INSTITUCIONET OSMANE DHE

PASHALLËQET FEUDALE SHQIPTARE
 
I.INSTITUCIONET OSMANE
1.Rendi shtetëror
 Shteti turk ishte një monarki apsulute teokratike. Kryetari I
shtetit ishte sulltani që ka kuptimin e sovranit. Ky kishte dhe
titullin kalif qe do të thotë zëvendës I profetit ose padishah
( mbret, mrojtës) që ka kuptimin e perandorit etj.
 Zëvendës të sulltanit ishin Veziri I madhë për pushtetin civil
sheb-ul-islami për pushtetin fetar.
 Kadiaskeri ishte kryetari I gjykatës ushtarake dhe realizonte
drejtësinë në përgjithësi.Kadiaskerë kishte dy : një për
Anadollin dhe një për Rumelinë.
 Defterdari ishte ndimësi që merrej me administrimin e
financave. Nixhanxhiu kishte për detyrë të hartonte kanunet
( ligjet laike). Divani ishte organ kolegjal I veshur me atributet
e qeveris.
 Sheb-ul-islami kishte pushtet të madh konsiderohej gati I
barabartë me vezirin e madh.Ai ishte udhëheqës I aparatit
klerikal.
 Njësia më e lartë administrative në shtetin turk, pas këtij
organizimi, ishte ejaleti.Njësi të tilla kishte tre në Evropë.
 Gjdo ejalet ndahej në sanxhaqe.Në krye te qdo sanxhaku
qëndronte sanxhakbeu.
 Sanxhaku ndahet në njesi të vogla që quheshin kaza.
 Zakonisht në kazatë kishte një kadi, I cili realizonte drejtësinë
dhe mbikqyrte përmbushjen e detyrave dhe të urdhërave të
pushtetit më të lartë nga punonjësit lokalë .Ndër këta ishte
edhe subashi, funksionar që relizonte detyrën e shefit të policis
në qytete dhe I nënshtrohej kadirit.
 2.Rendi shoqëror. Regjimi I timareve
 Klasa feudale sunduse në perandorinë Osmane përbëhej nga tri shtresa themelore
nga feudalët ushtarak feudalët laikë të paisur me feude dhe klerikët.
 Ndikimin më të madh nga jeta shoqerore politike kishin Ulematë dhe ajanët.
 1.Ulematë ishin njerz që fillimisht merrshin me studimin e librit të shejtë.
 2.Ajanët ishin fisnik funksionarë të ngarkuar me detyra të mbikqyrjes.
 Në shek. I në persandorin osmane tokat e pushtuara u shpërdaheshin me titull
individual:
 1.Tok ushtrie
 2.Tok haraqie
 Regjimi I timarëve më von sulltani e rezervoj për vete si përfaqsues I shtetit të
drejtën e pronësis mbi tokën.
 Timari jepej në administrim e shfrytëzim feudalit që quhej spabi ( kalors).
 Detyrimet e fshatarit ishin të dy llojshme për feudalin spahi dhe pëe shtetin.
 3.E drejta osmane
 Gjatë pushtimit turkë në shqipri, ashtui si dhe në gjithë perandorin osmane kanë
vepruar këto norma juridike. a) Sherjati
 b.) Kanunametë ose ligjet laike Kapitulacionet
 Dizpozitat e përgjithëshme e së drejtës civile- Fëmija gjer në moshën
7 vjeq konsiderohej I pa aftë dhe I pa zotësi për të vepruar.
 Martesa për muslimanët quhej detyrim moral.
 Martesa lidhej në pranin e dy dëshmitarëve madhorë. Kushtë
thelbësor qe ipej për martes ishte shpërblimi që jepte nga
bashkëshorti.
 Familja gruja ishte nën autoritetin e burrit ajo I nënshtrohej sundimit
të tij të plotë.
 E drejta penale dallohej për karakterin e saj të ashpër Talioni mund
të zbatohej për vrasjet dhe plagosjet kur e kërkonin I dëmtuari ose
personat e afërt e të vrarit.
 Krime për të cilat parashikohej lloji dhe masa dënimi ishin:
kundërshtimi I autoriteteve publike, mohimi I fejës , dënoheshin me
vdekje dhe me konfiskimin e pasuris.
 Veprat e tjera penale dënoheshin nga Kadiu sipas qmuarjes së lirë.
 Prcedura – shqyrtimi I qështjeve penale dhe civile bëhej para kadiut I
cili vepronte si gjygjetar I vetem.
 Rol të rëndësishëm në përpunimin dhe zhvillimin e së drejtës muslimane ka
luajtur Muftiu dhe Kadiu.
 Muftiu ishte funksionar I shtetit me përgaitje në fushën telogjike dhe
juridike.
 Muftiu kishte si funksion egzekutiv të jepte fetva, d.m.th përgjigjëje për
qështjet juridike të diskutushme.
 Kadiu ishte funksionar I ngarkuar me realizimin e drejtësis në emër të
sulltanit.
 Kadiu lëshonte vërtetime (bygjete) për vprime të ndryshme juridike.
 b.Kanunamet krahas me sheriatin, në perandorin osmane zbatoheshin edhe
noramt e tjera të sanksionuara në periudha të ndryshme nga sulltani.
 Nxerrja e kanunanëve u praktikua gjerësisht në kohën e mehmetit të dyt
dhe të Sulejman Kanuniut 1520-1560.
 Përveq kanunamëve ku trajtoheshin qështjet themelore të regjimit feudal
ushtarak turk dhe që kishin fuqi për të gjithë perandorin.
 Përveq kanunamëve si forma themelore të lidhënjës të
pushtetit qëndror nxirreshin edhe dispozita për administrimin
e shtetit e ishin Berati dhe Fermani.
 Berate ishte aktë që nxerrej nga sulltani për emrimin e një
personi në një postë shtetror.
 Fermani ishte aktë që nxerrej gjithashtu nga sulltani për
qështje konkrete të organizimit të administratës.
 Kapitulacionet ishin marrveshje të pa barabarta ndërmjet
turqis dhe shtetëve evropjane.
 Kapitulacionet ishin një tërsi drejtash imunitetësh e
previlegjësh në dobi të shtetëve evropjane, turqia ka pasur
marrveshje të tilla me Gjenovën Francën, Anglinë, etj.
II. PASHALLËQET FEUDALE SHQIPTARE
 1.Karakteri I pashallaqëve
 Për shkakë të rënjës së vazhdushme të fuqis osmane dhe
dopsimit të autoritetit të saj në shqipëri normat themelore të
vendosura nga qeveria nuk zbatoheshin.
 Për kto nuk mund të realizoheshin pa përmbysjen në praktik
rregulla të vëna nga pushteti qëndror.
 Feudalët interesoheshin për zbatimin vetëm të atyre
rregullave që ishin të domosdoshme për të diciplinuar
shoqërin.Në këtë luftë feudalët më të fuqishëm tërhiqnin
feudalët e vegjël, tarafet e esnafëve, fshatarsi e malësive.
 Si përfundim I këti konflikti që kishin shpërthyer në gjirin e
vetë klasës feudale familjet më të fuqishme që u quajtën
ogjaqe vendosën vullnetin e tyre mbi familjet feudale më të
dobëta.Familjet e fuqishme rivale që aspironin të merrnin
pushtetin e krahinës kishte nëpër të gjitha sangjaqet.
2.Pashallëku I shkodrës
Me pushtimin e Shqipëris së veriut turqit krijuan
sangjakun e shkodrës.
Në shek.XVII ky sangjak përfshinte 6 kazaj,
Shkodrën Tivarin, Ulqinin, Podgoricën, Plavën, dhe
Mali I Zi.
Anarkia feudale si dekuri e përgjithëshme dhe pasoj
e dopësimit së pushtetit qëndror Osman si dhe
fuqizimi politik dhe ekonomik të klasës feudale
përfshiu Sangjakun dhe Shkodrën.
Bushatlinjët ishin një familje shqiptare që morrën pjesë në konfliktet feudale të mdhenjë
për të vëne në dorë pushtetin në pashallëkun e Shodrës.
Një nga përfaqësuest e kësaj familje ose Mehmet Pash Plaku udhëheqës I tarifit
esnafor të tabakëve.
Në periudhën Mahmut Bushatliut të ashtuquajturit Karamahmut që u ba sundimtar I vitin
1776 pashalluku I Shkodrës arriti autonomin më të plot.
Në pashallukun e Shkodrës kan vepruar tri lloj normash juridike:
a. Sheriati ose ligjet
b. E drejta kishtare
c. E drejta zakonore
Në vitin 1831 pashallëku I Shkodrës morri fund dhe si njësi administrative gjysëm
autonome dhe u vendos ktu administrate e rregullt turke.
3.Pashallëku I janinës
Në vitin 1787 Ali Pash Tepelena Pasha I tër hallës pa ndonjë porosi pa pëlqimin e
qeveris qendrore pushtoi janinën dhe vendosi këtu sundimin e tij faktik.
Në vitin 1788 porta e lartë u detyru ta ligjësoj këtë pushtim në formë të veqant.
Për të konsiliduar sundimin e tij në pashallëkun e posafërmuar Aliu kushtoj në radhë të
parë vëmendje likuidimit të kundërshtarve politik.
Për të zhdukur një nga shkaqjet e prishjës së rendit morri masa drastike kundër zakonit
të gjakmarrjes.
 Përfundimisht ai u bë krenar gati I një të tretës së gjith tokës
në perendim, ai kishte qifligje në Vlorë, Delvin, Qamëri. Artë
etj..
 Pashalluku I Janinës në sundimin e Ali Pash Tepelenës nga
pikpamja organizative kishte tiparet e një shteti por pushteti
shtetëror në këtë pashallëk nuk ishte original në kuptimin
juridik.
 Pashalluku I Janinës nën sundimin e Aliut ishte një zotrim
feudal Aliu persekutoi shpronsoj, zhduku ose nënshtroi feudalet
e mdhenjë që ishin kundërshtart e tij.
 Pashallaku I Janinës nën sundimin e Ali Pash Tepelenës nga
pikpamja e karakterit kombëtar ishte zotrim feudal autonom
shqiptar.
 Aliu kishte si program të formonte një shtet shqiptar nën
sundimin e tij personal.
 Organizimi administrative pushteti në pashallëk ishte I centralizuar dhe I
përqëndruar në duart e Ali Pash Tepelenës.
Në gjith teritorin e pashallukut punojn në baz të urdhërave që shpesh I
hartonte vet.
Bujurdit ishin forma kryesore në të cilin realizohej funksioni ligjë vëns si gjdo
pashë që mbante titullin e vezirit Aliu kishte formuar një organin kshillimor që
quhej divan.
Drejtësia Ali Pasha nuk preku organizimin e drejtësis që gjeti ne pashallukun
e tij.
Qështjet penale dhe civile shqyrtoheshin dhe zgjedhëshin nga këto organe:
a)Kadiu
b)Pleqësia e fshatrave ose komunitetëve
Ali Pash Tepelena në vitin 1822 u vra bashk më të ra edhe pashallaku qe
krijoji dhe drejtoi për 34 vjet.