TOLSTOJ PR MUHAMMEDIN

(salallahu alejhi ves-sel-lem)

(Libri q nj koh t gjat qndroi i fshehur)

LAV NIKOLLAEVI TOLSTOJ

Titulli n gjuhn boshnjake:

Tolstoj o MUHAMMEDU
(sal-Allahu alejhi ves-selem)

Shqiproi:
Behxhet Jashari

www.dielli.net

SHKRIMET E POETIT RUS PR MUHAMMEDIN SALALLAHU ALEJHIVESSEL-LEM

Muhammedi asnjher nuk u pajtua me botkuptimet

krishtere. Pr te njeriu nuk ka mundur t jet Zot, e as vet nuk u
barazua me Allahun. Pr myslimant nuk ekziston Zot tjetr
prve Allahut, ndrsa Muhammedi sht i Drguari i Tij. N te
asgj nuk ka enigmatike dhe t fshehur
(Lav Nikollaevi Tolstoj)

www.dielli.net

Parathnia e botimit n gjuhn boshnjake

VEPRAT LETRARE T LAV NIKOLLAEVI TOLSTOJIT

Lav Nikollaevi Tolstoji sht lindur n vitin 1828 n Jasna Pojana. Krijimtarin e tij
letrare e filloi jasht shoqatave letrare dhe revistave t redaksive. Vepra e tij e par
voluminoze - trilogjia Fmijria, Vegjlia dhe Rinia (1851-1856) e zgjoi interesin e
kritikve letrar dhe t qarqeve t gjera t lexuesve. N kt trilogji, Tolstoi, prmes
perceptimit t tij t vlerave morale dhe shpirtrore, sht orvatur q ta njoh botn n
vete dhe jasht vetes. Duke prcjell dialektikn e shpirtit t fisnikut t ri rus,
shkrimtari gjurmon pas prgjigjeve n pyetjet e komplikuara morale dhe sociale.
Tolstoi, me prejardhje nga familja e kontit dhe aristokratve, kohn m t madhe e
kalonte ndrmjet njerzve t rndomt dhe fshatarve t Jasnoj Poljans. Ai n mesin e
ksaj shoqrie merrej me punt arsimore ose duke shkruar artikuj dhe diskutime ku
kritikonte renditjen aktuale shoqrore, si dhe rendin t cilit edhe vet ai i takonte.
Rilindjen e domosdoshme t shoqris ruse, poeti Tolstoj, e shihte n prsosjen morale
dhe n moskundrshtimin ndaj t keqes me dhun.
Q me veprat e para t tij, Tolstoj nxit reagimet e ndryshme n planin estetik, ideor dhe
n at moral. Sulmeve dhe akuzave t shumta q vinin nga kritikt letrar, nga filozoft
e regjimit dhe nga mbrojtsit e rendit t athershm shoqror, e t cilt as pr s afrmi
nuk ishin t nivelit intelektual t Tolstoit, poeti (Tolstoi) iu prgjigjej prmes forcs s
veprave t tij t reja dhe mjaft domethnse. N vitin 1855 nga botimi doli cikli i
novels Tregimet e Sevastopoljit. Po ashtu edhe n kt vepr autori parashtron nj
numr t madh t pyetjeve moralo-etike, veanrisht drejtuar oficerve dhe ushtarve
rus t lufts s Krimes. M von u botuan Sonata e Krajcerit dhe Pas vallzimit. N
Sonata e Krajcerit autori u orvat t hyj n psikologjin e artit, ndrsa n veprn Pas
vallzimit paraqet varfrin dhe krizn morale t qarqeve t larta.
Duke gjurmuar vazhdimisht pr ta njohur botn dhe kuptimin e jets njerzore, n
novelat Tre vdekje dhe Vdekja e Ivan Iliit, Tolstoi i sjell para fytyrs s vdekjes
prfaqsuesit e shtresave t ndryshme sociale. T menduarit e tyre pr vdekjen i prcjell
dilema e autorit: vall, a sht vdekja me t vrtet fundi i ekzistimit t njeriut.
Pas nj varg novelash dhe veprash historike t cilat kishin nj jehon t gjer n
realitetin rus t asaj kohe, nga botimi doli edhe vepra m e popullarizuar e Tolstoit,
Lufta dhe Paqa. N t vrtet romanin n fjal Tolstoi e shkroi gjat periudhs kohore
1864-1869. N kt roman ndryshohen panoramat mbreslnse t betejave t mdha
(Austerlic dhe Borodino) dhe prshkrimet e salloneve t aristokratve rus, portretet e
Kutuzovit dhe Napoleonit, Bolkonskit dhe Bezuhovit, kapiten Tushinit dhe fshatarit
Karatajev. Jetn e tyre Tolstoi e paraqet n luft dhe n qetsin e paqes. Fati i heronjve
t romanit grshetohet n at mnyr sa q aristokratt, ashtu si edhe njerzit e
rndomt, shndrrohen vetm n pion t vorbulls s historis. Autori orvatet q t hyj
n jetn e do heroi dhe njkohsisht t ofroj nj prshkrim t besueshm historik t t
gjitha ndodhive m t rndsishme. Po ashtu edhe n kt roman Tolsoi radhitet n ann
e njeriut t rndomt, t moralshm dhe guximtar. Me rastin e invazionit ndaj Rusis,
Napoleoni nuk humbi pr shkak t gjenialitetit t mbretit dhe gjeneralve t tij, por duke
iu falnderuar virtyteve heroike t ushtarit t rndomt rus.
Lufta dhe Paqa sht nj roman me nj struktur m t ndrlikuar: roman historik dhe
kronik familjare, roman filozofik dhe roman psikologjik, roman - epope dhe roman dram. Sipas mendimit t shum shkrimtarve dhe analistve letrar, romani Lufta dhe
Paqa sht romani m domethns q sht shkruar ndonjher.

www.dielli.net

Romani Ana Karenjina (1873-1877) sht kronik familjare me nj analiz t thell

psikologjike t jets bashkshortore dhe familjare. Ky roman sht kronik e dashuris
tragjike: T gjitha familjet e lumtura jan t lumtura n t njjtn mnyr, ndrsa do
familje fatkeqe, sht fatkeqe n mnyrn e vet. Ana Karenjina nuk e gjeti fatin e saj
me burrin q kishte, gjegjsisht me nj personalitet t lart ushtarak t qeveris
mbretrore ruse, e as me oficerin e ri t gards mbretrore q quhej Vronski. Ajo, edhe
pse e kritikuar nga burri, farefisi, miqt dhe rrethi ku jetoi, u largua nga familja, madje
edhe nga i biri i saj. Mirpo, ather kur t dashuruarit Ana dhe Vronski i tejkaluan
kanonet bashkshortore dhe normat e verifikuara jetsore, e kuptuan se lidhjet fizike
dashurore nuk jan t mjaftueshme pr nj fat t plot bashkshortor. Madje, as vet Lav
Tolstoi n jetn e tij private nuk mundi ta gjej at shkop magjik t fatit dhe t
harmonis bashkshortore: kshtu pra, nj nat t ftoht vjeshte, ajo (Ana
Karenjina/B.J./ u largua nga shtpia e saj dhe jetn e prfundoi n nj stacion
hekurudhor n vendbanimin e vogl t quajtur Ostapov.
Subjekti i romanit t Tolstoit, t titulluar Ringjallja (1889-1899), bashkon motivet dhe
temat e raporteve ndrmjet zotriut dhe shrbtorit, rnies morale dhe mundsis s
faljes, pushtetit dhe burokracis n nj an, dhe t popullit t rndomt n ann tjetr, si
dhe ndrmjet kishs krishtere dhe pendimit aristokrat.
Tolsoti shkroi disa drama. N dramn e titulluar Mbretria e errsirs ofron nj sken t
fshatit rus, ndrsa n pjesn dramatike kufoma e gjall e vulos jetn parazitare t
qarqeve m t larta.
Veprat e Tolstoit kishin nj ndikim t madh n mbar letrsin evropiane. Sipas
domethnies s veprave letrare t tij, sipas personazhit moral dhe fatit jetsor, Tolstoi
sht dukuri e jashtzakonshme n letrsin evropiane dhe at botrore. Veprat e tij;
Lufta dhe Paqa, Ana Karenjina, Ringjallja, Polikushka, Haxhi Murati, etj., jan
prkthyer n njqind e tet gjuh t ndryshme botrore dhe jan botuar n m shum se
220 milion ekzemplar. Sipas veprave t Tolstoit jan incizuar nj numr i madh i
filmave. Numri m i madh i tyre sht adoptuar pr teatr, televizion dhe radio. Pa
dyshim, Lav Nikollaevi Tolstoi me opusin e tij t gjer letrar e intelektual ushtroi nj
ndikim t madh n qarqet intelektuale t kohs s tij, ndr ta edhe n figurn historike t
Mahatma Gandit. Kritiku letrar francez Lirondel tha se do t ishte e pamundur t
numrohen t gjitha virtytet pozitive t parashtruara n romanet Lufta dhe Paqa, Ana
Karenjina, dhe Haxhi Murati, ndrsa Anatol Frans pranon duke thn: N t paraqiturit
e karaktereve dhe shtigjeve t imta t shpirtit njerzor, Tolstoi sht msuesi i t gjith
neve.
N ka qndron fuqia e veprave t Tolstoit? Prej nga ajo trheqje universale dhe ai
aktualitet i pakaprcyeshm letrar t veprave t tij? Duke shkruar pr Rusin e kohs s
tij, Tolstoi shkroi pr botn. Koordinatat kohore t shekullit XIX n veprat e tij i kalojn
kufijt deri n bashkkohsi. do her dhe do kund do t ekzistojn familje relativisht
t gzuara dhe t pagzuara, ashtu si edhe te Ana Karenjna. do her do t ekzistojn
njerz guximtar dhe t drejt si Haxhi Murati. Matoshi shkruan: Rusi i fuqishm bots i
dha dy epope: epopen e lufts, t lufts s prgjakshme n fushbetej (Lufta dhe
Paqa) dhe luftn e qet q quhet kurorzim bashkkohor. N veprn Ringjallja ai n
mnyr t guximshme dhe t qart ofron nj fotografi pr gjendjen degraduese t kishs
krishtere (ortodokse), skizmatike, si dhe pr rnien morale dhe shpagimin moral.
Tolstoi kishte shkruar: Sikur t m urdhronte ndonjri q t shkruaj nj roman ku do
t duhej t argumentoj se qndrimet e mia ndaj bots, shtjeve shoqrore, moralit dhe
fes jan t drejta, ather romanit t atill nuk do ti kushtoja as dy or pun. Mirpo, po
qe se e di se at q do ta shkruaj do ta lexojn njerzit pas njzet viteve, e q sot jan
fmij, e t cilt do tiu besojn fjalve t mia, madje edhe do t qajn duke e lexuar ose

www.dielli.net

do t qeshen e kshtu do ta dashurojn jetn, ather n kt rast romanit t ktill un

do tia kushtoja tr jetn dhe forcn time.
Sot sht e qart se nj gj t ktill Lav Tolstoi e ka arrit, edhe at jo vetm tek
lexuesit q n kohn e tij ishin fmij, por edhe tek gjeneratat e m vonshme, madje 150
vite pas tij. Fjala e tij edhe sot e ksaj dite e prshkon lexuesin me ndjenjat e vrteta,
ashtu sikur t ishte autori n vet brendin e jets t ciln e paraqet, sikur t ishte pjestar
i ndodhive t cilat i prshkruan.
Veprat e para t Tolstoit Tregimet e Sevastopoljit dhe Haxhi Murat jan t
inspiruara gjat prjetimeve n shrbimin ushtarak, kur ather si oficer i ri u drgua n
Kavkaz pr qllime luftarake kundr gorshtakve t guximshm dhe kryengrits. N
kt koh mjaft mir e njohu mentalitetin, moralin dhe fen e atyre njerzve, fisnik dhe
dinjitoz. Autori yn Tolstoi, duke e ndjekur filozofin e moskundrshtimit t s keqes
me dhun, n mnyr t ndershme dhe t guximshme tregon se si bashkkombsit e tij
prmes nj force t madhe ushtarake dhe me egrsin e ashpr jonjerzore, shkatrrojn
fshatrat eene, i dbojn dhe i mbytin njerzit e pafajshm, rrnojn dhe djegin xhamit
e tyre, e q ndotnin burimet e pastra malore. Shkrimtari dhe moralisti i madh, mblodhi
fuqi morale dhe guxim t paprshkruar human pr t knduar dhe lavdruar dinjitetin
dhe vendosmrin e rezistencs eene, ta gjykoj mbretin Nikollaj pr vrsuljen e tij
ndaj jets dhe dinjitetit t nj populli.
Pr Tolstoin nuk ishte me rndsi se kush n luft ishte rus, kush een ose kozak. Ai
sht i preokupuar me personalitetin moral t heronjve t tij, me t vrtetn dhe me
besimin si kritere m t larta t jets: Heroi i tregimit tim sht ai t cilin un e
dashuroj me shpirtin tim, ai pr t cilin jam orvatur ta paraqes n bukurin e tij - ajo
sht e vrteta.
Raportin ndaj t vrtets dhe fes, autori e krkoi dhe e sprovoi s pari ne veten e tij e
m pas edhe n personazhet e veprave t tij, n t cilat do her parashtron pyetje pr
moralin, drejtsin, t vrtetn dhe fen, pr t mirn dhe t keqen, jetn dhe vdekjen,
pr shtjet e raporteve ndrmjet individve dhe bashksis, etj. Assesi nuk mund ta
ndajm Tolstoin si gjeni letrar nga fizionomia morale e Tolstoit si njeri i cili e urrente t
keqen, dhunn dhe shtypjen e popujve. Kur n vitin 1914 filloi konflikti i prgjakshm
ndrmjet popujve evropian, Romen Rollani, po ashtu nj shkrimtar me renome i kohs
s tij, kishte shkruar: N mbar Evropn, tanim pas vdekjes s Tolstoit, nuk ekziston
asnj autoritet i lart moral. Shpeshher parashtroj pyetje se, vall, a thua sikur t ishte
gjall shkrimtari dhe mendimtari i madh nga Jasna Poljana do t mund ta ndalonte kt
gjakderdhje.
Konti i quajtur Lav Nikollaevi e ndjeu veten m afr muzhiks ruse se sa me pasanikt:
ai me fshatart lvronte tokn dhe dhuronte pasuri. Ai ka mundur t jet pasaniku m i
madh i kohs s tij, madje edhe u largua nga e drejta e autorit n dobi t t varfrve,
ashtu si ekziston edhe n nj hadith:
O Allahu im, m ringjall me t varfrit, ma merr shpirtin me t varfrit dhe m bashko
me ata!
Pothujase askush (nga poett jomysliman/B.J.), n mnyr t kulluar dhe t ndershme
nuk gjurmoi pas dobsive njerzore, madje edhe pas atyre personale, ashtu si bri
Tolstoi. Askush si ai nuk u ngrit n mnyr guximtare kundr degradimit moral dhe
shpirtror t mbuluar me plhurn e qytetrimit. At e bri vetm poeti dhe romansieri i
njohur Lav Tolstoi. Vetm ai pati guximin q n Ditart dhe n letrat e tij t parashtroj
pyetjen e shenjtris s kishs e cila e bekonte ushtrin dhe e ndihmonte at me para. Me
kt Kisha ishte larguar nga roli i saj hyjnor, ndrsa agjentt ne Sankt Petersburg e
kishin masakruar romanin e tij Ringjallja, duke i mnjanuar tr kapitujt. N letrn e
drguar Sinodit t shenjt, t cilin e kishte eskomunikuar si t pa fe, Tolstoi thot: ...
kam filluar me at q e kam dashuruar kishn m shum se paqen time; pastaj m shum
5

www.dielli.net

e kam dashuruar krishterimin se sa kishn, tani m shum e dashuroj t vrtetn se gjith

botn.
sht e natyrshme q nj mendimtar i veprave t ktilla t ket ndikim t madh edhe n
sferat tjera t jets, veanrisht n moral dhe n religjion. N krkim t prgjigjes pr
shtjen e moralit dhe mkatit: A kam br un mkat n raport ndaj t tjerve, ose t
tjert a gabuan ndaj meje!?..., a jam un moralisht i drejt ndaj shenjtrive, ndaj fes
dhe ndaj Zotit?, Tolstoi tr jetn synonte drejt prsosmris s moralit t tij personal.
N kt rrug ai nuk e kurseu as veten, e as t tjert, madje as ata q konsideroheshin si
t paprekur.
N karakterizimin e vlerave morale t personaliteteve, n veprat e tij Lav Tolstoi prdori
psikologjin komplekse. Njeriu njkohsisht mund t jet edhe shenjtor edhe kriminel,
filozof dhe idiot, dhunues dhe qenie e dobt. Kshtu pra, n profilizimin e fytyrs
morale t mbretit Nikollaj Tolstoit, nnvizon se si mbreti vazhdimisht synon t tregohet
si sundues i urt dhe i drejt, jo rrallher flet pr drejtsin dhe fisnikrin e tij, jeton
nga lvdatat e t nnshtruarve, ndrsa n urdhrat, veprat dhe sjelljet e tij qart
manifestohen despotizmi dhe hipokrizia. Nikollai (mbreti rus) edhe n fe nuk sht i
sinqert. N ann tjetr sht Haxhi Murati pr t cilin liria dhe drejtsia jan t shenjta,
ndrsa feja kuptim i jets dhe i vdekjes. Kshtu pra n skenn e betejs s fundit t
Haxhi Muratit, n nj akord derdhen vargjet e kngs popullore pr Hamzan, zri i
bilbilit dhe zri i minares. N shikimin ideor dhe moral, shkrimtari dhe romansieri sht
n ann e atyre q jan t gatshm t japin jetn n mbrojtje t principeve morale dhe t
shenjtrive t tyre.
Heronjt n veprat e Tolstoit nuk jetojn vetm n sfern e raporteve shoqrore. Pr at
n rend t par njeriu sht nj subjekt moral. Prandaj, rreth fatit t heronjve t tij
doher grshetohen pyetjet etike, si jan: egoizmi dhe altruizmi, individi dhe
bashksia, e keqja dhe e mira, feja dhe ndjenja, dilema e ndjenjs n konflikt me
interesat personale dhe ndjenja e drejtsis, konflikti i shpirtit dhe i trupit, etj.
Prof. Dr. Ilijas Tanovi

www.dielli.net

Duhet t dihet

Pr tekstet e shkruara t Lav Tolstoit q kan t bjn me hadithet e t Drguarit

Muhammed s.a.v.s., tanim nj koh t gjat dihet ndr qarqet e botuesve, mirpo ktu
sht fjala pr nj vepr t fshehur e cila nuk mundi t publikohet para lexuesve. N t
vrtet interesimi i Lav Tolstoit pr fjalt e Muhammedit s.a.v.s., si dhe pr tubimin dhe
publikimin e tyre para popullit rus, ishin me rndsi mjaft t madhe. Ai dshiroi q kto
tia paraqes audiotoriumit fetar e kulturor rus.
Nga libri Hadithet e Muhammedit alejhisselam t dijetarit indian Abdullah esSuhreverdiut, Tolstoi prpiloi nj prmbledhje m t vogl t haditheve pr publikimin e
s cils nevojitej nj pun mjaft serioze. Duke patur parasysh faktin se Tolstoi bri
vetm przgjedhjen e disa haditheve t t Drguarit a.s. dhe i publikoi n emr t tij,
kemi menduar se do t jet m mir t bjm nj projekt n t cilin do t hyj prmbajtja
ekzistuese s bashku me elementet t cilat e zbukurojn kt vepr. Kshtu ne kemi
vendosur se n veprn q gjendet para jush t sjellim edhe disa kapituj me
korrespodencn e Tolstoit q i dedikohet islamit, si dhe n prjetimet n lidhje me te.
Jan br hulumtime serioze q t arrihet deri t dokumentet e publikuara ktu.
Dokumentet jan gjetur, dhe pr ju lexues t dashur ua ofrojm n mnyr origjinale, t
cilat jan shtypur n fund t ktij edicioni.
Prmbledhjen e haditheve t Muhammedit s.a.v.s. q e bri Tolstoi, vetvetiu at koh n
Rusin cariste paraqiste nj ndodhi t veant. Prandaj edhe ne pr at jemi plotsisht t
vetdijshm. Vizioni i Tolstoit prmes ksaj prmbledhje t haditheve mund t jet nj
ndihm serioze n zgjerimin e horizonteve njerzore. Mirpo, m e rndsishme nga t
gjitha sht ajo q nj njeri i jashtzakonshm, ashtu si ishte Tolstoi, e prgatiti kt
prmbledhje t haditheve, sado e vogl t jet ajo, me qllim q t njjtn tua ofroj
bashkkombsve t tij, e prmes t njjts t shpreh animin e tij kah islami.
Qllimi yn sht q ti sjellim dokumentet, informatat dhe burimet, duke e mnjanuar
perden e fshehtsis nga gjrat t cilat ekzistojn dhe pr t cilat jemi t bindur se jan t
vrteta. Fjalt e Tolstoit: Sikur njeriu t kishte t drejt t zgjedh, ather do ortodoks
i menur dhe do njeri, pa kurrfar dyshimi ndaj islamit do ta pranonte vetm Allahun
dhe t Drguarin e Tij, jan t vlefshme po aq edhe sa i tr libri i informatave.
Njerzit duhet ti din t gjitha ndryshimet n kulturn e besimit t ktij poeti t
famshm, si dhe dilemat t cilat e prcolln kt ndryshim.
Rasih Jllmaz

www.dielli.net

PARATHNIA
Feja e Tolstoit
Broshura e poetit t famshm botror Lav Tolstoit, e titulluar Muhammed, posedon nj
varg specifikash. S pari sht ajo q vepra n fjal sht shkruar n Rusin krishtere,
edhe at gjat periudhs s shtypjes, gjegjsisht n vitin 1909. Pra, prmbledhjen e
haditheve e bri njri nga poett m t njohur t Rusis dhe t bots, Lav Nikollaevi
Tolstoi. Kt njeri t pasur e njohim prmes orvatjeve t tij pr t arritur deri te bindjet
stabile dhe t drejta fetare. Pr dallim nga disa t tjer, Tolstoi nuk ishte ai q bnte
ndarje shoviniste fetare. Animi kah e drejta dhe mosdhnia e rndsis vlerave t ksaj
bote, ate e afroi te e vrteta fetare.
Mendojm se kjo vepr, t ciln Lav Tolstoi e bri nga ndjenjat mahnitse ndaj
Muhammedit alejhisselam dhe fes islame, nuk do ta befasoj asnjrin, veanrisht
lexuesin turk...
Kt vepr Tolstoi e publikoi gjat periudhs s Mbretris ruse n vitin 1909, edhe at
s bashku me disa vepra t tjera. Me kt vepr Tolstoi e njoftoi lexuesin rus me
hadithet e Muhammedit alejhisselam. Me dshir mund t themi se prmes veprave t
ktilla ai ndikoi n mendimin dhe edukimin fetar rus. Tolstoi konsiderohej besimtar n
Rusin e asaj kohe. Ate e shihnin si ithtar t Muhammedit s.a.v.s. dhe t ideve t tij t
cilat mbshteteshin n fuqin Hyjnore, gj e cila e zmadhoi ndikimin e librave t tij.
Prderisa n periudhn e Bashkimit t Republikave Sovjetike Socialiste veprat e Tolstoit
vazhdimisht ribotoheshin, nga ndonj shkak t panjohur vepra Hadithet e Muhammedit
t cilt nuk gjenden n Kuran nuk sht botuar. N vitet e para t BRSS-s njerzve
prmes dhuns iu sht imponuar ateizmi, gjegjsisht letr njoftimi ateist. Pr shkak t
mospranimit t ksaj karte t identitetit, n vitin 1938 n Rusi jan ekzekutuar nj numr
i madh njerzish. N kt periudh as q sht mundur t pritet ndonj prjashtim pr
Tolstoin.
Ktu do t prmendim vetm nj shembull t censurs ateiste ruse: n vitin 1978
(shtatdhjet vite pas publikimit t par t ksaj vepre) n revistn m t lexuar dhe me
tirazh m t madh t quajtur Azerbajxhan n Republikn Azerbejxhan, pati nj orvatje
q krahas disa pjesve t ksaj broshure t Tolstoit, q planifikohej t botohet n
revistn e lartprmendur, t inkorporohet edhe letra e bashkshortes s nj gjenerali me
prejardhje turke, J. Vekilova e cila ia kishte drguar Tolstoit. Ata krkuan q n revist
t publikohet letra e J. Vekilovs e prkthyer n gjuhn azeri-turke. Shoqata pr censur
n Baku nuk lejoi botimin dhe publikimin e ksaj letre. Shkaku ishte se nj poet i madh
sikur Tolstoi, kishte shprehur mendimet e larta dhe fjal miradije pr fen islame dhe
pr Muhammedin s.a.v.s. Pr kt arsye redaktori i Azerbajxhanit kishte pritur me
publikimin, dhe pas nj koh kishte krkuar leje nga Moska. Pr fat, leja pr publikimin
e letrs erdhi nga kryeqyteti rus, e kshtu letra u gjet para lexuesve. Kshtu pra n vitin
1978 pr her t par letra u botua n shtypin azerbajxhanas, edhe at n gjuhn azeriturke dhe n at ruse.
Broshura e Tolstoit dhe letra kishin nj jehon t gjer tek lexuesit. Mirpo, nj poeti i
rndsishm si ishte Tolstoi, njeri i cili kishte respekt t madh ndaj islamit, bri nj
gabim metodologjik ather kur e zgjodhi titullin pr veprn e tij. Ne mendojm se
islami ishte nj fe e cila nuk mund t msohej n Rusi, edhe pse nuk kishte ndalesa t
hapt n Mbretrin e athershme Ruse. Pikrisht pr kt shkak themi se Tolstoi ka
br gabim metodologjik n przgjedhjen e titullit. Pas nj periudhe shtatdhjetvjeare
t Bashkimit Sovjetik, vepra e Tolstoit prsri do ta gjej lexuesin dhe me kt do t
zgjohet interesimi pr vlerat fetare. Vepra n fjal do t botohet n vitin 1990 n gjuhn
ruse. Pr fat t keq, gabimin e Tolstoit e prsriti edhe botuesi Kajibov, i cili e publikoi
8

www.dielli.net

botimin e azerbejxhanit t broshurs. Duke patur parasysh terminologjin islame, gjat

prkthimit e kishim t domosdoshme ta prmirsojm gabimin, duke e konsideruar si
teknike. Ather kur Lav Tolstoi e botoi veprn e tij, ajo e mbante titullin Hadithet e
Muhammedit t cilt nuk gjenden n Kuran. Ne menduam se ky titull nuk sht i
sakt, pasi q Kurani sht Fjal e Allahut, ndrsa Hadithi sht fjal e t Drguarit t
Tij, Muhammedit s.a.v.s. Duke marr parasysh terminologjin islame, ne vendosm q
broshura e Tolstoit t titullohet me titullin Muhammed.
Dshirojm t flasim edhe pr nj shtje. N Rusi ishte nj grua e cila e kishte pranuar
islamin. Ajo quhej Valerija Porohova. Ishte e martuar pr nj arab dhe me bashkshortin
e saj jetoi n Arabin Saudite plot njmbdhjet vjet. Gjat ksaj periudhe kohore ajo
msoi shum gjra rreth besimit islam, e kshtu kaloi n Islam. Si myslimane e
devotshme, Valerija Porohova vendosi q ta prkthej Kuranin n gjuhn ruse, gj t
ciln e realizoi me sukses. Ky prkthim iu plqeu mjaft teologve, ndrsa n media
Porohova nuk harronte q ta prmend Tolstoin dhe simpatin e tij ndaj islamit.
Ndr t tjerat, n mediat ruse ajo deklaronte se Lav Tolstoi para vdekjes e kishte pranuar
islamin dhe kishte ln nj porosi q t varroset sipas normave islamike, gjegjsisht si
mysliman. Qeveria Sovjetike nj koh t gjat ishte munduar q ta fsheh kt realitet.
Zonja Valerija Porohova ishte ajo e cila me guxim e hulumtoi kt informat e m pas
arriti q ta publikoj kt shtje. Sipas deklarats s saj, Tosltoi sht varrosur konform
rregullave islame. Vet fakti se n varrin e tij nuk ekziston kryqi si simbol i krishterimit,
flet se pr nj realitet t atill.
Pr popullin rus, e veanrisht pr intelektualt dhe shkenctart rus, Lav Tolstoi ishte
nj personalitet q gzonte fam dhe respekt. Kalimi i tij n islam n vetdijen e
shoqris ruse ka mundur t nxit simpati t fuqishme ndaj islamit si fe dhe si kultur.
Prandaj, ky realitet sht mbajtur n fshehtsi. Shteti rus nuk ka lejuar q t publikohet
se nj poet i famshm, si ishte Tolstoi, ka kaluar n islam. Ky ishte edhe shkaku se pr
far arsye broshura e tij Muhammed nj koh t gjat ka qen e fshehur nga njerzit.
Przemrsisht e falnderojm dr. Arif Arsllanin i cili me kujdes i studioji hadithet e
prmendura n kt libr, me kt edhe t gjitha ato tema q kan t bjn me islamin.
Po ashtu e falnderojm edhe pr mundin qe e ofroi n prkthimin e ktij tekste n
gjuhn turke, madje edhe ndihmoi n botimin e t njjtit n Turqi.
Prof. Dr. Telman Hurshidoglu Alijev
Vakf Tehmezoglu Halilov
Baku - Azerbajxhan

www.dielli.net

Hyrja
TOLSTOI: ROMANSIER QE ADMIROI MUHAMMEDIN
S.A.V.S

Gzim tepr i madh ishte kur kuptuam se vrtet ekziston mundsia q Tolstoi ka kaluar
nga kjo jet si mysliman. Pr kt shkak kam patur nderin dhe kam ndier nj krenari t
madhe t ofroj kontributin tim n prkthimin e ksaj vepre n gjuhn turke, vepr q
sht e ndrlidhur me personalitetin e Muhammedit s.a.v.s., e t ciln e bri nj
romansier gjeni.
N revistn franceze Match nj her kam lexuar nj reportazh rreth asaj se si
oqeanografi dhe kapiteni Zhak Kusto ka konvertuar n Islam dhe sht br mysliman.
Ather un nuk munda ta besoj kt shtje, mirpo ajo kishte qen e vrtet. Po ashtu
n vitin 1983, n t njjtn revist lexova pr Klement Torezin. Torezi ishte nj nga
personalitetet udhheqse t Partis Komuniste n Franc. Ai kishte shkruar: Njerzit
tani nuk do t kthehen kah komunizmi, por n drejtim t Qabes, kah kibleja e vrtet...
komunizmi prfundoi.... Ai s bashku me bashkshorten e tij palestineze ishte
fotografuar pr disa gazeta dhe revista franceze. Natyrisht, nuk jan vetm kto emra
eminent t cilt kaluan n islam, kishte edhe shum t tjer.
T shkojm n t kaluarn, kur bhej fjal se si jan br mysliman; princi i Prusis
Bizmarku, Gte, si dhe nj poet dhe intelektual tjetr rus i quajtur Aleksandar Pushkin,
etj. Ndr ata t cilt e pranuan islamin si fe t tyre, sht edhe ministri i shtjeve fetare
t Rusis, Vieesllav Polosin. Ky n islam konvertoi n vitin 2000, gj pr t ciln e
dinte vetm shkrimtari Alev Alatli.
Jan mjaft interesante fjalt e Polosinit t cilat haptazi i tha para mediave ruse me rastin
e kalimit t tij n islam:
Haptazi dshmoj se tanim nuk jam as prift, e as pjestar i kishs ortodokse. Tani jam
mysliman... Haptazi dshmoj se jam kthyer drejt fes s vetme t vrtet, si ithtar i fes
s vrtet, t trashgimis s lartsuar t t gjith pejgamberve q u drguan me Libr,
duke filluar prej Ibrahimit a.s.... Kam vendosur q jetn time shoqrore ta formoj sipas
besimit t drejt. Un jam br mysliman.
Sikur ministri turk i shtjeve fetare t kishte publikuar se ka kaluar n krishterizm, a
nuk do t nxiteshin polemika t gjera? Po si ka qen jehona e konvertimit t Polosinit n
Rusin fqinje, n kshtjelln e ortodoksimit? N vitin 1999 n Turqi nuk u dgjua asnj
fjal pr ata q kaluan n islam, si ishte Vieesllav Polosini (n pozitn e njjt me
ministrin e shtjeve fetare t Republiks s Turqis), ministri pr lidhje ndrmjet
organizatave fetare dhe shoqatave publike pran Patriarkans Ortodokse Ruse, ministri i
Komitetit t Lart pr mendimin e lir dhe deputet i DUME-s, prderisa pr ata nuk
shkroi Alev Alatliu. Polosini njkohsisht kishte kryer fakultetin filozofik n
Universitetin e Mosks, shkolln fetare n Zagorsk dhe Akademin Diplomatike t
ministris s punve t jashtme t federats Ruse. Pasi q e kam lexuar informatn n
librin e Alev Alatliut: Nuk sht iluminizm n gjurmt e Gogolit, por mshir, n
fillim nuk kam besuar. Kam menduar se nuk sht e mundur t mos dgjohet pr nj
ndodhi t ktill. Mirpo, pasi q hulumtova, ather kuptova se nuk kam qen n t
drejt.
Pasi q haptazi Polosini kishte publikuar se sht br mysliman, sht pyetur se ka
mendon pr rreziqet q eventualisht mund t pasojn ndaj tij. Ai u prgjigj:
T gjith ne jemi kalimtar, m hert ose m von ne do t shkojm nga kjo bot. M
mir sht q shpirtin tia dorzojm Gjykatsit t Drejt, se sa t shrbehemi me
iluzionet e njerzve!
10

www.dielli.net

Vieeslav Polosini e mori emrin Ali. N islam konvertoi edhe bashkshortja e tij. Si
sht e njohur ky sht nga intelektualt e fundit t stepave ruse q ka kaluar n islam
(?) Mendimtart dhe shkenctart si Moris Bikaj dhe Rozher Garodi islamin e prqafuan
n vitin 1978. N kohn kur Garodi kaloi n islam kemi ndier nj gzim mjaft t madh.
N t kaluarn ata ishin barts t mendimit komunist. Por, ne ende nuk e dim se kush e
ka pranuar islamin fshehurazi ose haptazi, ashtu si Tolstoi.
Tolstoi pr islamin ka folur dhe ka shkruar q n periudhn kur komunizmi si ide ishte
n kulminacionin e tij. Q t bhet nj gj e atill, sht duhur t mendohet pr shtypjen
dhe torturat eventuale q kan mundur t pasojn. Prapseprap, Tolstoi e bri nj hap t
atill. Ai veproi n kohn kur ishte n kulminacionin e njohurive t tij, ather kur nuk
varej nga asgj dhe nga askush. Askush nuk ka mundur t thot: Ai ishte i dobt, e
kishte t domosdoshme t prulet....
Duke e ditur gjith kt, Tolstoi ndrmori nj hap drejt tubimit t disa haditheve t
Muhammedit s.a.v.s. t cilat ia paraqiti popullit rus. Komunizmi, i cili sht nj ide me
themele t gabuara ose socializmi si form m e ult e komunizmit, aspak nuk ishin
trheqs pr Tolstoin. N vend q Tosltoi ti shfrytzoj t mirat materiale t sistemit n
fjal, ai u trhoq dhe u largua pr t jetuar si mysliman.
...Pr mua Islami sht m i lart se krishterimi, gj e pakrahasueshme. Sikur t
ekzistonte zgjedhje e lir, ather pa kurrfar dyshimi do njeri dhe ortodoks i menur
do ta pranonte Islamin, Nj Zot dhe t Drguarin e Tij....
Prmes ktyre fjalve, t cilat Tolstoi ia kishte shkruar n nj letr Jelena Vekilovs,
haptazi shpreh admirimin ndaj fes islame. N nj pjes tjetr t shkruar, Tolstoi
nnvizon pr besimet dhe bestytnit n religjionet tjera. Ai thekson se islami nuk ka
rn n pozitn dhe gjendjen ku jan religjionet tjera dhe se feja t ciln e shpalli
Muhammedi s.a.v.s. sht fe e fundit e shpallur dhe fe e vetme e prsosur.
Po ashtu edhe temat t cilat ekzistojn n ato hadithe t tubuara, flasin pr varfrin
dhe barazin, q do t thot se kan karakter edukativo-kshillues si pr popullin rus,
ashtu dhe pr ata q predikojn dhunn dhe mashtrimin. Me aktin e tubimit t haditheve
- t cilat Tolstoi i mblodhi n nj libr - ai dshiroi t theksoj se si islami sht sistem i
vrtet i drejtsis dhe barazis, vllazris s vrtet, ku shprehet respekti dhe dashuria
ndaj t gjith njerzve...
Pr numrin m t madh t haditheve t cilat Tolstoi i tuboi, ne jemi munduar ti
hulumtojm burimet. Hadithet - burimet e t cilave nuk kemi mundur ti gjejm - ndoshta
ekzistojn jasht prmbledhjes Kutubus-site (Gjasht prmbledhjet autentike t
haditheve). Kur flasim pr kto hadithe, do t duhet t theksojn se ekzistojn edhe disa
pohime hamendse t Tolstoit rreth disa shtjeve t pa qarta q prmenden n ato
hadithe. Ai kishte thn: ...madje edhe pak t jen, gjrat t cilat nuk pajtohen me
mendjen dhe logjikn dhe t cilat fshehin t vrtetn. Sikur t kishte patur mundsi
Tolstoi ta lexoj dhe ta kuptoj Kuranin Fisnik, e t mos kishte lexuar komente, do t
kishte se t flas pr islamin.
Ktu sht e domosdoshme ta prmendim edhe personin e katrt i cili e barti kt
prkthim n gjuhn turke. E para sht ajo q sht fituar prmes prkthimit t haditheve
nga gjuha arabe n gjuhn ruse... E dyta sht prkthimi nga gjuha klasike ruse n
gjuhn bashkkohore ruse. Prkthimi i tret sht nga gjuha ruse n gjuhn azeri-turke,
dhe prkthimi i katrt sht ai i sotmi prej gjuhs azeri-turke n gjuhn bashkkohore
turke. Nga ky shkak ishte e nevojshme t bhet n hulumtim serizo t teksteve nga
gjuht q iu prgjigjen kulturs s popujve, qoft nga letrat, qoft nga hadithet.
N fund, shpreh falnderimin tim ndaj prof. dr. Telman Alijevit dhe Shoqats Vakf
Tehmezoglu Halilov t cilt n gjuhn azeri-turke e prkthyen kt prmbledhje dhe kto
shkrime. Poashtu falnderojm edhe Rasih Jllmazin, kryetarin e Kshillit Drejtues t

11

www.dielli.net

Shtpis botuese Karakut i cili insistoi q kjo vepr tiu ofrohet lexuesve dhe i cili me
dshir t madhe priti q i tr ky projekt t realizohet me sukses.
Arif Arsllan
Stamboll, maj, 2005

12

www.dielli.net

Biografia e nj shkrimtari t veant

LAV NIKOLLAEVI TOLSTOJ
(28.08.1828 - 20.11.1910)

Fmiu i katrt i lindur n nj familje t pasur ruse. Ai sht Lav Nikollaevi Tolstoj, i
lindur m 28 gusht t vitit 1828 n Jasna Poljana n jug t Mosks.
Nna i vdiq q n moshn fmijrore, ndrsa brengn pr kujdesin dhe arsimimin e tij e
mori babai Nikollaj Tolstoi. Q nga mosha fmijrore Lav Tolstoi e msoi gjuhn frnge
dhe at gjermane. Gjyshja dhe tezja e tij luajtn nj rol mjaft t rndsishm n
zhvillimin dhe edukimin mental t tij, q bnin pjes n kuadr t familjes s shtress s
lart shoqrore. N vitin e nnt t moshs s tij i vdiq babi si shkak i nj helmimi. M
pas e humbi edhe gjyshen, ndrsa vllezrit dhe motrn, si dhe vet Lav Tolstoin i mori
n prkujdesje tezja.
N vitin 1844 filloi ti msoj gjuht orientale n Universitetin e Kazanit. N at koh
bie nn ndikimin e mnyrs s jetess bohemite. Prdorimi i alkoolit, bixhozi dhe disa
dukuri amorale t tjera, pothuajse e kishin kapluar Lav Tolstoin, andaj edhe i ndrpreu
studimet. N vitin 1845 prsri iu drejtua universitetit pr t studiuar drejtsin, mirpo
as kt nuk e prfundoi, sepse n vitin e dyt t studimeve u prjashtua.
Si njri nga trashgimtart n familje, n moshn nntmbdhjetvjeare u b pronar i
nj sasie t madhe t pasuris. Shtpia e bukur dhe mjaft e dashur pr Lav Tolstoin n
Jasna Poljan i takoi ktij, kshtu q jetn e vazhdoi n kt shtpi t bukur.
N vitin 1851 udhton pr n Kavkaz, vend ky i cili la mbresa t pashlyera tek Tolstoi.
Prderisa ishte n shrbimin ushtarak n nj shkoll n Kavkaz, kishte marr pjes n
betejat kundr osmanlinjve n vitin 1853. Vitin e ardhshm u transferua n prbrjen e
ushtris n Krime, kshtu q arriti t merr pjes edhe n luftn e Krimes. Nga radht e
ushtris largohet n vitin 1856.
Fmijria sht vepra e par n t ciln filloi ti shnoj prkujtimet e tij fmijrore.
Kt vepr filloi ta shkruaj n vitin 1851, ather kur kishte 23 vjet.
Jetn e popujve n Kavkaz, q tek Lav Tosltoi la mbresa t thella, e prshkroi n
romant Haxhi Murat (v. 1852) dhe Kozakt, ndrsa prjetimet e tij nga Lufta e
Krimes i shnoi n veprn Tregimet e Sevastopoljit, t cilat i publikoi n vitin 1855.
N vitin 1857 udhtoi n Gjermani, e m von, n vitin 1860 n Angli, Zvicr dhe
Belgjik. N ato vende ai do t njoftohet me mendimtar dhe shkrimtar eminent
botror.
N Rusi kthehet n vitin 1861. Ndrsa m 22 dhjetor t vitit 1862 martohet me Sofijen,
me t bijn e mjekut t njohur moskovit, dr. Bersit. Pas kurorzimit trhiqet n pronn e
tij dhe fillon t jetoj nj jet t rndomt bashkshortore, madje duke u marr edhe me
letrsi. N vitin 1863 fillon ta shkruaj romanin Lufta dhe Paqa, vepr e cila
konsiderohet suksesi i tij m i madh letrar, t cilin e prfundoi n vitin 1869.
Romanin Ana Karenjina filloi ta shkruaj n vitin 1873, ndrsa e prfundoi tre vite m
von, ather kur i ndodhn disa tragjedi, kur i vdiqn tre fmijt dhe tezja e tij.
Nn ndikimin e ndjenjave tragjike - q tek ai u zgjuan me rastin e vdekjes s t vllait t
smur - filloi ti shkruaj Rrfimet n t cilat prshkroi konfliktin e brendshm t pa
fund q nuk do t qetsohet deri n fundin e jets s tij.
Ringjallja sht vepra vijuese e Lav Tosltoit pas romanit Lufta dhe Paqa dhe Ana
Karenjina, por filloi ta shkruaj njzet vite pas prfundimit t veprs Ana Karenjina
n vitin 1876. N kt periudh ai do t prjetoj ndryshime t mdha jetsore.
Ndryshimet do t jen n qndrimet e tij ndaj bots, njerzve dhe jets n prgjithsi.
Krahas ktyre ndryshimeve ai filloi t shkruaj pr ndjenjat ndaj barrs s teologjis dhe
13

www.dielli.net

pr prsiatjen rreth ekzistimit t Zotit, njeriut, jets dhe vdekjes. Veprat ka sht
feja, Vdekja e Ivan Iliit, Me ka jeton njeriu, Tre vdekje dhe Manifesti i
vdekjes jan romane dhe tregime q kan t bjn shtjet fetare e teologjike.
Gat periudhs 1891-1892 shpirti i Tolstoit u godit mjaft rnd si pasoj e varfris dhe
smundjeve q e kapluan Rusin, e veanrisht e tronditi vdekja e s bijs m t dashur
t tij Vanishka, e cila vdes n moshn shtatvjeare t saj.
Fjalin e par t veprs Ringjallja e ka shkruar n vitin 1896, ndrsa tr veprn e
prfundoi n vitin 1899. N t njjtn koh filloi ta shkruaj Sonatn e Kreutzerit,
vepr prmes s cils parafytyron shqetsimet e tij shpirtrore.
N momentin kur nuk ka mundur ta duroj gjendjen permanente konfliktuoze n
familje - grindje e cila filloi q nga vitet e para t martess - ia la nj letr t shkruar
bashkshortes s tij dhe u largua nga shtpia n Jasna Poljan. Ishte 9 nntori i vitit
1910. Ather Lav Tolstoi ishte plak 82 vjear.
Tolstoi, i cili gjat tr jets s tij e krkoi veten, esencn e jets dhe Zotin, disa dit pasi
q ishte larguar nga shtpia, ishte smur dhe kishte fituar ndezje t mushkrive.
Smundja e goditi n kohn kur prgatitej pr t udhtar pr n Bullgari prmes Odess
dhe Stambollit. Lav Tosltoi vdiq n stacionin hekurudhor n Astapov n mngjesin e
20 nntorit t vitit 1910 n orn gjasht e pes minuta.
Ai u varros sipas porosis s tij, gjegjsisht n nj vend t qet dhe me hije... aty n
Jasna Poljan, n vendin ku i prjetoi ditt m t lumtura t jets dhe fmijris s tij. U
varros n vendlindje, aty ku lozi edhe me vllezrit e tij.

14

www.dielli.net

Kapitulli i par
MUHAMMEDI ALEJHIS-SELAM

(N vitin 1908 Lav Nikollaevi Tolstoi e lexoi veprn

Hadithet e Muhammedit alejhisselam t autorit
Abdullah es-Suhraverdi, t botuar n Indi. Nga hadithet
e lexuara, Tolstoi bri nj prmbledhje dhe t njjtat i
botoi n shtypshkronjn e athershme ruse Posrednik.
Libri u botua n tetor t vitit 1908, ndrsa pr lexuesit u
publikua me titullin Hadithet e Muhammedit a.s. t
cilt nuk gjenden n Kuran. N t vrtet kapitulli i
par sht nj prmbledhje e haditheve t cilat i tuboi
Tolstoi. Pasi q titulli i veprs terminologjikisht nuk
ishte n rregull, ather m von do t ndryshohet me
titullin Muhammedi a.s.).

N zemrat tona sht nuri i Allahut,

emri i tij sht ndjenj.
(Tolstoj)

15

www.dielli.net

Udhzimi i prgjithshm
M lart prmendm mahnitjet dhe admirimin e Tolstoit q kishte ndaj t Drguarit
Muhammed a.s. Ajo simpati lindi pasi q i kishte lexuar dhe hulumtuar prmbledhjet e
haditheve t cilat i kishte redaktuar mendimtari dhe dijetari islam nga Inidia, Abdullah
es-Suhraverdi. Duke lexuar hadithet, Lav Tolstoi bnte shnime me shembuj nga t
gjitha sferat q prmendeshin npr ato hadithe. Me kt, ai dshironte q ta njoftoj
popullin rus si dhe lexuesit e tjer me t Drguarin, Muhammedin a.s. me qllim q ta
dashuronin. Kshtu ai prgatiti nj prmbledhje t vogl t haditheve prplot me
udhzime dhe kshilla t prgjithshme.
Nuk mund t paramendohej se pr njeriun me mendje t shndosh sdo t ishin
trheqse shpjegimet e Tolstoit q kishin t bjn rreth fjalve dhe udhzimeve t
Muhammedit s.a.v.s. Ai e kuptoi vlern m t strholluar t nj personaliteti m t
menur dhe m i vetdijshm n bot, e hulumtoi dhe u bind n at, dhe pa dyshim nj
gj t atill dshiroi ta ndaj me njerzit t tjer. Ja pra, dshira e ktij romansieri m t
veant tani sht plotsuar dhe buketi i haditheve t cilat ai i tuboi i sjell para jush n
form t prmbledhur.
O Allah, regjistro dashurin time ndaj Teje

Muhammedi alejhisselam ishte duke fjetur n hijen e nj druri t hurms. U zgjua,

ndrsa mbi te qndronte nj njeri me shpat t mprehur n dor: Ai pyeti: O
Muhammed, kush do t t shptoj tani prej meje?
Muhammnedi a.s. iu prgjigj: Allahu. Shpata e Dusuriut ra n tok. Ate e mori
Muhammedi s.a.v.s. dhe tha: Mir, e kush do t t shptoj ty prej meje?
Askush, tha Dusuri. Ti je m i mir se un. Ather Muhammedi alejhisselam tha:
N kt un kam m shum t drejt se ti.
Dusuri pranoi islamin duke thn: Dshmoj se nuk ekziston t adhuruar tjetr prve
Allahut dhe se ti je i Drguari i Tij, dhe ai u b njri nga shokt m t sinqert t
Muhammedit alejhisselam. (Ahmed Davudoglu, Sahihul - Muslim, prkthim dhe
koment, X, 55; Ismail Mutlu, Peygamberimizin Mucizeleri, f. 420).
* * *
O Allah, regjistro dashurin time ndaj Teje. N zemrn time mbjelle dashurin ndaj
do gjje q Ti e dashuron. Ma mundso q t jem i prkulur ndaj Teje, t veproj vetm
at q Ti e dashuron. Ma mundso q dashuria ime ndaj Teje t jet m e madhe se
dashuria ime ndaj meje, ndaj familjes dhe pasuris time. O Allahu im! T lutem ma
mundso q ta arrij dashurin Tnde dhe dashurin e atyre q t dashurojn Ty. O
Allahu im! Ma mundso q dashuria ndaj Teje t jet m e kndshme se vetja ime, se
familja dhe pasuria ime, si dhe m e kndshme se ujrat e ftohta. (Tirmizi, Daavat 74,
(3485).
* * *
Sado q e vrteta t jet e hidhur pr njerzit, flitni t vrtetn! (Tirmizi, Fiten 26,
(2192).
* * *
Qoft se e ke edhe vlla n fe, ai q bn dm ose atij q i bhet dm, ndihmoni. Nj
njeri pyeti: O i Drguari i Allahut! Sikur t sht vllai yn ai t cilit i bhet dm do ti
ndihmonim, mirpo na thuaj se si ti ndihmojm atij q bn dm? I Drguari

16

www.dielli.net

alejhisselam tha: Do ta largosh nga dmi, do ta pengosh. Pa dyshim ajo do ti

ndihmoj. (Buhari, Mezalim 4; Ikra 6. Veanrisht shih: Tirmizi, Fiten 68).
* * *
Kush bn nj vepr t mir do ti ket dhjet t atilla, ose m shum. E kush vepron nj
vepr t shmtuar do ti ket po ashtu dhjet t atilla. E Un t gjitha do tia shlyej.
Kush m afrohet Mua pr nj pllmb, Un atij do ti afrohem pr nj arshin; kush m
afrohet Mua pr nj arshin Un do ti afrohem m afr. Kush m vjen Mua duke ecur,
Un afrohem tek ai duke vrapuar. Kush vjen tek Un me mkate t sa bota, me kusht q
t mos kishte br shirk, Un do ta pres me mshir po aq t madhe. (Muslim, Zikr
22).
* * *
O Allahu im, m ringjall mua si t varfr, ma merr shpirtin si i varfr dhe n Ditn e
Gjykimit m bashko me t varfrit.
Aisheja r.a. pyeti: Pse ashtu, o i Drguari i Allahut?
I Drguari i Allahut (s.a.v.s.) tha: Pr at arsye se ata (t varfrit) do t hyjn (n
Xhennet) dyzet vite para t pasurve. Oj Aishe, dashuroj t varfrit dhe ftoi m afr, q
edhe ty Allahu t t jet m afr Ditn e Kijametit.
O Allahu im! M ringjall me t varfrit, ma merr shpirtin me t varfrit dhe m bashko
me ata. (Tirmizi, Zuhd (2353).
* * *
Gjja m e dashur tek Allahu sht ajo q njeriu nga fitimi i tij e ndihmon at q nuk
posedon pasuri t mjaftueshme. (Kars: Et-Tergib vet-Terhib Tercumesi: Hadiselerle
Islam, C.II, f. 290; 317).
* * *
Askush nuk glltit gllnjk m t mir, se sa kur glltit hidhrimin e tij. (Kars: EtTergib vet-Terhib Tercumesi: Hadiselerle Islam, C.V, f. 325- 337).
* * *
Askush nga ju nuk do t jet besimtar i vrtet prderisa nuk ia dshiron vllait t tij
at q e dshiron pr vete. (Buhari, Iman 7; Muslim, Iman 71-72; Tirmizi, Kiyamet 59;
Nesai, Iman 19, 33; Ibn Maxh-xhe, Mukaddime 9).
* * *
Xhehenemi sht i rrezikshm pr gjrat t cilat i ka ndje nefsi; ndrsa Xhenneti sht
i rrezikshm pr gjrat t cilat nefsi nuk i dshiron. (Buhari, Rikak 28; Muslim, Cennet
1; Ebu Davud, Sunnet 22; Tirmizi, Cennet 21; Nesai, Eyman 3).
* * *
Allahu i Lartmadhruar ka urdhruar: O njeri, sikur t sundosh vetm sipas Ligjeve t
Mia, do t sundoj sipas Meje... Thua: Kshtu ka qen, kshtu do t jet.... (Burimi
nuk sht gjetur).
* * *
Do t thot se, sikur njeriu t sillet n harmoni me ligjet e natyrs dhe jets, Allahu i
Lartmadhruar do tia plotsonte dshirat dhe gjith ato pr t cilat lutet. (Abdullah
es-Suhraverdi).

17

www.dielli.net

* * *
Mos e ngarkoni zemrn me ushqime dhe pije t teprta. (Po ashtu shih: et-Tergib vetTerhib Tercumesi: Hadiselerle Islam, C.iV, f. 363- 376).
* * *
Pasi q Allahu e krijoi dshirn, bri q ajo t luhatet prej her kndej e her andej
(pikrisht si druri i hurms kur lviz djathtas-majtas), por e ka prforcuar me kodra rreth
saj, e dshira sht mbjellur mir. Engjujt t uditshm u gjetn para forcs s degs. O
Zoti yn, than ata, a ke krijuar dika m t fuqishme se kto kodra?
Po e kam krijuar hekurin.
A ke krijuar dika m t fuqishm se hekuri? Pyetn.
Po, e kam krijuar zjarrin, tha Allahu i Lartmadhruar.
A ke krijuar dika m t fuqishm se zjarri? Vazhduan me pyetjet.
Po, e kam krijuar ujin.
A ke krijuar dika m t fuqishm se uji?
Po, e kam krijuar ern? Prsri u prgjigj Allahu i Lartmadhruar.
A ke krijuar dika m t fuqishm se era?
Po, e kam krijuar t birin e njeriut, tha Ai dhe vazhdoi: Nse ai me dorn e djatht
jep lmosh (sadaka), ashtu q mos ta shoh dora e majt - ajo sht m e fuqishme.
(Tirmizi, Tefsir, Muavvidhatejn 2, /3366).
* * *
Allahu i Lartmadhruar tregon: Un isha nj thesar i fshehur. Kam dshiruar q t
njihem, andaj e kam krijuar njeriun. (el-Axhluni, Keshful-Hafa, II, 132 (2016).
* * *
Mos i shkakto dm askujt. Madje edhe nse ndonjri t bn dm ty dhe ti publikon
mkatet e turpshme t tua dhe gjrat e kqija, ti mos ia prhap t kqijat e atij. (Burimi
nuk sht gjetur).
* * *
Allahu i Lartmadhruar i bri disa gjra obligative (farz), mos i anashkaloni ato.
Vendosi kufij q t mos hyjni n mkat, andaj mos i tejkaloni ato kufij. Disa gjra ua
ndaloi, e ato mos i prdorni. Pr disa gjra (Ai) nuk ka folur, e jo q ka harruar, por nga
mshira e Tij ndaj jush. Prandaj, mos i shkatrroni ato duke i hulumtuar. (Darekutni,
Es-Sunnen, IV, 184. Veanrisht shih: Hakim, El-Mustedrek, IV, 115 (15).
* * *
Nse ndonjri tregon mshir ndaj krijesave t Allahut, ather edhe Allahu do t jet i
Mshirshm ndaj tij. Bn mir ndaj njerzve duke mos shikur n t mirat dhe n t
kqijat e tyre. Bn mir ndaj t tjerve q ajo t jet penges pr t keqen e tyre. (Kars:
Tirmizi, Birr 16, (1925); Ebu Davudi, Edeb 66, (4941).
* * *
E kan pyetur Muhammedin alejhisselam: N ka mbshtetet besimi? Ai sht
prgjigjur: Tua dshironi t tjerve t mirn q e dshironi pr vete; t mos e dshironi
pr t tjert at q pr vete nuk e dshironi. (Kars: Buhari, Iman 6; Muslim, Iman 71,
(45); Nesai, Iman 19, (3, 115); Tirmizi, Sifatu-l Kiyamet 60, (3517); Ibn Maxh-xhe,
Mukaddime 9, (66).
* * *
18

www.dielli.net

Sinqeriteti i nj myslimani matet sipas nj vepre t ciln e bn pa kurrfar interesi, n

t ciln nuk ka fuqi t mjaftueshme. (?) (Burimi nuk sht gjetur).
* * *
Allahu i Lartmadhruar krijoi rrugt me mur nga t dy ant; pas murve jan perdet,
ndrsa dyert nn te jan t hapura. Ai bri edhe nj rrug drejt tyre. N fillim t rrugs
qndron roja q atyre t cilt shkojn drejt dyerve, iu thot: Vetm shkoni drejt dhe
mos devijoni askund.
Pastaj roja i cili qndron m lart thot: Mos hyjni nprmjet ksaj dere q t mos
shkatrroheni.
Kjo rrug sht rruga e jets. Dyert e hapura jan gjrat t cilat Allahu i konsideron si t
rrezikshme. Perdet t cilat bien mbi dyer, jan kufij t cilat i vendosi Allahu. Roja e par
sht kelami i Allahut. Roja e dyt sht frika nga Allahu n zemrn e do njeriu.
( Vrejtje : Kt hadith Lav Tolstoi e inkuadroi n prmbledhje me disa gabime n
prkthim dhe n transmetim. Prkthimin t cilin sipas burimit e kemi br ne, sht si
vijon:
Pyeti nj njeri: Cila sht rruga e drejt (siratul-mustekim)?
I Drguari, Muhammedi alejhisselam iu prgjigj: Muhammedi a.s. na la neve n nj
skaj t siratul-mustekim-it. Skaji tjetr i tij (i rrugs) shkon n Xhennet. Djathtas dhe
majtas nga rruga kryesore ekzistojn rrugica sporadike. N do njrn prej tyre
qndrojn njerz dhe thrrasin prej aty ku ata kalojn. Nse ndonjri devijon n kto
rrugica sporadike, ather ajo rrug do ta shpij n zjarr. Ai q qndron n rrugn e
drejt, ai do t arrij n Xhennet.
Ibn Mesudi r.a. kur e ka shpjeguar kt hadith, e lexoi ajetin:
U

Dhe se kjo sht rruga (feja) Ime e drejt (q e caktova pr ju), pra prmbajuni ksaj, e
mos ndiqni rrug t tjera e t'ju ndajn nga rruga e Tij. Kto jan porosit e Tij pr ju,
ashtu q t ruheni. (el-Enam, 153)
* * *
do mysliman duhet t jep sadaka (lmosh), tha.
Nse nuk posedon, e pyetn.
Do t punoj me duart e tij, dhe do ta harxhoj edhe pr vete, por edhe do t jep
sadaka, u prgjigj ai (i Drguari alejhisselam).
Nse nuk ka fuqi t punoj? E pyetn.
Ai tha: N at gjendje do ti ndihmoni atij q sht n situat m t rnd.
Por nse edhe nuk mundet?
Ather do t urdhroj at q sht e mir
E nse edhe at nuk e bn, prsri e pyetn.
Le ta ruaj vetn nga ajo q dikujt t mos i bj asgj t keqe, sepse edhe ajo sht
sadaka (lmosh), tha. (Buhari, Zekat 30, Edeb, 33; Muslim, Zekat 55, (1008).
* * *
Shikimi me ndje sht amoralitet. Nse gruaja zbukurohet dhe shkon n nj tubim ku
jan meshkujt, ather ajo sht amoralitet, ashtu si sht edhe shikimi me epsh.
(Ramuzul-ehadith, 2:341 (6). Kars: Buhari, Istizan 12, Kader 9; Muslim, Kader 9;
Muslim, Kader 20, (2657); Ebu Davud,Nikah 44, (2152).
* * *
Vabis Ibn Mabed thot: Erdha tek i Drguari i Allahut (s.a.v.s.) e ai m tha: A ke
ardhur t m pyetesh se ka sht bamirsi?
19

www.dielli.net

Po, i thash un.

Ather ai m tha: T folurit e zmrs.
Bamirsi sht ajo pr t ciln zemra pajtohet ta veproj dhe q e konsideron
prgjegjse. Mkat sht ajo q t ha ndrgjegjja, ajo q zgjon dyshimin dhe brengn,
madje edhe nse nuk dihet se sa fetwa (prgjigje) jan ofruar q dika (e atill) t
veprohet. (Ahmed ibn Hanbel, Musned, IV, 227-228; Darimi, Buyu 2).
* * *
Prderisa nuk e keni fen e Allahut, nuk do ta arrini mbretrin (knaqsin) e Allahut
. Prderisa nuk e dashuroni njri tjetrin, nuk do ta arrini at q e dshironi. (Shih:
Tirmizi, Kiyamet 46 (2490); Muslim, Cennet 63, (2865).
* * *
Mirsia dhe prulsia jan shenja t besimit (imanit); fjalamania dhe t folurit me
mendjemadhsi jan shenja t hipokrizis. (Shih: Kars Tirmizi, Kiyamet 46 (2490);
Tirmizi, Birr 77, (2019).
* * *
M mir sht t mbetesh vetm, se sa me kriminelt. M mir t jesh me njerzit e
mir, se sa t qndrosh vetm. Ta msosh at q dshiron sht m mir se sa t
heshtsh. Heshtja sht m e mir se fjalt e zbrazura. (Kars: Et-Tergib vet-Terhib
Tercumesi: Hadiselerle Islam, C.IV, f. 431-446).
* * *
Allahu do her i shprblen ata t cilt nuk tregojn urrejtje, por e mposhtin at.
(Taberani, Mucemu-s-sagir tercume ve serhi (Ismail Mutlu), C.II, f. 289).
* * *
do vepr shprblehet sipas qllimit. (Buhari, Bedul-vahy 1, Iman 41, Nikah 5,
Menakubul-ensar 45, ltk 6, Eyman 23, Hiyel 1; Muslim, Imaret 155. Veanrisht shih:
Ebu Davud,Talak 11; Tirmizi, Fezailul-cihad 16; Nesai, Taharet 60; Talak 24, Eyman
19; Ibn Maxh-xhe, Zuhd 26).
* * *
Allahu e do at q jeton nga ajo q e ka punuar vet. (Shih: Murshid, 3.0, Hadithi nr.
7212).
* * *
I vrtet sht ai q sht durimtar dhe i qndrueshm ndaj fatkeqsive. (Shih: Buhari,
Tefsir, Ha-Mim, es-Sexhde (Fussilet).
* * *
Modestia e vrtet sht kreu i t gjitha mirsive. (Shih: Tirmizi, Birr 77, (2019).
* * *
Nuk ka besim (iman) pa devotshmri dhe kuptueshmri. (Shih: Tirmizi, Birr 77,
(2019).
* * *
Bhuni t qndrueshm n kryerjen e bamirsive reciproke. (Burimi nuk sht gjetur).

20

www.dielli.net

* * *
Kam vrapuar drejt Drits, dhe n Drit jetoj. (Burimi nuk sht gjetur).
* * *
M i miri ndrmjet jush sht ai t cilin kur e godet e mira e falnderon Allahun, e kur
e godet fatkeqsia bn durim. Ai do her do t jet i shprblyer nga Allahu. (Muslim,
Zuhd 64, /2999).
* * *
Sikur njerzit t cilt e kan gjetur Rrugn e Drejt nuk do t binin n konflikte, ata
nuk do t devijonin nga ajo rrug. (Tirmizi, Tefsir Zuhruf, (3250); Ibn Maxh-xhe,
Mukaddime, 7).
* * *
Armiqt m t mdhenj t Allahut jan ata njerz t cilt an besuar, e m pas
shkaktojn dhun dhe krim. (Burimi nuk sht gjetur).
* * *
Varri sht banesa e par nga ato t ahiretit. (Tirmizi, Zuhd 5, /2309).
* * *
Lufta m e shenjt sht fitorja ndaj epshit (nefsit) personal. (Fedarul-Cihad, 2,
/1621).
* * *
Nj or pun sht m e mir se nj vit knaqsi. (Burimi nuk sht gjetur).
* * *
Ibadeti (adhurimi) sht afrim tek Allahu duke e ngrit shpirtin e muminit (besimtarit) i
cili bn lutje. (M pr s afrmi shih: Tirmizi, Daavat 112, (3542).
* * *
Vdekja sht ur, shoku e afron shokun. (Suyuti, Alemi Tercumesi, f. 39).
* * *
Varfria ime sht burim i nderit tim. (Shih: Tirmizi, Zuhd 36, (2351).
* * *
Besimtari i vrtet sht ai i cili sht i sinqert ndaj Allahut t Lartmadhruar, i cili
jeton i knaqur sipas caktimeve t Tij dhe jeton duke shpresuar n Mshirn e Tij.
(Burimi nuk sht gjetur).
* * *
Amoraliteti i syve sht shikimi, amoraliteti i gjuhs sht t folurit. Nefsi (epshi)
ndien dshir dhe ndje, ndrsa organet at ose e vrtetojn ose e refuzojn. (Buhari,
Istizan 12, Kader, 9; Muslim, Kader, 20, (2657); Ebu Davud, Nikah 44, (2152).
* * *

21

www.dielli.net

Gjja m e urrejtur tek Allahu i Lartmadhruar sht ..... e meshkujve dhe grave n
ibadet. (Hadithi nuk sht i kuptueshm as n gjuhn boshnjake/B.J./. Shih n: Kars:
Buhari, Tefsir, Nun vel-kalem-i 2, Tefsir, Nisa 8, Tevhid 24; Muslim, Iman, 302, (183).
* * *
Allahu i Lartmadhruar sht i mshirshm ndaj atyre q mirmbahen nga fitimi i
tyre, e jo ndaj atyre q mirmbahen duke krkuar lmosh. (Burimi nuk sht gjetur).
* * *
Kush gjendet n mundim t madh, po ashtu edhe shprblimi i tij do t jet aq i madh.
Kush gjendet para fatkeqsive m t mdha, po ashtu edhe shprblimi i tij do t jet
edhe m i madh. Me t vrtet, kush e dashuron Allahun e Lartmadhruar m tepr,
edhe sprovat jan m t mdha. (Kars: Muvatta, Kelam 8, (2, 986); Tirmizi, Zuhd, 57,
(2400).
* * *
I Drguari i Allahut e kishte shprehi q kur e kryente namazin, e lexonte kt lutje: O
Allahu im, t lutem pr besim t fort ndaj Teje. T lutem q t jem i gatshm pr
Rrugn e Drejt. Bj sexhde duke shpresuar n mshirn dhe ndihmn Tnde. T lutem
Ty, Ti i Cili i shlyen mkatet e mia, Ti i Cili m ke dhn zemr t pastr dhe gjuh me
t folur t drejt. T lutem Ty, Ti i Cili preferon pr vepra t mira dhe q preferon q t
largohemi nga veprat e kqija dhe nga mkatet. T lutem m fal, mi i shlyej mkatet t
cilat i kam br fshehurazi dhe haptazi. (Buhari, Teheccut 1, Daavat 10, Tevhid 8, 24,
35; Muslim, Salatul-Musafirin 199, (769); Muvatta, Kuran 34, (1, 215, 216); Tirmizi,
Daavat 29, (3414); Ebu Davud, Salat 121, (771) Nesai, Kiyamul-Leyl, 9, (3, 209, 210).
* * *
A e dini se ka sht ajo q e shmton dhe e shkatrron fen ton?
Gabimet e komentuesit, polemikat e gabuara t transmetuesve t rrejshm dhe
urdhresat e sunduesve q kan devijuar nga Rruga e Drejt. (Nuk u gjet ndonj hadith
i ngjashm me kt).
* * *
Gruaja sht pjesa e dyt e njeriut.
(Burimi nuk sht gjetur).
* * *
Nse dituria lihet, ather ajo humbet; humbet n duart e atyre t cilt nuk e meritojn.
Dijetar i vrtet sht ai i cili diturin e tij e zbaton n jet. (Kars: Buhari, Ilm 34,
Itisam 7; Muslim, Ilm 13, (2573); Tirmizi, Ilm 5, (2654).
* * *
Allahu i Lartmadhruar dijetarve nuk do tua merr mbamendjen, por ata do ti merr
nga siprfaqja e Toks. M n fund n Tok nuk do t mbeten dijetar (ulema). Njerzit
ndrmjet vete do ti zgjedhin injorantt pr lider. Ata do t pyeten pr shtjet, nuk do t
din asgj, por do t japin prgjigje (fetwa). M n fund do ti shpijn n devijim edhe
veten edhe njerzit t tjer. (Buhari, Ilm 34, Muslim, Ilm 13. Veanrisht shih:
BuhariItisam 7; Tirmizi, Ilm 5; Ibn Maxh-xhe, Mukaddime 8).
* * *

22

www.dielli.net

Nuk do t kaloj shum koh, kur do t vij koha q nga feja juaj, prve emrave nuk
do t mbetet asgj. Prve forms s Kuranit, nuk do t mbetet asgj. N ato koh n
xhami nuk do t transmetohet dituri, e as q do t msohet feja.
Nuk do ti shrbehet Allahut. Njerzit e fes, dijetart dhe njerzit (e rndomt), t
gjith do t orientohen kah e keqja, ndrmjet tyre nuk do t ekzistojn diskutime dhe
kmbime t mendimeve; njerzit do t dalin nga feja dhe do t bhen t prapambetur.
(Burimi nuk sht gjetur).
* * *
T msuarit sht obligim (farz) i do myslimani. Ta msosh at q nuk meriton, sht
sikur ta vendossh gurin e muar, margaritart ose arin n qafn e derrit. (Ibn Mace ve
digerleri, Tergib ve Terhi Tercumesi (Hadiselerle Islam), C.I, f. 129).
* * *
Ekzistojn tre lloje t diturive: Njra sht e drejta, dhe shko pas saj. E dyta t largon
nga rruga, ruaju nga ajo. E treta sht n gjrat e panjohura, dhe prgjigjen krko tek
Allahu. (Burimi nuk sht gjetur).
* * *
Besimtart e vrtet nuk vdesin. Ata vetm transferohen prej bots kalimtare n botn e
amshuar. (Burimi nuk sht gjetur).
* * *
Besimtari i vrtet e falnderon Allahun kur sht mir, ndrsa i mbshtetet Allahut kur
e godet fatkeqsia. (Muslim, Zuhd, 64, /2519).
* * *
Mbshtetu tek Allahu dhe mos u bn i pakujdesshm edhe ather kur deven tnde e
lidh pr huni. (Tirmizi, Kiyamet 61, /2519).
* * *
Kjo bot dhe t gjitha begatit n te jan t vlefshme, por nga begatit m t vlefshme
jan grat e mira. (Muslim, Rada, 64, (1467); Nesai, Nikah 15, (6, 69).
* * *
E di se, prve Allahut, gjithka sht kalimtare. Prve Lebidid, kt nuk e tha
askush.
(Burimi nuk sht gjetur).
* * *
Shkoni me t vrtetn, prmbahuni nga gnjeshtra.
(Kars: Tirmizi, Kiyamet 61, (2520); Nesai, Esribe 50, (8, 327, 328).
* * *
Besimtarit t vrtet nuk i ka hije q ta turproj ndonjrin, t bj vepra t cilat nuk i
prkasin atij.
(Kars: Tirmizi, Tefsir, Hucurat (3264) Ebu Davud, Edeb 71, (4926).
* * *

23

www.dielli.net

Gabimet e njerzve mos ua thoni n fytyr, veanrisht nse edhe vet i keni ato.
(Kars: Buhari, Edeb 57, 58; Muslim, Birr, 28-34, (2563-2564); Ebu Davud, Edeb 40, 56,
(4882, 4917); Tirmizi, Birr 18, (1928), 85, (2033).
* * *
Nuk ka gj m t mir se heshtja, ndrsa shpirtin ta shpiesh n t mir.
(Burimi nuk sht gjetur).
* * *
Kur t flitni, bhuni t sinqert; kur t premtoni, realizoni at; ktheni borxhet e juaja;
mos inkorporoni marrzira n mendimet dhe n veprat e juaja; ruani duart e juaja nga
shpenzimet dhe nga gjrat e kqija. (Kars: Buhari, Iman 24, Mezalim 17, Cizye 17;
Muslim, Iman 106, (58); Ebu Davud, Sunnet 16, (4688); Tirmizi, Iman 14, (2634),
Nesai, Iman 20, (8, 116).
* * *
Allahu i Lartmadhruar urdhron q ndaj njerzve t tjer t sillemi n mnyr
korrekte dhe me respekt dhe askujt t mos i shkaktojm dhun. (Kars: Buhari, Istitabe
4, Istizan 22, Edeb 35; Muslim, Birr 48, Selam 10. Veanrisht shih: Tirmizi, Istizan
12; Ibn Maxh-xhe, Edeb 9).
* * *
Cilido qoft prej nesh q thrret n dhun, ai nuk sht nga ne. PO ashtu prej nesh nuk
sht as ai i cili e l popullin e vet n injoranc dhe n gnjeshtr. Prej nesh nuk sht as
ai i cili popullin e tij e fut n telashe dhe fatkeqsi. (M hollsisht shih: Muslim, Iman
164, (102); Tirmizi, Buyu 74, (1315); Ebu Davud, Buyu 52, (3452); Ibn Maxh-xhe,
Ticarat, 36, (2224). Teksti i Muslimit).
* * *
Bised e mir me njeriun e mir bhet pa prdorur fjalt dhe gjuhn.
(Ebu Davudi, Edeb 125, (5150).
* * *
Nuk sht besimtar i vrtet ai i cili nuk ia dshiron vllait t tij at q e dshiron edhe
pr vete. (Buhari, Iman 6; Muslim, Iman 71, (45); Nesai, Iman 19, (3, 115); Tirmizi,
Sifatul-Kiyamet 60, (3517); Ibn Maxh-xhe, Mukaddime 9, (66).
* * *
Mysliman sht ai nga gjuha dhe dora e t cilit myslimant tjer nuk kan vrejtur dm.
Mumin (besimtar) sht ai prej t cilit populli sht i sigurt pr jetn dhe pasurin e
vet. (Tirmizi, Iman 12, (2629); Nesai, Iman 8, (8, 104, 105).
* * *
Ibadeti nuk e pastron at q t tjerve iu shkakton dm.
(Kars; Tirmizi, Birr 85, (2033).
* * *
A e dini se ka sht m e mir se falja e namazit, agjrimit dhe t brit mir? T
pajtosh t hidhruarit, sepse shpirtligsia, inati dhe armiqsia e ln njeriun pa kurrfar
shprblimi nga Allahu.

24

www.dielli.net

(Kars; Tirmizi, Salat 266, (360); Muslim, Birr 36, (2565); Muvatta, Husul-hakk 17, (2,
908); Ebu Davud, Edeb 55, (4916); Tirmizi, Birr 76, (2024).
* * *
Allahu i Lartmadhruar nuk ka krijuar asgj m t bukur se logjika dhe mendja. Edhe
pasurin njerzve ua dha vetm pr shkak t saj. Allahu me mendje mund t kuptohet.
(Burimi nuk sht gjetur).
* * *
Allahu i Lartmadhruar sht i Mshirshm dhe mshirshm vepron. At q Ai ua jep
t mshirshmve, nuk do tua jep atyre q jan t ashpr dhe t hidhruarve (t egrve).
(Kars: Buhari, Istitabe 4, Istizan 22, Edeb 35; Muslim, Birr 48, Selam 10. Veanrisht
shih: Tirmizi, Istizan 12; Ibn Maxh-xhe, Edeb 9).
* * *
Njerzit e fuqishm jan ata q nuk i minimizojn meritat e t tjerve, por (edhe) ata q
prmbahen gjat hidhrimit t tyre. (M hollsisht shih: Buhari, Edeb 76; Muslim, Birr
107, (2760); Muvatta, Husul-hakk 12, (2, 906).
* * *
Pasuria e vrtet nuk sht pasuria e madhe, por zemra e ngopur.
(Buhari, Rikak 15; Muslim, Zekat 130. Veanrisht shih: Tirmizi, Zuhd 40; Ibn Maxhxhe, Zuhd 9).
* * *
Abdullah Ibn Mesudi ka thn: I Drguari i Allahut kishte ndrruar (duke fjetur) mbi
nj shkors (shtroje e leht). Pasi q ishte zgjuar, n fytyrn e tij kishin mbetur gjurmt e
shkorss n t ciln kishte fjetur. Ne i tham: O i Drguari i Allahut (s.a.v.s.), a ta
vendojm nj dyshek? Muhammedi alejhisselam tha: Sa jam i lidhur un me kt
bot? Un n kt bot jam sikur udhtari kalors i cili strehohet nn hijen e nj peme, e
m pas prej aty ngrihet dhe shkon. (Tirmizi, Zuhd 44).
* * *
Kur t shihni njerz q jan m t pasur dhe m t bukur se ju, t mos harroni se ata tek
Allahu jan n shkalln m t ult se ju. (Buhari, Rikak 30; Muslim, Zuhd 8, (2963);
Tirmizi, Kiyamet 59, (2515).
* * *
Po qe se ndonjri nga ju posedon shum pasuri dhe sht i bukur le ta kthej shikimin
tek ai q sht m i ult se ai. Kshtu duhet t bni q ta shihni se sa sht e vogl ajo
begati t ciln ua ka dhn Allahu. (Buhari, Rikak 30; Muslim, Zuhd 8, (2963); Tirmizi,
Kiyamet 59, (2515).
* * *
Erdhi nj njeri te i Drguari i Allahut (s.a.vs.) dhe i tha: O i Drguari i Allahut, un t
dua ty. Ke kujdes se ka flet, i tha Muhammedi alejhisselam.
Vallahi, un ty t dua, kt fjali tre her e prsriti ai.
Muhammedi alejhiselam i tha: Nse m do, ather bre gati mburojn e varfris,
sepse tek ai q m do mua, varfria vjen m shpejt se sa rrkeja e cila shkon drejt cakut
t vet. (Tirmizi, Zuhd 36 /2351).

25

www.dielli.net

* * *
Pr do nyje t njeriut, do dit kur lind dielli, duhet dhn sadaka. Nse pajton dy veta
- edhe kjo sht sadaka, nse dikujt i ndihmon q t hipn n kafshn e tij, ose i
ndihmon q barrn ta ngarkoj n kafshn e tij (kal ose deve) edhe kjo sht sadaka,
edhe fjala e mir sht sadaka, do hap t cilin e bn pr t shkuar n namaz sht
sadaka, edhe largimi i asaj nga rruga q i pengon kalimtart, sht sadaka. (Buhari,
Suhl 11, Cihad 72, 128; Muslim, Zekat 56. Veanrisht shih: Muslim, Musaafarin 84,
Ebu Davud, Tatavvu 12, Edeb 1660). N transmetim t Ebu Hurejres r.a., ky hadith
ekziston edhe n Rijadus-salihin, me nr. 88 - Muttefekun alejhi).
* * *
Allahu Lartmadhruar porosit: do kush q ndaj robit tim tregon armiqsi, un do
ti shpalli luft. Robi Im nuk mund t m afrohet me asgj m t mir, se sa me farzet
(detyrimet obligative) t cilat ia kam urdhruar pr ti kryer. Robi Im sht gjithnj m
afr me nafile (namaz vullnetar, pran detyrave obligative), e n fund Un at e dua.
Kur ta dua Un robin Tim, ather Un bhem vesh me t cilin e dgjoj, sy me t cilin e
shoh, dor m t ciln e kap, kmb me t ciln ec. ka do q t krkoj prej meje, Un
me siguri do tia jap; nse krkon mbrojtje tek Un, Un do tia ofroj. (Buhari, Rikak
38).
* * *
Dituria pr Allahun dhe imani e pastrojn zemrn e njeriut ashtu si hekuri pastrohet
prmes t frkuarit.
(Burimi nuk sht gjetur).
* * *
do vepr e mir sht sadaka (lmosh).
(N nj transmetim tjetr ekziston: Vepr e mir sht edhe kur ta takosh vllain tnd
me buzqeshje, dhe kur t hedhsh uj nga ena yte n enn e vllait tnd. (Buhari, Edeb
33; Muslim, Zekat 52, (1005) Ebu Davud, Edeb 68, (4947); Tirmizi, Birr 45 (1971).
* * *
Nj her tek i Drguari i Allahut (s.a.v.s.) erdhi nj grup njerzish t robruar. Ndr ta
ishte edhe nj grua e cila nuk e kishte fmijn e saj me vete, andaj nga dshira e madhe
pr fmijn e saj, ajo e prqafonte do fmij t cilin e takonte. Ajo e merrte n prehr
dhe i jepte qumsht nga gjiri i saj. Muhammedi alejhisselam (duke treguar kah gruaja)
tha:
A mund ta hedhim n zjarr fmijn e ksaj gruaje?
Ne tham: Assesi, asnjher.
Muhammedi s.a.v.s. tha: Shihni, Allahu i Lartmadhruar sht m i mshirshm ndaj
robrve t Tij, se sa kjo grua ndaj fmijt t saj. (Buhari, Edeb18; Muslim, Tevbe, 22.
Veanrisht shih: Ebu Davud, Cenaiz 1; Ibn Maxh-xhe, Zuhd 35).
* * *
do kush q merr vetm pr vete at q sht krijuar pr t gjith, sht fajtor dhe
prgjegjs para ligjit. (Pr m hollsisht shih: Buhari, Istikraz 2; Buhari, Humus 7).
* * *
Jepna t drejtn (hakun) atij q punon, prderisa nuk iu sht thar djersa n fytyr
(prderisa ende nuk ka pushuar). (Tergib ve Terhi Tercumesi: Hadiselerle Islam, C.IV,
f. 169).
26

www.dielli.net

* * *
Bhu i but ndaj njerzve, mos u bn i ashpr. Sillu mir ndaj tyre, mos u bn refuzues.
Po qe se takon hebrenj dhe t krishter, e t pyesin pr elsin e Xhennetit, shpjegojua
atyre se elsi i Xhennetit sht dshmia Allahu sht vetm Nj.
(Burimi nuk sht gjetur).
* * *
Sadaka (lmosh) sht buzqeshja t ciln ia tregon vllait tnd. Sadaka sht
urdhrimi i t mirs dhe rekomandimi q t mbrohen nga gjrat e shmtuar dhe t
kqija. Sadaka sht tia tregosh rrugn dikujt q sht humbur; sadaka sht ti
ndihmosh dikujt q sht i verbr; sadaka sht q nga rruga ta largosh dhe ta hedhsh
gurin, therrn, ashtin; sadaka sht t hedhsh uj nga ena yte n enn e vllait tnd.
(Tirmizi, Birr 36, (1957).
* * *
Ndaj njerzve bhuni t mshirshm, andaj edhe Allahu ndaj jush do t jet i
Mshirshm.
(Buhari, Tevhid 2, Edeb 27; Muslim, Fedail 66, (2319); Tirmizi, Birr 16, (1923).

27

www.dielli.net

Kapitulli i dyt
LETRAT

MSIMET E MUHAMMEDIT
SALA-ALLAHU ALEJHIVES-SELEM

Romansieri dhe poeti i famshm rus, Lav Nikollaevi Tolstoi, prmbledhjen e haditheve
Hadithet e Muhammedit alejhisselam t dijetarit Abdullah es-Suhraverdit, q ishin
botuar n Indi, i kishte lexuar q n vitin 1908. Ai nga ato hadithe kishte vendosur q t
klasifikoj disa prej tyre e kshtu t bj nj prmbledhje t shkurtuar. At prmbledhje
t haditheve ai e kishte botuar n shtypshkronjn Posrednik n tetor t vitit 1908 me
titull Hadithet e Muhammedit a.s. t cilt nuk gjenden n Kuran. Vet Tolstoi ishte
besimtar dhe mjaft mir i njihte temat e ndryshme fetare.
Kndvshtrimi i tij ndaj islamit mund t shihet edhe prmes letrave t publikuara
(veanrisht n letrn e 15 marsit t vitit 1909) t ciln ia kishte drguar zonjs Jelena
Vekilovs. N t vrtet Jelena Vekilova ishte nj grua ruse e cila ishte e martuar pr
gjeneralin Ibrahim agn q ishte me prejardhje nga Azerbajxhani.
N at koh - pr shkak t situats s prgjithshme n shoqrin azeri-turke ose n
familje - prindrit t cilt ishin t feve t ndryshme, nuk ushtronin ndonj presion ndaj
fmijve t tyre, edhe pse ata vet dshironin t konvertonin n islam. Pikrisht n kt
koh Jelena Vekilova e kishte njohur bashkkohanikun e saj Lav Tolstoin, i cili
interesohej pr shtjet teologjike. Ajo krkoi kshilla pr shtjet kye t jets, n t
vrtet pr at se ka dhe si t veproj dhe ciln fe ta regjistroj n dokumentacionet e
fmijve t saj. Natyrisht, Tolstoi nuk i iki prgjigjes.

28

www.dielli.net

Islami, feja e fundit dhe

m e madhe....
Tolstoj

Prgjigjja e Tolstoit
(Kjo sht letra e Lav Tolstoit drguar Jelena Vekilovs m 15 mars t vitit 1909. Kjo
letr sht botuar edhe n Literaturniy Azerbaydjan Dergisi, no. 12, 1978, f. 114).

... Sa i prket dhnies rndsi m t madhe islamit se sa krishterimit (kishs ortodokse

n Rusi), un me plot dshir e prkrah kt qndrim. Sado q t jet e uditshme, pr
mua islami sht m i lart se krishterimi. Sikur njeriu t kishte t drejt zgjedhjeje, do
ortodoks (i krishter) i menur dhe do njeri, pa kurrfar dyshimi dhe hamendje do ta
pranonte islamin, Allahun Nj dhe t Drguarin e Tij.
Pse? Pr at arsye se me Trinin, hyjnin e rnd dhe t pakuptueshme (Ati, Biri dhe
Shpirti i Shenjt), me t fshehurn Ana Marin, me shenjtrit, me prfaqsuesit e tyre
dhe me ritualet e komplikuara religjioze... edhe nuk do t mundej t jet ndryshe. Islami
medoemos t ngrihej mbi t gjitha ato besime t devijuara t cilat kishin zn vendin e
doktrinave themelore fetare dhe n nj periudh u shndrruan n besime kishtare. T
kemi kujdes ndaj tekstit q vijon:
Islami sht paraqitur gjasht shekuj pas krishterimit. Gjithka n bot sht duke u
zhvilluar dhe prsosur. Ashtu si do njeri zhvillohet, po ashtu edhe tr njerzimi bhet
gjithnj e m i prsosur. Domethnia qenia e jets njerzore jan nocione fetare.
Prsosuria e fes parqet lehtsim i t kuptuarit t saj, si dhe shpjegim i mendimeve m t
ndryshme t fshehura.
N ndriimin e vlerave dhe t vrtetave fetare t cilat ishin fshehur n errsirat e thella,
kan punuar mendjet m t mdha t njerzimit, edhe at q nga koht m t vjetra.
Llogaritet se ata i kan vendosur themelet e t gjitha feve t mdha. Para se gjithash,
nse i marrim religjionet pr t cilat kemi njohuri, ather do t vrejm se vlera m t
larta fetare ekzistojn n Vedn indiane, e pastaj edhe n Udhzimet e Mojsiut, Buds,
Konfuios, Lao Ces, Jezusit dhe Muhammedit (s.a.v.s). T gjith iniciatort e
religjioneve t mdha ishin njerz q kontribuan pr njerzimin. Prapseprap, ata
prsri ishin njerz, por edhe nse ndonjri nga ata ka gabuar, e nuk ka mundur ti
shpjegoj tr gjrat.
Vetm t mendojm se kta njerz edhe nse nuk kan vepruar gabimisht, m pas vijn
nxnsit e tyre, n nivel shum m t ult, t cilt do ta dezorientojn konceptin e t
vrtets q n thellsira edhe at vetm me qllim q ta zbukurojn realitetin, ta
adoptojn pr do njrin, e krahas shtojcave t ofrojn edhe disa elemente t
panevojshme, e veanrisht gjra t uditshme. Si rezultat i ksaj, pr njeriun do t bhet
i rnd perceptimi i drejt i s vrtets. Sado q ta hulumtoni fen, sado q teologu ti
shpjegoj shtjet religjioze, prapseprap largimi nga e vrteta do t jet gjithnj e m i
madh, ndrsa ato ndryshime do ta fshehin dhe do ta mjegullojn t vrtetn.
Kur e kemi fjaln pr devijimet, ather mund t thuhet se edhe n religjionet m
t vjetra ekzistojn mjaft gjra jo normale dhe lloje t ndryshme besimesh t
devijuara t cilat e fshehin fytyrn e realitetit. Ashtu si devijimet gjenden n
religjionet e vjetra, si n; budizm, brahmanizm, konfuionizm, po ashtu ato
mund ti gjejm edhe n taoizm, si dhe n religjionet botrore, n krishterizm dhe
n judaizm, por dika edhe n fen m t madhe, n islam (tek myslimant/B.J.).
29

www.dielli.net

N zemrn time sht nuri i Allahut,

emri i tij sht ndjenj.
(Tolstoj)

Letr drguar Lav Tolstoit

Prej ather kaluan gjasht vjet. Mirpo, as zemra atrore e Ibrahim-ags nuk sht
qetsuar, e as zemra e nns Jelena Vekilova nuk ndrpreu t rrah e turbulluar. Ajo
kryesorja q kan pritur ishte se cils fe do ti shrbejn t bijt e saj. Zoti ua dhuroi edhe
fmijn e katr. E bija Rejhani i ka mbushur trembdhjet vjet. Ku t shkojn dhe prej
kujt t marrin kshilla t logjikshme, mendonin ata. Qarqet zyrtare shtetrore dhe
teologt nuk kan mundur tiu ndihmojn n kt problem familjar, q n t vrtet u
gjetn n nj situat mjaft t rnd.
Ndrmjet gjeneral Ibrahim-ags dhe bijve t tij shpeshher lindte bised serioze rreth
shtjeve t fes. Bisedat ishin ndrmjet Ibrahim-ags dhe bijve t tij Borisit (Farisit)
nga Instituti Teknologjik i Petersburgut dhe t birit t tij m t ri, Klebiut (Galibit), i cili
ishte oficer i shkolls ushtarake Aleksejev t Mosks.
Kush jemi ne dhe cilit popull i takojm?
Me kso lloj pyetjesh kmbngulse vllezrit shpeshher pyetnin prindrit e tyre. Ata
krkonin zgjidhje t ktij problemi.
Shikoni se si Faris (Boris) Vekilovi rrfen pr kt situat:
Isha djalosh nntmbdhjetvjear. Krahas obligimeve shkollore, un vazhdimisht
mendoja pr kalimin tim n islam. Rrethanat e periudhs ndrmjet viteve 1904-1905
duhej ti ndihmonin qllimeve t mia. Situata me luftn ruso-japoneze, me shpirtin
revolucionar ndrmjet popullit, e detyroi qeverin mbretrore q t sjell disa vendime
liberale.
N vitin 1904 u publikua Manifesti pr lirin e fes.
Ata t cilt nga cilido shkak sht larguar nga feja e prindrve, tani iu lejohet q t
kthehen n at fe. Njeriu vetm duhet q ta dshiroj nj gj t atill dhe gjithka mund
t zgjidhet. Prindrit e mi ishin njerz me prvoj n kt aspekt, dhe kur erdha n
Petersburg ata nuk e pan t udhs q pr kt shtje t flasin n afrsi t besimtarve
ortodoks. N letrn t ciln nna ime ia kishte drguar Lav Tolstoit, mund t lexohet se
sa me kujdes ajo ka menduar pr sjelljet e saja t mtutjeshme. Pr shkak t evitimit t
ndonj ndodhie t paplqyer eventuale, ne mjaft jemi vonuar me realizimin e ktij
qllimi n praktik. Babai im (Ibrahim aga - Vekilovi) dhe nna ime Jelena Vekilova,
konstatuan se, prve shkrimtarit inteligjent Lav Tosltoit, askush tjetr nuk mund t
ofroj prgjigje korrekte dhe vendimtare n lidhje me kt shtje mjaft serioze
familjare.

(M 2 mars t vitit 1909, Jelena Vekilova nga Tiflisi ia drgon nj letr Lav Tolstoit
dhe flet pr qndrimin individual familjar ndaj fes)
I nderuar profesori yn Lav Nikollaevi Tolstoj!
Nuk kam fjal pr t krkuar falje pr at se un jam duke u penguar me kt letr
timen. E di se jan t shumt ata q nga Ju krkojn vendime korrekte. Un prsri iu
drejtohem Juve, pasi q jeta m solli para shtjes ndaj t cils nuk jam n gjendje t
prgjigjem vet.

30

www.dielli.net

Do t mundohem q n mnyr t thukt tua shpjegoj at se ka dshiroj. Jam

pesdhjetvjeare Jam nn e tre fmijve. Bashkshorti im sht mysliman.
Kurorzimin e kemi br n mnyr ligjore (kurorzimin fetar nuk e kemi kryer).
Fmijt tan jan t krishter. E bija ime sht trembdhjetvjeare, ndrsa njri nga
bijt e mi i ka 23 vite dhe studion n Institutin Teknologjik n Petersburg, e tjetri sht
njzet e dy vjear dhe sht oficer n shkolln ushtarake Aleksejev n Mosk. Bijt e mi
krkojn leje nga un q t kalojn n fen e babait t tyre. ka duhet t bj? Un e di
se tani nj gj e atill sht e mundshme, por njkohsisht e di edhe at se ekzistojn
relacionet urrejtse me bashkqytetart e huaj t cilt jetojn ktu. Bijt e mi drejt ksaj
ideje nuk jan t nxitur nga disa probleme t imta familjare. Ata nga kjo nuk presin
kurrfar t mirash materiale, e as q kan ndonj interes t veant statutar. Qllimi i
tyre sht vetm q ta ndihmojn popullin tatar (azeri-tur) i cili ka mbetur i paarsimuar
dhe n prapambeturi. T bhen pjes e tyre (n fe) dhe ndihma ndaj tyre sht n
pajtueshmri me fen. Un kam frik se me mendimet e mia t mos i orientoj n ndonj
rrug t gabuar. Un jam e vetmuar n kto breng... ah... sikur t kisha mundur t Ju
shkruaj pr t gjitha mjerimet, mundimet dhe konfliktet e brendshme t mia...
Ua shkruaj kt letr duke i derdhur lott e mia si nn, e cila pa kufi i dashuron fmijt
e saj. Aq tepr jam e hutuar, sa q kam ardhur n at gjendje q nga Ju t krkoj zrin e
menuris, Ju dhe vetm Ju me mendjen dhe qndrimet e freskta ideore mund t ndieni
se far rezultati mund t pasoj pas ktyre kushteve jetsore. Brenga ime pr Ju
ndoshta mund t duket e imt dhe e thjesht, mirpo mua m mundon shum.
I nderuar Lav Nikollaevi, Ju asnjher nuk i keni kursyer kshillat e Juaja t vlefshme
dhe t sinqerta pr njerzit e vegjl si jemi ne. Duke e ditur kt, un mblodha guxim
q tju shkruaj dhe tju shqetsoj me kt krkes timen. Ju lutem, m qetsoni. Un
krkoj shum e shum falje pr at q ua kam marr nj pjes nga koha e vlefshme e
Juaj. Drejt ksaj krkese dhe ktij hapi vendimtar, m detyroi dashuria ime e
pakufishme si nn.
Przemrsisht Ju prshndes,
Jelena Jefimovna Vekilova
Tiflis, Uebniy Pereulok I, shtpia 8

31

www.dielli.net

Islami sht m i lartsuar se krishterimi.

Tolstoj

Prgjigja e Lav Tolstoit

(M 15 mars t vitit 1909, Lav Tolstoi nga Jasna Poljana iu kishte prgjigjur krkess
s Jelena Vekilovs prmes ksaj letre)

Jelena Jefimovna Vekilovs!

E pa prshkruar sht dshira e bijve t Juaj pr ta ndihmuar popullin tatar n arsimimin
e tyre. N nj situat t ktill nuk mund tju shpjegoj se sa sht e rndsishme kalimi i
tyre n islam. Shikuar prgjithsisht, duhet tju tregoj se rreth shtjes se cils fe ti
takojn ata un mendoj se njerzit vetvetiu duhet t vendosin, e jo prmes pranimit
zyrtar. Sipas ksaj, nuk sht e domosdoshme q bijt e Juaj ta informojn ndonjrin pr
kt, gjegjsisht se islami pr ata sht fe m e lartsuar se krishterimi dhe se kan
kaluar prej nj feje n nj tjetr. Apo ndoshta pr ta sht e domosdoshme. N at rast,
nuk mund t Ju them asgj. Mendoj se n kt rast, fmijt e Juaj do t duhet q vet t
vendosin pr nj gj t atill, se a do ti informojn organet shtetrore apo jo.
Sa i prket lartsis s Islamit ndaj krishterimit dhe veanrisht zemrgjersis s bijve
t Juaj, nga e gjith zemra ua them se un pajtohem me kt qndrim. Sado q t jet e
uditshme q at e flet nj njeri q mban qndrimin e idealeve dhe doktrinave krishtere,
n domethnien e vrtet un medoemos t them se nuk kam kurrfar dyshimi n at se,
sipas reflektimit t tij t veant t jashtm, Islami sht n nivelin m t lart e t
pakrahasueshm ndaj kishs krishtere. Po qe se flitej pr prparsin ndrmjet kishs
krishtere dhe fes islame, do njeri i menur - n vend t trinis s pakuptueshme
hyjnore, kremteve pr faljen e mkateve, ritualet (e komplikuara) fetare, lutja drejtuar
nns s Jezuit, lutjet e panumrta drejtuar shenjtorve dhe fotografive t tyre - pa
kurrfar dyshimi, fen islame do ta konsideronte m t lartsuar, si fe e cila thrret n
besim n Nj Zot, ku Muhammedi alejhisselam sht i rob dhe i Drguar i Tij. E kjo nuk
mund t jet ndryshe.
Ashtu si prsoset (piqet) vetdija fetare e cila prbn esencn e jets s do individi dhe
t tr njerzimit, poashtu piqet dhe prsoset gjithka n jet. Kur sht fjala pr
pjekurin e fes, ather me kt nnkuptojm komentimet prkatse ose thjeshtsimin e
shtjeve dhe lirimin e tyre nga gjithka q e bn t ngarkuar me nocione dhe
botkuptime t paqarta (d.m.th. q jan n kundrshtim me bazat e islamit /fjal e
prkthyesit). N t vrtet, komentimet e tyre (dogmatike) i plotsuan dijetart, edhe at
q nga koht m t vjetra, duke i eliminuar t gjitha shtjet q t vrtetat fetare i bnin
t pakuptueshme. Ato jan shtje themelore t larta fetare t cilat mund ti njohim n t
gjitha religjionet, si n Vedn indiane, e pastaj edhe n Udhzimet e Mojsiut, Buds,
Konfuios, Lao Ces, Jezusit dhe Muhammedit (s.a.v.s). T gjith ithtart e ri t fetar
arritn t bhen njerz t mdhenj duke e larguar nga feja mburojn e domethnies s
ashpr e t vjetr si dhe duke zbuluar t vrtetat; m thellsisht dhe m t kuptueshme.
Ata u bn njerz t mdhenj, por nuk mundn ta shpjegojn tr dritn e t vrtets dhe
thellsit religjioze pa rn n kontradikt me botkuptimet e vjetra devijante.
Sado q t jen t vetdijshm pr shtrembrimin e realitetit, ato (elementet negative)
jan t shumta sa q edhe kur t zbulohen nga ana e dijetarve, prapseprap e vrteta e
prgjithshme do t mbetet diku n errsir. Pikrisht edhe pr kt fenomen mund t
thuhet se edhe n religjionet e vjetra ekzistojn aq shum shtje t uditshme dhe
32

www.dielli.net

prralla t cilat assesi nuk lejojn q e vrteta t dominoj. Kto fenomene ekzistojn
edhe n religjionin brahman, e pak m von edhe n judaizm, tek Buda, Konfuio, n
taoizm, m pas ne krishterizm dhe m n fund ekzistojn disa dukuri edhe n fen
islame, si fe e fundit. ( Ktu me siguri Tolstoi ka menduar pr tek myslimant, e jo n
vet ISLAMIN si fe nga Allahu. Botuesi nuk ka intervenuar n prmirsimin e ktij
qndrimi jo korrekt, andaj ne e shohim t udhs q lexuesit tia shpjegojm kt shtje
me qllim q t mos keqkuptoj - fj. e prkth. ). Nga ky aspekt islami sht n situat m
t volitshme.
Sikur nga feja Islame t eliminoheshin t gjitha ato elemente t huaja dhe jo t
natyrshme, e kshtu doktrinat kryesore fetare dhe shpirtrore t Muhammedit (a.s.) t
vendosen n baza t shndosha, ather do t ishte e natyrshme q baza e t gjitha
religjioneve, e veanrisht e doktrins krishtere t cilat do ta pranonin t vrtetn, do t
gjendeshin n t njjtn pozit [1] .
Kshtu un Ju shkruaj m gjat dhe m gjer q tua transmetoni bijve t Juaj kto
kshilla, si dhe t keni mundsi q sa m leht t shrbeheni me t njjtat n realizmin e
ideve t tyre t mira. T ndihmohet q nga t vrtetat e mdha t cilat e prbjn
kualitetin e fes t hiqet perdja e zez, sht nj nga punt m t mira q mund ta bj
nj njeri. Nse bijt e Juaj kt e konsiderojn si obligim familjar, ather jeta e tyre do
t jet e plotsuar dhe e prsosur. Nuk e kam t njohur se sa Ju dhe bijt e Juaj dini pr
dy msime (drejtime) q veanrisht krkojn mbrojtje nga idet dhe opsesionet e
gabuara t cilat do t mundnin ta fshehin t vrtetn e themeleve t lartsuara?
T dy kto grupe jan hulumtuar dhe ende hulumtohet rreth tyre Njra nga ato quhet
behaije, q nga Irani erdhn n territorin e Turqis dhe aty u vendosn. Behait emrin e
tyre e kan marr sipas t birit Behaullah i cili jetoi n Akk. Vetm ky medhheb q
pranon dashurin e vetme si besim i tr njerzimit, nuk respekton kurrfar forme tjetr
t devotshmris [2] .
Grupacioni i dyt sht ai q u paraqit n Kazan dhe veten e quajn Ushtria e Allahut
ose Vaisit, emr q sht sipas themeluesit t ktij sekti. Poashtu edhe ky besim sht
mbshtetur vetm n dashuri, ndrsa ithtart e ktij sekti qndrojn larg nga do gjje q
sht n kundrshtim me dashurin. Udhheqsit e ktij sekti mbyllen n lokale...
Nse kto mendime do tju shrbejn, do t m vij mjaft mir q Ju ose bijt e Juaj t
m informoni pr vendimet e marra n lidhje m kto shtje.
U

HTU

HTU

UTH

UTH

Lav Tolstoj

33

www.dielli.net

Ktu shihet qart se sa sht brengosur Tolstoi nga letra e z. Vekilova. Kjo mund t
kuptohet edhe nga katr faqet e letrs e cila sht shkruar n shpejtsi t madhe. Fjalia e
Tolstoit: ... un medoemos t them se nuk kam kurrfar dyshimi n at se, sipas
reflektimit t tij t veant t jashtm, Islami sht n nivelin m t lart e t
pakrahasueshm se kisha krishtere, sht prgjigja prfundimtare ndaj brengs s
familjes q krkoi kshilla. Letra n at familje sht lexuar si vendim gjyqsor dhe
ashtu edhe sht pranuar.
Pas letrs s Tolstoit, Bashksia fetare e Zakavkazit n Tiflis i kishte antarsuar bijt e
gjeneralit Ibrahim-aga Vekilovit dhe me at rast morn edhe vrtetim zyrtar t
nnshkruar nga myftiu i athershm Mirza Husein ef. Keyipzade. Dy t rinjt edhe
zyrtarisht i morn emrat e tyre: Borisi u b Faris, ndrsa Klebi tani e mori emrin Galib
Letra origjinale t ciln Lav Tolstoi ia dgoi Jelena Vekilovs, sot gjendet n muzeun e
Lav Tolstoit n Mosk, ku n vitin 1978 e kishte drguar i biri i Jelens, Farisi. Letrat
edhe sot e ksaj dite jan t ekspozuara n kt muze.

34

www.dielli.net

Pr myslimant nuk ekziston zot tjetr

prve Allahut, ndrsa Muhammedi sht i
Drguari i Allahut.
Tolstoj

Shnimet nga Jasna Poljana

Bindjet e tij pozitive ndaj fes islame, shkrimtari yn i famshm Lav Tolstoi, nuk i
publikoi vetm n letrat e Jelena Vekilovs. Nj numr i madh i shokve dhe kolegve
t tij t cilt qndruan periudha t gjata kohore n afrsi t Tolstoit, shkruan dhe treguan
pr bisedat dhe diskutimet rrnjsore q i kishin zhvilluar me Tosltoin n lidhje me fen
Islame dhe personalitetin e Muhammedit alejhisselam. Qndrimi i par i qart i Tolstoit
pr pranimin e Islamit mund t shihet n rrfimet vijuese.
Sllovaku D.P. Makovitski, i cili gjasht vjet kishte qen mjeku personal i Lav Tolstoit,
kishte shnuar bisedat dhe polemikat q n at koh i kishte zhvilluar Tolstoi me nj
numr t madh t miqve dhe shokve t tij. Ato polemika dhe qndrime t Tolsotit ai i
kishte shnuar e m pas edhe i boton n nj vepr me titull Pran Tolstoit, n periudhn
1904-1910.
M pas ky mjek e kishte publikuar edhe n vepr katrvllimshe me titull Shnimet nga
Jasna Poljana. N vllimin e tret, q prmban 356 faqe, autori (D.P. Makovitski)
paraqet bisedat familjare t Tolsotoit. N kt vepr lexuesi prsri mund t jet
dshmitar i pjesmarrjes s przemrt ngushlluese t Tolstoit ndaj brengave jetsore t
bashkshortes s Ibrahim ags Vekilovit, si dhe t ndjenjave t vet Tolstoit ndaj islamit.
Shihni se si e prshkroi mjeku Dushan Petrovi Makovitski kt situat:
M 13 mars t vitit 1909, Lav Nikollaevi Tolstoj n nj bised kishte deklaruar: Kam
pranuar nj letr nga nj nn. Shkruan se babai i fmijve t saj sht mysliman, ndrsa
vet e ajo sht krishtere. Ajo i ka dy djem; njri student, e tjetri oficer. T dy ata
dshirojn t kalojn n islam.
Ktyre fjalve t Tolstoit, Sofia Andrejevna (bashkshortja e Tolstoit), iu prgjigj:
Ndoshta bijt e saj dshirojn t bhen mysliman pr at arsye se vetm ashtu mund t
posedojn m shum gra?
Tolstoi iu prgjigj: Jo bre... tek ne a jan t pakt ata q posedojn m shum gra?
Prderisa kam menduar pr kt letr, shum ka mu sht br e qart. Muhammedi
(alejhisselam) asnjher nuk sht pajtuar me botkuptimet dhe qndrimet ungjlliste
krishtere. Ai nuk e konsideroi njeriun Zot, e as q vet e lartsoi veten e tij n at pozit.
Pr myslimant nuk ekziston t adhuruar (zot) tjetr, prve Allahut, ndrsa
Muhammedi sht i Drguari i Tij. Ktu asgj nuk ekziston enigmatike e as t
dyshimt
M pas bashkshortja e Tolstoit, Sofija Anderjevna pyeti: E ka sht m e mir?
Krishterizmi apo Islami?
Tolstoi u prgjigj: Pr mua kjo gj sht e qart. Islami sht mi mir, m i lartsuar.
Pas nj heshtjeje t shkurtr, Lav Nikollaevi Tosltoi prsriti: N marrdhniet
reciproke islami sht m i lartsuar. Mua mjaft tepr m ka ndihmuar Islami.
Shoku i Tolstoit, i quajtur Mihail Vasiljevi, tha: E familja Nekrasov nga
Zaprozhaja [3] ? Ata kan kaluar n Islam....
HTU

UTH

35

www.dielli.net

Nna e brengosur - Jelena Vekilova

Tetdhjet vjet pas letrkmbimit ndrmjet shkrimtarit t famshm Tosltoit dhe nns s
brengosur (Jelena Vekilovs), n revistn Literaturnuya Gazeta nr. 7, 1991, u
publikua dosia n lidhje me letrn familjare t gjeneral Ibrahim ags Vekilovit. Dosia i
dedikohej pikrisht Kuranit, ku ekzistojn msimet e besimit islam. Ky ishte nj fillim i
mir pr mijra lexues rus t cilt dshironin informacione t qarta rreth themeleve t
besimit islam.
Shkrimet gazetareske t cilat i kushtuan disa kapituj letrs s Lav Tosltoit dedikuar
Jelena Vekilovs, medoemos e kishin ta pranojn se pr fat t keq nuk posedonin
kurrfar informate pr vet Jelena Vekilovn.
N Azerbejxhan ekzistonte vetm nj njeri i cili mundej t ofronte prgjigje n kt
pyetje: mbesa e vetme e gjeneral Ibrahim ags, e bija e Galibit, profesoresha Lejla
Vekilova. Ajo, si pasardhse e nj familje ushtarake, n kt mnyr i prshkroi
familjart e saj t afrt:
Gjyshja ime Jelena me gjyshin, oficerin e ri Ibrahim Vekilovin, u njoftuan n nj
ceremonial ushtarak n Tiflis. Loza yn e Vekilovve rrjedh nga Kozakt, nga nj qytet
n kufi me Azerbejxhanin. Fisi yn i quajtur Zadegan ekziston m shum se 350 vite.
Ky fis atdheut i ofroi nj numr t madh lufttarsh, dijetarsh dhe poetsh.
Kta dy ishin dashuruar. N rrugn e ktyre dyve qndronte vetm dallimi fetar.
Azerbejxhanasi Ibrahim Vekilovi ishte mysliman, ndrsa Jelena Jermolajeva ishte
krishtere ortodokse. Sipas ligjeve t athershme t perandoris ruse, pr t vn kuror,
medoemos njri nga bashkshortt e ri ta ndryshoj fen. Mirpo, as gjyshi im, e as
gjyshja ime nuk kishin patur mundsi tiu kundrvihen edukimit familjar fetar t tyre.
Me kt rast, Ibrahim aga Vekilovi i drejtohet mbretit rus. Pas disa polemikave dhe
ankesave, iu dha leja pr nj kurorzim t atill. Mirpo, sipas ligjeve t mbretris ruse,
edhe fmijt t cilt lindin nga nj ift i ktill bashkshortor duhet t edukohen si t
krishter ortodoks.
Kshtu pra, tre fmijt e saj, Jelena i emrtoi me kto emra: t bijn Rejhan, ndrsa
djemt, njrin Boris e tjetrin Kleb. Mirpo, nn ndikimin e farefisit t tyre, fmijt m
shum anonin kah feja islame, e kshtu edhe me kshillat e Tolstoit do ta pranojn
islamin... [4] .
HTU

UTH

36

www.dielli.net

Tolstoi dhe nakshibendit

Me rastin e tetdhjetvjetorin t ditlindjes s Tolstoit, n disa revista dhe gazeta t cilat

botohen n gjuhn kazano-tataro-turke i dhan publicitet mjaft t gjer ktij poeti t
famshm. Shkrimtart e njohur tatar, si Abdullah Tukaiu, Fatih Emirhani, Fatih Kerimi e
disa t tjer, mjaft kan shkruar pr Lav Tosltoin. Shtpit botuese Fikr, Ideal,
Vakit, el-Islah dhe Shura publikuan tekste e broshura t shumta rreth filozofis s
Tosltoit dhe vendit t tij n letrsin botrore. Ndr ato shkrime u gjet edhe
korrespondenca e Tolstoit dhe t disa poetve tatar. Letra e cila trheq vmendjen m
t madhe sht pyetsori i pes shtjeve t vitit 1909, e t ciln Lav Tosltoit ia kishte
drguar Fatih Murtazinit, njri nga bashkpuntort e rregullt intelektual t revists
Iktisat. Prgjigja e Tolstoit pasoi m 9 janar t vitit 1910. Prkthimi i letrs s tij n
gjuhn tatare do t publikohet n numrin 11 t revists Iktisat t viti 1910.
N prgjigjen e Tolstoit qart mund t vrehet nj qasje humane, kur ai thot se do fe
sht e mir dhe do njeri i cili beson duhet ta krkoj kuptimin e jets, ti dashuroj
njerzit. Ajo q n tr kt ishte kuriozitet - prve letrave n t cilat shkrimtari dhe
romansieri i famshm Tolstoi iu kishte prgjigjur pyetjeve - sht edhe ajo q ai, pran
revists, Murtazinit ia kishte drguar edhe nj broshur t vogl me titull Nj hadith
do dit. N kt broshur Tolstoi thekson fjalt e Muhammedit alejhisselam dhe thot:
Kto fjal hyjnore melodike jan t nevojshme pr pjestart e secils fe [5] . N letrn
q ishte publikuar n revist, Tosltoi pranon se pr islamin si fe kishte msuar nga disa
misionar rus, pasi q ai nuk e kishte ditur t flas e as t shkruaj gjuhn arabe.
Sipas prof. dr. Elfine Sibgatullin, misionart pr t cilt flet Tolstoi, kishin qen nj grup
sufish mjaft interesant, q n vitin 1860 kishin ardhur n mesin e disa tatarve. Edhe
pse themeluesi i tyre Bahauddin Vaisovi i takonte tarikatit nakshibendi, ai prapseprap
ishte mendimtar i hapt pr shtjet bashkkohore n filozofin e tarikatit nakshibendi,
si shtje e paevitueshme n jetn shoqrore t asaj kohe... Mirpo, pr shkak t
kritikave ndaj politiks qeveritare t evidentuara n letrn t ciln ia kishte drguar
mbretit rus, Bahauddin Vaisovi ishte dbuar.
Sipas prof. dr. Elfine Sibgatullin, Bahauddin Vaisovi dhe Tosltoi ishin takuar dhe kishin
gjetur gjuh t prbashkt rreth disa temave. Po ashtu, ashtu si Vaisovi, edhe Tolstoi
erdhi n ide q t largohet nga vendi i tij dhe nga shoqria ku jetoi [6] .
HTU

HTU

37

UTH

UTH

www.dielli.net

Kapitulli i tret
RRFIMET E TOLSTOIT

Besimi n Zot
Jam pagzuar n kishn ortodokse ruse, dhe si fmij jam edukuar sipas t gjitha
rregullave t ksaj feje. Si n fmijri, ashtu edhe gjat moshs adoleshente,
vazhdimisht kam qen i lidhur me msimet ortodokse. Mirpo, pasi q i mbusha t
tetmbdhjetat, gjegjsisht kur u largova nga universiteti pas dy viteve studime, tek un
nuk kishte mbetur asnj gjurm religjioze ortodokse. Po qe se do t duhej t gjykoj sipas
prjetimeve dhe prkujtimeve nga e kaluara, ather me t vrtet un nuk do ta
konsideroja veten si ndonj besimtar i veant. Krahas ksaj un kam respektuar
besimet e njerzve n rrethin e tyre dhe kam besuar n at q m kan msuar. Ky besim
edhe nuk ka qen ashtu i sinqert.
Divergjencat religjioze tek un n lidhje me bindjet e mia fetare, si n periudhat e
kaluara ndr njerzit t cilt i takonin shtress s kulturuar dhe aristokrate, ashtu edhe
sot, jan ashtu si jan. Besoj se situata e njjt sht edhe tek shumica e njerzve n
rrethin ton, t atill jetojm dhe vet si individ.
Nj numr i madh i njerzimit jetojn sipas parimeve q asgj nuk kan t prbashkta
me themelet e besimit, madje edhe jan n kundrshtim me to. N mnyrn ton t
jetess nuk ekziston shum vend pr msimet fetare; as q i takojm ata n relacionet
tona me njerz t tjer, e as q kemi ndonj lidhje me ta gjat jets private. N cilindo
vend, principet e fes merren si dika t largta nga jeta, sikur t mos ken lidhje me te.
Sikur t ekzistonin dukurit kudo qofshin para nesh, ne ato do ti shihnim si dika t
jashtme, dika q thellsisht jeta nuk na intereson.
Se a sht ndonj njeri besimtar ose jo, ashtu si n koht e vjetra, po ashtu edhe sot mjaft
rnd sht t kuptohet nga jeta dhe sjelljet e njeriut prkats.
Sikur sot, ashtu edhe n t kaluarn, shpeshher ka patur orvatje q besimi t imponohet
nga jasht. Prandaj, edhe njerzit nuk e kan par t udhs q ti japin vend t veant
n jetn e tyre. Besimi nn ndikimin e rrethanave jetsore q i lvizin themelet e dituris
dhe bindjeve, ose sht duke u pjekur ose e ka arritur pjekurin.
Nj numr i madh i njerzve beson se nuk kan gabime dhe se edhe m tej jan duke i
ndjekur doktrinat e njjta sipas s cilave sht edukuar n fmijri; por nuk sht ashtu,
n t vrtet ai q moti e ka humbur edukatn, msimet dhe besimin e atill.
Mendoj se situata e ktill sht e njjt te shumica e njerzve. Natyrisht, un flas pr
ata njerz q jan t arsimuar sikur ne, pr ata njerz q jan t hapur ndaj vetes; nuk
mendoj pr ata njerz q fen e marrin vetm si mjet pr ti realizuar qllimet e ksaj
bote. N fakt, njerzit e atill jan jobesimtar t vrtet, sepse feja pr ata sht mjet
pr t arritur fardo qllimi n kt jet. Nuk ka dyshim, se bindja e atill aspak nuk
sht fe e as besim. Disa njerz, tanim shum m hert prmes kandilit t dituris i
kan shlyer dhe i kan lkundur mbeturinat e asaj godine t venitur, por disa ende nuk e
kan vrejtur.
Po, kam besuar n Zotin, por nse sht m mir t them, nuk kam refuzuar se ekziston
Zot, por n far Zoti kam besuar? Kjo sht nj gj t ciln nuk mund ta shpjegoj.
Sa m prket mua, un prmes shkrimeve dhe teksteve t mia i kam kshilluar t tjert
n at pr t ciln kam konsideruar se sht e vrtet, n njohurin e vrtet tek e cila
kam arritur. Pra, njerzve ua kam shpjeguar se duhet t jetojn ashtu si un veproja,
kam komentuar se familja sht vendi n t ciln njeriu mund t jetoj n qetsi m t

38

www.dielli.net

sigurt. Ashtu ishte edhe jeta ime. Mirpo, pas pes viteve t nj jete t ktill, un jam
takuar me dika t uditshme.
N disa aste mendja ime befasisht lundronte n skepticizm. M dukej se sikur jeta ime
n ato momente ishte ndalur, sikur t mos ecte koha. Vetvetiu nuk dija se si t jetoj, ka
duhej t bj.
E humbsha baraspeshn dhe bija n melankoli. Prapseprap, kjo gjendje nuk zgajti
shum. Aty ku u ndal jeta ime, tani vazhdoi prsri si edhe m par, ndrsa momentet e
dyshimit filluan gjithnj e m tepr dhe n forma t ndryshme t paraqiten. N astet kur
jeta ime u ndal, vazhdimisht prsriteshin pyetjet e njjta:
Pse? Mir, e do t bhet nesr ?
N fillim kam menduar se t gjitha kto jan pyetje t pakuptimta dhe pa kurrfar
domethnie. Konsideroja se prgjigjet ndaj tyre jan t qarta, se ekzistojn dhe se un
shum leht do t vij deri te ato..
Parasegjithash, kam menduar se me prgjigjet ndaj ktyre pyetjeve do t humbet edhe
problemi i cili m paraqitet. Mirpo, nuk kam patur koh q t merrem me kt shtje.
Nse do t kisha menduar mir, ndoshta do t gjeja prgjigjen e ktyre pyetjeve. Por,
pyetjet gjithnj e m shum u paraqitnin. Ndr t tjerat ato ishin pyetje pr t cilat ishte
mjaft rnd t gjendet prgjigje. Ato iu prngjanin pikave (t shiut) t cilat binin n t
njjtin vend - pyetjet pa prgjigje tuboheshin porsi njolla e cila gjithnj e m tepr
zgjerohej. Un dukesha sikur ndonj njeri me smundje t brendshme.
S pari u paraqiten disa shenja t vogla ndaj t cilave i smuri nuk tregon kujdes, e m
pas ato prsriten, e kshtu vjen deri n at shkall sa q nuk mund tju ik atyre.
Gradualisht smundja zmadhohet dhe i smuri nuk ka koh t mendoj. Ather do ta
vrej qart se pr gjrat ndaj t cilave sht treguar i pakujdesshm prderisa ka qen i
shndosh, n t vrtet jan gjrat m t rndsishme n jetn e tij, e ajo sht vdekja.
Jeta ime sikur u ndal; vetm merrja frym, ushqehesha, pija dhe flija. Nuk kam mundur
as t flas pr at se si jetoj, sepse nuk kisha kurrfar dshire pr ta argtuar shpirtin dhe
ta ushqej mendjen. Mjaft mir e dija se edhe nse dshiroja di, pa marr parasysh se a
do t realizohej ajo apo jo, prapseprap n fund nuk do t ndryshohej asgj.
Vazhdoja t jetoj, por ajo ishte vazhdimsi me funksionet e jets. Kam arritur buz
gremins dhe kam par se para meje nuk ekziston asgj, prve kotsis. Nuk kam
mundur t qndroj n vendin ku arrita, mirpo, po ashtu nuk kam mundur ti mbyll edhe
syt, e t mos shoh se si para meje qndron realiteti i pyetjeve. Jeta ime ishte pakujdesi e
vrtet.
Kush sht ai q nuk e di tregimin lindor pr bishat me t cilat ishte takuar nj udhtar
n shkrettir?! Me qllim q t shptoj nga bishat, udhtari krcen dhe hyn n nj pus
t shterur e pa uj. N ato aste, n fund t pusit vren nj dragua i cili goj hapur
qndron duke pritur pr ta glltitur udhtarin. Udhtari i mjer as q kishte mundsi t
kthehet lart, e as q guxonte t bie n fund, sepse do ta coptonte bisha e egr. N kt
pozit t palakmuar, ai ngjitet pr nj dege e cila ishte rritur nga muri i pusit dhe kshtu
filloi t mbahet n te. Pas disa momenteve filluan ti dobsohen duart, e kshtu udhtari
kuptoi se do ti ndodh njra nga dy fatkeqsit. Mirpo, ai edhe m tej mbahej pr
degn. N ato momente udhtari vrejti disa mij duke u afruar n afrsi t degs dhe
kshtu ato filluan ta brejn degn. Dega u kput, ndrsa njeriu filloi t bie drejt nofulls
s poshtme t bishs e cila qndronte gojhapur n fund t pusit. Duke e vrejtur kt
fatkeqsi, udhtari shikonte prreth dhe mendoi se nuk ka shptim pr te. Prderisa
mendonte kshtu, vrejti nj pik rrshir t mbl npr gjethet e degs; udhtari e
nxori gjuhn dhe filloi ta lpij. Ja, un kam qen pikrisht sikur ky udhtar; edhe pse e
kam ditur se dragoi i vdekjes pashmangshm m pret, i gatshm pr t m coptuar, un
e shfrytzova shpresn e fundit, u ngjita pr degn e jets duke mos e kuptuar se si m
solli mendja n kt pozit. Provova ta lpij mjaltin q m ofronte qetsim, por tanim
39

www.dielli.net

nuk kishte shije t mir. Prderisa dragoi i vdekjes gojhapur priste t m prbir, mijt
brejts n jetn time orvateshin ta rrnjosin degn e cila m mbante. Vreja se nuk
mund tiu ik njrit nga ato; dragoit ose minjve, e nga ata assesi nuk e largoja shikimin.
N t vrtet kjo nuk ishte prrall, ajo ishte nj realitet i vrtet. E vrtet e cila nuk
mund t jet ndryshe dhe tek e cila do njri mund t bindet.
Pyetja: Pse jetoj?
Prgjigje: Nse nuk e ke kuptuar se n hapsirn e pafund, n kohn e pafund, t
vrtetat e imta ndryshojn n kombinime t pafund, ather nuk e ke kuptuar as at se
pr far arsye ekziston n kt Tok.
N momentet e nj prsiatjeje t ktill, vetvetes iu prgjigjesha:
Mbar njerzimi zhvillohet sipas parimeve shpirtrore dhe idealeve t cilat diktohen
nga ndonj drejtim. Realizimin e tyre kto ideale e gjejn n fe, n shkenc, art, n
format e renditjeve shtetrore, etj. Me zhvillimin e ktyre idealeve edhe vet njeriu arrit
nj nivel m t lart t fatit. Po ashtu edhe un jam pjes e atij njerzimi. Pikrisht pr
at shkak, obligimi im sht q t kontribuoj pr njohurit e idealeve t njerzve dhe n
realizimin e t njjtave.
N momentet kur mendja ime ishte e pamundshme, un knaqesha me prgjigjet e
ktilla. Mirpo, porsa tek un paraqitej shtja mbi jetn, edhe at n tr pastrtin e
saj, kjo teori n nj moment zhdukej. Ta lm n nj an grumbullin e kundrthnieve
dhe qndrimeve t ndryshme t ksaj filozofie n t ciln hapsirn e zn idet
njerzore. Ato jan ide me marrzi t pavetdijshme prmes s cilave bhet orvatje pr
tu paraqitur si rezultat i prgjithshm ku kan arritur prmes hulumtimeve shkencore,
edhe at nga nj grupi t caktuar njerzish. Nuk dshiroj t them se kjo filozofi sht
marrzi, por ajo q t hamend sht kjo q vijon: nse dshirojm prgjigje pr pyetjen e
cila paraqitet para do njeriu: ka jam un? Pr far arsye ekzistoj?, ose far
sht detyra ime?, ather s pari do t duhet t prgjigjemi n pyetjen: far sht
kuptimi i ekzistimit t njerzimit n trsi n raport me nj grimc mjaft t imt, q
periudh kohore sht vetm kjo e jona?
Sikur t mundesha t ofroj koment pr kt shtje, njeriu medoemos s pari duhet ta
kuptoj njerzimin me t gjitha fshehtsirat e tij, ta kuptoj se far jan njerzit t cilt
ende as veten e tyre nuk e kuptojn.
Njeriu me sinqeritet mund tia parashtroj vetes s vet kt pyetje: Si duhet t jetoj?
Dituria t ciln e ka arritur prmes prvojs, do ti ofroj prgjigje n kt lloj t
pyetjeve: Studio grimcat e pafund n raport me mundsit kohore, andaj do ta kuptosh
jetn tnde. Prapseprap, i njjti njeri, nuk do t jet i knaqur me kt prgjigje. Na
e hulumto jetn e panjohur t atij njerzimi deri n detajet m t imta, ather do ta
kuptosh qllimin e jets tnde!

40

www.dielli.net

Sikur t mos ekzistonim?

Djalosh i ri, princi fatlum Sakja Muni i cili nuk kishte prjetuar smundje, pleqri dhe
vdekje, e i cili nuk dinte se jan ato, nj dit duke shtitur takoi nj plak me nj pamje
mjaft brengosse dhe tepr t lodhur. Princi i ri i cili deri ather nuk dinte se do t
thot pleqria, e pyeti karrocierin e tij se sht kjo dhe si mund ti ndodh njeriut t
bie n nj gjendje aq t mjeruar. Pasi q kuptoi se t gjith njerzit do ta prjetojn fatin
e njjt, me kt edhe bijt e mbretrve, princi nuk mundi m ta vazhdoj shtitjen, por
krkoi q t kthehet dhe t mendoj rreth fatit t ktill. Duke qndruar n vetmi, dit t
tra kalonte n kujtime, e kshtu m n fund erdhi deri n nj njohuri qetsuese. Prsri
doli n shtitje i disponuar dhe fatlum. Ksaj radhe e takoi nj njeri t smur, i njtur,
i pafuqishm dhe pothuajse u verbr. Princi i ri i cili deri ather nuk kishte par ndonj
njeri me smundje t ktill, e ndali karrocn dhe e pyeti karrocierin se po ndodh me
kt njri t mjer. Pasi q kuptoi se smundja e ktill mund ta godas do njrin,
madje edhe mbretin e shndosh e fatlum, princi prsri e humbi shpresn dhe
guximin, e kshtu e urdhroi karrocierin q t kthejn n pallat. Ashtu si edhe hern e
par, ai krkoi q t qndroj n vetmi me qllim t meditimit dhe prsiatjes rreth fatit t
njeriut. Arriti ta qetsoj shpirtin, e tani pr her t tret krkoi q t del n shtitje.
Duke shtitur, u ballafaqua me nj pamje t re. Vrejti disa njerz duke bartur dika. E
pyeti karrocierin:
ka sht kjo?
Kjo sht nj kufom (xhenaze)?
Ky sht fundi i t gjithve?
Princi iu afrua t vdekurit, ia zbuloi fytyrn dhe e shikoi.
ka do ti bni tani? Pyeti princi.
Do ta varrosim. U prgjigjn ata.
E prse? Tha princi.
Pr at arsye se nuk do t ngjallt m dhe nga nuk do t jet asgj, prve nj ers s
keqe dhe krimbave.
A do ti gjej i njjti fat edhe kta njerz? Edhe fati im sht kshtu? Vall, edhe mua
do t m varrosni kshtu? A edhe nga un nuk do t mbetet asgj prve ers s keqe? A
edhe mu do t m han krimbat?
Po. Iu prgjigjn.
T kthehemi. Asnjher nuk do t dshiroj t shtis m.
Ksaj radhe Sakja Muni nuk arriti q t qetsohet. Prfundoi se jeta sht nj pikllim i
madh. Gjith forcn e tij e harxhoi duke menduar se ta shptoj veten dhe t tjert. T
shptoj nga mjerimi i atill dhe t shptoj pas vdekjes.
Pasi t prgjigjet n kto pyetje t jets, dituria njerzore ather sht n rrugn pr t
ofruar prgjigje prfundimtare.
Sokrati ka thn: Jeta materiale sht mjerim dhe grathti. Pr at arsye, fati qndron
n refuzimin e jets materiale, e ne duhet ta synojm at.
Shopenahueri ka thn: Jeta sht di q duhet t ekzistoj, por sht pikllim; t
kaluarit n asgj, prsri sht i vetmi fat.
Po ashtu edhe Sulejmani (a.s.) ka thn: Gjithka n kt bot sht e zbrazt; marrzia
dhe dituria, pasuria dhe varfria, gzimi dhe dhembja, asgj... Njeriu vdes dhe shkon, e
pas tij nuk mbetet asgj. Kjo sht e tra.
Buda ka thn: Nuk mund t jetohet me diturin pr domosdoshmrin e dhembjes,
dobsin e mjeruar, pleqrin dhe vdekjen. Njeriu medoemos t lirohet nga jeta, nga do
mundsi e jets.
Sikur prmes shkencs jeta ime t mos m lironte nga kotsit, por e prforcoi at
kotsi. Asnj nga njohurit e mia nuk m ofroi prgjigje ndaj pyetjeve t jets. do
41

www.dielli.net

njohuri tjetr m ofronte prgjigje t kundrt me t tretn, kshtu q ma vrtetonte

ndjenjn time t kotsis dhe m tregonte se konkludimi deri te i cili kam arritur, nuk
sht fryt i iluzioneve t mia, i gjendjes time shpirtrore t smur. Jo, por krejt kjo e
vrtetoi faktin se un n mnyr t drejt kam logjikuar dhe se personalitetet e famshm
t njerzimit erdhn deri te konkludimet e njjta, ashtu sikur edhe un.
Ktu nuk ekziston ndonj gabim; gjithka sht zbraztir, ndrsa vdekja sht shum
m e mir se jeta. Gjithsesi, njeriu duhet t lirohet nga jeta. Sa sht fatlum ai q nuk
ka lindur.

42

www.dielli.net

T gjendet e panjohura
Zgjidhjen nuk kam mundur ta gjej n shkenc, andaj kam filluar ta krkoj n jetn
praktike. Shpresoja se do ta gjeja n shoqrin time me njerzit. Kshtu kam filluar ti
studioj njerzit. M interesonte se far qndrimi mbanin njerzit ndaj ktyre pyetjeve t
cilat m preokuponin mua e q m trhiqnin n pashpres.
Mir, deri n far prgjigje erdhn ata njerz t arsimuar sikur un dhe t cilt e kishin
mnyrn e jets si un? Kam vrejtur njerzit n shoqrin time q duke krkuar
shptim nga kjo gjendje ekzistuese, gjetn katr dalje t ndryshme.
Dalja e par ishte rruga e padituris. Kjo do t thot t mos e kuptosh e t mos e vresh
se jeta sht nj fatkeqsi dhe nj rrmuj.
Dalja e dyt sht rruga e epikurizmit. Themeli i ktij koncepti perceptues sht ai q
edhe n njohurin e pashpress s jets, njeriu duhet ti prjetoj begatit t cilat i
ofrohen.
Njerzit nga rrethi ku jetoj shumica e mbanin kt qndrim, Ngacmimet e brendshme u
mundsonin q sa m tepr t logjikojn ndaj shkaqet e begative se n mjerimin, andaj e
gjetn mundsin e harress n pandjeshmrin morale.
Ajo q ata u gjetn n jomoral dhe n pandjeshmri, sht vetm rastsi. Shumica e
njerzve t kohs son mendojn dhe ndihen n kt mnyr. Ajo q disa njerz e
shpallin filozofin si paraliz t ideve dhe vizionit, nuk i ndajn nga ai grup t cilt
vazhdojn ta lpijn mjaltin me qllim q t mos e shohin problemin e jets. Un assesi
nuk mund t pajtohem me ata njerz. Pasi q un nuk e kam pandjesin e tyre ndaj
forcs s vizionit, ather at nuk mund ta bj as n mnyr artificiale. Nuk do t mund
ti largoj syt nga ata minj ose nga ai dragua, sikur do njeri i cili tanim njher i ka
vrejtur ato.
Dalja e tret sht rruga e forcs dhe e energjis. Baza e saj sht kjo q vijon: pasi q
njeriu e kupton mjerimin dhe pikllimin e jets, ather ato duhet ti eliminoj.
Dalja e katrt sht rruga e dobsis. Kjo mbshtetet n kt q vijon: edhe pse njeriu e
kupton mjerimin dhe pikllimin e jets, si dhe e di se asgj nuk do t del nga ato, ai
prapseprap me kmbngulje vazhdon jetn.
Njerzit q e mbajn kt bindje e din se vdekja sht m e mir se jeta, mirpo, ata
sillen sikur t presin dika, pasi q nuk posedojn forc pr vetvrasje prmes s cils
(si ata mendojn) do ta pengonin veten q t mos gabojn. Kjo sht rruga e njerzve t
dobt, sepse n t kundrtn, po qe se mund t jem m i mir dhe nse pr at kam forc
t mjaftueshme, ather prse hamendem q t bhem m i mir? Ja, un i kam takuar
ktij grupi. Njerzit e grupit tim prmes mnyrave t ndryshme u liruan nga kto
kundrthnie t rrezikshme Sado q ta detyroja mendjen time, un nuk kam mundur t
kaloj n rrugn e pest. Doln vetm disa dobi. Njra nga ato sht t moskuptuarit se
jeta prbhet nga mjerimi dhe pikllimi, se sht e zbrazur dhe se m mir t mos
vazhdohet si e atill (pa besim dhe pa njohje t vrtet). Mirpo, pr mua nuk ishte e
pamundur q kt ta di. Un nj her kt e kam par dhe nuk mund t thuhet se nuk e
njoh, sepse nuk kam mundur ti largoj syt prej aty.
Dobia e dyt sht t pranuarit jets ashtu si sht dhe t mos logjikohet pr
ardhmrin. Mirpo, un as at nuk kam mundur ta bj. Edhe pse e dij se pleqria,
smundja dhe vdekja ekzistojn, un porsi Sakja Munija, nuk do t dilja jasht. Krahas
asaj q forca ime jetsore ishte e fuqishme, nuk m plqenin rastsit momentale t cilat
m ofronin knaqsi afatshkurtra.
Dobia e tret do t ishte vetvrasja, ndrprerja e jets pasi q ajo t njihet se sht nj
fatkeqsi dhe nj marrzi. Kt e kam kuptuar, por shkakun e saj nuk e di as un, nuk
jam orvatur q t mbytem.

43

www.dielli.net

Dobia e katrt sht njohuria q ekzistenca, sipas qndrimit t Sylejmanit (a.s.) dhe
Shopenhauerit, sht marrzi... ndrsa veprimtarin q e bj un e quaj jet, si sht;
pastrimi, veshmbathja, t ushqyerit, bisedat, madje edhe t shkruarit e librave. Kjo pr
mua ishte prplot dhembje dhe breng, e un prsri vazhdoj t jetoj n at mnyr.
Mendja ime e ka pranuar se jeta sht dika e pakuptueshme. Sipas meje mendja do t
thot jet. Sikur t mos ekzistonte mendja, mendoj se nuk do t ekzistonte as jeta.
Mirpo, nse kjo mendje sht shkak i jetess, ather si sht e mundur t refuzohet
jeta? Ose e kundrta, sikur t mos ekzistonte jeta, ather nuk do t ekzistonte as
mendja; mendja sht rezultat i jetess. Gjith sht jet. Mendja sht fryt i jetess,
ndrsa e njjta mendje e refuzon kt jet. Ndiej se ktu nuk sht dika n rregull.
Nuk sht aq e jo e logjikshme t konsiderohet se jeta sht e zbrazt. Kjo ide paraqitet
q nga koht m t vjetra; madje edhe nga njerzit m t rndomt. Mirpo, njerzit
edhe m tej jetojn. Diturin t ciln e kam nxn ma bri t mundshme q gjithka n
kt jet ta kuptoj si msim, prve asaj q gjendja ime sht mjaft e marr. Numri m i
madh i njerzve jetojn dhe nuk din as shtjen m t vogl pr strukturn e t gjith
qenieve t gjalla dhe jo t gjalla n kt bot. Mirpo, m n fund, kta njerz jetuan dhe
besuan se jett e tyre i rregulluan n mnyr mjaft t logjikshme .
T gjitha kto prsiatje na e paraqesin edhe nj pyetje: E ka nse eksitojn gjra t
cilat ende nuk i di? Ja, edhe n padituri vazhdohet kshtu. Paditura do her do t
paraqitet n form t njjt, e nse paraqitet dika e panjohur, ather do t thuhet se ajo
nuk sht asgj. N t vrtet, njerzimi sht nj trsi; t gjith njerzit t cilt jetuan
dhe jetojn, sillen sikur se ta kuptojn domethnien e jets, sepse sikur t mos ta
kuptojn, ata nuk do t mund ta jetonin.
Sado q t jet niveli i dituris ton, prapseprap ajo nuk do t ishte e mjaftueshme pr
ta kuptuar domethnien e jets. T gjith njerzit, milion e milion njerz, assesi nuk
dyshojn n domethnien e jets.
Edhe pse t gjith njerzit, q nga koht m t vjetra e deri m sot, jan t vetdijshm
pr faktin t cilin ma vrtetojn edhe mua se jeta sht e zbrazt dhe e pakuptimt,
prapseprap jetojn dhe jets i japin kuptim t ri.
Gjithka q sht rreth mua dhe n veten time, e gjitha ajo materialja dhe jomaterialja,
sht fryt i njohurive t tyre pr jetn. T gjykuarit e mendjes time ndaj jets dhe akuzat
ndaj saj, nuk vijn nga un, por nga ata.
Un jam lindur, jam zhvilluar dhe jam plakur. Ata i nxorn minierat n siprfaqe t
toks dhe i shfrytzuan ato, shfrytzuan pyjet, i afruan bagtit (lopt dhe kuajt) n
shrbime shtpiake, filluan t mbjellin, msuan t jetojn s bashku, inkorporuan forma
t reja t jetess, ata bn q edhe vet ne t logjikojm, t flasim dhe shkruajm.
Gjithka sht duke u realizuar nga mnyra fillestare e tyre; t ushqyerit, veshmbathja,
t msuarit. Un, q jam vepr e tyre, duke logjikuar sipas mnyrs s tyre, ua them
atyre se e tra kjo sht e zbrazur dhe e pakuptimt. Kam menduar n vete: Ktu di
nuk sht n rregull. Por ka sht ajo q nuk sht n rregull, nuk kam mundur as vet
ta gjej.
Sikur t vshtroj n afrsi t rrethit ku jetoj, do t shoh nj grumbull t madh njerzish t
cilt nuk mund ta kuptojn kt shtje. Njerzit t cilt e kan kuptuar kt shtje, ose
q jan orvatur pr ta kuptuar, at e kan shushuritur n mpirjen me jetn. Nga ana
tjetr, ata t cilt e kan kuptuar dhe t cilt kan prfunduar me jetn e tyre, sado q t
orvaten t ikin, m n fund jan br ata q kan kuptuar, por t cilt jan treguar t
dobt pr ta vazhduar jetn n pakuptimsi. Edhe un kam jetuar me devijimin e t
diturve, t pasurve, vetjakve, me ata q m rrethonin. Milion njerz q jetn e q jan
duke jetuar sot, sikur t mos ishin njerz, por nj lloj kafshe.

44

www.dielli.net

N afrsi me Zotin

Njohuria deri te e cila kan arritur studiuesit, pra prmes mendjes s shndosh, shpie
drejt refuzimit t kuptimit t jets. Sa i prket veprs s madhe t njerzimit, pikpamja
e tyre nuk mbshtetet n logjik. Dituria e cila nuk mbshtetet n mendje t shndosh
sht besim, besim pr t cilin kam menduar se duhet t refuzohet; besimi n nj Zot ose
n Trinin, n at se bota sht krijuar pr gjasht dit, n djall, n engjj, n gjith at
q nuk mund ta pranojm po qe se nuk e largojm logjikn.
Gjendja n t ciln kam qen, tek un zgjoi dyshim. E kam ditur se duke e ndjekur
drejtimin e mbshtetur n logjik, nuk do t mund t gjej asgj, prve refuzimin e
jets. Rezultat i njohuris prmes mendjes sht edhe kjo: jeta sht nj sprov. T mos
jetosh, do t thot se kjo sht n duart e njerzve. Mirpo, ata jetuan m par, por
jetojn edhe sot. Ashtu edhe un. Edhe pse e kam ditur se jeta sht nj pakuptimsi,
fatkeqsi, prapseprap kam jetuar dhe ende jetoj. Duhej ta liroj mendjen e ta kuptoj
domethnien e jets. Rezultati m i mir q mund t dal nga besimi, sht pikrisht t
kuptuarit e domethnies s jets.
Krahas skepticizmit n t cilin kisha rn, para meje u hapn dy rrug: ose ajo q e
konsideroja se sht n favor t mendjes, nuk ka qen n favor t mendjes, ose at q e
konsideroja t pakuptimt, edhe nuk ka qen e pakuptimt. Tanim porsa kam filluar ta
prcjell zhvillimin e njohuris prmes mendjes.
Duke e prcjell zhvillimin e njohuris n baz t mendjes dhe duke i vshtruar rezultatet
e saj, kam konstatuar se rezultatet deri tek t cilat kam arritur, plotsisht jan t sakta.
Prfundimi se jeta sht nj asgj, ishte nj shtje q u paraqit edhe para meje. Prse t
jetoj? ka do t paraqitet nga realiteti dhe pavdeksia nga jetesa ime e zhdukur q i
prngjan hijes? far sht kuptimi i ekzistimit tim t vdekur n kt bot? Q tiu
prgjigjem pyetjeve t ktilla, kam filluar ta studioj jetn.
Ajo q un do ti zgjidh t gjitha pyetjet, nuk m garantoi se do ta kuptoj at q e kam
jetuar. Sado q pyetja ime t duket e thjesht, ajo nnkupton komentimin e
vdekshmris prmes pavdekshmris ose anasjelltas. Kt as q mundesha ta bj
ndryshe, pasi q nuk ekzistoi nj mundsi e atill. Prandaj, rezultati deri te i cili do t
arrija, do t duhej t ishte: Forca sht forc, pafundsia sht pafundsi, asgjsia sht
asgjsi. N rezultate t tjera nuk kam mundur t arrij. Si do q t parashtroja pyetjen:
Si duhej ta bj at? Prgjigja do t ishte: Sipas Ligjeve t Zotit! E ka do t
rezultoj nga jeta ime e tanishme? Mundim i pafund ose fat i pafund.
ka sht kuptimi i mosshkatrrimit t vdekjes? Takim me Zotin e Prhershm,
Xhennet. Kam arritur n gjendje q prmes forcs ta pranoj kt: pran njohuris q
arrihet prmes mendjes, e cila sipas mua deri tani ishte e vetmja dhe ekskluzive, tr
njerzimi njeh edhe njohurin jasht logjiks. Ajo sht njohuria e besimit, dhurat e
Krijuesit q njeriut ia mundson t jetoj edhe m tej.
Si do q t ishte deri n at dit, pr mua sht besim i jashtlogjikshm. Mirpo, un
kam qen i detyruar q ta pranoj. N t vrtet, vetm m ofronte prgjigje ndaj pyetjeve
t cilat i parashtroi njerzimi n lidhje me jetn, dhe n fund m ofroi mundsi t
jetohet.
Njohuria prmes mendjes m nxiti q t pranoj se jeta sht nj pakuptimsi. Jeta ime u
ndal, u shtang, ndrsa un dshiroja ta zhduk. I shihja njerzit, i vshtroja t gjith, e
kshtu vreja se ata jetonin. M pas vshtroja ndaj vetes, e kshtu kam vrejtur se edhe
vet un kam jetuar prderisa nuk kam gjetur prgjigje ndaj pyetjeve pr kuptimin e jets.
Ashtu si edhe njerzve t tjer, edhe mua mundsin e t jetuarit dhe kuptimin e jets
ma ofroi (feja) besimi.

45

www.dielli.net

T njjtn gj e kam vrejtur edhe tek disa njerz t vendeve t ndryshme, tek disa
bashkkohanik t mi q jetuan m par. Q nga koht m t vjetra t njerzimit, kudo
ku pati jet, feja dhe besimi ishin ato q ofronin mundsi dhe dshir pr t jetuar.
Feja (po qe se i besohet Nj Zoti) kudo sht e njjt.

46

www.dielli.net

Duhet ta gjejm Zotin

do prgjigje t ciln e ofroi feja, fardo dhe kujtdo tia kishte ofruar at, aty u gjet
edhe domethnia e amshueshmris prmes ekzistimit t vdekshmris (tek njeriu);
domethnie q nuk ndalet prmes mundimit, sakrifics dhe vdekjes. Kjo do t thot se
kuptimi dhe mundsia e t jetuarit mund t gjenden vetm n besim. Mir pra, ka sht
besimi? Kam kuptuar se feja nuk sht vetm manifestim i ndjenjave t padukshme,
vetm Shpallje. (Kjo sht vetm nj nga definicionet e karakteristiks s besimit).
Njeriu nuk posedon relacione me Zotin. (S pari duhet t besohet, e m pas t njihet
Zoti. Pra, nuk mund t ekzistoj besim prve prmes besimit n Zot). N mas m t
gjer t pranuarit e fes kuptohet si manifestim i relacioneve ndrmjet njeriut dhe Zotit,
si dhe manifestimi i asaj q iu sht shpallur njeriut. Kshtu pra, besimi sht msimi
pr kuptimin ose jetn e njeriut. Ather ajo sht q e bn jetn t zgjatur, duke e
refuzuar ekzistimin individual t njeriut. Feja sht fuqia e jets. Nse njeriu jeton,
ather edhe beson. Sikur t mos besoj ashtu si i urdhrohet t jetoj, ather ai edhe
nuk do t jetonte. Nse njeriu e kupton se vdekja sht vetm nj hije, ather ai
detyrohet t besoj n pafundsin n t vrtet nuk mundet t jetohet pa fe. M vjen
shum vshtir kur m kujtohen polemikat e realizuara n lidhje me aspektet shpirtrore.
Q t mund njeriu t jetoj, ai duhet ose t mos e shoh pafundsin ose t vij deri te
disa prgjigje. Un dija pr nj prgjigje t ktill, por nuk ndija nevoj pr te prderisa
besova n vdekshmri. Kur dshiroja kt ta konceptoj prmes mendjes, ather t gjitha
shpjegimet t cilat kaluan, thjesht u humbn para drits s mendjes, e kshtu erdhi koha
q t mos besoj n t vdekurn. Duke u mbshtetur n shtjet q pr baz e kishin
mendjen, fillova t krkoj shpjegim q do t m ofroj kuptim t qart pr jetn. Por nuk
ishte e mundur t ofrohet shpjegim i atill; erdha n prfundim t njjt me at t
njerzve m t famshm t njerzimit:
ka kam br duke krkuar prgjigje n diturit pr t cila kisha prvoj?
Dshiroja ta dij prgjigjen e ekzistimit ton dhe kam hulumtuar gjithka rreth meje po
me at qllim. Kam msuar shum gjra nga lmi t ndryshme, por nuk kam mundur t
gjej asgj nga ajo q e konsideroja si domosdoshmri esenciale.
Sa i prket krkimit tim t prgjigjeve n filozofi, kam studiuar strukturn e prsiatjes t
t gjith atyre q ishin n t njjtn situat ashtu si isha edhe un - t cilt nuk mundnin
t gjejn prgjigje ndaj pyetjeve q kishin t bjn me shkakun e jets. Natyrisht, n at
mnyr nuk kam mundur t msoj asgj m shum se at q e kam ditur, do t thot nga
ajo q njeriu asgj nuk di.
ka jam un?
Prgjigje: Nj pjesz e vdekshme.
Ja, n kto fjal qndron i tr problemi.
Kjo sht nj pyetje e thjesht q mund t del nga goja e do fmije t menur. Kt
pyetje njerzit e parashtronin vazhdimisht, sikur t mos ishte parashtruar ndonjher!
Pra, pyetja (pr t ciln jemi duke biseduar) sht parashtruar q nga momentet e para t
njerzimit. Q nga koht m t vjetra, pra q nga fillimi, ishte e qart se pr zgjidhjen e
ksaj shtjeje, nuk ishte e mjaftueshme t vlersohet vdekshmria me vdekshmrit dhe
e prhershmja me t prhershmen. Q nga astet e para t krijimit (t njeriut) e deri m
sot, njerzimi e hulumton lidhshmrin ndrmjet t vdekshmes dhe t prhershmes.
T bhen studime logjike rreth t gjitha atyre nocioneve q n vete prmbajn
domethnien e jets dhe raportet e t vdekshmes ndaj t prhershmes - Zoti, pavarsis,
mirsis, etj. Kto nocione nuk e zgjojn kritikn e mendjes. Sikur t mos ishte ashtu e
frikshme, vall a nuk do t ishte qesharake dhe fmijrore t mashtrohesh me krenarin
dhe paqen? Sikur fmijt t cilt e shkatrrojn nj or; e kpusin spiralen, luajn porsi
t jet nj lodr, e m pas t habitur pyesin: Prse nuk punon ora?
47

www.dielli.net

shtja e raporteve t kalimtares dhe t pafundshmes nuk mund t iket, andaj sht
mjaft me rndsi. Njjt sht edhe me shtjen e jets, mundsin e jetess. Kt pyetje
t vetme q mund ta gjejm do kund, do her dhe te t gjith popujt, sht rezultat i
kohs kur njerzit harxhuan jett e tyre; pyetje aq e rnd, sa q nuk mund t gjendet
ndonj tjetr identike me kt - pyetje q t gjith e kan t qart, e ndaj t cils nuk
mund t ofrojm prgjigje. Kshtu pra, pyetjen e ktill e kalojm n mnyr t
paprgjegjshme, ashtu pr ta parashtruar prsri n ndonj koh tjetr. Pyetjet pr Zotin
e Prhershm, shenjtrin e shpirtit, shenjtrin e njerzores, unifikimi i njerzores me
Hyjnoren, t konceptuarit e shpirtit dhe prfytyrimet njerzore ndaj t mirs dhe t
keqes, t gjitha kto jan nocione t cilat u paraqitn n mendjet e mjegulluara
njerzore. Sikur t mos ishin kto, nuk do t ishte edhe vet jeta.
Duke i ln mnjan t gjitha kto prsiatje njerzore, dshiroj q prej fillimi t
pozicionohem sipas ideve t mia. Kshtu mendoja n at koh. Themelet e ktyre ideve,
mbi t gjitha ekzistonin n veten time. M n fund, e kam kuptuar kt q vijon: n
prgjigjet t cilat i ofron feja, jan t fshehura njohurit m t thella t njerzve, dhe un
nuk kam t drejt ti refuzoj ato duke u mbshtetur n logjik. Kto prgjigje vetm se i
dedikohen shtjes s jets.

48

www.dielli.net

Nuk mund ta pranoj krishterizmin

M n fund, isha i gatshm ta prqafoj fen. Mirpo, ajo nuk m qetsonte. Pr ta fen,
un dshiroja q t mos e refuzoj truri, t mos jet gnjeshtr. Kam filluar t hulumtoj
npr librat e shenjta t budizmit dhe islamit; parasegjithash kam hulumtuar vet
krishterimin, edhe at duke filluar q nga tekstet e shenjta biblike dhe nga besimtart q
jetonin prreth meje.
Natyrisht, s pari iu kam drejtuar besimtarve n rrethin ku jetoja. Pastaj, iu kam
drejtuar teologve t kualifikuar krishter, priftrinjve ortodoks, teologve t niveleve t
ndryshm kishtar ortodoks, krishterve pleq dhe atyre t rinj. Bisedoja me ata q
deklaronin se fati dhe shptimi i shpirtit sht n fe. Jam shoqruar me kta njerz dhe
i kam studiuar se n ka prbhet besimi i tyre ku ata kishin vrejtur kuptimin e jets.
Edhe pse pajtohesha me at q mund t m binte ndrmend dhe mbetej larg nga do
konflikt t mentaliteteve, nuk kam mundur ta pranoj fen e ktyre njerzve. Jo vetm pr
at arsye se fen t ciln ma preferonin ata nuk m ofronte kurrfar shpjegimi, por kam
vrejtur dhe kam kuptuar se ajo sht nj lloj i refuzimit t domethnies s jets. Pr tu
prgjigjur n pyetjet e mia jetsore t cilat m solln deri n fe, ata nuk iu prmbaheshin
fes s tyre; prkundrazi, ata pranonin edhe shtje t huaja n besim.
Nuk kam mundur ta harroj ndjenjn e dhembshme q t kthehem n dyshim, ndjenj q
do t pasonte pas shpress e cila m inkurajoi gjat do takimi me kta njerz. Sa her
q mundoheshin q msimet e tyre fetare t mi shpjegonin n mnyr t detajizuar, n
mendjen time gjithnj e m tepr paraqitej njohuria pr devijimet q ata i mbanin n
kokat e tyre. Kshtu q un humba do shpres, se n besimin e tyre do t gjej dika q
ka t bj me kuptimin e jets. Ajo q m hidhronte m tepr nuk ishte problemi q ata
n komentimet e tyre fetare i przienin shtjet e padobishme dhe t palogjikshme me t
vrtetat e prafrta, por fakti se edhe kta njerz jetuan sikurse edhe un. Dallimi i
vetm ndrmjet mua dhe atyre qndronte n vet faktin se ata assesi nuk jetonin sipas
principeve t cilat parashiheshin n doktrinat e fes s tyre. Qart vreja se edhe ata
gabonin sikurse un, dinin vetm pr nj domethnie t jets: t jetosh aq sa t ekzistosh
n kt jet, dhe t marrsh gjithka t vije n dor. Kt gj e kam kuptuar mjaft qart.
Sikur t posedonin mentalitet q do ta refuzonte frikn nga braktisja, dhembja dhe
vdekja, nuk do t frikoheshin nga e tra kjo. M n fund, t gjith njerzit dhe
besimtart n rrethin tim jan t njjt, si n knaqsi, ashtu edhe n pasuri. U orvatn
ti zhvillojn punt e tyre dhe ti ruajn ato. Frikoheshin nga dhembja dhe vdekja, dhe
jetuan sikurse edhe un, si t gjith t tjert t cilt nuk besonin. Madje edhe nse nuk
ishin m t kqij se jobesimtart, jetonin pothuajse n mnyr mjaft t degjeneruar sikur
ata (jobesimtart). Asnj aspekt i tyre religjioz nuk mundi t m bind se ata jan n
besim t vrtet. Mua m nevojiteshin qndrimet e tyre t qarta t cilat do t m tregonin
se kultivojn ndjenjn e jets q nuk do t pranoj frikn nga varfria, smundjen dhe
vdekjen. Vetm nj sjellje dhe nj qndrim i ktill fetar do t m bindte n sinqeritetin
e tyre. Mirpo, kt gj un nuk e kam vrejtur tek besimtart (t krishter) aty n
rrethin tim. Kuriozitet sht se sjelljet e ktilla i kam vrejtur pikrisht tek njerzit pr t
cilt n vendin tim flitej se jan jobesimtart m t mdhenj.
N kt mnyr disa gjra pr mua u bn m t qarta. Feja e ktyre njerzve nuk ishte
feja t ciln e krkoja un. Besimi i tyre nuk ishte feja, por nj mnyr e knaqsis
epikureiste t jetess. E kam kuptuar se ajo fe nuk i ofron njeriut qetsi; ndoshta mund
ti shrbej dikujt i cili sht penduar n shtratin e vdekjes. Mirpo, nj pendim i ktill
nuk iu shrbeu shumics s njerzve; nuk mundi tiu shrbej njerzve t cilt u krijuan
q t jetojn pran ndjenjs q t gjith duhet t jetojn, e jo t knaqen duke e
prvetsuar punn e huaj.

49

www.dielli.net

Miliarda njerz t cilt orvaten pr tia dhn nj kuptim jets, jan t detyruar q t
posedojn ndjenj t vrtet t besimit dhe dituris pr fen.
Pyetja ka sht kuptimi i fes dhe prgjigjja brenga, plotsisht jan me vend. E
gabuar sht kjo q vijon: prgjigjja e cila m sht imponuar vetm mua, e kam
inkuadruar trsisht n jet. Vetveten e kam pyetur: ka sht kuptimi i jets? Jam
prgjigjur: Brenga dhe pakuptimsia!
Mnyra ime e jetess, jeta n prkdheli, pleqri dhe gzim, me t vrtet ishte e keqe
dhe i pakuptimt. Prandaj, prgjigjja: Jeta ime sht e keqe dhe e pakuptimt nuk i
dedikohet jets n prgjithsi, por pikrisht jets time. M von do ta kuptoj t vrtetn
t ciln e kam gjetur n krishterizm, e ajo sht q njerzit m shum e dashurojn
errsirn se sa dritn, sepse errsira sht e neveritshme pr ata q merren me shtjet e
errta, sepse friksohen q mos tju del n drit ajo q vepruan, andaj edhe nuk shkojn
drejt drits.
E vrteta ishte e qart: Sikur ta kishin kuptuar jetn, parasegjithash, nuk do t duhej q
jeta t jet e pakuptimt dhe e shmtuar. Mjaft kam qen i hidhruar pr at se nuk e
kam njohur t vrtetn e ktill. Nse njeriu dshiron t mendoj dhe t bisedoj pr
jetn e njerzimit, ather medoemos t mendoj dhe t bisedoj pr jetn e njerzve, e
jo pr jetn e nj numri t vogl parazitsh. Kjo gj sht e logjikshme ashtu si sht
2x2=4, e un nuk kam mundur ta shoh at. Me t vrtet, sikur ta kisha pranuar se
2x2=4, ather medoemos ta pranoj se un nuk jam mir. Ndjenja se jam mir, pr mua
sht shum m e rndsishme se sa 2x2=4. Tani, pasi q kam filluar ti dashuroj
njerzit e mir dhe kur vetja ime m sht br e mrzitshme, e kam pranuar t vrtetn.
M n fund gjithka shndriti tek un.
Prderisa zogu gjat vers mbledh kokrra gruri dhe prgatit folen, i duket se jeta i
vazhdon. Kur shoh orvatjet mundimplote t zogjve, jam i gzuar pr knaqsin t ciln
ata e ndiejn. Para t gjitha kafshve, si jan; dhia, lepuri, luani... qndrojn rrethanat e
jets q ua ofrojn mundsin e ekzistimit, me kusht q t ushqehen, shumohen dhe
rritjen e t vegjlve. E di se, po qe se e bjn nj gj t atill, ather ato jan fatlum.
Nj organizmi i atill jetsor t tyre sht i kuptimt dhe i logjikshm. Mir, ather ka
t bj njeriu? Pothuajse, n nj aspekt edhe ai sht sikur kafsha, sepse gjat jets
detyrohet t luftoj. Ndrmjet ksaj ekziston vetm nj diferenc: nse njeriu dshiron
q jetn ta adoptoj vetm pr vete, ather ai sht i shkatrruar. Njeriu nuk mund t
jetoj vetm pr veten e tij, por edhe pr t tjert. Nse vepron n kt mnyr, ather
ai do t bhet fatlum, ndrsa jeta e tij do t ket kuptim t plot. Mir, ather ka kam
br un gjat tridhjet viteve t kaluara t jets sime? Lreni luftn pr t tjert, un as
pr vete nuk kam luftuar. Kam jetuar si parazit, ndrsa do her kur paraqitej pyetja:
ka sht qllimi i jets? Un iu prgjigjesha vetes: Nuk ekziston!
Jeta n kt bot realizohet prmes ndjes. Nse dshirojm t fitojm shpres se do ta
kuptojm qllimin e ndjes, ather parasegjithash, jemi t detyruar ti plotsojm
krkesat, q do t thot ato q krkohen nga ne. Nse nuk e kryej at q krkohet nga
un, ather asnjher nuk do t mund ta kuptoj at q n kt situat krkohet prej
meje. Krahas ksaj, nuk do t mund t kuptoj fardo q t krkohet prej t gjith nesh,
nga i tr njerzimi.

50

www.dielli.net

T krkuarit e Zotit

Mnyra e prsiatjes e cila njeriun q me njohurit q i ka arritur prmes logjiks, shpie

drejt devijimeve, mua m ndihmoi q t mos bie n gabimet e mendimeve jo t
frytshme. Ajo q kam qen i sigurt se njohuria e t vrtets mund t gjendet vetm n
rrugn jetsore, nxiti dyshim n korrektsin e jetess sime.
Rruga q m shpiu drejt shptimit ishte t perceptuarit tim personal ndaj vetes time si
qendr dhe t konsideruarit se vetm ajo sht nj jet e vrtet. E kam kuptuar se nse e
dshiroj jetn dhe kuptimin e saj, nse nuk dshiroj t jetoj sikur parazitt, por jet t
vrtet, ather s pari medoemos ta kuptoj se far kuptimi i japin (jets) njerzit t
cilt kan arritur ta njohin t vrtetn, e pastaj ta pranoj (at koncept t jets dhe ta
jetsoj at), e m pas edhe ta studioj at.
Pikrisht n ato koh m ndodhi dika interesante. At vit, kur mendoja q prmes nj
plumbi ose me di tjetr ta prfundoj jetn, zemra m digjej pr nj ndjenj pikllimi pr
shkak mendimeve pr t cilat flas. Nse do duhej ta emrtoj at ndjenj, ather do ta
quaja n krkim t Zotit. Prsris me nj bindje m t thell: ky gjurmim pas Zotit,
nuk ishte prmes mendjes, por prmes ndjenjave. Ajo ishte nj ndjenj frike, braktisjeje,
vetmie; ndjenj e shpress dhe pritjes s nj ndihme t qart ose t panjohur, n mes t
Gjithsis. Prafrsisht kam qen i bindur se sht e pamundur t argumentohet t
ekzistuarit e Zotit, sepse Imanuel Kanti (ashtu si kisha lexuar) argumentoi t kundrtn,
pra se nuk mund t argumentohet nj gj e atill, gj t ciln edhe un e kisha kuptuar
ashtu. Mirpo, krahas t gjitha ktyre peripecive, un vazhdimisht krkoja Zotin.
Shpresoja se do ta gjeja At. Nuk jam larguar as nga lutjet e zakonshme drejtuar Zotit t
cilin e krkoja dhe t CiIin nuk mundesha ta gjej. Ndonjher i tuboja dhe i vlersoja
argumentet n t cilat thuhej se sht e pamundur t argumentohet ekzistimi i Zotit,
argumente t cilat i mbanin Kanti dhe Shopenhaueri, ndrsa ndonjher orvatesha pr ti
mposhtur ato mendime. Mendoja pr shkakun e kohs dhe hapsirs. (Po ashtu
mendoja) Nse un ekzistoj, ather shkak i vetm sht Zoti. Vazhdimisht e mbaja kt
qndrim dhe orvatesha prmes t gjitha aftsive t qenies sime t arrij deri n njohurin
e atij shkaku. Pasi q kam arritur deri n njohurin se ekziston Fuqia, me dshirn e t
Cilit ekzistojm, ndjeva mundsin e jets. Prapseprap vazhdoja me pyetjet: ka
sht ai shkak, ajo fuqi? Si duhet t mendoj pr t dhe si duhet t sillem kundrejt asaj
(qenies) q e quajm Zot?
Si prgjigje ndaj ktyre pyetjeve t parashtruara vetes sime, asgj nuk m ra ndrmend,
prve prgjigjeve t njohura: Ai sht Ai i Cili krijon, i Cili ringjall.
Kto prgjigje nuk m knaqshin. Ndieja se e humbja at q sht e nevojshme pr jetn
time. Shpirtin tim ma kaploi nj frik dhe kam filluar t lutem pr at q kam krkuar.
Lutesha pr ndihm. Duke u lutur kuptova se Ai mua nuk m dgjon (nuk iu prgjigjet
lutjeve t mia / B.J.). Zemra ime ishte prplot dyshim ndaj ekzistimit t Zotit. Ather
fillova t lutej edhe m tej: T lutem m mshiro mua, m shpto! T lutem o Zot, ma
trego rrugn! Mirpo, ndaj mua askush nuk u mshirua, e un ndieja se jeta ime sht
ndalur.
Kt fenomen e vreja nga aspekte t ndryshme dhe vazhdimisht prfundoja me t
njjtin qndrim: nuk kam mundur t vij n kt bot pa ndonj shkak dhe pa kuptim.
Nuk kam mundur t jem as zog q vjen nga ndonj fole q i pamundshm qndron i
shtrir, ashtu si un ndieja n situatn e atill. Madje edhe nse sht ashtu, zogu i
mjer q erdhi nga foleja dhe qndroi i shtrir, do t kndonte edhe n kullosn me bar
t rritur. Andaj, kndoja edhe un; e dija se nna ime m barti afr zemrs, m ushqeu
dhe m dashuronte. Ku sht ajo nn? Nse kam lindur, ather kush m lindi?

51

www.dielli.net

Prandaj, nuk mund ta fsheh faktin nga un se n kt bot m solli dikush q m

dashuron! Mir, kush sht ai? Prsri, ZOTI.

52

www.dielli.net

Nuk kam mundur pa ndonj shkak t vij n kt bot

Ai e ka ditur pr krkimin tim. E ka vrejtur dshprimin tim dhe konfliktet (e
brendshme) t mia. Ai ekziston, deklaroja n vete dhe kjo ishte e mjaftueshme q ta
pranoj kt. Jeta u thellua n veten time, ndrsa un ndieja se ekzistoj. Ndieja nj gzim.
Mirpo, pas nj kohe t shkurtr e humba interesimin pr iden e t pranuarit t
ekzistencs s Zotit. Para meje qndronte besimi n Zot. Zoti si Krijues, i Cili na e
drgoi t birin e Tij, shptimtarin n tre forma t ndryshme. Zoti i cili u nda nga kjo bot
dhe nga un, para syve t mi u shkri porsi nj copz akulli, e n fund mbeti asgj.
Prsri ndieja se si sht duke u thar burimi i jets sime. Prsri m kaploi dyshimi dhe
ajo ndjenj rishtuese; ndjenj se nuk ekziston dalje prve vdekjes. Mirpo, m e
vshtir pr mua ishte ajo q fillova t ndiej dobsi, dobsi t ciln nuk isha n gjendje
ta mposht.
Mjaft mir m kujtohet. Ishte pranver dhe isha vet n pyll. Dgjoja zrat e ndryshme.
Dgjoja dhe logjikoja vetm pr nj gj. N t vrtet, n tre vitet e fundit mendoja
vetm pr t njjtn shtje. Prsri e krkoja Zotin.
N vete pshpritja: Mir, nuk ekziston Zoti! Forca ime e vizionit nuk m ofronte
asgj, e as q kishte dika reale si ishte jeta ime. Askush, asgj dhe fardo udie nuk
mundej ta argumentonte at. N t vrtet, udirat jan n t kundrtn e logjiks dhe t
forcs s vizionit tim. E nocioni i Krijuesit t cilin un e krkoj? Prej nga ai nocion?
Parashtroj pyetjen. Krahas ktij mendimi, tek un filloi t paraqitet nj gzim i ri jetsor.
Gjithka prreth meje filloi t merr forc dhe kuptim t jets. Prsri ky gzim nuk
zgjati shum. Mendimet vazhdonin. Logjika vazhdonte me ritmin e tij mendor, ndrsa
un nga njra an pshpritja n vete: Ideja pr Zotin nuk sht Zot. E m pas
mendoja: Ideja sht dika q vepron n mua. Ideja e Zotit sht di q zgjon n veten
time, por nuk mundem ta zgjoj. Un krkoj di pa t ciln nuk mund t ekzistoj jeta.
M pas gjithka n mua dhe prreth meje u shua, dhe prsri u paraqit dshira pr
vetvrasje.
M n fund e studioja veten de vshtroja se ka sht duke ndodhur me mua! Mendoja
pr qindra rastet e vdekjes dhe ringjalljes. Kuptova se kam jetuar vetm n besim ndaj
Zotit.
E mjaftueshme ishte q t mendoj pr Zotin dhe menjher ringjallesha. Kur e harroja
At, jeta ime fillonte t shkatrrohet. ka sht ajo ringjallje dhe vdekje e jets? Kur e
humbja besimin n ekzistimin e Zotit, n mua paraqitej sikur t bhej nj shkputje e
lidhjeve t mia me jetn. Sikur t mos shpresoja - madje edhe shum pak - se do ta gjeja
Zotin, jeta ime do t prfundonte shum m hert. Por un kam jetuar. Kur e krkoja At
dhe kur e ndieja, ather un jetoja. Do t thot, Ai ekziston. Ai sht Di pa t Cilin
nuk mund t ekzistoj jeta. Njjt sht ta njohsh Zotin dhe t jetosh. Zoti sht jeta,
edhe nse ke jetuar duke e krkuar Zotin. Nuk ka jet pa Zot.
Gjithka n mua dhe prreth meje filloi t shklqej. Shklqim i fuqishm. M i
fuqishm se kurdoher. Ajo drit nuk mu largua gjat tr jets. N kt mnyr kam
shptuar nga vetvrasja, gj t ciln nuk mund ta shpjegoj.
Ashtu si tek un fshehurazi dhe ngadal humbej vullneti pr t jetuar, e kshtu ndieja
urrejtje ndaj jets dhe dshir pr vetvrasje, po ashtu dhe n t njjtn mnyr tek un
paraqitej forca pr t jetuar. Nj gj e ktill nuk ishte e re, ajo ishte forca m e vjetr t
ciln e ndieja n ditt e para t jets. N shum aspekte u ktheva prapa - n botkuptimet
fmijrore, pra u ktheva n besimin q krkonte di nga un. U ktheva n iden ku
qllimi i vetm dhe themelor jetsor ishte ajo q t jem i mir dhe n harmoni me
pritjen. U ktheva n iden q shpjegimin e ksaj nevoje ta gjej n at q i tr njerzimi
radhitej sipas ligjeve, gj q pr mua ishte e panjohur dhe n nj t kaluar t largt.
Thn shkurt, jam kthyer besimit n Zot, prsosuris morale dhe tradits e cila e ruajti
53

www.dielli.net

kuptimin e jets. Vetm dika ishte m tjetr: n at koh gjith kt e pranoja pa

vetdije, ndrsa tani vrej se m nuk do t mund t jetoj pa at.
Gjith at q e kam kaluar mund ta shpjegoj n kt mnyr: N ndonj breg t nj lumi
m kishin vendosur n nj bark, e m pas barkn e drejtuan n drejtim t bregut tjetr,
ndrsa n duar mi dhan lopatat pr t lundruar dhe m lan vetm. Kam lundruar aq sa
kam mundur... Mirpo, ashtu si un lundroja prpara, rrymat e ujit t cilat m bartnin
n ndonj vend t panjohur pr mua, u bn gjithnj e m t rrezikshme dhe m t
shpejta. Duke mos e vrejtur, un isha larguar nga qllimi ku duhej t arrij. Shihja se
prreth meje lundrojn mjaft lundrues, t cilt po ashtu ishin bartur nga rrymat ujore.
Prderisa disa lundrues vazhdonin edhe m tej t lundroj, disa t tjer tanim i kishin
hedhur lopatat e lundrimit. Nj numr i madh i barkave dhe anijeve ishin t mbushura
me njerz. Prderisa disa orvateshin t lundrojn n drejtim t kundrt me rrymat ujore,
e disa t tjer shkonin andej kah detyroheshin nga ato rryma, un - duke prparuar nga
nj an dhe duke vshtruar udhtart t cilt kishin mbetur n uj - e kisha harruar
drejtimin tim t cilin ma kishin treguar n fillim. Pikrisht n mes t ujit, n turmn e
barkave dhe anijeve, un plotsisht e kisha humbur drejtimin. Prderisa lundroja, prreth
meje kalonin anije me vela, anije t vogla dhe barka t ndryshme nga t cilat
dgjoheshin thirrjet gazmore t detarve pr fitore, e t cilt m brtitnin duke m thn
se nuk ekziston drejtim tjetr. Un iu besova atyre dhe s bashku me ta lundroja edhe
m tej. Kam shkuar mjaft larg... larg. Kam shkuar aq larg, sa q m nuk kam mundur t
dgjoj asgj, prve shushurims s ujit t shpejt, ku un edhe kisha humbur. Aty
vreja barkat ku shkatrroheshin. Nga frika dhe tmerri q e vreja aty, un erdha n
vetdije pr t mbijetuar. Nj koh t gjat nuk mundesha ta kuptoj se m ngjau. Para
meje shihja vetm nj asgj drejt s cils isha drejtuar, e q n t vrtet m friksoi dhe
ku askund nuk vreja shptim. Nuk kam ditur se t bj. Ato momente vshtrova prapa
dhe vreja nj numr t madh barkash. Duke luftuar me kmbngulsi, ata lundronin. N
ato aste mu kujtuan lopatat e lundrimit dhe drejtimi kah duhet t shkoj. U ktheva prapa,
n drejtim t ujit, e kshtu fillova barkn ta orientoj dhe ta afroj n brigjet e ans s
kundrt.
Bregu ishte Zoti, drejtimi ishte tradita, ndrsa lopatat pr lundrim paraqisnin lirin q
mu dha. Lopatat pr lundrim mi ofruan q t arrij deri n breg, q t afrohem tek Zoti.

54

www.dielli.net

Kapitulli i katrt
DOKUMENTET

Botimi origjinal i broshurs s Tolstoit, titulluar

Hadithet e Muhammedit t cilt nuk ekzistojn n Kuran.
(ktu vijn fotokopjet e dokumenteve t cilat jan publikuar n kt libr)

Fund
(Teksti n ann e fundit t kopertins s librit)
Sado q t jet e uditshme t thuhet, pr mua islami sht m artsuar se krishterimi.
Sikur njeriu t kishte t drejt zgjedhjeje, ather pa kurrfar dyshimi e hamendjeje do
njeri i menur do ta pranonte islamin, Nj Zot dhe t Drguarin e Tij.
Lav Nikollaevi Tolstoj
(1828 - 1910)

Romansieri i famshm rus Lav N. Tolstoj n vitin 1908 e lexoi veprn Hadithet e
Muhammedit alejhisselam t autorit Abdullah es-Suhraverdi t botuar n Indi. Nga
hadithet e lexuara, Tolstoi bri nj prmbledhje dhe t njjtat i botoi n
shtypshkronjn e athershme ruse Posrednik. Libri u botua n tetor t vitit 1908.
Populli rus, veanrisht intelektualt, e dashuronin Tolstoin pr shkak t forcs dhe
ndikimit t tij t pamatur. sht ditur se, po qe se publikohet kalimi i tij n Islam, po
ashtu edhe shoqria ruse do t filloj t kthehet fuqishm n drejtim t islamit. Nga
ky shkak, librin e Tolstoit - ku jan tubuar disa hadithe t Muhammedit (s.s.v.s.) organizatat ruse t shrbimit informativ, sikurse KGB-ja, jan orvatur q ta mbajn
n fshehtsi dhe n harres, si dhe ta pengojn ribotimin e mtejshm t tij. N kt
libr Tolstoi i njoftoi lexuesit rus me disa hadithe t Muhammedit alejhisselam.
Tematika e haditheve t tubuara n kt libr prqendrohet n sfern e varfris
dhe barazis, prmes s cilve sht orvatur t tregoj brengn ndaj asaj q tua
shpjegoj popullit rus dhe atyre t cilt jan t tradhtuar e t shtypur, se ka sht e
vrtet.
Prmes haditheve t cilat i zgjodhi dhe tuboi n kt libr, Tosltoi dshiroi t
theksoj se islami sht vendi i drejtsis dhe i barazis s vrtet, vllazris dhe
sakrifics, respektit dhe dashuris ndaj njeriut dhe ndaj t tjerve...
Prof. Dr. Telman Hurshidoglu Alijev

55

www.dielli.net

[1] Pr at arsye se burimi themelor i feve sht Zoti. Sa i prket msimit, ai sht besimi n Zot. N kt
kuptim, si thot Tolstoi, sikur t mos ishin devijuar fet, gjithka do t bashkohej n themelet e islamit.
[2] Msimet behaiste pr t cilat ia trheq vrejtjen Lav Tosltoi, n t vrtet sht nj drejtim i devijuar q lindi
nga Irani nn udhheqjen e Mirza Husein Ali Nuriut (1817-1892), t cilin ithtart e tij e quajtn Bahaullah. Mirza
Husein Ali Nuriu ishte ai q i vuri themelet e ktij sekti i cili Shejh-baba Mirza Aliun e shpalli si profet i premtuar i
Zotit, q e kishin mbytur n Tebriz n vitin 1863. Pasi q e kishin shpallur si profet, Mirza Huseinin e persekutuan
n vise t ndryshme t Perandoris Osmane, ku ai vazhdoi me prhapjen e msimeve behaiste. Pas vdekjes s
Mirza Huseinit (Behaullahut) udhheqs i lvizjes u b i biri i tij m i vjetr Abdul-Bahu (1844-1957), ndrsa pas
vdekjes s ktij, udhheqjen e sektit e mori nipi m i vjetr, Shevki efendiu. Behaizmi, q n fillim dikush
mendonte se sht ndonj nga drejtimet islame, ndr koh e humbi do virtyt t fes. N behaizm ekzistojn
msime judaiste dhe krishtere. Ata vetm tre her n dit kryenin nj lloj namazi (faljeje) t veant. Pasi q ky
sekt plotsisht sht ndar nga islami, ather edhe ithtart e tij pr kible e nuk e konsideronin Qaben. Qabeja e
tyre ishte shtpia e Behaullahut. Msimet e behaizmit mbshteteshin n dy libra t shenjta. Ato ishin: el-Ikan dhe
Kitabul-akdes. Pasi q n vendin ton ky sekt nuk sht e pranuar si religjion, q ktu edhe me vendim t gjyqit vendimi nr. 2345/1252 t dats 13.10.1962 nuk iu lejohet q t ndrtojn tempullin e tyre t veant.
[3] Ato jan Kozk nga Dona t cilt ishin shprnuglur n Turqi nn udhheqjen e atamanit Ignjat Nekrasovit,
pas qetsimit t kryengritjes s Bulavins n vitin 1787. (ktu me siguri bhet gabim, sepse kryengritja e
Bulavins sht shuar n vitin 1708, R.S.).
[4] Burimi: Shemistan Nazirli, Topograf General Ibrahim Vekilov, Biblioteka shtetrore e Azerbejxhanit, Baku,
Zaman, 2002, dok. nr. 71277 dhe 70823.
[5] Ravil Amirhanov, Tatarskaja Dorevolutsjonnaja pressa (V kontekste Vostok-Zapad), Kazan, Tatarskoje
Knjizjoje Izdatelstvo, 2002, f. 141-142.
[6] Tatar Edebiyati Tarihi, II, cilt, Kazan, Tataristan kitap nesriyat, 1985.
HTU

UTH

HTU

UTH

HTU

UTH

HTU

UTH

HTU

UTH

HTU

UTH

56