kao i uobiajena svakodnevna optereenja(kritini napon pri sabijanju
prosjene duge kosti je 100Mpa-miliona paskala).Graa kostiju podnosi sile od2-5 puta
vee od maksimalnih sila koje djeluju u uobiajenim uslovima lokomocije.
- Kinetiki lanci
Kompleks pokreta koji izaziva jedan mii neposredno u predjelu svoje lokacije i
posredno na susjedne dijelove tijela,naziva se lanac pokreta ili kinetiki
lanac.Razlikujemo:otvoreni(bez kontakta sa podlogom ili nekim osloncem) i zatvoreni
kinetiki lanac(oslonjenog na podlogu,tlo,zid,ili gimnastiku napravu).
- Kinematika tijela u fazi leta
Na tijelo djeluje gravitaciona sila i sila otpora vazduha,a kretanje tijela odreeno
je poetnim uslovima:poetna brzina(vo),poetna visina(h) i elevacioni ugao(0).Najei
kriterijum uspjenosti kretanja u biomehanici je domet.domet se obino definie kao
horizontalno rastojanje koje tijelo pree od take izbaaja do take
uspostavljanjaponovnog kontakta sa podlogom.

- Kretanje kroz vodu

Ako tijelo u vodi miruje ili se veoma sporo kree,dijagram sila bi pokazao da na njega
djeluju samo dvije sile:gravitaciona sila i sila potiska(uvijek ima suprotan smjer od sile
gravitacije)i one se meusobno ponitavaju.Pri plivanju se tijelo kree pod dejstvom
reakcije sile otpora vode.Naime,segmenti tijela aktivno djeluju silama na vodu,a reakcija
tih sila povratno djeluje na tijelo i upravljaju njegovim kretanjem.Sile reakcije vode se
razlikuju prema smjeru dejstva u odnosu na smjer kretanja tijela pri plivanju.Postoje tri
vrste ovih sila:1.Pogonske(propulzivne)sile-sile koje djeluju u smjeru kretanja
tijela,tj.pokreu ga naprijed 2.Koee(retropulzivne )sile-djeluju u smjeru suprotnom od
smjera kretanja tijela 3.Sile uzgona-djeluju popreno u odnosu na pravac kretanja
tijela.Plivanje je efikasnije ukoliko se djeluje veim impulsom propulzivnih,a manjim
impulsom retropulzivnih sila.
- Udarni impuls
Po pravilu isti impuls moe da se realizuje malom silom tokom dugog vremena,ili
velikom silom tokom kratkog vremena.U kretanjim koja tretira biomehanika esto dolazi
do sudara dva tijela,do udara tijela o podlogu,udara sprave u tijelo isl.Pri tome dolazi do
znatnih promjena koliine krteanja bilo cijelog tijela,bilo njegovih segmenata.Po zakonu
impulsa,ove promjene su rezultat dejstva impulsa sile koja djeluje na povrini interakcije
dva tijela ili tijela i podloge.U mnogim sluajevima zbog krutosti povrina koje dolaze u
kontakt,trajanje ove interakcije je veoma kratko,pa se razvijaju velike sile.Ta pojava se u
biomehanici naziva udarnim impulsom.Ona nastaje pri udarima segmenata tijela u druge
objekte,pri emu se zbog krutosti njihovih povrina razvijaju velike sile.
- Kotane poluge-97
U zavisnosti od mjesta pripoja miia na kostima-polugama u odnosu na zglob kao
taku obrtanja razlikujemo sledee poluge ovjeijeg aparata za kretanje:1.Jednokrake
poluge 2.Dvokrake poluge.Kosti funkcioniu kao poluge,oslonci su zglobovi,a aktivne
sile koje ih pokreu su miine sile.Dvokrake poluge su one poluge kod kojih sile
dejstvuju u istom smjeru,a nalaze se sa suprotnih strana take oslonca,npr.poloaj glave
u potiljanom zglobu. Jednokrake poluge su one poluge gdje sile dejstvuju u suprotnom
smjeru a nalaze se sa iste strane oslonca-dijele se na poluge brzine(sila miia
dejstvuje blie taki obrtanja) i na poluge sile(sila miia dejstvuje dalje od take
obrtanja)

4.2. Ravnotea i preciznost

Prema poloaju teita i oslonca razlikujemo tri vrste ravnotee:1.stabilna ili

postojana ravnotea,2.Labilna ili nepostojana ravnotee,3.Indiferentna ili neprekidna
ravnotea.Klasifikacija ravnotenih poloaja lokomotornog aparata na:1.Poloaja
stabilne ravnotee-poloaja u kome bez promjene povrine oslonca tijelo moe svojim
unutranjim silama da se odupre spoljnim silama koje tee da ga izvedu iz tog
poloaja,2.Poloaja labilne ravnotee-poloaj u kome tijelo ne moe da se odupre
spoljnjiom silama ve ga mijenja pod njihovim dejstvom.3.Poloaji tijela koji odgovaraju
indiferentnoj vrsti ravnotee su veoma rijetki.
- Naginjanje gornjeg dijela tijela unazad
Iz normalnog uspravnog stava teite gornjeg dijela tijela se izvodi iz ravnotenog
poloaja koncentrinom kontrakcijom miia opruaa zgloba kuka koji dejstvuju sa
perifernim osloncem.Da bi centralni pripoji miia imali vrst oslonac,karlica je fiksirana
izometrijskom kontrakcijom lenih miia.im se na taj nain gornji dio tijela izveo iz
ravnotenog poloaja,obrazuje se obrtni moment sile tee,sila tee postaje aktivna sila i
dovoljno velika da moe samostalno nastaviti nasginjanje gornjeg dijela nazad.
- Pokreti zglobova u ravnima
Ravni kretanja i osnovni pokreti u njima su:1.Sagitalna ravan-dijeli tijelo ovjeka
na lijevu i desnu stranu,osnovni zglobni pokreti koji se u njoj vre su pregibanje(fleksija) i
opruanje(ekstenzija).2.Frontalna ravan-dijeli tijelo ovjeka na prednji i zadnjiVre se
pokreti odvoenja (abdukcije) i privoenja(adfukcije)3.Transferzalna ravan-dijeli tijelo
na gornji i donji dio,osnovni pokreti koji se vre su izvrtanje i uvrtanje
Ravnotea se definira kao sposobnost da se zadri tijelo u ravnotenom poloaju
i da se koriguje pokretima djelovanja gravitacije zemljine tee.
Preciznost se definira kao sposobnost pogaanja cilja ili ovenja nekog predmeta
do cilja, koji se nalazi na nekoj udaljenosti. Postoji preciznost gaanjem (izbacivanje
projektila u cilj) i preciznost ciljanjem (voenje projektila u cilj).

4.3. Miina analiza

Miina analiza pokreta u zglobu koljena kuka, lakta i ramenaU zglobu koljena
mogui su pokreti: Pregibanja(fleksije)16, Opruanja(ekstenzije)10, Okretanja unutra,
Okretanja prema van 40. U zglobu kuka mogui pokreti: Pregibanja(fleksije),
Opruanja(ekstenzije), Odvoenja(Abdukcije), Privoenja(adukcije), Okretanja u polje,
Okretanja unutra.
U zglobu lakta pokreti su: Pregibanje (Fleksija) Opruanje (Ekstenzija), Uvrtanje
(pronacija), Izvrtanje (supinacija).
U zglobu ramena mogui su pokreti: Pregibanja(antefleksija), Elevacije ruke,
Opruanje(retrofleksija), Odvoenje(abdukcija), Privoenje(adukcija), Okretanje upolje,
Okretanje unutra.
- Miine kontrakcije
U procesu miine kontrakcije neophodno je potrebno prisustvo: miozina, aktina,
aktin-trpomozin kompleksa, adenozintrifosfat (ATP-a), calcijumovih (Ca++) jona.
Joni kalcijuma imaju zadatak da deblokiraju aktinske niti i omogue njihov kontakt
sa miozinom. Ukupno vrijeme za koje se ostvari miina kontrakcija moe da se podijeli
udvije faze: ekscitaciju (dolazi pod dejstvom nervnog impulsa do pobuivanja) i
kuplovanje (kretanje poprenih mostia miozinske niti, koje prouzrokuje mehaniku
promjenu duine miinog vlakna).
Kontrakcija miia moe biti dvojaka na silu koju generira mii i sila kojima se
miia sila suprostavlja. Kada su veliine sile izjednaene, te se mii gotovo ne
skrauje, dolazi do izometrike kontrakcije. Kontrakcija u kojoj semjenja duina miia
naziva se izotonika kontrakcija.Kontrakcija u kojoj se pribliavaju pripoji miia naziva
se koncentrinom, a ako se udaljavaju naziva se ekscentrinom kontrakcijom.

10

4.4. Kinematika lokomotornog aparata

Dio mehanike koja prouava kretanje bez obzira na njegove uzroke naziva se
kinematika. Obino se kae da se tijelo kree ako ako mijenja svoj poloaj u odnosu na
drugo tijelo. Izabrano tijelo u odnosu na koje se kretanje prati je referentno tijelo,a
koordinatni sistem vezan za njega naziva se referentnim sistemom. U praksi se
najee koristi pokretni referentni sistem, koji se obino vezuje za neku od figurativnih
taaka. Linija du koje se kree ova figurativna taka tokom vremena naziva se putanja.
Duina tijela putanje naziva se put i izraava jedinicom za mjerenje duine.
Po obliku putanje u kinematici se kretanja dijele na pravolinijska i krivolinijska. Sa
mehanikog aspekta sva kretanja moemo posmatrati kao translatorna i rotaciona
kretanja. Najvanija podjela kretanja je na proste i sloene pokrete. Osnovni pokret je
pokret koji se vri u jednom zglobu i u jednoj ravni. Svi pokreti koji se simultantno izvode
ene sloeni pokret.
Druga vana podjela kretanja je podjela na ciklina i aciklina kretanja. Ciklino
kretanje se sastoji iz identinih sekvencija pokreta jednakog trajanja koje se uzastopno
ponavljaju.trajanje jednog ciklusa naziva se periodom pokreta. Broj ciklusa u jednoj
sekundi-frekvencija pokreta. Aciklina kretanja su sva kretanja koja nemaju svojstva
ciklinosti.
- Sukcesivne kinematike eme
Kretanje se zapoinje u zglobujednog kraja kinetikog lanca a zatim se redom
ukljuuju susjedni zglobovi,sve dok cijeli lanac nebude u pokretu.Jednostavnije se kae
da se kretanje prenosi sa jednog na drugi kraj kinetikog lanca.Sukcesivna ema
pokreta se dijeli na :1.Otvorenu kinematiku emu-kretanje se prenosi od zatvorenog ka
otvorenom kraju kinetikog lanca.Pokret najprije zapoinje u zglobovima nogu,zatim
kimenog stuba i na kraju zglobovima ruku,pri emu se kao poslednji osnovni pokret
zapoinje fleksija u zglobu korijena ake.2.Zatvorenu kinematiku emu-kretanje se
prenosi od otvorenog ka zatvorenom kraju kinetikog lanca.Zatvorena kinematika ema
koristi se samo u skokovima.

11

4.5. Koordinacija i fleksibilnost

Koordinacija se definie kao sposobnost realizacije kompleksnih motorikih

struktura premjetanjem tijela u prostoru, izvoenje kompleksnih kretanja usklaenih u
vremenu i prostoru. KU- 80%.
Metode razvoja koordinacije:
-

u sistematskom usvajanju uvijek novi pokreti

u vjebanju ve usvojenih pokreta

u potpuno novim i nepredvienim uslovima.

Fleksibilnost se definie kao sposobnost ovjeka da izvede pokret sa to veom

amplitudom. Radijus mogueg pokreta jednog ili vie zglobova angaovanih u sportskoj
aktivnosti. Postoji aktivna i pasivna fleksibilnost.
Metode za razvoj fleksibilnosti:
-

metoda statikih istezanja, varijante pasivnog istezanja

metoda dinamikih istezanja, varijante aktivnog istezanja

metoda sa vjebama stretchinga.

12

5. ZAKLJUAK

Biomehanika prouava artikulacije kotanih i miinih sistema, kao da je rije o

mehanikim strukturama podreenim razliitim silama i kretanjima. To ukljuuje analizu
naina ljudskog hoda i istraivanje sila koje utiu na deformacije ljudskog tijela prilikom
razliitih nesrea (na primjer, saobraajna nesrea). Biomehanika takoe prouava
druge sisteme organizma kao i organe, na primjer, ponaanje krvi kao tenosti koja je u
konstantnom kretanju, mehaniku disanja i razmjenu energije u ljudskom tijelu.
Proporcije programa kondicijske pripreme vano je uskladiti meusobno, ali i s
ostalim sastavnicama integralne pripremljenosti sportiste. Naime, jedino e u uslovima
optimalne integralne pripremljenosti efekti biomehanikih karakteristika i treninga doi
do punog izraaja, koji e za konani cilj imati produenje karijere sporiste i kontinuiranu
uinkovitost trenanih procesa koja se ogleda u viem nivou i stabilnosti sportskih
dostignua na takmienjima.
Nauni i teoretski znaaj utvrene zakonitosti sastoji se u tome, da ona iz osnova
mijenja sutinu predstave o adaptaciji organizma na trenana optereenja i omoguuje
da se na objektivnoj biolokoj osnovi mogu rijeavati problemi koji su od veoma velikog
znaaja za neposrednu sportsku praksu. Na osnovu ranijih istraivanja utvreno je da
se primjena trenanih optereenja odvija u uslovima nezavrenog adaptacionog
procesa, koji u krajnjem sluaju dovodi do hroninog prenaprezanja i poveanja
osjetljivosti organizma i gubitka imunolokog sistema.

13

6. L I T E R A T U R A

1. Prof. dr. Branimir Miki Kondiciska priprema karatista i boksera

2. Prof.dr.Izet Rao (2004). Tehnologija sporta i sportskog treninga. Sarajevo:
Fakultet sporta i tjelesnog odgoja.
3. Prof.dr.Izet Rao (2002). Prilagoavanje kao osnovni preduvjet sportskog
treninga Sarajevo: Homo sporticus No 2, Fakultet za fiziku kulturu
4. Prof. dr. Azra Kozaranin Savremena tehnoloka dostignua
5. Prof.dr. Sabahudin Dautbai Antropomotorika
6. Prof. dr. Branimir Miki Kondiciska priprema karatista i boksera
7. Conley, M. (2000): Bioenergetics of Exercise and Training. In: Essentials of
Strength Training and Conditioning (Second Edition). Human Kinetics,
Champaign, Il, USA.
8. Juki, I., Milanovi, D., Vuleta, D., Komes, Z., Harasin, D., Naki, J. (2002):
Prevencijski kondicijski trening. Zbornik radova Znanstveno strunog skupa
Dopunski sadraji sportske pripreme, Zagreb, 22. i 23. veljae 2002. str. 2228.
9. Internet

14