Historia E Institucioneve

PERANDORIA ROMAKE
Institucionet e MONARKISE ( shek. 5 p.e.s.)
MBRETI (Reksi)
- Kreu 1 te gjithe popullit: perfaqesues I interesave te tij .
- Kreu politik , ushtarak dhe fetar
- Kishte pushtet Imperium pra komanden e pergjithshme dhe Auspicium pra per
Tu konsultuar me perendite .
- Ishte Reks Sakrifikulus pra i paprekshem dhe i papergjegjshem .
- Pushtetin gjygjesor e kishte vetem per krime kundra kolektivit pra popullit
- Pushteti I tij nuk ishte I trashegueshem .

KUVENDI I POPULLIT
-

Zgjidhte Reksin
Shpallte luften
Pranonte fiset e reja
Votonte propozimet e Reksit

SENATI
- Ishte nje keshill prane Reksit
- Merrte pjese ne administrimin e vendit
- Miratonte vendimet e Kuvendit te Popullit .
FECIALES
- Organ fetar me kopetenca ne fushen e meredhenieve nderkombetare .
PREFEKTUES URBI
- Zevendesonte Reksin kur nuk ndodhej ne qytet
TRIBUNI MILITUM
- Komandonte nje kontigjent te ushtrise
DUEVIRI PERDUELLIONS + QUAESTORES PARICIDII
- Kishin funksione gjygjesore .

Institucionet e RESPUBLIKA ( shek . 5 p.e.s. 1 p.e.s.)

SENATI
- Ishte perfaqesues dhe garant I interesave te popullit
- Interpretonte ligjet
- Siguronte mbarevajtjen e punes midis magjistraturave
- Caktonte komisare per hetimin dhe rregullimi e proceseve nderkombetare dhe ndermjet provincave
- Emeronte dhe priste ambasadoret

- Caktonte kufijte dhe bilancin e provincave

- Hartonte politiken makroekonomike
- Kishte pushtetin Auctoritas nepermjet se cilit perfaqesonte popullin ne vendimet qe merrte si dhe
pushtetin Interregnum per te zevendesuar perkohesisht nje konsull te vdekur apo shkarkuar me nje
mbret

KUVENDET E POPULLIT
KUVENDET SIPAS KURIVE
- Benin miratimin e adoptimeve te bera nga patricet
- Benin investituren e personave te caktuar nga kuvendi i centurioneve
KUVENDET SIPAS CENTURIONEVE
- Zgjidhnin magjistratet e rangut te larte (cenzor, konsuj. Pretor)
- Pranonin ose jo projektligjet
KUVENDET SIPAS TRIBAVE
- Zgjidhnin magjistratet e rangut te ulet ( kuestori, edili)
KUVENDET PLEBEJANE
- Kishin funksione legjislative
KANTONET
- Ishin mbledhjet e popullit romak ne rastet e luftrave civile
MAGJISTRATURA
- Ishte funksion zyrtar
- Ishte organ Kolegjial, I perkoheshem dhe me Hierarki
- Kishte pushtet Potestas per te kundershtuar urdherin e kolegut dhe per te emeruar nje funksionar ,
Auspicium per tu konsultuar me perendite dhe imperium qe i jepte juridiksion penal , civil dhe
administrativ .
MAGJISTRAT behej ai qe :
- Ishte qytetar romak
- Ishte mashkull
- Kish bere sherbimin ushtarak
- Ishte njeri i denje
- Te ishte Patric per patricet dhe Plebe per plebejte
LLOJET E MAGJISTRATEVE
CENZORI
- Zgjidhej per 5 vjet por e ushtronte detyren per 18 muaj
- Drejtonte punet publike dhe fondin e tokave shteterore (ager publicus)
- Kontrollonte veprimtarine e qytetareve
- Ndryshonte klasen e qytetareve

KONSULLI
- Kishin Auspicium
- Fillimisht kishin komanden ushtarake dhe ishin magjastrate perfaqesues por me pas humbi si
funksion
- Kishin te drejten te thirrnin dhe drejtonin kuvendet e popullit
PRETORI
- Fillimisht moren te gjitha pushtetet e kosullit pervec atij per te thirrur e drejtuar kuvendet
- Administronin te drejten
- Kishin imperium qe I lejonte nderhyrjen ne fushen juridike
- Organizonte proceset gjygjesore por nuk gjykonte
- Nxirrte edikte
KUESTORET
- Mblidhte taksat , administronte financat dhe mbante bilancin
EDILET
- Zbatonin sanksionet ndaj atyre qe shkelnin ligjin
- Administronin magazinat publike
- Kontrollonin rruget dhe ndertesat publike
- Ushtronin te drejten ndaj kujtdo qe shqetesonte rendin publik
KONSUJT u ruajten si magjistratura e pare e shtetit
PRETORET u kufizuan vetem ne kryerjen e funksioneve gjygjesore
TRIBUNET realisht e humben funksionin e tyre pasi asnjeri nuk e kundershtonte princepsin
EDILET humben pushtetin e policise dhe te organizimit te lojrave dhe ruajten pushtete me te vogla
KUESTORET humben drejtimin e thesarit publik dhe administrimin financiar e provincave
INSTITUCIONET E REJA
CONCILLIUM (keshilli)
- Organ prane princepsitqe kryesohej prej tij dhe perbehej nga te aferm , miq, funsionare dhe
specialiste
- Kishte kompetenca gati te njejta me senatin por i mungonte pushteti legjislativ
KOMISIONI I PERHERSHEM I SENATIT
- Komision prane Concellium (keshillit) i perbere nga 15 senatore
- Kishte pushtet te jashtezakonshem
- Vendimet e tij moren forcen e ligjit edhe pa miratimin e senatit
FUNKSIONARET EKZEKUTIVE
PREFEKTI I PRETORIT
- Figura me e rendesishme
- Funksion thellesisht ushtarak
- Komandant i rojes pretoriane dhe gjithe forcave te armatosura
- Kryesonte Concillium (keshillin) dhe zevendesonte princepsin ne mungese te tij
CURATORES (ne qender) dhe PROCURATORES (ne province)
- Funksionare prane prefektit

- Me pozite te dyfishte me pune publike dhe financiare

Institucionet e PERANDORISE (viti 14 e.s 306 e.s)

PERANDORI
- Pushteti i tij u transformua nga pushtet i princepsit ne pushtet perandorak
- I deleguar nga populli ai perfaqesonte vet shtetin
- Pushtet ligjvenes te pakufizuar
- Ishte Dominues Ac Deus (zoterues dhe perendi) ne baze te se cilit ishte i vetmi padron i perandorise
- Mori ne duart e veta administrimin e te gjitha provincave dhe sekuestroi te gjitha burimet

CONCILLIUM (Keshilli)
- Zevendesoi senatin dhe mbeti organ me karakter administrativ
- Fillimisht kishte detyra legjislative , gjygjesore dhe ne interpretimin e ligjeve
- Konsultonte perandorin per ceshtje qeverisese
KANCELARIA DHE ZYRAT
ZYRA AB EPISTULIS e ngarkuar me dergimin e korrespondences se perandorit
ZYRA AB LIBELLIS qe i pergjigjej kerkesave te drejtuara perandorit
ZYRA AB COGNITIONIBUS qe kryente hetime ne favor te perandorit
ZYRA AB STUDIOS qe pergatiste studime paraprake per administrimin dhe ia jepte perandorit
KUVENDET E POPULLIT pas trasferimit te pushtetit elektoral nga ato tek senati ata filluan te mos
mblidhen me .

Institucionet e DOMINATIT (viti 306 e.s 476 e.s)

Gjate periudhes se Aurelianit u ligjerua perfundimisht pushteti perandorit duke menjanuar senatin por
si gjithmone mbeti problem trashegimi i fronit .
- Ai pranoi Ceremonialin Lindor , Diademen dhe titullin Dominues Ac Deus pra zoterues i vetem i tere
pushtetit .
- Ai ishte ligjvenes , shef i ekzekutivit , gjygjtar suprem , kryekomandant dhe kryeprift
- Ai ishte Princeps Legibus Solutus pra me pushtet absolute
- Problemin e trashegimise e zgjidhi disi Diokleciani nepermjet nje reforme
- Ne baze te saj pushteti individual i perandorit trasformohej ne pushtet te nje kolegjiumi personash .
Kjo u quajt Tetrarki, pushtet i te katerve
- Kjo nuk zgjati pasi rilinden perandoret individuale prej te cileve Kostandini ishte i pari
- Ai mori te gjitha pushtetet
- Beri 3 ndryshime te medha institucionale . Njohu kristianizmin, ribashkoi perandorine, trasferoi
kryeqytetin ne lindje
- Ai shpalli Ediktin e Milanos me te cilin i jepte lirine fetare te gjitheve
- Ai u perpoq te vendoste parimin te trashegimit te fronit . E drejta e trashegimit ishte nje e drejte
hyjnore
- Per vendosjen e perandorit ne fron duhej nje akord i 3- fishte , ushtria, perandori tjeter dhe kisha
- Perandori ishte i vetmi ligjvenes dhe vetem urdherat e tij ishin ligje
- Ai ishte gjygjtari suprem qe i delegonte kete pushtet gjygjtareve te tjere te cilet gjykonin ne emer te
tij

- Ishte kreu ushtarak suprem dhe vendoste per luften ose paqen
- Nga pikepamja fetare kishte ngelur Pontifex Maximus.Me vone perandoria u nda: perendimi me
qender Trevirin (Milanon)dhe lindja me qender Kostandinopojen.

FUNDI I PERANDORISE ROMAKE, SHKAQET E RENIES SE SAJ.

SHKAQET EKONOMIKE. Fillonte shfaqet nje sistem i ekonomise se mbyllur natyrore. Prona autarkike
synon te zevendesoje ekonomine qe prishen unitetin e perandorise . Industrise u zhvendosen drejt
periferise se saj . Shteti nderhyn gjithnje e me teper ne jeten ekonomike.
SHKAQET POLITIKE
Shnderrohet ne nje shtet autoritet dhe totalitar. Shteti kerkon tre nderhyrje ne te gjitha sferat e jetes .
Taksat vazhdojne te rriten dhe aktiviteti ekonomik eshte ne veshtiresi. Gjendja e fiskalitetit rendohet .
Administrata zmadhohet shum e dhe nuk funksionon me shpejtesin e duhur . Paralelisht me te rritet
dhe ushtria e cila duhej te mbahej me para.
SHKAQET E JASHTME . Ndodh dyndja e barbareve . Ata kishin kohe qe ishin futur ne perandori ne
menyre paqesore sepse perandori i rekrutonte si ushtare .
SHKAQE TE TJERA . Shkaqe me karakter intelektual dhe shpirteror . Perhapja e kristianizmit nuk ishte
dicka positive . Intelektualet interesohen gjithnje e me pak per te drejten dhe apasionohen nga
teologjia, ndodh pra nje krize e elitave.

PERANDORIA BIZANTINE NEN JUSTINIANIN .

-

Bizanti ishte nje monarki e organizuar ne formen e perandorise

Justiniani perfundoi paqen me Perset
Arriti fitore ne lindje e perendim duke rifituar Afriken dhe Italine
Forcoi kufijte dhe la hapur vetem Danubin per te pasur nen kontroll dyndjet sllave
Riorganizoi administraten shteterore, financat, ushtrine
Zhvilloi tregtine dhe eliminoi problemet me karakter fetar

PERANDORI DHE QEVERISJE QENDRORE

- Perandori ishte nje shtet tejet i centralizuar
- Jeta politike zhvillohej vetem ne kryeqytet
- Perandori shihej si misherim i shtetit dhe konsiderohej nepermjet popullit dhe ushtrise
- Investitura e tij behej si ne Rome , caktohej nga senati + brohoritej nga populli dhe ushtria + merrte
kuroren nga ushtria .

TRASHEGIMI I FRONIT
- Kjo gje mbeti gjithnje problem pasi nuk kishte rregulla te shkuara
- Kjo per shkak te teorise Providenciale , sipas se ciles vullnetit te Zotit nuk mund ti vije rregulla
- M,gj,th zakonisht froni trashegohej

TITUJT DHE NDERET

- Ai ruajti titujt dhe nderet e vjetra romake + mori dhe te rinj
- Ai ishte Imperator , Cezar, Semper Augustus si dhe Bazileus dhe Kyros
- Konsiderohej si qenie mbinjerezore , hyjnore, dhe i shenjte dhe adhurohej nga te gjithe
- Pallati perandorak u be qender kulti dhe afirmonte pushtetin e tij
PUSHTETET E PERANDORIT
- Vullneti i tij ishte absolut dhe autoriteti pa kufij
- Ishte komandant i ushtrise , gjykates, legjislator
- Perfaqesonte Utilitas rei Publica dhe Cura rei Publica, pra nje e mire e pergjithshme
- Organet e qeverisjes ishin Qeveria, Senati dhe Kuvendet
REFORMAT NE ADMINISTRATE
- Ai percaktoi hierarkine e funksoionareve
- __// __// pergjegjesine e drejteperdrejte te kryesuesve te sherbimit te perandorit
- __// __// pakesoi pushtetet e fuksionareve te larte
- Anulloi ndarjen e pushteteve
- Eliminoi zyrat dhe komandat qe ishin midis tij dhe funksionareve ekzekutive
- Konsulli mbeti figura me e rendesishme , konsiderohej si ndihmes i momentit i perandorit
- Konsull i perjetshem mbeti vetem Perandori
Te gjitha keto bene qe pushteti te kontrollohej direkt nga vet Perandori.
STATUSI I FUNKSIONAREVE
- Funksionaret quheshin skllever te rendit publik dhe drejtoheshin direkt nga perandori
- Fillimisht zgjidheshin mbi baza demokratike
- Me pas u shfaq fenomeni i shit blerjes se funksioneve
- Jutiniani e eliminoi kete fenomen dhe futi si rregull betimin mbi Vangjelin se do te administronin pa
mashtrime dhe kundravajtje
- Karakteristike e funksionit publik ishte tendenca per bashkim te funksioneve civile me ato ushtarake
DREJTESIA DHE REFORMAT E JUSTINIANIT
- Drejtesia ishte ne duart e perandorit
- Ai ishte gjygjtari me i larte
- Ai kryesonte nje gjykate qe shqyrtonte proceset administrative dhe penale
- Ai mund ta nderpriste nje proces gjyqesor me ane te nje reskripti
- Hierarkia e gjykatave ishte kjo: Consistorium principis, gjykata e Prefektit te pretorit, Kryetareve te
sherbimit, Llogarise ne Lindje dhe ne Egjipt ,Guvernatoreve te provincave dhe shkalles se pare
- Procedura gjygjesore behej me shkrim

KODIFIKIMI I JUSTINIANIT
- Pati 3 qellime: praktik , shkencor dhe politik
- Kodi u ndikua shume nga e Drejta Romake dhe ajo e vendeve Lindore(sidomos ndikimi helen)
- Ai kishte karakter doktrinor,pra bente nje interpretim te thjeshte juridik te ligjit
- Karakter kristian ,pra ndihmonte bashkimin e fese me pushtetin politik
- Puna e tij perfshin : Digestat, Kodin, Institucionet dhe Novellae Constituciones

INSTITUCIONET POLITIKE TE LINDJES S E LASHTE

TIPARE TE PERGJITHSHME
- Periudha e pare e qyteterimit eshte quajtur KONTINENTALE dhe te tilla qyteterime jane quajtur
PERANDORAKE
- PUSHTETI PERANDORAK e krijoi madheshtine e tij per shkak te aktivitetit ekonomik dhe te
organizimit juridik
- Gjith e drejta kishte vetem nje synim : PUSHTETIN QENDROR I cili synonte te fuste FENE ne te
gjithe strukturen politike - juridike .
- Kjo forme politike eshte quajtur APSOLUTIZEM dhe AUTORITARIZEM POLITIK
- Ky pushtet garantoi unitetin territorial
- Keto perandori kishin karakter thellesisht qytetar

KARAKTERI I MONARKISE DHE PUSHTETIT

MBRETEROR NE EGJIPT
FORMIMI I SHTETIT EGJIPTIAN DHE EVOLUCIONI I TIJ
- Vershimet e Nilit sollen nevojen e ndertimeve hidroteknike
- Keto ndertime u bene shkaku I lindjes se skllaveris dhe formimit te nje shteti te centralizuar
- Fillimisht linden disa minishtete te quajtura NOME
- Coptimi i tokes dhe pushteti i decentralizuar ishin pengese per zgjerimin e sistemit te vaditjes
- Ne vitin 3500 p,e.s nga bashkimi e nomeve linden Egjipti i Siperm dhe Egjipti i Poshtem dhe ne 3200
p.e.s. Jugu pushtoi Veriun duke u bashkuar

INSTITUCIONET E MONARKISE EGJIPTIANE

- Mbreteria e vjeter ( 300 2400)
- Mbreteria e mesme (2160 1750)
- Mbreteria e re (1580 525)
MBRETRIA E VJETER
- Karakterizohet si periudha e Monarkise te Centralizuar e te Organizuar ne Menyre Burokratike
- Mbreti kishte Pushtet Apsolut
- Pas nje fare kohe shfaqet tendenca per pavaresi te partise lokale
- Gjate kesaj periudhe pushteti i faraoneve zvogelohet dhe rritet roli i kryetareve te nomeve
- Luftes ndermjet nomeve i dha fund Nomi i Tebes i cili beri ribashkimin e vendit
MBRETERIA E MESME
- Egjipti paraqitet si nje shtet i bashkuar dhe i centraliziuar
- Shfrytezimi i sklleverve , shtresave te varfera dhe kushtet e veshtira ekonomike shkaktuan nje
revolucion nga mesi i shekullit p.e.s
- Ne vitin 1730 p.e.s Egjipti , si pasoje e luftes se brendshme, pushtohet lehte nga fiset aziatike te
Hikseve qe e mbajne nen sundim per 150 vjet
- Perseri Nomi i Tebes kryeson luften dhe arrin te cliroi e te bashkoi perseri Egjiptin

MBRETERIA E RE
- Ne kete kohe Egjipti mer formen e nje shteti ushtarak te fuqishem , me aparat shteteror te madh, te
centralizuar dhe burokratik.
- Ne fund te mbreterise se re plasin kryengritjet e sklleverve te cilet u perkrahen nga ushtaret e huaj
qe benin pjese ne ushtri
- Kjo gje dobesoi pushtetin qendror dhe solli pushtimin e Egjiptit ne 525 p.e.s. nga shteti i Persise , Ne

shek. 4 p.e.s pushtohet nga Aleksandri dhe shek 1 p.e.s nga legjionet Romake .
KARAKTERISTIKAT E SHOQERISE EGJIPTIANE
- Ekzistonin 2 kategori te medha shoqerore : te liret (skllavopronaret, fshataret e liree zejtaret)dhe jo
te liret (sklleverit)
- Skllavopronaret ishin klasa sunduese dhe me e privilegjuara e popullsise
- Aristokracia ishte nje tjeter klike skllavopronaresh
- Fshataret e lire dhe zejtaret jetonin ne tokat shteterore dhe duhej te paguanin nje rente tatim ndaj
shtetit dhe nje pjese te drithit padroneve te tyre
- Sklleverit ishin kryesisht roberit e luftes

KARAKTERI DHE BAZAT E LEGJIMITETIT TE

MONARKISE EGJIPTIANE
FARAONI (mbreti)
- Pushteti realizohej nepermjet nje aparati te centralizuar e burokratik nen kontrollin e faraonit
- Monarkia egjiptiane ishte nje funksion me origjine hyjnore
- E gjithe toka ishte prone e faraonit
- Faraonit i dedikoheshin nje varg cilesish hyjnore pasi shikohej si materializem i zotit ne toke
- Ai rregullonte funksionimin e shtetit nepermjet ligjeve qe manifestoheshin nepermjet dekreteve
mbreterore
- Ai ishte kryekomandant i ushtrise
- Ai ishte kryeprift
- Ai zgjidhte konfliktet ndermjet asministrates dhe institucioneve te tjera
- Ai ishte kryegjykates

VEZIR - XHATIU
- Ishte perfaqesues i faraonit ne te gjitha punet e shtetit
- Qendronte ne krye te administrates
- Mbikqyrte veprimtarine e te gjithe punonjesve te administrates
- Emeronte dhe shkarkonte keta nepunes
- Ushtronte pushtetin e larte gjygjesor
- Kryesonte keshillin e larte te te dhjeteve (organ i rendesishem administrativ)
- Kryetar i dhomes te te gjashteve (organ i larte gjygjesor)

KRYEPERGJEGJESI I THESARIT
- Administronte pasurine shteterore dhe te ardhurat e shtetit
- __// __// magazinat shteterore
- Ne varesi te tij qendronin dy pergjegjes thesari qe administronin minierat dhe furnizimin e
materialeve te ndertimit per veprat e mbretit

ADMINISTRIMI LOKAL
- Sundimtaret e nomeve ushtronin pushtetin shteteror ne provinca e qarqe
- Ata mblidhnin taksa per thesarin
- Perfaqesonin te derguarin e faraonit ne provinca

KODI I HAMURAPIT

- Eshte dokumenti legjislativ me i vjeter i njerezimit

- Ai permban norma te se drejtes publike dhe asaj private
- Permban norma qe e rregullojne bujqesine ,ujerat , te drejten kontraktore, krimet kunder pronesise,
krimet kunder personit (ligji 1 talionit), organizimin e familjes , mirepritjes se funksionareve
publike,pronen I L K qe perfshinte parcelat e tokave , shtepite dhe gjithe inventarin qe i jepej
nepunesve dhe ushtareve ne perdorim per gjithe kohen qe ishin ne sherbim
- Ai hoqi dhe skllaverine debitore

SHTETI I SPARTES
ORIGJINA DHE INSTITUCIONET E SPARTES
- Sparta ishte nje shtet ushtarak
- Ajo ruajti gjate zakonet primitive
- Dega kryesore e ekonomise ishte bujqesia
- Ajo pati nje zhvillim politiko shoqeror te qendrueshem
- Ne krye te Spartes qendronin dy mbreter njekohesisht
- Ata ishin kreret ushtarake , fetare dhe gjygjesore
- Kryesonin mbledhjen e qytetareve qe quhej Apella

- Nje pjese e popujve te pushtuar (isotimia)u quajten te barabarte me spartanet

- Te tjeret (perieket) u lane te lire por kundrejt detyrimeve mjaft te renda
- Te tjere (iliotet) u zhveshen nga pronat dhe rane ne skllaveri
- ------------------------------------------------------------------------------------------------------ Gjate pushtimeve ata kishin pushtuar mjaft toka te cilat quheshin kleros dhe do tu shperndaheshin
popullsise
- Ndarja jo e njellojte e saj shkaktoi nje krize sociale ne shek. 7
- Aristokracia me ne krye Likurgun u detyrua te ndermerrte reforma institucionale

REFORMAT E LIKURGUT . EUNOMIA

- Ai hartoi nje kushtetute te pashkruar e cila quhej RHETRA
- Ajo pershkohej nga koncepti i rendit , i rregullit, i Eunomise
- Kjo do te thoshte qe e gjithe jeta e vendit duhej ti nenshtrohej ligjit ,pra
Eunomia ishte sundimi sovran i ligjit
PUSHTETI MBRETEROR
- Pushteti i mbretit ishte i kufizuar
- Te dy mbreterit i kufizonin pushtetin njeri tjetrit
- Funksioni i mbretit ishte i trashegueshem
- Udheheqjen efektive te vendit nuk e benin mbreterit por EFORET qe moren te gjitha pushtetet
KESHILLI I PLEQVE (Jerusia)
- Ai perbehej nga 28 aristokrate dhe 2 mbreter
- Perfaqesuesit e saj quheshin Jeronte
- Ata zgjidheshin perjete dhe nuk pergjigjeshin para askujt
- Jerusia diskutonte paraprakisht te gjitha ceshtjet qe do ti paraqiteshin Kuvendit te popullit
- Ajo mund te hidhte poshte vendimet e Kuvendit kur ato ishin kundra interesave te shtetit
- Ajo shqyrtonte ceshtjet penale dhe krimet kundra shtetit

KUVENDI I POPULLIT (Apella)

- Fjala e fundit per vendimet e ndryshme i mbeti Kuvendit te Popullit
- Ne te merrnin pjese te gjithe spartanet mbi 30 vjec
- Votimi behej me ze
- Ai vendoste per trashegimin e fronit ne rast konflikti, caktonte nje na mbreterit per te komanduar
ushtrine, shpallte paqen dhe luften, jepte shtetsin ose ia hiqte ate qytetareve
- Vepronte si organ gjygjesor na rastet e shkarkimit nje personi zyrtar
EFORET
- Ata ishin nje organ kolegjial prej 5 vetash
- Ata zgjidheshin nga KUVENDI me te thirrura
- E gjithe administarat drejtohej prej tyre
- Kontrollonin veprimtarine e personave zyrtare dhe mund te shkarkonin ata
- Therrisnin ne mbledhje Jerusine
- Perfaqesonin Sparten ne maredhenie me jashte
- U jepnin llogari vetem efroreve pasardhes

REFORMAT ME KARAKTER EKONOMIKO - POLITIK

- Likurgu u shperndau toka ne menyre te barabarte spartaneve te lire dhe periekeve
- Soloni hoqi nga qarkullimi monedhat e arit dhe futi ne qarkullim ato prej hekuri
- U ndalua ushtrimi i zanateve te panevojshme
- Largimi nga qytetet behej vetem me urdher qe te shmangej marrja e zakoneve te keqia nga popujt e
tjere
- U krijuan mensat publike
- Arsimi u be i detyrueshem per te gjithe
- Ligjet e Likurgut nuk u shkruan
ORGANIZIMI SHOQEROR I SPARTES
SPARTANET
- Qytetare me te drejta te plota politike dhe ekonomike
- Edukimi i tyre drejtohej ne edukimin ushtarak

PERIEKET
- Ishin fshatare te lire te cilet nuk ishin qytetare spartane
- Kjo i perjashtonte ata nga te drejtat politike
- Ata ruanin te drejtat juridike dhe merrnin pjese ne qarkullimin civil
HILOTET
- Hilotet ishin njerez jo te lire por jo te barabarte me sklleverit
- Ata ishin prone e shtetit
- Spartanet silleshin ashper me ta dhe per kete qellim organizuan Sherbiminf e Fshehte te Spartaneve,
Kripet qe ishte nje institucion i vertete

GRUAJA
- Ajo kishte nje pozite te nderuar ne shoqeri e familje
- Ajo kishte titullin zonje
RENIA E SHTETIT SPARTAN

Sparta doli fituese nga Lufta e Pelopenezit prandaj paraja dhe malli vershuan atje
Bashke me to rrit lakmia per pasuri dhe thelloi diferencimin pasuror
Mjaft spartane u revoltuan
Ne vitin 146 p.e.s ajo dhe gjithe Greqia u pushtua nga Roma

SHTETI I ATHINES
ORIGJINA DHE INSTITUCIONET E ATHINES
- Ne kohen e Tezeut te gjitha qytetet e Atikes u bashkuan ne nje konfederate te vetme
- Athina ishte nje demokraci e drejteperdrejte e pergjithshme
- -------------------------------------------------------------------------------------- Tezeu beri nje ndarje te popullsise ne baze te pasurise : Eupatride (fisnike),Jeomere (bujq) dhe
Demiurge (zejtare)
- Bie pushteti i Bazileusit (mbretit)
- Formohet Kolegji i Arkondeve prej 9 vetash : Kryearkondi, kontrollonte administraten e brendshme +
gjykonte ceshtjet familjare : Bazileusi u be arkond i dyte (funk fetare + gjygjesore) per ceshtje fetare)
: Polemarku (pushtet ushtarak) 6 te tjeret kishin funksione gjygjesore
- Formohet Aeropagu me arkonde dhe ish arkonde i cili zgjidhte vet arkondet
- Vendi u nda ne Neukrari me ne krye Pritanin e Neukrarise
REFORMAT NE ATHINE
- Ne vitin 621 p.e.s ne Athine shfaqet per her te pare e drejta e shkruar, perfaqesuar nga ligjet e
Drakonit
- Ne rrethanat e nje situate te acaruar ne krye te vendit vendoset Soloni
- Ai shpalli amnistine per te denuarit politike
- Beri nje ndarje te re ne baze te pasurise : Pentoksimedimnet, Kaloresit, Zeogjitet dhe Thetet
- Ai organizoi gjykaten Keshillin e 400 ve
- Ai organizoi gjykaten popullore, Jeliene
- Ai beri dhe reforma me karakter ekonomik te quajteren Sasafia e cila anullonte te gjitha borxhet
- U perpoq te rregullonte ceshtjen agrare
- Kufizoi pushtetin ateror
TIRANIA
- Ajo u vendos ne vitet 560 527 nga Pizistari
- Ai menjanoi cdo forme te demokracise
- Perqendroi pushtetin ne duart e veta
- Me ndihmen e Spartes ai dhe djemte e tij u debuan nga pushteti dhe ne krye u vu Klistheni

DEMOKRACIA E KJISTHENIT (509 462)

- Ne kete kohe Athina ishte nje demokraci perfaqesuese e drejteperdrejt
- Ai ndau vendin ne 100 qarqe territoriale
- Barazoi pozitat e te gjithe qytetareve
- U miratua ligji i Ostrakizmit qe elejonte popullin e Athines te parandalonte grushtin e shtetit duke
debuar jashte Athines kedo qe perbente rrezik per rendin publik . Ne mes te cdo viti populli vendoste
nese do zbatohej Ostrakizmi apo jo
- Sherbimi ushtarak u be i detyrueshem
- Ne vende te Keshillit te 400, u krijua Keshilli I te 500

- Kolegji I Arkondeve humbi rendesine pasi u krijua Kolegji I 10 Strategeve

DEMOKRACIA E PERIKLIUT (462 411)
- Miratoi disa reforma te cilat i atribuonin sovranitetin te gjithe qytetareve
- Zvogeloi fuqine e Aeropagut duke i lene vetem juridiksionin mbi krimet fetare dhe administrimin e
pasurive te shenjta
- Kuvendi Popullor (Eklesia) mbajti funksione legjislative
- Keshilli (Buleja ) dhe magjistratet mbajten funksione ekzekutive . Asnjeri prej tyre nuk kishte
funksione gjygjesore
- Ai vendosi Graphe Paranomon qe frenonte ndryshimin e nxituar te ligjeve si dhe Mistoforia sipas se
ciles duheshin paguar per ditet e humbura qytetaret qe kishin detyra politike

RENIA E DEMOKRACISE (411 330)

DEMOKRACIA E KUFIZUAR
TIRANIA E TE TRIDHJETAVE
INSTITUCIONET NE DEMOKRACINE KLASIKE NE ATHINE
KUVENDI POPULLOR (Eklesia)
- Grate , sklleverit dhe fshataret nuk merrnin pjese
- Votimi behej me ngritjen e dores
- Votimi i fshehte me tjegulla , gura, fasule, behej kur jepeshin vendime gjygjesore
- Kishte pushtet politik , shpallte luften dhe paqen , emeronte ambasadoret dhe vendoste aleancat ,
caktonte numrin e ushtareve , kryente kontrolle financiare, emeronte personat zyrtare dhe votonte
ligje
- Kishte pushtet gjygjesor por te kufizuar
KESHILLI BULEJA (Keshilli I te 500 )
- Perbehej nga 500 anetare qe quhen Vulite
- Ata zgjidheshin me short
- Jepnin llogari ne fund te mandatit te tyre
- Pergatiste ceshtjet qe do te shqyrtoheshin ne Kuvend
- Kryente punet e perditshme ne administrate
- Zbatonte rreptesisht vendimet e Kuvendit
- Caktonte burimet e te ardhurave
- Kontrollonte floten dhe kavalerine dhe drejtonte marredheniet diplomatike
- I jepte llogari Kuvendit

PERSONAT ZYRTARE
- Zgjidheshin me votim te hapur ose me short
- I nenshtroheshin kontrollit te vecante , Dhoqimasise per te vene ne dukje cilesite dhe sjelljen e tyre
- Jepnin llogari ne fund te mandatit
- Ata ndaheshin ne : 10 strateget , arkondet, taksidaret etj.
JELIEJA
- Perbehej nga 6000 anetare qe zgjidheshin me short
- Shqyrtonte ankesat e bera ndaj vendimeve te organeve te tjera gjygjesore

- Gjykonte ceshtjet si krimet kunder shtetit dhe ate gjate kryerjes se detyres
- Kishte funksione legjislative pasi bente miratimin perfundimtar te ligjeve te votuara nga kuvendi pra
i dekretonte ato
STRATEGET
- Ishin ne krye te administrates ushtarake dhe zyrtaret me te rendesishem
- Kishin pozita dhe te drejta te njejta
- Ne rastet ejashtezakonshme merrnin pushtet per te zgjidhur problemet pa pyetur vullnetin e
organeve te tjera . Ne keto raste quheshin Stratege Autokrate
PROCEDURA E MIRATIMIT TE LIGJEVE
RASTET NORMALE
- Cdo vit ne mbledhjen e pare te Kuvendit beheshin propozimet per ndryshime apo ligje te reja
- Kuvendi vendoste me votim te hapur nese ishte nevoja apo jo. N.q.s po
- Qytetari qe kish bere propozimin e parqiste ata para Keshillit te 500 cili mund te miratonte ate .
- Me pas shqyrtohej nga Jelieja dhe Kolegji i saj I Nomtheve. Kur ata e pranonin ligji mund te
shpallej . Ne te kundert anullohej .
NE RASTE URGJENTE
- Projektligji i nenshtrohej gjykimit te popullit nepermjet leximi te raportit bere nga Keshilli I 500
- Pas raportimit ishte Kuvendi qe e miratonte ate
INSTITUCIONET MESJETARE
KARAKTERISTIKAT E SHTETEVE BARBARE
- Megjithese Perandoria Romake ra , institucionet dhe e drejta e saj paten shume ndikim
- Shtetet barbare qe u krijuan ishin shtete monarkike me ne krye nje mbret te fuqishem
- Fillimisht quhej mbret per gjermanet dhe Gjeneral pre romaket, e me pas Mbret per te dyja palet
- Institucionet romake u ruajten
- Midis romakeve dhe barbareve kishte nje vullnet te perbashket por edhe mosmarreveshje qe buronin
nga:
- Hospitalitas (marreveshja per ti dhene fund armiqesise romako barbare),nga shpronesimi I tokave
dhe besimi fetar
- Ne pergjithesi , u ruajt gjuha zyrtare, organizimi financiar, sistemi i komunave, aparati administrativ,
ndarja lokale.etj.
- Romaket filluan te rimerrnin poste drejtuese prane mbreterve barbare
- Nderkohe qe ndodhte , romanizimi i barbareve dhe barbarizimi i romakeve, fenomeni i barbarizimit
te perandorise mbizoteronte
- Ekonomia ishte e paorganizuar , administrata skishte drejtues dhe maredhenie here- here
transformoheshin ne maredhenie force
- Duke qene s esistemi i te drejtes nuk ishte konsoliduar akoma, ekzistonte parimi qe : cdo individ qe
te ishte te zbatonte te drejten e vendit te origjines: Kjo u quajt Personaliteti i ligjeve

KARAKTERISTIKAT E INSTITUCIONEVE MESJETARE

- Kjo ishte nje shoqeri anarkike
- Pushtetet ishin te shperndara ne shume autoritete,pra skishte nje pushtet qendror
- Ky copezim i pushtetit reflektohej dhe ne nje copezimte de drejtes
- Kjo shoqeri ishte nje shoqeri feudale
- Mbreti se kish me autoritetin e dikurshem , duke luajtur rolin e nje organi keshillmor dhe arbitrazhi
- Ekzistonte hierarkia e grupeve ku ne maje ishte mbreti
- E gjithe shoqeria ishte e kristianizuar

- Ajo nuk karakterizohej nga klasat (dukuri shoqerore ekonomike) por nga rendet (dukuri funksionale
juridike) dhe trupat (grupe njerezish ku secili mund te gjente arsyen e ekzistences, funksion ,
mbrojtjen, gjendjen juridike, mjetet e zhvillimit)
- Ndahej ne 3 rende : Kleri me funksione intelektuale, asistence dhe fetare : fisniket _//_// politike
dhe ushtarake: Borgjezia _//_// ekonomike
KARAKTERISTIKAT E SE DREJTES
- Drejta ka karakter praktik
- Ajo ka origjine zakonore
- Nuk ka karakter doktrinor ose rregullim sistematik
- E drejta natyrore ka epersi mbi ate pozitive
- Cdo rend ka te drejten dhe gjykatat perkatese
- Ne zbatimin e se drejtes u referoheshe precedenteve gjygjesore
- Pati ndikim te madh e Drejta Romake dhe ajo Kanonike (kishtare)

SHOQERIA FEUDALE
- Shoqeria mesjetare u karakterizua nge regjimi feudal
- Ajo karakterizohej nga zhvillimi i vrullshem i lidhjeve te varesise se njeriut nga njeriu , ekzistenca e
nej klase dominuese me karakter ushtarak , ndarje ekstreme e prones dhe te drejtave lidhur me te
dhe copezimi i pushtetit publik
- Shoqeria feudale u ndertua mbi 2 elemente : institucionet feudo vasalike: shperndarja e feudeve .

DETYRIM VASAL
- Ka te beje me je varesi midis 2 individesh : Senjori dhe Vasili
- Ka 4 elemente: Objekti (dicka mbi te cilen rendojne te drejtat dhe detyrimet feudi), Subjekti
(personat qe do te realizojne efektivisht te drejtat dhe detyrimet . Ata mund te jene persna fizike ose
juridike ), Permbajtja (teresia e te drejtave dhe detyrimeve qe duhet te realizojne palet ne kuadrin e
maredhenieve realo juridike), Forma (kryerja e atyre veprimeve juridike qe kerkohen nga ligji ne
menyre qe te realizohen maredhenia realo juridike)
- Ceremonia ishte fillimisht pagane por me pas u kristianizua
- Betimi sillte besnikeri ndaj njeri tjetrit
- Vasali i sherbente (sidomos ne lufte dhe ndihmonte Senjorin , ndersa ky i fundit e mbronte ate
FEUDI
- Feudi eshte nje pasuri qe jepet si kembim i nje sherbimi personal
- Objekti i feudit eshte nje toke e Senjorit
- Ceremonia e dhenies se tij quhej Investiture
- Vasali kishte te drejten e shfrytezimit te feudit dhe mbajtjes te te ardhurave
- Senjori ruante per vete 2 te drejta: per te kerkuar ngfa vasali sherbime ne kembim te feudit dhe per
tia marre token me vdekjen e vasalit
- Kjo ndarje e te drejtave midis 2 personave per te njejten toke quhet Tenur
- Ne lidhje me trashegimine e feudit, ate fillimisht e merrte djali me i madh pra e drejta e Mazhoratit,
pastaj te gjithe djemte , gruaja por duhet qe te martohej
- Ne shek. 12 filloi te zbatohej dhe shitja e feudeve
SENJORIA
- Ajo perfaqesonte nje territor titullari i se ciles ushtron pushtete publike: drejtesine ,policine,
ushtrine, etj. Ajo lindi si pasoje e bashkimit te pushtetit politik me token. . Ai qe zoteron nje toke
mund te ushtroje te drejten e qeverisjes mbi te . Ata ishin njesi te plota politike

ALODET
- Perbejne ato pasuri te cilat nuk ishin dhene nga senjori por qe ishin trasheguar nga parardhesit .
Ishte nje pasuri e perjashtuar nga cdo varesi feudale. Ato jane 4 llojesh : Alodi i thjeshte qe eshte
vetem nje zoterim privat i pavarur nga sistemi feudal qe nuk sjell pushtet politik : Alodi gjykates
pronari i te cilit ka te drejte per te dhene drejtesi: Alodi ushtarak qe i perket nje kaloresi : Alodi
mbreteror qe perben nje principate feudale
SISTEMI I SENJOREVE DHE I KOMUNAVE
QYTETET E MESJETES
ORGANIZIMI I SENJORISE
- Ata kane nje organizim te brendshem te vetin
- Cdo senjori ka zyrtaret e saj: sinsikalet per te dhene drejtesi ose sherbimin ne ushtri : kancelari dhe
baliu ne krye te gjykatave : noteri per te redaktuar aktet juridike: sergents etj.
- Vasalet bashkohen duke formuar Keshillin ose Oborrin
- Ai merr vendime per senjorine e feudin ne lidhje me , luften, paqen, taksat, etj.
- Ai ishte njekohesisht dhe gjykate
ORGANIZIMI USHTARAK I SENJORISE DHE E DREJTA E LUFTES
- Cdo senjori kishte ushtrine e saj me te cilen mund ti bente fqinjeve te saj
- Lufta mund te fillonte vetem pasi te behej nje deklerate formale
- Per te kufizuar luften dolen disa rregulla nga mbreti dhe nga kisha
- Ne baze te tyre disa persona dhe te mira materiale jane te Paprekshme dhe smund te
shkaterrohen . Keto quheshin Rregulla te trevave te Zotit . Gjithashtu lufta smund te behej ne
periudha te caktuara te vitit
- U zhvillua dhe teoria e luftes se drejte sipas se ciles lufta duhej te behej vetem ne disa raste dhe te
ishte e justifikuar dhe te legjitimohet nga nje organ legjitim . Ajo smund te filloje thjesht per dhune
ose hakmarrje
ORGANIZIMI I DREJTESISE NE SENJORI
- Drejtesia ishte e lidhur me feudin
- Cdo senjor gezon te drejten per te dhene Drejtesine e ulet. Ekzistojne disa lloj drejtesish
- Drejtesia fondjare sipas se ciles cdo dorezim i tokes i jep dhenesit te drejten per te dhene drejtesi
ndaj atij qe e merr ate
- Drejtesia senjorile sipas se ciles senjori gjykon procese civile ,penale e administrative brenda
senjorise se tij
- Dallohen 2 lloj drejtesish senjorile: drejtesi e larte qe jepej nga Haut justicer dhe drejtesi e ulet qe
jepej nga Bas justicer
- Cdo individ kishte te drejten te gjykohej nga i barabarti i tij
- Senjori ttherriste 1 here ne vit nje asamble ne te cilen secili gjykohej te njejtit e vet
- Procedura gjygjesore ishte orale dhe merrte rendesi thenia e deshmitareve
- Me pas vendoset procedura romano gjermanike qe ishte procedure e shkruar
- Apelimi behej vetem kur te kishte defekte ne gjykim ose vendimi gjygjesor ishte dhene i gabuar me
qellim
QYTETET E MESJETES
- Zhvillimi i ekonomise monetare coi ne riperteritjen e qyteteve dhe riorganizimin e tregtise dh
industrise
RILINDJA E QYTETEVE
- Qendrat qytetare filluan te dalin nga kompetencat e mbretit dhe papatit dhe te organizojne qytetet
ne menyre tre pavarur

- Ne kete kuader u krijuan dhe vallazerite ose Shoqerite

- Ato kane here karakter politik e here ekonomik dhe behen origjine e Gildeve
- U krijuan dhe Komunat , shoqeri secrete
KOMUNAT QYTETARE
Objektivi I komunes eshte garantimi I sigurise
Ajo eshte nje shoqeri qe nepermjet betimit eshte drejtuar per sigurimin dhe arritjen e paqes apo ne
kundershtim te senjorit
KARAKTERISTIKAT E ORGANIZIMIT TE QYTETEVE
- KARTAT ishin nje element themelor per formimin e nje qyteti qe jepej nga mbreti ose senjori
- Ajo ishte nje koncesion i senjorit feudal ndaj qyteteve dhe ndahej ne 2 lloje
KARTAT E KOMUNAVE qe ishin per njohjen e shoqerive borgjeze quheshin komuna , Ato permbanin
dispozita per rregullimin e institucioneve si dhe dispozita kushtetuese
KARTAT E LIRIVE qe kishin despozita administrative
- Ne te dyja llojet e kartave tregohej garancia kunder vendimeve arbitrare te senjoreve
LLOJET E QYTETEVE
- Qytet komuna qe kane autonomi te plote kundrejt aenjorit
- Qytet borgjeze qe kishin nje gjysem lirie. Ato mbeten te nenshtruara ndaj mbretit dhe senjorit
- Qytet republike kishin pavaresi te plote
- Qytetet konsullore qe kishin autonomi municipale dhe ku senjoret merrnin pjese ne lirisht ne jeten
urbane
- Qytete te lira ishin ato kushte ato ku banoret firuan lirine e tyre
BORGJEZIA
- Borgjezia lind me perfundimin e levizjes komunale
- Borgjeze ishin vetem anetaret e komunave qe kishin bere betimin
- Borgjez beheshe me lindjen nga prinder te tille ose nepermjet pranimit
- Borgjezia karakterizohet nga nje pozite juridike e vecante qe percaktonte mire dhe kufizonte
detyrimet ndaj senjorit
- Borgjezia merr pjese ne aktivitetin administrativ dhe politik
- Borgjezia nuk eshte nje titull personal

ADMINISTRIMI DHE E DREJTA E QYTETEVE

KRYETARI I BASHKISE
- Ai vendoset me zgjedhje nga Gildet tregtare
- Ka pushtet shume te shtrira juridike te administrimit dhe te finances
- Eshte kryetar I milicise komunale, mbajtes I celsave te portave te qytetit, administrator I thesarit
dhe kryetar I te gjitha mbledhjeve
SKABINET
- Jane nje trup qytetar te zgjedhur nga asambleja e pergjithshme e borgjezeve
- Kane te drejte te nxjerrin dekrete, qe vendosin rregulla ekonomike dhe juridike dhe te derjtonte
problemet qe dalin
KONSUJT
- Ata jane pushteti ekzekutiv
- Paraqesin magjistraturen kryesore dhe perbejne nje organ kolegjial

SINDIKET DHE TE BETUARIT

- Sindiket ishin magjistrate te perkohshem dhe perfaqesonin interesat e komunitetit
- Nganjehere ushtrojne pushtet administrative te plote
KESHILLAT
- Eshte organ pergjithesisht keshillmor por mund te nxirrte dhe urdhera ndonjehere
ASAMBLEJA
- Ajo mblidhet vetem per te dhene vendime te rendesishme si p.sh: lufta , taksat etj.
ORGANIZIMI EKONOMIK I QYTETEVE
- Ka 4 elemente qe konkurojne ne formimin e nje organizimi ekonomik te forte: Tendenca e senjorit
feudal per te vendosur rregulla e tij : Vullneti i tregtareve per tu mbrojtur ndaj senjoreve: Deshira e
magjistrateve per te vendosur nje treg te shendoshe: Tendenca e kishes .
KARAKTERISTIKAT E MBRETERISE BRITANIKE GJATE MESJETES
QEVERISJA QENDRORE
- Kurorezimi dhe konsakrimi fetar e vendosnin monarkun mbi te gjithe
- Prerogativa me e rendesishme ishte ruajtja e paqes
- Mbreti asistohej , nga nje keshill qe perbehej nga : Nobilteti i sherbimit (thengs): Keshilltaret
besnike, Principet, Peshkopet, Arqipeshkopet dhe Abatet
- Ata formonin asamblene e pergjithshme (witenagemot)
- Ajo ruante formalisht kompetenca gjygjesore , ekzekutive dhe legjislative
- Ajo vepronte dhe se gjykate drejtesie vetem ne raste te instancave te larta
- Perfaqesues i mbretit ne lokalitet ishte Sherifi
- Funksioni I tij kryesor ishte kryesimi I asamblese se kontese
- Writs ishin dokumenta te shkurtra e koncize dhe perbenin teresine e akteve legjislative
MONARKIA FEUDALE
- Ne Angli ekzistonte nje monarki e forte dhe efikase , me nje sistem administrativ te pavarur , me
taksa te vendosura direkt nga qeveria qendrore dhe me nje sistem monetar e juridik qe funksiononte
mire
- Procesi i feudalizmit qe beri Vilhelm Pushtuesi kishte kryesisht qellime ushtarake
- Ketu ishte vullneti i qeverise qendrore qe beri te funksiononte sistemi feudal
- U afirmua parimi sipas te cilit cdo senjor kishte te drejte te formonte nje gjykate per te gjykuar
vartesit e tij(tenats)
- Linden keshtu gjykatat senjorilen (court baron) qe gjykonin kolonet e lire si dhe gjykata senjorile
(customary court) qe gjykonte bujkroberit
- U krijua Court of Exhequers kompetente per ceshtje fiskale, Court of Kings Bench qe zgjidhte
konfliktet qe perfshinin interesat mbreterore, Court of Cammon Pleas kompetente per ceshtjet e
lindura midis personave private
- Keshtu u afirmua COMMON LAW
- Ceshtjet e medha mbeteshin ne kompetencen e Curia Regis ose te Magnum Concilium
- Funksioni me i rendesishem dhe i vertet publik ishte dhenia e drejtesise
- Feudalizmi i sjelle ne Angli pati si qellim te zevendesonte Witenagemot me nje Asamble vasalesh te
cilat u bene embrioni i pare i parlamentit te tipit modern
QEVERISJA QENDRORE NEN MBRETERIT ANGLO NORMANDE DHE MBRETERIT E PARE ANZHUINE
- Mbretierit anglonormande forcuan shume administrimin qendror
- Struktura e shtepise mbreterore u zhvillua drejt sistemit departamental
- Nga dhoma fillestare mbreterore u zhvilluan disa organe : Dhoma mbreterore dhe Thesari
- Nga Thesari u zhvillua Exhequer , nje zyre e perhershme me detyra me te medha sesa thesari

- Skakiera u shnderrua ne organin kryesor financiar

- Mbreti Johani pa Toke me politiken e pasuksesshme shkaktoi nje reaksion te madh. Kjo gje beri qe
Banoret e Runnemede te bashkoheshin e ta detyronin mbretin te nenshkruante me 12 Qershor 1215
Karten e Madhe te Lirive
- Per here te pare ajo njihte solemnisht dhe formalisht te drejtat e privilegjet e fisnikeve te medhenj,
si individe ashtu dhe te bashkuar ne keshill .
- Ajo afirmonte te drejtat e vasaleve te vegjel duke sanksionuar lirite kushtetuese . Magna Charta
mund te quhet dhe modeli i pare i kartes kushtetuese
- Ajo parashikonte nje lloj Gjykate Kushtetuese qe kishte detyre te ndiqte zbatimin e saj
- Komisioni i Rezistences sa here qe konstatonte shkelje te saj duhej ti drejtohej mbretit qe ta zgjidhte
problemin . N.q.s ai nuk zgjidhej brenda 40 diteve ata mund te rebeloheshin kundra mbretit ne te
gjitha format
- Kishes iu njoh autonomia dhe pavaresia nga nderhyrjet laike
- Ajo rikonfirmoi te drejtat e njerezve te lire

PARIMI I PERFAQSIMIT DHE PARLAMENTI

- Nje nga rezultatet themelore te Magna Chartes ishte afirmimi i parimit te perfaqesimit qe u shfaq me
Magnum Concilium e pastaj nepermjet Parlamentit
- Per vendosjen e taksave do te krijohej Keshilli i Larte i Mbreterise i cili do te quhej Parlament
- Struktura e tij u percaktua nga provizionet e Oksfordit
- Keto provizione sanksionuan Oligarkine e Baroneve dhe ishin e tapa e fundit e pushtetit te
plotefuqishem te Banoreve . Keto shkaktuan pakenaqesi te madhe te njerezit
- Parlamenti qe u mblodh me 1259 pranoi provizionet e Uestminsterit te cilet u jepnin pronareve te
vegjel nje sere garancish ndaj arbitraritetit te senjoreve te tyre
- Parlamenti i thirrur me 1265 nga Simon dhe Montfort kishte si vecori qe thirri per here te pare
konteve dhe borgeve. Keto do te dergonin si perfaqesues te tyre ne parlament kavaliere e qytetare
- Qe nga viti 1295 Parlamenti u be nje institucion i perhershem dhe me rol te rendesishem
- Ai perbehej nga 2 dhoma : Dhoma e Larte (e Lordeve) qe perbehej nga arkipeshkevijte , peshkopet,
abatet, baronet te rangut te larte te cilet thirreshin ne emer ne , mbledhjen e Magnum Concilium.
Funksioni i tyre u be i trashegueshem . Dhoma e Ulet qe perbehej nga deputete te konteve e qyteteve
te zgjedhshem
MONARKIA ABSOLUTE DHE KOMBETARE NE ANGLI
- Absolutizmi ne Angli fillon me Dinastine e Tudoreve dhe te Sjuarteve nga 1485 1714
- Qysh ne shek. 14 ndermarrjet e manoreve u shnderruan ne ndermarrje kapitaliste . Feudalet
pushtuan tokat e komunave per te shtuar pronat e tyre dhe keshtu filloi procesi i Gardhimit qe
ashpersoi konfliktet sociale
- Popullsia angleze u konsolidua duke formuar Kombin Anglez
- Krijohet nje shtrese e re , Xhentri , pronare te medhenj tokash qe e administronin pronen e tyre me
metoda kapitaliste
- Xhentri dhe Borgjezia ishin te interesuara te dyja per forcimin e pushtetit qendror
VEPRIMTARIA E TUDOREVE (1485 1603)
- Veprimtaria e tyre karakterizohet nga koordinimi i te gjitha forcave te pranishme ne vend
- U percaktuan perfundimisht pushtetet e fisnikeve dhe te perfaqesuesve te tyre ne Parlament
- U nxit permiresimi i sistemit gjygjesor te Common Law
- Kisha angleze u be e pavarur nga Selia e Shenjte
------------------------------------------------------------------------------------------------------ Vullneti i mbretit perkonte me vullnetin e shtetit
- Ne kohen e Henrikut 8 u arrit shkeputja nga Selia e Shenjte dhe pasurite e kishes i kaluan kurores

mbreterore
- U forcua dhe Keshilli i mbretit i cili u shnderrua ne instrumentin kryesor te udheheqjes dhe e
koordinimit te qeverise angleze
- Kompetencat e tij u shtrine gjeresisht dhe shpesh perdorte metoda arbitrare
- Berthama kryesore ne keshill ishte Sekretaria
- Kalimi nge nje sistem I qeverisjes qendrore te udhehequr nga mbreti me nje sisttem ku qeverisja
qendrore udhehiqet nga Ministrat lidhet me historine e Sekretarise se Keshillit
- Krahas sekretareve te shtetit kemi dhe Lordin e thesarit , Lord kancelarin dhe Ruajtesin e vules
- Kancelari me vone do te shnderrohet ne kryeminister te mbretit
- Nje nga oranet me te njohura ishte dhe Dhoma me Yje . Emri i saj buronte thjesht nga salla e
pallatit te Uestminsterit ku Keshilli i Mbretit mblidhej me cilesine e organit gjygjesor
- Dhoma me Yje gjykonte ceshtje si fyerja dhe shpifja

TIPARE TE INSTITUCIONEVE MESJETARE NE FRANCE

MBRETERIA FRANKE , DINASTIA MEROVINGE DHE KAROLINIANE
- Karli i madh konsiderohej si trashegimtari legjitim i parandoreve romake
- Formalisht ai ishte padron i gjithe botes
- Pushteti i tij kishte si funksion kryesor mbrojtjen e kishes
- Ai e ushtronte pushtetin e tij nepermjet 2 prerogativeve : Mundium qe i jepte mundesine te mbronte
njerezit duke administruar drejtesine , Banum sipas se cilit kishte pushtet te plote ushtarak , gjygjesor
dhe legjislativ
- Aktet qe nxirrte ai quheshin Kapitulare dhe ishin te detyrueshem per te gjithe
- Trashegimi i kurores rregullohej ne saje te 3 elementeve : Familja , Zgjedhja nga te medhenjte ,
Nderhyrja e papes , pra ishte monarki e Zgjedhshme

PALATIUM
- Palatium ose oborri mbreteror ishte qendra kryesore e organizimit te mbreterise
- Karakteristike e saj ishte se nuk kishte nje seli te qendrueshme , pra ishte gjithmone ne levizje
- Perbehej nga nje rrjet i tere punonjesish qe quheshin Ministriales te cileve u ishte besuar perkujdesja
e personit dhe pasurise se sovranit
- Permenden : Dhometari , Siniskalkun, Kupembajtesin, Arkipelani , Kancelari, Kujdestari i pallatit ,
Konti i Pallatit , Antrustiones (rojet e mbretit) dhe Keshilltaret
ADMINISTRIMI LOKAL
- Organizimi politik ishte mjaft i thjeshtezuar
- Ajo ndahej ne distrikte ne krye te administrates te se cileve qendronte Grafio qe kishte ne dore
administrimin civil e ushtarak
- Kontet vareshin direkt nga mbreti dhe ne lokalitetin ku ishin kishin mundium dhe banum. Ata benin
raport vjetor para mbretit per punen e tyre
- Viskonti merrej me administrimin e qindeshes
- Duket ishin komandante territoriale
- Markezet ishin kryetare te konteve te medha te krijuara ne kufij
- Per te lidhur qendren me periferine perandoria ndahej ne zona inspektimi, Misatika. Ne to
dergoheshin 2 inspektore , miset qe shikonin mbarevajtjen e puneve te shtetit dhe qe raportonin te
mbreti dhe qe kishin funksione ekzekutive , administrative per sa kohe ishin per inspektim

SHERBIMI USHTARAK
- Ai bazohej ne : njerezit e lire ishin ata qe duhet ta sillnin per vete dhe eskorten mjete jetese per 3
muaj dhe ata te komanduar qe ishin rekrutuar ne baze te nje kontrate te posacme me nje perfaqesues
te mbretit
SISTEMI FISKAL
- Organizimi financiar ishte primitiv dhe si rezultat ishte qe taksa e drejteperdrejt u transformua ne
nje takse fikse qe rendonte tokat e vecanta
SISTEMI GJYGJESOR
- Drejtesia ushtrohej nga populli , Asambleja popullore (mallum)
- Ne krye te saj ishte Centenario i cili trajtonte ceshtjet e medha (placita generalia) ndersa me
ceshtjen dhe formulonte vendimin
- Me vone ai u zevendesua nga Presidenca E Asamblese Se Kontit
- Gjithashtu Gjykata popullore shnderrohej ne Gjykate E Kontit
- Tashme populli e ushtronte drejtesine vetem per ceshtjet e medha (placita generalia) ndersa me
ceshtjet e vogla (placita minor) merrej gjykata e zakonshme
ASAMBLETE POLITIKE
- Ato miratonin rregullat dhe zakonet e adoptuara nga te diturit, zgjidhnin mbreterit, miratonin
kapitularet
RENIA E PERANDORISE KAROLINIANE
- Si shkak permenden kontradiktat per shkak te regjimit te tokave dhe detyrimeve personale si dhe
nje invazion i ri i popujve barbare

MONARKIA FEUDALE FRANCEZE

- Deri vone mbeti sistem i zgjidhjes se mbretit
- Teorikisht e zgjidhte populli por praktikisht e zgjidhte kleri dhe te medhenjte
- Ne shek. 11 u fut trashegimia e fronit ndermjet shoqerimit te djalit me te madh ne fron. Mbreti ishte
Rex coronatus ndersa djali Rex designatus
- Ai paraqitej nga kisha si nje e drejte hyjnore dhe si Sovran absolute
Autoriteti i tij ndaj popullit ushtrohej nepermjet senjoreve prandaj kjo e dobesonte pushtetin e tij .
Tjeter element qe dobesonte pushtetin e tij ishte pretendimi i perandorise se shenjte romano
gjermanike per te qene pasues i Karlit te Madh
- I vetmi sovran i vertete ne kete kohe ishte Papa

FORCIMI I MONARKISE DHE RISTABILIZIMI I SHOQERISE FEUDALE

- Luigji 7 siguroi nderin e cdo kreu territorial duke i bere ata vasale te tij
- Feudalizmi u shnderrua ne nje mjet per te rilindur monarkine franceze
- Ndodhi hierarkizmi i se drejtes sipas se ciles mbreti ishte shkalla me e larte e drejtesise
- Mbreti paraqitej si dominues superior
- Drejtesia qe bente ai ishte drejtesi senjorile dhe gjykata mbreterore ishte nje gjykate senjorile
- Mbreti kishte potestas dhe auctoritas
- Detyra e tij ishte mbrojtja e mbreteris , kishes, dhe shtetasve.
- Zhvillohen organe te reja si: Keshilli i mbretit, Shtetet e pergjithshme
- Parlamenti dhe Dhoma e Komtve
- Organet administrimit lokal ishin: Prevostet , Balite, Siniskalket dhe Hetuesit e mbretrise

PERQENDRIMI I PUSHTETIT DHE MONARKIA ABSOLUTE NE FRANC

- Kjo eshte nje periudhe konfliktesh midis Kishes dhe shtetit , mbretit dhe senjoreve, krize ekonomike,
financiare dhe sociale .
- Shfaqen 2 tipare themelore: Centralizimi i vazhdueshem dhe pushteti mbreteror dhe rritja e
pushtetit te paras .
- Keshtu krijohen premisat per monarkine apsolute qe karakterizohet nga perqendrimi I pushteteve ne
duart e mbretit .

NDRYSHIMET EKONOMIKE E SOCIALE

- Kapitalistet e medhenj shfaqen mjaft te fuqizuar per shkak te zhvillimit te tregtise dhe manifakturave
- Ne bujqesi ruhen akoma meredheniet feudale
- Kemi nje kufizim te arbitraritetit te feudaleve
- Taksat shtohen
- Fisnikeria perbehej prej: senjoreve te medhenj, aristokrateve te oborrit
- Nje grup me i ulet ishin fisniket e mesem dhe te vegjel te provincave, fisnikeri qe quhej Fisnikeria e
Shpates
- Fisnikeria tjeter ishte Fisnikeria e Mantos qe perfaqesohej nga : borgjeze, tregtare, industrialiste dhe
nepunes te larte administrates shteterore
- Ne kete kohe zhvillohen mjaft maredheniet kapitaliste

ZHVILLIMI I IDEVE DHE INSTITUCIONEVE MONARKIKE

- Mbreti francez kerkonte te unifikonte dhe centralizonte pushtetin
- Vetem mbreti e mbante pushtetin
- Organet shteterore ishin vetem keshilluese ose ekzekutive
- Nderkohe zhvillohet dhe Doktrina e monarkise themeluesit e se ciles ishin juristet
- Sipas saj Mbreti i Frances ishte sovran , sovraniteti ishte patjetersueshem dhe i paparashikueshem ,
mbreti ishte perandor ne mbreterine e tij, ishin burim i cdo drejtesie dhe padron i saj. Nga keto lindi
teoria e Drejtesise se deleguar Justice retenue.
- Deshira e tij ishte = me ligjin dhe pushteti i tij ishte i pavarur nga ai i Papes .
CENTRALIZIMI I PUSHTETIT DHE FORMAT E ABSOLUTIZMIT
- Mbreti misheron idealin kombetar
- Forcohet nje institucion administrativ i ri, Guvernatoret , perfaqesues te mbretit qe merrnin pjese ne
parlamentet e provincave dhe komandonin ushtrine e milicine e qytetit
- Rendesia e parlamentit te Parisit dhe atyre te provincave vjen duke rene
- Qysh nga shek. 15 u sanksionua nje zakon sipas te cilit mbreti i shpallte dekretet nepermjet
Parlamentit te Parisit. Pra ato regjistroheshin nga Parlamenti i cili fitoi te drejten per ti refuzuar ato
n.q.s binin ne kundershtim me ligjet e zakonet e mbreterise . Kjo u quajt e Drejte e Remonstraticionit
- Kur Risheljeja erdhi ne pushtet goditi guvernatoret dhe rizbuloi detyren e intedenteve duke ndertuar
nje aparat shteteror te fuqishem . Ai u perpoq te thyente rezistencen e parlamenteve si dhe krijoi flote
te perhershme dhe forcoi sistemin e taksave .
ABSOLUTIZMI MBRETEROR DHE LUIGJI 14
- Ai perfundoi plotesisht centralizimin dhe buroktratizmin e shtetit
- Ai mbante prane 6 ministra, kancelarin, 4 sekretare shteti dhe kontrollorin e pergjithshem
(kryeministri)
- Organi i qeverisjes ishte keshilli i mbretit mblidhej ne 3 menyra: kur mblidheshin bashkepunetoret
me te ngushte quhej Keshilli i Larte, si keshill me 12 anetare merrej me punet e brendshme , rasti

mbledhje si kryeministrit me ekspertet financiare quhej keshilli Mbreteror i Financave

- Me 1673 mbreti ndaloi te drejten e Remonstracionit parlmentit
- Autoritetet te jashtezakonshem njohu pushteti i policies
- U krijua ushtria e perhershme kombetare
- Mbreti ishte i vetmi krijues i te drejtes dhe posedonte pushtetin me te gjere legjislativ
- Me 1665 mbreti nisi Kodifikimin e Ligjeve
PERIUDHA MODERNE DHE BASHKEKOHORE
KRIZA E SHTETIT AUTORITAR DHE ARDHJA E SHTETIT LIBERAL
- Kriza e shtetit autoritar eshte nje krize ekonomike
- Shkak tjeter per krizen ishte rritja e vazhdueshme e taksave dhe tatimeve
- Dobesia e pergjithshme e monarkise absolute
- Lindja e rrymave te reja me karakter politik
------------------------------------------------------------------------------------------------------ Dallimet midis shtetit auroritar dhe atij liberal shihen fillimisht ne qellimet qe shteti do te arrij
- Shtetet predikojne arritjen e mireqenies se individeve
- Shteti liberal nuk merr persiper te arrije ai direkt mireqenien e individeve por siguron kushtet qe cdo
peeson te arrije vete ate nepermjet liris qe i jep Cdo individi i njihen lirite qytetare dhe politike
- Dallimi tjeter qendron ne bazen shoqerore te shteteve te . Te liberali baza perbehet nga borgjezia
pronare dhe iundustriale e lindur nga Rendi i Trete. Me shtetin liberal borgjezia shfaqet si klase e
pergjithshme dhe intreprete e vullnetit kombetar
- Dallimi tjeter qendron ne ideologjin. Ajo shprehet ne kerkesen e lirise individuale per te gjith njerezit
si dhe barazin e tyre .
REVOLUCIONET LIBERALE . REVOLUCIONI FRANCES
- Ai formoi nje nga pikat kulmore ne afirmimin e parimeve te reja institucionale
- U fut parimi i barazis njerezit lindin dhe mbeten te barabarte (Dekl. Te dr. Te njeriut dhe qytetarit
1789)
- U futen artikuj te rinj per mbrojtjen e sigurise se personit (Dekl.e 1789)
- Per here te pare qytetari konsideroi jasht pushtetit shteteror dhe individualisht i siguruar para tij
- Mohohej cdo forme privilegji
- Menjanohet cdo forme justifikimi e sovranitetit dhe vendoset baza e tij te individet
- U perhap koncepti i Kombit nepermjet te cilit shprehej uniteti i te gjithe atyre qe i perkisnin popullit
- Populli merrte pjese ne formimin e organeve sovrane nepermjet zgjedhjeve te perfaqesuesve te tij
- Edhe mbreti qe akoma perfaqesonte kombin
------------------------------------------------------------------------------------------------------ Koncepti Kushtetute merr permbajtje te re . Ajo tashme perfshin elementet kryesor te strukturave te
organizimit shtetero dhe behet Baze e shtetit sepse ishte shprehje e vullnetit te popullit
- U afirmua pushteti kushtetutes qe i perkiste popullit dhe vlefshmeria e kushtetutes vetem prej
ushtrimit te tij
------------------------------------------------------------------------------------------------------- U afirmua i shtetit te se drejtes me 2 fazat e tij: E para ishte ajo e shtetit ligjor sipas te cilit cdo
kufizim i autonomis individuale mund te behet vetem mbi bazen e ligjit . Shteti behet ligjor vetem kur
ai e bazon veprimtarine e tij mbi ligjet. E dyta eshte ajo e shtetit te se drejtes . Kjo shpreher ne
parimin se aktet e organeve publike duhte ti nenshtrohen kontrollit te gjygjtarit qe te shikonte
pajtueshmerine me ligjet
REVOLUCIONI ANGLEZ
- Ai u karakterizua nga respektimi i parimeve tradicionale te autonomis lokale dhe liris individuale

- Bill of Rights riafirmoi te drejtat e pakundershtueshme te lirise se popullit qe perfaqesohej nga lordet
dhe anetaret e Dhomes se Komunave ne parlament
- Per here te pare Parlamenti u be perfaqesues i unitetit politik te te gjithe kombit
- U sanksionua Parlamentarizmi, pra supremancia e parlamentit ndaj sovranit dhe u hodhen bazat per
vendosjen e formes parlamentare te qeverisjes
VENDOSJA E MONARKISE LIBERALE NE ANGLI
GJENDJA POLITIKO EKONOMIKE E ANGLISE NE PRAG TE REVOLUCIONEVE TE SHEK.17
- Reforma protestante i hapi rrugen zhvillimit te kapitalizmit borgjez
- Ceshtja fetare u be faktori vendimtar i carjes se madhe qe ndodhi midis pushteteve ne prag te
revolucionit
- Protestantet kerkonin reformim, te kishes angleze mbi baza demokratike, pavaresine e saj nga
mbreti dhe pastrimin nga ritet paprale
-------------------------------------------------------------------------------------------------- Protestantet ndaheshin ne Presbiteriane dhe Indipedente .
- Presbiterianet donin reformim te kishes , heqje te prerogativave te mbretit dhe bindje ndaj
parlamentit dhe heqjen e Episkopes
- Indipedentet donin venien e republikes , heqjen e te drejtave feudale, heqjen e privilegjeve tregtare
dhe konfiskim te tokave te kishes
------------------------------------------------------------------------------------------------------ Dinastia e Stjuarteve u ballafaqua me probleme te medha
- Rritja e cmimeve rendonte mbi popullsine dhe Xhentri me Borgjezine kerkonin lehtesi te aktivitetit
ekonomik nga taksat e shumta
- Nje fare ekuilibri ishte arritur ne kohen e Tudoreve ku:
- Pushteti gjygjesor kontrollohej nga Gjykata e Dhomes me Yje dhe Gjykata e Kancelarise
- Pushteti ekzekutiv qe forcuar me teper dhe ne saje te sekretarise
- Pushteti ligjvenes ushtrohej nga Parlamenti
------------------------------------------------------------------------------------------------------ Ne vitin 1628 parlamentaret iu kundervune pushtetit dhe abuzimeve te mbretit me ane te hartimit te
Petition of Right sipas s eciles 2 dhomat e parlamentit do te ishin superiore ne ceshtjen e vendosjes
se ligjeve, kurse mbreti mund te ishte nje vezhgues i thjeshte
- Konflikti kushtetues rreth rolit te pushtetit te mbretit dhe Dhomes s eKomunave e gjykates se
Common Law bashke me kembenguljen e komunave per te kontrolluar politiken fetare te kurores u
bene shkaqe per te provokuar luften civile
REVOLUCIONI I PARE DHE QEVERISJA E KROMUELLIT
- Nderkohe qe parlamenti kishte qe nuk thirrej , Karli 1 u detyrua ta therriste ate dhe ai ndenji
mbledhur per 12 vjet (Parlamenti i gjate)
- Ai miratoi nje varg ligjesh me te cilat u revokua Dhoma me Yje dhe te gjitha gjykatat speciale
- Parlamenti vendosi dhe kohezgjatjen etij nepermjet Aktit 3 vjecar i cili thoshte s e kohezgjatja e
parlamentit do ishte maksimumi 3 vjet
- Ne 1641 u vendos qe Parlamenti mund te shperndahej vetem me vullnetin e tij
- ------------------------------------------------------------------------------------------------------ Nje nga shkaqet imediate te krizes ishte dhe vendosja e nje Takse lufte nga mbreti pa pelqimin e
parlamentit si dhe kerkesa e parlamentit per te pasur nje ushtri te rregullt
- --------------------------------------------------------------------------------------------------- Mbreti dhe keshillit te fshehte te tij iu hoq e drejta per te shqyrtuar ceshtje civile dhe penale dhe kjo
kompetence iu la gjykatave

- Gjykata e Ankesave te Pergjithshme duhet te jepte Habeas Corpus Act (I dyti) cdo personi te
arrestuar ose ndaluar me urdher te mbretit , te nenpunesve te tij dhe te personave te tjere zyrtare me
qellim qe te kontrollohej ligjshmeria e arrestimit ose ndalimit

LUFTRAT CIVILE DHE KARAKTERI I TYRE

- Ne janar te 1642 fillon lufta civile midis mbretit dhe parlamentit
- Gjate kesaj periudhe formohen disa grupe: mbeshtetesit e mbretit Kavalieret , kundershtaret e
monarkise Kokerrumbullaket dhe Leveleret qe donin nje lloj komunizmi
- Lufta e pare civile u fitua nga Kokerrumbullaket
- Midis Presbiterianeve dhe Indipendenteve linden kontradikta per formen e qeverisjes , Presbiterianet
donin gjendjen ekzistuese dhe hyne ne bisedime me mbretin ndersa Indipendentet donin republiken ,
gje qe shkaktoi dhe luften e dyte boterore
- Ne fund te saj me 4 Janar 1649 Anglia u shpall republike, Karli 1 u denua me vdekje , u shkri Dhoma
e Lordeve dhe u krijua Keshilli i Shtetit
PROTEKTORATI I KROMUELLIT . INSTRUMENTI I ADMINISTRIMIT
- Pas shume spastrimeve ne parlament Kromuelli e shparndau ate me 25 Prill 1653
- Ne korrik te ketij viti u mblodh nje parlament i cili u quajt Parlamenti i Vogel sepse u shpernda me
12 Dhjetor te po atij viti
- Me 1653 Kromuelli hartoi nje kushtetute te Shkruar Instrumenti i Administrimit qe eshte i vetmi
akt i tille ne historine e se drejtes kushtetuese angleze
- Ajo sanksiononte parlament me nje dhome te zgjedhshme me 400 anetare . Ne krye te shtetit
qendronte Lordi Protektor , Kromuelli i cili bashke me Keshillin ushtarak ushtronin pushtet gjygjesor
e ekzekutiv
- Ndryshimi , shfuqizimi apo pezullimi i ligjeve behej vetem nga Parlamenti
- Me vdekjen e Kromuellit ne 1658 dolen 2 teza per formen e qeverisjes : republike dhe monarki
- U vendos per monarkine dhe keshtu pasi Parlamenti i Gjate u shpernda dhe u mblodh Parlamenti i Ri
qe thirri ne fron Karlin 2
RESTAURIMI I STJUARTEVE DHE ZHVILLIMET POLITIKO JURIDIKE
- Ne dekleraten e Bredit me 1660 Karli premtoi s enuk do te perndiqte armiqte e monarkise
- Parlamenti i caktoi Karlit nje shume te caktuar per te mbajtur oborrin e tij
- Meqe ushtria indipendente ishte shperndare mbreti nuk kishte ushtri per momentin
- Me te ardhur ne fron Karli filloi persekutimin e perkrahesve te republikes. Rikrijoi kishen anglikane ,
u shpall monarkia e trashegushme, u krijuan Dhoma e Ulet, Irlandes dhe Skocise iu la e drejta per te
pasur perseri perlamentet e tyre, u krijua Keshilli i fshehte i mbretit.miratua Akti i Betimit.
-Si rezultat i politikes se tij agresive u acaruan marrdheniet me perlamentin.
-Ne parlament u formuan 2 parti : pro mbretit Toret dhe kunder mbretit Viget
-Ne 1679 perlamenti prenoi Habeas Corpus Act (i dyti) qe synonte sigurine e personave dhe
mundesonte mbrojtjen e Vigeve dhe frenimin e veprimtaris earbitrare te administrates shteterore
- Thelbi i Habeas Corpus Act (i dyti) ishte se ai i jepej cdo pesoni i arrestuar mund ti drejtohej njerit
prej gjygjtareve te larte ku lutej qe ky te jepte urdher per dergimin e tij ne gjygj .
REVOLUCIONI I LAVDISHEM DHE AKTET PER FORCIMIN E PARLAMENTARIZMIT
- Pas Karlit 2 ne fron erdhi i vellai Jakovi 2 Ai u perpoq te rivendoste katolicizmin gje qe e merziti
popullin si dhe parlamenti kishte kohe pa u mbledhur .
- Prandaj 1 grup parlamentaresh i derguan nje ftese mbretit te vendeve te ulta Vilhelmit per te sjelle
nje ushtri e per te siguruar lirite e shkelura. Jakovi arratiset ne France
- Ne 1689 nje konvente parlament e shpall Vilhelmin sovran kjo gje shenoi fitoren e revolucionit te

dyte qe i hapi rrugen monarkis e parlamentare . Aktet qe e sanksionuan kete ishin Bill of Rights (akti
mbi te drejtat) dhe Act of Settelement (akti I trashegimise se fronit) dhe Act of Union (akti I
bashkimit)
- --------------------------------------------------------------------------------------------------- Me Bill of Rights u konfirmuan juridikisht te drejtat e pakundershtueshme te parlamentit , Liri e
fjales, diskutimit si dhe zgjedhje te lira ne Dhomen e Lordeve . Cdo ndryshim I ligjit apo vendosje
takse
Duhej te behej me pelqimin e parlamentit
- Me Act of Settlement u sanksionua qe ne fron te vihej pasardhesi me i afert protestant i familjes
Stjuart . Ai duhet ti perkiste kishes s e Anglise dhe perjashtohej nga trashegimi cdo katolik . Akti
theksonte se ligjet e anglise jane origjinale te popullit dhe te gjithe mbreterit duhet te qeverisnin sipas
ketyre ligjeve(parimi I ligjshmerise),. Personave te lindur jashte kufijve te Mbreterise u ndalohej te
kishin funksione gjygjesore do qendronin ne detyre derisa te mbanin nje qendrim korrekt dh emund te
shkarkoheshin vetem me kerkese te njeres prej dhomave (parimi I parevokueshmierise ae gjygjtarit
nga detyra)
- Me act of Union u be bashkimi I Skocise me Angline me 1707 duke pranuar nje monark dhe nje
parlament te vetem por duke ruajtur cdo mbreteri legjislacionin e vet derisa te arrihej nje legjislacion I
perbashket . Kjo u shoqerua me nje shtim te numrit te pjestareve te dhomave ne parlament
KARAKTERISTIKAT E INSTITUCIONEVE MODERNE NE SH B A
LUFTA PER PAVARESI DHE DEKLERATE E PAVARESISE
- Pas luftes 7 vjecare SH B A u shkeputen nga Anglia me 1783
- Krijimi I kolonive tek kartat mbreterore
- Kolonite e jugut praktikonin ekonomine eplantacioneve ndersa ato te veriut ate Kapitaliste me tregti
te zhvilluar
- Pushtetin ekzekutiv e kishin guvernatoret
- Ne cdo koloni vepronin Asamblete qe ishin dydhomeshe , e larte qe emerohej nga sovrani dhe e ulta
qe perfaqesonte me te vertete kolonite. Votimi ishte i kufizuar
- Ne kete kohe nuk kishte parti politike dhe njerezit ndiqnin perfaqesuesit e shquar
- ------------------------------------------------------------------------------------------------------ Vecori e revolucionit amerikan ishte s eai nuk shpertheu brenda nje shoqerie te vetme por midis dy
sendeve
- Shoqeria e kolonive iu kundervu Anglise duke kerkuar ndryshimin e kritereve te marrjes se tokave
dhe atyre me karakter fiskal
- Por Westminsteri miratoi nje sere ligjesh me karakter fiskal doganor
- Kongresi kontinental mori vendim per te braktisur Britanine e Madhe dhe keshtu u publikua Common
Sens dhe Tom Pein ne te cilen mbeshtetej ideja e pavaresise eshte dicka absurde qe nje kontinent te
qeveriset nga nje ishull
DEKLERATA E PAVARESISE
- Ne kongresin e 2 kontinental u adoptua Deklerata e Pavaresise qe i shpallte kolonite e bashkuara, te
lira dhe te pavarura. Ai shpallte barazine dhe patjetersueshmerine e te drejtave te njerezve . Qeverite
jane krijuar prej njerezve per te garantuar te drejtat e tyre . Sa here qe je forme qeverisjeje bie ne
kundershtim me keto parime populli ka te drejte ta nderroje ate me nje tjeter qe i zbaton keto parime
ARTIKUJT E KENFEDERATES DHE QEVERISJA NEN TO .
DESHTIMI I TYRE
- Si rrjedhoje e deklerates 18 koloni u bene shtete te pavarura dhe sovrane
- Vetem me 1 Mars te 1781 ato hyne ne fuqi dhe krijonin nje bashkim miqesor te ketyre vendeve
- Ato kufizoheshin nga krijimi i nje organi te perbashket , Kongresi Kontinental ne te cilen shtetet do

perfaqesoheshin barazisht
- ------------------------------------------------------------------------------------------------------- Kongresi kishte disa kompetenca: shpallte luften ose paqen, lidhte traktate dhe aleanca , dergonte
ambasadore , vendoste vleren e monedhes etj .
- U krijua thesari i perbashket qe do te administrohej nga Kongresi
- Ai do ta organizonte punen ne komisione dhe borde deri sa te krijoheshin Departamentet
- ----------------------------------------------------------------------------------------------------- Kushtetuta nuk i permbahej parimit te ndarjes se pushteteve
- Mungonte nje dege e Ekzekutivit . Parashikohej nje president por ai ishte vetem nje drejtues qe
perfaqesonte dinjitetin e kombit
- ------------------------------------------------------------------------------------------------------ Nderkohe qe vendi qeverisej nga artikuj u shfaqen ide te ndryshme per qeverisjen ne teresi , kjo
sepse amerikanet nuk donin nje qeveri qendrore te forte dhe as nje te dobet
- Kongresi u kthye ne nje organ jo efektiv
- Faktor qendrueshmerie ishte dhe ushtri e vogel . Vendi shpetoi nga kryengritjet ne mase fale Xhorxh
Uashingtonit
- U pa se kongresi nuk po mbante dot rregullin ne bashkim
- Per te ndryshuar artikujt e konfederates u mblodh nje kuvend ne Filadelfia me 1787
KUVENDI I FILADELFIAS PER KUSHTETUTEN E RE TE SH.B.A
- Delegatet me me influence kerkonin nje qeveri qe te mbeshtetej ne pelqimin e popullit dhe qe te
ushtronte vetem pushtet e deleguara prej tij . Sipas tyre pushtet qe nuk delegoheshin asaj i
mbeteshin popullit
- Tashme hidhej ideja per nje qeveri te forte kombetare . Cdo shtet duhet te kishte nje kushtetute te
shkruar ne baze te se ciles do te kishin parlamente te forta te zgjedhura nga populli , nje ekzekutiv te
dobet dhe nje gjygjesor te pavarur
- Qeveria e re do ndertohej mbi bazen e sistemeve elektorale
- ----------------------------------------------------------------------------------------------------- Ajo qe shqetesonte delegatet ishte lufta e klasave ne Amerike
- Parimi qe mund te ekuilibronte kete lufte u gjet nga Medisoni i cili thoshte s e qeverisja kombetare
mund te mbetej nje arbiter jopasionant ne konfliktet e lindura midis grupeve te ndryshme . Rezultat i
kesaj do te ishte pluralizmi i realizuar ne feudalizem
- Nje nga vendimet me te rendesishme te Kuvendit ishte pranimi i 3 parimeve fillestare: nje bashkim i
thjeshte federal nuk do te permbushte objektivat e peopozuara nga Artikujt e Konfederate ;nuk do te
ishte e pranueshme asnje marreveshje midis pjeseve apo shteteve te tera si shtete sovrane : nje
qeveri kombetare duhet vendoste nje trup te perbere prej 1 legjislativi, ekzekutivi dhe gjygjesori
suprem
KUSHTETUTA E SH.B.A. PERMBAJTJA E SAJ
- Ajo perbehet nga hyrja , 7 artikuj dhe 27 amandamente
- I permbahet parimi te ndarjes se pushteteve ne 3 pjese te pavarura : legjuslativ, ekzekutiv dhe
gjygjesor

-A
kulli i rregullon pushtetin legjislativ. Legjislativi qe ka per detyre te nxjerre ligje
perfaqesohet nga Kongresi i cili eshte i perbere nga 2 dhoma : Dhoma e Perfaqesuesve
dhe Senati
- Ato miratojne cdo projektligj i cili i paraqitet per miratim presidentit. Kongresi ka te drejte te
vendose e te mbledhe taksa doganore , tatimet dhe taksat e brendshme , te paguaje borxhet dhe te
siguroje mireqenien e mbrojtjen e pergjithshme te SH.B.A , etj, . Ai mban ushtrine dhe shpall luften
- ---------------------------------------------------------------------------------------------------

- Artikulli 2 rregullon pushtetin ekzekutiv . Ai ushtrohet nga presidenti qe zgjidhet nga populli . ai
eshte komandant i pergjithshjem i forcave te armatosura dhe i mbrojtjes territoriale te shteteve te
vecanta
- Artikulli 3 rregullon pushtetin gjygjesor . Ai ushtrohet nga Gjykata e Larte dhe gjykatat e tjera me te
ulta te federates ose shtetve te vecanta per formimin e te cilave kongresi vendos here pas here .
Gjykata e Larte eshte shkalla me e larte e sistemit gjygjesor dhe shqyrton ankesat e qytetareve ndaj
vendimeve te instancave me te uleta
- -------------------------------------------------------------------------------------------------- Organet qendrore te federates kane te drejte te nderhyjne ne shtete te vecanta per sigurimin e
qetesise vetem me kerkesen e Asamblese Ligjvenese te shtetit ose pushtetit te tij ekzekutiv
- Pra u sanksionua qe Kushtetuta dhe ligjet kombetare ishin supreme me kushtetutat dhe ligjet e
shteteve te vecanta . Kjo kushtetute vuri kufizime me qeverite e shteteve
- Nepermjet saj u mbajt parasysh qe qeveria kombatare mund ti zbatonte ligjet pa pyetur per qeverite
e shteteve te vecanta . Keto konflikte do te zgjidheshin nga gjygjtaret kombetare
- Tashme Kongresi kishte te drejten te shpallte luften me shumice votash dhe jo me unanimitet te
plote
KUSHTETUTA E SHBA DHE TE DREJTAT THEMELORE TE NJERIUT
- 1O amendamentet e para te kushtetutes sanksionojne me shume te drejta e shteteve te vecanta
sesa te personave te vecante . keto 10 amandamente u quajten Karta e te Drejtave , The Bill of Rights
- Ne pergjithesi ata afirmojne lirite qytetare e politike si liria endergjegjes, shtypit, grumbullimit,
parashtrimit te kerkesave, sigurine personale dhe te baneses, te drejtat e personit gjate ndjekjes
penale dhe procesit gjygjesor etj .
- Amandamenti i 14 thote se asnje nga shtetet nuk mund te privoje asnje person nga jeta , liria ose
pasuria , pazhvillimin e nje procesi te rregullt gjygjesor, apo tu mohoje personave nen juridiksionin e
vet te drejten per tu mbrojtur njesoj nga ligjet
- Amendamentet 9 thekson se numerimi i disa te drejtave te bera ne kushtetute nuk mund te
interpretohet si mohim i te drejtave te tjera si qytetare
-------------------------------------------------------------------------------------------------------- Federalistet dhe Republikanet mbeten dy grupimet e para me karakter politik . Sot Federalistet jane
paraardhesit e Republikaneve ndersa Republikanet e pare jane Demokratet e sotem
LUFTA CIVILE DHE NDRYSHIMET NE SISTEMIT POLITIK TE SHBA
- Zhvillimi ekonomik i SHBA kishte karakter origjinal
- Se pari ekzistonte nje reserve e madhe tokash te lira ne perendim dhe nje emigrim I lire prej
Europes ne SHBA . Se dyti puna e sklleverve ne shtetet e jugut
- U be shpronesimi i pronareve te meparshem si dhe pushtimi e blerja e tokave ne kushte jo te
barabarta
- Skllaveria po bente te pamundur zhvillimin e industrise ne vete jugun
- Keshtu ekzistonin vetem 2 rrugedalje : te riorganizohej bashkimi i shteteve mbi bazen e skllaverise
os embi bazen e punes se lire
- ----------------------------------------------------------------------------------------------------- Ne keto kushte Karolina e jugut dhe disa shtete te tjera dolen nga bashkimi duke formuar nje shtet
te ri , Shtetet Konfederative te Amerikes me nje kushtetute te veten qe ligjeronte skllaverine dhe
sigurimin e tokave te reja
- Me 12 prill 1861 filloi lufta midis shteteve te jugut dhe te veriut. Presidenti Linkoln kishte hartuar nje
plan per pranimin e shteteve te jugut me heqjen e skllaveris
- Me 22 shtator 1863 ai shpalli Proclamation dEmancipation qe theksonte se te gjith sklleverit qe i
perkisnin rebeleve ndaj qeverise deklaroheshin te lire
- Me 1865 amendamenti 13 vendosi perfundimisht heqjen e skllaverise .

16. Cilat jane karakteristikat kryesore te shteteve skllavopronare?

1. Shtetet skllavopronare jan shtete eksploatuese.

2. N shtetet skllavopronare kryesisht dominon ekonomia natyrale,
3. Shtetet skllavopronare jan shtete luftarake dhe pushtuese.
4. T gjitha shtetet skllavopronare i prshkon ideologjia fetare.
5. Rendi shoqror skllavopronar dhe shteti ishte prplot me relikte t rendit t mparshm klanofisnor.
6. Shtetet skllavopronare jan shtete t pabarazis formale juridike.
7. shtetet skllavopronare jan prplot me antoganizma dhe kundrthnie t mdha shoqrore.
8. Shtetet skllavopronare me ndikimin e tyre shpejtojn dekompozimin e bashksis primitive dhe
krijimin e shtetit n territoret fqinj.

24.Flisni per Kodin e Hamurabit ?

sht nxjerr n gjysmn e pare t shek.XVIII p.e.s. (me sakt ne vitet 1794 1750) nga sundimtari i
Babilonis Hamurabi, nga i cili edhe mori emrin. Kodi i Hamurabit sht i shkruar n gjuhn akade me
alfabetin kuneiform dhe sht i pabr nga tri pjes; prej prologut (hyrjes), tekstit normative dhe
epilogut (pjess prfundimtare).
M e rndsishmja dhe m kryesorja sht pjesa e tekstit normative e prbr prej 282 neneve. Teksti
normative edhe pse mjaft i laicizuar mbshtetet n logjikn kazuistike dhe nuk njeh ndonj teknik t
zhvilluar juridike dhe sistematizim t sotm juridik, megjithat ka njfar sistematizimi. Prmban
norma mbi gjyqet (neni 1-5), mbi sendet, t drejtn reale (neni 6-126), mbi Martesn, familjen, prikn
dhe trashgimin (neni 127-195), mbi mbrojtjen e integritetit fizik dhe jets s njeriut (t drejtn
penale) (neni 196-214) mbi punn, prgjegjsin rreth dmeve t shkaktuara duke kryer pun t
ndryshme si dhe mbi veglat e puns (neni 215-282). N shum nene prve qeshjeve t prmendura
beht fjal edhe pr procedurn gjyqsore dhe mjetet e provs.
Kodi sht i gdhendur n nj shtyll guri t bazalitit t gjat 2.25m., aty sht e gdhendur edhe figura
e Hamurabit, i cili paraqitet solemnisht para hyjnis s diellit-Shamashit duke marr prej tij Kodin.
Shtylla ka qen e vendosur n qendr t qytetit dhe n disa qytete t tjera t Babilonis. Shtylln e
gurit me tekstin e kodit t Hamurabit e ka zbuluar nj ekspedit arkeologesh francez, e
udhhequr nga Zhan Zhak d Morgan, n vitin 1901/1902 n grmadhat e qytetit Suzi n
jug-perndim t Iranit t sotm, kryeqytet i dikurshm Elam. Ky monument sot ruhet n
Luver t Parisit.

25. Karakteristikat themelore te se drejtes ne Babiloni ?

E drejta kishte karakter t hapet klasor, sepse shprehte pabarazin formale juridike ndrmjet
personave q u takoninklasave dhe shtresave t ndryshme shoqrore. Kjo shprehej m se shumti n
sfers e t drejts Penale.
N Babiloni ishte e zhvilluar e drejta penale dhe civile. Si deg t s drejts civile ekzistonin; e drejta
sendore, e drejta e detyrimeve, e drejta familjare dhe trashgimore.

Si ishte zhvilluar Huaja ne Babiloni ?

Huaja-N fillim objekt i huas kan qen produktet natyrore (drithi, vaji, vera, leshi,etj.), kurse m von
edhe metalet e sidomos argjendi, si ekuivalent kryesor i pagess. Kodi i Hamurabit mbronte borxhlinjt
edhe n rastet me thatsira dhe vrshimeve t ndryshme. Huaja shpesh here sigurohej edhe me an
t pengut. Hamurabi me qllim t ruajts s huas bn kufizimin e kamatave, pr drith 33%, dhe
pr argjend 20%.

27. Cishte Huaperdorimi ne Babiloni ?

Huaprdorja-sht e ngjashme me kontratn mbi huan pr ndryshim s objekt i huaprdorjes mund
t jen vetm sendet e paharxhueshme (relativisht-sepse nuk ka send t paharxhueshm) dhe t
pazvendsueshme si jan; kali, gomari, qerrja, pllugu, anija, skllavi, etj., mimi dhe afati
huaprdorjes parashihej me kontrat.

34.Cilat jane burimet kryesore per shtete skllavoperindimore ?

urimet m t rndsishme t njohurive jan epet e Homerit ILIADA dhe ODISEJA (besohet s u krijuan
n shek. IX p.e.s. kurse redaktimi prfundimtar i tyre u krye n Athin n gjysmn e shekullit VI p.e.s.).
Iliada dhe Odiseja jan dy vepra t mdha t lartsis botrore t rndsishme jo vetm pr njohjen
historis s grekeve t lasht, por edhe pr njohjen dhe rekonstruimin e fazs s fundit t bashksis
primitive n prgjithsi.

35.Kur u krijuan shtetet e para Greke te lashtesis?

Shtetet helene krijohen si qytet-shtete t quajtura polise. Krijimi i ktyre poliseve kryesisht
beht si rezultat i zhvillimit ekonomiko-shoqror dhe i shtreszimit ekonomik dhe social t popullsis,
por edhe nn ndikimin e qytetrimit t lindjes s lasht. Koha e krijimit t poliseve t para ishte fundi i
shek.IX dhe fillimi i shek. VIII p.e.s., kurse prej gjysms s shekullit VIII p.e.s. fillon procesi i kolonizimit
grek Popullsia n poliset greke rritet mjaft
36.Rregullimi Shteteror I Athines ?
Prej themelimit t shtetit e deri n reformat e Solonit (fillimi I shek.VI p.e.s.) Athina ka qen republik
aristokrate, kurse prej reformave t Solonit e deri n fund t ekzistimit t shtetit t pavarur ka qen
republik demokratike skllavopronare.

37. Cishte Bulea ne Athinen e lashte ?

Bulea shqyrtonte dhe vendoste pr dokimazin. Secili npuns i zgjedhur dhe do bulent duhej ti
plotsonte kushtet dhe para s t merrte detyrn i nnshtrohej procedurs s dokimazis q zhvillohej
n form t nj procedure gjyqsore para bules. N kt procedur shqyrtoheshin virtytet morale t
kandidatit, konstatohej s a sht shtetas i Athins, cils shtres i takon, a i ka prmbushur detyrimet
fiskale, a ishte i dnuar, a i respektonte perndit dhe prindrit, a ishte i martuar, etj.

39.E drejta martesore ne Athine?

Familja ne Athine konsiderohej celule e shoqris, kurse jeta martesore e obligueshme.

Ne Athine ekzistonte familja monograme dhe patriarkale.
N periudhn Homeriane babi kishte pushtet t pakufizuar ndaj fmijve t vet, kishte t
drejtn e jets dhe vdekjes mbi ta.
40.E drejta trashigimore ne Athine?
Deri ne reformat e Sollonit ne Athine ekzistonte e drejta trashgimore ligjore e bazuar ne te drejtn
trashgimore dhe traditat e te pareve.
Nse trashgimlnsi q kishte nj vajz t vetme (epiklera) vdes pa ln testament, kujdesin pr at
vajze e merrte arkond eponimi. N kt rast sipas disa autorve, trashgimtari m i afrt i
trashgimlnsi (psh.sh vllai) kishte t drejt ta krkonte vajzn e vetme pr grua dhe ta trashgonte
tr pasurin.
44. Si behet ndarja periodike e feudalizimit?
n feudalizmin e hershm,
t zhvilluar ose klasik dhe
t vonshm.
Feudalizmi i hershm fillon nga gjysma e dyt e shek. V (si ngjarje e fillimit merret viti 476 kur Roma u
pushtua dhe u shkatrrua nga barbaret) dhe qndron deri n fund t shek. X. Feudalizmi i zhvilluar ose
klasik fillon q ng ashek. X dhe qndron deri n fund t shek. XV. Ndersa feudalizmi i vonshm fillon q
nga fundi i shek. XV dhe zghat deri n fund t shek. XVIII. Si prfundim i feudalizmit merret ngjarja e
madhe historike-Revolucioni i Madh Borgjez Francez i vitit 1789.
Ky periodizim vlen pr feudalizmin e Evrops perndimore dhe qndrore, ndersa t sllavt feudalizmi
paraqitet m von dhe qndron m gjat. Feudalizmi i hershm t sllavt paraqitet n fund t shek.
VIII dhe n fillim t shek. IX (n perjashtim t Karantins-Sllovenis s sotme) dhe zgjat deri n fund
t shek XII, ndersa feudalizmi i vonshm fillon nga fillimi i shek. XVII dhe qndron deri n gjysmn e
shek. XIX.
45.Cilat ishin karakteristikat themelore te feudalizmit?
Sipas vendeve dallojm feudalizmin e Evrops perndimore dhe qndrore, feudalizmin e vendeve
slave, feudalizmin arab, feudalizmin bizantin e m von edhe feudalizmin osman.
1.) N feudalizm bujqsia ishte dega kryeore e ekonomis
2). Gjat tr feudalizmit dominonte ekonomia natyrale.
3).Feudalizmi ishte sistemshoqroro-ekonomik dhe politik i pabarazive sociale dhe juridike.
4). Shoqeria feudale perbehet prej dy klasave themelore prej feudalve dhe bujkroberve.
5).N shoqrin feudale kisha ishte faktor shum i rendsishm shoqror dhe politik.
6). Si pasoje e eksploatimit ne feudalizm ndodhnin trazira dhe tronditje te medha shoqerore.
7). Ne feudalizm per nje kohe te gjate qendrojne relikte e shoqerise klano fisnore.
8). Sa i perket zhvillimit te artit dhe shkences dhe filozofise paraqet nje periudhe te erret dhe nje
stagnim te dukshem.

54. Si lindi shteti I Frances ?

Historia e Francs mund t thuhet s filloi me kontraten e Verdenit t vitit 843, me t ciln, pas shum
konflikteve t rrepta pr pushtet ndrmjet pasardhsve t Karlit t Madh, shteti i Frankeve definitivisht
u nda n disa shtete. Nga pjesa perndimore u krijua Franca, n t ciln fliteshin disa gjuh, n fillim
gjermanishja e latinishtja (gjuha romane) e m von edhe frengjishtja me dy dialekte (verior dhe
jugor). N Franc kan sunduar dinastia e Karolingve, Kapetve dhe dinastia Valoa.

55. Si behej ndarja shtresore ne France ?

1)shtresa klerikale (fisnikria kishtare),
2)shtresa e dyt (fisnikria laike),
3)shtresa e tret (njerzit e lire) dhe
4)bujkrobrit.

56.Cili mbret francez e identifikonte veten me shtetin ?

Luigjit XIV absolutizmi i pushtetit mbretror e arriti kulmin e zhvillimit. Kjo m s miri shprehet me
thnien e tij t njohur Shteti jam un .
56.E drejta mbreterore ne France flisni per te ?
Feudalet e mdhenje nxirrnin akte normative te quajtura karta (ose diploma) me te cilet individet ose
grupeve te caktuara madje edhe qyteteve u a njihnin disa privilegje.
Me forcimin e pushtetit qendror mbretrit filluan ti nxirrnin akte juridike te quajtura Ordonansa me te
cilat kryesisht i rregullonin mardhenjet ndermjet fisnikrise dhe qyteteve ose ndryshonin zakonet
juridike te vjetruara.

57. Flisni per Qytet-Shtetet ne Feudalizem si dhe ku u krijuan per here te pare?
N feudalizmin e zhvilluar e m pak n at t vonshm paraqiten qytetet e pavarura-shtete. N
feudalizmin e hershm n Evrop nuk ekzistonin qytetet si qendra t mdha t banimit. Si rezultat i
zhvillimit t zejtaris dhe ndarjes s saj nga bujqsia n Evropn perndimore dhe qendrore gjat
shekujve X-XI filluan t krijohen qytetet.
Qytetet mesjetare s pari u krijuan n Itali (shek. IX), psh. Venediku, Gjenova, Napoli, etj., dhe n
Francn jugore psh. Marsej, Arl, Narbon, etj. Gjat shekujve X-XI qytetet krijohen edhe n Francn
veriore, Holand, Angli, Gjermani, etj.

58. Rregullimi shteteror i Qytet-Shteteve ne feudalizem ?

Qytet-shtetet n Evrop, n periudhn e feudalizmit, pr nga forma e pushtetit shtetror kan qn
republika aristokrate feudale dhe kishin nj organizim t ngjashm shtetror, ndons aty ktu kishte
qytete me nje trajte monarkike te pushtetit.

60. Cilat ishin burimet e se drejtes kanonike ?

1) burime themelore ose te prgjithshme dhe
2) burime te veqanta
Burimet themelore ose t prgjithshme t s drejts kanonike jan:
1)Shkrimi i shnjt,
2)Tradita apostolike dhe kishtare,

3)Legjislacioni kishtar dhe

4)E drejta zakonore.

61.Cilat ishin burimet e vecanta te se drejtes kanonike te kishes Katolike si dhe saj Ortodokse ?
1) Burime te veanta te se drejtes kanonike te kishes romako katolike jane:
Vendimet e kuvendeve te pergjithshem kishtare te kishes katolike ( e per krahina vendimet e
kuvendeve krahinore kishtare) ndersa si burim plotsues i te drejtes kanonike pjesrisht sherben edhe
e drejta romake
2) Burime te veanta te se drejtes kanonike te kishes Ortodokse jane
1)Vendimet e patrikve te pergjithshem te Konstatinopojes (Stambollit), 2)Vendimet e prgjithshme
(boterore) te kishes dhe 3)nomokanonet

79.Karakteristikat e rregullimi shteteror ne shtete liberale ?

Gjith etapn e kapitalizmit e prshkojn dy trajta themelore t qeverisjes: monarkit dhe republikat.
Prve trajts s monarkis absolute, me von lindin edhe dy trajta; monarkia kushtetuese dhe
parlamentare.
Trajtn e monarkis kushtetuese kryesisht e kan prjetuar Franca n faza t caktuara pas revolucionit
borgjez dhe Anglia e edhe ndonj nga vendet Evropiane. Trajtn republikane e gjejm poashtu n filet
e liberalizmit borgjez.
Trajta republikane dallohet me dy tipe themelore; republikn parlamentare dhe republikn
presidenciale.
Gjat historis dallohen dy trajta themelore t shteteve, shtetet unitare dhe t prbra.
Shtetet unitare jan ato shtete n prbrjen e t cilave nuk figurojn njsi federale apo njsi tjera
shtetrore si njsi bashkpjesmarrse n krijimin e shtetit dhe t strukturs s tij.
Shtetet e prbra paraqesin nj trajt m t komplikuar n rregullimin e tyre shtetror.
Kto shtete mund t jen konfederatave dhe federative. Kto shtete, qoft ato t modelit konfederal
apo federal, kryesisht i takojn trajts republikane t pushtetit.
Startin e tyre t pare e gjejm me Unionin e Utrehtit n Holand. Prve SHBA-ve, shtete tipike
federale sot jan edhe Germania, Austria, Zvicra,Brazili, etj. Nga 188 vende q jan n Kombet e
Bashkuara, shumica e ktyre vendeve jan me rregullim shoqror borgjez. Nga kjo 114 vende jan me
trajt republikane, 43 me trajt monarkike dhe disa tjera gjenden n fazn e tranzicionit. Nga tipi i
monarkive t theksuara shumica prej tyre jan monarki kushtetuese parlamentare, ndrsa shteti i
Omanit-si sulltanat sht monarki absolute.

80.Parimet krysore qe mbeteten shtetet Liberale ?

Prve parimit moto-mbi lirin dhe barazin e njeriut, dallojm edhe parimet tjera, parimi i sovranitetit,
kushtetutshmris, parlamentarizmit, shumpartishmris, ndarjs s pushtetit, etj.

81.Numro se paku tri Karakteristika t se drejtes liberale dhe bashkohse ?

E drejta per disponimin e lire dhe te pakufishem me pronen private dhe qarkullimin e saj
E drejta qe nga faza e fillimit e deri ne ditet e sotme ka pasur nje dinamike te jashtzakonisht te larte
te zhvillimit.
Parimi mbi barazine e njeriut dhe qytetarit para ligjit shpreh qasjen fundamentale lidhur me
personalitetin kryesor perberes te shoqerise njeriun.
82.Cilat jane deget kryesore te se drejtes Liberale ?

Ne shoqerine liberale deget kryesore te se drejtes jane:

a) E drejta Civile
b) E drejta Penale
c) E drejta administrative
d) E drejta nderkombtare publike
e) E drejta nderkombtare private
Te cilat do te karakterizohen me nje zhvillim te theksuar.

83. Cili ishte shteti me rendesishem Borgjez ?

Njra ndr shtetet m t rendsishme t liberalizmit borgjez, por edhe t periudhave m t vonshme
t shoqris borgjeze sht Anglia.

84.Flisni per te Drejten ne Angli?

Edhe e drejta n Angleze sikur edhe sistemet tjera t s drejts n vendet kapitaliste q n qasjet e
para t saj do t parasheh barazin qytetare para ligjit. Shnjzat e para dalluese dhe q do t bjn
q e drejta angleze t jet kultivuese dhe ndrtuese e nj kulture vetanake juridike burojn nga fakti i
prcaktimit t saj q t jet bartse e tradits juridike gjermane dhe bashk me kt rezistuese e
recipimit t s drejts romake, prderisa evropa kontinentale do t vazhdoj me recipimin e ksaj t
drejte
85.Flisni per SHBA-te ?
Prderis shumica e vendeve evropiane dhe botrore kishin kaluar n rrug t gjat t zhvillimit duke
prjetuar edhe faza t mhershme t zhvillimit t tyre, mbi baz t t cilave kishin arritur t prsosnin
mekanizmat e tyre shtetroro-juridike, SHBA-t formohen si shtet n vete pa i prjetuar si subjekt i
pavarur ato periudha. SHBA-t specifitetin tjetr esencial t tyre e shprehin edhe sipas faktit s si shtet
n vete formohen permes shkputjes nga fuqit koloniale t kohs, prmes nj procesi t gjat e t
vshtir deri n prgjakjen finale me fuqit kryesore koloniale Anglin. SHBA-t formohen nga nj
substrat tpr heterogjen i popullsis, e cila kishte ardhur n kontinentin e ri nga shum vende t
Evrops. Shteti Amerikan si Republik demokratike borgjeze me tri pushtetsin e ndar prmes
kushtetuts, krijohet dhe prsoset si model poashtu tpr specifik n vete. SHBA-t fitojn pavarsin
e tyre n fund t shek. XVIII, n kohn kur bht prmbysja e sistemit feudal, pr t filluar ktu edhe
rrugtimin e tyre shtetror q n startin e fazes s par. SHBA-t kalojn n tri faza t zhvillimit: Faza e
pare fillon n fund t shek. XVIII, nga viti 1776 (pavarsia e Ameriks) dhe zgjat deri n luftn

secesioniste civile Amerikane, prkatsisht fundin e saj 1886, e q me karakteristikat q prmban n

vete prputht trsisht me gjith elementet e kapitalizmit liberal. Faza e dyt fillon nga fundi i lufts
secesioniste amerikane dhe vazhdon deri n fundin e lufts s par botrore. Kt faze e karakterizon
konsolidimi i prgjithshm i brendshm i SHBA-ve rritja e fuqis s saj ekonomike dhe politike dhe pr
dekadat e para konservimi i saj i brendshm brenda kontinentit, sipas doktrines s Monros q moto
krysore kishte sintagmen Amerika Amerikaneve. Faza e tret do t zgjas sot e ksaj dite me nnfazat
e veta t zhvillimit nga fundi i lufts s pare botrore e deri n fundin e lufts s dyt botrore dhe nga
fundi i ksaj lufte e deri m sot prshkohet me zhvillimin kulminant t SHBA-ve si fuqi politike
ekonomike e ushtarake botrore.
87.Flisni per Karakteristikat e Jetes politike ne SHBA ?
Deri n gjysmn e shek. XIX, n SHBA veprojn Partia e Republikanve demokrat q ishte themeluar
n vitin 1792 nga Tomas Xhefersoni, e cila m von do t evuloj n Partin demokratike amerikane
dhe Partia Federaliste amerikane q ishte themeluar nga Xhorxh Uashingtoni, po ashtu menjher pas
fitimit t pavarsis. Organi m i lart i partive politike sht konventa e parties e cila tubohet do 4
vjet, ku mbahen edhe proceset zgjedhore brenda partis. N vitin 1870 me amandamentet e posame
n Kushtetuten amerikane u hoq skllavria dhe u sigurua e drejta e votes pr t gjith qytetart,
pavarsisht racn, ngjyrn apo gjendjen e mparshme t sherbimit t dtyruar. Megjithate, barazia e
plot pr gjith qytetart nuk ishte arritur gjer n vitin 1920 kur u miratua amandamenti i 19-t me t
ciln e drejta e votes garantohet edhe pr grate. Finalisht t gjith qytetart amerikan, pavarsisht
racn, gjinin, fitojn t drejtn e votes nga mosha 18 vjeare. Kjo e drejt sht parapar me
amandamentin 26 t miratuar nga ana e Kongresit amerikan n vitin 1971.

88. Cfar dini per Kongresin Amerikan ?

Prbhet prej dy dhomave: Senatit dhe dhoms s prfaqsuesve. Dhomn e
prfaqsuesve e prbjn deputetet (kongresment) e zgjedhur n njsit federale sipas
numrit t elektorve, pavarsisht ngas numri i shteteve antare. Ndrsa senati prbhet
nga dy prfaqsues t secilit shtet. Pr t dy dhomat zgjedhjet bhen n do t dytin vit dhe me
mandat prej 6 vitesh, n mnyr q gjithmon pas nj procesi zgjedhor t mbesin 2/3 e antarve
t kongresit, (senatorve dhe prfaqsuesve). Mosha pr antart e dhoms prfaqsuese sht mbi
25 vjet, kurse pr senatort mbi 30 vjet. Me dhomn prfaqsuese udhheq kryetari i dhoms q
zgjedhet nga partia q ka shumicn n kongres, ndrsa senati udhhiqet nga zvendespresidenti i
SHBA-ve. Kongresi Amerikan aktualisht ka 435 kongresmen n dhomn e kongresit dhe 100 senator
n Senat. Kongresi amerikan veprimtarin e tij e shpreh prmes 4 formave: Ligjet, Rezolutat e
prbashkta, Rezoluta pajtimdhnse dhe Rezolut e thjesht. Kongresi miraton amandamentet n
kushtetutn amerikane n baz t votimit t 2/3 t t dy dhomave. Ka 16 komitete (komisione).