Historia e Institucioneve Shtetrore dhe Juridike

K R E U I Shqyrtime t prgjithshme
1. Lnda dh metoda e studimit t historis s shtetit dhe t s drejts
Historia e Institucioneve Shtetrore dhe Juridike (H.SH.D), si shkenc shoqrore merret me
studimin e fenomeneve shoqrore, si jan shteti dhe e drejta. Lnd t studimit H.SH.D. ka
shtetin dhe t drejtn prej momentit t krijimit t tyre e deri n ditt e sotme. Shteti dhe e Drejta
prbjn objektin ose lndn e studimit n kuptimin e ngusht t fjals.
Pr nga lnda e studimit n kuptimin engusht t fjals, H.Sh.D. e ndajm n Historin e
PRGJITHSHME t Shtetit dhe t Drejts dhe n Historin Nacionale t Shtetit dhe s
Drejts NACIONALE t nj populli t caktuar.
Rregullat e prgjithshme me t cilat parashihej veprimi dhe kufizimi i aparatit t dhuns dhe t
cilave u sigurohej zbatimi po nga ky aparat i dhuns quhen norma juridike, kurse aparati i
dhuns quhet shtet. Pra shteti dhe e drejta krijohen n t njejtn koh dhe njra ndaj tjetrs jan
kategori sinkrone. Shteti nuk mund t ekzistoj pa t dretjn e as e drejta nuk mund t ekzistoj
pa sigurimin e zbatimit t saj me ndihmn e dhuns s shtetit, andaj shteti dhe e drejta plotsohen
ndrmjet veti n mnyr t ndrsjell dhe njra ndaj tjetrs jan kategori komplementare.
H.SH.D. sht shkenc shoqrore dhe n shqyrtimet e saj shkencore prdor at metod t
prgjithshme shkencore q e prdorin edhe shkencat e tjera humanitare. Cila do t jet kjo
metod e prgjithshme n shkencat shoqrore, kryesisht, varet se far koncepsioni kemi mbi
zhvillimin e shoqris njerzore. Kryesisht kemi 2 koncepsione themelore mbi zhvillimin e
shoqris dhe t natyrs: koncepsioni Idealist dhe ai Materialist.
Prve metods s prgjithshm, si shkenc e veant, H.SH.D. prdor edhe metoda t veanta.
Por pasi sht edhe shkenc juridike ajo prdor edhe metodat e shkencave juridike si jan:
metoda dogmatike, normative, pozitive (pozitiviste). Logjike etj.

2. Qllimi i studimit t H.SH.D.

Edhe n H.SH.D. vlen parimi Ta njohim t kaluarn pr ta kuptuar t tashmn. Pra e msojm
Historin e Institucioneve Shtetrore dhe Juridike q ta kuptojm rndsin e tyre, qllimin dhe
kahun e tyre t zhvillimit.

3. Relacionet e H.Sh.D. me shkencat e tjera

Ashtu si t gjitha shkencat e tjera shqrore, edhe H.Sh.D. sht ngusht e lidhur me shkencat e
tjera shoqrore, si, si jan: teoria e shtetit dhe e s drejts si dhe me t gjitha degt pozitive t s
drejts, me siociologjin, me ekonomin politike, m historin politike dhe me shkencat
ndihmse historike.
H.Sh.D. nga shkencat shoqrore dhe degt pozitvie t s drejts (e drejta penale, civile,
administrative, kushtetuese, familjare, trashgimore, ndrkombtare etj.) merr lnd t prpunuar
teorikisht mbi institucionet juridike t ktyre lmenjve, kurse ktyre u ofron t dhna historike
mbi kto institucione.
Njohja e Historis Politike q do t thot njohja e rrethanave shoqrore, politike dhe eknomike t
nj vendi sht kusht pr njohjen dhe studimin e historis s shtetit dhe s drejts se atij vendi.
H.Sh.D. mbshtetet edhe n shkencat ndihmse historike dhe i shfrytzon rezultatet e tyre
shkencore. Shkencat ndihmse Historike jan:
Kronologjia shkenca q merret me studimin e kohs

Paleografia merret me studimin e veorvie t shkrimeve t vjetra, m sakt m deshifrimin e

tyre
Hartografia merret me studimin e hartave historike
Diplomatika merret m studimin e bulave (diplomave, karturdhresave, kjo disipiin
shkencore mundson leximin dhe komentinim e brendis s bulave t vjetra, vrteton saktsin,
burimin, origjinalitetin dhe kohn e nxjerrjes s tyre).
Heraldika - merret me studimin e stemave dhe t shenjave shtetrore n periudha t ndryshme
kohore.
Numizmatika merret me studimin e monedhave dhe t medaljeve, po ashtu n periudha t
ndryshme t zhvillimit historik
Gjenealogjia merret me studimin e prejardhjes s brezave t nj fisi a t nj familjeje njri pas
tjetrit, mund ti hyj n pun H.Sh.D. sidomos kur duhet t konstatohet prejardhja e ndonj
sundimtari apo ndonj dinastie t ndonj shteti e t ngjashme.

4. Zhvillimi i H.Sh.D. si shkenc e veant

Nj studim i s drejts ka ekzistuar edhe n shtetet skllavopronare, e sidomos n shtetet antike
greke dhe n Rom, ku kryesisht e drejta dhe komentohej n mnyre dogmatike dhe ekzegetike,
dhe bhj njfar stistematizimi, por nuk bhej studimimi historik i s drejts e as krahasimi i s
drejts s ktyre shteteve m t drejtat e shetve tjera, sepse kto konsideroheshin barbare ashtu si
popujt e tjer q nuk ishin grek os romak konsideroheshin barabar.
Me shfaqjen e Humanizmit dhe t Renesanss u bn ndryshime t mdha n botkuptimet
filozofike dhe shkencore n mesjet.
Interesimi pr H.Sh.D. apo palikimin e mtods historike n shkencat juridike nuk shfaqet
rastsisht apo nga kureshtja, por ajo lind si nevoj imperative e kohs.
Vetm n shek. XVI, n kohn e ngadhnjimit t plot t Humanizmit dhe n kohn e konsilidimit
t monarkive nacionale, krahas studimit t s drejts romake fillon edhe studimi i H.SH.D.
nacionale.
Fillimin e studimit historik t s drejts nacionale e hasim n Franc, ku si nevoj e unifikimit t
s drejts n tr shtetin, q nga fundi i shek XV, fillon regjistrimi i zakoneve lokale juridike.
Regjistrimin e bnin komesart e shkolluar mbretror.
Kshtu q n Franc, n shek. XVII paraqitet tendenca e krijimit t historis nacionale t s
drejts dhe paraqiten antikitetet juridike nacionale franceze. N t njejtn koh dhe pr shkaqe
t njejta fillon edhe studimi historik i s drejts nacionale dhe paraqitja e antikiteteve juridike
nacionale edhe n shtet e tjera t europs e sidomos n gjermani. Rol t rndsishm luajtn
shkencat e ndryshme juridike, pr t cilat do t bjme fjal m von si dhe kolost e shkncs si
ishin Ljabnici dhe Monteskieu t cilt gjat shek XVII dhe XVIII i vun themelet e ksaj
disipline shkencore, duke I kombinuar me mjeshtri parimet e racionalizmit dhe metodat e
shkencave ekzakte me metodn historike.
N periudhn e Liberalizmit kontribut t rndsishm luajti juristi dhe filozofi gjerman Hegeli.
Ky i zbuloi ligjet e dialektiks, t cilat i aplikoi edhe n shkencat juridike.
Nga gjysma e dyt e shek. XIX Marksi dhe Engelsi themeluan nj drejtim t veant n filozofi t
quajtur marksizm.

4.1. Studimi i s drejts n periudhn antike

N periudhn antike Shteti dhe e Drejta nuk konsideroheshin komplementare andaj edhe studimi
ityre bhej ndaras.

T dhnat mbi shtetin dhe t drejtn jan t bollshme sepse shumica e historianve, duke shkruar
historin politike t nj vendi apo populli kan dhn edhe mjaft t dhna mbi histroin e atij
shteti konkret.
T dhnat e hershme I gjejm te HERODOTI (vdiq m 429 p.e.s.), I cili edhe pse shpeshher u
besonte n mnyre naive fakteve historike megjithat ka dhn mjaft t dhna historike mbi
shtetin e Peris, Egjiptit dhe t disa poliseve greke. Thukidi (460-399 p.e.s.) duke I prshkruar
luftrat e peleponezit jep t dhna t rndsishme mbi poliset greke dhe rregullimin e tyre
shkencor. Edhe Polibi (198-117 p.e.s.) i cili mund t konsiderohet si historiani I par pragmatik,
sepse t dhnat mbi t kaluarn e popujve, t shtetve dhe t sundimtarve I shtjellonte n mnyr
instruktive pr sundimtart e ardhshm. Prve historianve t prmendur grek, n kt periudhe
vlen t prmendet edhe histrioani egjiptian Maneton (shek. III p.e.s.) I cili e shkroj historin e
Egjiptit.
Me shtjet e shtetit dhe s drejts jan marr edhe filozoft antik. Kshtu Sokrati (fillimi I shek.
IV p.e.s.) ndr t tjera merrej edhe me shqyrtime teorike dhe filozofike mbi shtetin dhe politikn,
andaj pr kt qllim bnt klasifikimin e formave t shtetit, formave t qeverisjes dhe t
sistemeve politike. Edhe nxnsi I tij Platoni edhe m tepr merrej me problemet teorike dhe
filozofike t shtetit.
Aristoteli teorit e tij mbi shtetin I bazoi n shqyrtimin e historis s shume poliseve greke (m
shum se 150). Vepra e tij Kushtetuta e Athins paraqet historin e kushtetutshmris
prkatsisht historin e shtetit t Athins.

4.2. Studimi I s drejts n periudhn e krishtrimit t hershm

(shek. IV-XII)
Konstantini I me Ediktin e Milanos t vitit 313 e legalizoj krishtrimin dhe e bri Fe t barabart
me Fen shtetrore. Gjat sundimit t Justinianit e posaqrisht n koncilin e V t ekumenve (I
dyti) n Konstantinopoj m 553, Kisha e dgjueshme (ecclesia oboediens) u shndrrua n
Kish Sunduese ( ecclesia reganus) dhe me kt autokratia perandorake n sfern fetare arriti
kulmin, me fjal t tjera: feja si ideologji u b mjet I rndomt I sundimit.
Deri n shek. III mendimet filozofike u zhvilluan n shenj t mendimtarit Aurelius Augustinus
(354-430) I cili n veprn e tij De civitate dei (Mbi shtetin e Perendis, n 22 libra), ndr t
tjera orvatet q nga pikpamja e krishtrimit ta paraqes historin e bots. Realisht mundemi
lirshm t themi q se kjo vepr sht pa kurrfar vlere pr historin e shtetit dhe s drejts.
N Bizant gjat sundimit t Justinianit u b Kodifikimi I s drejts Romake.
N periudhn kur n Europ, e sidomos pas Justinianit, fillon nj rnie e madhe e shkencs dhe
kulturs, n pjesn perndimore t Azis, paraqitet Islami, si Fe dhe Ideologji e re, I cili fillon ta
prvetsoj trashgimin menodre antike dhe kshtu ndrmjet shekujve VIII-XII krijohet Kultura
Klasike Islame. Kurse prej shek. XII nprmjet kulturs arabe, Europa fllon t arrij at shkall t
zhvillimit kulturaldhe shkencor sa q mund t merrte modelet antike t kulturs dhe shkencs.

4.3. Glosatort (shek. XI-XIII)

Ne Italin Veriore kahshek. XI fillon krijimi dhe zhvilimi I qyteteve t para e m pas edhe n
pjest tjera t Europs Perendimore. N kt periudhe fillon nj tregti e hovshme me Bizantin (n
t cilin jeta qytetare nuk jan ndrprer) dhe me Botn Islame, n t ciln zhvillohej nj jet e
hovshme qytetare. Kshtu pra, prej shek. XI bhet nj zhvillim I dukshm i qarkullimit Juridik, i
cili kishte pr baz pronn private.
Kodifikimi I Justinianit n shek. XVII u quajt Corpus iuris civiles, e cila apsorbonte n vete
arrtjet mijvjeare t s drejts romake, e sidomos asaj civile.

Kah fundi I shek. XI juristi I njohur Irnerius n Bolonj themeloi shkolln juridike n t ciln
studiohej e drejta romake. Shkolla t tilla u themeluan edhe n qytetet tjera t Italis Veriore si n
Pavija, Padov etj. Juristt ktyre shkollave e studionin Korpusin (sidomos Digestat njrn
nga pjest m t rndsishme t Corpus iuris civiles-it), duke shnuar ndrmjet rreshtave (inter
lineas) ose n margjinat e tekstit (in margine) vrejtjet, komentimet dhe shpjegimet lidhur me
brendin e institucionit juridik konkret. Kta vepronin kshutp r ta kursyer pergamenn shum t
shrtrenjt t athershme, kurse shnimet e tyre quheshin glossa, andaj kta edhe quheshin
glosator (shkolla e glosatorve).
Pas dy shekujve t puns dhe veprimit t glosatorve, pr qllim t unifikimit t praktiks s
zbatimit t s drejts romake, paraqitet nevoja e botimit t glosave. N mesin e shek. XIII
msuesi I shquar dhe I pasur I Bolonjs, Francesco Accurius, e botoi prbledhjen e glosave t
mhershme dhe atyre bashkkohore me titull Glossa magistralis seu ordinaria. Mirpo ky
nuk u morr me eliminimin e kundrthenieve n mes t glosave, por me nj gj t till do t mirren
n t ardhmen nj plejad e juristve.

4.4. Postglosatort (komentatort) shek. XIII-XVI

Juristte mvonshm, t quajtur Postglosator ose komentator, prej mesit t shek. XIII e deri
n shek. XVI merren me shqyrtimin e glosave dhe me eliminimine kundrthnieve ndrmjet tyre.
Kontribut t madh n kt drejtim kan dhn jursitt e Perugjias, Padovs, Pavijs dhe Bolonjs.
Keta i shqyrtonin, komentonin dhe krahasonin glosat e ndryshme q bninfjal pr t njejtin
institucion juridik nga Corpus Iuris Civiles-i per t krijuar nj mndim t prgjithshm t
glosatorve (communis opinio doctorum). Ndr postglosatort m t dalluar kan qen: Cinus
de Pistoja, Bartolus de Sassoferata, Badlus de Ubaldis.
Postglosatort e studonin t drejtn romake n mny t trthort, prmes studimit t glosave, t
cilat ishin mjaft voluminoze dhe nprmjet t t cilave nganjher gjrsisht bhej shpjegimi i
ndonj shtjeje juridike dhe n kt mnyr krijohen t ashtuquaturat traktate.
Me rritjen e qyteteve dhe dyfishimin e popullsis n to, numri i shkollave juridike shtohet
dukshm. Q nga shek. XIII paraqiten shkollat juridike n Paris, Tulus, Oksford etj. dhe krijohen
bashksi t reja si jan: korporacionet e profesorve dhe t studentve t quajtura universitas.
Prkundr kontributit t tyre n parqitjen, shpjegimin dhe komentimin e pjesve dhe fragmentve
t Korpus jurisit, edhe Postglosatort si glosatort nuk u morren me shtje historike t s drejts,
dhe nuk bn asnj hap para n aspktin e metods historike, por ngeln n suaza t metods
dogmatike, pozitiviste dhe egzegonike. Metoda e glosatorve dhe Postglosatorve
(komentatorve) u quajt n shkencn juridike mos docendi italicus.

4.5 Shkolla e Juristve elegant (shek. XVI-XVII)

Me forcimin e shtress qytetare n gjirin e shoqris feudale dhe me ngadhjnimin e plot t
Humanizmit, u arritn rezultate t konsiderueshme edhe n shkencat juridike. Ndonse Renesansa
kishte filluar n Italin Veriore qysh n shek. XIV, rezultatet e saj n shkencn juridike u reflektuan
vetm n shek. XVI. Humanistt n shkence filluan t prdorin metodn kritike, dhe lirisht filluan ta
komentojn dhe kritikojn edhe Bibln. Andaj pasi q Corpus Iuris Civiles-i konsiderohej si Bibl
e dretjsis ata bnin komentime dhe kritika t lira ndaj tij. Ata gjithashtu e studionin t drejtn
romake jo vetm nga Korpus jurisi por edhe nga t gjitha Burimet e tjera t mundshme. Pr kt
qllim ata filluan ta prdorin metodn historike t studimit t s drejts. Prmes studimeve t tyre ata
konstatuan se Kodoi q sht nxjerr nga Justiniani prmban n vete norma juridike q u takojn
shekujve dhe shkollave t ndryshme. N t kan hyr ligje dhe dekrete q nga koha e republikes si
dhe mendime te juristve t shquar romak. Prveq institucioneve juridike kta e studionin edhe
rregullimin shtetror dhe sistemin e organeve administrative dhe gjyqsore dhe deri-deri diku,

rrethanat ekonomike-shoqrore t periudhave t ndryshme n t cilat jan krijuar institucionet ose

degt konkrete t s drejts. Per shkak t gjresis s lnds kt e ndanin n historin e ligjeve,
pkartisht t s drejts (historia legum, historia iuris pr kt e quanin legista) dhe n historin
e antikuiteteve juridike (antiquitates iuris) q konsiderohesh t gjith ata faktor q e
kushtzonon institucionin institucionin juridik
Pr shkak t gjersis s lnds,kta e ndanin n historin e ligjeve prkatsisht t drejts (historia
legum,historia iuris), dhe historin e antikuiteteve juridike (antiquitates iuris).
Pr shkak t pedantris shkolla e tyre e mori emrin "Shkolla e jurispudencs elegante" , ndrsa
pasiq shkolla u krijua dhe u zhvilua n Franc,ajo quhet edhe shkolla juridike franceze.
Juristt elegant t part e prdorn metodn historike n studimin e s drejts. Sipas tyre, metoda
historike sht kusht themelor i shkencs juridike. Ata thonin q "pa histori shkenca juridike
sht e verbr".
4.6 Shkolla e t drejts natyrale (shek. XVII - XVIII)
Themelues i shkolls t s drejts natyrore sht juristi,filozofi dhe diplomati i njohur holandez
Hugo Grotius.
Prve Grociusit,prfaqsues t ksaj shkolle jan edhe Hobsi,Loku,Ruso,Volteri,Volfi,Monteskie
etj.
Pa marr parasysh emrin, shkolla e t drejts natyrale sht m shum nj form e filozofis moralepolitike, sesa ndonj lloj teorie e s drejts,prkatsisht teori shtetrore juridike. Teoricientt e
shkolls t s drejts natyrore ishin kritikues t ashpr t rendit shoqror feudal,sidomos t
monarkis absolute. Sipas tyre, prve t drejts pozitive ekziston edhe e drejta natyrale,e arsyeshme
dhe e drejt si shprehje e parimeve morale t prhershme dhe t pandryshueshme,normat e s cils
burojn nga arsyeja njerzore,kurse normat e s drejtes feudale jan n kundrshtim me arsyen.
Shkolla e s drejts natyrale ishte anti-historike,megjithat kontriboj n fitimin e njohurive t reja
historike pr zhvillimin e shoqris njerzore,si dhe shtetin dhe s drejtn.
4.7 Kontributi i Lajbnicit dhe Monteskieut n zhvillimin e

historis s shtetit dhe s drejts

- Lajbnici -prve zbulimeve t tij n matematik dhe fizik,ka merita t jashtzakonshme edhe pr
vnien e themeleve t historis t s drejts.Qysh n moshn 20 vjeare botoj veprn e tij t njohur
me titull "Metoda e re se si duhet t studiohet dhe msohet shkenca juridike".N kt vepr Lajbnici
angazhohet pr thellimin dhe zgjerimin e studimeve juridike.
Interesimi dhe qndrimi i Lajbnicit ndaj historis m s miri shprehet me thnjen e tij t njohur: "E
tashmja sht prplot me t kaluarn dhe e ngarkuar me t ardhmen".
Lajbnici thoshte se nga historia krkojm tri gjra :
1) q t na informoj pr ngjarjet n t kaluarn ,
2) q t na ofroj gjra t dobishme pr jet ,
3) t na e shpjegoj kuptimin e t tashmes nga e kaluara,sepse cdo gj m s miri kuptohet nga
kauzaliteti i vet.
Lajbnici dallonte historin e brendshme dhe t jashtme t s drejts.Me histori t brendshme
kuptonte vet sistemin juridik dhe prshkrimin e ndryshimeve graduale t tij,kurse me histori t
jashtme kuptonte at pjes t historis politike pa t ciln nuk do t kuptoheshin ndryshimet e
sistemit juridik.
M 1693 botoj prmbledhjen e dokumenteve t s drejts ndrkombtare "Codex Juris Gentium" ,
por nuk mundi ta botonte edhe "Teatre legale" apo teatri ligjeve,ashtu si kishte premtuar.
- Monteskieu - ishte paraardhsi i dyt i historizmit n shkencat juridike,i cili bri prpjekje ta
shpjegoj lidhjen kauzale t faktorve t ndryshm t zhvillimit historik t shoqris dhe shtetit,dhe
mbi kt frym e shkroi edhe veprn e tij me titull "Mbi madhshtin dhe rnien e Roms", kurse m
von e botoj edhe veprn tjetr t tij t njohur "Mbi frymn e ligjeve" .

Monteskie e hapi rrugn e analizimit t kujdesshm t veorive specifike t secilit sistem juridik ve
e ve.
Monteskie, duke analizuar rregullimin kushtetues t Anglis,t cilin e adhuronte shum,shkruan se
sistemin e rregullimit shtetror anglez e ka krijuar fryma e liris gjermane. Ai duke analizuar
kushtetutn e Anglis krijoi teorin mbi ndarjen e pushtetit : n pushtetin ligjvnes,ekzekutiv dhe
gjyqsor.
Teoria mbi ndarjen e pushtetit hasi n prkrahje t madhe t politikanve t Evrops s
athershme,ndonse vet Monteskie thoshte se cdo popull duhet ta ket sistemin e vet t rregullimit
shtetror.
4.8 Shkolla historike e s drejts
Shkolla historike e s drejts lindi n Gjermani,si reagim ndaj shkolls s t drejts natyrore dhe
Revolucionit Francez dhe ndikimit ndrkombtar t tij.N kohn e nncmimit dhe nnshtrimit m t
madh t gjermanve nga Napoleon Bonapparta,
n Universitetin e Berlinit filozofi i madh gjerman Fihte m 1807 mban ligjeratn e tij t njohur dhe
shum t suksesshme m titull "Fjalime kombit gjerman". Napoleoni n disa shtete t pushtuara t
Evrops si n Poloni dhe Gjermani, vuri n zbatim Kodin Civil t tij,i njohur me emrin Kodi i
Napoleonit.
Pas rnies s Napoleonit m 1814 u shtrua cshtja se a duhet t mbahen reformat e tij apo t hidhen
bashk me kodin e tij civil. Pr reforma ishin ithtart e shkolls t s drejts natyrale. Kshtu psh
profesori gjerman Tibo m 1814 shkroi broshurn me titull "Mbi nevojn e kodit civil t
prgjithshm gjerman".N kt shqyrtim ky shkruante se duhet ndrprer partikularizmi n drejtsi
dhe duhet unifikuar dhe kodifikuar t drejtn civile gjermane sipas shembullit francez.
Kritikuesi m i ashpr i Tibos ishte profesori i s drejts romake Savinji, i cili n veprn e tij "Mbi
detyrn e kohs son n aspektin e nxjerrjes s ligjeve dhe t praktiks juridike", shkruante se n
Gjermani ende nuk ishte koha q t bhej kodifikimi i s drejts.
Savinji thoshte se zhvillimi i s drejts duhet kaluar n tri faza: 1)faza e t drejts zakonore , 2) faza
e t drejts shkencore dhe 3)faza e t drejts s kodifikuar.
Shkolla historike e s drejts,n kundrshtim me idet e shkolls s t drejts natyrale,promovoi ide
t reja dhe zgjoi interesim pr historin e s drejts. Msimet e ksaj shkolle kryesisht mund t
prmblidhen : 1)lindja dhe zhvillimi i s drejts ka karakter spiritual , 2)e drejta sht produkti
zhvillimit historik t nj populli si grupacion shoqror unik dhe i pavarur,kurse krijohet n procesin e
zhvillimit t qet,t ciln e zhvillojn focat e brendshme popullore.
Kjo shkoll edhepse ishte m shkencore sesa shkolla e s drejts natyrale,ishte m reakcionare,sepse
kundr ideve t proklamuara t revolucinot borxhez,ishte kundr zhvillimit revolucionar t shoqris
dhe sistemit juridik. T tr zhvillimin ia lshonte evolucionit.
Ndikimi i shkolls historike t s drejts ndihet edhe gjat shek. XIX dhe XX. Kjo shkoll u zhvillua
n Gjermani dhe aty qndroj m s shumti.
5. PERIODIZIMI I HISTORISE SE SHTETIT DHE SE DREJTES
Ekzistojn mnyra dhe kritere t ndryshme sipas t cilave bhet periodizimi i historis.Kriteret
tipologjike dhe kriminologjike jan themeloret dhe m t rndsishnet pr ndarjen e historis s
shoqris njerzore.
Sipas shtetit dhe s drejts historia e prgjithshme e shtetit dhe e s drejts periodizohet n katr
periudha t mdha t zhvillimit:
1) periudha e shtetit dhe s drejts skllavopronare
2) periudha e shtetit dhe s drejts feudale
3) periudha e shtetit dhe s drejts liberale dhe bashkkohore
4) periudha e shtetit dhe s drejts socialiste n mezokoh.

- Periudha e shtetit dhe s drejts skllavopronare- ndahet n fazn despozitive lindore dhe at t
shteteve antike.
- Feudalizmi ndahet n fazn e feudalizmit t hershm,t zhvilluar dhe t vonshm.
- Periudha e shtetit dhe s drejts liberale dhe bahskkohore ndahet n fazn e
liberalizmit,imperializmit dhe shtetet bashkkohore.
Periodizimi kronologjik sht periodizim kohor. N kt aspekt, zhvilimi historik i shoqris
njerzore ndahet n:
1)historin e kohs s vjetr , 2) historin e kohs s mesme, 3) historin e kohs s re , 4)historin e
kohs m t re.
Shteti dhe e drejta skllavopronare zgjat prej mijvjecarit IV deri n shek.V t ers son. Shtetet dhe e
drejta feudale qndrojn prej shek.V deri n fund t shek. XVIII, ndrsa periudha e shtetit dhe s
drejts borgjeze zgjat prej Revolucionit t Madh Borgjez Francez t vitit 1789 deri n ditt e sotme.
N mesjet historia e bots ndahej : 1)periudha megjano-persiane, 2)periudha asiro-babilonase,
3)greko-maqedonase dhe 4)romako bizantine.
6. BURIMET DHE MONUMENTET HISTORIKE - JURIDIKE
Me burime kuptojm t gjitha ato materiale,fakte dhe t dhna q na ofrojn njohuri pr ndonj
cshtje. Kur cshtja q e studiojm i takon t kaluars,ather materialet,faktet dhe t dhnat q na
ofrojn njohuri i quajm burime historike.
Burimet historike ndahen n tri grupe :
1) n monumentet e kulturs materiale
2) n dokumentat e shkruara
3) n burimet gojore
- Monumentet e kulturs materiale - jan sendet e ndryshme t prdorimit personal dhe kolektiv sic
jan: veglat e puns, armet,stolit,ent,objektet e banimit,kanalet,varrezat,vizatimet,mbeturinat e
ndryshme t prodhimeve ushqimore etj.
- Dokumentet e shkruara - jan jan burimet m t rndsishme historike,m t besueshme,m t
prdorshme dhe m t shumta. Dokumentat e shkruara ndahen n burime historike dhe burime
historike-juridike.Burimet historike-juridike ndryshe quhen edhe monumente juridike. N burimet
historike-juridike hyjn ligjet,dekretligjet,urdhresat,aktgjykimet dhe vendimet e organeve
gjyqsore,traktatet ndrkombtare,kontratat etj.
- Burimet gojore - ndahen n kulturn shpirtrore dhe n kujtimet e ngjarjeve dhe dshmitarve t
kohs`pr t ciln shkruhet.
N burimet e kulturs shpirtrore hyjn kngt,trgimt,legjendat,anekdotat dhe proverbat popullore.
Burimet gojore jan m t prshtatshme dhe m t rndsishme pr studimin e t drejts
zakonore,prkatsisht t institucioneve juridike zakonore.

K R E U II
Shteti dhe e Drejta n periudhn skllavopronare
1.Formimi i shtetit dhe i s drejts
Formimit t shtetit i ka paraprir nj periudh e gjat e zhvillimit t shoqris njerzore e cila
emrtohet me emra t ndryshm si jan: bashksia primitive, komuniteti primitiv, shoqria
primitive, shoqria parahistorike e t ngjashme. Bashksia primitive sht formacioni i par
shoqror-ekonomik dhe m i gjati n historin e tij i cili zgjati rreth 500.000 vjet. Ky formacion
i takon periudhs parahistorike dhe ndahet n periudhen e barabris dhe t egriss, t cilat
ndahen n fazn e ult dhe t lart t secils. N kt periudh njerzit kan qen t barabart aq sa
ua ka mundsuar natyra.
Ngjarjet q ndodhn prej fazs s mesme t barabsis e sidomos prej fundit t fazs s lart t saj,
bn q shoqria primitive t dekomponohet trsisht. Me shfaqjen e diferencimeve sociale t
cilat bn q shoqria t palorizohej n t pasur dhe n t varfr n t lir dhe jo t lir dhe si
rezultat i zhvillimit t forcave t prodhimit, popullsia u vendos n qendra t prhershme t
banimit. (...vazhdon kshtu deri te formimi i qyteteve t para t rrethuara me fortifikata..., ndarja
e njerzve sipas lidhjes se gjakut... vendas t huaj etj. etj. deri sa..).
Normat e deriathershme m nuk ishin efikase n rregullimin e marrdhnieve t reja t krijuara
dhe t ndrlikuara. Andaj u miratuan Norma t reja shoqrore dhe krijohen mekanizma trinj
shoqror, t parapar dhe t rregulluar me norma t reja. Edhe mekanizmat (organet e reja) vet
krijojn norma dhe ktyre ua sigurojn zbatimin- sanksionet. Me fjal t tjera, krijohen shteti dhe
e drejta.

2. Koha e Formimit dhe e Qndrimit t shteteve t para skllavopronare

Shtetet skllavopronare jan shtetet e para n zhvillimin e histors njerzore. Viti i sakt i formimit
t tyre nuk dihet, sepse ai nuk u krijua prnjher, nuk u krijua pr nj vit as pr nj dekad, por
krijimi i tij ishte nj proces shoqror historik q zgjati me shekuj.
Njerzit e par q krijuan shtetin madje as nuk ishin t vetdijshm pr nj gj t till, sepse shteti
i par ishte mjaft rudimentar, primitiv dhe sakral. Asnj nga funksionet shtetrore (ligjvnes,
ekzekutiv dhe gjyqsor) nuk ishte i diferencuar, t gjitha ishin t prqendruara n duart e nj
individi. Edhe funksionet shtetrore nuk ishin t diferencuara nga ato religjioze, morale dhe
zakonore.
Sipas njohurive t deritanishme dihet se shtetet e para skllavopronare jan krijuar n mileniumin
e katrt para ers s re. Monumentt dhe burimet historike flasin pr vitin e krijimit t shtetit t
par, por pr ekzistencn e tij. Kshtu p.sh. burimet historike dshmojn se n itin 3200 p.e.s.
sht br bashkimi i Egjipitit Verior dhe Jugor, por dihet se qytet-shtetet (nomet) e para kan
ekzistuar edhe m hert. Supozohet se edhe kto jan krijuar n gjysmn e par t mileniumit t
katrt.
Formacioni shoqror-ekonomik skllavopronar qndroj deri n shekullin e V t res s re. Si dat
orientuese merret shkatrrimi i Perandoris Romake, prkatisht pushtimi i Roms nga barbart.
Shtetet e para skllavopronare klasifikohen n shtete skllavopronare t Lindjes s Lasht dhe n
Shtt Skllavopronare Perendimore.
3.Vendi i Krijimit t shteteve t para Skllavopronare
Shtete e para Skllavopronare t Lindjes s Lasht u krijuan dhe u zhvilluan n zonat subtropike
pran luginave t lumenjve t mdhenj si jan: Nili, Eufrati, Tigrisi, Indi, Gangesi,

Jancekjangu, Hoang-Ho etj. Vendosja e njerzve n kto vise u b pr shkak t kushteve shum
m t prshtatshme pr jet.
4.Karakteristikat e prgjithshme t shteteve skllavopronare
Shtetet e para skllavopronare, pa marr parasysh, kohn dhe vendin e krijimit, prve
karakteristikave t veanta kan edhe nj varg karakteristikash t prgjithshme:
a) Shtetet skllavopronare jan shtete eksploatuese. Shoqria n kto shtetete shte e
plolarizuar n dy klasa themelore: Skllavopronar dhe Skllevr. (mirpo prveq ktyre 2
shtresave ekzistojn edhe ndrmjetklasat. Por edhe n kuadr t klass skllavopronare
ekzitonin grupacione sipas, pozits, privilegjeve dhe pasuris, ndrsa n disa shtete t
lindjes s lasht kan ekzistuar edhe kastat.
b) N shtetet skllavoroanre dominon kryesisht ekonomia natyrale
c) Shtetet skllavopronare jan shtete luftarake dhe pushtuese
d) T gjitha shtetet skllavopronare i prshkon ideologjia fetare
e) Rendi shoqror skllavopronar dhe shteti skllavopronar jan prplot me relikte t rendit t
mparshm klano-fisnor
f) Shtetet Skllavopronare jan prplot me antagonizma dhe kundrthnie t mdha
shoqrore (Skllevrit dhe skllavopronart).
g) Shtetet skllavopronare me ndikimin e tyre e shpejtojn dekomponimin e bashksis
primitive dhe krijimin e shtetit n territoret fqinje. Ky ndikim bhet n disa mnyr: 1)
me an t ndikimit nprmjet kontakteve tregtare, 2) me an t okupimit dhe 3) me an t
penetracionit t qet.
5.Shtetet Skllavopronare t Lindjs s Lasht
Shtetet Skllavopronare t Lindjes s Lasht jan shtetet e para skllavopronare dhe n prgjithsi
shtetet e para n bot. Kto u krijuan n Mileniumin e IV para ers s re, por procesi i krijimit
t tyre vazhdoj deri n mileniumin I-r p.e.s.
Kryesisht u krijuan n zonn subtropike, n luginat e lumenjve t mdhnj si jan: Nili,
Tigrisi, Eufrati, Indiri, Gangesi, Jangcekjangu, Hoang-Ho etj.
N kto vise njher u krijuan qytet-shtetet e para t cilat pr nj periudh bukur t gjat
qndruan t pavarura, por pr shkak t kushteve klimatike dhe kushteve t dobta t tekniks kto
qytet-shtete vetm t bashkuara mund t mirmbanin sistemin e irigacionit (prmes numrit t
madh t skllevrve). Bashkimi i tyre bhej rndom me an t armve dhe shum rrall n mnyr
vullnetare,
Kshtu krijohen Shtetet Skllavopronare t Lindjs s lasht, t njohura n histori si despotit
lindore. Shtetet m t njohura t Lindjes s Lasht kan qen: Egjipti, Babilonia, Kina, India,
Persia, Asiria, Fenikia, Shteti Hebrej, Shteti i Hetitve etj.
Burimet m t njohura t shkruara dhe m t rndsishmet pr njohjen dhe rekonstruktimin e
shteteve t Lindjs s Lasht jan: Pr shtetin e Egjiptit Historia e Egjiptit nga kleriku
MANETON (shek. III p.e.s.), madje fragmentet e ligjeve t Ramzesit II ( shek. VIII) dhe
fragmentet e ligjeve t Bokhorisit (shek. XIII p.e.s.)
Pr Historin e Babilonis e sidomos pr institucionet juridike t ktij shteti, burimi historik dhe
monumenti m i rndsishm juridik sht Kodi i Hamurabit (shek. XII p.e.s.), ndrsa pr
periudhn para njsimit t shtetit vlen t permenden ligjet e vjeta sumere (mileniumi IV p.e.s.)
Pr shtetin e Indis s lasht burime t rndsishme t njohurive jan: Kodi Manu, librat fetare
Vede dhe Upanishada si dhe Vargjet Epike t RAMAJANIT dhe MUHABHARTS.

Pr Shtetin e vjetr Hebre burim i rndsishm i njohurive sht BIBLA, sidomos

BESLIDHJA E VJETR.
Pr shtetin e Hetitve (Anadolli i sotm) ndr t tjera burim i rndsishm sht Kodi i Hetitve
(shek. XV-XIV p.e.s.) dhe Biblioteka e Asurbanipalit e pasur me dokumentacione t
llojllojshme.

5.1. EGJIPTI
Egjipti sht njri ndr shtetet m t vjetra dhe m t zhvilluara t Lindjes s Lasht.
N luginn e lumit Nil, n mileniumin e IV p.e.s. u krijuan qytet-shtetet e para t quajtura nome.
Nevoja pr numr t madh t skllevrve (q t ndrtonin dhe mirmbanin sistemin e irigacionit) i
shtyu nomet q t bashkohen, ku mnyra m e shpesht e bashkimit ka qen lufta. S pari u b
bashkimi i Egjiptit Verior e pastaj i atij Jugor, ndrsa bashkimi i tyre u b rreth vitit 3200 p.e.s.
Zhvillimi historik i Egjiptit sipas historianit Maneton ndahet n: periudhn e krijimit dhe
bashkimit t nomeve, Perandorin e Vjetr, Perandorin e Mesme, Perandorin e Re dhe n
Periudhn e shkatrrimit t Egjipitit.
Kulminacionin e zhvillimit Egjipti e arriti n Periudhn e Perandoris s Re, gjat sundimit t
sundimtarve nga Teba e sidomos gjat sundimit t Ramzesit II.
Gjat ksaj periudhe Egjipti shtrihej n nj territor q ishte edhe m i madh se Egjipti i sotm
ndrsa Shkenca, Klutura dhe Arti ishin n nj shkall t lart t zhvillimit me t ciln edhe sot
mahnitemi.
Pr Shkak t sulmeve t jashtme dhe dobsive t brendshme, Egjipti u dobsua mjaft dhe m n
fund n shek. I p.e.s. definitivisht u pushtua nga Roma.
Prnga forma e pushtetit shtetror ka qen monarki despotike e tipit oriental. N krye t shtetit
qndronte monarku i trashgueshm i quajtur FARAON, i cili kishte pushtet t pakufishm dhe
n personalitetin e tij ishin t njsuara tri pushtetet: legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqsor.
Prfaqsonte shtetin brenda dhe jasht, ishte komandant suprem i forcave t armatosura n vend.
Pushteti shtetror n Egjipt kishte karakter Teokrat (faraonit i mvisheshin veti hyjnore,
konsiderohej gjysmhyjni apo me preajrdhje hyjnore).
Shef i administrats s oborrit mbretror ishte Xhati, t cilin e emronte faraoni. N kuadr t
administrars shtetrore ishte shum i zhvilluar shrbimi fiskal.
Ushtria n fillim ishte popullore por m pas u zvndsua me at mercenare (profesionit t huaj
t paguar) t cilt ishin m efikas pr shtypjen e kryengritjeve t brendshme.
Ekzistonte nj numr i madh i Skllevrve shtetror (n pronsi t shtetit), pozita e t cilve ishte
tepr e rnd. Ata angozhoheshin pr ndrtimin e sistemit t irigacionit,
t piramidave, t tempujve dhe t objekteve t tjera publike.
Shum nga ta nuk e kan mbijetuar prfundimin e objektit n t cilin e kan filluar punn, pr
kt arsye ata jan quheshin seker auh q do t thot t varrosur pr s gjalli.

5.2. BABILONIA
N Mesopotami n mileniumin e IV p.e.s. u formuan qytet-shtete e para t quajtura Patesiate.
Dega kryesore ekonomike n kt fush t plleshme q shtrihej ndrmjet lumenjve Tigris dhe
Eufrat ishte bujqsia. Gjithashtu Mesopotamia ishte vend i prshtatshm pr zhvillimin e tregtis
sepse aty kryqzoheshin rrugt e tri kontinenteve.

Qytet-shtetet s pari (fundi i mileniumit IV p.e.s.) u krijuan n Sumer (pjesa jugore e

Mesapotamis) dhe kto ishin: Erida, Ur, Uruk, Lagash, Larsa, Skurupak, Isin etj.
Popullsia e ktyre qytet-shteteve prbnte nj etni t veant dhe kishte prejardhje t njejt etnike.
N pjsn Veriore t Mesopotamis t quajtur Akada, qytet-shtetet u krijuan pak m von, n
fillim t mileniumit p.e.s. dhe popullsia e tyre i prkist racs semite.
Patesiatet m t njohura n Akad kan qen: Nipur, Kish, Babilonia, Sipar etj. Ndrmjet
Sumerit dhe Akadit ekzistonin jo vetm dallime ekonomike por edhe kulturore dhe gjuhsore.
N shekullin XIX p.e.s. Babilonia (patesiat n Akada) arrit q t mvetsohet nga sundimtari i
Larss, pr t u zgjeruar dhe pushtruar e nnshtruar s pari patesiatet e Akadit e m pas edhe t
Sumerit. Babilonia kulmin e zhvillimit e arriti n shekullin XVIII dhe XVII, sidomos gjat
sundimit 40-vjear t Hamurabit (sundimtari i gjasht i ksaj dinastie) dhe birit t tij
Samsuilinit.
Pr shkak t trazirave t brendshme dhe goditjeve t jashtme, Babilonia prej shek. XVI p.e.s. bie
nn sundimin e fiseve dhe t popujve q ishin n nj shkall m t ult t zhvillit kulturor dhe
ekonomik. Kta do t sundojn si kast Sunduese deri n shek. XII p.e.s.
Qyteti Babilon n shekullin e VII p.e.s. do t bhet qendr e shtetit t ri babilonas por vetm deri
n shek. VI p.e.s. kur definitivisht bien nn sundimin e Persis.

5.2.1. Rregullimi Shtetror

Prnga forma e pushtetit shtetror ka qen monarki despotike, unitare dhe centraliste.
Patesiatet par bashkimit ishin shtetet Teokrate, por pas bashkimit t Babilonis bheshin
prpjekje t vazhdueshme pr laicizm, ndarjen e shtetit nga klerikt dhe mbshtetjen n forcat
ushtarake-burokratike.Laicizmi i pushtetit shtetor u arrit sidomos gjat periudhs s
Hamurabit(por edhe ky prap mbante kontakte me perendit lokale dhe n gurin n t cilin ishte
gdhendur Kodi i tij, n reliev shihej perendia Shmashi duke ia dorzuar Hamurabit Ligjet...) ,
sipas Kodit t tij, pushteti shetror ishte territorial dhe laik. N territoret e pushtruara, pushteti
shtetror mbshtetej n parimin e s drejts s okupimit luftarak (occupatio bellica). Shteti ishte
unitar, dhe rreptsisht i centralizuar.
N krye t shtetit qndronte sunrimtari i qujtur LUGAL (q i prgjigjet termit t sotm perandor).
N duart e tij ishte i prqendruar i tr pushteti shtetror, ai prfaqsonte shtetin brenda dhe
jasht, ishte komandant suprem i ushtris, ishte i vetmi organ lesgjislativ n vend, ishte gjyqtari
m i lart dhe kishte pushtetin m t lart administrativ dhe ekzekutiv. Pushtetin m t lart
administrativ, gjyqsor dhe ushtarak e vet ose me an t delegimit mund t ngarkonte organe
tjera dhe t kundrten me ane t devolucionit atyre mund tua merrte shjn (lndn) pr
shqyrtim dhe vendosje.
Edhe pse kishte pushtet autokratik, pushteti i sundimtarit ishte i kufizuar sepse ky ishte eksponent
i klass sunduese skllavopronare dhe veprimet e tij nuk mund t binin ndesh me intersat e tyre.
Ndr funksionart m t rndsishm i cili pr nga rangu vinte menjher pas sundimtarit ishte
drejtuesi i pallatit mbretror i quajtur Nubanda. Ai administronte pasurin e sundimtarit dhe
financat e shtetit, sidomos ato q buronin nga pronat shtetrore, madje udhheqte punt publike
lidhur me ndrtimin dhe mirmbajtjen e sistemit t irigacionit, rrugve, urave, mureve t qytetit,
pallatit mbretror dhe tempujve.
Organizimi i pushtetit lokal. Krahas pushtetit shtetror qendror ishte organizuar edhe pushteti
vendor administrativ dhe gjyqsor. I tr territori ishte i ndar n krahina administrative t cilat
sipas rregullit prputheshin me territorin e qytet-shteteve t dikurshme. N krye t krahins
qndronte drejtuesi i quajtur Shakanaku, i cili ishte monokrat ( ishte shef i t tri pushteteve).
Administrata vendore n babiloni mnd t thuhet se ishte administrat ushtarake. Organet vendore
kontrolloheshin rreptsisht prej pushtetit qendror dhe koh pas kohe drgoheshin kontrollor t
shoqruar nga njsitt ushtarake.

Organizimi i ushtris. N fillim ekzistonte vetm ushtria popullore e organizuar sipas parimit
burr pr shtpi dhe sipas nevojs. M von formohet ushtria e prhershme profesionale e
prbr nga t huajt.
Nga aspekti i organizimit t ushtris. Babilonia dallon mjaft nga shtetet tjera t lindjes s lasht.
dp qytetar i lir ishte i obligues ushtarak. Nuk dihet sa zgjatte dhe deri n far mosh
ekzistonte ky obiligim ushtarak. Qytetari deri sa qndronte i zn rob lufte apo derisa gjendej n
shrbim ushtarak, ekspedita ushtarake, shteti i njihete t drejta privilegje t caktuara.
N Babiloni ekzistonte edhe nj form, pr at ko shum karaktersitike e organizimit t ushtris.
Sundimtari i jepte njeriut t lir n shfrytzim nj pasuri bujqsore t qujtur Ilku, t ciln e
punonte vet ose me skllevr me kusht q ky t i prgjigjej thirrjes s sundimtarit, t shkonte n
ushtrri. Ilku mund t trashgohej vetm ns bijt e trashgimlnsit ti pranonin kushtet q kishte
babai ndaj sundimtarit. Ilku nuk mund t tjetrsohej.

5.2.2. Shtresat Shoqrore dhe pozita e tyre juridike

N babiloni ashtu si n t gjitha shtetet skllavopronare popullsia ndahej n t lir dhe jo t lir.
Por edhe brenda klass skllavopronare ekzistonin shtresa. Kodi i Hamurabit njeh 2 kategori t
klass skllavopronare: aviliumt (shtresa e lart skllavopronare) dhe mushkent (shtresa e ult
skllavopronare). Aviliumt gzonin mbrojte m t madhe juridike, n qoft se mushkeni lndonte
aviliumin ather ndaj tij zbatohej parimi i talionit ndrsa n rastin e kundrt aviliumi dnohej
vetm me gjob.
N Kodin e Hamurabit si shtres e veant prmenden edhe damkart bankart, t cilt
gzonin t mbrojtje juridike dhe privilegje t jashtzakonshme. N shtetet e Teokrate si kan
qen ato t lindjes s Lasht, pa dyshim q shtresa e klerikve ka qen shtresa m e privligjuar
n shoqri.
Popullsin jo t lir e prbnin kryesisht Skllevrit, numri m i madh i t cilve ishte n pronsi
t shtetit dhe tempujve. N pozit m t mir ishin Skllevrit e tempujve ndrsa n pozit m t
vshtir kan qen ata n pronsi individuale.
Skllevrit ishin vetm objekt por jo edhe subjekt i s drejts. Skllavi nuk kishte kurrfar t
drejtash, ai nuk mund t posedonte sende t paluajtshme, ndra t luajtshme vetm me plqimin e
pronarit, ai mund t martohej vetm me pelqimin e pronarit, jo vetm me personin jo t lir por
edhe me personin e lir, ndrsa fmija i lindur nga nj martes e till merr statusin e ans (neni
175 K.H.)

5.2.2 Burimet e s Drejts

Burimet kryesore t s drejts n babiloni si dhe n shtetet e tjera t Lindjes s Lasht ishin: e
drejta zakonore, Ligjet, Urdhresat e organeve t administrats qendrore dhe t asaj
vendore si dhe praktika gjyqsore.
E dreja zakonore ka qen Burim kryesore i s drejts. Kjo e drej burimin formal nuk e kishte n
ndonje norm q e kishte miratuar organi shtetror legjislativ, por n zakonet e rrethit shoqror, t
cilat ishin krijuar pr nj koh t gjat dhe spontanisht qysh nga periudha parashtetrore. Me
krijimin e shtetit kto zakone sanksionohen nga ai dhe marrin fuqin e t drejts zakonore.
Ligjet e para kan qen mjaft t thjeshta, nxirreshin n form t urdhresave gojore t
sundimtarit. M von kto fillojn t jen m prmbajtsore dhe t nxirren n form t shkruar.
Zakonisht shkruheshin n pllaka t argjilit, gurit, drurit dhe n pllaka t bronzit.

Urdhresat e organeve t administrats qendrore dhe pushtetit vendor kan qen burime
formale t s drejts n rastet kur shtja nuk ishte rregulluar me t drejtn zakonore dhe me ligj.

5.2.4. Kodi i Hammurabit

Kodi i Hammurabit sht nxjerr n gjysmn e dyt t shek. XVIII p.e.s. (m sakt n vitet
1794-1750 sepse kto jan vitet e sundimit t Hammurabit). Kodi i Hammurabit sht i shkruar
n gjuhn akade n alfabetin kuneiform dhe sht i prbr nga tri pjes: Prologu (Hyrja),
Teksti Normativ dhe Epilogu (pjesa prfundimtare).
Prologu dhe epilogu jan t grshetuara me plot misticizm dhe sakramentalizm. N prolog
Hammurabi thirret n fuqi hyjnore, madje e quan veten me prejardhje hyjnore t zgjedhur nga
perendit q t sundoj.
N epilog gjithashtu i lartson meritat e veta t sundimtarit dhe vetveten e personifikon me
hyjnin e drejtesis.
M e rndsishmja dhe kryesorja sht pjesa e tesktit normativ e prbr prej 282 neneve. Kjo
pjes n krahasim ne prologun dhe epilogun sht mjaft e laicizuar. Por megjithat mbshtetet n
logjikn kazuistike dhe nuk njeh ndonj teknik t zhvilluar juridike dhe sistematizim t sotm
juridik, por megjithat ka njfar sistematizimi. Prmban norma mbi gjyqet (neni 1-5), mbi
sendet dhe t drejtn reale (neni 6-126), mbi martesn, familjn, priken ose dotn dhe
trashgimin (neni 127-195), mbi mbrojtjen e identitetit fizik dhe jetn e njeriut, me fjal t
tjera mbi t DREJTN PENALE (neni 196-214), mbi punn, prgjegjsin rreth dmeve t
shkaktuara dkekryer pun t ndryshme si dhe mbi veglat e puns (neni 215-282). N shum
nene, perve shtjeve t prmendura bhet fjal edhe pr procedurn gjyqsore dhe mjetet e
provs.
Kodi sht i shkruar (gdhendur) n nj shtyll guri t BAZALITIT t gjat 2.25 m, aty sht
gdhendur edhe figura e Hammurabit, i cili paraqitet solemnisht para hyjnis s Diellit shamashit, duke marr prej tij Kodin. Shtylla ka qen e vendosur n shesh qendr t qytetit
dhe si duket ka qen e vendosur n disa qytete t Babilonis.
Shtylln e ka zbuluar nj ekspedit arkeologsh francz, e udhhequr nga Zhan Zhak d
Morgan (Jean Jacques de Morgan), n vitin 1901/1902 n grmadhat e qytetit SUZI n jug
t Iranit t sotm, kryeqytet i dikurshm i shtetit Elam. Atje nga Babilonia n shek. XII p.e.s.
e ka bartur nj sundimtar i Elamit. Ky monument i rndsishm juridiko-historik ruhet sot n
LUVR (Louvreu) t Parisit.

5.2.5. Karakteristikat themelore t s drejts

E drejta n shtetet e Lindjes s Lasht ka qen n prgjithsi jo mjaft e zhvilluar, por natyrisht
nuk ishte gjithkund njsoj.
N sistemet juridike t ktyre shteteve nj koh t gjat u ruajtn reliktet e rendit parashtetror q
shpreheshin nprmjet t drejts zakonore. N fillim kjo e drejt zhvillohet nn ndikimin e
religjionit e cila m von emancipohet nga religjioni.
E drejta kisht karakter t hapt klasor sepse shprehte pabarazin formale juridike ndrmjet
personave q u prkisnin shtresave t ndryshme shoqrore. Kjo shprehej m s shumti n sfren e
t drejts penale.
N Babiloni ishte e zhvilluar e drejta penale dhe civile.
Si deg t s drejts civile ekzistonin: e drejta sendore, e drejta e detyrimeve, e drejta
familjare dhe trashgimore. (ndonse pr nj ndarje t till shkenca dhe teknika e athershme
juridike nuk dinte. Madje nuk bhej as dallimi i plot n mes t drejts penale dhe asaj civile.)

5.2.6. E Drejta Sendore

Kodi i Hammurabit t drejts sendore (ose reale) i kushton nj hapsir t konsiderueshme
(neni 6-16).
E drejta sendore babilonase njihte tri institute themelore: pronsin, servitudin dhe hipotekn.
Pronsia ka qen institut themelor i t drejts civile dhe ekzistonte n sendet e luajtshme dhe t
paluajtshme si dhe mbi skllevrit. N kohn kur bujqsia ishte dega kryesore e ekonomis, sht e
kuptueshme q pronsia mbi tokn ka qen m kryesorja.
Ekzistonin disa forma t pronsis mbi tokn: pronsia shtetrore, pronsia e tempujve,
pronsia e bashksive fshatare e m von edhe pronsia private.
Toka e marr me qira nuk mund t ishte objekt i qarkullimit juridik e as inter vivos e as mortis
causa.
Prona, sidomos ajo shtetrore dhe e tempujve ishte e jashtzakonisht e mbrojtur nga shteti. Hajni
ishte i detyruar ta kompensonte dhjetfishin e ndonjher tridhjetfishin e sendit t vjedhur
ose dmtuar. N qoft se nuk ishte n gjendje t bnte kt do t vritj (neni 8 K.H.)
N t drejtn reale babilonase ekzitonin edhe servitudet (t drejtat reale mbi sendet e huaja).
Ekzistonin servitudat fushore dhe servitudat e qytetit. Kodi i Hammurabit t drejtn e kalimit
mbi tok t huaj e barazonte me qiran.
Babilonasit dinin edhe pr hipotekn dhe librat toksor q quheshin kuduru.(shpjegim pr
sistemin kuduru libr faqe 51)

5.2.7. E drejta e detyrimeve

Ishte mjaft e zhvilluar, q shihet jo vetm nga normat e Kodit t Hammurabit por edhe t nj
numri t madh dokumentsh t zbuluara. Vetm gjat sundimit t Dinastis s tret URA (21112003 p.e.s.) jan ruajtur mbi 100 000 dokumente q bjn fjal pr punt e ndryshme juridike si:
kontrata, aktgjykimet, aktvendimet etj.
N Babiloni e drejta e detyrimeve ishte e drejt empirike, joformale dhe bazohej n logjiken
utilatersite. Forma pr t ka qen e obligueshme vetm n at mas q ta bj t kuptueshme
brendin e puns juridike dhe t krijoj siguri juridike, e jo kurrsesi t jet qllim i vetvets.
E drejta babilonase nuk njihte ndarjen e kontratave e cila behj n t drejtn romake: n kontratat
formale, reale dhe konsensuale.
(detajet e lidhjes s kontrates n libr faqe 53).

Format kryesore t obligueshme sipas Kodin e Hammurabit jab qen: kontrata e shkruar, e lidhur
me betim, e lidhur n prani te dshmitarve.
N t drejtn e detyrimeve t Babilonis, njiheshin kryesisht kto kontrata: mbi shitblerjen,
qiran, huan, huaprdorjen, punn personale, depozitn, ortakllkun dhe kontrata mbi
pun t tjera tregtare.
(detajet e secils kontrat n libr faqe 53-57)

5.2.8. E drejta Martesore dhe Familjare

Martesa lidhej n form t kontrats ndrmjet dhndrit dhe prindrve t vazjzs, prkatsisht
kujdestarit t saj. Kontrata mbi martesn ishte e obligueshme. Martesa pa kontrat kunsiderohej
nule (neni 128). Kjo kontrat nuk dallohet nga kontratat e tjera civile dhe n t nuk ka kurgj t
veant sakrale. Qllimi kryesor i saj ishte stiplimi i detyrimeve reciproke pr bashkshortt e
ardhshm.

Me rastin e lidhjes s kontrats dhndri jepte tirhatn. Tirhata ka qen nj dhurat e jo mim i
blerjes s gruas. Disa autor tirhatn e trajtojn edhe si kapare t martess sepse nse nusja i binte
pishman, famija e saj detyrohej q dhndrit tia kthente dyfishin e saj, ndrsa nse dhendri i binte
pisham ai e humbte tirhatn. Vlera e s cils nuk ka qen e caktuar dhe nuk ka qen kusht pr
vlefshmrin e martess.
Dhndri familjes s gruas i jepte edhe nj dhurat t ngjashme m tirhatn q quhej bi-bla-ma
(neni 159) q prbhej prej sendeve t luajtshme.
Kur kalonte n shtpin e dhndrit gruaja me vete merrte shiritkn. Shiritka ka qen nj lloj paje
ose prike t ciln vajza e merrt nga familja e saj, me qllim q t lehtsosnte jetn
bashkshortore.
Burri pr ta siguruar gruan pas vdekjes s vet eventuale, asaj gjat martess i dhuronte nudunu-n
(neni 171).
(detaje rreth shkurorezimit, dhe pushtetit te Prindit faqe 58-60 lexoni se i qet nprovim zakonisht)

5.2.9. E drejta trashgimore

Edhe ne Babiloni si n shtete e tjera t Lindjes s Lasht trasahegimtar legjitim kan qen
meshkujt. Djemt kan qen trashgimtar t domosdoshm ndrsa djali imadh nuk kishte
prparsi ndaj djemve t tjer. Babai, djalin mund ta prjashtonte nga trashgimi vetm me
plqimin e gjykats kur ai prsritte vepr penale kundr babit (neni 169).
Fillimisht nga pasuria e trashgimlnsit vajzave t pamartuara u ndahej shiritka, e gjithashtu
edhe atyre q ishin martuar por nuk e kishin marr m hert. Pastaj pr gruan ndahej nudunda q
t mos mbetej n mshirn e trashguesve.
Nse trashgimlnsi kishte fmij me skllaven dhe ata i kishte pranuar si fmij t vet ather
kta trashgonin n mnyr t barabart vetm pasurin e luajtshme kurse pasurin e paluajtshme
e trashgonin vetm fmijt me gruan e lir.

5.2.10. E drejta Penale

Karakteristika kryesore e t drejts penale n Babiloni sht se ajo nuk ka qen mjaft e zhvilluar,
ndonse ishte m e zhvilluar se n shum shtete t tjera t lindjes s lasht. Kjo ngecje e saj
sidomos n krahasim me t drejtn civile shihet n disa aspekte:
1) N Babiloni, edhe pse shteti e kishte rezervuar pr vete zbatimin e sanksioneve pr t
gjitha deliktet ose veprat penale, megjithat nuk bnte dallimin ndrmjet deliktit privat
dhe deliktit publik.
2) N t drejtn penale nuk bhej diferencimi i elementeve subjektive dhe objektive t
veprs penale, pra, nuk bhej diferencimi i prgjegjsis subjektive, prej asaj objektive.
3) N t drejtn babilonase ashtu si edhe n t drejtat e tjera, skllavopronare, shprehej
pabarazia formale juridike ndrmjet personave q u prkisnin klasave dhe shtresave t
ndryshme shoqrore. Kjo pabarazi nuk manifestohej vetm n lartsin e dnimit t
shqiptuar, por edhe n llojin e dnimit.
4) Kjo e drejt me ashprsin e dnimeve q parashihte, m shum kishte pr qlim
ndshkimin dhe hakmarrjen ndaj kryesit t veprs penale si dhe arritjen e prevencionit t
prgjithshm e m pak arritjen e pevencionit special pr prmirsimin dhe risocializimin
e delikuentit.
5) N t drejtn Babilonase kishte mjaft relikt t periudhs parashtetrore.
6) T gjitha veprat penale n babiloni mund ti klasifikojm n 4 grupe a) veprat penale
kundr shtetit dhe religjionit, b) veprat penale kundr personit, c) veprat penale
kundr pasuris, dhe ) veprat penale kundr familjes dhe moralit.

(detajet per tgjitha karakteristikat faqe 61-65).

5.2.11. Gjyqsia dhe procedura gjyqsore

N Kodin e Hammurabit pr organizimin e gjyqsis nuk bhej fare fjale, kurse pr procedurn
gjyqsore flitet vetm n disa nene, n baz t t cilave nuk mund t bhet rekonstruktimi i
organizimit t gjyqsis dhe procedurs gjyqsore. Njohuri m t gjra pr kto shtje ofrojn
burimet e tjera historike si dhe studimet krahasuese t ktyre shtjeve n shtetet e tjera t Lindjes
s Lasht.
-N babiloni, madje as n periudhn e art t zhvillimit t saj, nuk ekzistonte nj ndarje e plot e
organeve t gjyqsis pre atyre administrative, ndonse pr shkak t vet natyrs s gjykimit (me
porot, asnjansia e gjykats etj.) bnte q organet shtetrore kur gjykonin n esenc ndryshonin
nga ato t thjeshta administrative.
- Dihet se pala e paknaqur me vendimin gjyqsor kishte mundsi ti ankohej gjykats m t lart,
por nuk dihet se sa instanca gjyqsore kan ekzistuar. Instanca m e lart gjyqsore ka qen
pallati mbretror dhe vet sundimtari.
Nga kjo q u tha m lart besohet q procedura gjyqsore ndryshonte nga ajo administrative, por
procedura penale ishte krejtsisht e njejt me procedurn civile.
Nisja e procedurs fillonte me krksn e pals s dmtuar, prkatsisht t interesuar. Shteti
fillonte procedurn vetm pr veprat penale publike apo n raste kur cenoheshin interesat e tij.
Procedura ka qen gojore, kontradiktore, prkasisht akuzatore dhe publike. Edhe pse procedura
fillohej gojarisht kishte edhe mjaft elemente t procedurs s shkruar.
Palt ndrgjyqsore pr ti provuar (argumentuar) thniet dhe krkesat e veta, i paraqitnin
gjykats mjete t ndryshme provuese si: pohimi i pals, dokumentet e shkruara, dshmia e
dshmitarit, znia n vepr, betimi dhe gjyqi hyjnor. Nga aspekti i sotm kto mjete mund t
ndahen n mjete provuese, racionale dhe n mjete t provs iracionale. Babilonasit ashtu si
popujt tjer t Lindjes s Lasht nuk bnin dallim ndrmjet mjeteve t provs racionale dhe
iracionale. N mjetet racionale t provs hynin: pohimi i pals dokumentet e shkruara,
dshmia e dshmitarit dhe znia n vepr kurse n mjetet iracionale hynin: betimi, betimi me
bashkbetar dhe format t ndryshme t gjyqit hyjnor.
N procedurn gjyqsore t Babilonis ashtu si n shumicen e sistemeve t tjera juridike
primitive, aplikohej gjyqi hyjnor (q m vone te fiste gjermane u quajt ordalije). Ekzistonin
forma t ndryshme t gjyqit hyjnor si: hedhja n uj, futja e dors n uj t val, kapja e
hekurit t skuqur me dor e t tjera.

6. SHTETET SKLLAVOPRONARE PERNDIMORE

Kto u krijuan kryesisht n gjirin e Mesdheut dhe n brigjet e Detit t Zi, me fjal t tjera prej
Gjibraltarit e deri n Krime. Procesi i diferencimit ekonomiko-shoqror dhe paraqitja e konturave
t para t shtetsis paraqiten n mileniumin e dyt, kurse shtetet e para skllavopronare
perndimore paraqiten n mileniumin e par p.e.s.
Faktort q ndikuan n krijimin e shteteve t para ishin t ngjashme me ato t Lindjes s Lasht
(lexo m gjersisht libr faqe 67-68).
Prej t gjitha qytet-shteteve t ksaj periudhe m t zhvilluarat dhe m t rndsishmet ishin qytet
shtetet greke dhe shteti i Roms.

7. SHTETET ANTIKE GREKE ME NJ VSHTRIM T POSAM MBI ATHINN

DHE SPARTN
7.1. Burimet e njohurive
Pr periudhn e hershme, parashtetrore, burimet e njohurive pr jetn shoqrore dhe ekonomike
t grekve jan t varfra. Pr kt periudh t zhvillimit t tyre shfrytzohen kryesisht burimet e
kulturs materiale, kurse pr periudhn e shekujve
XII-IX p.e.s. (Periudha Homeriane), kjo sht periudha e dekomponimit t rendit klano-fisnor
ose periudha e demokracis ushtarake, burimet m t rndsishme t njohurive jan epet e
Homerit Iliada dhe Odisea.
Si burime t rndsishme t shkruara shrbejn edhe veprat e historianve t njohur antik
Hedoriti, Tukidi, Kesnofani, Plutarku etj. N kt aspekt jan shum t vlefshme edhe veprat e
Arsitotelit dhe t Platonit. Edhe fjalimet e ruajtura t politikanev edhe oratorve t t njohur
Demosteni, Izokrati, Pizistrati etj. sherbejn si burime njohurish pr shtetin dhe t drejtn
greke.
T dhnat q ofrojn historiant dhe filozoft antik duhet t shfrytzohen gjithher me rezerva.
Pr fat t keq jan ruajtur vem nj numr i vogl burimesh dhe monumentesh juridike. Prej tyre
vlen t prmenden Ligjet e Solonit dhe Ligjet e Drakonit n Athin, Ligjet e Likurgut n
Spart. Ligji i Gortinit koleksioni i ligjeve n shtetin Gortin. Prve ligjeve t
prmendura jan ruajtur edhe nj numr i konsiderueshm i kontratave t ndryshme, dis
aktgjykime dhe akte t tjera t organeve shtetrore, n trsi ose fragmente t tyre.
7.2. Krijimi i shteteve t para greke
Shtete helene krijohen si qytet-shtete t quajtura polise. Krijimi i ktyre shteteve bhet kryesisht
si rezultat i zhvillimit ekonomiko-shoqror dhe i shtreszimit ekonomik dhe shoqror t
popullsis, por edhe nn ndikimin e qytetrimit t Lindjes s Lasht.
Me Polis, nuk nnkuptojm vetm territorin, por edhe nj njsi territoriale, ekonomike,
morale, religjioze, tradicionale dhe shoqrore-politike. Kt kuptim t grekt e vjetr polisi
e kishte q nga koha e Homerit e deri te Arsistoteli.
Koha e krijimit t poliseve t para ishte fundi i shek. IX dhe filimi i shek. VIII p.e.s. Procesi i
formimit t qytet-shteteve, poliseve greke prfundon n fillim t shek VIII p.e.s. ndrsa prej
gjysms s shek. VIII p.e.s. filloj kolonimi grek. (libr faqe 70 procesi i kolonizimit)
Numri i poliseve greke duke llogaritur edhe Kolonit jasht greqis arriti n m shum se 200
sosh. N mesin e tyre kishte mjaft ngjashmri, por kishte edhe dallime. Ngjashmrit ishin n
gjuh, zakone, tradit, religjion, kultur e t ngjashme.
N mes polisve ndodhnin luftra t shpeshta por kishte edhe aleanca t karakterit t ndryshem si
p.sh. Aleanca Detare e Delfit, Aleanca e Peleponezit, Aleanca e Tebs etj.
Bota antike greke njihte t gjitha sistemet dhe rregullimet shtetrore t mundshme, duke filluar
prej monarkis, tiranis, republiks demokratike skllavopronare, republiks aristokratike,
ohlokracis, plutokracis, oligarkis e t ngjashme.
Ndr poliset greke m t njohura ishin Athina, Sparta, Korinthi, Teba, smirna, Mileti, Kreta,
Itaka, Troja, Cipri etj. Prej t gjitha m t zhvilluarat dhe m t rndsishmet ishin Athina dhe
Sparta.

7.3. ATHINA
N fund t shek. IX dhe n fillim t shek. VIII p.e.s. n gadishullin e Atiks nga fiset (filet) jone u
formua qytet- shteti i Athins. Formimi i shtetit t Athins lidhet ngusht me reformat e heroit
legjendar, Tezeut.
Sipas reformave t tij u b bashkimi i katr fiseve jone t Atiks me nj Bazileus t prbashkt,
me qendr n Athin. Bazileusi n kt koh zgjidhej pr tr jetn. Ai ishte prijsi kryesor
ushtarak, ishte kryeklerik,por edhe gjyqatari m i lart i Atiks. Ai nuk kishte pushtet vetm mbi
pjestart e katr fiseve t Atiks por edhe ndaj t huajve, me fjal t tjera mbi t gjith banort e
Atiks. Zgjidhej me an t shortit nga katr kandidatt e propozuar prej secilit fis.
Fiset e bashkuara i kishin organet e veta, si ishin bazileusi dhe kuvendi i prgjithshm i popullit,
Organe t cilat n kushtet e organizimit shtetror u shndrruan n organe t pushtetit lokal.
Perve reformave t Tezeut, n Athin jan t njohura edhe nj varg reformash t tjera si ato t
Solonit, Klistenit, Efijaltit dhe t Perikliut.
Zhvillimi historik i Athins ka kaluar npr etapa t ndryshme t zhvillimit, por dy periudha
jan m kryesoret 1. Periudha prej themelimit t shtetit e deri n vitin 595 p.e.s. (e cila
karakterizohet nga reliktet e rendit klano-fisnor. Fjaln kryesore n kt periudh n drejtimin e
shtetit e kishin njerzit me prejardhje fisnore, kurse forma e pushtetit ishte republikane
aristokratike-Republik Aristokrate)dhe 2. Prej vitit 595 e deri ne vitin 338 p.e.s. ( Republika
aristokratike zvendsohet nga republik demokratike)
N vitin 338 p.e.s. Athina pas difats s Heronjs humbi pavarsin dhe ra nn shtetin
Maqedonas, por ksaj iu njoh nj shkall e konsiderueshme e mvtsis. Ndrsa n vitin 168
p.e.s. ra nn sundimin Romak.
7.3.1. Rregullimi Shtetror
Prej themelimit e deri n reformat e Solonit (fillimi i shekullit VI p.e.s.) Athina ka qen republik
aristokrate, kurse prej reformave t prmendura e dri n fund t ekzistimit t shtetit t pavarur
ka qen republik demokratike skllavopronare.
Deri n reformat e Solonit organet kryesore t pushtetit qendror kan qen 9 arkondt dhe
areopagu, kurse kuvendi popullor i t gjith qytetarve t Athins nuk ka ekzistuar. Ekzistonin
kuvendet popullore t fiseve t veanta q e prbnin shtetin e Athins.
9 ARKONDT kan qen organ administrativ dhe ekzekutiv.
N fillim ekzistonte vetm nj arkond (arkond bazileu), q ngrihej mbi pushtetin fisnor dhe i
kishte t gjitha atributet e shefit t shtetit. Prfaqsonte shtetin brenda dhe jasht, ishte komandant
suprem i forcave t armatosura dhe njhersh ishte urdhrdhnsi m i lart i ekzekutivs
shtetrore. Zgjidhej me short nga katr kandidatt e propozuar nga secili fis (file) nga nj.
Zgjidhej pr tr jetn.
Nga shek. IX u vendos q krahas tij t zgjjidhej edhe nj arkond tjetr arkond polemarlh, si
komandant i prbashk ti ushtris. Zgjidhej n t njejtn mnyr dhe me mandat t prjetshem
sikurse Arkond Bazileusi. N mnyr t njejt m von zgjidhet edhe nj arkond tjetr (arhon
eponymos) pr shtje administrative dhe gjyqsore.
Q nga Mesi i shek VIII p.e.s. mandati i arkondve kufizohet n vetm 10 vjet ndrsa n
vitin 683 p.e.s. t tre arkondt zgjidhen vetm pr nj vit.
AREOPAGU u quajt kshtu sepse arkondt e dikurshm (ish-arkondt) mblidheshin n kodren
ARES. Pas kufizimit njvjear t mandatit t Arkondve u b organi kryesor i pushtetit shtetror.
Ai shqyrtonte dhe vendoste pr t gjitha shtjet e rndsishme n Athin, mbikqyrte punn e
arkondve aktual dhe t organeve t tjera shtetrore, ushtronte funksionin e gjykats shtetrore

etj. Ndr t tjera vendoste edhe pr numrin e Arkondve, kshtu q prej shek. VII p.e.s. u
instirucionalizuan edhe gjasht arkond t rinj dhe numri i tyre arriti n nnt.
EKLEZIA tubimi i t gjitht popullit prkatsisht kuvendi popullor, u b organi m i lart
dhe m i rndsishm i pushtetit shtetror (pas reformave t Solonit kur n vitin 595 p.e.s.
Areopagu e angazhoi at q t jepte propozime konkrete pr gjetjen e zgjidhjeve, pasi Aeropagu
nuk ishte m n gjendje t bnt nj gj t till. Prmes ktyre reformave iu vun themelet
republiks demokratike).
Kuvendi popullor kishte kompetenca t gjra: miratonte, ndryshonte, abrogonte ligjet, vendoste
pr luftn dhe paqn, ratifikonte traktatet dhe kontratat ndrkombtare si dhe vendoste pr
marrdhniet me shtetet e tjera, etj.
N kuvend merrnin pjes t gjith meshkujt e lir athinas t moshs madhore (mbi 20 vjeare).
Numri i pjesmarrsve n kuvend ishte prej 20.000 deri n 40.000. Kuorumi nuk ka qen i caktar
prpos n rsate kur vendosej pr OSTRAKIZM (dbimi i nderit, q u bhej personave q ishin
br karizm n Athin, zgjaste 10 vite i dbuari nuk mund t kthehej n Athin pr kt
periudh kohore prpos nse Shteti kishte nevoj pr t dhe ftohej q t kthehej).
Deri n reformat e Perikliut (gjysma e dt e shek. V) t gjitha punt shtetrore kryheshin pa
pages q nnkupton q edhe kvendart nuk paguheshin. Pas reformave n fjal u miratua ligji i
quajtur MISTHOFIRIA, me t ciln u jepej dieta apo kompensimi pr kohn e humbur n
kuvend por edhe n organet e tjera shtetrore.
Kuvendi mbante seanca t rregullta dhe t jashtzakonshme. Koha e mbajtjes dhe rendi i dits i
seancave t rregullta caktohej n fillim t vitit. Viti politik n Athin ndahej n 10 prytani
(prytanea) q kapte 36 dit.
Vendimet e Kuvendit duhej t ishin n prputhje me vullnetin e prhershm t populit dhe
n prputhje me normat zakonore. Kt kontroll n fillim e bnte AREOPAGU ndrsa prej
reformave t Efijaltit t viti 462 p.e.s. e bnte Helieja.
BULEA ishte kshill politiko-administrativ dhe ekzekutiv. Prej reformave t Solonit pr ngra
rendsia vinte menjher pas Kuvendit. Prbhej prej 400 kshilltarve (bulentve) prej secils
file (fis) nga 100 me mandat njevjear. Fisi n Athin, deri n reformat e Klistenit ( 509 p.e.s.)
ishte njsia themelore zgjedhore, ndrsa prej ktyre reformave e tutje njsia kryesore zgjedhore
ishte njsia territoriale. Klisteni tr territorin e Athins e ndau n 100 Komuna (deme), t cilat
ndaheshin n 10 rrethe (q edhe kto quhesh file). Buela tani prbhet prej 500 antarve. Secili
rreth zgjidhte me short nga 50 Bulent (m t moshuar se 30 vjet) t propozuar nga kuvendi i fisit
Agora). do delegacion qeversite gjat nj t dhjets s vitit politik gjat nj prytanie andaj
edhe delegacioni quhej prytani. Kryetari i Bules udhhiqte edhe mbledhjet e Kuvendit
Eklezis.
Bulea gjithashtu vendoste dhe shqyrtonte pr DOKIMAZIN (do npuns i zgjedhur dhe do
bulent duhej t i plotsonte kushtet para se t merrte detyren, andaj i nnshtrohej procedurs s
dookimazs q zhvillohej n form t nj procedure gjyqsore para Bules) Ndrsa pr Bulentt
procedurn e dokimazis e zhvillonte HELIEA..- (m shume rreth Bules faqe 77-78).
HELIEA gjykata porotike, gjykata m e lart n Athin. Kuvendi popullor nga qytetart e
athins t moshs mbi 30 vjeare pr do vit zgjidhte 5000 gjyqtar t rregullt dhe 1000 plotsues
gjithsejt 6000. Ajo ndahej n dikastere, q n esenc ishin porot gjyqsore.
Dikasteret nuk ishin t prhershme ato krijoheshin ad hoc me short dhe prbhshin prej 201, 501
dhe 1501 anetarve.
Helieja gjykonte si gjykat supreme, n instanc t fundit, ather kur gjykonte n ba t ankess,
por gjykonte edhe si instanc e par (por edhe efundit sepse nuk kishte gjykat m t lart) kur
ishte fjala pr vepra t rnda kundr shtetit apo pr shtje me interes shtetror.

Deri n reformat e Klistenit funksionart dhe npunsit m t rndsishm kan qen: akond
bazileu, arkond polemarhu, arkkond eponimi, gjasht arkond testemont. Kurse prej
reformave t klistenit kan qen: 10 strategt (komandantt suprem t ushtris), 10 toksijarh
(komandantt e kmbsoris), 2 Hiparha (komandantt e kalorsis), 10 Filarha
(komandantt e ushtrive t fileve) etj.
7.3.2. Shtresat shoqrore dhe pozita e tyre juridike
Kur flasim pr shtresat shoqrore dhe pozitat e tyre juridike, prve klasifikimeve q i bn
reformatort Tezeu e m von Soloni n aspektin Juridik, e q vlejn pr t dy periudhat kryesore,
e tr popullsia e Athins ndahet n a) Popullsin e lir ( b) popullsin jo t lir.
a) Popullsin e lir e prbnin qytetart, prkatsisht shtetasit athinas dhe t huajt t
quajtur METIK.
b) Popullsin jo t lir e prbnin skllevrit t cilt numerikisht ishin m t shumt se
qytetart e lir
(m detajisht faqe 81 deri 83 per pozitat e secilit....mbajeni mend ka sht ius vitae ac nesis
e drejta mbi jetn dhe vdekjen sepse n vitet e kalume e ka pyt n teste).
Burimet e Skllavrimit kan qen t njejta me ato t shteteve t tjera skllavopronare: shitblerja,
shndrrimi i robrve t lufts n skllevr, lindja nga prindr skllav dhe skallvrimi me an
t borgjit (deri n reformat e Solonit, kur u ndalua skllavrimi i Athinasve pr borgj)
7.3.3. Karakteristikat dhe vijat themelore t s drejts
E drejta Athinase n krahasim me t drejtat n poliset e tjera greke ishte m e zhvilluar, por n
esenc ishte e ngjashme, sepse e drejta Athinase ishte e pranueshme pr t gjith grekt sepse
bazn e kishte n t drejtn zakonore. Mund t themi se e drejta ktu sht zhvilluar m shum si
shkak i nivelit t zhvillimit t bazs ekonomike sesa i ndikimit t sistemeve t huaja juridike.
Burimet e s drejts kan qen: e drejta zakonore, ligjet, praktika gjyqsore dhe aktet e
organeve administrative t pushtetit.
E drejta zakonore ka qen burimi themelos i s drejts, e nj koh t gjat edhe i vetmi burim i
s drejts. N fillim areopagu e m pas kuvendi popullor filluan t miratojn ligje, por t cilat
ishin n prputhje me zakonet, andaj n prgjithsi fjala ligj n Athin kishte kuptimin e s drejts
zakonore.
Pra nes shprehemi me terminologjin e sotme, e drejta zakonore ishte nj kushtetut e
pashkruar athinase n prputhje me t ciln duhej t ishin t gjitha aktet dhe veprimet e
organeve shtetrore.
Ligjet e Drakonit, u qujaten kshtu sipas thestemotit Drakon, t cilin n vitin 621 p.e.s. e kishte
angazhuar areopagu me propozimet pr nxjerren e ligjeve t para.
M kto ligje u zgjeruan kompetencat reale t organeve shtetrore si dhe u b institucionalizimi i
organeve t reja gjyqsore si isht gjyqi i efetve q prbhej nga bazileu, polemarhu,
eponimi dhe 48 nauktratort. Kjo gjykonte pr vrasjen nga pakujdesia dhe pr tentimin e
vrasjes s athinasit, vrasjen e metikut, skllavit dhe lendimin e rnd trupor. Prpos ksaj m ktto
ligje gjakmarrja m nuk konsiderohej shtje private por shtje pr t ciln shteti shqiptonte
denime t rrepta.
Prveq Ligjeve t Drakonit n Athin jan t njohura edhe Ligjet e Solonit, fillimi i shek. VI
( 595 p.e.s.).

Pr praktikn gjyqsore n veanti nuk bhet fjale, por nuk ka kurrfar arsyesh q t mos jet
marr si burim i s drejts.
N kontekstin bashkkohor t s drejts mund t themi se n Athin kan qen t njohura kto
deg t s drejts: e drejta sendore (ose reale), e drejta e detyrimeve, e drejta familjare dhe
martesore, e drejta trashgimore, e drejta penale dhe e drejta procedurale.
7.3.4. E drejta sendore
Pr shkak t rndsis q kishte bujqsia si deg kryesore e ekonomis, ndrsa toka si mjet
themlore i prodhimit ndodhi q ndr degt e para t paraqitet e drejta sendore. Kjo e drejt
prmbante mjaft relikte t periudhs klano-fisnore. Pronsia private e pakufizuar n Athin
ishte e pakuptimt (nuk egzistonte) der n shek. VI p.e. s re. Individi konsiderohej n aspektin
shoqror, moral dhe politik si pjes e kolektivitetit andaj ashtu konsiderohej edhe n aspektin
pasuror.
Prona mbi tokn deri n shek. VI p.e. s re ishte kolektive, ose si pron kolektive e shtetit ose e
familjes s madhe. Kjo pron quhej KLEROS (sipas fjals short kleros).
Prona private n Athin asnjher nuk e arriti deri n fund t ekzistimit t shtetit ekskluzivitetin e
prons private si n t drejtn romake (dominium ex iure Quiritum).
Pronsia e toks n Athin konsiderohej si institut themelor i s drejts. Pronari kishte disa
kufizime dhe detyrime q mund t konsideroheshin si relikte t kolektivitetit. N baz t prons
caktoheshin edhe t drejtat dhe detyrimet e qytetarit ndaj shtetit.
Shteti mund edhe ta bnt konfiskimin e tkos, nse kjo ishte e nevojshme pr qllime
publike.
E drejta sendore Athinase njihte edhe t drejtn e pengut (pengun e dors n sendet e
luajtshme) dhe hipotekn, t drejtn e pengut n pronsin e paluajtshme t tjetrit.
Hipoteka konstituohej me kontrat dhe me aktgjykime. (n qoft se kreditori e dmtonte
sendin at duhej ta kompensonte, ndrsa n rast se debitori nuk e plotsonte detyrimin n afat,
kreditori bhej pronar i atij sendi).
E drejta e pronsis n Athin mbrohej n disa mnyra dhe n disa shkall. Ekzistonte
padia pr mbrojtjen e fruteve (frutave natyrore dhe frutave ekonomike), padia pr
mbrojtjen e vet t drejts s pronsis (dike ousias) si dhe padia pr mbrojtjen e posedimit.
N Athin njihen edhe servitudet (t drejtat reale mbi sendin e huaj), q krijohehsin mbi tokn e
huaj, si e drejta e marrjes s ujit n tok t huaj, vjelja e frutave n tok t huaj, e drejta e kalimit
n tok t huaj etj. Kto servitude ishin m t thjeshta dhe m t pazhvilluara sesa ato n t
drejtn Romake.
7.3.5. E drejta e detyrimeve
Kjo deg e s drejts, n krahasim me degt e tjera, u zhvilluar m tepr, sepse Athina ishte nj
polis bregdetar me nj tregti dhe zejtari mjaft t zhvilluar. Ktu u zhvilluan dhe marrdhniet
kreditore (punt bankare) si dhe disa institute juridike t s drejts detare. Deri n shek. VI
p.e.s re ishte e ngarkuar me formalizm, simbolik dhe sakramentalizm, kurse m von lirohet
krejt nga formalizmi.
E drejta detyrimore n Athin, nuk e bnte dallimin e qart ndrmjet detyrimeve t
kontraktuara dhe atyre t rijuara nga delikti. Por, kur njher krijohej detyrimi qoft me

kontrat apo nga delikti, respektohej me seriozitetin m t madh. Kontrata konsiderohej si

ligj ndrmjet palve kontraktuese.
Nnjiheshin disa kontrata (synallagma), pr lidhjen e saj nuk krkohej ndonj formalizm apo
simbolik e veant.
Kontratata, pr t qen sa m e qart dhe sa m precize si dhe n rast t kontestit, pr ti provuar
m leht brendia e saj, shpeshher shfrytzohej forma e shkruar, madje kontratat tipike
(formular tipik), ndonse kontrata ishte e vlefshme edhe n formn gojore. Pra forma e
shkruar nuk ishte kusht pr vlefshmrin e saj. Disa kontrata krijojn detyrime t dyanshme
andaj nnshkruheshin nga t dy palt, ndrsa ato q krijonin detyrime t njanshme
nnshkruheshin vetm nga njra pal.
Sigurimi i ekzekutimit t kontratave bhej n disa mnyr: me an t kaparit, hipoteks,
pengut t dors, me an t dorzanis e t ngjashme. Kontratat duhet t ishin t lejueshme
n aspektin moral sepse ndryshe nuk vlenin.
Ndr kontratat m t shpeshta dhe m t rndsishme ishin: shitblerja, qiraja, huaja,
huaprdorja, kontrata mbi punn personale, depozita, ortakllku etj.
(detajet pr seciln faqe 88-89).
7.3.6 E drejta martesore dhe familjare
Familja n Athin konsiderohej celul themelore e shoqris, kurse jeta martesore e
obligueshme. T pamartuarit konsideroheshin t pamoralshm dhe nuk mund t zgjidheshin n
funksionet larta politike dhe shtetrore. Familja ka qen monogame dhe patriarkale. Zakonisht
si pjes e familjes konsiderhohej babai, prkatsisht prindrit dhe djemt sepse vajzat kalonin n
familje tjetr dhe pranonin kultin e saj. Zoti i shtpis kishte pushtet t konsiderueshm ndaj
antarve t familjes.
N priudhn homeriane babai kishte pushtet t pakufishm ndaj fmijve t vet, kishte t
drejtn e jets dhe vdekjes mbi ta. M von pushteti atror kufizohet por megjithat deri n
reformat e Solonit babi kishte t drejt ti shiste fmijt e vet n skllavri. Pas ksaj kohe ai
fmijt e padgjueshm kishte t drejt vetm t i dbonte nga shtpia.
Marrdhniet familjare nuk kan qen krejt shtje private, por ishin shtje morale, fetare e m
n fund edhe juridike. At q sillej keq ndaj prindrve mund ta padiste do qytetar i athins.
Sjellja jokorekte e fmijve ndaj prindrve ishte penges serioze pr zgjedhje n funksione
publike.
Martesa lidhej n form t kontrats ndrmjet dhndrit dhe kujdestarit t vajzs (kyrios).
Vetm n raste t jashtzakonshme ajo lidhej n gjykat ose para organit shtetror. Pjekuria
martesore fitohej n moshn 18-vjeare.
N periudhn homeriane pjes prbrse e kontrats mbi martesn ka qen dhurata martesore
(hedna), q ishte bukur e lart dhe i prgjigjej mimit t blerjes s gruas.
Nusja nuk ka qen e detyruar t sjell dot (prik),por n praktik e hasim shpesh. N t shumtn
e rasteve e jepte vllai n form t pjess trashgimore t mors.
(prgjegjsit e gruas ndaj burrit dhe anasjelltas faqe 90-91).
N Athin ka qen bukur i zhvilluar prostitucioni. N kohn e demokracis zhvillohej nj jet e
lir e femrave t pamartuara t quajtura hetere, disa prej t cilave gzonin njfar autoriteti n
shoqri.
N athin skllevrit kishin t drejt t lidhnin martes.

7.3.7. e Drejta trashgimore

(shume e thjesht dhe e shkurt n faqe 91...sja ka vlejt me pershkru krejt)

7.3.8. E drejta Penale

N t drejtn penale t Athins, pr ndryshim nga e drejta penale n shtetet e Lindjes s Lasht,
m qart bhej dallimi ndrmjet deliktit penal dhe atij civil, ndonse edhe ktu nuk bhej nj
prkufizim rigoroz.
Deri n Ligjet e Drakonit gjakmarrja (m sakt hakmarrja) ka qen dukuri m e shpesht. Me
kto ligje shteti ndrhyn m tepr n sern e gjakmarrjes, duke parapar dnime t rrepta. Vrajsa
me dashje dnohej me vdekje. Mirpo pas nxjerrjes s ktyre ligjeve, deliktet ndahesh n
delikte private dhe publike.
Deliktet private ndiqeshin nga gjykata vetm n baz t padis private, me iniciativn e t
dmtuarit, kurse shteti bnte ndjekjen penale vetm pr deliktet publike, si tradhtia dhe veprat
penale ushtarake.
Vrasja konsiderohej shtje private, i dmtuari prkatsisht t afrmit e tij, kishin mundsi t
zgjidhinin solucionin: t hakmerreshin, t krkonin kompensim, apo nga gjykata t krkonin
aktgykim. Vrassi mund ti shptonte gjakmarjes ose gjykimit nse vullnetarisht largohej nga
Athina.
Veprat penale n t drejtn penale Athinase mund t klasifikohen n: veprat penale kundr
personit (vrasja, lndimi trupor, fyerja etj.) veprat penale kundr shtetit dhe fes, veprat
penale kundr pasuris dhe veprat penale kundr famijles dhe moralit seksual.
Ekzistonin kto dnime: dnimi me vdekje, robrimi (shndrrimi n skllav), konfiskimi dhe
dnime t tjera pasurore dbimi nga vendi, atimia.
I dnuari me vdekje kishte n dispozicion t zjgihte njren prej 3 mnyrave t ekzekutimit: t
pinte helmin, litarin ose therjen.
ATIMIJA ka qen dnim i humbjes s nderit dhe i t drejtave qytetare. E shqiptonte gjykata
kompetente pr delikte t cakuata. Ekzistonte Atimija e plot dhe e Pjesrishme. Me atimin e
plot personit i mohohej e drejta e pjesmarrjes n Kuvend, Bule dhe helie, i ndalohej hryja n
objektet publike dhe t kultit fetar e t ngjashme.
Me Atimin e pjesrishme prsonit t dnuar zakonisht i mohoheshin ato t drejta q i kishte
keqprdor.
E Drejta penale Athinase, nuk e bnte dallimin e qart ndrmjet elementeve objektive dhe
subjektive t veprs penale; nuk e bnte individualizmin dhe gradimin e prgjegjsis. Zoti i
shtpis prgjigjej pr veprat q i kryenin antart e familjes apo skllevrit e tij.
7.3.9 Gjyqsia dhe procedurat gjyqsore
Kan qen mjaft t zhvilluara.
Kan ekzistuar gjykata t ndryshme me kompetenca t caktuar reale dhe territoriale dhe zakonisht
kan qen kolegjiale. Ekzsitonte shkallzimi gjyqsor, q do t thot se pala e paknaqur kishte t
drejt ankese gjykats m t lart deri n gjykatn supreme e kjo ishte helieja.
Gjykatat ishin t bukur t pavarura nga organet administrative,por megjithat nuk bhet nj
ndarje e plot e gjyqssise nga administrata.
Prve Helies ekzistoninedhe gjykata t ulta dhe t specializuara pr t gjykuar shtje t
caktuara si: gjyqi i efetve, gjyqi i njembdhjetve dhe gjyqi i dyzetve.

Procedura gjyqsore nuk ka qen e diferencuar n procedurn civile dhe at penale, por njihte
njfar ndarje n procdur private dhe publike.
Procedura ka qen mjaft demokratike dhe e tipit akuzator, kshtu q gjyqi procedurn e
fillonte vetm n baz t padis.
PADIN DIKE mund ta ngriste para gjyqit vetm ai person q kishte interes t drejtprdrejt
juridik nga shtja kontestuese. Me t paditsi krkonte dmshprblimin(kompensimin e dmit t
shkaktuar etj.) (n t vrtt ishte padi private HELIEJA kur gjykonte n baz t ksaj padie
prbhej nga 201 antarve)
PADIN GRAFE ka qen padi publike e ngjashme me actiones populares n t drejts
romake., kurse procedura grafe ishte procedur publike. Kt padi mund ta ngriste do qytetar
i athins dhe kur nuk kishte interes t drejtprdrejt juridik. Me t krkohej dnimi i dorasit
e jo dmshprblimi.
(se si zhvillohej procedura gjyqsore faqe 96).
Prve gjykatave kolegjiale n Athin hasim edhe organe individuale q krahas punve
administrative kryenin edhe funksione gjyqspre. T till kan qen gjyqi i Arkond Bazileut,
gjyqi i polemarhut (kompetent pr gjykimin e metikve dhe skllevrve), gjyqi i arkond
eponimit, kompetent pr konteste familjare dhe martesore etj.
7.4 SPARTA
Dy fiset dore q n shek. IX-VIII p.e. s re kishin krijuar nj federat t fuqishme pushtuan
Peleponezin dhe aty n fushn e Lakonis nnshtruan popullsin atutoktone akeje dhe themeluan
qytetin e SPARTS. Sparta kryesisht ka qen shtet luftarak dhe agrar
Popullsin e lir e prbnin spartant e lir dhe perikt.
Periket ishin popullsi me origjin nga zejtart dhe tregtart e popullis s nnshtruar autoktone.
M von n kt kategori hyjn edh t huajt q jetonin n Spart.
N popullsin jo t lir bnin pjes HELOTT. Kta ishin popullsia e nnshtruar autoktone e
shndrruar n skllevr t prbashkt t shtetit, n skllevr agrar.
Pr do 10 vjet organizohej aksion pr vrasjen e skllevrve (reduktimin e enumrit t tyre) q
quhej KRIPTIA.
E Drejta spartane n krahasim m t drejtn athinase ka qen m e pazhvilluar. Burim kryesor i
s djrets ka qen e drejta zakonore. N burimet historike prmndien ligjet e Likurgut,
themeluesit legjendar t shtetit spartan.
Nga e drejta sendore institucioni m i rindishm ka qen pronsia mbi tokn. Pronsia
kolektive qndroi deri n fundin e ekzistencs s ktij shteti. Prej shekullit t IV p.e.s. fillon t
zhvillohet edhe Pronsia private. Si pasoj e ekonomis s pazhvilluar agrare dhe qarkullimit jo t
mjaftueshm mall-para edhe institucionet e t drejts s detyrimeve nuk kan qen mjaft t
zhvilluara.
Reliktet klano-fisnore jan ruajtur edhe n t derjtn martesore dhe familjare.
E drejta penale ishte mjaft e azhvilluar. Nuk bhej dallimi i qart i deliktit penal dhe atij civil.
Ndrkaq veprat penale ndaheshin n vepra penale publike dhe vepra penale private, kshtu

vrasja konsiderohej shtje private. Sipas pikpamjeve spartane vjedhja m tepr konsiderhohej
si gjest i pahijshm sesa delikt, andaj nuk parashihen denime t rrepta.
Procedura gjyqsore ka qen e thjesht dhe e pazhvilluar. Nuk dallohej procedura civile prej
asaj penale. Sistemi i dnimeve ka qen i ngjashm me at t poliseve t tjera greke. Ekzistonte
dnimi: me vdekje, me gjob, dbimi nga vendi, por nuk njiheshin dnimet fizike (gjymtimet
trupore dhe rrahjet) e as dnimet me heqje t liris.
7.4.1 Rregullimi shtetror
Pr nga forma e pushtetit shtetror Sparta ka qen prej fillimit e deri n mbraim republik
aristokrate skllavopronare. Organet kryesore t pushtetit shtetror ishin: kuvendi popullor, dy
mbretrit, geruzia dhe pes efort.
Kuvendi popullor ka qen organi m i lart ligjvns. N t vendosej pr luftn dhe paqen,
zgjedheshin antart e geruzis dhe efort di dhe miratoheshin vendimet m t rndsishme pr
shtetin.
Dy mbretrit me prejardhje nga 2 fiset dore q themluan spartn kishin funksione ushtarake,
gjyqsore dhe fetare sepse njhersh kan qen edhe klerik suprem. Kta i kufizonin njri-tjetrit
pushtetin., nuk ishin mbretr monark sepse vetm formalisht ishin t trashgueshm. Nga ky
aspekt sparta ka qen republik e jo monarki.
Geruzia ka qen oran opeartivo - administrativ q prbbhej prej 20 gerontve dhe 2 mbretrve.
Gerontt duhej t ishim m t vjet se 60 vje. Kta i zgjidhte kuvendi pr tr jetn por kur
merret parasysh mosha e tyre mandati i tyre ishte shum i shkurt.
(proceduren per zgjedhjen e geronteve faqe 100)
Me vone geruzia fiton te drejten e vtos ne vendimet e kuvendit dhe kishte edhe funksionte
gjyqsore. Gjykonte ne instance t par kur gjykonte pr vrasje dhe pr veprat penale politike,
kurse n instanc t fundit gjykonte vetm n baz t ankess. Geruzia pr punn e vet nuk i
prgjigjej asnj organi.
Institucioni i Pes eforve u themelua m von dhe u b organi m i rndsishm shtetror n
Spart. Kta i zgjidhte kuvendi popullor pr nj vit. Zgjidheshin nga spartant m t pasu dhe m
autoritativ. Kishin t drejt t krkonin mbledhjet e kuvendit popullor dhe t geruzis, vendosnin
pr politikn e jashmte dhe t brendhsme, kishin t drejt ti ndrronin nga froni edhe mbretrit
dhe ta kontrolloninin punn e t gjith npunsve shtetror. Kto funksione i kryenin kolegjialisht
dhe individualisht.
Perpos Shteteve te permendura Shteti me i fuqishem i kesaj periudhe ka qene shteti i Romes.

KREU III
SHTETI DHE E DREJTA NE PERIUDHEN FEUDALISTE
1. KOHA E ZGJATJES DHE PERIUDHA E FEUDALIZMIT
Feudalizmi sht formacion ekonomiko-shoqror m i ri dhe m progresiv sesa formacioni
skllavopronar.Fjala feudalizm vjen nga fjala gjermane fief,q dmth pron bujqsore,sepse
bazn ekonomike e ka n mardhnjet pronsore juridike t krijuara mbi pronn bujqsore.
Feudalizmi n Evrop lindi n shek.V dhe qndroj deri n fund t shek.XVIII dhe ndahet n
tri periudha: n feudalizmin e hershm,t zhvilluar dhe t vonshm.
- Feudalizmi i hershm fillon nga gjysma e dyt e shek.V (si ngjarje e fillimit t feudalizmit
mirret pushtimi i Roms dhe shkatrrimi i saj nga barbart n vitin 476), dhe qndron deri
n fund t shek. X.
- Feudalizmi i zhvilluar fillon nga shek.X dhe qndron deri n fund t shek. XV.
- Feudalizmi i vonshm filon nga fundi i shek. XV dhe prfundon n fund t shek.
XVIII.Kjo faz e feudalizmit ka dy nnfaza: prej gjysms s dyt t shek. XV deri n
gjysmn e shek. XVII(deri n fillimin e revolucionit anglez), dhe nnfaza e dyt prej ktij
revolucioni deri n fund t shek. XVIII.
Feudalizmi i hershm te sllavt paraqitet n fund t shek.VIII dhe n fillim t shek.IX(me
prjashtim t Kanarins-Sllovenis s sotme),dhe zgjat deri n fund t shek.XII ,feudalizmi i
zhvilluar fillon nga fundi i shek. XII e qndron deri n fund t shek. XVI,ndrsa feudalizmi i
vonshm fillon nga shek. XVII e deri n gjysmn e shek. XIX.
Periudha e feudalizmit sht periudha e mesjetes,dhe si dat eprfundimit t kohs s
mesme dhe fillimit t kohs s re miret viti 1492(zbulimi i Amerikes),kurse disa t tjer e
mariin vitin 1453,dmth fundin e bizantit.

2. KARAKTERISTIKAT E PERGJITHSHME TE FEUDALIZMIT

Ndr karakteristikat kryesore t feudalizmit jan :
1.N feudalizm bujqsia sht dega kryesore e ekonomis. N Bizant,krahas bujqsis
ishin t zhvilluara edhe disa deg tjera t ekonomis si zejtaria,xehetaria dhe tregtia. Baza
kryesore e ksaj ekonomie ishte prona feudale mbi tokn- feudi. Feudi prbhej prej dy
pjesve: pjesa urbariale(benefikale) dhe pjesa alodiale.
2.Gajt gjith feudalizmit dominonte ekonomia natyrale.Deri n gjysmn e shekullit XVII
ekonomia natyrale sht dominuese,kurse prej ksaj kohe kemi nj paralelizm konkurent
mes ekonomis natyrale dhe ekonomis s tregut.
3.Feudalizmi sht sistem shoqror-ekonomik dhe politik i pabarazive sociale dhe
juridike.N t njihet dhe sanksionohet pabarazia formale juridike.Eksploatimi bhej jo n
baz t veprimit t ligjeve t ekonomis s tregut,por n baz t aplikimit t dhuns
shtetrore dhe politike.
4.Shoqria feduale prbhej prej dy klasave themelore: prej feudalve dhe
bujkrobrve.Feudalt ishin klasa sunduese dhe ata e kishin n dispozicion monopolin e
pushtetit shtetror.Brenda klass feudale ekzistonin shtresa dhe kategori t ndryshme sic
jan fisnikt laik dhe fisnikt kishtar.
5.N shoqrin feudale kisha ishte faktor shum i rndsishm shoqror dhe politik.Kjo

ishte shtylla e dyt e rendit feudal,menjher pas pushtetit shtetror.Kisha shtetit ia siguronte
mbshtetjen ideologjike,kurse shteti kishs me an t aparatit t pushtetit ia mundsonte
zbatimin e normave t saj.
6.Si pasoj e eksploatimit t pamshirshm t klass s bujkrobrve dhe shtresave tjera t
varura dhe gjysm t varura,n feudalizm ndodhn trazira dhe tronditje t mdha
shoqrore.N vende t ndryshme t Evrops zhvilloheshin lvozje t ndryshme heretike,t
cilat ishin lvizje antifeudale. Si rezultat i ktyre lvizjeve paraqiten kisha t reja si kisha
protestante n Gjermani dhe Franc,si dhe kisha anglikane n Angli.\
7.N shoqrin skllavopronare qndruan prkoh t gjat reliktet e shoqris klanofisnore,
sic jan ekzistimi i komunave fshatare,ruajtja e disa organeve,zbatimi i institucioneve t s
drejts zakonore etj.
8.Sa i prket fushs s artit,shkencs dhe filozofis,feudalizmi paraqet nj periudh t errt,
nj stagnim t dukshm t tyre.
Edhepse feudalizmi ishte sistem i privilegjeve dhe padrejtsive shoqrore,prapseprap ishte
m progresiv sesa sistemi shoqror skllavopronar.

4. SHTETI I FRANKVE
Shteti i Frankve sht shtet tipik i feudalizmit t hershm,I takon grupit t Mbretrive
Barbare. Ky shtet qndroj deri n fund t shek. IX.
Shteti i Frankve sa i perket sundimit t tij ndahet n dy periudha t mdha : 1)Periudha e
Merovingve , 2)Periudha e Karolingve.
- Periudha e Merovingve- ishte nga themelimi i shtetit t Frankve deri n mesin e
shek. VIII. Ishte faza parafeudale.Gjat ksaj periudhe shteti Frank u coptua disa
her pr shkak t kundrthnjeve t brendshme.
- Periudha e Kartolingve- N kt periudh mardhnjet feudale morn formn e
prer.Gjat ksaj faze shteti arriti kulmin e zhvillimit, sidomos gjat sundimit t
Karlit t Madh.N vitin 880, Karli i Madh u kurorzua perandor i Perandoris
Romake. Nga ather u njoh nga Perandorit Evropiane edhe sovraniteti i Shtetit t
Frankve.

4.1 Mardhniet feudale dhe formsimi i tyre juridik

Sundimtart e periudhs s merovingve filluan ta shfrytzonin institucionin e
astrucionit,q ishte nj institucion i lasht nga periudha e demokracis ushtarake.Astruciont
ishin shoqrues t sundimtarit,ndryshe quheshin edhe komes, ishin t pakt dhe gjendeshin
vetm brenda pallatit mbretror.
Beneficiumi ishte e mir toksore e banuar me prodhues t drejtprdrejt,t ciln
sundimtart(pronart) ua jepnin njerzve t lir me kusht q kur t thirreshin,t viheshin t
armatosur si kalors n shrbimin ushtarak.Beneficiarit beneficiumi i jepej ad personam,dhe
nuk kishte t drejt q kt ta trejrsonte n asnj mnyr. N shek.VII beneficium quhej
toka e dhuruar.
Vasaliteti ishte mardhnie personale mes sundimtarit dhe njeriut t lir,i cili me deklarat
solemne lidhej per sundimtarin dhe i premtonte ktij se me besnikri do ta shrbente tr
jetn,kurse sundimtari ka qen i detyruar ta mbronte vasalin e vet.
Me fuzionimin e mardhnieve reale t beneficiumit dhe mardhnies personale t

vasalitetit,krijohet nocioni i feudit dhe mardhnies feudale.

N krye t piramids feudale qndronte sundimtari,kurse vasalt e tyre paraqiteshin edhe
si senior,pasiq edhe ata kishin vasalt e vet.
Akti juridik me t cilin bhej ndryshimi i statusit juridik t fshatarit t lir dhe i cilsis
juridike t prons s tij quhej komendacio.
E tr popullsia ndahej n bujkrobr dhe feudal.

4.2 Rregullimi shtetror

Shteti i Frankve ka qen monarki patrimoniale,ose bashtinore. Organi m i rndsishm i
pushtetit ishte monarku,pushteti i t cilit mbshtetej n mundium dhe banusin mbretror.
Mundium kuptojm detyrat dhe t drejtat e monarkve freng q shtetasit e tyre ti
mbrojn,ti pajtojn dhe tu a zgjidhin konfliktet.
Banusi mbretror sht e drejta e sundimtarve freng q shtetasve t tyre tu urdhrojn
apo ndalojn dika me krcnim t gjobs apo shpalljes s tyre jasht mbrojtjes ligjore.
Funksionet shtetrore monarku i kryente nprmjet aparatit administrativ t pallatit
mbretror. Ndr funksionart e lart t pallatit mbretror dalloheshin referendariusi,i cili i
prpilonte aktet e monarkut, pastaj komest dhe kontt e pallatit mbretror,ndr t cilt
pozitn m t rndsishme e fitonte majordomi,i cili ishte drejtues i oborrit dhe mbikqyrte
shrbtort e pallatit.
N aspektin civilo-juridik,monarku kishte t drejtn supreme pronsore mbi tr teritorin
shtetror.Teritori shtetror konsiderohej si bashtin e tij,andaj kto monarki edhe i quajm
patrimoniale ose bashtinore.
Organ tjeter i rndsishm i pushtetit qndror ishte edhe kuvendi popullor.N kuvend
pjesmarrsit vinin t armatosur, kurse vendimet i merrnin me aklamacion,duke vrringlluar
armt. Kuvendin popullor frankt e mbanin n pranver,n muajin mars, andaj edhe quhej
Campus Martius, kurse m von e ndryshoj terminin,mbahej n maj dhe quhej Campus
Maius.Mbledhjet e kuvendit popullor i kryesonte mbreti ose personi i autorizuar nga ai.
Ndr organet tjera t rndsishme t pushtetit qndror kan qen edhe Kuvendi I pallatit
mbretror,kuvendi i magnatve dhe kuvendi kishtar.
Kuvendi i palllatit prbhej kryesisht prej aristokracis s pallatit dhe prelatve.Ky
kuvend mirrej me qshtje administrative,politike dhe gjyqsore.Seancat e kuvendit i
kryesonte mbreti apo majordomi.
Kuvendi i magnatve filloj t konstituohej si organ ather kur kuvendi popullor filloj ta
humbte rndsin.Ky kuvend mbahej n vjesht.N t analizoheshin rezultatet e luftrave t
zhvilluara dhe bheshin planifikimi dhe prgaditja pr luftrat e vitit t ardhshm.
N periudhn e merovingve rol t rndsishm kishte edhe kuvendi kishtar,n t cilin merte
pjes ,prve prelatve dhe magnatve,edhe mbreti.Ky i fundit edhe i kryesonte seancat e
ktij t fundit.Magnatt nuk kishin t drejt vote,por prania e tyre gjithmon ka ndikuar n
cilsin e vendimeve q aprovoheshin.
T tri kto kuvende paraqesin fillet e kuvendit t ardhshm prfaqsues shtresor q
paraqitet n periudhn e feudalizmit klasik.