Professional Documents
Culture Documents
TMMOB
ELEKTRK MHENDSLER ODASI
ELEKTRK TESSLER
GENEL TEKNK AR TNAMES
ve
UYGULAMA ESASLARI
ANKARA
2012
ISBN:978-605-01-0254-3
EMO YAYIN NO:TY/2011/2
11.11.2011
NSZ
Kamu kurumu niteliinde bir meslek kuruluu olan Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii (TMMOB) Elektrik
Mhendisleri Odas (EMO), gnn gereklerine, koullarna ve olanaklarna uygun olarak meslein ye toplum ve
lke yararlarna gre uygulanmas ve gelitirlmesi iin gerekli abalar gstermek , uzmanlk alannda lke karlarna
uygun politikalar reterek bunlar savunmak, kamuoyu oluturmak, ilgilileri uyarmak, resmi makamlar ve teki
ilgili kurulularla ibirlii yapmak, nerilerde ve giriimlerde bulunmak, gerektiinde alma alanna ilikin olarak
kanuni yollara bavurmak amalar ile kurulmutur.
lkemizde elektrik tesislerinin yaplmasna dair ynetmeliklerin, gnmz teknolojik gelimeleri yannda ok geride
kalmas nedeniyle 6235 sayl yasadan gelen grevi gerei EMO mevcut ynetmeliklerin uluslar aras standartlara
uygun olarak gncellenmesi almalarn yrtmektedir.
Bu dokman Elektrik Mhendisleri Odasnn yaklak 10 yllk bir almasnn rndr. almalarn sunulduu
ilgili bakanlklarn bu taslak almalar deerlendirmesi hedeflenmesine ramen aradan geen 6 yl iinde en ufak bir
alma yaplmam olmas, hatta bir deerlendirme komisyonu dahi kurulmam olmas znt vericidir.
Elektrik Mhendisleri Odas, meslein ye toplum ve lke yararlarna gre uygulanmas ve gelitirilmesi iin gerekli
abalar gstermek amacyla yapt bu teknik almalar EMO artnamesi olarak yaynlama karar alarak, hem
yllarca bu almalarn iinde yer alan hocalarmzn, kamu kurum ve kurulularnda grevli meslektalarmzn ve
konusunda uzman yelerimizin emeklerinin zayii etmemek hem de uluslar aras standartlara uygun olarak hazrlanm
olan dokmandan projeci ve mteahhit olarak alan yelerimiz ile ileride meslektamz olacak rencilerin
faydalanmas ve meslein geliimine katk salamas amalanmtr.
Avrupa Birlii standartlar ile lkemiz koullarna uygun olarak gncellenen Elektrik Tesisleri Ynetmelii Tasla
almas Elektrik Mhendisleri Odas stanbul ubesinde kurulan komisyon marifeti ile 2005 yl haziran aynda
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlna sunulmutur. Ynetmelik taslann amac elektrik tesisat, elektriksel koruma
ve denetleme ile ilgili teknik konulardaki maddelerin Avrupa Birlii EN ortak standardna uygun hale getirilmesi
ile ilgili olup elektrik tesislerinin ilk kez devreye alma aamasnda yaplmas gereken denetlemeler ile tesis alrken
yaplacak periyodik denetlemeler ynetmeliin en nemli ksmlardr.
Konu ile ilgili standartlar temin ve tercme edilmi, lkemiz koullarna uygun olarak dzenlenmi ve 3,5 yl sren
uzun ve zahmetli bir alma sonucu taslak oluturulmu ve bakanla sunulmutur. almalara niversitelerden
akademisyenler, kamu kurum ve kurulularnda yllarca kontrolluk ve iletme mdrl yapm yelerimiz de
katlmlardr. Bakanlk ise yllar boyu almay incelememi, herhangi bir inceleme komisyonu dahi oluturmamtr.
erik incelense elektriksel gvenlik ve korumaya dair tamamen teknik bir ynetmelik olduu, u anda yrrlkte
bulunan ynetmeliin idari maddelerinin mevcut ekli ile yeni taslaa aktarld grlecektir.
Tasla Elektrik Mhendisleri Odas tarafndan hazrlanan, 03/12/2003 tarih ve 25305 sayl Resmi Gazetede
yaynlanarak yrrle giren Elektrik Tesisleri Hazrlama Ynetmelii gnmz koullarnda proje yaplmasnn
yolunu amakla birlikte yrrlkte bulunan bu ynetmelie uygun proje yapabilmek iin gene uluslar aras
ynetmeliklere uygun olarak yaplan almann deerlendirilmesi arttr. Bu balamda proje yapma ynetmelii
uluslar aras standarda uygun olmasna ramen tesisin yaplmasna dair ynetmeliin eski ve elikilerle dolu olmas
nedeniyle, uluslararas standartlardan yararlanlarak oluturulan metin meslektalarmzn faydalanmas iin EMO
artnamesi olarak yaynlanmtr.
Bayndrlk Bakanl Yap leri Elektrik Tesisat Genel Teknik artnamesinin gncellenmesi de Elektrik Mhendisleri
Odas stanbul ubesindeki Ynetmelikler Komisyonunun almalar arasndadr. Olduka geni katlml
oluturulan komisyonda retici firma temsilcileri ve mteahhit firmalar yannda, niversitelerden akademisyenler,
kamu kurum ve kurulularnda yllarca kontrolluk ve iletme mdrl yapm yelerimiz ile konusunda uzman
yelerimizin mdahil olduu 150 kiilik bir komisyonun yapt bu deerli alma Bayndrlk Bakanlna
sunulmasna ramen maalesef dikkate alnmamtr.
Kamu tarafndan yaynlanan artnamelerin ulusal veya uluslar aras kabul grm standartlara uygun tarafsz kurallar
koymas gerekir. rnein ESE tipi olarak snflandrlabilecek paratonerler Avrupa Birlii ortak standardnda (EN) ve
dolaysyla Trk Standartlarnda (TSE) bulunmamaktadr. Ancak Bayndrlk Bakanlnn yaymlad artnamenin
ilk maddelerinde tm malzemelerin TSEli olmas kural haline getirilmiken byk bir elikiyle TSEsi olmayan
malzeme art olarak konulmutur.
Uluslar aras EN 62305 standardna uygun Yldrmdan Korunma Ynetmelii, Elektrik Mhendisleri Odas Bursa
ubesi tarafndan oluturulan niversitelerden akademisyenler, konusunda uzman yelerimizin katld komisyon
marifeti ile uzun erimli bir alma ile oluturulmutur. lke kaynaklarnn doru kullanlmas ekseninde ulusal
ve uluslar aras yldrmdan korunma sisteminin yelerimizin kullanmna sunulmas amacyla bu dokman
yaymlanmtr. Bu almada da tm ulusal ve uluslar aras mevzuat taranm ulusal ve uluslar aras standartlar
dnda herhangi bir kural yaynlanmamtr.
artnamenin hazrlanmasnda emei geen tm meslektalarmza teekkr eder, bu dokmann lkemizdeki elektrik
mhendislii almalarnn geliimine katk salamasn dileriz.
ELEKTRK MHENDSLER ODASI
42. DNEM YNETM KURULU
ARALIK 2011
NDEKLER
1-ELEKTRK TESSLER GENEL TEKNK ARTNAMES
BRNC BLM
GENEL ESASLAR1
1- Ama
2- Kapsam
3-Dayanak
4- Tanmlar
5- Birim fiyatla ilgili hususlar
6- Skm bedelleri
7- hzarat
8- l birimleri ve lme esaslar
9- Projeler
10- malat ve montaj detaylar
11- Standartlar
12- Herhangi bir malzemenin yerine kullanlacak malzemeler
13- alan sistemlerin kapatlmas, durdurulmas ve balama msaadesi
14- Temizleme ve ayarlar
15- Denemeler
16- almalarn koordine edilmesi
17- Ulalabilme
18- D duvarlardaki aklklar
19- zin ve ruhsatnameler
20- Kanun, tzk ve ynetmelikler
21- Sistemlerin ve cihazlarn bakm, onarm ve temizliklerinin yaplmas
21.1- Geici kabulden nce
21.2- Geici kabul ile kesin kabul arasnda
21.3- Cihaz plakalar
21.4- Datm tablolar
21.5- Tantma, iletme ve bakm el kitab
5
5
5
5
5
6
7
7
7
8
9
9
9
9
10
10
10
10
10
11
11
11
11
11
12
12
12
KNC BLM
14
14
22- Kapsam
23- Tablolar
23.1- Ana Tablo ve Byk gl Datm tablolar
23.2- Datm (Tal) tablolar
23.3- Etan Datm tablolar
23.4- Saya tablolar
23.5- Dier tablolar
24- tesisat hatlar
24.1- Genel
24.22- Ykseltilmi deme alt tesisat sistemi
24.23- Gvenlik ve Gvenlik hatlar
25- Kablo tayclar ve baral kanallar
25.1- Kablo tayclar
25.2- PVC kanallar:
25.3- Baral kanallar (Busbar)
26- Alak gerilim ebekesi iin Datm Tesisleri Genel Teknik artnamesine baknz.
27- evre aydnlatmas
28- Aydnlatma armatrleri
14
14
14
16
18
18
18
19
19
20
21
22
22
25
26
26
26
26
26
27
30
32
32
33
33
35
36
37
37
37
38
39
40
NC BLM
41
41
41
42
42
42
45
47
47
47
48
48
48
48
49
49
50
51
53
53
53
54
55
55
55
56
56
56
56
56
57
58
58
60
60
60
60
61
61
61
61
61
62
62
62
63
64
65
65
66
66
66
67
67
67
67
67
68
68
68
69
69
69
69
69
69
69
69
70
70
71
71
72
74
76
78
78
78
78
79
79
80
80
81
81
81
82
82
83
83
83
83
85
86
87
39.7- Prizler
39.8- Kablolar
39.9- Konnektrler
39.10- Cihaz dolab
40-D Kap ile konuma sistemi
40.1-Kapsam
40.2-Kapsam D
40.3-Tanmlar
40.4-Sistem
40.5-Genel zellikler
41-Veri iletiim (DATA) sistemi
41.1- Giri
41.2- Proje Esaslar
41.3 rn Esaslar
42- Kapal devre televizyon (KDTV) sistemleri
42.1- kapsam
42.2- Genel kurallar
42.3- Sistem
42.4- Siyah beyaz kameralar
42.5- Renkli kameralar
42.6- Gece / Gndz kameralar
42.7- Hareketli dome kamera
42.8- Siyah beyaz monitrler
42.9- Renkli monitrler
42.10- LCD monitrler
42.11- Mercekler
42.12- Harici kamera mahfazalar ve harici mahfaza ayaklar
42.13- Dhili kamera ayaklar
42.14- Saysal kaydediciler
42.15-Video matriks anahtarlayclar
42.16- Sinyal datclar
42.17- Klavyeler
42.18- Konnektrler
42.19- Kablolar
42.20- Fiber optik dntrcler
42.21- Rack
87
87
87
87
89
89
89
89
90
90
92
92
93
95
100
100
100
100
101
101
103
104
105
105
106
107
107
107
107
108
109
109
109
109
110
110
DRDNC BLM
111
TELEFON SANTRALLARI
111
111
111
111
111
112
112
113
114
114
115
116
116
116
116
119
119
121
121
124
124
124
125
126
127
128
128
128
129
129
130
130
131
BENC BLM
133
ASANSRLER
133
133
133
133
133
136
137
137
137
137
138
138
138
138
138
138
139
139
139
139
ALTINCI BLM
142
YEDEK G KAYNAKLARI
142
142
142
142
142
143
143
144
144
145
145
146
149
149
46.14- Eitim
46.15- Teknik dokmantasyon
46.16- Tekliflerde dizel motora ait bildirilecek teknik zellikler
46.17- Tekliflerde, alternatre ait bildirilecek teknik zellikler
46.18- Kabul ilemleri
46.19- Garanti
46.20- Yedek malzeme ve avadanlk
46.21- Uygunluk Kriteri
46.22- lgili Standartlar
150
150
151
152
152
153
153
153
153
YEDNC BLM
154
154
154
154
154
163
169
SEKZNC BLM
172
172
48-Statik UPS
48.1- Kapsam ve genel esaslar
48.2- A grubu KGK donanmlar
48.3- B grubu KGK donanmlar
48.4- C grubu KGK donanmlar
48.5- D grubu KGK donanmlar
172
172
175
175
176
178
DOKUZUNCU BLM
182
182
182
182
182
182
182
183
183
184
184
184
184
ONUNCU BLM
185
SAAT SSTEMLER
185
185
185
185
185
186
186
186
186
188
BLM 1
189
189
189
190
190
190
BLM 2
205
205
Madde 5- Ksaltmalar
205
Madde 6- Elektrik i tesis ilerin yaplmas
205
Madde 7- Elektrik tesisatlarnn letmeye kaydolmas
205
Madde 8- Tesisin baka bir elektrik tesisats tarafndan tamamlanmas
206
Madde 9- Kurulu tesislerin deitirilmesi ya da bytlmesi
206
Madde 10- Kurulu glerin deitirilmesi
207
Madde 11 Elektrik tesisatsnn ie balamas
207
Madde 12- Tesisin yapmna balanldnn letmeye bildirilmesi
207
Madde 13 Tesiste yaplabilecek deiiklikler
207
Madde 14 Yaplm tesislerin kullanlmas ve insanlarn uyarlmas
207
Madde 15 letmeden elektrik balantsnn yaplmasnn istenmesi
207
Madde 16 Kiraclarla yap sahipleri arasnda anlamazlklar
208
Madde 17 Abonenin ebekeye balanmas
208
Madde 18 - Enerji Odas, Kablo Bacas(Kablo aft), Datm Tablolar, A.G. Saya ve Saya Altlklar, Kompanzasyon
Tesisleri
208
Madde 19- Sistem seimi
209
Madde 20 tesislerin denetlenmesi ve muayenesi
209
Madde 21 Elektrik tesisatnn sorumluluu
210
Madde 22- Ynetmelie uygun olmayan tesisler
210
Madde 23 Ynetmelie uymayan elektrik tesisatlar
210
Madde 24 Tesislerde kullanlacak gereler ve cihazlar
210
Madde 25 Geici tesisler
210
Madde 26 zin verilen gerilim deime oran
210
Madde 27 - zin verilen en byk yk deeri
211
BLM 3
212
212
212
212
212
213
213
213
213
216
217
217
217
217
218
218
218
218
218
219
219
220
220
BLM 6
221
GVENLIK NLEMLERI
221
Madde 41-
ELEKTRIK ARPMASINA KARI KORUMA
Madde 42 Dorudan ve Dolayl Dokunmaya Kar Birlikte Koruma
Madde 43- Dorudan Dokunmaya Kar Koruma
Madde 44- Dolayl Dokunmaya Kar Koruma
Genel
TN sistem
TT Sistem
IT sistem
Tamamlayc potansiyel dengeleme
Madde 45- Isl Etkilere Kar Koruma
Madde 46- Zararl sl etkilere ve yangna kar koruma
Madde 47 Yanmalara Kar Koruma
Madde 48- Ar Isnmaya Kar Koruma
AIRI AKIMA KARI KORUMA
Madde 49- Genel
IT SISTEMLERINDE AIRI YK KORUMA CIHAZLARI
221
221
221
224
226
227
228
230
231
233
239
240
241
241
242
242
243
258
258
258
BLM 8
261
261
261
261
261
262
265
267
267
269
269
270
270
271
273
274
275
276
281
284
285
287
289
290
292
BLM 9
293
BALAMA TESISLERI
293
293
293
293
296
296
BLM 10
299
299
299
299
301
305
305
306
BLM 11
307
DIER CIHAZLAR
307
307
310
311
313
315
BLM 12
317
317
317
317
318
318
Madde 97- Paralel alamayan besleme kaynaklarna sahip gvenlik sistemleri ile ilgili zel kurallar. 318
Madde 98- Paralel alabilen besleme kaynaklarna sahip gvenlik sistemleri ile ilgili zel kurallar. 318
BLM 13
320
LK DENETLEME VE DENEYLER
320
320
320
321
326
BLM 14
327
327
327
327
BLM 15
329
BELGELENDIRME VE RAPORLAMA
329
329
329
330
330
BLM 16
331
331
375
SON HKMLER
375
375
EK A
376
376
A.1 Giri
A.2 evre scakl
A.3 Topran termik direnci
A.4 Yaltlm iletken veya kablo gruplar
A. 5 Farkl kesitleri olan gruplar
A. 6 Tesisat yntemleri
376
376
376
377
377
378
TABLO A.1 TESISAT DEME YNTEMLERINE GRE KULLANILACAK AKIM TAIMA KAPASITELERI
LISTESI
380
TABLO A.2 TABLO A.1DEKI TESISAT EKILLERINE GRE AKIM TAIMA KAPASITELERI
382
TABLO A.3 TABLO A.1DEKI TESISAT EKILLERINE GRE AKIM TAIMA KAPASITELERI 383
TABLO A.4 TABLO A.1DEKI TESISAT EKILLERINE GRE AKIM TAIMA KAPASITELERI 384
TABLO A.5 TABLO A.1DEKI TESISAT EKILLERINE GRE AKIM TAIMA KAPASITELERI 385
TABLO A.6 TABLO A.1 DEKI C TESISAT YNTEMINE GRE AKIM TAIMA KAPASITELERI 386
TABLO A.7 TABLO A.1 DEKI C TESISAT YNTEMINE GRE AKIM TAIMA KAPASITELERI 387
TABLO A.8 TABLO A.1 DEKI E, F VE G TESISAT YNTEMLERINE GRE AKIM TAIMA KAPASITELERI
388
TABLO A.9 TABLO A.1 DEKI E, F VE G TESISAT YNTEMLERINE GRE AKIM TAIMA KAPASITELERI
389
TABLO A.10 TABLO A.1 DEKI E, F VE G TESISAT YNTEMLERINE GRE AKIM TAIMA KAPASITELERI
PVC YALITIM BAKIR ILETKEN
390
TABLO A.11 TABLO A.1 DEKI E, F VE G TESISAT YNTEMLERINE GRE AKIM TAIMA KAPASITELERI
PVC YALITIM ALUMINYUM ILETKEN
391
TABLO A.12 TABLO A.1 DEKI E, F VE G TESISAT YNTEMLERINE GRE AKIM TAIMA KAPASITELERI
392
TABLO A.13 TABLO A.1 DEKI E, F VE G TESISAT YNTEMLERINE GRE AKIM TAIMA KAPASITELERI
393
TABLO A. 14 300C SICAKLIKTAN FARKLI HAVA SICAKLIKLARINDA DENMI KABLOLAR IIN
DZELTME FAKTRLERI
394
TABLO A. 15 20 0CDAN FARKLI TOPRAKTA KANAL IINDEKI KABLOLARIN AKIM TAIMA
KAPASITELERINE UYGULANACAK DZELTME FAKTRLERI
395
TABLO A.16 TOPRAIN TERMIK DIRENCININ 2,5 K-M/W DEN FARKLI OLDUU YERLERDE GML
KANAL IINDEKI KABLOLARDA D YNTEMI IIN AKIM TAIMA KAPASITELERINE UYGULANACAK
DZELTME FAKTRLERI.
395
TABLO A.17 BIRDEN FAZLA DEVRE YA DA BIRDEN FAZLA OK DAMARLI KABLO GRUPLARI IIN
TABLOLAR
396
TABLO A.18 DORUDAN TOPRAKTA GML BIR DEVREDEN FAZLA KABLOLAR IIN ZAYIFLATMA
FAKTRLERI
397
TABLO A.19 TOPRAA GML KANAL IINDE BIR DEVREDEN FAZLA KABLOLAR IIN ZAYIFLATMA
FAKTRLERI
398
TABLO A.20 GRUP OLARAK, HAVADA DENMI OK DAMARLI KABLOLARA UYGULANACAK
ZAYIFLATMA FAKTRLERI.
399
401
402
404
404
B.1 Tarifler :
B.2 Ezamanllk katsays
Konut dndaki binalarda Aydnlatma ykleri iin ezamanllk katsaylar
Konut dndaki binalarda prizler iin ezamanllk katsays
Asansrler iin ezamanllk katsays
Ezamanl ykn belirlenmesi iin rnekler
404
404
406
407
407
407
EK C
409
GERLM DM HESABI
409
EK D
413
413
EK E
415
GIRI
415
418
419
419
ABONE BILGILERI:
421
DENETLEME LSTES
423
424
425
FORM 4
427
EK F
429
429
RNEKLERIN LISTESI
429
EK G
432
EKLLER
432
447
BLM 1 - GENEL
448
BLM 2 - DREKLER
448
A - DEMR DREKLER
B - BETON DREKLER
C - AA DREKLER
BLM 3- LETKENLER VE KABLOLAR
A - IPLAK LETKENLER:
B - YERALTI KABLOLARI:
448
449
450
451
451
454
460
BLM 5- PARAFUDRLAR
461
461
BLM 7- TOPRAKLAMALAR
462
BLM 8- TRANSFORMATRLER
463
A-G TRANSFORMATRLER
B-L TRANSFORMATRLER
463
465
467
469
469
470
470
475
478
BRNC BLM
478
Ama ve Kapsam
Dayanak
Uygulama
Tanmlar
a) Yldrmdan koruma sistemine ilikin tanmlar:
b) Yldrmla ilgili risk ynetimine ilikin tanmlar:
c) Elektrik ve elektronik sistemlere ilikin tanmlar:
478
478
478
478
479
482
482
KNC BLM
484
484
Genel Kurallar
Madde 5
a) Yldrmn yapda meydana getirdii hasarlar:
1) Yldrmn yap zerindeki etkileri:
2) Yapya verilen hasarn kaynaklar ve tipleri:
b) Hizmet tesisatna gelen hasar:
484
484
484
484
484
485
485
485
486
486
486
491
491
491
492
492
NC BLM
493
RSK YNETM
493
493
493
493
493
493
493
494
496
496
496
496
497
497
497
497
Risk ynetimi
Madde 10-
a) Temel admlar:
b) Riski hesaplanacak yap
c) Riski hesaplanacak hizmet tesisat
d) Katlanlabilir risk, RT:
e)
497
498
498
498
498
498
498
499
499
499
499
g)
Hizmet tesisatnn yaknna den yldrmdan kaynaklanan risk bileenlerinin hesaplanmas (S4)
e) Hizmet tesisat iin risk bileenlerinin zeti
izelge 14- Farkl kaynaklarn neden olduu farkl hasar tiplerine gre yaplar iin risk bileenleri
f)
504
504
505
505
505
505
506
506
506
506
506
507
507
508
508
508
DRDNC BLM
509
509
509
509
509
509
509
509
509
510
510
510
510
510
510
510
izelge 16 YKS snfna gre yuvarlanan kre yaraplar, kafes boyutlar ve koruma asnn en byk deerleri 511
511
512
512
512
513
1) Genel:
513
2) Ayrlm YKSde iletkenlerin yerletirilmesi:
513
3) Ayrlmam bir YKSde iletkenlerin yerletirilmesi: Her ayrlmam YKS iin, mimari ve uygulamadaki kstlamalara
tbi olarak, en az iki indirme iletkeni olmal ve bu iletkenler korunacak yapnn etrafna dzgn biimde datlmaldr.
ndirme iletkenleri arasndaki uzaklklar, izelge 18de verilmitir.
513
izelge 18- YKS snfna uygun indirme iletkenleri arasnda ve kuaklama iletkenleri arasndaki uzaklklar
4) Yapl:
5) Doal bileenler:
6) Deney ek yerleri:
d) Toprak sonlandrma sistemi
1) Genel:
2) Genel koullarda topraklama dzenlemesi:
3) Topraklama elektrotlarnn tesis edilmesi:
4) Doal topraklama elektrotlar:
e) Bileenler:
izelge 19 YKSde kullanlan malzemeler ve kullanm koullar
f)
Malzeme ve boyutlar
514
514
515
515
515
515
515
516
517
517
517
518
izelge 20- Yakalama ucu iletkenleri, yakalama ubuklar ve indirme iletkenlerine ilikin malzeme, biim ve en kk kesit alan
518
izelge 21 Topraklama elektrotlarna ilikin malzeme, biim ve en kk boyutlar
519
519
519
519
520
c)
522
izelge 22- Farkl kuaklama baralarn birbirine veya toprak sonlandrma sistemine balayan iletkenlerin en kk kesitleri
520
izelge 23- metal tesisatlar kuaklama baralarna balayan iletkenlerin en kk kesitleri
521
522
522
522
523
523
523
523
523
523
523
524
BENC BLM
525
525
525
525
527
528
528
528
530
531
531
a)
531
532
536
537
537
537
b)
537
537
537
538
538
538
538
538
538
539
539
539
izelge 28 Yeni binalar ve binalarn inaatnda veya kullanmnda ok fazla deiiklikler iin YEKS ynetim plan
b)
540
ALTINCI BLM
541
541
541
541
541
541
541
542
543
543
544
544
544
544
544
545
545
545
YEDNC BLM
546
SON HKMLER
546
Madde 25-
Yrtme
Madde 26
546
546
546
EK A
547
547
547
548
548
549
550
550
540
izelge A.2 Yldrm akm parametrelerinin logaritmik normal dalm - CIGREden alnan %95 ve %5 deerlerinden
551
hesaplanan ortalama ve salma log deerleri
551
EK B
552
553
553
EK C
556
556
C.1 Genel:
C.2 Birinci ksa darbenin zgl enerjisinin ve uzun darbenin yknn benzetimi:
izelge C.1 - Birinci ksa akm darbesi parametreleri
izelge C.2 - Uzun akm darbesi parametreleri
EK-D
556
556
556
556
557
557
559
559
559
559
560
560
561
561
567
568
EK-E
569
569
569
570
570
571
571
571
EK F
572
572
F.1 Genel:
572
572
574
576
izelge F.4 Hizmet tesisatnn zelliklerine gre toplama alanlar (Al ve Ai)
577
F.2 Yapya ve yapya bal bir hatta yldrm dmesinden kaynaklanan ortalama yllk tehlikeli olay saysnn (NDa)
deerlendirilmesi
573
F.3 Yapnn yaknna yldrm dmesinden kaynaklanan ortalama yllk tehlikeli olay saysnn (NM) hesab 577
F.4 Hizmet tesisatna yldrm dmesinden kaynaklanan ortalama yllk tehlikeli olay saysnn (NL) hesab 577
izelge F.5 Transformatr faktr (Ct)
578
F.5 Hizmet tesisatnn yaknna yldrm dmesinden kaynaklanan ortalama yllk tehlikeli olay saysnn (Nl) hesab
578
578
EK G
580
580
580
G.2 Yapya den yldrmlarn fiziksel hasara neden olma olasl (PB):
580
G.3 Yapya den yldrmlarn i sistemlerin arzalanmasna yol ama olasl (PC):
580
G.4 Yapnn yaknna den yldrmlarn i sistemlerin arzalanmasna neden olma olasl (PM):
581
G.5 Hizmet tesisatna den yldrmlarn canllarn zarar grmesine neden olma olasl (PU):
582
izelge G.1 Yapya den yldrmdan kaynaklanan tehlikeli dokunma ve adm gerilimleri nedeniyle canllarn zarar grmesi
580
olaslklar (PA)
izelge G.2 Fiziksel hasarn azaltlmas nlemlerine gre (PB) deerleri
izelge G.3- YKDye bal olarak PDKD olaslklar
580
580
581
582
izelge G.6 Kablo ekranlama direncine (RS) ve donanmn darbe dayanm gerilimine (UW) bal olarak PLD olaslk deerleri
582
G.6 Hizmet tesisatna den yldrmlarn fiziksel hasara neden olma olasl (PV):
583
G.7 Hizmet tesisatna den yldrmlarn i sistemlerin arzalanmasna neden olma olasl (PW):
583
G.8 Yapya giren hizmet tesisatnn yaknna den yldrmlarn i istemlerin arzalanmasna neden olma olasl (PZ):
583
izelge G.7 Kablo ekranlama direncine (RS) ve donanmn darbe dayanm gerilimine (UW) bal olarak PLI deerleri
EK H
584
584
584
584
584
585
585
585
586
586
586
586
587
587
EK I
588
588
588
588
588
588
589
589
EK J
591
591
591
591
592
583
592
EK L
593
593
EK M
594
594
M.3 Hastane:
M.4 Apartmanlar:
izelge M.43- Yap zellikleri
594
594
595
595
596
596
596
597
597
598
598
599
599
599
599
600
600
600
600
601
601
602
602
602
603
603
604
604
604
605
605
605
606
606
607
608
608
609
609
609
609
610
610
610
611
611
611
611
612
612
612
EK N
613
613
N.1 Genel:
N.2 Temel veriler:
N.3 Hat zellikleri
izelge N.1- S1 blmnn hat zellikleri
izelge N.2- S2 blmnn hat zellikleri
613
613
613
613
614
614
614
614
614
614
614
EK O
617
617
617
619
620
621
621
EK R
622
622
622
EK S
625
625
S.1 Genel:
S.2 Ek terimler ve tanmlar:
S.3 Temel kurallar
S.4 Kat patlayc maddeler ieren yaplar:
S.5 Tehlikeli alanlar ieren yaplar
EK T
625
625
626
626
627
630
630
630
665
677
678
679
679
679
679
679
684
685
686
686
686
687
693
694
694
694
697
697
698
700
700
701
703
704
704
705
705
705
705
705
705
705
707
709
713
713
705
U.3.1.1 Dorudan yldrm dmesi durumda YKBye ilikin kafes biimli hacimsel ekran:
izelge U.1 - i0/max = 100 kA ve w = 2 m iin rnekler
713
714
U.3.1.2 Yap yaknna yldrm dmesi durumunda YKB 1in kafes biimli hacimsel ekran:
714
izelge U.2 - Bir dzlemsel dalga iin kafes biimli hacimsel ekranlara ilikin manyetik zayflama
izelge U.3 En byk yldrm akmna karlk gelen yuvarlanan kre yarap
izelge U.4 SF = 12,6 dBye karlk gelen i0/max = 100 kA ve w = 2 m iin rnekler
714
717
717
U.3.1.3 YKB 2 ve daha byk blgeler iin kafes biimli hacimsel ekranlar:
U.3.2 Dorudan yldrm dmelerinden meydana gelen manyetik alann belirlenmesi:
U.3.3 Dorudan bir yldrm dmesinden oluan manyetik alann deneysel belirlenmesi:
U.4 Endklenen gerilim ve akmlarn hesaplanmas:
U.4.1 Dorudan bir yldrm dmesi halinde YKB 1 iindeki durum:
U.4.2 Yap yaknna bir yldrm dmesi halinde YKB 1 iindeki durum:
U.4.3 YKB 2 ve daha yksek YKBler iindeki durum:
EK V
717
718
720
721
721
722
723
724
724
724
724
724
724
725
725
725
725
725
725
726
726
727
729
730
730
730
731
732
732
733
734
735
735
735
EK Y
736
DKD KOORDINASYONU
736
Y.1 Genel:
Y.2 DKD koordinasyonu ile ilgili genel hedefler:
Y.2.1 Koordinasyonun temelleri:
Y.2.2 Gerilim snrlayc tip iki DKDnin koordinasyonu:
Y.2.3 Gerilim anahtarlama ve gerilim snrlamal tipinde iki DKD arasndaki koordinasyon:
Y.2.4 Gerilim anahtarlamal tipte iki DKDnin koordinasyonu:
Y.3.1 Tr I:
Y.3.2 Tr II:
Y.3.3 Tr III:
736
738
738
739
741
746
746
746
747
Y.3.4 Tr IV:
Y.4 Serbest enerji geii yntemine gre koordinasyon:
Y.5 Koordinasyonu dorulama:
747
748
749
EK Z
750
750
750
751
751
752
752
752
753
753
AMA
Bu Genel Teknik artnamenin ve Uygulama esaslarnn amac, elektrik tesisatnn,
yrrlkteki Trk Standartlar ve bunlarn yetersiz kald durumlarda EN ve HD
Standartlarna gre projelendirilmesinden devreye alnmasna kadar btn aamalardaki
teknik zelliklerin, malzeme temininin, kurulmasnn ve iletilmesinin teknik artlarnn
belirlenmesidir.
KAPSAM
Bu Genel Teknik artname, zel ve tzel kiiler ile kamu kurulularna ait mevcut ve
yeni yaplacak tm binalarda ve enerji datm tesislerinde uygulanr.
artname Yap Tesisat ve Elektrik Datm Tesisleri (D tesisat) olmak zere
iki ayr blmden olumakta olup, her blmn alt blmlerinde o ksmla ilgili standartlar
verilmitir.
Yap ii enerji tesislerinin dzenlenmesi, montaj ve uygulama esaslar hakknda bu
artnamede konu edilmeyen hususlar iin Avrupa standartlarndan aktarlarak hazrlanan
Elektrik Tesisler Ynetmelii Tasla artnamenin tamamlaycs olarak, btnl
bozulmadan, eklenmitir.
Bu Ynetmelik Tasla TS HD 60385 grubu standartlar esas almakta ve ana konular
olarak:
-
2
e) Tarm, bahe tesisleri
f) Dar iletken yerler
g) Koruma iletkeninden byk akm geen cihazlar
h) Karavanlar
i) Karavan parklar
j) Tbbi yerler
k) D aydnlatma
l) Luna parklar, fuar ve sergi alanlar, sirkler
m) Mbleler
n) Ara tipi birimler
o) Gezi tekneleri
p) Marinalar
-
ermektedir.
u hale gre yap i elektrik (enerji) tesislerinin dzenlenmesinde temel olarak
Ynetmelik tasla esas alnmaldr. Ek ilave bilgiler aadaki artname blmnde
bulunmaktadr.
DAYANAK
Bu Genel Teknik artname 6235 sayl Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii Kanunu
hkmlerine dayanlarak hazrlanmtr.
BRNC BLM
GENEL ESASLAR1
1- Ama
Balk blmnde verildii gibi bina elektrik i tesisatnn, yrrlkteki Trk Standartlar ve
bunlarn yetersiz kald durumlarda EN ve HD Standartlarna gre projelendirilmesinden devreye
alnmasna kadar btn aamalardaki teknik zelliklerin, malzeme temininin, kurulmasnn ve
iletilmesinin teknik artlarnn belirlenmesidir.
2- Kapsam
Bu Genel Teknik artname, zel ve tzel kiiler ile kamu kurulularna ait yeni yaplacak tm
binalarda elektrik tesisatnda kullanlacak malzeme ve mamuln zellikleri, temini, montaj ile ilgili
teknik artlar kapsar. Mevcut binalarn elektrik i tesisatnda yaplacak deiiklik ve onarmlarda da bu
Genel Teknik artname geerlidir.
3-Dayanak
Bu Genel Teknik artname 6235 sayl Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii Kanunu
hkmlerine dayanlarak hazrlanmtr.
4- Tanmlar
4.1- TSE: Trk standartlarn,
4.2- Standardizasyon: Belirli bir faaliyetle ilgili olarak ekonomik fayda salamak zere btn
ilgili taraflarn yardm ve ibirlii ile belirli kurallar koyma ve bu kurallar uygulama ilemini,
4.3- Standart: Standardizasyon almas sonucu ortaya kan belge, dokman veya eseri,
4.4- EN, HD, AB CENELEC tarafndan yaynlanm harmonize standartlar,
4.5- CENELEC: Avrupa Elektroteknik Standardizasyon Komitesini,
4.6.- CE iareti: CE iareti, zerine ilitirildii mamuln insan, hayvan ve evre asndan salkl
ve gvenli olduunu gsteren Avrupa Birliinin Yeni Yaklam Direktiflerine uygunluk iareti
olduunu,
4.7- ISO: Uluslararas Standardizasyon Tekilatn,
4.8- TS EN ISO 9001: Bu standart, bir kuruluun mteri taleplerini, sistemin iyiletirilmesini ve
mteriye yrrlkteki mevzuat artlarna uyulduu gvencesinin verilmesi iin proseslerde dhil olmak
zere sistemin verimli uygulanmas yoluyla mteri memnuniyetinin artrlmas amacna yneldii
yerlerde kalite ynetim sistemini,
4.9- Yaklak maliyet: hale yaplmadan nce iverence her trl fiyat aratrmas yaplarak katma
deer vergisi hari olmak zere hesaplanan ve dayanaklar ile birlikte bir hesap cetvelinde gsterilen ve
ihale sonulanncaya kadar gizlilii korunan sz konusu iin ngrlen bedelini,
4.10-Proje mellifi: lgili yasalar ve ynelmeliklere gre elektrik i tesis projesini hazrlama
yetkisine sahip gerek kiiyi,
4.11-Yklenici: Elektrik i tesisini verilen projesine gre iverene kar sorumlu olarak, imal ve
ina eden gerek veya tzel kiiyi ya da birden fazla gerek veya tzel kiinin aralarnda yaptklar
anlama ile oluturulan grubu,
4.12-veren: lgili tesisin yapmna ait hizmet ihalesini yapan, kamu, kurum ve kurulular veya
tesis sahibi (sahipleri) ya da sahibinin (sahiplerinin) hukuki temsilcisini,
ifade eder.
5- Birim fiyatla ilgili hususlar
5.1- Tesisat ileri birim fiyatlar esas itibariyle iki unsurdan oluur.
a) Malzeme iyeri bedeli,
b) Montaj bedeli,
5.2- Montajl birim fiyat, (a) ile (b)'nin toplamdr.
5.3- Malzeme iyeri bedeli; Birim fiyat tarifinde fiyata dhil olduu bildirilen malzemenin
iyerinde ihzar edilmi durumda, yklenici kr ve genel giderler dhil bedeli olup hesaplama ekli
aadaki gibidir.
A= Malzeme iyeri bedeli ise;
A= [ a x (1+b) ] (1+c) dir.
a = Malzeme piyasa bedeli
b = Ykleme, boaltma, nakliye ve sigortalarn malzeme bedeline (a'nn) yzde oran,
c = Yklenici kar ve genel masraflar,
5.4- Montaj bedeli
5.4.1- Montaj iin gerekli insan ve makine iilii (sigorta dhil) ile teknik artnamede belirtilen,
temizleyip iletmeye hazrlama, ayarlama, deneme, eitim v.b hizmetler,
5.4.2- yeri tamalar, fire, sigorta,
5.4.3- Montaj iin gerekli sarf malzemesi (kullanma yerindeki fiyat),
5.4.4- Yklenici kr ve genel masraflar,
toplamdr.
5.5- Birim fiyat tarifi
5.5.1- Malzeme, birim fiyat tarifine uygun olarak tek veya ok kalemden oluabilir. Ykleme,
boaltma, nakliye ve sigorta bedelleri birim fiyata dahildir.. Malzemenin imal edildii yerde yaplacak
imalat kontrol ve denetimlerinin yaplmas iin gerekli masraflar da malzemenin satn alma bedeline
dhildir.
5.5.2- verence onanm projelerin dnda yklenici tarafndan bir yanlln dzeltilmesi, bir
eksikliin tamamlanmas veya daha ekonomik bulunarak iverene teklif edilecek deiiklikler iin
hazrlanacak tadilat projelerinin ve teknik artnamede belirtilen montaj detaylarnn, imalat projelerinin,
gerekli balama emalarnn, tantma, iletme ve bakm el kitabnn hazrlanmas iin gerekli masraflara
ve teknik artnamede belirtilmi olup, birim fiyat tariflerinde yer almam olan sorumluluk ve
ykmllklere karlk ykleniciye hibir ilave deme yaplmayacaktr. Bu saylan harcamalar
yklenicinin genel masraflar ierisinde kabul edilmitir.
6- Skm bedelleri
6.1- Her eit cihaz, armatr, boru v.b.tesisat malzemesi ve imalatn beherinin skm bedeli
olarak, birim fiyat veya gtr bedel esasna gre bunlar iin belirtilmi olan yaklak maliyete gre
szleme esaslar dhilinde bedeli denecektir.
6.2- Skm esnasnda meydana gelecek hasar, zarar v.b.sorumluluk ve ykmllkler ykleniciye
aittir.
6.3- Skm bedeli, sklme iin gerekli iilik, makine, malzeme ve sklenlerin, kontrolun
gsterecei yerde istifi iin antiye ii nakliye ve koruyucu bakm bedelleriyle yklenici kr ve genel
masraflarn ihtiva etmektedir.
7- hzarat
7.1- hzarat denmesi ngrlen herhangi bir birim fiyat tarifinde fiyata dhil olan btn malzeme
ve mamuller (montaj malzemesi hari) imal edildii yerde yaplmas gerekli muayene ve denemelerin
yaplm olduu belgelenmise; monte edilmesine mani bir hasar veya kusuru yoksa ve antiye
ierisinde kontrolun uygun bulaca bir yerde ve durumda depolanmsa ihzarat bedelini hak etmi
kabul edilecektir. mal edildii yerde yaplmas gerekli muayene ve denemelerin yaplm olduu, TSE
garanti damgasn tamas veya kalite belgesini haiz olduunun belgelenmesi veya imalat kontrolunun
yapldna dair kontrol kartn tamasyla belirtilmi olacaktr.
7.2- in yaklak maliyetinde bulunmayan bir malzeme veya mamul yeni fiyat zapt yaplmadan
ve yeni imalat oluru alnmadan ihzar edilmeyecektir. Edilmi ise ihzarat bedeli denmeyecektir.
7.3- in yaklak maliyetinde bulunan bir malzeme veya mamuln, mahal ve metraj listelerindeki
miktarndan fazlas ihzar edilmeyecektir. Onanl projesine gre gerekecek fazla miktar, projeye uygun
mukayeseli keif onandktan sonra ihzar edilecek ve bundan sonra ihzarat bedeli denecektir.
8- l birimleri ve lme esaslar
8.1- Montajl birim fiyatn tanmlanmasnda ve llmesinde esas alnan l birimi, montaj
bedelinin ve skm bedelinin llmesinde de esas alnacaktr.
8.2- Adet (ad), grup (grp), takm (Tk)
8.2.1- stenilen hizmeti yerine getirmek iin kullanlan bir ana mamul veya malzemeden; bir ana
mamul ve aksesuarlarndan veya birbirini tamamlayan birka ana mamulden mteekkil donatm
eleman veya elemanlarnn veya hizmetlerinin adet olarak tanmlanmalar ve llmeleri
fiyatlandrmada esas alnmtr. Bir (adet) in ierisinde bulunmas gereken donatm elemannn veya
elemanlarnn zellikleri ve adetleri birim fiyat tarifinde aklanmtr.
8.2.2- Montaj iin gerekecek malzeme veya imalat (bunlar birim fiyat tarifinde malzeme olarak
saylmamtr) montaj bedeline dhildirler.
9.6- Szlemesinde belirtmek suretiyle iin elektrik tesisat projelerinin iveren tarafndan
verilmesi halinde bu durum yaklak maliyetin hesabnda dikkate alnacaktr.
10- malat ve montaj detaylar
10.1- Projelere, detaylara, birim fiyat tariflerine ve teknik artnamelere ilaveten yklenici aada
aklanan hususlar yerine getirecektir:
10.1.2- malat projeleri; (uygulama projeleri) imalatnn ll, lekli teknik resimlerini, imalata
ait prospektsleri ihtiva edecektir. Bunlarn ierisinde; ana llerini balca elemanlarn ve bunlarn
birlemelerini gsteren tarif edici literatr ve karakteristikleri mevcut olacaktr.
10.1.3- Yklenici tarafndan verilecek yerletirme ve montaj detaylar belirli hacimde borular,
cihazlar ve yap elemanlarn, bunlarn balant ekillerini, aralarndaki aklklar planda ve kolon
emasnda (kesitte) yeterli aklkta gsteren teknik resimleri ihtiva edecektir. Montaj detaylar iverenin
verdii ana projelerin teferruatl olarak aklanmas iin kontrolluka talep edilebilir. Normal olarak
montaj detaylar hatlarn toplu olarak bulunduu noktalarda istenecektir.
10.1.4- Yklenici, herhangi bir cihazn montajna balanmadan evvel imalat projelerini iverene
vermi ve bunlar iverence onanm olacaktr.
11- Standartlar
11.1- Baz malzemeler veya zellikleri, ulusal veya uluslararas deiik standartlara atf yaplarak
tarif edilmilerdir. Bunlar ncelikle Trk Standartlar, daha sonra EN, HD, IEC standartlardr.
11.2- Bu artnamede ve birim fiyat tariflerinde belirtilmemi olsa dahi, yrrle girmi Trk
Standart bulunan malzemeler, denemeler, imalat usulleri ve benzeri hususlar, ilgili olduu standartlara
uygun olacaktr.
11.3- veren gerek duyduunda, aydnlatma armatrlerinden istenen k veriminin salandnn
ilgili bir kurum laboratuvarndan alnacak belge ile dorulanmasn imalatdan isteyebilir.
12- Herhangi bir malzemenin yerine kullanlacak malzemeler
12.1- Btn malzemeler artnamelerde ve projesinde belirtilen hususlara uygun olacaktr.
12.2- artnamelerde zellikleri belirtilen malzemelerden yeterli miktar kadar piyasada
bulunamad takdirde, yklenici bundan daha iyi zellik ve kapasitede olan ve yerine kullanlabilir bir
malzemeyi iverenin yazl iznini alarak monte edecek ve bunun iin iverenden ilave bir bedel talep
etmeyecektir.
12.3- Baz malzeme ve mamullerin kalite belgesini haiz olmas veya TSE garanti damgasn
tamas artyla tesiste kullanlabilecei birim fiyat tariflerinde belirtilmi, ayrca bunlarn listesi bu
hususta aklayc bilgilerle birlikte artnameye eklenmi olacaktr.
13- alan sistemlerin kapatlmas, durdurulmas ve balama msaadesi
10
13.1- Ksmi bir sistemin montaj veya dier alan bir sisteme balanmas iin, alan bir
(elektrik, buhar, pis su v.b.) sistemin durdurulmas gerekiyorsa bu husus gerekli kapatlma sresi de
belirtilmek artyla en az be gn evvelden iverene yazl bildirilecek ve balantnn yaplabilecei
hususunda iverenden yazl msaade alnacaktr.
14- Temizleme ve ayarlar
14.1- Btn cihazlar iletmeye devredilmeden evvel tamamen temizlenmi olacaktr. Boyanm,
kaplanm veya parlatlm yzeyler hasar grmse eski durumuna getirilecek ve btn donanm kabul
edilebilecek durumda olacaktr. Sistemler her trl ayarlar yaplm, proje ve artnamelerde belirtilmi
olan fonksiyonlarn tam olarak yerine getirir vaziyette teslim edilecektir.
15- Denemeler
15.1- Btn tehizat, artnamenin ilgili ksmlarnda belirtilmi olan denemelere tabi tutulmu
olacaktr. Denemeler iin gerekli tm cihaz, malzeme ve hizmetler (elektrik, su, gaz, yakt, iilik v.b.)
szlemede aksi belirtilmemise yklenici tarafndan temin edilecek ve bunlar iin hibir ilave deme
yaplmayacaktr.
15.2- Denemelerin yaplaca gn daha nce yazyla iverene bildirilecek ve denemede kimlerin
bulunaca iverence tayin edilecektir.
15.3- Denemelerde ortaya kacak btn hatalar, derhal yklenici tarafndan tamir edilecek, arzal
paralar deitirilecek ve deneme kontrol heyetinin kabul edecei hale gelinceye kadar tekrar edilecek,
iverence bunlar iin hibir ilave deme yaplmayacaktr.
15.4- Denemede bir hasar meydana gelirse derhal yklenici tarafndan tamir edilecek, hasar gren
para veya cihaz deitirilecek ve kontrol heyetinin beenecei hale getirilecektir.
15.5- Denemeler heyetin, ilgili mevzuat hkmlerinin yerine getirilmesi ile snrl kalmak artyla,
tam kanaat sahibi olmasna kadar devam edecektir. Deneme sresi hibir ekilde her ksm iin o ksmn
denemesinde belirtilmi olan sreden ksa olmayacaktr.
16- almalarn koordine edilmesi
16.1- Betonarme inaatn, blmelerin, duvarlarn yaplmas hususlar ihalenin dier artnamelerine
gre yaplacaktr. Ancak, yklenici bu ksmlarn yapm srasnda tesisat donanm iin gerekecek kablo
ve boru geilerini, pencereleri ve aklklar gerekli noktalarda eksiksiz hazrlatmak zorundadr.
17- Ulalabilme
17.1- Btn tesisat ileri, iletme bakm ve tamir iin kolaylkla ulalabilecek yerlere monte
edilecektir. Bunun iin gerekirse projelerde ufak dzeltme yaplabilecektir. Fakat bunlar iin yaplacak
deiiklik projeleri onanmadka yap denetisi veya kontrolluka yazl talimat verilmedike projelerde
hibir ekilde deiiklik yaplmayacaktr.
18- D duvarlardaki aklklar
18.1- icab d duvarlarda alacak delik, kapak v.b. aklklardan bilhassa zemin seviyesinde ve
daha aada olanlar en iyi tapa v.b. ile kapatlm ve evreleri ilgili mevzuatta belirtildii gibi en iyi
11
ekilde kalafatlanm, ieri su szdrmaz durumda bulundurulacaktr. Saanak, sel ve su basmas gibi
ihtimaller iin gerekli tedbir alnmsa zerinde allmakta olan ksmlarda sorumluluk ykleniciye ait
olmak zere bu husus aranmayabilir. Ancak iin sonunda yklenicinin sorumlu olduu aklklar
devaml kalc ekilde su geirmez ve kalafatl olacaktr.
19- zin ve ruhsatnameler
19.1- Yklenici gerek belediyeler, gerekse dier kurululardan alnacak izin veya ruhsatnameler
iin gerekli demeleri, denemeleri, almalar ve ilemleri yapmak ve ii devam ettirmek zorundadr.
Su, telefon, elektrik v.b. hizmetlerin balanmas iin yaplacak tetkik ve denemeleri tamamlayarak
gerekli masraflar ilgili kurum ve kurululara iveren adna deyecektir.
19.2- Yklenici bu deneme, muayene ve kontrollarn iyi netice verdiini ve istein kabul
edildiini belirtir belgeleri muhafaza edecek ve iin tesliminde kabul heyetine teslim edecektir. Tantma,
letme ve Bakm El Kitabna bunlarn fotokopileri konacaktr.
20- Kanun, tzk ve ynetmelikler
20.1- Yklenici projelerde, artnamelerde ve birim fiyat tariflerinde belirtilen hususlarn
kanunlara, tzklere, ynetmeliklere, mecburi standartlara veya mahalli artlara, usul ve kurallara uygun
olduunu tahkik edecektir. Eer uygun olmayan herhangi bir husus mevcutsa ivereni yazyla
uyaracaktr.
21- Sistemlerin ve cihazlarn bakm, onarm ve temizliklerinin yaplmas
21.1- Geici kabulden nce
21.1.1- Yklenici, geici kabule kadar monte ettii btn tesisat malzeme ve cihazlarn bakmn
yapmakla mkelleftir. Btn cihaz ve malzemeler nakliye, depolama, montaj ve iin bitimine kadar
monte edilmi olarak bulunduklar yerlerde koruyucu bakmlar yaplm olarak muhafaza edilecektir.
Karlalacak doal afetler, kazalar, kabuln gecikmesi, iklim artlarnn kt olmas v.b. ihtimaller de
dikkate alnarak yklenici tarafndan gereken titizlik gsterilecektir. veren iin seyrine ve yklenicinin
tutumuna gre iyerinde yaplan imalat iveren namna hakedi bedeline uygun olarak sigorta
ettirmesini talep edebilecektir. Bu sigorta masraf yklenicinin genel masraflarna dhil olduundan
ilave bir bedel denmeyecektir.
21.1.2- Btn sistemlerin montaj tamamlandktan sonra yklenici sistemlerin artname ve
projelerde belirtilmi iletme artlarn en iyi ekilde yerine getirmelerini salamak iin gerekli btn
denemelerin, ayarlamalarn, dengelemelerin yaplmasna yetecek bir srede tesisi altracaktr. Bu
esnada gerekirse, sistemlerin montaj ekipleri veya imalat firma temsilcileri veya her ikisi birlikte
tesisin istenen neticeyi vermesi iin gerekli almalar yapacaklardr.
21.2- Geici kabul ile kesin kabul arasnda
21.2.1- Telefon santrali, yangn ihbar santrali, asansr, elektrojen grubu v.b. gibi imalat iin,
geici kabulden evvel imalat firma ile yklenici, aylk periyodik bakm szlemesi yapacak ve
szlemenin bir suretini verene verecektir. Szleme sresi kesin kabul ile sona erecektir. Bunun iin
yklenici iverenden ayrca bir cret istemeyecektir.
12
21.2.2- Geici kabul raporu dzenleme tarihinden itibaren en ge 15 gn iinde iveren tesisat
iletecek personeli tayin edecektir. Yklenici de bu personele ekip kurulduktan itibaren szlemesinde
baka bir sre belirtilmedii takdirde 18 gn mddetle tesisat tantacak, iletme bakm ve onarmn
retecektir. Bunun iin ykleniciye herhangi bir nam altnda hibir bedel denmeyecektir.
21.3- Cihaz plakalar
21.3.1- Her bir cihaz kartlamaz ve silinemez eklinde prin, alminyum gibi korozyona
dayankl bir plaka zerine kaznarak yazl isim ve nemli zelliklerini belirtir birer plaka ile
donatlacaktr. Plakalarda aada belirtilen bilgiler bulunacaktr.
a) Mamln ad ve plaka numaras,
b) malt firmann ad ve adresi,
c) Seri ve model numaras,
d) Belirli artlardaki kapasitesi,
e) Azami dayanabilecei basn, scaklk v.b. snrlamalar,
21.3.2- Btn otomatik kontrol cihazlar zerinde veya bitiiinde monte edilecek bir plakada
hangi cihaz kontrol ettii 21.3.1 (a-e) de aklanan bilgiye ilaveten belirtilmi olacaktr. Gerekirse
cihazlar numaralanacak ematik kontrol diyagram tablosu zerinde gerekli aklama yaplacaktr.
21.4- Datm tablolar
21.4.1- Datm tablolar binann o ksmna ait btn sigorta ve alterleri ihtiva edecektir.
21.4.2- Her bir sigorta ve alterin tablo numaras, etiket numaras, bulunduu yer ve yapt
hizmet bu tabloda belirtilmi olacaktr
21.5- Tantma, iletme ve bakm el kitab
21.5.1- Yklenici 5 nsha ciltlenmi olarak tantma, iletme ve bakm el kitab hazrlayacak ve
iverene teslim edecektir. Bu el kitab aadaki bilgileri ihtiva edecektir:
21.5.1.1- Her bir sistemin basit tarifi, bakm ve iletme esaslarnn izah,
21.5.1.2- Tehizat detaylarnda, kontrol diyagramlarnda ve kontrol cihazlarnn elektrik
diyagramlarnda gsterilen sistemin fonksiyonel paralarnn imalat tarafndan verilen para listelerini
ve bu listelerde sistem, para, model numaralarn, imalat detay numaras,
21.5.1.3- Her bir sigorta veya alterin yapaca vazifeyi, yerini ve plaka numarasn belirtir
tablolar,
21.5.1.4- Her tip cihazn bakmyla ilgili bilgileri,
21.5.1.5- Her tip cihazn muhtemel arzalar ve tamiriyle ilgili bilgileri,
21.5.1.6- Her cihaz iin en yakn mahalli satn alma, bakm, tamir ve yedek para servisinin firma
ad, adresi ve telefon numaras,
13
21.5.1.7- Kontrol diyagramnda, elektrik tesisat donatm emasnda ve projesinde mevcut her bir
tehizat elemann tarif eden, ileyiini aklayan katalog veya literatr,
21.5.1.8- Projelerde, mevcut dier cihazlara ait elektrik motorlarnn yardmc rle, uzaktan
kumanda, kilitleme, koruyucu rle gibi tehizatn gsteren, monte edildii ekliyle hazrlanm elektrik
detay resimlerini ve emalar,
21.5.1.9- Yklenici, icabeden bilginin tamam olup olmad hususunda kontrol tekilatnn
grn de alarak, en son durumuyla hazrlad el kitabnn fihristini hazrlayp iverene onaylanmak
zere yazyla verecektir. Onaylanm fihristin bir kopyas kitapta bulunacaktr.
21.5.1.10- Btn el kitabnn ierii, geici kabulden drt hafta evvel iverene teslim edilecektir.
14
KNC BLM
Kuvvetli Akm Elektrik tesisat
22- Kapsam
22.1- Yaplarn ya da yap kmelerinin iinde doru akmlarda 600 V, alternatif akmlarda faz-faz
aras 1000 V. a kadar (1000V dahil) olan gerilimle kurulan her trl kuvvetli akm tesislerini kapsar.
23- Tablolar
Bu artnamede tablolar,
Ana tablo ve Byk Gl Datm tablolar,
Datm (tal ) tablolar,
Etan Datm tablolar,
Saya tablolar,
Dier tablolar,
olarak snflandrlmtr.
Yere oturan ve panolardan oluan tablolar, ana tablo ve byk gl datm tablosu olarak
dnlmtr. Bina gcnn kk olmas halinde ana tablo duvara monte edilebilir.
Datm tablolar yzey bykl 0.5 m2ye kadar olan ve duvara monte edilen tablolardr. Kat
datmlarnda veya kk bir mekanik tesisat hacmndaki birka motorun beslenmesinde
kullanlabilirler.
Etan datm tablolar birbirine eklenen nitelerden oluur. zellikler ilgili maddelerde
verilmitir.
Saya tablolar, enerji sat ile ilgili olduundan ana tablodan ayr olacak ve ilgili maddelerdeki
zellikleri tayacaktr.
Dier tablolar yukarda sralanan maksatlar dnda kullanlacak tablolar kapsar. zellikleri, tesis
maksadna uygun olarak, dier tablolarda aranan zellikleri tamaldr.
Tablolarda bulunacak her trl anahtarlar, sigortalar, l aletleri, sayalar, rleler ve balant
elemanlar TS standartlarna, bu standartn bulunmamas halinde sra ile EN, HD, IEC standartlarna
uygun olacaktr.
23.1- Ana Tablo ve Byk gl Datm tablolar
23.1.1- Ana Tablo ve Byk gl Datm tablolar en az 2 mm. kalnlkta, dzgn yzeyli DKP
sactan yaplacaktr.
23.1.2- Kk gl binalarda, ana tablonun duvar tipi olduu hallerde tablonun zellikleri
datm tablosu zelliklerinde olacaktr.
23.1.3- Tablodaki pano saysnn tespitinde, kolon ve besleme hatlarnn says, k, kuvvet, yedek
akm, yaplacak ilave olaslklar da gz nnde tutulacaktr.
15
23.1.4- Panolarda, genilik en az 500 mm, toplam ykseklik 1800 mm, derinlik iindeki donanm
boyutlarna uygun olarak en az 350 mm. olacaktr. Panonun alttan 400 mmlik ksm bo braklacaktr.
23.1.5- Panolarn kenarlar bklecek ve cvatalarla birbirine balanacaktr. Panolar 40 veya 50 lik
kebentten veya glendirilmi sa profilden mamul, kuvvetli bir iskelete tespit edilecektir. Demir
aksam bir kat slyen, iki kat mat tabanca boyas veya frn boyas ile boyanacaktr.
23.1.6- Deme zerine konacak tablolar ve ana tablo 10 cm ykseklikte sval beton kaide
zerinde tespit edilecek, alttan girili tertipde tablonun alt yz hari dier btn yzleri kapal, n
yz menteeli alabilir, dolap tipi olacaktr.
23.1.7- stten girili tablolarda alt yzde kapal olacak, stten kablo girileri rakorlarla
salanacaktr.
23.1.8- Tablo iine yabanc cisimlerin, zellikle fare ve benzeri haerenin girmesi kesinlikle
nlenmi olacaktr.
23.1.9- Alttan girili tablolarn, demeye alm kablo kanal ile birletii yerde tablo alt blm
fare girilerini nlemek iin yeterli ekilde kapatlacaktr.
23.1.10- Tablo ierisinin havalandrlmas dikkate alnacaktr.
23.1.11- Tablo kapaklar gen anahtar veya benzeri anahtarla alabilecektir. Tablo
yksekliinin1mden fazla olduu durumlarda, alan kapak alt-st ve yan noktadan ispanyolet tipi
srglerle (evrak dolaplarnda olduu gibi) sabitlenecektir. Kapak menteeleri gizli metal tip olacaktr.
23.1.12- Enerji anahtarlarna kapaklar almadan kumanda edilebilinecektir. Bu maksatla kapan
bir blmne pencere alabilir.
23.1.13- Kapak kenarlar ve varsa kapak zerindeki pencere kenarlar ie doru 1 cm bklerek
glendirilecektir.
23.1.14- Tablolarda gerilim tayan plak ksmlar rastgele dokunmaya kar muhafaza altna
alnacaktr. 42 volttan yksek nominal gerilimde; yaltm maddesi ile rtlm olmayan btn ksmlar,
ykseklikleri 180 cmden az olduu takdirde rastgele dokunmay engelleyecek sactan veya sya
dayankl yaltkan v.b. malzeme ile yaplm blmlerle, emniyet altna alnacaktr. Bu husus iin iletken
ksmlarn lak ile boyanmas veya emaye edilmesi, muhafaza tertibat olarak kabul edilmez. Tablonun
nnde kapaklar dik alm durumda iken, en az 70cm. lik bo bir geit yeri braklacaktr. Tablonun
yerine yerletirilmesinde, kapaklarn kapal durumdan yana doru 110 derece alabilmesine imkn
salanacaktr.
23.1.15- Tablonun btn demir ksmnn kendi aralarnda ve epotansiyel bara ile kusursuz olarak
balantsn ve bu balantnn devamn temin iin zel tertibat alnacaktr. Tablo kapaklarnn gvde ile
elektriksel balantsnn iyiletirilmesi iin ok telli bklebilir iletkenlerle ek nlem alnacaktr.
Epotansiyel bara ve koruma iletkenleri, topraklama iletkeni kesitleri ve topraklama ile ilgili dier
hususlarda 21.08.2001 tarih ve 24500 sayl Resmi Gazetede yaynlanan Elektrik Tesislerinde
Topraklamalar Ynetmelii hkmlerine uyulacaktr.
16
23.1.16- Panolar arasnda baralarn gei noktalar, sya dayankl yaltkan malzemeden (pertinaks
v.b. gibi) ayrc levhalar konarak kapatlacaktr. Her bir pano ayr kapakl olacak; yanndakilerle
arasnda ak gei bulunmayacaktr.
23.1.17- Tablo iinde bakr epotansiyel bara ve ayrca tablodan yaltlm bir ntr baras tesis
edilecektir.
23.1.18- 100 amperden byk alter ve sigorta balantlar, kesin olarak baralar ile yaplacaktr.
Tablo iinde bulunan yaltlm iletkenler zel kroeler vastasiyle muntazam bir sra haline getirilip
gvdeye balanacaktr.
23.1.19- Her alterin veya sigortann altna beslenilen yeri gsteren etiketler konacaktr. Tablo
iindeki kablo ularna geldii veya gittii yerle ilgili etiket konacaktr.
23.1.20- Tablo kapaklar zerinde bulunabilecek iaret lambalar, kumanda butonlar veya
kumanda anahtarlarnn elektrik balant hatlar grup haline getirilip forma verildikten sonra kapaa
tespit edilecek ve kapaa monte edilmi sra klemenslerde son bulacaktr. Bu hatlarn gvdeden gelen
karlklar ise gvde zerinde bir grup sra klemensde bitecektir. Kapak ve gvdedeki klemensler
arasna ok telli iletkenlerle bklgen balant yaplacaktr.
23.1.21- Ana tabloda kullanlacak baralarda fazlar siyah-kahverengi-gri, ntr ak mavi, toprak
yeil bantl sar renkli olarak boyanacaktr.
23.1.22- l aletleriyle alter, sinyal lambas vs. nin seiminde bunlarn ekil birliine ve sa
panolara uygun tipte olmalarna dikkat edilecektir.
23.1.23- Bakl sigortalar arasna, sigorta kaidesinin balant ularn kavrayacak ve sigorta
tutamaklarn aacak llerde, sya dayankl yaltkan malzemeden (pertinaks v.b. gibi) ayrc levhalar
konarak sigorta ve kaidesinde oluacak arklarn yandaki faza atlamas nlenecektir. Sigorta eksenleri
arasnda 9 cmden fazla aklk varsa bu ekranlara gerek kalmaz.
23.1.24- Transformatr istasyonlarndaki A.G. ana tablolarnn ve ksa devre akm 10 kAi geen
yerlerde tesis edilecek tablolarn ksa devre tip deneyi sertifikas bulunacaktr.
23.1.25- Ana tablonun balant emas, yaz punto ykseklii 15 mmden kk olmamak zere
izilip st plastik kaplanarak erevelenecek, ana tablo dairesine aslacaktr
23.1.26- Pano kapaklar i yzeyinde pano ilgili emelarnn konabilecei, satan mamul cep
bulunacaktr.
23.2- Datm (Tal) tablolar
23.2.1- Datm tablolar, sva st veya gmme olarak monte edilecektir. Datm tablolarnn
boyutlar iverenin tasdik edecei projeye uygun olacaktr.
23.2.2- Tablolar tayacaklar donanmn boyutlarna ve arlklarna gre boyutlandrlrlar. 0,5
m2ye kadar tablolar duvara sva alt olarak konabilir.
17
23.2.3- Tablolar 0,5 m2 ye kadar en az 1,5 mm kalnlkta, dzgn yzeyli DKP sactan
yaplacaktr. Tablolarn kenarlar bklecek ve arka yzeyleri, tablo iindeki arl tayabilecek
ekilde, sa profillerle takviye edilecektir. Demir aksam bir kat slyen, iki kat mat tabanca boyas veya
frn boyas ile boyanacaktr.
23.2.4- 0.3 m2den byk tablolarda kapak, burulmalara kar i taraftan sa profille takviye
edilecektir. Ayrca kapak kenarlar ie doru 1 cm kvrlarak glendirilmelidir.
23.2.5- Tablolar, kapaklar kapal durumdan itibaren yana doru 110 derece alabilecek ekilde
yerletirilmelidir. Lambri arkasnda kalan tablolarn nndeki lambri kapa tablo kenarlarndan en az
5er cm daha byk olmal ve tablo kapann tam almasna engel olmamaldr. Kapak menteeleri
gizli tip olacaktr.
23.2.6- stten girili tablolarda hatlarn kt noktalarda oluan boluklarn kapatlmas iin zel
dzenleme yaplacaktr. Bu blmlerin tahta, kad vb. malzeme ile tkanmas yasaktr.
23.2.7- 60 Ae kadar akm eken tablolarda fazlar iin bara kullanlmasna gerek yoktur. 60
A.den fazla akm eken tablolarda, balantlar kablolarla alterden altere veya sigortadan sigortaya
yaplmayp bakr baralar vastasiyle ayr ayr yaplacaktr. Baralar Madde 23.1.21 de verilen renklerle
iaretlenecektir. Fazlar barasz yaplm olsa bile bakr lamadan imal edilmi, ntr ve epotansiyel bara
(koruma iletkenlerinin topland bara) bulunacaktr. Otomatik sigortalarn faz giri tarafnda, bu
sigortalara mahsus tarak eklinde bara kullanlmas zorunludur.
23.2.8- Datm tablolarnda linye hatlar, yanmayan malzemeden yaltkanl, uygun nitelikte
klemensler vastasiyle tabloya tutturulacak ve ntr hatlar da yaltlm bakr bir baraya balanacaktr.
Tabloya giren kolonlarnn faz iletkenleri sabit klemenslere ve ntr iletkenleri bakr baraya
balanacaktr. Datm tablolar zerinde koruma hatlarnn topland topraklama baras bulunacak,
topraklama balants, bulunduu yerdeki tesisata uygun olarak yaplacaktr.
23.2.9- Gerilim altndaki ksmlara rastgele dokunmay nlemek iin, bu gibi ksmlar yanmaz
malzemeden mamul, karlabilir kapaklarla rtlecektir. Bu i kapaklarn zerinde, sigortalarn
dardan mdahale edilecek ksmlarnn gemesi iin alan pencere evrelerine yaltkan malzemeden
azlk geirilecektir.
23.2.10- Datm tablolarnda d kapak zerinde iaret lambas kullanlyor ise balant,
yukardaki madde 23.1.20 ye uygun olacak ve tablo i kapann bu gibi iletkenleri zedelemesi nlenmi
olacaktr.
23.2.11- Byk tesislerde her datm tablosunun tam yk altnda ektii akmn fazlara gre
dengelenmesi yaplacak, bu durum besleme hattndan pens ampermetrelerle veya ana tablodaki mevcut
ampermetrelerin yardm ile kontrol edilecektir.
23.2.12- Tozlu yerlerde kullanlacak sva st datm tablolarnda btn giriler rakorlarla
yaplacak ve tablo kapann bast sabit yzeyde toz giriini nleyen conta dzeni bulunacaktr. Bu tip
imalat etan tablo snfndan deerlendirilmez.
23.2.13- Her sigorta veya alterin altnda beslenilen yeri gsteren madeni veya plastik etiketler
bulunacaktr.
18
23.2.14- Tablo kapa i yzeyinde tablo balant emasnn konmas iin satan mamul cep
yaplacaktr.
23.3- Etan Datm tablolar
23.3.1- Tesisatn rutubete, toza ve mekanik darbelere kar korunmas gereken mahallerde tablolar,
birbirine eklenecek tipte, ek yerlerinde ve kapaklarnda conta bulunan etan kutulardan yaplacaktr.
Malzeme olarak dkm aluminyum, polikarbonat ve benzerleri kullanlabilir.
23.3.2- 16mm2 den daha byk kesitte balantlar bakr baralar vastas ile yaplacaktr.
23.3.3- Sigortalar kapak aldktan sonra, anahtar ve alterler ise kapak kapal iken
altrlabilecek ekilde dzenlenecektir.
23.3.4- Datm tablolar iin bildirilen dier hususlara da uyulacaktr.
23.4- Saya tablolar
23.4.1- Tablolar 1,5 mm kalnlkta DKP sacdan imal edilecektir.
23.4.2- Tablolarn mekanik yaps, ana tablo ve datm tablolar iin istenen artlar aynen
salayacaktr.
23.4.3- Tablo, saya/sayalar, giri sigortas, k sigortas/sigortalar, ihtiyaca gre akm l
transformatrlerini ve bina iin tesis edilen artk akm anahtarn* tayacak byklkte olacaktr.
23.4.4- Tablo enerji veren kurulua ve tketicilere ait iki ayr blmden oluacaktr.
23.4.5- Enerji veren kurulua ait blm, kofreden itibaren sayalarn balant ularn (ular dhil)
kapsayan blm olup, kolaylkla alamaz ekilde kapatlm ve ana gvdeye tespit noktalarnda
mhrleme imkan salayacak yapda olacaktr.
23.4.6- Sayalarn kolayca okunabilmesi iin mhrl blm sayacn gsterge ksmn
kapatmamaldr. Tketiciye ait blmler, sigorta deiimini salamak maksad ile alr kapakl
olacaktr.
23.5- Dier tablolar
Yukarda snflanan maksatlar dndaki iler iin tesis edilen tablolarn zellikleri, kullanm
amacna uygun bir ekilde, 23.1 23.4 maddelerinde verilen zelliklere eit olacaktr.
(*)Avrupa standartlarnda RCD (Resudial Current Device) olarak geen ve TSE tarafndan da
artk akm anahtar olarak isimlendirilen (TS EN 61008-2-1/A1, TS EN 61009-1, TS EN 61543/A12) bu
cihaz piyasada hatal ekilde kaak akm alteri olarak anlmaktadr.
19
20
24.14- Sorti anahtarlar zeminden 110 cm, aplikler zeminden 190 cm ykseklie konacak ve ayn
odada birka anahtar, sndrme dmesi bulunduu takdirde hepsi ayn seviyeye monte edilecektir.
Prizler normal olarak yerden 40 cm. ykseklie konacaktr. Telefon, TV ve arma dmeleri prizlerle
bir araya geldikleri takdirde ayn seviyede yanyana monte edilecektir. Gerek anahtar ve gerekse priz
ykseklikleri kontrol mhendisinin izni ile deitirilebilecektir.
24.15- Yan yana bulunan anahtar, sndrme dmesi, priz, telefon prizi, arma butonu vs.
kombine kasalar dhilinde yaplabilecektir.
24.16- Kare buat kapaklar paslanmaz sa veya PVC olacak, drt vida ile buata tespit edilecek ve
her bir yan 0,5 cm kutudan taacak lde olacaktr. Zayf ve kuvvetli akm tesislerinde kullanlan
buatlar yerden en az 220 cm ykseklikte olacaktr.
24.17- TSE standartlarna uygun PVC buatlar kullanlabilecek, bir buata en ok drt boru ile
balant yaplabilecektir. Bu say aldnda kare buat veya ek kutusu konulacaktr. Buatlarn iindeki
kablo balantlarnda yaltkan klemensler kullanlacaktr. Buatlarn satan olmas halinde sa kalnl
en az 0,35 mm olacaktr.
24.18- Klemeslerin akm tayan ksmlarnn buat kapaklarna dokunmasn nlemek iin metal
gvdeli buatlarn iine buat lsnde prespant kadlar konulacaktr.
24.19- Asma tavan iindeki tesisat NVV tip iletkenlerle boru kullanlmadan yaplr. Fluoresan
lamba armatrlerinin ii, aada verilen artlarla, buat olarak kullanlabilir.
24.20- Aluminyum ve ahap asma tavanlarda NVV tipi iletkenle yaplan hatlar betona veya ahapa
kroelenmelidir. Al asma tavanlarda, hatlar tavan yaps itibariyle dardan grlemiyorsa NVV tipi
iletkenler serbest braklabilir.
24.21- Mecbur kalnmadka lambadan lambaya gei yaplmayacaktr. Tavana gelen ksmlara
hi bir surette buat konulmayacaktr. Yalnz baz dekoratif dncelerle normalin stnde sorti
kullanlmas gerektii hallerde veya binann mimari ekli gerei buat konacak stun, kiri veya duvar
bulunmad hallerde, sorti ularna kolayca ulaabilecek tipte lstr klemensler koymak artyla
lambadan lambaya gei olabilecektir. Gerilim dmnn uygun olmas artyla bir sigorta devresine
dokuzdan fazla k sorti balanmas mmkn olabilecektir. Bant eklinde dzenlenmi fluoresan
armatrlerin gvde ii, sya dayankl yanmaz tip klemenslerle buat olarak kullanlabilir. Ancak bu ara
balantlar iin paralel sorti bedeli denmez.
24.22- Ykseltilmi deme alt tesisat sistemi
24.22.1- Sistem, ykseltilmi deme olan hacimlerde uygulanacaktr.
24.22.2- Sistemde bulunan tm kablolar NVV tipi olacak, montaj takiben kodlandrlacaktr.
24.22.3 - Gerektii durumlarda metal dkm kare buatlar deme altna tesis edilebilir. Buatlara
giri klar rakorlarla yaplacak; buatlar beton demeye tespit edilecektir.
24.22.4- Grup halinde giden kablolara form verilip plastik kablo balar ile balanacaktr.
24.22.5- Ykseltilmi deme altnda sa kablo kanal kullanm istee baldr.
21
22
24.29.3- Elektrik tesisatlarnn elektriksel olmayan tesisatlarn yaknna tesis edildii yerlerde,
bunlar, dier tesisatlara uygulanmas ngrlen ilemlerin elektrik tesisatlarnda hasara sebep
olmayaca veya elektrik tesisatlarnda ngrlen ilemlerin dier tesisatlarda hasara sebep olmayaca
biimde dzenlenmelidir.
Bu maksatla tesisatlar arasnda uygun bir aralk braklmas veya mekanik veya sl engel kullanlmas
yeterlidir.
24.29.4- Kablolar, asansrlerin kendi kumanda hatlar ve kuyu aydnlatma hatlar hari, hibir
zaman bir asansr kuyusuna denmeyecektir.
24.30- letiim tesisleri hatlar
24.30.1- Alak gerilim enerji hatlar ile iletiim, sinyalizasyon, zil, kontrol ve alarm tesisatlarna
ait devreler, her bir kablonun mevcut en yksek gerilim iin yaltlmas veya aadaki yntemlerden
birinin uygulanmas hari, ayn hat sistemine dhil edilmeyecektir:
- ok damarl bir kablonun her damar kabloda mevcut en yksek gerilim iin yaltlmtr.
- Kablolar kendi sistem gerilimine gre yaltlm ve kapal veya kapakl kablo kanal
sisteminin ayr blmesine tesis edilmitir.
- Ayr bir boru sistemi kullanlmtr.
24.30.2- Yangn alarm ve merkezi yedek besleme kaynandan beslenen acil durum aydnlatma ve
ynlendirme devreleri, dier kablolardan ve birbirlerinden ayrlacaktr. letiim devreleri, veri hatlar ve
benzerleri iin elektrostatik ve elektromagnetik parazitlere zel dikkat gsterilmelidir. Bu maksatla her
sistem iin kendi artnamesinde bildirilen iletken tipleri kullanlacak ve bu hatlar ile enerji hatlar
arasnda en az 5 cm ara bulunacaktr.
25- Kablo tayclar ve baral kanallar
25.1- Kablo tayclar
25.1.1- Projesinde kablo tayc ve kanallar ile tesisi ngrlen kablolarn, yatayda veya dikeyde,
kapal veya ak, sac veya PVC, delikli veya deliksiz, tavanda, duvarda veya deme altnda, tanmas
ilerini kapsar.
25.1.2- Sistem
Kablo tayc ve kanallar ile kablo tanabilmesi iin aada belirtilen blmlerden, projesinde
gerekli grlenler, miktarlarna gre tespit edilerek bir sistem tesis edilecektir.
a- Kablo merdivenleri,
b- Kablo tayclar ve kanallar,
c- Tavan ve duvar destek elemanlar,
d- Tavan ve duvar konsollar,
e- Yatay- dikey dn ve balant paralar,
f- Redksiyon ve birletirme paralar,
g- Deme alt kanal, buat, dirsek, ekleme paralar,
h- Deme alt prizi, kaidesi, kutusu, kasas vb. gibi dier paralar.
23
24
25
25.1.7.1- eitli priz kombinasyonlar ieren deme prizleri, projesindeki verilere gre tesis
edilecektir. Normal olarak bir kutuda 3 enerji prizi, 2 telefon prizi ve 1 veri prizi bulunmaldr.
25.1.7.2- Prizler yanmaz, deforme olmaz malzemeden maml zel kasalar iine tespit edilecek ve
kasalar deme priz kutusu zerindeki delikli yuvalarna balanacaktr.
25.1.7.3- Priz kutusu gvdesi yanmaz ve deforme olmaz malzemeden mamul olacak ve zerinde
menteeli kapak bulunacaktr. Kapak, stnde gezinmeye dayankl, yeterince kaln galvaniz kapl sac
paradan imal edilecek ve ayrca, hareketli kapak zerinde, kapan almas ve fi kablolarnn
rahatlkla kabilmesi iin hareketli para bulunacaktr. Kapak st yzeyi deme kaplamas ile ayn
malzemeden kaplanmaya uygun olmaldr.
25.1.7.4- Priz kutularndaki nitelerin tm bir sistem dhilinde kodlandrlacaktr.
25.1.7.5- Normal enerji prizi ile kesintisiz enerji prizleri farkl olacak, kesintisiz enerji prizlerine
dier cihazlarn filerinin taklmamas iin ilave konstrksyon yaplacak, priz kutusu, tm aksesuarlar
her trl ilave ve deiiklie cevap verebilecek yapda olacaktr. Priz kutular, fi ve prizler kapan
kapanmasna mani olmayacak derinlik ve genilikte, kablo giri ve klarnda karklk yaratmayacak
ekilde tasarlanm olacaktr. Kablolarn dar alnmasnda kullanlan hareketli st para, ierideki
prizlere bal 3 fi kablosu ve 2 veri iletiim kablosu geii iin yeterli boyutta olacaktr.
25.1.7.6- Priz kutularnn dalm, projesinde belirtilen ekilde ve elemanlarnn tm yanmaya
dayankl malzemeden olacak, sac gvdenin iinde topraklama klemensleri yer alacaktr.
25.2- PVC kanallar:
25.2.1- Kanallar, iverenin seecei tipte dayankl plastik malzemeden, renk seenei ve
birletirme aksesuarlarna sahip olacak, iverenin belirlemesi halinde kuvvetli ve zayf akm iin blmeli
veya ayr ayr denebilecektir. Kanal malzemesi alev almaz zellie sahip; yand zaman ortama
yayd zehirli gaz insan salna zarar vermeyecek dzeyde, olacaktr.
25.2.2- eitli tiplerde enerji prizi ve veri iletiim prizlerinin montaj iin zel buat kutular,
dn, T ek, dirsek, vb. her nevi aksesuarlar bulunan kanallar seilecek ve kullanlacaktr.
25.2.3- Kanal ve aksesuarlarn retiminde birbirine uygunluu salanm olacaktr.
25.2.4- Kanallarn denmesinde mutlaka dbel kullanlacak, kanal kastrmamak amacyla,
dbeller kanal boyunca apraz olacak ekilde ve bu ilem duvarn durumuna gre sk aralklarla
yaplacaktr.
25.2.5- Kanallar, her trl geli, balant, giri, ke noktalarnda, kablolarn akta kalmasna ve
dardan mdahale edilmesine engel olacak ekilde, gerekli balant elemanlarna (fittings) sahip
olacaktr.
25.2.6- Kablo kanallarnn montajnda, kanal zerinde deformasyon, esneme ve fiziksel akla
neden olunmayacak, kanal kapaklar ve balant elemanlar, uygun bir yntem ile skca tespit
edilecektir.
25.2.7- Kanal kapa, kablo ekleme veya karma iin alp kapatldnda, mekanik zayflamaya
yer vermeyecek bir yapya sahip olacaktr.
26
27
28.1.2- Aydnlatma armatrleri, en az 0.5 mm kalnlnda DKP satan zel profilli, gvde srt
ksmlarna ilave bklmlerle mukavemet kazandrlm, lambalardan veya balastlardan oluan sy ve
kullanld ortamdaki scak havay armatr dna transfer edecek ekilde biimlendirilmi zel hava
kanallar bulunan kasal, zel ereveli, abuk ve kolay montaj ve mdahale imkan veren montaj
paralar bulunan, simetrik yarasa kanad eklinde k dalm salayan yapda, aydnlatlacak mahalde
aydnlatma hesaplarnn sonularna uygun biim ve sayda olacaktr.
28.1.3-Akkor flamanl, halojen vb. lambal, yksek s yayan armatrlerin i balantlarnda
silikonlu yanmaz kablolar, hareketli balantlarnda ise flesibl (NYMHY) tipi kablolar kullanlacaktr.
Armatr iindeki paralar birletiren iletkenler demet haline getirilip, armatr gvdesine uygun ekilde
tespit edilecektir.
28.1.4- Armatr verimi % 70 den az olmayacaktr. veren gerektiinde verim deerine ilikin
testleri muteber bir kurum laboratuvarnda yaptrarak bu deeri alaca belgeyle ispat etmesini
imalatdan isteyebilecektir.
28.1.5- Ik dalmnn zel uygulama gerektirdii mahallerde (bilgisayar ekranlarnn youn
olduu brolar, hava liman kontrol merkezleri, v.b) kamama faktr ncelikle gznnde
bulundurulacak, armatr seiminde aydnlatma hesaplar ikinci srada yer alacaktr. rnek olarak
kamama yapan fakat bu nedenle gerek verim ve gerekse k dalm ynnden avantajl olan bir
armatr, kamama yapmayan, ancak bu zellii nedeni ile de k dalm daha dar ve verimi daha az
olabilen, dolaysyla aydnlatma hesaplarnda yanllkla dezavantajl duruma debilecek bir armatrle
karlatrlmayacaktr.
28.1.6- Armatrlerde balast kayb en az olanlar tercih edilecektir.
28.1.7- Btn armatrler projelerde gsterilen tip ve gteki lambalar tayabilecek byklkte
olacaktr.
28.2- Akkor lambal aydnlatma armatrleri
28.2.1- Armatrler frn boyal sa veya aluminyum gvdeli olacaktr.
28.2.2- Armatrlerin elektriksel balants iin sya dayankl klemens, tayaca lamba gcne
uygun tip porselen gvdeli duy, yerine gre rozas bulunacaktr. Dier zellikler aada her tip iin
ayrca belirlenmitir.
Tip A tijli armatr:
25 - 30 cm apmda opal cam gloplu, 150 cmye kadar uzunlukda tijli, tijin ask
noktasnda 5 kg arlk tayabilecek kapasitede ask halkas olan ve bu noktada porselen
balant klemensi ve rozas bulunan, 200 Wa kadar lambal, porselen duylu, aluminyumdan
mamul armatr.
Tip B 1, tavan armatr:
25 - 30 cm apnda yass veya yuvarlak opal cam gloplu, 200 Wa kadar lambal,
porselen duylu, aluminyumdan mamul kaideli armatr.
Tip B 2, tavan armatar:
28
Tip B 1 ile ayn zelliklerde, yalnz srgl tutuculu, DKP sadan gvdesi iki kat boyal
armatr.
Tip C, porselen kaideli armatr:
TS 8698'e uygun 16 - 21,5 cm apnda, vidal opal cam globlu, 100 Wa kadar lambal,
porselen kaide ve porselen duylu, duvar veya tavan armatr.
Tip E (elik tel kafesli etanj armatr):
zerinde elik kafesi mevcut, caml, lastik contal zel aliminyum kaideli, 200 Wa kadar
lambal, porselen duylu, kafes ve cam kolayca almayacak ekilde imal edilmi tavan veya
duvar iin etanj armatr.
Tip F kollu harici armatr:
D aydnlatma iin lastik contal ve vidal, opal gloplu veya cam fanuslu, ii beyaz emaye,
konik reflektrl, 200 Wa kadar lambal, porselen duylu, rozasl; deve boynu eklinde
boyal, demir kollu ve tespit kaideli, armatr.
Tip G ift duylu tijli armatr:
A tipi armatrn aynsdr, ancak ift duyludur.
Tip H atolye armatr:
Fabrika, depo, atolye, spor salonlar ve tavan ykseklii fazla olan yerlerde kullanlmak
zere, takriben 40 cm apnda 1 mm. sacdan emaye veya frn boyal, kontak iticili ve
soket sktrma yayl, porselen duylu; tavana, raya veya ask teline montajna uygun
balant paralar bulunan, gerektiinde kondansatr ve cam taklabilir armatr.
Tip I ift duylu tavan armatr:
Tip B 1, armatrn aynsdr. Ancak ift duyludur.
Tip J 1, asma tavan armatr:
Tavana uygun rozas ile tutturulan, tayc blm yuvarlak kordonlu, 200 Wa kadar
lambal, TS 8698'e uygun porselen duylu tavan armatur.
Tip J2, plak lambal tavan veya duvar duyu:
100 Wa kadar lamba ve TS 8698'e uygun porselen duydan oluan armatr.
Tip J 3, gmme noktasal k armatr (normal lamba ile):
1 0 - 2 0 cm apnda en az 1 mm kalnlnda DKP sadan veya aluminyumdan keli
veya yuvarlak gvdeli, st ksm hava delikli, gmme ve ayn sacdan kolayca kabilen
petei bulunan, 100 Wa kadar lambal, TS 8698'e uygun porselen duylu, balants
porselen klemenslerle salanan ve gvdesi istenilen renkte selilozik tabanca boyah
(gmme, yar gmme) armatr.
Tip J 4, gmme noktasal k armatur (aynal lamba ile): Tip J 3 ile ayn, yalnz aynal
lamba ile olan tip.
Tip K sva alt armatr:
12x18x12 cm boyutunda iine 15 Wa kadar lamba konabilen, TS 8696'e uygun porselen
duylu, boyal sac kasal, krome veya beyaz bakalit erevesi bulunan, cam kapakl sva alt
armatr.
29
30
porselen klemensi bulunacaktr. Lamba duyu ile ebeke klemensi arasndaki balant
iletkeni sya dayankl tip olacaktr. Dk gerilim transformatr lamba gcne
uygun ve sald snn tavan iinde tehlike yaratmamas iin, yeterli souma yzeyine
sahip bir mahfaza iinde bulunmas arttr.
28.3- Fluoresan aydnlatma armatrleri
28.3.1- Fluoresan aydnlatma armatrleri, fluoresan ampullere paralel ve dik olarak uzanan ift
parabolik, % 99 saflk derecesinde anodize aluminyum reflektrl olacaktr (Tek paraboliklerde
fluoresan ampullere dik ekilde yaklak 6-10 cm aralklarla yerletirilmi anodize aluminyum lamelli).
28.3.2- Fluoresan ampullere paralel ve dik olarak uzanan reflektrlerin aralarnda kalan kare veya
dikdrtgen gzlerin says, o armatrn kamama kontrolu ile ilgilidir. Daha fazla sayda gz olmas
armatrn kamama kontrolunun daha iyi olduu anlamna gelmektedir. Ancak baz tip armatrlerde bu
gzlerin says armatr derinlii arttrlmak artyla azaltlabilir. Dolaysyla kamama kontrolunun
nemli olduu mahallerde kullanlacak armatrler iin, reflektr derinlikleri ayn olan armatrler
arasnda gz says fazla olan armatrler tercih edilecektir .
28.3.3- Fluoresan armatrler IP 20 koruma snfl, iverenin beenecei renkte zel frn boyal,
boya kalnl ISO 2808e gre minimum yzey rtme derecesi 50 5, veya poliester esasl, TSE
belgeli balant kablolu, balast ve starterli olacaktr.
28.3.4- Fluoresan armatrde kullanlan duy, balast, starter duyu, klemens, kablo vb. paralarn CE
sertifikasna sahip olmalar tercih sebebi olacaktr.
28.3.5- Fluoresan armatrlerin tipleri dier zellikleri aada verilmitir.
Tip P1 bant tipi veya keli bant tipi fluoresan armatr:
D istenilen renkte zel frn boyal, en az 0,50 mm kalnlnda demir sacdan zel
profilli, reflektrsz armatr. Kilitli duylar, starteri ve starter kaidesi yanmayan
malzemeden yaplm olacaktr. Balastlar ve starteri, balant kablolar TSE belgeli
olacaktr.1 veya 2 adet, 18 W veya 36 W lamba tayabilir.
Tip P 2 bant tipi fluoresan armatr (gmme):
Tip P 1 ile ayn, yalnz gmme tip:
Tip R1 Endstriyel tip fluoresan armatr:
i beyaz renkte en az 0,50 mm kalmhnda demir sacdan zel profili, yanlar kapal veya ak
tipte reflektrl d istenilen renkte zel firn boyal armatr, Yanmayan malzemeden kilitli
tip duylu, balastlar ve starteri, balant kablolar TSE belgeli olacaktr.
Tip R 2 endstriyel tip fluoresan armatr (Gmme):
Tip R 1 ile ayn, yalniz gmme tip
Tip S 1 petekli fluoresan armatr:
En az 1,50 mm. kalnlnda demir sacdan zel profilli 16-20 cm derinlik, lamba cins ve
adedine gre genilik ve uzunlukta kasas, ayn sacdan veya plastikden 2 cm genilikte 3
cm aralkl dikdrtgen veya ekenar drtgen alabilen petei, kaidesi ve reflektr ile 3
ksmdan oluan, d istenilen renkte zel frn boyal, galvanizli tespit vidas, fluoresan
31
lambalar, TSE belgeli balastl ve starterli, yanmayan malzemeden kilitli tip duylu, TSE
belgeli balant kablolar ile komple armatr.
Tip S 2 petekli fluoresan armatr (Gmme):
Tip S 1 ile ayn, yalnz gmme tip
Tip Tl plexiglas fluoresan armatr:
En az 0,50 mm. kalnlnda demir sacdan zel profilli 1 0 - 1 5 cm derinlikte, lamba cins
ve adedine gre genilik ve uzunlukta kasas, 3 - 4 mm kalnlkta k geirgenlii en az
%75 olan mat plexiglasdan veya effaf prizmal plexiglasdan kolayca karlabilen kapa
bulunan, zel frn boyal, sac veya eloksal alminyum ereveli, gerektiinde u uca ve
yan yana eklenebilir lambal, TSE belgeli balastlar ve starterleri yanmayan malzemeden
kilitli tip duylar, TSE belgeli balant kablolar ile komple armatr.
Tip T2 plexiglas armatr (gmme):
Tip Tl ile ayn, yalnz gmme tip.
Tip U etanj fluoresan armatr:
Contal, menteeli, alabilen ve kulakl vidalarla sktrlabilen buzlu beyaz dz cam
mahfazal, en az 0,75 mm kalnlnda zel alminyum kaideli, 16-20 cm derinlik, lamba
cins ve adedine gre genilik ve uzunlukta kasas, kaidesi istenilen renkte zel frn boyal,
fluoresan lambal, TSE belgeli starteri ve balastlar, yanmayan malzemeden kilitli tip duyu,
TSE belgeli balant kablolar ile komple armatr.
Tip V I yuvarlak fluoresan armatr:
En az 0,50 mm demir sacdan zel profilli kasas, kaidesinin yan ve st istenilen renkte zel
frn boyal takriben 340 x 100 mm. boyunda; yuvarlak 32 Wlk fluoresan lambal, TSE
belgeli starteri ve balast, yanmayan malzemeden duyu, TSE belgeli balant kablolar ile
komple armatr.
Tip V 2 yuvarlak fluoresan armatr, (gmme):
Tip V 1 ile ayn yalnz gmme armatr.
Tip V 3 yuvarlak fluoresan armatr, (Petekli ):
Tip V 1 ile ayn yalnz sac ve plastik 2 cm genilik, 3 cm aralkl alabilen petekli armatr.
Tip V 4 yuvarlak fluoresan armatr, (Petekli gmme):
Tip V 5 ile ayn yalnz gmme armatr.
Tip V 5 yuvarlak fluoresan armatr (Plexiglasl):
Tip V 3 ile ayn, yalnz plexiglasl armatr.
Tip V 6 yuvarlak fluoresan armatr (Plexiglasl, gmme):
Tip V 5 ile ayn, yalnz gmme armatr.
Tip U 1 etanj fluoresan armatr:
Cam elyaf takviyeli polyester gvdeli, toza, neme ve haere girmesine kar lastik contal,
TS 8698 standartlarna uygun, paslanmaz elik mentee vazifesi gren mandallar ile
gvdeye bal alabilen iten desenli buzlu 3 mm kalnlkta yksek scakla dayankl
akrilik kapakl, (yksek scakla dayankl PIVMA (polimetilmetaakrilat) kapak)
32
darbelere, aleve dayankl cam elyaf takviyeli PC (polikarbonat) gvdeli, montaj iin
paslanmaz elikten zel montaj aparat bulunan, IP 65 koruma snfl armatr.
Tip U 2 fluoresan armatr:
Cam elyaf takviyeli polyester gvdeli etanj duylu, toza, neme kar korumal TS 8698
standartlarna uygun gvdesi ve kapa scak pres teknii ile cam elyaf takviyeli
polyesterden imal edilmi, gvde ile kapak arasna gvde zerindeki zel kanala
yerletirilmi dayankl ve elastik contal; balast, pirin kontak ulu starteri, balant
iletkenleri TSE belgeli, zel imalat dnen blm bakalit, gvdesi ise reformaldehit
yanmaz malzemeden IP 65 koruma snfl duyu olan armatr. Bu armatrlerde fluoresan
lambalarn ularnda yukarda tarif edilen etanj duylar blunduundan lambalarn zerinde
ayrca kapak yoktur.
28.4-Kompak fluoresan/metal halide lambal sva st/gmme armatrler
Tip B3 Kompak fluoresan lambal, sva st tavan armatr:
Aluminyum silindir gvdeli, %99,8 saflkta alminyum parlak reflektrl, aluminyum
enjeksiyon ereveli, en az B1 tip manyetik balastl, iki pinli duylu) G24-d1, G24-d2,
G24-d3, G24-d4 Soketli armatr.
Tip B4 kompak fluoresan lambal, sva st tavan armatr:
Alminyum silindir gvdeli, %99,8 saflkta alminyum parlak reflektrl, Alminyum
enjeksiyon ereveli, elektronik balastl, drt pinli duylu armatr.
Tip B5 Metal halide lambal, sva st tavan armatr:
Alminyum silindir gvdeli, n temperli caml, mat anodize alminyum reflektrl, en az
B1 tip manyetik balastl ve ateleyicili armatr.
Tip J7 Gmme, kompak fluoresan lambal, asma tavan armatr:
%99,8 saflkta alminyum parlak reflektrl, Alminyum enjeksiyon ereveli, en az B1 tip
manyetik balastl, iki pinli duylu) G24-d1, G24-d2, G24-d3, G24-d4 Soketli armatr.
Tip J8 Gmme, kompak fluoresan lambal, asma tavan armatr:
%99,8 saflkta alminyum parlak reflektrl, Alminyum enjeksiyon ereveli, elektronik
balastl, (drt pinli duylu) G24-q1, G24-q2, G24-q3, G24-q4 Soketli armatr.
Tip J9 Gmme, metal halide lambal, asma tavan armatr :
Alminyum enjeksiyon gvdeli, n temperli caml, mat anodize alminyum reflektrl, en
az B1 tip manyetik balastl ve ateleyicli armatr.
28.5-Dekoratif amal fluoresan lambal asma tavan armatrleri
28.5.1-Ta yn ve al asma tavan iin gmme veya sva st olarak imal edilirler.
28.5.2-Gvde en az 0,7 mm kalnlnda DKP satan zel profilli, 9-1 1 cm derinlik, lamba cinsi ve
adedine gre genilik ve uzunlukta, zel profil verilerek imal edilir. Srt ksmlarna ilave bklmlerle
mukavemet kazandrlm olmaldr.
28.5.3-Gvde zerinde balastlarda oluan sy ve kullanld ortamdaki scak havay armatr
dna transfer edecek ekilde ekillendirilmi, zel hava kanallar bulunmaldr.
33
34
28.7.2- Armatr gvdesi alminyum alam malzemeden enjeksiyon teknii ile retilmi olacaktr.
Reflektr, cam kapak, duy, elektriksel elemanlar tayan plaka gibi temel paralarn hepsi sklp
taklabilir zellikte olacaktr.
28.7.3- Armatrn koruma snf IP 65 olacaktr. Bu koruma snf salamak iin, alt cam ile
gvde arasndaki conta uluslararas standartlara uygun, sya dayankl, uzun mrl olacaktr.
28.7.4- Elektriksel elemanlar blmnde bulunan balast, ateleyici ve kondansatr modler bir
sistem oluturacak ekilde kolayca karlabilir bir plaka zerine monte edilmi olacaktr. Gerek lamba
gerekse elektriksel elemanlar modlnn deiimi herhangi bir alet kullanmadan yaplabilecektir.
28.7.5- Elektriksel elemanlar blm aldnda, bu blmdeki bakm ve/veya deitirme
ilemlerinin gvenlik altnda yaplabilmesi iin zel bir bakl devre kesici yardmyla elektriksel
elemanlar modl ebeke geriliminden otomatik olarak ayrlacaktr. Bu ayrma ilemi, ayrma tarifine
uygun, hibir risk tamayacak ekilde gzle takip edilebilir zellikte olacaktr.
28.7.6- 42-60 mm apndaki boru girilerine uygun alminyum dkm direk montaj modl
bulunacaktr. Montaj mdlnn, iki adet allen cvata yardm ile diree montaj salanacaktr. Bu
montaj modl, armatrn direk st ve konsola montaj salayanak ekilde yaplm olacaktr.
28.7.7- Alminyum dkm direk montaj modl, armatrn direk st montajnda 3 - 9 ve 15
derecelik, konsola montajda ise 0 - 6 ve 12 derecelik eim alarna ayarlanabilmesini salayacaktr.
28.7.8- Tek para alminyum reflektr, %99,9 saflkta aluminyum ile vakum metalize kaplama
yaplm olacaktr.
28.7.9- Yksek yanstclk zelliine ve kamamaya kar ilenmi yzeye sahip reflektr, faset
reflektr, hem k dalm ve kamama kontrolu bakmndan en iyi sonucu verebilecek, hem de en
yksek verimi salayacak ekilde tasarmlanm olacaktr.
28.7.10- Reflektr, armatrn deiik geometriye sahip yollara uyarlanabilmesi iin ayarlanabilir
olacak ve bu ayar herhangi bir alet kullanmadan kolayca yaplabilecektir.
28.7.11- Saydam armatr kapa, dz veya bombeli olabilecektir. Kapak, bombeli olmas halinde
zamanla UV nlar nedeniyle sararmayan akrilik malzemeden, dz olmas halinde de sertletirilmi
gvenlik camndan yaplacaktr.
28.7.12- Armatr, kamama kontrolu bakmndan ilgili uluslararas standartlar salayacaktr. I80
<= 30 cd/1000 lm, I90 <= 10 cd/1000 lm ve maksimum k iddeti dorultusunun deyle yapt a (
as) < 65 olacaktr.
28.7.13- Armatrde kullanlan balast, duy, starter duyu, klemens, vb. paralar TSE veya CE
sertifikasna sahip olacaktr.
28.7.14- Sz konusu armatrlerin performans deerlendirmeleri, kullanlacaklar yol trne gre
uluslararas standart ve tavsiyeler uyarnca, EN 13201 e uygun yaplan aydnlatma hesaplarnda elde
edilen kalite byklklerinin deerlerine gre yaplacaktr. Aydnlatmann kalite byklkleri, hem
hesap yaplan yol iin uluslararas standart ve tavsiyeleri salayan, hem de mukayese edilen ve yine ayn
standart ve tavsiyeleri salayan dier armatrler iinde en ekonomik sonular veren (direkt
35
aklk/ykseklik oran daha byk olan, km bana enerji ynnden daha az enerji harcamas ile daha
iyi aydnlatma performans salayan) armatrlerin kullanlmas tercih edilecektir.
28.7.15- Armatrler TS 8700 EN 60598 2 3 standartna gre imal ve test edilmi olacaktr.
Trkiyede retilen armatrlerin uluslar aras muteber test laboratuarlarnda yaplan uygunluk test
sertifika ve raporlar ibraz edilecektir.
28.7.16- Armatrn yurt dnda retilmesi halinde, retildii lkenin standart belgesine ve ayrca
CE belgesine de sahip olmas aranacaktr.
Bahe tipi armatr iin zellikler aada verilmitir.
Mantar tipi yer lambas: (opal caml) plcxiglas muhafazal tip.
Yerden 50- 60 cm ykseklikte 25 mm 32 mm demir borudan bir kat slyen iki kat
yal boyal taycs ile iverenin beenecei tarzda d etkilere dayankl, mantar, ufak
fener veya ok kollu im tipi aydnlatma nitesidir.
28.8- Projektrler
28.8.1- Projektrler, aydnlatma hesaplar ile belirlenecek gte yksek basnl sodyum ve civa
buharl, halojen, tp biimi metal halide lamba ile kullanlacaktr. In gerektii ekilde
ynlendirilebilmesine ve k kirliliine mahal vermeyecek nitelikte k dalmna sahip asimetrik
reflektrl projektrlerin kullanlmasna dikkat edilecektir. Pojektrlerin kullanm parametreleri
EN13201 e gre hazrlanm aydnlatma hesaplarna gre belirlenecektir.
28.8.2- Projektr gvdesi alminyum enjeksiyon olacaktr. Projektrn elektriksel yaltm snf I
olacaktr.
28.8.3- Projektrn balast, ateleyici ve kompanzasyon kondansatrn ihtiva eden elektriksel
elemanlar blm, projektrn arkasnda, kolay alabilir blme ekilde olacaktr. Balast blmnn
almas srasnda projektrn ayar bozulmayacaktr.
28.8.4- Ayr balast kullanlan 1000 W ve zeri gteki projektrlerde, ateleyici projektrn
yannda olmaldr. 1000 Wn zerinde gce sahip projektrlerin kapa aldnda enerjiyi Ayran
bir mekanizma olmaldr ve bu mekanizmann ayrma zellii, gz ile takip edilebilir olmaldr.
28.8.5- Projektr n cam en az 5 mm kalnlnda ve temperlenmi olacaktr. Cam ile gvde
arasndaki conta, uluslar aras standartlara uygun, uzun mrl ve sya dayankl olacaktr. Ampul
blmne n camn almas ile ulalabilen projektrler, camn almas durumunda askda kalacak
ekilde mentee sistemi bulunacaktr.
28.8.6- Projektr montaj iin kullanlan ankraj eleman scak daldrma galvaniz lamadan imal
edilmi olacaktr.
28.8.7- Projektr zerinde bulunan tm harici montaj paralar paslanmaz elikten ve zerindeki
tm contalar silikon malzemeden yaplacaktr.
28.8.8- zel olarak parlatlm reflektrler % 99 saflkta alminyumdan yaplm olacaktr.
28.8.9- Projektrn toza ve neme kar koruma snf en az IP 54 olacaktr.
36
28.8.10- Armatrde kullanlan balast, duy, starter duyu, klemens, vb. paralar CE sertifikasna
sahip olacaktr.
28.8.11- Projektrler EN 60598-1; TS 8702 EN 60598 2 5 standartna gre imal ve test edilmi
olacaktr.
28.8.12- Halojen lambal projektr tipleri ve dier zellikleri aada verilmitir.
Gvdesi ile n cam erevesi enjeksiyon alminyum dkmden yaplm ve frn boya ile
boyanm, reflektr ithal eloksal yaplm saf alminyum levhadan yaplm, n cam
temperlenmi ve en az 250 C veya, l oklara ve darbelere kar dayankl olarak imal edilmi;
toz ve yamura kar korumal (IP 54), cam ve gvde aras yksek sya dayankl silikon conta ile
korunmu projektr. Projektrn gvde altna montaj edilmi sya dayankl plastik enjeksiyon
balant kutusu bulunacaktr.
HPRHPRHPR
HPR-
300 W
500 W
750 W
1000 W
(R 7s ift Soketli)
(R 7s ift Soketli)
(R 7s ift Soketli)
(R 7s ift Soketli)
150 W
250 W
400 W
1000 W
1000 W
Simetrik reflektrl
Simetrik reflektrl
Simetrik reflektrl
Simetrik reflektrl
Asimetrik reflektrl
250 W
400 W
1000 W
1000 W
Simetrik reflektrl
Simetrik reflektrl
Simetrik reflektrl
Asimetrik reflektrl
ATHATHATHATHATH-
lxl8
2xl8
4xl8
lx36
2x36
37
W
W
W
W
W
Ama
kapama anahtar bulunacak toprak hatl balant iin yeteri uzunlukta 3x l.5
mm2 TTR tip halojensiz kablo ile beslenecektir.
38
39
29.2.6- niteler, aksine bir talep olmad takdirde standart olarak beher yatakba iin 1800mm
uzunluunda imal edilecek ve seime bal olarak aada listelenen elektrik ve mekanik tesisat ve
malzemelerini kapsamas mmkn olacaktr.
a- nitede medikal gaz tesisat, ilgili Mekanik Tesisat artnamesine gre olacaktr.
b- st blmeye monte edilmi genel (indirekt) aydnlatma lambas, 1 adet,
c- Alt blmeye monte edilmi okuma/vizite lambas, 1 adet,
d- Alt kapaa monte edilmi toprakl priz, 3 adet,
e- Alt kapaa monte edilmi hemire arma butonu, 1 adet,
f- Alt kapaa monte edilmi hemire ar ikaz lambas, 1 adet,
g- Alt kapaa monte edilmi hemire odada ikaz lambas, 1 adet,
h- Alt kapaa monte edilmi telefon prizi, 1 adet,
- Alt kapaa monte edilmi vizite lambas anahtar, 1 adet,
j- Alt kapaa monte edilmi indirekt aydnlatma lambas anahtar, 1 adet,
k- verence istenilmesi halinde hasta el seti, butonlu (Genel aydnlatma, okuma lambas,
hemire arma),
l- Alt kapaa monte edilmi el seti, multipin soketi ve kr yuva, (Hasta el setinin iverence
istenilmesi halinde) 1 adet,
29.2.7- nite ierisinde kullanlan starter, balast, kondansatr, lamba duyu ve bunlarn montaj
ayaklar, topraklama tesisat, kablo gruplar, klemensler ve rlelerin hepsinin malzeme ve iilii 1.
kalite olacaktr. Kablo gruplar kablo kanallar ierisine alnacak, balant klemensleri bir klemens ray
zerinde bir araya toplanacak, alt ve st blmeler aras zayf akm/kuvvetli akm kablo geileri spiral
veya makaron ierisinden geirilerek akta braklmayacaktr. Fluoresan lambalarn arkalarna
gerektiinde k aksn kuvvetlendirecek ekilde reflektrler yerletirilebilir olacaktr. Medikal gaz
k prizleri gazn cinsine gre farkl ve her birinin abone fileri bir dierine taklamaz zellikte
olacaktr. Aydnlatma lambalar genel aydnlatma iin 36 W, okuma ve vizite 18 W fluoresan lamba
olacak ve elektronik balast kullanlacaktr.
29.2.8- Hasta yatakba niteleri projesinde gsterilen sayda birli, ikili, l ve yan kapaklar
mevcut olacak ve bu kapaklar istenilen renkte elektrostatik boya ilemine tabi tutulacaktr.
29.2.9- Hasta yatakba niteleri TSEK belgesini haiz olmaldr.
29.3- Hasta odas cihazlar iin gvenli besleme sistemi
29.3.1- Ameliyathane, youn bakm nitesi ve dier hasta odalarnda bulunabilecek hayat destek
cihazlarn beslemek zere IT sistem oluturmak iin TS IEC 60364-7-710 ve IEC 61558-2-215
standartlarn salayan, topraktan yaltlm bir dzen oluturulacaktr.
29.3.2- IT sistemi salamak zere gc 10 kVAy gememek zere bir fazl 230/230 V veya
fazl 400/400 V, birinci (primer) ve ikinci (sekonder) taraf birbirinden yaltlm ve ayrca ikinci taraf
topraktan yaltlm transformatr kullanlacaktr.
29.3.3- Transformatrn k tarafnn normal iletme gerilimi ve frekans altnda llen topraa
ve klfna kar kaak akm 0,5 mAden kk olacaktr.
29.3.4- Transformatr ve besledii devrelerde oluabilecek yaltm bozukluklarn yaltm direnci
ayarlanan deerin altna indiinde sesli ve hatal faz gsteren kl alarm veren kontrol birimi
bulunacaktr. Bu birimin hemire odasnda tekrarlaycs olacaktr. Bu birim transformatr ar
scaklk, ar yk ve dk gerilim ynnden kontrol edecek gerekli uyarlar verecektir.
40
30- Kompanzasyon
30.1- Binalarn ebekeden ektii reaktif gcn EPDK tarafndan belirlenen snrlar iinde
kalmasn temin iin proje mellefinin seimine bal olarak tekil veya merkezi kompanzasyon tesisat
yaplacaktr. (Floresan aydnlatma kompanzasyonunda tekil kompanzasyon yntemi kullanlamaz.)
30.2- Bina ana giriine balanmak zere projesinde gsterilen say ve gte kondansatr grubu
tesis edilecektir. Kondansatr gruplar ayr bir panoda toplanacaktr. Kondansatrler bir ve fazl
olarak iki grup halinde tesis edilecektir.
30.3- Reaktif gcn llmesi her fazdan ayr ayr yaplacaktr. Reaktif g kontrol rlesi
fazdan gelecek bilgilere gre bir fazl veya fazl kondansatr gruplarna kumanda edebilecek
karakteristikte olacaktr.
30.4- Devreye alnacak her bir grup kondansatr ayr sigorta ve kontaktr zerinden beslenecektir.
Tm kompanzasyon grubu iin genel bir anahtar ve sigorta takm bulunmaldr.
30.5- Kullanlacak kontaktrler kondansatrlerin devreye girip kmasnda oluan akm ve gerilim
darbelerine dayankl olacaktr.
30.6- Kondansatr gruplarna ait sigortalar, ebeke geriliminin yksek olduu durumlardaki giri
akm darbelerine kar yava tip olmaldr.
30.7- Reaktif g kontrol rlesi, faz srasn kontrol edebilmeli ve ebeke geriliminin %10dan
daha fazla artmas halinde kondansatrlerin korunmas iin sistemi devre d brakma zelliine sahip
olmaldr.
41
NC BLM
Zayf Akm Elektrik Tesisat
31- Ikl ve numaratrl arma tesisatlar
31.1- Bina iinde hizmetlileri armak maksad ile yaplacak tesisat olup hastahanelerde kurulan
hemire ar sistemlerini kapsamaz.
31.2- Tesisat, PVC boru ierisinde plastik izoleli, en az 0,75 mm2 lik iletkenlerle sva alt olarak
yaplacaktr.
31.3- letken balantlar uygun nitelikteki klemensler ile yaplacaktr.
31.4- Vzltlar, sesleri hafif olacak ekilde hizmet personelinin bulunduu yere veya koridora
konulacaktr.
31.5- arma lamba gloplar, effaf, yarm yuvarlak, d aplar yaklak 100 mm. olacaktr.
Gloplarn iinde 24 V, 5 Wlk bir ampul bulunacaktr. Transformatrden en uzakta bulunan arma ve
pilot lambalarnda gerilim dm % 10u gemeyecektir.
31.6- Her bir ksm iin en yaknda bulunan datm tablosu iinde 230/24 V ve en az 50 Wlk bir
transformatr konulacak, bamsz sigortalar ile giri ve k emniyet altna alnacak, rastgele
dokunmalara kar korunmal olacaktr.
31.7- Sndrme dmeleri, drt ke veya yuvarlak, sva altna uygun olacaktr. Sndrme
dmesi, arma yaplan hacmn kapsnn al ynnn ters istikametindeki duvara ve kap kenarna
yakn yere konulacaktr. Zorunlu hallerde lleri ayn olmak kayd ile duvarn d yzeyinde, kapnn
uygun tarafna konulabilecektir.
31.8- arma butonlar masa zerine veya ayakla baslacak ekilde dzenlenebilir. Bu durumda,
yeter uzunlukta bir TTR kablo ucuna arma butonu, kablonun dier ucuna ise bir erkek fi taklacaktr.
arma tesisat priz ile (arma prizi) son bulacak ve fi, prize taklarak balant salanacaktr.
31.9- arma butonlar veya arma prizleri, prizler ile yan yana bulunduklarnda ayn seviyede,
aydnlatma sortileri anahtarlarn yannda bulunduu takdirde anahtarlar ile ayn seviyede, kendi bana
kullanld takdirde yerden 80 cm ykseklikte olacaktr.
31.10- Vzlt, arma butonlarna basld srece ses verecek, butona basmaya devam
edilmedii srece susacaktr. arma lambas, sndrme dmesine baslncaya kadar yanacaktr.
31.11- Ayn hacimde birden fazla kl veya numaratrl arma butonu bulunduu takdirde,
birincisi normal, dierleri paralel arma sortisi olarak anlacaktr.
31.12- Numaratr tablosuna ait zil sortisi tesisat, kl sinyal tesisatnda belirtilen esaslara gre
yaplacaktr. Numaratr ve zil, hizmet personelinin bulunduu mekna monte edilecektir.
31.13- Pilot lambalar, ara blmelerden dolay koridorun bir ucundan teki ucuna kadar grnmesi
mmkn olmayan yerlere konulacak ve bu blmdeki lambalarla birlikte yanacaktr.
42
31.14- Megul (girilmez) uyar, tesisat (M) tipi armatr ile bir arma sortisinden oluacaktr.
32- Kap zili ve kap otomatii tesisat
32.1- Konutlarda kap zili iin yaplacak tesisat olup, karlkl konuma tesisini kapsamaz.
32.2- Kap zili tesisat, PVC boru ierisinde, plastik izoleli, en az 0,75 mm2 lik iletkenlerle sva
alt olarak yaplacaktr. Tesisat bamsz bir sigortaya bal 230/4-8-12 voltluk bir transformatr ile
beslenecektir. Apartmanlarda, d kap zil butonlar dey veya yatay zil panelleri zerinde toplanacak,
panel zerindeki butonlarda isim yazlacak blm bulunacak ve effaf muhafazal olacaktr. Paneller, d
ortam artlarna dayankl malzemeden ve etan olacaktr.
32.3- Kap otomatii tesisat, PVC boru ierisinde, plastik izoleli, en az 0,75 mm2 lik iletkenlerle
sva alt olarak yaplacaktr. Tesisat, kap zilinde mevcut 230/4-8-12 voltluk tranformatrden
beslenecektir. Transformatr, rastgele dokunmaya kar korunmal olacaktr.
33- Hemire ar sistemi
33.1- Hastahanelerde hasta odalarnda ve benzer mahallerde ar ve acil ar maksad ile
kurulan tesislerdir.
33.2- Konvansiyonel hemire ar sistemi
33.2.1- Hemire ar sistemi, ar program, acil ar program olmak zere iki deiik
program kapsayacaktr.
33.2.2- Sistem, hemire istasyonundaki hemire konsolu, oda kontrol niteleri, kap st
lambalar, oda giriindeki ar silme nitesi, ar el seti ve acil ar butonu ile WC/banyo acil ar
butonundan oluacaktr.
33.2.3- Sistemin hasta odasndaki elemanlar aadaki birimlerden oluur.
33.2.3.1- Oda/Yatak Kontrol Modl
- Oda iinde bulunan tm elemanlarn (ar nitesi, ar silme nitesi, WC butonu.) topland
nitedir. Oda ii fonksiyonlar gerekletirmek iin kullanlacaktr. Direkt olarak hemire ar
konsoluna balanacaktr.
- Oda kontrol nitesi ar el setinden ve WC/banyo ar butonundan gelen bilgileri oda baznda
adresleyip hemire konsoluna gnderebilecek, ar silme nitesinden bilgi aktarabilecek, oda kaps
stndeki krmz ve yeil ikaz lambalar ile irtibatl olacak ve 24V DA ile beslenecektir.
33.2.3.2- Yatakba acil ar butonu:
Acil ar butonu yatakba nitesi zerine, hemire tarafndan grlebilir ekilde ve her hasta iin
ayr ayr monte edilecek, dier anahtarlar ile karmamas iin farkl ekil veya renkte
(zerinde krmz renkli hemire silueti bulunmas gibi) olacaktr.
.
43
44
33.2.5.6- Konsol kablo balantlar paduit konnektr veya soketli tipte olacak ve 24 V DA ile
alacaktr.
33.2.5.7- Sistemde normal artlarda yani herhangi bir ar mevcut deil iken, ana cereyan
lambas haricinde tm lambalar snk durumda bulunacaktr.
33.2.5.8- Sisteme bal oda says ile orantl olarak gc belirlenmi 24 V DA besleme kayna
ve merkez konsolu besleme iin gerekli g nitesi konsol yaknnda bir yere konacak ekilde duvar
panosu eklinde temin edilecektir. Bu pano iindeki tm balantlar ray tipi klemenslerle yaplm ve
tm etiketlenmi olacaktr.
33.2.5.9- arya, arnn tipine ve verilen cevaba gre sistem ikaz klarnn durumlar
aadaki ar programlarna ilikin maddelerde akland ekilde deimelidir:
33.2.6- ar program
33.2.6.1- Hasta el seti veya yatakba nitesi zerindeki butona basarak ary
balatabilmelidir.
33.2.6.2- ar sinyali; hasta kaps ile ar silme nitesi zerinde ve hemire istasyonunda
bulunan ilgili odaya ait merkezi kontrol konsolundaki krmz lambalarn yava ekilde yanp snmesi
veya srekli ekilde yanmas ile verilecek ve sesli alarm da almaya balayacaktr.
33.2.6.3- Hemire hasta odasna girdiinde Hemire odada butonuna bastnda, ary
cevaplandrm olacaktr. Hemire odada durumunda; oda kaps ve ar silme nitesi zerinde ve
ilgili odaya ait merkezi kontrol konsolunda bulunan krmz lambalar snp, yeil klar srekli yanar
duruma geecektir.
33.2.6.4- Hemire odadan ayrlmadan nce Hemire odada anahtarna tekrar basldnda
odadan sisteme verilmi olan ve odada hemire bulunduunu belirten sinyal iptal edilmi olacaktr.
33.2.7- Acil ar program
33.2.7.1- Hemire yatakba nitesi zerindeki butona basarak Acil ary bildirecektir. Hasta,
WC/banyoda bulunan butona basarak ya da ipi ekerek WC/banyo acil arsn balatabilecektir.
33.2.7.2- Verilen Acil ar sinyali ile hasta oda kaps ile ar silme nitesi zerindeki ve
hemire istasyonunda bulunan merkezi kontrol konsolundaki krmz ve yeil lambalar yanp snmeye
ve sesli alarm da almaya balayacaktr.
33.2.7.3- Hemire istasyonunda bulunan hemire kontrol konsolunda ilgili odaya ait butona
baslnca Acil ar alnd cevabn verecek ve bu durumda, sesli alarm kesilmeyecektir. Acil durum
sinyali ancak hasta odasndan iptal edilebilecektir.
33.2.7.4- Hasta odasna doktor veya ikinci bir hemire girdiinde Acil ar iptal butonuna
bastnda acil ary cevaplandrm olacaktr.
45
33.2.7.5- Acil ar iptal butonuna baslarak sisteme hemirenin odada olduu bildirilince; oda
kaps ile ar silme nitesi zerinde ve ilgili odaya ait merkezi kontrol konsolunda bulunan krmz
lambalar snp, yeil lambalar srekli yanar duruma geecektir.
33.2.7.6- Hemire odadan ayrlmadan nce Hemire odada anahtarna tekrar basarak odadan
sisteme verilmi olan ve odada bir hemire bulunduunu belirten sinyali iptal edecektir.
33.3- Adresli hemire ar sistemi
33.3.1- Hemire ar Konsolu
Mikroilemci kontroll, tek bana veya dier hemire ar konsollaryla network olarak
alabilen, maksimum 64 ar nitesi kapasitesi olan, odalarla veri haberlemesi yapabilen ayrca sesli
olarak da haberleebilen, interkom zellii bulunan, hemire ar fonksiyonlar yannda tm bilgileri
zaman baznda basl olarak verebilme ve PCye aktarabilme zelliklerine sahip, hemire takip zellii
bulunan konsoldur. ar/Silme nitesi, WC acil ar butonu, hemire silme butonunu adresleyecek
zellikte ve kap st lambalarla irtibat halinde olacaktr. Tm oda niteleri hemire ar konsolunda
ayr adres olarak grnecektir. Hemire konsolu ile ar/silme niteleri arasnda ift tarafl konuma
yaplabilecektir.. Hemire bankosu ayn anda en az drt ary yatak numaras ve ar ncelii olarak
LCD gstergede gsterebilecektir. LCD gstergeli, 12/24 V DA beslemeli, ses amplifikatr olan, oda
balantlar iin yeterli sayda giri k bulunan tipte olacaktr. Hemire ar konsolu sistemde
bulunan niteleri srekli olarak denetleyebilecektir. Sistemin network zelliinin olmas sebebiyle bir
hemire istasyonu baka bir istasyonun kontroln gerekirse zerine alabilecektir.
33.3.2- Oda / Yatak Adresleme Modl
Mikroilemci kontroll olacak, oda ierisinde bulunan ar nitesi, silme nitesi, WC/Banyo
butonu vs.. adresleyip hemire konsoluna gnderecektir. Oda adresleme nitesi koridor lambalar ile
irtibat halinde olmaldr. arsilme nitesi adres, yatak numaras, ar tipi ve ncelii gibi bilgileri
hemire ar istasyonuna gnderebiliyorsa bu modln kullanlmasna gerek yoktur.
33.3.3- ar silme nitesi:
stenildii takdirde hasta yatak ba nitelerine monte edilebilir tipte olacak, zerinde hemire
ar el setinin giriine uygun soket bulunacak, silme butonu ve acil durum butonu bulunacak, hastann
hemire konsolu ve hemire konsolununda hasta ile sesli (audio) iletiim kurmasn salayan aktif
hoparlr ve mikrofona sahip, sva-alt ve uygun kasalar kullanlarak sva-st montajna da uyabilen
polikarbonat malzemeden yaplm kabini ile birlikte olacaktr.
33.3.4- Hemire Odada Butonu:
Hemirenin odada olduunun gsterilmesine yarayan buton kap giriinde konumlandrlm
olacaktr. Hemire odada butonu arsilme nitesi zerinde ise bu butonun kap giriinde
kullanlmasna gerek yoktur.
33.3.5- ar El Seti
2.5 m. kablolu hemire arsilme nitesine balanabilecek tipte, soketli, PVC malzemeden
yaplm basmal olarak aktif hale gelebilen zel butonu ile beraber olacaktr.
46
47
48
49
34.6.2.1. Bina ana giri terminal kutular, yeterli korumay salayabilecek DKP sa veya sya
dayankl polikarbon bir malzemeden yaplacaktr. artnamede belirtilen ve projesine uygun kapasitede
telefon irtibatn karlayacak terminal blou kullanlacak ve bu terminal blou kutu iine monte
edilecektir.
34.6.2.2. Bina ana giri terminal kutularnda kullanlacak terminal bloklar artnameye ve
projesine uygun kapasitede olacaktr.
34.6.2.3- Bina ana giri terminal kutularna konacak bina ana giri terminal says ile servis
salayc irket giri terminal says eit olacak ve terminal minimum olarak belirlenen kablo ift
saysndan az olmayacaktr. Ayn kutu iinde olmak kaydyla servis salayc irket giri terminalleri ve
bina ana giri terminalleri ayr ayr gruplandrlacaktr.
34.6.2.4. Bina ana giri terminal kutusu, ok katl binalarda her an giri ve k mmkn olan
nemsiz, aydnlk, kuvvetli akm tesisatndan uzakta bina iinde bir duvara tesis edilecektir.
34.6.2.5. Bina ana giri terminal kutusu tek kutu olacak ekilde monte edilecektir. Kutu gmme
tipte ve kilit dzenine sahip olacaktr. Kutuda topraklama irtibat yeri olacak ve kablo giri yeri iin
kullanlmayanlar kapal tutulabilen uygun delikleri olacaktr.
34.6.2.6. Bina ana giri kutularnn iinde abone balantlarn gsteren ema bulundurulacaktr.
34.6.2.7. Bu kutularn sorumluluu Servis salayc irket e ait olacaktr.
34.7. Servis salayc irket ebekesine balant tesisat:
34.7.1. Binalarda d haberleme ebekesine irtibat salamak iin, bina ana giri terminal
kutusunun bulunduu yerden bina dna kadar, telefon priz says 200e kadar olan binalarda 50 mmlik
iki adet boru ile k yaplacaktr. Boru zeminden 40 cm derinlie ve usulne uygun olarak
denecektir.
Ayrca, dier d haberleme hizmetleri (Kablo TV vb.) iin gerektii takdirde ilave boru
konulabilecektir.
34.7.2. Bina kablo girii ile n cephe parsel snr arasndaki mesafe 5mden fazla ise bina giriine
ebatlar en az 60x80 cm olan tali ek odas yaplacak ve bu ek odasndan tretuvara kadar usulne uygun
olarak 100 mm apl boru denecektir.
34.7.3. Bina kablo girii ile n cephe parsel snr arasndaki mesafe 5mden az ise bina ana giri
terminal kutusundan tretuvara kadar iki adet 50mmlik boru denecektir.
34.7.4. Bina tretuvara bitiik ise, bina ana giri terminal kutusundan tretuvara kadar iki adet
50mmlik boru denecektir.
34.7.5. Birden fazla giri olan binada bir tane bina ana giri terminal kutusu olacaktr.
34.8. Bina ii telefon tesisat topraklamas:
34.8.1.Bina ana giri terminal kutusunun topraklamas Elektrik Tesislerinde Topraklamalar
Ynetmeliine uygun olarak yaplacaktr. Topraklamada kullanlan yaltlm bakr (Cu) iletkenin, bina
topraklama sistemi ile irtibatlandrlmas ve bu iletkenin Tablo: 34-1de belirtildii zere 1x 0.5 mm
50
elektrolitik bakr topraklama teli bulunan kabloya eklenmesi, bu ekilde topraklamann bina iindeki
telefon prizlerine kadar iletilmesinin salanmas gerekmektedir.
34.9. Bina ii telefon tesisat projesinin hazrlanmasnda uyulacak esaslar:
34.9.1. Projenin dzenlenme ekli
Proje aada belirtilen esaslara gre dzenlenecektir.
34.9.1.1. Proje hazrlanrken, meskenlerde en az iki adet telefon sortisi konulacaktr. Kat veya ara
telefon terminalleri ile bina ana giri telefon terminalleri arasna ekilecek kablo ift adedi en az daire
says x 2 olarak hesaplanacaktr. yerleri olarak yaplacak binalarda her i yerine en az telefon
sortisi konulacaktr. Kat telefon terminalleri ile bina ana giri telefon terminalleri arasna ekilecek
kablo ift adedi en az, iyeri says x 3 olarak hesaplanacaktr.
34.9.1.2. Her sorti kat veya ara telefon terminallerine tek para olarak irtibatlandrlacaktr.
34.9.1.3. Kat veya ara terminal kutular kablo bacas bulunan binalarda bu baca iine; aksi halde
merdiven sahanlklarna konulacaktr. Kutular zeminden takriben 1.5 m - 2 m. arasnda bir ykseklikte
tesis edilecektir.
34.9.1.4. Her kat veya ara terminal kutusundan bina ana giri terminaline kadar madde
34.9.1.1deki en az ift adedine uygun kablo, tek para olarak ekilecektir. Bina ii telefon tesisatlar
kablo bacas bulunan binalarda, baca iinde enerji hatlarndan uzak bir blmdeki kablo merdivenine
tutturularak; kablo bacas olmayan binalara ise merdiven boluundan sva alt olarak ekilecek olup,
kaak grmelere meydan vermemek iin bir daireden baka daireye geecek ekilde tesisat
yaplmayacaktr.
34.9.1.5. Bina ana giri terminal kutusundan itibaren her daireye ayr boru denmek kaydyla ara
ve kat terminal kutular konmakszn bina ana giri terminal kutusuna balant yaplabilecektir.
34.9.1.6. Her bir katta 10 adetten fazla telefon sortisi varsa kat terminal kutusu kullanlmas
zorunludur.
34.9.1.7. Bitiik dzendeki dubleks ve tripleks binalarda, bina ana giri terminal kutusu, her blok
iin bir kutu olacak ekilde zeminden 1.5 ila 2 m. ykseklikte uygun bir yere konulacaktr.
34.9.1.8. Her bir bina ana giri terminal kutusundan Servis salayc irket ebekesine kadar
artnamenin 34.7. maddesindeki koullara uygun olarak boru tesis edilecektir.
34.9.1.9. Tesisat nemli yerlerde etanj malzeme ile yaplacaktr.
34.9.1.10. Tesisatta kullanlacak boru aplar, ekilen kablolarn d apnn en az iki kat
olacaktr.
34.9.1.11. Tesisatta kullanlacak kablo ve terminalin tesisatta alr durumdaki yaltm direnci
100 k dan az olmayacaktr. Terminallerden llen diyafoni zayflamas 772 khz ve 65 dB den
byk olacak ayrca tesisatn topraklamas bina topraklama sistemine balanacaktr.
51
34.9.1.12. Bina ii telefon tesisat kuvvetli akm tesisatndan etkilenmeyecek ekilde yaplacaktr.
Ayrca bina ii telefon kablolarnn getii borulardan zil, merdiven otomatii vb. hatlar
geirilmeyecektir.
34.9.2 Projelerde belirtilmesi gereken hususlar:
Her katn krokisi veya mimari projesi zerinde aadaki hususlar belirtilecektir.
34.9.2.1. Telefon sortilerinin (prizlerinin) bulunduu noktalar.
34.9.2.2. Kat veya ara telefon terminal kutularnn bulunduu noktalar.
34.9.2.3. Bina ana giri terminal kutusunun bulunduu noktalar.
34.9.2.4.Bina ana giri terminal kutusunun Servis salayc irket ebekesine irtibatlandrlaca
borunun gzergh.
34.9.2.5. Ana hat tesisatnda kullanlan kablolarn gzergh, uzunluklar, cins ve ift saylar.
34.9.2.6. PVC boru ap ve uzunluu.
34.9.3 Proje dosyas iinde bulunacak dkmanlar
34.9.3.1. Projede kullanlacak iaretler Elektrik Tesisleri Ynetmeliine uygun olacak, bunlarn
dnda kullanlan zel iaretler bir liste halinde dosyada bulunacaktr.
34.9.3.2. Projeler 210x297 mm ebatnda katlanarak dosyalanacaktr.
34.9.3.3.Dosya i kapana dosya iindeki evraklar gsterir bir fihrist taklacaktr.
34.9.3.4. Her paftann alt kesine binann durum plan izilecek, ilgili ksmlar taranacak, antet
zerinde bina ve proje hazrlayanlarla ilgili yeterli bilgiler olacaktr.
34.9.3.5. Projeler takm halinde verilecektir.
34.10- Site ii telefon tesisat:
34.10.1-Tanm:
Site: Lojman sahas, yap kooperatifi ve askeri alan gibi etraf evrili veya bamsz grnm arz
eden sanayi siteleri, zel konut siteleri ve alan iersinde kamuya ait arazi ve emlak bulunmayan ve yol
gemeyen toplu konut alanlardr.
Bu tr alanlarda site ynetim birimi iinde bir zayf akm odas oluturulur. Bu odada tesis
edilecek Telekom ve site MDF grubundan her bir ev ya da bloklara ayr ayr kablolar ekilir.
34.10.2-Kablolama:
Projede site bamsz evlerden oluuyorsa her bir ev iin en az 5 adet telefon olacak ekilde
dzenlenir.
Kullanlacak kablolar Servis salayc irketin Ses Frekans Haberleme Kablolar Teknik
artnamesini salamaldr.
52
KABLOLARIN
NOMNAL DI
API(mm)
PVC BORU
APLARI
(mm)
ORTALAMA
KABLO DI API
(mm)
PVC BORU
APLARI
(mm)
2x2x0.5+1x0.5
3x2x0.5+1x0.5
4x2x0.5+1x0.5
6x2x0.5+1x0.5
10x2x0.5+1x0.5
15x2x0.5+1x0.5
20x2x0.5+1x0.5
30x2x0.5+1x0.5
50x2x0.5+1x0.5
100x2x0.5+1x0.5
5.0
5.5
6.5
7.5
8.0
9.5
10.0
12.0
15.0
21.0
14
14
14
16
18
25
25
25
32
50
4,3
14
5,2
14
14
16
18
25
25
25
32
5,8
6,6
7,6
8,6
9,8
11,5
15.0
20C de MAKSMUM
EVRM DRENC
(/ift. km)
MNMUM YALITIM
DRENC
(M/ km)
MAKSMUM EFEKTF
KAPASTES
800 Hzde (nf/km)
0.5
182.12
100
120
53
54
55
56
57
58
kayt edilecektir. Her bir dedektr en az 10.000 olay hafzasnda tutabilecek kapasitede olacak ve bunun
iin gsterge/kontrol nitesine ihtiyac olmayacaktr
35.12.13- Tm cihazlar RS485 network hatt zerinden birbirleri ile haberleme zelliine sahip
olacaklardr. Network 127 cihazn (dedektrler, gsterge/kontrol niteleri ve programlama niteleri)
balantsn destekleyecektir. Network Class A tipi olacak ve hatta oluabilecek ksa devre ve ak
devre arzalarnda almasn srdrecektir.
Network zerindeki dedektrlerin kontrol ve
konfigrasyonunun, PC tabanl programlama niteleri ile yaplmasna uygun olacaktr.
35.12.14- rnekleme Borular 20-25mm i apl ve apaksz olacaktr. Ayrca ana boru
ebekesine balanabilir i ap 10mm olan klcal borularn her birini 1.5m mesafeye kadar
destekleyecektir.
35.12.15- Aktif hava emili ok hassas duman dedektr EN 54e uygun ve ISO 9001 kalite
gvence belgesine sahip retici firma mamul olacaktr.
35.13- Kablo tipi scaklk dedektr
35.13.1- Kablo tipi scaklk dedektr iki ayr iletken arasnda sya duyarl yaltm malzemesinden
oluacaktr.
Kablo tipi scaklk dedektrnn uygulamaya gre seilebilecek farkl scaklk
seviyelerinde devreye giren modelleri bulunacaktr.
35.13.2- letkenler ve scaklk duyarl izolasyon malzemesinin dnda bulunan koruyucu klf
endstriyel ortamlarda bulunabilecek nemli ve korozif ortamlara dayankl olacaktr.
35.13.3- Kablo tipi dedektrler I.S. snf arabirimlerle birlikte patlayc ve yanc malzemelerin
bulunduu ortamlarda tesis edilebilecektir.
35.13.4- Dedektrler A ya da B snf balantya uygun olacaktr.
35.13.5- Dedektrlerin baland kontrol modlleri ile koruma yaplacak mahal arasnda standart
iki telli iletken kablolar ile ara balantya uygun olacak istenirse dedektrn baland hatta
konvansiyonel baka devre elemanlar da balanabilecektir.
35.13.6- ISO 9001 kalite gvence belgesine sahip retici firma mamul olacaktr.
35.14- Konvansiyonel karbon monoksit gaz dedektr:
35.14.1- Karbon monoksit gazn alglayacak ve alarm sinyali verecektir.
35.14.2-
35.14.3-
59
60
61
62
63
36.2.7- Sistem, gerektiinde binada bulunan sndrme sistemlerini, kontrol modlleri ile
izleyebilecek ve istenen tepkiyi verebilecektir.
36.2.8- Sistemde olabilecek ksa devre sorunlarnn, sistemin tmnn devre d kalmasn
nleyecek ksa devre izolatrleri yardmyla nne geilebilecek ve ksa devre sorunu kolay bir ekilde
tespit edilebilecektir.
36.3- Sistemin ana ve yardmc elemanlar
36.3.1- Analog adresli yangn alglama ve uyar paneli,
36.3.2- Analog adresli dedektrler,
36.3.2.1- Analog adresli optik duman dedektr,
36.3.2.2- Analog adresli sabit scaklk dedektr,
36.3.2.3- Analog adresli scaklk art hz dedektr,
36.3.2.4- Analog adresli kombine optik duman ve scaklk dedektr,
36.3.2.5- In tipi duman dedektr,
36.3.3- Analog adresli yangn alarm butonu,
36.3.4- Analog adresli saha kontrol modlleri,
36.3.4.1- Ksa devre izolatr modl,
36.3.4.2- Analog adresli blge denetim modl,
36.3.4.3- Analog adresli sesli/kl alarm cihaz kontrol modl,
36.3.4.4- Analog adresli rle modl,
36.3.4.5- Analog adresli kontak izleme modl,
36.3.5- Dhili elektronik yangn uyar sireni,
36.3.5.1- Harici elektronik yangn uyar sireni,
36.3.6- Dhili elektronik yangn uyar flar,
36.3.7- Dhili elektronik yangn uyar flarl sireni,
36.3.7.1- Harici elektronik yangn uyar flarl sireni,
36.3.8- Paralel uyar lambas,
64
65
66
36.6.1.4- Analog adresli dedektrlerin adreslenmesi, herhangi bir konum anahtar ile, yazlm yolu
ile veya el tipi dedektr programlama cihaz ile yaplabilecektir.
36.6.1.5- Bir dedektrn soketinden sklmesi, sistemin almasn etkilemeyecektir.
36.6.1.6- Dedektr hatal montaj ve ters balant nedeni ile zarar grmeyecektir.
36.7- Analog adresli optik duman dedektr
36.7.1- Analog adresli optik duman dedektr lt duman seviyelerini kontrol paneline
yollarken; tipi, adresi ve dedektrn salkl alt ile ilgili verileri de evrim kablosu zerinden
kontrol paneline gnderecektir. Kirlenme dzeltmesi, zamana bal deiim karakteristikleri gibi
parametreleri kendi bnyesindeki bir mikroilemci ile izleyerek analog duman seviyesi bilgilerini
ileyen ve kendi kendine yangn alarm karar verebilen dedektrlerin ltkleri analog bilgileri kontrol
paneline gndermeleri gerekli olmayacaktr.
36.7.2- Analog adresli optik duman dedektr TS EN 54-7 e uygun ve ISO 9001 kalite gvence
belgesine sahip retici firma mamul olacaktr.
36.8- Analog adresli sabit scaklk dedektr
36.8.1- Analog adresli sabit scaklk dedektr, ortamdaki scaklk deiimine hzl bir biimde
cevap verecek ekilde tasarlanm olacaktr.
36.8.2- Analog adresli sabit scaklk dedektr lt scaklk seviyelerini kontrol paneline
yollarken; tipi, adresi ve dedektrn salkl alt ile ilgili verileri de evrim kablosu zerinden
kontrol paneline gnderilecektir. Kirlenme dzeltmesi, zamana bal deiim karakteristikleri gibi
parametreleri kendi bnyesindeki bir mikroilemci ile izleyerek analog scaklk bilgilerini ileyen ve
kendi kendine yangn alarm karar verebilen dedektrlerin ltkleri analog bilgileri kontrol paneline
gndermeleri gerekli olmayacaktr.
36.8.3- Analog adresli sabit scaklk dedektr TS EN 54-5e uygun ve ISO 9001 kalite gvence
belgesine sahip retici firma mamul olacaktr.
36.9- Analog adresli scaklk art hz dedektr
36.9.1- Analog adresli scaklk art hz dedektr, ortamdaki scaklk deiimine hzl bir
biimde cevap verecek ekilde tasarlanm olacaktr.
36.9.2- Analog adresli scaklk art hz dedektr lt scaklk seviyelerini kontrol paneline
yollarken; tipi, adresi ve dedektrn salkl alt ile ilgili verileri de evrim kablosu zerinden
kontrol paneline gnderilecektir. Kirlenme dzeltmesi, zamana bal deiim karakteristikleri gibi
parametreleri kendi bnyesindeki bir mikroilemci ile izleyerek analog scaklk bilgilerini ileyen ve
kendi kendine yangn alarm karar verebilen dedektrlerin ltkleri analog bilgileri kontrol paneline
gndermeleri gerekli olmayacaktr.
36.9.3- Analog adresli scaklk art hz dedektr TS EN 54-5e uygun ve ISO 9001 kalite
gvence belgesine sahip retici firma mamul olacaktr.
67
68
36.13.1.4- Ksa devre izolatr modl ISO 9001 kalite gvence belgesine sahip retici firma
mamul olacaktr.
36.13.2-Adresli blge denetim modl
36.13.2.1- Adresli Yangn kontrol paneli evrimine balanacak blge denetim modl
konvansiyonel bir yangn blgesinin sisteme balanmas iin kullanlacak, blge denetim modl
mikroilemci kontroll olacak ve konvansiyonel blge devresinde hem ksa devre hem de ak devreler
iin arza denetimi yaplacaktr.
36.13.2.2- Modln zerinde cihazn alr, alarm ve arza durumlarn gsteren kl bir gsterge
bulunacak ve modlle birlikte montaj kutusu ve gerekli besleme salanacaktr.
36.13.2.3- Adresli blge denetim modl, TS EN 54-4e uygun ve ISO 9001 kalite gvence
belgesine sahip retici firma mamul olacaktr.
36.13.3- Adresli Sesli ve/veya kl uyar kontrol modl
36.13.3.1- Analog adresli Yangn kontrol paneli evrimine balanacak kontrol modl sesli ve
kl alarm cihazlarn altrmak iin kullanlacak ve mikroilemci kontroll olacaktr.
36.13.3.2- klar srekli veya kesikli alacak ekilde programlanabilecek, sesli ve kl alarm
devrelerinde ak devre ve ksa devre arzalarna kar srekli denetim altnda tutulacak ve modln
zerinde cihazn alr, alarm ve arza durumlarn gsteren kl bir gsterge bulunacaktr.
36.13.3.3- Modlle birlikte montaj kutusu, eer gerekli ise 24 V DA denetlenebilir besleme
nitesi, arj nitesi ve akler verilecektir. Duruma gre bir besleme nitesi birden fazla kontrol modl
besleyebilecektir.
36.13.3.4- Adresli sesli ve kl alarm kontrol modl ISO 9001 kalite gvence belgesine sahip
retici firma mamul olacaktr.
36.13.4- Adresli rle modl
36.13.4.1- Adresli Yangn kontrol paneli evrimine balanacak rle modl, bir yangn
durumunda kontrol edilmesi gereken cihazlarn aktivasyonu iin kullanlacak ve mikroilemci kontroll
olacaktr.
36.13.4.2- Gerilimsiz, tek kutuplu kontaklar ile hem normalde ak hem de normalde kapal
almaya uygun olacaktr.
36.13.4.3- Adresli role modl, giri cihazlarnn herhangi bir kombinezonu ile aktive edilebilecek
ve modln zerinde cihazn alr, alarm ve arza durumlarn gsteren kl bir gsterge bulunacaktr.
36.13.4.4- Adresli role modl ISO 9001 kalite gvence belgesine sahip retici firma mamul
olacaktr.
69
70
36.20.3- Yardmc g kayna TS EN54-4e uygun ve ISO 9001 kalite gvence belgesine sahip
retici firma mamul olacaktr.
36.21 Adresli patlayc gaz dedektr
36.21.1- Doalgaz ve LPG gibi hidrokarbon esasl tm patlayc gazlar alglayacak ve alarm
sinyali verecektir.
36.21.2- zerinde bulunan led sayesinde sistemin alarm konumunda olduunu gsterecektir.
36.21.3- Konvansiyonel patlayc gaz dedektr TS EN 50194e standart sertifikasna ve ISO
9001 kalite gvencesine sahip retici firma mamul olacaktr.
36.21.4- 220 V AA veya 12/24 V DA besleme gerilimiyle alabilecektir.
36.21.5- Adresli patlayc gaz dedektr TS EN 50194 standart sertifikasna ve ISO 9001 kalite
gvence belgesine sahip retici firma mamul olacaktr.
36.22 Adresli karbonmonoksit gaz dedektr
36.22.1- Karbon monoksit gazn alglayacak ve alarm sinyali verecektir.
36.22.2- zerinde bulunan LED sayesinde sistemin alarm konumunda olduunu gsterecektir.
36.22.3- 220 V AA veya 12/24 V DA besleme gerilimiyle alabilecektir.
36.22.4-Konvansiyonel karbonmonoksit gaz dedektr, TS EN 50291 standart sertifikasna ve
ISO 9001 kalite gvence belgesine sahip retici firma mamul olacaktr.
36.22.5- 220 V AA veya 12/24 V DA besleme gerilimiyle alabilecektir.
36.22.6- Adresli karbonmonoksit gaz dedektr, TS EN 50291 standart sertifikasna ve ISO 9001
kalite gvence belgesine sahip retici firma mamul olacaktr.
71
72
37.1.15- Cihaz 70C anormal artlarda 1 saat ebeke geriliminde altktan sonra beyan alma
sresinin en az yars kadar acil modda alacak ekilde tasarlanm olmal fakat buna karlk normal
alma artlarnda bataryann 5mm evresindeki ortam hava scakl 50yi amamaldr.
37.1.16- Cihazlar, Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl tarafndan onaylanm garanti belgeli
olacaktr.
37.1.17- 2 metre geniliine kadar olan ka yollarnda, ka yolunun merkez hatt boyunca,
deme seviyesi zerinde, herhangi bir noktada acil aydnlatma seviyesi en az 1 Lux olacak ekilde
armatr yerleimi yaplacaktr.
37.1.18- Ka yollarna ulalmasn salayan 60m'den daha byk alanlarda ve toplanma
blgelerinde, alann 0.5 metre evre kenarlar hari, deme seviyesi zerinde aydnlatma iddeti en az
0.5 Lux olacak ekilde armatr yerleimi yaplacaktr.
37.1.19- Elektrik kesildiinde kapatlarak devreden karlmas gereken cihazlar, enerji datm,
retim ve endstriyel proses kontrol odalar veya kazan, kimyasal banyo, hareketli makine, elektrik
kesildiinde derhal durmayan bir konveyr vb. riskli ve tehlikeli alanlarda ve kasa dairesi gibi nem arz
eden mahallerde acil aydnlatma seviyesi 15 Luxten az olmamak zere normal aydnlatma seviyesinin
%10u olacaktr.
37.1.20- Yangn dolab, yangn sndrme tp, yangn alarm butonu, ilktardm malzemeleri,
gvenlik iaretleri vb. nesnelerin bulunduu alanlar yatay dzlemde en fazla 2 metre uzaklkta bulunan
bir acil aydnlatma cihaz ile aydnlatlacaktr.
37.1.21- Acil aydnlatma cihazlar 2-4.5 metre, acil ynlendirme cihazlar ise 2-2.5 metre
ykseklikler arasna taklmaldr.
37.1.22- Cihazlarn ebeke balantlar herhangibir anahtardan gemeden yaplmal ve ebeke faz
ayn blgede bulunan normal aydnlatma armatrler ile ayn faz olmaldr.
37.2- Acil durum aydnlatma niteleri:
37.2.1- Etan tip 8 W acil durum aydnlatma niteleri
37.2.1.1- Cihaz genel zellikler blmnde belirtilen artlara uygun olacaktr.
37.2.1.2- Cihazn lambas, beyaz renkli 8 W T5 floresan lamba olacaktr.
37.2.1.3- Cihaz tavana ve duvara sva st montajna uygun olacaktr.
37.2.1.4- Cihazn gvdesi ile effaf kapa polikarbonat malzemeden mamul olacaktr.
37.2.1.5- Cihaz IP65 koruma snfna haiz olacaktr.
37.2.2- Etan tip 36 W acil durum aydnlatma niteleri
37.2.2.1- Cihaz genel zellikler blmnde belirtilen artlara uygun olacaktr.
73
37.2.2.2- Cihazn lambas, beyaz renkli 18 W veya 36 W, dz veya kompak floresan lamba
olacaktr.
37.2.2.3- Cihaz tavana veya duvara monte edilebilecek zellikte olacak ve yksek tavanl
mekanlarda zincir veya tij ile asmaya uygun olacaktr.
37.2.2.4- Cihazn gvdesi ile effaf polikarbonat malzemeden mamul olacaktr.
37.2.2.5- Cihaz IP65 koruma snfna haiz olacaktr.
37.2.3- Ynlendirilebilir spotlu acil durum aydnlatma niteleri
37.2.3.1- Cihaz genel zellikler blmnde belirtilen artlara uygun olacaktr.
37.2.3.2- Cihaz yatay ve dey ynde ayarlanabilir tek veya ift spotlu, elde tanabilir veya
duvara monte edilebilir zellikte olacaktr.
37.2.3.3- Cihaz 12 Volt, 20 W (veya 35 W veya 50 W) ine ayakl halojen lambal olacaktr.
37.2.3.4- ebeke gerilimi varken lamba(lar) snk olacak, ebeke gerilimi kesildiinde lambalar
derhal devreye girecektir.
37.2.3.5- Cihazda kapal tip bakm gerektirmeyen kurun asit ak(ler) bulunacaktr.
37.2.3.6- Acil durum sresi sonunda gerilimi azalan akmlatr iin dk gerilim ve ar dearj
koruma devresi bulunacaktr.
37.2.3.7- Cihaz zerinde ebekenin varln gsteren yeil, ak geriliminin dk olduunu
gsteren sar, lambann bozulmu veya devre d olduunu gsteren krmz renkli uyar gstergeler
bulunacaktr.
37.2.3.8- Cihaz zerinde lambalarn yanmasn test edilebilecek bir test butonu bulunacaktr.
37.2.3.9- Seyyar kullanlacak cihazlar iin, tama srasnda lambalarn gereksiz yanmamas iin
lamba ama/kapama anahtarlar bulunacaktr.
37.2.3.10- nitenin ebeke balants iin en az 150 cm boyunda toprakl kablolu fi bulunacaktr.
37.2.3.11- niteler, frn boyal DKP sacdan mamul olup, koruma snf IP 50 olacaktr.
37.2.3.12- nite iinde bulunan ak, tama srasnda saa sola hareket ederek devrelere zarar
vermemesi iin kutu iinde, salam bir yere sabitlenmi olacaktr.
37.2.4- Dhili tip 8W sva st acil durum aydnlatma niteleri
37.2.4.1- Cihaz, genel zellikler blmnde belirtilen artlara uygun olacaktr.
37.2.4.2- Cihazn lambas, beyaz renkli 8 W T5 floresan lamba olacaktr.
74
37.2.4.3- Tek yzl ve ift yzl olmak zere iki deiik tipte hem tavana hem de duvara monte
edilebilecek zellikte ve yksek mekanlarda zincir veya tij ile aslabilir zellikte olacaktr.
37.2.4.4- Cihaz, elik sacdan veya aluminyumdan mamul toz boyal olup, koruma snf IP 50
olacaktr.
37.2.4.5- nitelerde kullanlan yar geirgen pleksiglas panel, tek yzl ve ift yzl modellerde
tek para olacak ve niteye yan kapaklarla sabitlenecektir.
37.2.4.6- Cihaz zerinde lambalarn yanmasn test edilebilecek bir test butonu bulunacaktr.
37.2.5- Dhili asma tavan tipi 8 W dekoratif acil durum aydnlatma niteleri:
37.2.5.1- Cihaz genel zellikler blmnde belirtilen artlara uygun olacaktr.
37.2.5.2- Cihazn lambas, beyaz renkli 8 W T5 floresan lamba olacaktr.
37.2.5.3- Cihaz asma tavana ankastre monte edilebilecek zellikte olacaktr.
37.2.5.4- Cihaz zerinde lambalarn yanmasn test edilebilecek bir test butonu bulunacaktr
37.3- Acil durum ynlendirme niteleri
37.3.1- Etan tip 8 W acil durum ynlendirme niteleri:
37.3.1.1- Cihaz genel zellikler blmnde belirtilen artlara uygun olacaktr.
37.3.1.2- Cihazn lambas, beyaz renkli 8 W T5 floresan lamba olacaktr.
37.3.1.3- Cihaz tek yzl ve duvara sva st montajna uygun olacaktr.
37.3.1.4- Cihazn gvdesi ile opak kapa polikarbonat malzemeden mamul olacaktr.
37.3.1.5- Cihaz IP 65 koruma snfna haiz olacaktr.
37.3.1.6- Ynlendirme etiketi 24 m mesafeden grlebilecek ekilde minimum 12 cm
yksekliinde yar geirgen yeil zemin zerine beyaz koan adam, ok ve kap grafik iareti olacaktr.
37.3.2- Dhili tip 8 W acil durum ynlendirme nitesi:
37.3.2.1- Cihaz genel zellikler blmnde belirtilen artlara uygun olacaktr.
37.3.2.2- Cihazn lambas, beyaz renkli 8 W T5 floresan lamba olacaktr.
37.3.2.3- Cihaz tavana ve duvara sva st montajna uygun tek (veya ift) yzl olacaktr.
37.3.2.4- Cihaz zerinde lambalarn yanmasn test edilebilecek bir test butonu bulunacaktr.
37.3.2.5- Ynlendirme etiketi 24 m mesafeden grlebilecek ekilde minimum 12 cm
yksekliinde yar geirgen yeil zemin zerine beyaz koan adam, ok ve kap grafik iareti olacaktr.
75
76
77
37.4.3.4- nite hem elektronik hem de sac transformatr ile almaya uyumlu olacaktr.
37.4.3.5- Elektronik modl ile ak arasndaki balant servise imkan salayacak ekilde geme
papulu olacak, balant kablolar ters balant ihtimaline karlk polaritelerine gre iki ayr renkte
olacaktr.
78
79
38.3.6- Devreye alnacak genel yayn ve anons sistemi 24 saat aralksz olarak hizmet verebilecek
zellikte olacaktr.
38.3.7- Sistemi oluturan merkezi nitede bulunacak cihazlar, cihaz dolab iinde muhafaza
edilecektir.
38.3.8- Sistem ile ilgili seim evraknda, sistem, cihaz ve niteler hakknda Trke tamamlayc
bilgiler ve kataloglar yklenici tarafndan hazrlanp iverene verilecek olup, sistemin alma prensibi
de aklanacaktr. Eer bu artname haricinde farkl hususlar var ise, gerekeli olarak bildirirlcektir.
38.3.9- Mzik yayn srasnda, anons yaplmas halinde mzik yayn kesilecek ve anons
bitiminde otomatik olarak devreye girecektir.
38.3.10- Anons anahtar, personelin sistemdeki mikrofonlar ak brakmasn nlemek amacyla
bas konu tipinde olacaktr.
38.4- Kaynak Cihazlar
38.4.1- Aada zellikleri belirtilen mzik kaynaklar, projesinde belirtildii tip ve sayda
kullanlacaktr.
38.4.2- Stereo kasetalar teyp: Seslendirme sisteminde giri kaynaklarndan biri olarak
kullanlacak olan teyp, standart kasetleri alabilecek zellikte, yar profesyonel olarak seilmeli, kafa
yaps sert metalden, uzun mrl, ayrca ift kasetalardan oluacak teyp'in her iki kasetalarnda
sonsuz konumu (oto reverse) zellii olacaktr. Bu ift kaset birbirleri ile kombine alacak, birbirlerine
gei modlar olacak ve 2 Kanall - 4 izli tipte, tek yn-ift yn, sonsuz konumlu alma zelliinde,
her kanal iin ayr 1 adet DA motor, 1 adet silme kafas ile 1 adet alma ve kayt kafas bulunan,
standartlara uygun teyp hznda, sinyal grlt oran yksek, 230V AA %10, 50Hz besleme gerilimi
zelliklerine sahip olacaktr.
38.4.3- Stereo radyo: Seslendirme sisteminde bir kanaln kayna olarak kullanlacak zellikte
stereo radyo, 530 - 1600 KHz orta dalga (AM), 88 -108 MHz FM frekans ayar sahal tuner, 230VAA
%10, 50Hz besleme gerilimi zelliklerine sahip olacak ve mzik preamplifikatrne soketler vastasyla
balanacaktr.
38.4.4- Stereo Cd player: Yksek performansl filtreye, yksek disk stabilasyonuna ve her disk
iin program kontrolne, iverence belirlenecek sayda disk alabilecek, disklerin alnmas iin
programlanabilme, rastgele ya da sral alma gibi zellikleri haiz stereo CD player, mzik
preamplifikatrlerine soketler vastasyla balanacaktr.
38.4.5- Stereo MPG3 player: Cihaz zerinde bulunan CD-ROM src, LCD ekran, ilgili kontrol
butonlar ile CD zerindeki MPG3 dosyalarn okuyarak, istenilen MPG3 dosyasn srekli veya
dnml almaya uygun bir yapda ve cihaz dolabna balants uygun olacaktr.
38.5- Kontrol Modlleri
38.5.1- Aada zellikleri belirtilen kontrol modlleri projesinde belirtilmesi durumunda
kullanlacaktr.
80
38.5.2- Yangn Alarm Modl: Modln kullanm amac yangn veya felaket annda, seslendirme
sistemi ile yol gsterici ve panii nleyici yayn yapmaktr. Bu modl, otomatik ve manuel olmak zere
iki ekilde alabilmelidir. Manuel almada modl zerinde bulunan anahtar yada buton ile modl ve
sistemde bulunan dier cihazlar acil anons konumuna geerek, seilen blgelerde mzik yaynlar
kesilecek ve acil anons yayn otomatik olarak devreye girecektir. Modl otomatik alma durumunda
ise yangn ihbar santralndan alaca sinyal ile modl devreye girmeli ve manuel kumanda konumunda
anlatlan btn ilemler yerine getirmelidir.(ok kanall yaynlarda her kanalda alarm verilecek ve
seviye ayarl yerlerde en st seviyeden alarm verilecektir.)
38.5.3- Anons Kontrol Modl: Blgesel anons yaynnn yaplaca sistemlerde, modl iinde
bulunan elektronik rleler ile blgelere yaplan anons ya da mzik yaynnn kontrol iin
kullanlacaktr. Cihaz, tamamen elektronik aktif yapya sahip olmal, audio iaretler kesinlikle giri ve
klarda bozulmaya uramayacak ekilde tasarlanmaldr.
38.5.4- Kayt Modl: Projesinde ngrlmesi durumunda istendii zaman kayt yaplarak,
blgelere yaynlayabilecek anonslarn saysal ortamda saklanmas iin kullanlacaktr. Modl zerinde
kayt iin bir mikrofon bulunacak ya da bilgisayardan dosya aktarmna imkan salayacaktr.
38.6- nykselticiler (Preamplifikatrler)
38.6.1- Sistemin anons ve mzik yayn iin kullanlacak olan preamplifikatrlerin mzik ve/veya
anons amal olmalarna gre yeterli miktarda girii bulunmaldr.
38.6.2- Preamplifikatrlerde ses seviyeleri ve ayarlar yaplabilecek, ak-kapal anahtar ile uyar
bulunacaktr.
38.6.3- Preamplifikatrlerde veya mikrofon ksmnda ding dong zellii bulunacak ve besleme
gerilimi 230VAA %10, 50Hz olacaktr.
38.7- Anons Mikrofon nitesi
38.7.1- Merkezi santralde kullanlacak mikrofonlar, masa st ve yksek kaliteli, dinamik veya
kondenser zellikli anons mikrofonlar olacaktr. Sistemde birden fazla anons nitesi kullanld
takdirde, istendiinde bunlara ncelik atamas yaplabilecektir.
38.7.2- Anons mikrofonu, masa st kullanma uygun tipte olacak, projesinde gsterilen yerde
kullanlacak, ankastre balant paneli ve nceden merkeze ekilmi kablo yardm ile merkez anons
nitesine giri yaplacaktr.
38.7.3- Mikrofon nitesi ile cihazlar arasnda blendajl mikrofon ve bununla kombine kumanda
hatlarn ihtiva eden zel kablosu, iverenin belirleyecei uzunlukta, nite ile beraber verilecektir.
38.7.4- Anons iin anons butonuna basldktan sonra mzik yayn kesilecek ve ding dong sinyali
devreye girecektir. Mikrofon nitesi zerinde bulunan LED/LEDler anons esnasnda srekli bir ekilde
yanacak ve anonsun blge/blgelerde devrede olduunu gsterecektir. Bir anons blgesine bir operatr
anons yaparken, dier anons nitelerinde o anons blgesinin aktif olduunu gsteren LED/LEDler
bulunacaktr. Anons yaynnn blgelere, seilerek kombinasyonlarla verilecei gibi tmne birden de
verilmesi (Genel Anons) mmkn olmaldr.
81
38.8- G Amplifikatr
38.8.1- Sistemdeki hoparlrleri besleyecek olan g amplifikatrleri elektronik olarak ksa devre,
ar yk ve snmaya kar koruma devrelerine sahip ve zerinde ak/kapal anahtar ile uyar klar
olacaktr.
38.8.2- Sistemde kullanlacak amplifikatrler geni frekans aralna, yksek oranda sinyal grlt
oranna sahip, 230VAA %10, 50Hz besleme gerilimi ile alr, sistemdeki hoparlrleri besleyecek
ekilde k gcne sahip ve cihaz dolabna montaja uygun zellikte olacaktr.
38.8.3- Amlifikatrlerin frekans yant en az 50Hz - 16 kHz (3dB) olmaldr.
38.9- Cihaz Dolab
38.9.1- Cihaz dolab, sistemi oluturan merkezi nite, g amplifikatrleri, ses kaynaklarnn
(radyo, teyp, CD, MPG3) ve dier cihazlarn yerletirilmesine uygun olarak tasarlanm, 19"
standartnda ve teknie uygun olacaktr.
38.9.2- Cihaz dolabnn nnde caml ve kilitlenebilir bir kapak bulunacaktr.
38.9.3- Modllerin sisteme balanmas, zel fonksiyonlarna gre uygun fi ve prizler ile, girik ve besleme irtibatlar cihaz dolabnn zerinde bulunan konnektrler ile ve kapal kablo kanallar
(tercihen metal kablo kanal) ierisinde yaplacaktr.
38.9.4- Cihaz dolab en az 1,5 mm DKP sacdan imal edilecek ve bir kat astar ve elektrostatik boya
ile boyanacaktr.
38.9.5- Dolap ierisinde yeterli seviyede havalandrmay salamak zere hava panjurlar
bulunacak, gerekli grlmesi halinde s kontroll olarak alan fan motorlar konulacaktr.
38.9.6- Cihaz dolabnn altnda tekerlekler bulunacak ve rahata hareket ettirilebilir olacaktr.
38.9.7- Cihaz dolab iinde klemens gruplar bulunacak ve tm klemensler numaralanacaktr.
Kullanlan tm klemensler ray tipi ve tamamen bakr alaml malzemeden imal edilmi olacaktr. Kablo
girileri iin uygun llerde ve sayda rakorlar bulunacaktr.
38.10- Ses Kontrol Panelleri
38.10.1- Blgesel Ayar Panelleri: Yayn yaplan ortamdaki mzik kanalnn belirlenmesi ve
hoparlrlerin ses seviyelerini ayarlamak iin projesine uygun olarak, gerekli kapasitede blgesel ayar
niteleri tesis edilecektir. Blgesel ayar panelleri ile tek bir hoparlre veya grup hoparlrlerine kumanda
yaplabilecektir. Grup ayar panelinin ses seviyesi ayar 12 deiik pozisyonda yapilabilecek zellikte
olacak ve 1. kademe Kapal eklinde yaplacaktr. Kademeli olarak yaplacak ses ayar sonsuz tur
prensibine uygun olarak imal edilecektir. Blgesel ayar panelleri ksk veya kapal dahi olsa anons
geldiinde, ses seviyesi merkezin belirledii seviyede olacaktr.
38.10.2 Kanal Seme Panelleri: Projesinde ngrlmesi durumunda, ok kanall mzik yayn
sistemlerinde, mahallinden kanal seimi iin blgesel ayar panelleri ile birlikte kullanlacaktr.
82
38.11- Hoparlrler
38.11.1- Tm hoparlrlerin kablo balantlar, kullanlan kablo kesitleri ve gelebilecek kablo
says gz nnde bulundurularak uygun nitelikte klemensler ile yaplacaktr.
38.11.2- Hoparlr kabinleri, titreimleri nleyecek ekilde, hoparlrler ise, kullanlacak
amplifikatr kna uygun ve hat trafolu olarak boyutlandrlacaktr. Hat trafolar zerinde farkl g
ayar kademeleri iin ular bulunacaktr. Hat trafolar hoparlr gvdesi iine, titreim yapmayacak
ekilde yerletirilecek ve kullanlacak hat trafolarnn frekans bantlar, hoparlrlerin frekans bantlarn
salayacak ekilde olacaktr.
38.11.3- Hoparlrler harici-dhili, sva alt-sva st, tavan-duvar, sabit-seyyar, kolon, basnl vb.
gibi tiplerde ve projesine gre imal edilmi olacaktr.
38.11.4- verence istenmesi ya da projesinde belirtilmesi durumunda gmme tip tavan
hoparlrlerinde arka hacmi kapatp yangndan koruyan yangn hcresi olacak ve ayrca arka hacmin ses
szdrmazl ve akustik grltlerden etkilenmemesi salanm olacaktr. Ayrca, bu blmn iinde
bulunacak hoparlr ve hat trafosunun montajn engellemeyecek ekilde tecrit yaplacaktr.
38.11.5- Hoparlr aksam PVC, sac veya alminyum olacak ve hoparlrler mahaldeki dier
malzemeler ile uyumlu olacaktr. Hoparlrlerin gvdeleri arpmalara kar dayankl olacaktr.
38.11.6- Projesinde istenilen glere uygun olarak, tek ve daha ok sayda hoparlr ihtiva eden
metal bir kutudan oluan kolon tipi hoparlrlerin ynn saa-sola veya aa-yukar doru
ayarlayabilecek ekilde bir dzenek bulunacaktr.
38.11.7- Horn tipi hoparlrler minimum 500-5000Hz (3dB) , dier hoparlrler ise minimum
200Hz-16000Hz (3dB) aralnda alma frekansna haiz olmaldr.
38.12- Kablolar
38.12.1- Seslendirme sisteminde kullanlacak kablolarn damar says, kesiti, tipi ve gerilimi
projesinde belirtilen zellikleri ve standartlar karlayacak ve tm hoparlr kablolar, tm oklu
kablolar ve tm mikrofon kablolar amalarna uygun olarak tasarlanm, projesinde belirtilen
mesafelerde bozulma olmadan ve istenen kalitede ses verecek tipte, esnek kaplamaya sahip, manevra
kabiliyeti bulunan, montaj kolayl salayacak ekilde olacaktr.
83
84
39.3.6- Merkezi yayn nitesinde ilem uygulanm kanallarn birletirilmi k, tek bir kablo
haline geldikten sonra sistemdeki tm yaynlar TV-Radyo prizlerine aadaki deerler ile ulamaldr.
AM PAL/BG ve FM iin 87 862 MHz arasnda
Sinyal seviyesi
C/N
44 dB
CTB
57 dB
CSO
57 dB
C/N
11 dB
CTB
33 dB
85
39.3.17- Her bir kanal yayn iin gerekli olan cihazlarn RF k seviyesi saysal olarak
ayarlanabilecek, IF filtreler dar ve geni band olarak programlanabilecek ve resim kalitesine gre uygun
olan band genilii seilebilir olacaktr.
39.3.18- Kullanlacak analog yaynlarn ileride saysal yayna gemesi istenildiinde uygun
modlatrn kullanlmas ile sadece alclar ilave edildiinde sistem alabilir olacaktr.
39.3.19- Televizyon kanallarnn iletiminde PAL B/G sistemi kullanlacaktr.
39.3.20- Sistemin empedans 75 olacaktr.
39.3.21- Yayn merkezini tekil eden cihazlar en son teknolojiye uygun retilmi, tek yan band
alan cihazlardan olacaktr.
39.3.22- Uydu alc cihazlarn giri frekanslar 950-2150 MHz aralnda olacaktr. Uydu alclar
3,7-4,2 GHz (C band) ve 10,7-12,75 GHz (Q band) yaynlarn da almaya uygun olacaktr.
39.3.23- Uydu alc cihaz; zerinden, IF giri frekans, video polaritesi, IF band genilii, ses
band genilii, ses tayc frekans, dekoder seimi, mono/stereo/dual ses seimi, giri ve k frekans
ayarlamalar yaplabilir olacaktr. Bu cihazn zerinde AV klar bulunacaktr.
39.3.24- Uydu alc cihazlarndan veya dier kaynaklardan gelen AV sinyalleri merkezi yayn
nitesindeki modlatrler ile istenilen k kanalna modle edilecektir. Modlatrn RF k kanal ve
k seviyesi modlatrn kendi zerinden veya bal olduu merkezi ilemci zerinden ayarlanabilir
olmaldr.
39.4- Ykselteler (Ana Hat-Datm ve Bina i)
39.4.1- Ana hat ykselteleri:
39.4.1.1- Projesinde ana hatlar var ise, bu hatlarda kullanlacak olup, dk grltl, yksek k
seviyeli, otomatik kazan kontrol modll profesyonel tip olacaktr.
39.4.1.2- Sistemde kullanlacak olan ana hat ykselteleri, deiiklik yaplmasna gerek olmadan
Ulusal kablolu TV ebekesine balanabilecek ekilde, ileri ynde 87-862 MHz, geri ynde 4-65 MHz
datm yapabilecek zellikte ve ihtiyalara gre uygun modl taklmasna imkan tanyacaktr.
39.4.1.3- Ykseltelerin giri nitesinde ayarlanabilir dengeleyici bulunacaktr.
39.4.1.4- Projesindeki kanal says da gz nne alnarak, k sinyal seviyesi ayarlanabilir tipte
olacaktr.
39.4.1.5- Ana hatta kullanlacak ykseltelerin hattan beslenecek tipte olmas halinde kablo
balantlarnda besleme artlarna uygun zellikte konnektrler kullanlacak, hattan beslenmeyenlerde
ise, kabloya uygun konnektrler kullanlacak ve besleme gerilimi de 220-230V AA, 50 Hz olacaktr.
39.4.1.6- Ykselteler, tm elektromanyetik etkilere kar ekranl, su geirmez, metal bir haznenin
iinde ve modler yapda olacaktr.
39.4.2- Datm ykselteleri:
86
39.4.2.1- Datm ykselteleri, beslenecek priz says ile mesafeye ve projesindeki kanal saysna
uygun seviyede k salayacak zellikte olacaktr.
39.4.2.2- Datm ykselteleri 220-230V AA-50 Hz besleme geriliminde, iletim ynnde 87862 MHz, geri dn ynnde 4-65 MHz datm yapabilecek zellikte olacaktr.
39.4.2.3- Kablo balantlarnda uygun konnektrler kullanlacaktr.
39.4.2.4- Datm ykseltelerin k sinyal seviyesi ayarlanabilir tipte olacaktr.
39.4.2.5- Merkezi yayn nitesi kullanlmakszn yaplan apartman tipi ortak anten sistemi
ykseltelerinde 2 adet UHF, 1 adet VHF ve 1 adet FM anten girii olacaktr.
39.5- Antenler
Sistemi atmosferik dearjlardan (yldrmdan) korumak iin dardan gelen tm anten kablolarnn
ekranlar sistem giriinden nce dorudan bina epotansiyel barasna balanmaldr. Kabololarn i
iletkenleri ise gene sistem giriinden nce parafudrlar (surge arrester) zerinden bina epotansiyel
barasna balanmaldr.
39.5.1- Uydu antenler
39.5.1.1- Sistemde tesis edilecek uydu antenler alminyum svama tip ve tek para parabol veya
bask ofset tip olacak, ok paral anten kullanlmas durumunda yksek verimli ve oksitlenmeye kar
boyal olacaktr.
39.5.1.2- Antenlerde her anten iin uygun olan LNB kullanlacak ve gerekli olan yerlerde conta ile
koruma bantlar bulunacaktr.
39.5.1.3- LNBlerde ekilecek kablolar harici tip olacaktr.
39.5.2- UHF antenler:
39.5.2.1- UHF antenlerin frekans aral 470862 MHz (2169 nolu kanallar) olacaktr.
39.5.2.2- Anteni oluturan elemanlarn says projesine ve bulunduu blgenin zelliine gre
seilecektir.
39.5.3- VHF antenler:
39.5.3.1- VHF antenlerin frekans aral 174-230 MHz (5-12 no.lu kanallar) olacaktr.
39.5.3.2- Empedans 75 , rzgra kar dayankll yksek olacaktr.
39.5.3.3- Anteni oluturan elemanlarn says projesine ve bulunduu blgenin zelliine gre
seilecektir.
87
88
39.10.2- Cihaz dolabnn nnde caml ve kilitlenebilir bir kapak bulunacak, modler cihazlar
cihaz dolabndaki zel raylar zerine monte edilecek, sabitlenecek ve bakm srasnda kolay sklebilir
olacaktr.
39.10.3- Modllerin sisteme balanmas, zel fonksiyonlarna gre uygun fi ve prizler ile girik ve besleme irtibatlar konnektrler ile yaplacak ve kablolar da kapal kablo kanallar (tercihen
metal kablo kanal) ierisinde muhafaza edilecektir.
39.10.4- Cihaz dolab en az 1,5 mm DKP sacdan imal edilecek ve bir kat astar, iki kat frn boya
ile boyanacaktr.
39.10.5- Dolap ierisinde yeterli seviyede havalandrmay salamak zere hava panjurlar
bulunacak, gerekli grlmesi halinde, s ykseldiinde otomatik ve sessiz alan termostat kontroll
fan motorlar konulacaktr.
39.10.6- Cihaz dolab, gelecekte kanal says artrlabilecek ekilde tasarlanacaktr.
39.10.7- Dolap ierisindeki cihazlar ile bunlara ait ayar butonu ve gstergeler, birbirlerini
engellemeyecek ve kolay ulalabilir ekilde yerletirilecektir.
39.10.8- Sistemin kontrol iin dolap ierisinde bir test TV soketi bulunacaktr.
39.10.9- Cihaz dolabnn bulunaca yer; zellikle klimatize edilmi, tozdan ve rutubetten
arndrlm bir oda olmaldr.
89
90
da d kap aldnda ziyaretinin merdiven otomatii butonunu aramamas iin yukardan merdiven
otomatiini yakma amalar iin kullanlabilir.
40.3.10- Merdiven otomatii blcs: Merdiven otomatiinin ube zerinden yaklmas istenen
durumlarda tm dairelerin nndeki merdiven klar yerine binann sadece ilgili dairenin dahil olduu
bir blmn yakmaya yarayan elemandr.
40.3.11- Fotosel devresi: zerine den n iddetine gre diren deeri deien bir fotosel ve
kontrol nitesinden oluur. Zil paneli isim etiketlerinin altnda bulunan lambalarn srekli deil de
sadece geceleri yanmasn salar. Bu ekilde hem enerji tasarrufu yaplm olur, hep de lambalarn daha
uzun sre kullanlabilmesi salanr.
40.3.12- Zil paneli: D kapdan daire zillerini aldrmak ve dairedeki ubelerle grmekte
kullanlan nitedir. Grntl sistemlerde kamera bu nite zerinde bulunur.
40.4-Sistem
Binada kap ile daire ve varsa kapc arasnda dahili konuma yaplabilmesi iin, aada belirtilen
nitelerden projesindeki verilere gre gerekli grlen niteler saylarna gre tespit edilerek sistem
oluturulacaktr.
40.4.1- Ana sistem santral
40.4.2- Dairedeki ube(ler) (grntl veya grntsz diafon ve telefon) ve bro tipi ubeler
40.4.3- Zil paneli
40.4.4- Kablolar
40.4.5- Video datc ve video datm ykselteleri (grntl sistemler iin)
40.5-Genel zellikler
40.5.1-Konuma sresi hattn gereksiz meguliyetini ve rnein ahizenin kapanmad durumlarda
sistemin srekli ak kalmasn engellemek iin snrl olacak ve konuma sresi sonunda sistem
otomatik olarak kapanacaktr.
40.5.2-Sistem gizlilikli olacaktr.
40.5.3-Bina tipi sistemlerde, ift zil zellii olacak ve daire d kapdan ayr, daire kapsndan ayr
alan zil ile uyarlacaktr.
40.5.4-Zil zamanl ve elektronik melodili olacak, zil butonuna bir kez basldnda melodi belirli
sre devam edecektir.
40.5.5-Zil paneli bina tipi sistemlerde fotoselli, olacaktr.
40.5.6-Kablo damarlarnn PVC kaplamalar farkl renklerde retilmi olacaktr.
40.5.7-Sistem ksa devre ve ar akmlara kar korumal olacaktr.
91
40.5.8- Site yerlekesi sz konusu olduunda binalarda kullanlan sistem, santral revizyonu veya
deiiklii ile daha sonra tesis edilebilecek merkezi bir gvenlik noktasndan sesli ve grntl iletiim
kurulmasna olanak salayacak alt yapda olmaldr.
40.5.9- Kurulacak sistem ister grntl ister grntsz olsun, binadaki kablolarn ekilecei
santral-ubeler aras, santral-panel aras ve santral-kapc aras boru aplar en az 18 m apnda plastik
boru olacaktr.
40.5.10- Konutlarda kapal daireler olabileceinden, tesis edilen sistemlerde arzalara kolay
mdahale edilebilmesi iin ubeler arasna ekilen hatlar ubelere girdi-kt eklinde tesis edilmemeli;
katlarda herkese ak mahallere konacak ek kutularnda T ek yaplarak ubeye kol vermelidir. Bu tip
uygulamada ek kutularnda, iletken klf renklerine uygun renkte klemenslerle balant imkan
salanmaldr.
40.5.11- Diafon sistemleri iin santral ile zil paneli arasndaki konuma kablosu ekranl olacaktr.
92
93
k)
Data prizi: 19 cihaz dolablarnda yer alan bakr ara kutusularndan gelen kat bakr
kablonun sonlandrlarak, her iki ucu RJ45 erkek konektrle sonlandrlm esnek iletkenli
ara kablo yardmyla kullanc bilgisayarlarna balantsnn yaplmasna imkan veren
balant eleman.
l)
RJ45 erkek konektr: 8 pinli; ara kutusu, data prizi, anahtar (switch) ve
bilgisayarlardaki dii RJ45 girileri ile uyumlu, 8 telli esnek iletkenli bakr kablonun ucuna
fabrikasyon olarak taklan balant eleman.
m) Bakr ara (patch) kablo: Her iki ucu RJ45 erkek konektrle fabrikasyon sonlandrlm,
esnek (ok telli) bakr iletkenli, ara kutusu-anahtar veya data prizi bilgisayar aras balant
yaplmas esnasnda kullanlan balant eleman.
n)
Cihaz dolab: 19 genilikte, yerel alan a oluturulmas iin kullanlan fiber optik ve
bakr ara kutusular ile anahtar (switch) ve dier 19 genilikteki elemanlarn topland,
temperli cam kapakl, nden ve arkadan eriilmesi mmkn, kilitlenebilir tipte cihaz
dolabdr.
o)
Anahtar (switch): Yerel alan a kapsamnda yer alan bilgisayarlarn hem birbirleriyle
hzl ve etkili ses, veri ve grnt haberlemeleri, hem de Ulusal ya da uluslararas internet
ve data servis salayclar vastasyla, ayn yerel alan anda yer almayan bilgisayarlar ve
benzeri cihazlar ile ses, veri ve grnt alverii yapmalarna imkan veren cihazdr.
41.2- Proje Esaslar
41.2.1- Data prizi konulan yerlere veri, ses ve grnt iletiimi yaplabilmesi iin, aada
belirtilen nitelerden projesindeki verilere gre gerekli grlen niteler saylarna gre tespit edilerek
sistem oluturulacaktr.
41.2.1.1- Kablolar (fiber, bakr),
41.2.1.2- Fiber optik ara kutusu,
41.2.1.3- Fiber optik patch kablo, konektr, adaptr ve pigtailler.
41.2.1.4- Bakr ara kutusu,
41.2.1.5- Data prizi,
41.2.1.6- Bakr ara kablolar.
41.2.1.7- Kenar anahtarlar,
41.2.1.8- Cihaz dolab (kabinetler).
41.2.2- Proje dhilinde kurulacak bilgisayar a altyaps, yksek hzl multimedya uygulamalarn
gelecekte de destekleyecek, kolay ynetilebilir, kalc olacaktr. Bu nedenle, kurulacak yerel alan a
(LAN) ile ilgili olarak, bakr kablolama sistemi EIA/TIA-568.B.2-1 Kategori 6, fiber optik kablolama
sistemi EIA/TIA-568.B.3 standartlarna uygun olacaktr.
94
41.2.3- Kurulacak olan yerel alan anda, her kullanc esnek iletkenli, iki ucu fabrikasyon
sonlandrlm ara kablo ile kendisine ait data prizine balanacaktr.
41.2.4- Her kullancya ait data prizinden, cihaz dolabnda bulunan ara kutusuna balant tek para
olarak, kat bakr iletkenli, 4 iftli kablo ile yaplacaktr. Kullanc prizi ile ara kutusu arasndaki mesafe
en fazla 90 metre olacaktr; projelendirme esnasnda cihaz dolab veya cihaz dolablarnn yerletirilmesi
bu husus dikkate alnarak yaplacaktr.
41.2.5- Kullanlan bakr kablolar, cihaz dolablarnda bakr ara kutusunda ve kullanc tarafnda
data prizlerinde sonlandrlacaktr.
41.2.6- Kullanclarn yer deiiklii, cihaz dolabnda aktarma (ara kablolarn yer deitirmeleri)
ile kolaylkla salanabilecektir
41.2.7Zaman iersinde kullanc saysndaki olas art gznnde bulundurularak, sistemde
ihtiya duyulan kullanc saysnn en az %20si kadar fazla sayda RJ-45 uyumlu ara kutusu kaps
olacaktr.
41.2.8- Cihaz dolablarnda, anahtar ile ara kutusu aras balant esnek iletkenli, iki ucu
fabrikasyon sonlandrlm ara kablo ile yaplacaktr.
41.2.9- Kullanclardan, cihaz dolablarndaki anahtarlara kadar kullanlan bakr kablo ve ara
kablolarn toplam uzunluu 100 metreyi kesinlikle gemeyecektir, projelendirme esnasnda cihaz dolab
veya cihaz dolablarnn yerletirilmesi bu husus dikkate alnarak yaplacaktr.
41.2.10- letiim
sonlandrlacaktr.
altyapsn
oluturan
kablo
bileenlerinin
tm,
cihaz
dolablarnda
41.2.11- Yapsal kablolama iin birden fazla anahtar (switch) kullanlmas durumunda, ana
anahtar (backbone switch) kullanlmasna uygun olacak ve bu anahtar ile dier kenar anahtarlar (switch)
arasndaki balant fiber optik kablo kullanlarak yaplacaktr.
41.2.12- Fiber optik kablolar, cihaz dolablarnda fiber optik ara kutularnda sonlandrlacaklardr.
41.2.13- Fiber sonlandrma ilemi, ara kutusu iersinde, her bir fiber damarna bir adet SC
konnektrn epoksi ile yaptrma veya epoksi olmadan mekanik sonlandrma yoluyla direkt konnektre
veya fzyon olarak, fabrikasyon olarak bir ucu bo, dier ucu SC sonlandrlm 1 veya 2 metre
uzunlukta kuyruklarn her bir fiber damarna eklenmesiyle gerekletirilmelidir.
41.2.14- Fiber optik ara kutularndan, kullanlacak anahtar (switch)lara yaplacak balantlar,
fabrikasyon olarak her iki ucu sonlandrlm, ara kablolar ile yaplacaktr. Seilecek olan ara kablo,
fiber optik kabloda kullanlan fiber ile ayn zellikte olmal, sonlandrlan bir ucu SC tipi konektrlerle,
dier ucu ise kullanlacak olan anahtar (switch)in fiber optik kapsna uygun konektrle sonlandrlm
olmaldr.
41.2.15- Cihaz dolablarnda fiber optik kablolarn, fiber optik ara kutularndan anahtarlara
balantlar iin fiber optik ara kablolar kullanlmaldr.
95
41.2.16- UPS sistemlerinden gelen kablolar, bilgisayarlarn bulunduu alanlarda UPS prizleriyle
sonlandrlacaktr.
41.2.17- UPS e bal priz linyelerinde her bir data prizi kullancs iin en az 3 adet UPS prizi
(monitr, kasa, yazc) olacaktr. Tm prizlerin dalm (UPS, data) odann fiziki durumu, kullanm
amac ve oturma plan dikkate alnarak yaplacaktr.
41.2.18- Kullanlacak UPS prizleri sadece bilgisayar filerinin balanabilmesine imkan verecek
ekilde ve normal prizlerden farkl renkte olacaktr. UPS prizlerinde normal filerin taklmasn
engelleyecek bacaklar bulunacaktr.
41.2.19- Bilgisayarlar besleyen priz linyeleri Elektrik Tesisleri Ynetmelii hkmlerine
uygun ekilde otomatik sigortalarla korunacaktr.
41.2.20- Bilgisayar sistemlerinin
Ynetmeliine uygun ekilde yaplacaktr.
topraklanmas
Elektrik
Tesislerinde
Topraklamalar
41.2.21- zel teknik artnamesinde belirtilmemi ise bilgisayar sisteminin tmn besleyecek
gte ve en az 10 dakika sreli kesintisiz g kayna kullanlacaktr. Yapnn onayl projesinde genel
amal kesintisiz g kayna bulunmad takdirde, sadece bilgisayar sistemini besleyecek kapasitede
kesintisiz g kayna olacak ve sistem odas haricinde baka bir odaya konulacaktr.
41.2.22- Sistem odas ve kesintisiz g kaynann bulunduu odalara, yangn ihbar santraline
uyar veren dedektrler konulacaktr.
41.2.23- Sistem odasnda her server iin ayr ayr olmak zere (er) 3er adet UPS prizi olacaktr.
Prizler datm tablosundan, bamsz hatlarla beslenecektir.
41.2.24- Kablolama yapldktan sonra, kurulan sistemin dzgn altn gsteren aadaki
testler yaplarak hem CD ortamnda hem de yazl olarak ilgili proje sahibi kurum yetkilisine teslim
edilecektir. Bu testler:
41.2.24.1 Bakr kablolama sistemi iin ISO/IEC 11801 ve 11802 standartlarnn ngrd test
(kablo, jack, ara kutusu, ara kablolar dhil).
41.2.24.2 Fiber optik kablolama sistemi iin OTDR testi.
41.2.24.3 Fiber optik kablolama iin power metre testi.
41.2.25- Uygulama yaplacak sahann artlar gz nnde bulundurularak, gerek fiber optik,
gerekse bakr kablolarn serilecekleri gzergahlar boyunca mutlaka kablo tavas veya kablo kanal
kullanlacaktr ve kablolarn fiziksel d etkilere kar korunmas salanmaldr.
41.2.26- Zayf akm ve kuvvetli akm tesisat birbirinden ayr gzergahlarda ekilmeli, data
kablolarnn kuvvetli kablolarndan elektromanyetik olarak etkilenmemesi salanmaldr..
41.3 rn Esaslar
41.3.1- Fiber optik kablolar
96
41.3.1.1- Fiber optik kablolar, ISO/IEC 11801 ve 11802 standartna uygun olacaktr.
41.3.1.2- Fiber optik kablolar halojensiz, zehirli gaz karmayan (Low Smoke Zero HalogenLSZH) zellikte olmas gerekmektedir.
41.3.1.3- Kablo iersinde kullanlacak fiber damarlar, 10 Gigabit uygulamalar da 600 metre
mesafeye kadar destekleyen Multimode 50 mikron OM3 tipinde olmaldr. ayet tek para olarak
ekilecek kablonun mesafesi 600 metre zerinde ise, Single Mode (9 mikron) fiberler tercih edilmelidir.
41.3.1.4- Fiber optik kablo sonlandrmas, mekanik olarak yaplyor ise, olabilecek zayflama
kayplarn en aza indirmek iin dzgn ve iyi cilalanm olacaktr.
41.3.1.5- Fiber optik kablo sonlandrmas fzyon yntemi ile yaplyor ise, ek noktasn korumak
iin, ek koruyucu ve kaset kullanlarak gerekli tedbirler alnmaldr.
41.3.1.6- Fiber optik kablonun damar says sisteme uygun miktarda olmal ve tm damarlar ayn
panelde sonlandrlacaktr.
41.3.2- Fiber optik ara kutusu
41.3.2.1- Tm fiber optik kablolar 19 standartnda cihaz dolabna monte edilen, SC adaptr
taklmasna uygun fiber ara kutularnda sonlandrlacaktr.
41.3.2.2- Fiber optik ara kutusu zerinde yeterli sayda sonlandrma iin adaptr taklabilecektir.
41.3.2.3- Fiber optik ara kutusu zerinde, fiber ularnn tanmlanmas iin uygun etiketleme alan
bulunacaktr ve etiketleme dzenli ve kalc olacak bir ekilde yaplacaktr.
41.3.2.4- Fiber optik ara kutularnda, aktif cihaza balant yaplmayan yedek ya da bota olan
kaplar mutlaka adaptrler ile veya kap kapaklaryla kapatlarak toz girii nlenmelidir.
41.3.2.5- Fiber optik kablolarn mekanik arlklarn tayacak tutucular ara kutusu iersinde
bulunacaktr.
41.3.2.6- Gerek fzyon gerekse mekanik sonlandrma iin ara kutusu iersinde uygun alan
bulunmaldr.
41.3.3- Fiber optik sonlandrma aparatlar (konnektr, adaptr, kuyruk, ara kablo).
41.3.3.1 - Tm fiber optik sonlandrma aparatlar ISO/IEC 11801 ve 11802 standartna uygun
zellikte olmaldr.
41.3.3.2 Fiber optik konektrler ve adaptrler, SC tipte ve kullanlan fiber ile ayn zellikte
olmaldr.
41.3.3.3 Fiber optik kuyruklar, bir ucu bo, dier ucu fabrikasyon olarak SC konektr ile
sonlandrlm 1 veya 2 metre uzunlukta 0.9 mm apta, kullanlan fiber kablo damarlar ile ayn zellikte
olmaldr.
97
41.3.3.4 Fiber optik ara kablolar, 2.1 mm veya 3.0 mm d apta, fermuar eklinde birletirilmi
iki adet istenilen uzunluktaki fiber kablonun bir ucuna 2 adet SC konektr, dier ucuna da anahtar
(switch) fiber optik kapsna uygun konnektrle fabrikasyon olarak sonlandrlm olmaldr.
41.3.3.5- Fiber optik kablo sonlandrmas, mekanik olarak yaplyor ise, olabilecek zayflama
kayplarn en aza indirmek iin dzgn ve iyi cilalanm olacaktr.
41.3.3.6- Fiber optik kablo sonlandrmas fzyon yntemi ile yaplyor ise, ek noktasn korumak
iin, ek koruyucu ve kaset kullanlarak gerekli tedbirler alnmaldr.
41.3.4- Bakr kablo
41.3.4.1- Kullanlacak olan bakr kablolarn, ISO/IEC 11801 ve 11802 standartlarna uygun
Kategori 6 UTP, halojensiz, zehirli gaz karmayan (Low Smoke Zero Halogen- LSZH) zellikte olmas
gerekmektedir.
41.3.4.2- Kabloda kullanlacak iletken kesiti 23 AWG (0.57 mm), kat (tek damarl) bakr iletken
olmal, iftler arasnda sinyal etkileimini en aza indirmek iin kabloda seperatr kullanlmaldr.
41.3.4.3- Kategori 6 UTP LSZH kablonun ISO/IEC 11801 ve 11802 standartlarna uygunluu,
uluslararas bamsz test kurulularnca (ETL, UL gibi) onaylanm olmal ve retim tesisi bu test
kurulularnn gzetimi ve 3 veya 6 ayda bir denetimi altnda olmaldr.
41.3.5 Bakr ara kutusu
41.3.5.1- Kullanlacak olan bakr ara kutular, ISO/IEC 11801 ve 11802 standartlarna uygun,
Kategori 6 UTP zellikte olmaldr.
41.3.5.2- Kategori 6 UTP ara kutusunun ISO/IEC 11801 ve 11802 standartlarna uygunluu,
uluslararas bamsz test kurulularnca (ETL, UL gibi) onaylanm olmal ve retim tesisi bu test
kurulularnn gzetimi ve 3 veya 6 ayda bir denetimi altnda olmaldr.
41.3.5.3- Ara kutular projesine uygun olarak, tm kaplar, prizlerde kullanlan RJ45 jaklar
kullanlarak veya 4,6 ya da 8li bloklar halinde PCB bloklar kullanlarak, RJ45 kapl olarak imal
edilmi olacaktr.
41.3.5.4- Bakr ara kutusu zerinde, her bir kapnn tanmlanmas iin uygun etiketleme alan
bulunacaktr ve etiketleme dzenli ve kalc olacak bir ekilde yaplacaktr.
41.3.5.5- Ara kutusu erevesi metal olacaktr.
41.3.6- Data prizi
41.3.6.1- Kullanlacak olan bakr data prizleri, ISO/IEC 11801 ve 11802 standartlarna uygun,
Kategori 6 UTP zellikte olmaldr.
41.3.6.2- Kategori 6 UTP data prizinin ISO/IEC 11801 ve 11802 standartlarna uygunluu,
uluslararas bamsz test kurulularnca (ETL, UL gibi) onaylanm olmal ve retim tesisi bu test
kurulularnn gzetimi ve 3 veya 6 ayda bir denetimi altnda olmaldr.
98
99
Kullanlacak tm cihazlar; gnde yirmidrt saat ve ylda 365 gn sre ile alacak zellikte
olmaldr.
Kullanlacak tm cihazlar alaca ortamn en dk ve en yksek nem ve scaklk
koullarna (D ortamlar iin Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrl verileri dikkate
alnmaldr.) uygun zellikte olmaldr. Cihazlarn alma aral alt ortamlarn
iklimlendirme koullarna uygun olarak seilmelidir.
Kullanlacak ortam ne trden alma koullar salyorsa kesintisiz alma iin o
zelliklere uygun cihazlar seilmelidir.
42.3- Sistem
Sistemde kullanlacak tm cihazlar 230 V %10 ve 50 Hz gerilimle alacaktr. Cihazlar
farkl besleme gerilimine sahipse uygun k gerilimine sahip reglatrl adaptrleri ile birlikte
temin edilecektir.
42.3.1- Sistemin ana ve yardmc elemanlar
100
101
Kamera mahfazalar,
Kamera montaj ayaklar,
Kablolar,
Konnektr ve balant elemanlar,
Cihaz racklar,
752x582
znrlk
Hassasiyet 50 IRE
Sinyal Grlt Oran
AGC
Video k
:
:
:
:
:
en az 560 TV Satr
0,15 lux (f 1,2 AGC ak konumda)
>48 dB
Farkl seviyeler seilebilmelidir.
1 Vpp 75
102
- Kullanlacak kameralar 1/3 tpe edeer interline transfer zelliklie sahip CCD sensre
sahip, yksek znrlkl 380 TV satr ve gelimi saysal sinyal ilemci kullanan tam
otomatik renkli kamera olacaktr.
- Kamera zerine sabit/manuel iris, DA otomatik iris veya video iris mercek monte
edilebilecektir. Kameraya C ve CS montaj tipi mercekler taklabilecektir
- Kamera backlight kompanzasyon zellii ak / kapal seilebilmelidir.
- Kamera aadaki elektronik shutter modlarn destekleyecektir.
Aktif piksel
znrlk
Hassasiyet 50 IRE
Sinyal Grlt Oran
AGC
Video k
:
:
:
:
:
:
752x582
380TVL
0,6 lx(F:1,2 AGC on konumda 38DB)
>48 dB
Farkl seviyeler seilebilmelidir.
1Vpp 75
:
:
752x582
480 TV satr
Hassasiyet 50 IRE
>48 dB
AGC
Video k
:
:
: 752x582
znrlk
:
Hassasiyet 50 IRE
:
Sinyal Grlt Oran
:
Private zone maskeleme :
Video k
:
480 TV satr
0,11 lux (f 1,2 AGC ak konumda)
>48 dB
farkl blgeler seilebilmelidir.
1Vpp 75
103
752x582
znrlk
Hassasiyet 50 IRE
:
Min. Aydnlatma
:
Sinyal Grlt Oran
:
Private zone maskeleme :
Video k
:
znrlk
Hassasiyet 50 IRE
Min. Aydnlatma
:
Sinyal Grlt Oran
:
Private zone maskeleme :
Video k
:
752x582
0.5 lx (renkli modda) F:1.4
104
znrlk
:
Hassasiyet 50 IRE
:
Min. Aydnlatma
:
Sinyal Grlt Oran
:
Private zone maskeleme :
Video k
:
752x582
: 752(H)X582(V)
znrlk
Min. Aydnlatma
: 2 lx (F1.4,1/50s)
460 TV satr
>50 dB
105
752(H)X582(V)
460 TV satr
0.7 lx
>50 dB
farkl blgeler seilebilmelidir.
1.0 Vpp 75
: 100-240V
: 39 cm (15)
: 700 TV satr
: 1 adet BNC Composite
106
Yatay znrlk
Video girii
: 400 TV satr
: 1 adet BNC Composite
: TFT LCD
: 0,297(H), 0,297(V) mm
: XGA 1024 x 768 piksel
: TFT LCD
: 0,297(H), 0,297(V) mm
:SXGA 1280 x 1024 piksel
107
42.11- Mercekler
- Tm mercekler, Aspherical Hzl tip DC Drive veya video drive zellikli olmaldr.
- Tm mercekler kullanlacak yerin gr asna gre seilebilmelidir.
- Merceklerin Ik geirgenlik katsays (F STOP) F: 1 ya da daha dk olmaldr.
42.12- Harici kamera mahfazalar ve harici mahfaza ayaklar
- Harici tip kameralar zel bir mahfaza iine yerletirilecek ve kamerann her trl iklim
koullarndan zarar grmemesi salanacaktr.
- Istc ve termostat : Mahfaza ierisindeki snn belli deerin altna dmesini nleyecektir.
- Gnelik : Dorudan gelen gne nlarn nleyecektir.
- Scak hava koullarnda kamerann iini soutmak iin fan tertibat olabilmelidir.
- Kamera mahfazalarnn ayaklar montaj yerine uygun olarak beraberce teklif edilecektir.
- Mahfazalar IP 66 standartnda olmal, paslanmaya kar dayankl malzemeden imal
edilmi olmal ve bu zellik belgelenmelidir.
42.13- Dhili kamera ayaklar
- Dhili tip kameralar zel bir mahfaza iine yerletirilecek ve kamerann ortam artlarndan
olumsuz etkilenmemesi salanacaktr.
- Istc ve termostat: Ortam artlarnn gerektirmesi halinde mahfazada stc ve termostat
yer almaldr.
- Kamera mahfazalarnn ayaklar montaj yerine uygun olarak beraberce teklif edilecektir.
42.14- Saysal kaydediciler
Saysal kaydedicilerin genel zellikleri aada verilmitir.
1.
Saysal kayt cihaz, CCTV sistemleri iin retilmi profesyonel ve tek bir kasa iinde
olan cihaz olmaldr. Cihazlar endstriyel tip olmaldr. PCler zerinde alan ve kart
takmak suretiyle oluturulan sistemler SAYISAL kayt cihaz olarak kabul
edilmeyecektir.
2. Cihaz en az 50 resim/saniye hzna sahip olmaldr.
3. Cihazn hareket alglama zellii olmaldr.
4. Cihaz ayn anda canl grnt izleme, kayt yapma ve kayt izleme imkan veren triplex
zellikli olmaldr.
5. Cihaz zerinde yeteri kadar kamera girii bulunmal ve bu ihtiya bir veya birden fazla
kayt cihaz ile karlanabilmelidir.
6. Cihaz zerindeki CD veya DVD yazcya veya yer alacak USB portu sayesinde dier
cihazlara yedekleme yapabilmelidir.
7. Cihaz network ortamnda almaya uygun olmaldr.
8. Grntler cihazn Hard Diskine sktrlm olarak kayt edilmelidir. Her kamera iin
ayr ayr kayt hz seilebilmelidir. Kayt ilemi her kamera iin zamana veya harekete
duyarl bir ekilde olmaldr.
9. Cihaz LAN ortamnda internet Explorer yada kendi softwaredan izlenebilmeli, kontrol
edilebilmelidir.
10. Cihaza ayn anda networkden farkl kullanclar balanabilmelidir.
11. Kamera grntleri istenen kullanclara alabilir veya yasaklanabilir olmaldr.
12. Belirlenen sre iin n alarm ve gecikmeli alarm kayd yapabilmelidir.
108
13. Cihaz zerinde kamera giri says kadar alarm girii ve yeterli sayda alarm k
olmaldr.
14. Cihaza Speed dome kamera yada Pan/tilt/zoom kontrol yapabilen joystickli klavye
taklabilmelidir.
15. alma gerilimi 100-240 V AA olmaldr.
16. nite zerinde 10/100 ethernet kart standart olarak bulunmal, cihaz yerel a zerine
kaytl grntleri aktarmaktan baka kullancnn talebine bal olarak yerel a
zerindeki yetkili bilgisayar tarafndan ayarlar yaplabilmeli ve ynetilebilmelidir.
17. Olay, srekli kayt seenekleri olmaldr.
18. Kameralar aras senkronizasyon ozellii bulunmaldr. Ayn anda ayn tarh ve saate ait
tm kamera grntleri tek bir arama pencerisinden arlabilmelidir.
19. Akll arama zellii ile daha nce tanmlanmam bile olsa harekete duyarl, video
sinyali kesintisi, ani k iddeti deiimi iin arama yaptrlabilmeli, bylece tarih saat
bilmeden tm kayt grntleri zerinde arama yaplabilmelidir.
20. Sistem kayt kapasitesi minimum 250 GB olmaldr. lerde istenirse bu kapasite
arttrlabilmelidir.
Saysal kayt cihazlarnn kanal saylarna gre kamera giri ve monitr k saylar aada
verilmitir.
Kanal says
1
4
8
16
32
Monitr k adedi
1
2
2
2
2
109
Giri ve klar kamera giri kart ve monitr k kart ilave edilerek genileyebilen cihazlardr.
42.16- Sinyal datclar
Videomatriks seicilerin birden fazla noktadan kontrol edilebilmesi iin gerekli ka sahip
nitelerdir.
42.17- Klavyeler
- Kontrol klavyesinin zerinde fonksiyonlarn ve bilgilerin gsterildii LCD ekran mevcut
olmaldr
- Klavye ile hareketli kamera ile beraber saysal kayt cihazlarnn tamamn ve matrix nitesinin
kontrolunu de yapabilmelidir.
- Pan,tilt ve zoom ilemlerini yapabilecek joystick olmaldr.
42.18- Konnektrler
Gerek kamera klarnda gerekse monitor, saysal kaydedici, video matriks
anahtarlayclarn giri ve klarnda koaksiyel kablo balants iin vidal tip BNC konnektrler
kullanlacaktr.
42.19- Kablolar
42.19.1- Sinyal kablolar
Sinyal kablolar; 75 koaksiyel kablolar kullanlacaktr. Kablolarn d izolasyonu
kullanld yere gre (bina iinde, bina dnda veya yeraltnda kullanma uygun olacaktr)
110
111
DRDNC BLM
TELEFON SANTRALLARI
43- Elektronik tip tam otomatik telefon santral
43.1- Kapsam
43.1.1- Elektronik tip tam otomatik telefon santrallar ile ilgili bu blm, yeni ina edilecek, salk
tesisleri, hkmet konaklar, okullar, iyerleri, oteller ve benzeri binalarda veya onarm yaplacak
mevcut binalarda tesis edilecek, onayl projede belirtilen kapasitedeki telefon santralnn her nevi iilik,
malzeme dhil iler halde teslimini kapsar.
43.1.2- lgili standartlar ve belgeler
43.1.2.1- Santral reticisi firmann ISO 9001 standartlarnda retim yaptna dair belge, teklif
edilen rn iinse TSE imalat, kalite, hizmet yeterlik belgeleri ile, Sanayi ve Ticaret Bakanl imalata
yeterlilik belgeleri bulunacaktr. Yabanc reticiler / thal rnler iin 99/5/EEC direktiflerine
uyumluluk deklarasyonu verilecektir.
43.2- Sistem
43.2.1- Telefon santral sistemi g kayna, 20 d hat iin 1 takm operatr konsolu ve meguliyet
panosu ile 4 kanal robot operatr ve sesli mesaj sistemi, dhili ar sistemi, ar kayt raporlama ve
cretlendirme yazlm birimi ile kuru tip bakmsz ak gurubundan oluacaktr.
43.3- Genel zellikler
43.3.1- Bu teknik artname, tamamen yar iletken (solid state) devre elemanlarndan olumu,
merkezi ilemci (CPU) kontroll, yetkisiz kiilerin mdahale etmelerini nleyecek ekilde kilitli
muhafazal, dolapl ve slotlu modler mimari yapda, elektronik tip tam otomatik telefon santral
sisteminin teknik zelliklerini kapsamaktadr.
43.3.2- Malzemeler yeni ve kullanlmam olacaktr. zerinde ekil bozukluu, izik, atlak, krk,
pas, vb. olmayacaktr. D etkenlere kar dayankl ekilde imal edilmi, metal ksmlar ise koruyucu
boya ile boyanm olacaktr.
43.3.3- Sistemin ayn abone hattna, Servis salayc irket onayl DP veya DTMF telefon
cihazlar balanabilecektir. DTMF (frekans tonlu arama zellii olan) telefonlar, sistemin tm
zelliklerinden yararlanabilecektir.
43.3.4- Harici aramalarda aktarmann hatal yaplmas veya gereklememesi durumunda harici
balant kesilmeden operatre balanabilecektir.
43.3.5- Harici ve dhili abonelere, bekletme esnasnda mzik dinletme imkan bulunacak,
istenildiinde sisteme harici bir mzik kayna (radyo, teyp vs.) balanabilecektir.
43.3.6- Sistem, esneklii asndan abone ve harici hat kartlarnn kabin iindeki yerleri sabit
olmayacak ve gerektiinde yerleri deitirilebilir olacaktr.
112
43.3.7- Sisteme en az 10 (on) adet bamsz operatr konsolu veya zel telefon seti
balanabilecektir.
43.3.8- Sistem, ebeke gerilimi 180-250 VAA, 50 Hz beslemeli, 48 V DA kl ak grubu ile
alabilecektir.
43.3.9- Sistemin dhili ve harici hat devreleri ani ar gerilimlere kar korumal olacaktr.
43.3.10- Sistem, 0C ile +45C evre scakl snrlar iinde ve %10 - %80 bal nemde
alabilecektir.
43.3.11- Santrale ait sistem ynetim, ar kayt program, operatr konsolu, zel setler vb.
rnlerde kullanlan yazlmlarn kullanm dili Trke olacaktr.
43.4- letim zellikleri
43.4.1- Sistemdeki dhili aboneler, sistem yetkilisince girilecek program ile dhili, ehirii,
ehirleraras, milletleraras ve Servis salayc irket aboneleriyle grmeye yetkili / yetkisiz veya
sadece ortak hafzadan aramaya yetkili abone olarak belirlenebilecektir.
43.4.2- Yetkili abonelerce aranmakta olan Servis salayc irket abonesinin megul olmas
halinde, nceden belirlenen ksa kodun tulanmas ile numarann tekrar geri aranmas salanacaktr.
43.4.3- Beni takip et (follow me) zellii; aboneye gelen arlar abone tarafndan
programlabelirlenen baka bir aboneye ynlendirilebilecektir.
43.4.4- Konferans : Dhili/harici en az abone arasnda konferans grmesi yaplabilecektir.
43.4.5- Herhangi bir dhili aboneye gelen ar, ksa kod ve alan abonenin numaras tulanarak
baka bir abone telefonundan alnabilecektir.
43.4.6- Sistemdeki, abone ve harici hat devrelerinin sinyallemesi (servis salayc irket tipi),
12kHz cretlendirme frekanslarn seebilen zellie sahip olacaktr.
43.4.7- Programla grup zellii verildiinde, grup ierisinden bir aboneye ar geldiinde grup
ierisindeki baka bir abone tarafndan sadece tek tua basarak veya ksa kodla gelen ar
yakalanabilecektir.
43.5- Operatr konsolu
43.5.1- Operatr konsolundan, abone ve servis gsterilerinin durumu izlenebilecek, harici ve
dhili abonelere irtibat yaplabilecek ve programlar yklenebilecektir.
43.5.2- Operatr konsolu olmadan da sistem alabilmelidir. Bu durumda her harici hat iin gelen
arlar karlayacak bir abone tanmlanabilecektir. Ayrca gelen arlar, gece servisi olarak alan bir
veya daha fazla aboneye ynlendirilebilecektir.
113
43.5.3- Mikro telefon kullanlmadnda, konsol zerinden arlara cevap verilebilecektir. Handsfree sistemin dier ilevleri yaplabilecektir. Bu ilem iin ilave bir beslemeye (pil, adaptr, vb.) ihtiya
olmayacaktr.
43.5.4- Operatr konsolunda, ar trlerine gre uyar gstergeleri ile arza gstergeleri
bulunacaktr.
43.5.5- Operatr, arayan ve aranan abonelerle ayr ayr grebilecektir. Operatrn yapt
konuma dierince duyulmayacaktr.
43.5.6- Operatr, harici aboneyi, dhili aboneye balant yaptnda, dhili abone tarafndan cevap
verilmediinde belirli bir sre sonra ar geri dnecektir.
43.6- Robot operatr ve mesaj kutusu
43.6.1- Telefon santralinin ierisinde, her 16 d hat iin 1 (bir) adet srgl modler yapda,
mevcut olan donanm ile ayn anda harici hattan gelen 4 (drt) arya nceden kaydedilmi bir mesaj
ile karlama anonsu yaparken 4 (drt) arya da mesaj braklabilmesi veya dhili abonenin numaras
tulattrlarak dhili aboneye direkt ulamas ve mesaj brakmasn sesli operatr olarak salayabilecek
yapda olacaktr.
43.6.2- Sistemde karlama anonsunun kayt sresi en az 3 dakika olacak ve okunan anonsun sona
ermesi beklenmeden tulama yapmak mmkn olacaktr.
43.6.3- Sistemde arayanlarn bir rn veya hizmetle ilgili bilgileri tulama yaparak alabilmelerini
salayan Bilgi Hatt oluturulabilecektir.
43.6.4- Gelen arlara dinletilmek zere kaydedilecek karlama mesaj, zel bir program ile
sisteme bal herhangi bir abone telefonundan kaydedilebilecek ve kaydedilen mesajlar
deitirilebilecektir. Ayrca profesyonel / stdyo ortamnda kaydedilmi anonslar sisteme saysal
formatta yklenebilecektir.
43.6.5- Sistemde her dhili abone iin megul, otomatik arama devrede, yanl numara tuladnz,
aradnz abone cevap vermiyor, eksik numara tuladnz, mesajnz braknz eklinde sesli mesajlar
arayan kiiye dinlettirilebilecektir.
43.6.6- Sisteme kaytl olmayan yanl numara tulandnda veya harici aboneye yanl tulama
yaptn sesli olarak bildirebilecek, tekrar numara tulama ve operatre dnme imkn tannacaktr.
43.6.7- Sistemde harici aboneden, bir dhili abone arandnda, aranan abone megul veya yerinde
olmad durumlarda arayan kii sesli olarak mesajn braklabilecek ve abone pasif olduunda belirli
aralklarla telefonunu aldrarak veya farkl bir evir sesi ile mesaj olduu bildirilebilecektir.
43.6.8- Abone posta kutusunu arayarak mesajlarn dinleyebilecek, silebilecek, ayrca kendi kiisel
karlama anonsunu kaydedebilecektir.
43.6.9- Yeni bir mesaj olan abone ahizeyi kaldrdnda farkl bir evir tonu duyacak veya sistem
aboneye sesli ve Trke olarak "mesajnz var" uyars verecektir.
Abonelere belirli klar iin ifre ile k salanmas
114
115
43.9- Garanti
43.9.1- Satn alnacak malzemeler, yklenici tarafndan her trl iilik ve malzeme ynnden
kesin kabul tarihinden balayarak en az yirmi drt (24) ay sre ile garanti edilecektir.
43.9.2- Garanti sresi ierisinde kullanc hatas veya olumsuz evre koullar olmakszn meydana
gelebilecek her trl arza ve eksiklik en ge 5 (be) i gn iinde masraflar ykleniciye ait olmak
zere giderilecektir. Bu sre ierisinde arzas giderilemeyen malzemeler yenisi ile deitirilecektir.
43.9.3- Satc szleme tarihinden itibaren 10 yl sre ile yedek para temin edeceini garanti
edecektir.
Saysal telefon santrali ile ilgili olarak farkl bir gre de aada maddeler altnda yer verilmitir.
116
117
44.3.5- Sistemde modern, az g harcayan yar iletken elemanlar kullanlm, kendinden soutmal
ve hi bir ekilde fan vs. gibi nitelerle soutulmam olacaktr.
44.3.6- Telefon Santral/Santralleri, Trk Telekom Santralna, bu artnamede yer alan kapasitede
analog ve/veya DID/DOD zellikli saysal ISDN PRA (PRI) hatlar ile balanacaktr. Sz konusu hatlar
Euro ISDN standartnda olacaktr.
44.3.7- Oluturulmu ve oluturulabilecek ebekelerde alabilmesi iin santral, analog ve saysal
jonksiyon balantlarn (2 ve 4 telli E&M, ISDN QSIG, R2, vs.) destekleyecektir.
44.3.8- Teklif edilen telefon santralinin analog ve saysal dhili ve harici hatlarnn toplam,
santralin port saysdr. Sz konusu port says hesaplanrken, santral zerinde yer alan kartlarn
kapasiteleri dikkate alnacaktr. Saysal harici hatlar istendiinde, her bir PRA hatt 30 ve her bir BRA
hatt 2 port olarak kabul edilecektir.
44.3.9- Teklif edilen santralin port says 240 portu getii takdirde, kapasite artrm imkn
olacaktr.
44.3.10- Kapasite artrm istenen santrallerde, santralin kapasitesi analog harici hat, analog dhili
hat, saysal dhili hat ve saysal harici hat (PRA, BRA) balantlarnn her birinde ayr ayr ve toplam
portta da geerli olmak zere % 50 kapasite artrm imkn olacaktr. Artrm kapasitesine kart, kabinet
ve modl ilavesi ile ulalacak olup sistemin ilemci, bellek gibi sistem nitelerinde deiim ya da
deiiklik yaplmayacaktr.
44.3.11- Santral, ITU-T nerisinde belirtildii ekilde ISDN 2B+D 2 bilgi kanal (ses ve Data) + 1
iaretleme kanal Basic Rate Access ve 30B+D 30 bilgi kanal (ses ve Data) + 1 iaretleme kanal
Primary Rate Access tayc servislerine uygun anahtarlama yapabilecektir.
44.3.12- Telefon santrali, kontrol nitesi ilemci, bellek veya anahtarlama ilevlerini yerine getiren
birimlerden oluacaktr. Kapasite artrm istenen santrallerde, sistem zerinde ana ilemci nitesi ile
birlikte yedek ilemci nitesi bulunacaktr. Ana ilemcinin bir arza nedeniyle devre d kalmas
durumunda yedek ilemci nitesi otomatik olarak devreye girecek, bu esnada yaplmakta olan
grmelerde herhangi bir kesinti olmayacaktr.
44.3.13- Sisteme istendii takdirde, CTI uygulamalar, ar merkezi fonksiyonlar donanm ve
yazlm ilavesi ile kazandrlabilecektir.
44.3.14- Harici arama yetkisi bulunan telefonlarn, alma saatleri dnda, yetkisiz kiilerce
kullanlmasn engellemek amacyla sistem gece servisine geirilebilecektir. Gece servisine gei
belirlenen saatte otomatik olarak gerekletirilecektir.
44.3.15- Sistem, esneklii asndan abone ve harici hat kartlarnn kabin iindeki yerleri sabit
olmayacak ve gerektiinde yerleri deitirilebilir olacaktr.
44.3.16- Kabinler ierisinde dk ve yksek gerilim ile ilgili uyar etiketleri bulunacaktr.
44.3.17- Sistem aadaki nitelerle alabilecektir:
118
Darbeli ve DTMF (frekans tonlu arama zellii) sinyallemeli analog telefon cihazlar,
ki telli saysal telefon cihazlar,
ISDN BRA (BRI) harici hat arayz (Euro ISDN ve Q.Sig),
ISDN PRA (PRI) harici hat arayz (Euro ISDN ve Q.Sig),
IP tabanl haberleme iin 10/100 Mbps ethernet arayz,
Trk Telekom Santralleri,
Dier telefon santralleri (PABX),
ISDN tabanl saysal (2 kanall) dhili abone arayz,
IP aboneler ve devreler,
2 ve 4 telli srekli ve darbeli arayzleri,
Dhili tanabilir el tipi telefon cihaz sistem (DECT standart) arayzleri,
Faks cihazlar (Grup III ve IV) arayz,
Veri aboneleri ve devreleri,
Mesaj sistemi,
cretlendirme sistemi,
ar cihaz sistem arayzleri,
119
44.3.27- Santrale ait sistem ynetim, ar kayt program, operatr konsolu, zel setler vb.
rnlerde kullanlan yazlmlarn kullanm dili Trke olacaktr.
44.4- Abone zellikleri
44.4.1- Abone balantlar ve harici hat eriimleri, iverenin istei dorultusunda aadaki yetki
eitlerine gre programlanabilecektir. Kt niyetli kiilerin kullanmn engellemek amacyla, gece
servisi ile normal mesai konumlarnda, abone yetkileri farkl olarak programlanabilecektir.
44.4.2- Telefon santralinin hafzasna, aboneler tarafnca ska aranan servis salayc numaralar
kaydedilebilecektir. Kaydedilen numaralar, yetki verilen aboneler tarafndan ksa kodlar ile
aranabilecektir. Sistem hafzasna 1.000 adede kadar servis salayc numaras kaydedilebilecektir.
Ayrca, yetki verilen aboneler, kendilerinin ska aradklar harici hat numaralarn ahsi ksa kod olarak
kullanabilecektir.
44.4.3- Yetki konumlarna bal olarak, yetkili abone dier abonelerin grmelerine bir ton
gndererek girebilecektir.
44.4.4- Yetki konumlarna bal olarak, bir abone megul sesi ald dier bir abonenin
grmesine, yalnzca arad abone tarafndan duyulabilecek bir ton gnderebilecek, bu ton sonra
aranan abone telefonunu kapattktan sonra otomatik olarak arayan aboneye balanacaktr.
44.4.5- Harici arama yapmak isteyen ancak, tm harici hatlar megul bulan abone, bir kod girerek
boalan harici hattn, santral tarafndan telefonuna aktarlmasn salayabilecektir.
44.4.6- Dier telefon santralleri ile jonksiyon balants yapld takdirde, megul bulunan
jonksiyon hatlar ile meguliyeti biter bitmez balant kurulabilecektir.
44.4.7- Abone, kendi telefonundan belli bir kodu girerek, gelecek olan arlarn tmn veya
megul olduu durumlarda veya cevap verememe durumunda ynlendirilecei aboneyi belirleyecektir.
Yukardaki ynlendirme zellikleri abonece belli bir kod girilerek iptal edilebilecek ve aboneler
telefonlarn ynlendirdikleri pozisyonda iken, baka bir noktaya ynlendirme yapabileceklerdir.
44.5- ar alma zellikleri
44.5.1- nceden tanmlanm gruba dhil olan herhangi bir abone, o gruptan bir aboneye gelen
ary, sadece ilgili fonksiyon kodunun girilmesi (abone numara girmeden) ile cevaplayabilecektir.
44.5.2- Ayn grup ierisinde yer almayan aboneler bile kendisine gelen ary, alan abone
numaras ve kod yardm ile birbirlerinin arlarn toplayabilecektir.
44.5.3- - Harici arama yetkisi verilen abone telefonlarna ifre tahsis edilebilecek ve kt niyetli
kiilerin, yetkili telefonlar kullanmas bu yolla engellenebilecektir. Telefonun bandan ayrlan abone
120
telefonuna girecei bir kod ile harici klara telefonunu kapayacaktr. Bu yetki kodu ile yetkisiz
telefonlardan kendi telefonun yetki snfna ait tm zellikleri kullanlabilecektir. ifreler aboneler
tarafndan deitirilebilecektir.
44.5.4- Harici telefon grmelerinin masraflar, daha nce proje kodlar ile belirlenmi hesaplara
kaydedilebilecektir. Bylece bu hesaplarda herhangi bir projenin kendi masraf yeri oluturulabilecektir.
44.5.5- Sistemde tanmlanm telefonlarn ahizesini kaldrr kaldrmaz, nceden programlanm bir
aboneyi, herhangi bir tulama yapmakszn otomatik aramas mmkn olacaktr.
44.5.6- Abone ahizeyi kaldrp, belirli bir sre numara evirmezse, otomatik olarak nceden
programlanm aboneye eriim imkn olacaktr. Bu zellik, program yoluyla istenen her aboneye
verilebilir ve gecikme sresi ayarlanabilir olacaktr.
44.5.7- Aboneler, dhili ve hariciden arayanlar ile konferans balatabilecektir. Santralde min. 6
adet 3' l konferans yapma imkn bulunacaktr. Konferanstan ayrlmak isteyen abone, telefonunu
kapatarak konferanstan kabilecek, dier aboneler konferansa devam etmek istiyorlarsa, konumalarn
srdrebilecek ya da baka bir kiiyi konferansa katabilecektir. Santralde ayrca min. 6' l konferans
yapma imkn da olmaldr.
44.5.8- Santralde, ekonomik yn seme (LCR) zellii bulunacak, bakm iletme terminalinden
LCR tablolar oluturulabilecektir.
44.5.9- Aboneler, yetkileri dnda bir zellik uygulamaya altklarnda ya da harici arama
yapmaya altklarnda, bir ton veya sesli olarak uyarlacaktr.
44.5.10- Tanmlanm abonelerin oluturaca gruba verilen bir numara arandnda, arnn
gruptaki bir abonenin telefonunda almas, o abone amyorsa veya megulse arnn bir sonraki
aboneye gemesi salanacaktr.
44.5.11- Saysal abonelerdeki ef-sekreter uygulamalarnda aadaki zellikler bulunacaktr.
44.5.11.1- Birden ok yneticiye bir sekreter balanabilmesi,
44.5.11.2- Sekreter yneticinin, ynetici sekreterin meguliyetini izleyebilmesi,
44.5.11.3- Yneticinin sekretere, sekreterin yneticiye tek tu ile ulaabilmesi,
44.5.11.4- Yneticinin sekreteri, sekreter megul olsa dahi arayabilmesi,
44.5.11.5- Yneticiye gelen arlarn nce sekretere gelmesi, sekreterin gerektiinde bu ary
transfer edebilmesi, yneticinin ynlendirme zelliini geici olarak iptal edebilmesi,
44.5.12- Santraln saysal aboneleri arasnda paralel abone grubu tanmlanabilecek, bu durumda
gruba bir ar geldiinde, grup yelerinin ilgili tuu ayn anda alacak ve gelen ar, grup ierisindeki
bir abone tarafndan sadece tua basarak yantlanabilir olacaktr.
44.5.13- Saysal setlerin programlanabilir tularna, bakm iletme terminalinden veya abonenin
kendisi tarafndan saysal set ve menleri zerinden abone numaralar tanmlanabilecek ve tulardan
ilgili abonenin meguliyeti takip edilebilecektir. Sz konusu tua basarak dhili abone dorudan
aranabilecek ya da bu aboneye gelen ar alnabilecektir.
121
122
44.7.1.1- Santralle beraber, bu artnamenin kapasite blmnde belirtilen miktarda saysal telefon
seti verilecektir. Teklif edilen saysal setler, santralle ayn marka olacaktr. Telefon santral sisteminin
nihai kapasitesinde abonelerinin tm saysal abone olabilecektir.
44.7.2- Tip-1 saysal telefon seti:
44.7.2.1- Telefon setleri, santrale standart 2 (iki) tel ile balanacak olup, . Telefon, 0,5 mm. kablo
zerinden santral 500 metre uzaklkta alabilir olacak ve daha fazla tel ile balant salayan telefonlar
teklif edilmeyecektir.
44.7.2.2- Telefon cihaz, 2B+D hznda haberleme yapacaktr. Telefona taklabilecek opsiyonel
veri adaptr ile iki tel zerinden ayn anda hem ses hem de veri iletiimi yaplabilecektir. Bu amala,
santral ile abone arasnda ilave kablo ihtiyac olmayacaktr.
44.7.2.3- Setler zerinde, en az 12 adet programlanabilir ve kl tu olacaktr. Sabit fonksiyonlu
tular (ses arttrma/azaltma, hoparlr, hat alma/kapama, bekletme, transfer gibi) sz konusu sayya dhil
olmayacaktr.
44.7.2.4- Setlerde, en az 40 karakterlik LCD ekran olacaktr.
44.7.2.5- Ekran zerinde, arayan dhili abonenin numaras ve ismi, ISDN hatlarndan gelen
arlarda arayann numaras, saat ve tarih grlebilecektir. stendiinde, ar sresi veya cret bilgisi
ekran zerinden grlecektir.
44.7.2.6- Cihazn, ahizesiz grme (hands free) zellii olacaktr. Telefon ahizesi kaldrlmadan
grme yaplabilecektir. Bu esnada kar taraf abonenin sesini, abone de kar tarafn sesini duyacaktr.
44.7.2.7- Telefon ahizesi kaldrlmadan, dorudan dhili ya da harici arama yaplabilecektir.
44.7.2.8- Cihazda sessiz (mute) ilevi bulunacaktr. Grme yaparken, bir tua basarak saysal
abonenin sesinin kar tarafa gitmesi engellenecek, fakat kar tarafn sesi duyulabilecektir. Tekrar sz
konusu tua basldnda, saysal abone ve kar taraf grmesine devam edebilecektir.
44.7.2.9- Saysal telefon seti ok hatl (multi-line) zelliinde olacaktr. Grme yaplrken, gelen
ikinci ar, arayan dhili abonenin numaras ve ismi ekrandan grlebilecektir. kinci ar ikinci hat
tuuna basarak yantlanacak, bu srada ilk ar otomatik olarak beklemeye alnacaktr. Hat says,
istendii takdirde programlama ile arttrlabilecektir.
44.7.2.10- Telefonun alma sesi, alma karakteri ve ahizeye gelen sesin sinyal seviyesi
azaltlabilecek ya da arttrlabilecektir.
44.7.2.11- Saysal set zerinden, sistemin hafzasnda kaytl ve tm dhili abonelerin numarasnn
yer ald rehbere ulalabilecektir. stenen dhili abone, isimle aranabilecek, ayrca, harici numaralarda
rehbere kaydedilerek arama yaplabilecektir. Rehber kapasitesi 1000 adet isim / numara kaydn
tutabilecektir.
44.7.2.12- Abone yerinde olmadnda, kendisine gelen en az 10 arnn saklanabilmesi tercih
edilecektir. Abone yerine gelerek cevapsz ar arama listesine girdiinde, kendisini arayan dhili
123
abonenin numarasn, ismini ya da ISDN hatlardan gelen arlarda arayann numarasn ve arama
yaplan zaman grebilecektir.
44.7.2.13- Saysal set zerinde, mesaj tuu tanmlanabilecektir. Aboneye, dhilden ya da hariten
braklan mesaj olduunda, mesaj tuu yanp snerek aboneyi uyaracaktr. Abone mesaj tuuna basarak,
kendisine braklan mesajlar, ifresini girdikten sonra dinleyebilecektir.
44.7.3- Tip-2 saysal telefon seti:
44.7.3.1- Telefon setleri, santrale standart 2 (iki) tel ile balanacaktr. Telefon, 0,5 mm kablo
zerinden santrale 500 metre uzaklkta alabilecek ve daha fazla tel ile balant salayan telefonlar
teklif edilmeyecektir.
44.7.3.2- Telefon cihaz, 2B+D hznda haberleme yapacaktr.
44.7.3.3- Setler zerinde, en az 6 adet programlanabilir kl tu olacaktr. Sabit fonksiyonlu tular
(ses arttrma/azaltma, hoparlr, hat alma/kapama, bekletme, transfer gibi) sz konusu sayya dhil
olmayacaktr.
44.7.3.4- Setlerde, en az 20 karakterlik LCD ekran olacaktr.
44.7.3.5- Ekran zerinde, arayan dhili abonenin numaras ve ismi, ISDN hatlarndan gelen
arlarda arayann numaras, saat, tarih bilgileri grlecektir. stendiinde, ar sresi veya cret
bilgisi ekran zerinden grlecektir.
44.7.3.6- Cihazda, ahizesiz grme (hands free) zellii olacaktr. Telefon ahizesi kaldrlmadan
grme yaplabilecektir. Bu esnada, kar taraf abonenin sesini, abone de kar tarafn sesini duyacaktr.
44.7.3.7- Telefon ahizesi kaldrlmadan, dorudan dhili ya da harici arama yaplabilecektir.
44.7.3.8- Cihazda sessiz (mute) ilevi bulunacaktr. Grme yaparken, bir tua basarak saysal
abonenin sesinin kar tarafa gitmesi engellenecek, fakat kar tarafn sesi duyulabilecektir. Tekrar sz
konusu tua basldnda, saysal abone ve kar taraf grmesine devam edebilecektir.
44.7.3.9- Saysal telefon seti, ok hatl (multi-line) zelliinde olacaktr. Grme yaplrken,
gelen ikinci ar ekrandan grlebilecektir. Arayan dhili abonenin numaras ve ismi ekrandan
grlebilecek, ikinci ar, ikinci hat tuuna basarak yantlanacak, bu srada, ilk ar otomatik olarak
beklemeye alnacak ve hat says, istendii takdirde programlama ile arttrlabilecektir.
44.7.3.10- Telefonun alma sesi ve ahizeye gelen sesin sinyal seviyesi azaltlabilecek ya da
arttrlabilecektir.
44.7.3.11- Saysal set zerinde, mesaj tuu tanmlanabilecektir. Aboneye, dhilden ya da hariten
braklan mesaj olduunda, mesaj tuu yanp snerek aboneyi uyaracaktr. Abone, mesaj tuuna basarak,
kendisine braklan mesajlar, ifresini girdikten sonra dinleyebilecektir.
124
125
44.10.5- Cihaz DiffServ, ToS, IP Precedence veya IEEE 802.1d QoS standartlarndan en az birini
destekleyecektir.
44.10.6- Cihazn zerinde iki portlu bir ethernet switch bulunacak, masa stne gelen tek IP ucu
ile hem IP telefon hem de bilgisayar balanabilecektir.
44.10.7- Setler zerinde zel artnamesinde verilen adet ve zellikte programlanabilir tu
olacaktr. Tu ilevi, iletim terminalinden veya telefon seti zerinden deitirilebilecektir.
44.10.8- Cihazda ahizesiz grme (hands-free) zellii bulunacaktr.
44.10.9- Telefon ahizesi kaldrlmadan, dorudan dhili veya harici arama yaplabilecektir.
44.10.10- Cihazda mute ilevi bulunacaktr.
44.10.11- IP telefon seti ok hatl (multi-line) zelliinde olacaktr.
44.10.12- Telefonun alma sesi ve ahizeye gelen sinyal seviyesi azaltlabilecek veya
artrlabilecektir.
44.10.13- IP telefon seti zerinde mesaj tanmlanabilecektir.
44.10.14- Saysal ve IP telefonlar, birbirinin arsn tek tu ile toplayabilecek, ef-sekreter
olarak tanmlanabilecektir.
44.11- IP telefon uygulamalar (Internet Protokol)
44.11.1- Santral, IP (Internet Protokol) uygulamalarn tamamen destekleyebilecektir. Santrale
taklacak entegre modller ile sisteme IP telefon setleri balanabilecek ve birden fazla sistem IP
zerinden ebeke yapsnda alabilecektir.
44.11.2- IP uygulamalar, santralle ayn bakm iletim bilgisayarndan ynetilecek ve santralle
ayn marka olacaktr.
44.11.3- IP uygulamalar iin, ethernet anahtar (LAN switch), ynlendirici (router), vs. santral
ierisinde yer alan bir kart ile sisteme balanacaktr.
44.11.4- IP uygulamalar iin, harici bir cihaza gereksinim olmayacak, santralle irtibat iin
herhangi bir abone ya da harici hat gerekmeyecektir.
44.11.5- IP uygulamalarnda, bakm iletme ve uyum kolayl asndan kullanlacak IP telefon
setlerinde sistemin saysal telefonlarnda salanan tm abone ve sistem zelliklerinin (ekran menleri,
kl tulardan meguliyet grme, tua basarak ar toplama vb.)istenmesi halinde bunlar, santralle
ayn marka ve saysal setlerden ayr bir cihaz olacaktr.
44.11.6- IP telefon uygulamalarnda ses, veri paketleri haline dntrlecektir. IP telefon
(internet protokoln destekleyen telefon makinas), internet gibi paket tabanl alar zerinden bilgi
konferansn yapmak iin gerekli protokolleri ieren standartlara (H.323) uygun olacaktr.
126
44.11.7- IP Trunk uygulamalarnda, IP Trunk yapan kartlar kendi aralarnda srekli olarak
haberleerek data ebekesindeki gecikmeyi (Delay), gecikmedeki deiimi (Jitter) ve paket kayplarn
(Pocket loss) hesaplayacaklardr. Gecikme, gecikmedeki deiim ya da paket kayplar belirlenen
deerlerin zerine kmas durumda, sistem LCR/ARS tablosuna bakarak yeni kurulacak arlar
otomatik olarak alternatif ebeke zerinden ynlendirecektir.
44.11.8- Sistem, G.711 ve G.729 a/b ses sktrma kodeklerini desteklemelidir.
44.11.9- Genileme kabiliyeti istenen sistemlerde, yeni donanm ana sistemi destekleyen modller
halinde olmaldr.
44.11.10- stenilmesi durumda IP raf zerine ilemci kart ve harddisk (yedekli) veya flash disk
taklabilmelidir. Bu kart merkez sistemde bulunan kart ile ayn olmal, IP ebekede ya da IP trunk
kartnda bir arza olumas durumunda devreye girerek ses haberlemesinin devamn salamaldr. Buna
ek olarak merkezdeki ilemci kartnda bir arza olumas durumunda dahi IP raftaki kart tm sistemin
call control ilemlerini yapabilmelidir.
44.11.11- IP abone kartlar N:1 yedekli alabilmelidir. Kart arzas durumunda yedek kart
devreye girerek ses trafiinin devamn salamaldr.
44.11.12- Sistemde, IP telefonlarn dnda CTI uygulamalar ieren soft-phone lar
kullanlabilmelidir. Bu sayede aboneler PC lerine bir yazlm ykleyerek ve ek bir ahize veya kulaklk
takarak telefonlaabilmelidir. IP telefonlar ya da yazlm versiyonu kullanclar saysal set aboneleri ile
ayn numaralandrma plan ierisinde olmal, numara uzunluu ve karakterinde herhangi bir fark
olmamaldr.
44.11.13- IP telefon ve soft-phone larda saysal setlerdeki tm zelliklerin bulunmasnn
istenmesi halinde bunlar santralle ayn marka olacaktr. zellik belirtilmeyen durumlarda ayn marka
art yoktur.
44.12- Robot operatr ve mesaj kayt (sesli posta) sistemi
44.12.1- Santral, servis salayc irket hatlarna otomatik olarak cevap veren ve numaras DTMF
olarak tulanan, dhili aboneye operatr aracl olmakszn aktarma yapabilen, dhili ve harici
aramalarda abone megul ya da yerinde olmadnda aboneye ait mesajlar kayt yaplabilen robot
operatr ve mesaj kayt sistemini ierecektir.
44.12.2- Robot operatr ve mesaj kayt (sesli posta) sistemi santraldeki her 24 analog harici hat
iin 4 kanal kapasitesinde olacaktr. (rnek; sistem 16 analog harici hatl olarak istenirse 4 kanall,
sistem, 28 analog harici hatl olarak isteniyor ise 8 kanall, robot operatr ve mesaj kayt sistemi)
44.12.3- Sistem, en az 2 dilde (Trke ve ngilizce) hizmet verebilecektir.
44.12.4- Mesaj kayt sresi en az 10 saat olacaktr.
44.12.5- Kiisel bilgilerin gvenlii iin, sistem ifre korumal olacak ve aboneler ifresini
girdikten sonra mesajlarn dinleyebilecektir.
44.12.6- Sistemde mesaj kayt zellii ve yetki verilmi abonelerin posta kutusu olacaktr.
127
44.12.7- Santralde aboneye gelen arlar belirli bir sre iinde yantlanmazsa, otomatik olarak
posta kutusuna ynlenecektir.
44.12.8- Abone isterse, telefonuna gelen arlar dorudan posta kutusuna ynlendirebilecektir.
44.12.9- Aboneler, birbirlerine sesli mesaj gnderebilecek ve mesaj kutularndaki mesaj baka bir
aboneye ynlendirebilecektir.
44.12.10- Saysal setlerle kullanmda, sz konusu setlere mesaj tuu tanmlanabilecek ve mesaj
brakldnda bu mesaj tuu snerek aboneyi uyaracaktr. Abone, mesaj tuuna basmak suretiyle robot
operatr ve mesaj kayt sistemine ulaabilecektir. Analog setlerde ise, belirli aralklarla ksa ziller
gndererek, farkl evir sesi vererek veya sesli olarak (Trke) uyarmak suretiyle abonenin bekleyen
mesaj olduu bildirilecektir.
44.12.11- Sesli posta kutusuna eriildiinde, sistem, aboneye sesli olarak yapabileceklerini
menler halinde okuyacak ve ilgili fonksiyonun seilmesiyle, abone ilemlerini yapacaktr.
44.12.12- Abone, sesli posta kutusunda kendi karlama mesajn kaydedebilecektir.
44.12.13- Santrallerde birden fazla karlama mesaj seimi olacak, abone yerinden ayrlrken;
istedii karlama mesajn aktif edebilecektir. Aboneye, normal zamanlarda, izinde ve grevli iken,
kullanabilecei ayn posta kutusuna ait farkl karlama mesajlar sistemde bulunacak, karlama mesaj,
abone telefonundan kaydedilebilecek ve istenildii zaman deitirilebilecektir.
44.12.14- Santrallerde teklif edilen robot operatr ve mesaj kayt sistemi, donanm ve yazlm
ilavesi ile birleik mesaj sistemi (unified messaging) zellii kazanabilecek ve bu sayede ses ve faks
mesajlarna, e-mail program zerinden eriilecektir.
44.13- cretlendirme ve faturalandrma sistemi
44.13.1- cretlendirme ve faturalandrma ilemleri iin gerekli, donanm ve yazlm olacaktr.
44.13.2- Geniletilmesi istenen santrallerde, cretlendirme sistemi de genileme kapasitesi kadar
olacaktr.
44.13.3- ar faturalama (cretlendirme) yazlm, iverence belirlenen lisansl iletme sistemine
uygun olacaktr. Web zerinden istatiksel ve grafiksel bilgi alnabilecektir.
44.13.4- Sistemde bulunan eski kaytlar arivlenebilecektir.
44.13.5- Abone numaras, aranan numara, grme tipi (dhili-harici), grme balang ve biti
zamanlar, grme sresi, tarih, saat bilgileri uygun saklama alanna kaydedilecek ve rapor halinde
alnabilecektir. Ayrca santral grme bilgileri data ebekesi zerinden gnderilebilecek ve bu bilgiler
yerel alan a (LAN) zerindeki bir PC den de alnabilecektir.
44.13.6- cretlendirme ve faturalandrma sistemi, analog ya da saysal harici hatlardan yaplan
grmeleri, abone baznda cretlendirecek ve analog harici hatlarn yars kadar 12 kHz kontr
alglama devresi bulunacaktr.
128
129
44.16.4 Kapasite artrm istenen santrallerde, Ana Datm atsnn santral taraf, santraln tevsii
kapasitesinde ve ebeke taraf ise santral tevsi kapasitesinin %50 fazlasnda kesmeli tip regletler ihtiva
edecektir.
44.16.5- Analog servis salayc irket hatlar parafudur ile koruma altna alnm olacaktr.
44.17- Montaj ve eitim
44.17.1- Santraln montaj mahalline sevkiyat, montaj ve teslimi cretsiz olarak firma tarafndan
yaplacaktr. Santral, sevkiyat esnasnda hasar grmesini nleyecek ekilde ambalajlanacak, sevk ve
montaj srasnda doabilecek hasarlardan ve bunlarn giderilmesinden yklenici sorumlu olacaktr.
44.17.2- Satn alnacak telefon santralnn ve ana datm atsnn montaj sresi teklifte
belirtilecektir.
44.17.3- Telefon santralnn montaj srasnda; abone aktarmlarnda, haberleme kesintisi
minimum olacaktr.
44.17.4- Sistemin iletilmesinde alacak 1 (bir) kiiye, hardware, software, arza bulma, bakm,
operatr cihaznn kullanlmas, yetkilendirme ve santral zelliklerinin kullanlmasna ynelik sistem
zerinde ve montaj mahallinde eitim verilecektir.
44.17.5- Operatrlere, montaj esnasnda 2 gn sreli olarak kullanma eitimi verilecektir.
44.18- Teknik servis ve garanti
44.18.1- Yklenici tarafndan santralin muayene ve kabul ilemlerinin tamamland tarihten
itibaren, imalat ve montaj hatalarna kar en az 2 (iki) yl garanti taahhdnde bulunulacak, bu sre
iinde meydana gelebilecek arza ve ortaya kabilecek fabrikasyon hatalarna kar, kendilerine tebli
edilmesini mteakip en ge 12 (oniki) saat iinde mdahale ve 2 (iki) gn iinde cretsiz tamir edilecek,
tamir edilemeyen cihaz, ilevsel olarak edeeri ile bedelsiz deitirilecektir.
44.18.2- Satclar, kurulum sresinden itibaren en az 10 (on) yl boyunca, creti karlnda yedek
para, aksesuar ve sarf malzemesi temin etmeyi, santral bakm ve onarm yapmay ve yaptrmay
taahht edeceklerdir. Yklenici ile istenildii takdirde yaplacak bir bakm-onarm szlemesi gereince,
belirli zaman aralklaryla servis hizmetlerinin yerine getirilmesi istenebilecektir.
44.19- Tekliflerle birlikte istenen dokmanlar
44.19.1- Teklif edilen santrale ait teknik artnamede, tm zellik ve nitelikleri belirlenen santrale
ait orijinal dokmanlardan veya suretlerinden bir takm istekli tarafndan verilecektir.
44.19.2- Tekliflerin verilmesi ve deerlendirilmesi srasnda, demonstrasyon yaplmas
istenebilecektir.
44.19.3- Teklif edilen santral ithal ise, firmann retici firmadan ya da retici firmann yetkili
kld distribtrden ald yetki belgeleri verilecektir.
130
44.19.4- Santral iin teknik servis verebilecek yeterli alt yapya (teknik personel ve servis nitesi)
sahip olduu, retici firma tarafndan belgelenen sertifikalar sunulacaktr.
44.19.5- Santraln, yurtii ve yurtd referans listesi verilecektir. (Referans listesinde bulunan
santraller, istenen santralle ayn zellikte olacaktr.)
44.20- Kontrol ve muayene
44.20.1- Santraln yedek para ve aksesuarlarnn, dzenek ve tertibatnn ve santral oluturan her
trl donanm malzemelerinin montaj ve dzenlenmesi ile firmann yetkili elemanlar tarafndan test
prosedrne ve kullanm amacna uygun olarak altrlmalarndan sonra, oluturulacak komisyon
tarafndan, teknik artnameye gre kontrol ve muayeneleri yaplacak, ayrca, imalat ve malzeme
hatalarndan yoksun olmas, krk-atlak-deforme olmam halde bulunmas, fiziksel olarak kontrol
edilecektir.
44.20.2- Kontrol ve muayenede, santraln en yeni retim teknolojisine gre boyutlandrlm
olmas aranacaktr. Santral oluturacak paralardan herhangi birinin kullanlm olduu kanaatinin
olumas halinde, cihaz reddedilecektir.
44.20.3- Santraln montaj, test, kontrol ve muayenelerinde gerekli tm ara-gere, sarf malzemesi
giderleri ile kullanlacak personel, yklenici tarafndan cretsiz karlanacaktr.
44.20.4- Kontrol ve muayene esnasnda, montaj ve imalat hatalar sebebiyle, meydana gelebilecek
kaza ve hasarlardan yklenici sorumlu olacaktr. Eksik ve hatal sevk edildii tespit edilen cihaz,
tehizat, yedek para ve sarf malzemeleri, yklenici tarafndan gerek malzemesi ile ek bir cret talep
edilmeksizin deitirilecektir.
44.20.5- Herhangi bir uyumsuzluk durumunda yklenici, uyumsuzluu dzeltmek zorunda olacak
ve dzeltilmesi imkansz ise, santral reddedilecektir.
44.20.6- Yklenici yetkilileri, muayene srasnda hazr bulunmadklar takdirde, muayenenin
yapl tarzna ve sonucuna itiraz edemeyeceklerdir.
44.21- Sistem kapasitesi
44.21.1- Telefon santralinin kapasitesi zel artnamesinde aadaki ekilde belirtilmi olacaktr.
Analog d ebeke hatt
Saysal PRA d ebeke hatt
Saysal BRA d ebeke hatt
adet
adet 2 Mbit/sn.
adet
adet 2 Mbit/sn.
adet
adet
adet
adet
adet
131
........ adet
........ adet
........ adet
44.21.2- DECT sistemi (kablosuz telefon sistemi) Miktarlar zel artnamede bildirilecektir.
Dhili tip baz istasyonu
Harici tip baz istasyonu
DECT telefon seti
........ adet
........ adet
........ adet
........ adet
........ adet
132
Alclar; Blm 2: R ve TTE Direktifinin Madde 3.2'sine Gre Temel artlar Kapsayan
Uyumlatrlm EN Standart
TS EN 300698-3 V1.1.1 Elektromanyetik Uyumluluk ve Radyospektrum Konular (ERM); VHF
Bandlarnda alan Seyyar Deniz Hizmeti in Sularda Kullanlan Radyotelefon Vericileri ve
Alclar; Blm 3: R ve TTE Direktifinin Madde 3.3 (e)'sine Gre Temel artlar Kapsayan
Uyumlatrlm EN Standart
TS EN 300210-4 V 1.2.3 Tmleik servis saysal a (ISDN) Kablosuz telefon tamamlayc servis
- Saysal abone sinyalleme sistemi No: 1:(DSS1) protokol - Blm 4: Ayrlm test (ATS) birimi ve
ksmi protokol uygulamas test iin fazla bilgi a iin (PIXIT) proforma artname
TS 12739 Yetkili Servisler-Kablolu, Kablosuz, Dect Telefonlar ve Telefon Santralleri inKurallar
TS EN 301489-10 V1.3.1 Elektromanyetik uyumluluk ve radyo spektrum konular (ERM);
Radyo cihaz ve hizmetleri iin elektromanyetik uyumluluk (EMC) standart - Blm 10: Birinci (CT1
ve CT1+) ve ikinci nesil kablosuz telefon (CT2) cihaz iin zel artlar
TS EN 50360 nsanlarn Maruz Kald Elektromanyetik Alanlara (300 MHz-3 GHz) likin
Temel Snrlamalar le Seyyar Telefonlarn Uygunluunu Gsteren rn Standart
133
BENC BLM
ASANSRLER
45- Asansr Tesisat
45.1-Kapsam
45.1.2- Bu artname, yeni ina edilecek konut, iyeri, otel, salk tesisleri, hkmet konaklar gibi
benzeri binalar ile mimari ve statik artlarn elverdii mevcut binalarda tesis edilecek elektrikle alan
mekanik tahrikli (hidrolik ve tahrik kasnakl) asansrlerin her nevi iilik, malzeme temini ve deneme
ilerinin yaplmasn kapsar.
45.2- Asansr snflar:
45.2.1- Snf I: nsan tamak amacyla tasarmlanm asansrler.
45.2.2- Snf II: Esas olarak insan tamak iin tasarmlanan, ancak gerektiinde yk de tanabilen
asansrler.
Not: Bu asansrler, Snf I, Snf III ve Snf VI asansrlerinden esas olarak kabin i donanm
bakmndan farkldr.
45.2.3- Snf III: Hastaneler ve bakm evleri dhil salk-bakm amalar iin tasarmlanm
asansrler.
45.2.4- Snf IV: Esas olarak yklerin, genellikle ahslar refakatinde tanmas iin tasarmlanm
asansrler.
45.2.5- Snf V: Yapm ekli itibariyle, iine insanlarn giremeyecei servis asansrleridir.
45.2.6- Snf VI : zellikle youn trafii olan binalar iin tasarmlanm asansrler, rnein hzlar
2,5 m/s ve daha fazla olan asansrler.
45.3- Genel kurallar
45.3.1- Tarifler
45.3.1.1- Yklenici: Baknz Madde 4-9
45.3.1.2- Asansr firmas: Ykleniciye kar sorumlu olan ve binann szleme kapsamnda
yalnzca asansr tesisini temin ve monte eden kii veya kurulutur.
Not: Binada yalnzca asansr tesis edilecek veya kapsaml asansr tamiri yaplacak ise yklenici
ve asansr firmas ayn kii veya kurulutur.
45.3.2- Asansr tesisatnn yapmnda, kabin anma ykleri, tanan insan saylar, kabin anma
hzlar, kabin alanlar ve asansr boluklarna ait ller mecburi standart olarak yrrlkte bulunan TS
8237 ISO 4190-1, TS 8238 ISO 4190-2, TS 8239, TS 10922, EN 81-1, TS EN 81-2, TS EN 81-3
standartlar uygun olacak ve 95/16/AT Asansr Ynetmeliine uygun monte edilecektir.
134
135
45.3.13- Konut d binalara yaplacak asansrlerin adet, kapasite, hz vb. seimleri, mimari proje
ve etd safhasnda trafik analiz hesaplar yaplarak belirlenecektir.
45.3.14- Kamu binalarnda, (konutlar dnda) seilecek olan asansrlerin tama kapasitesi en az
630 kg ve en az bir asansorn kap genilii, engellilerin kullanm iin minimum 900 mm olacaktr
45.3.15- Tesis edilecek olan her asansre, CE iareti ilitirilecek olup, retici tarafndan AT
uygunluk belgesi dzenlenecektir.
45.3.16- Yeni yaplacak olan salk tesislerinde, seilecek olan snf III asansrlerinin tama
kapasitesi en az 1275 kg olacaktr. Yatak kapasitesi 200'den fazla olan salk tesislerindeki snf III
asansrlerden en az bir adedi TS 8237 ISO 4190-1 de belirtildii gibi, zellikle hasta yataklarndaki
hastalarn tbbi yardm cihazlar ile birlikte tanmas iin, 2500 kg tama kapasiteli olarak yaplacaktr.
45.3.17- Garanti sresi 2 yl olup asansrn geici kabulu ile birlikte balar. Bu srenin
balangcndan itibaren 12 aylk sre ile asansr firmas periyodik aylk bakm ve kontrollerini yapmak
zorundadr. Szleme gerei asansr firmas bu sre iinde yapaca bakm bedelini ana szleme
bedeline eklemitir. Dolays ile bakm iin bu dnemde ayrca bir cret talep etmeyecektir.
Yukarda bildirilen 12 aylk sre sonundan garanti sresi bitimine kadar geen sre iinde asansr
tesisinin bakm asansr monte eden firma tarafndan bedeli mukabili yaplacaktr.
Bakm creti,
asansr kapasitesi, hz, kap adedi, seyir mesafesi gibi byklkler baz alnarak, benzer tesislere ayr
firmann verdii bakm cretlerine ve asansr meslek kurulularnn ilan ettii bakm cretleri dikkate
alnarak tesbit olunacaktr.
Garanti sresi iinde, garanti kapsamna girmesi nedeni ile deitirilen paralar iin, asansr
firmas hibir bedel talep etmeyecektir. Garanti sresi bitiminden sonra en az on yl mddetle sistemde
kullanlacak olan yedek paralar asansr firmas creti karlnda temin etmekle ykmldr.
Garanti sresi sonrasnda ilgili kullanc, usulne uygun ekilde asansrler iin periyodik bakm
szlemesi yapacaktr.
45.3.18- Asansr firmas, kurmu olduu sistemin montaj projelerini, elektrik emalarn ve
iletme bakm talimatlarn ( asansr teknik dosyas) iverene verecektir.
verenin istemesi halinde, iverenin asansr ile ilgili teknik elemann, gerek montaj srasnda
gerekse, montaj sonrasnda cretsiz olarak eitecek ve gerekli seminerleri verecektir.
45.3.19- Salk tesislerine yaplacak olan snf III asansrlerinde, durak says ne olursa olsun
mutlaka; katta duru hassasiyeti 5 mm; kalk, duru ve dolays ile tm seyrin darbesizliini
salayacak tahrik ekli ve katta duru hassasiyetinin dzeltilmesi iin kat seviyeleme tertibat (Releveling) bulunacaktr.
45.3.20- Kamu hizmet binalarnda 3 durak dhil olmak zere daha fazla durak sayl asansrlerde
toplamal kumanda donanm kullanlacaktr. Ayn holde ve ayn katlara hizmet veren asansrler grup
kumandal olacaktr. Ancak, lojman vb. binalarda tercihen 5 duraktan fazla durak sayl asansrlerde
toplamal kumanda donanm kullanlacaktr.
45.3.21- Otomatik generatr bulunmayan kamu binalarna tesis edilecek olan asansrlerde
mutlaka acil kurtarma tertibat (enerji kesilmesinde asansr kabinini otomatik olarak en yakn kata
getiren ve kaplar otomatik olarak aan tahliye sistemi) bulunacaktr. Bunun dndaki kamu binalarnda
136
tesisin nem ve zelliine gre, gerekesi belirtilmek art ile otomatik jeneratr bulunsa bile acil
kurtarma sistemi tesis edilebilir.
45.3.22- Snf IV ve Snf V hari, tm asansrlerde en az 24 ayr noktadan etkili n perdesi (boy
fotosel tertibat) kullanlacaktr.
45.3.23.1- 1. ve 2. deprem blgelerinde yaplacak olan asansrlerde bina deprem sensrnn
devreye girmesi halinde, asansrde bulunacak deprem kumanda sistemine gelecek sinyal sayesinde,
asansr otomatik olarak gittii yndeki durabilecei en yakn katta duracak ve kaplarn aarak
kullanm d olacaktr. Duraan halde bekleyen asansrler de kullanm d olacaktr. Asansrlerin
tekrar devreye girmesi iin yetkilinin kontroll mdahalesi gerekecektir.
Binada deprem sensrnn olmad zel artnamade belirtilmi ise, bu sensr temin ve tesis
etmek asansr firmasna aittir.
45.3.23.2- 1. ve 2. deprem blgelerinde, deprem esnasnda kar arln klavuz raylardan
kmas halinde kabinle arpmasn nlemek iin, aralarndaki dey mesafe 1500 mmyi gemeyen
kar arlk ray konsollar ve iki konsol arasnda kar arl dtan evreleyen balar kullanlacak
veya benzeri gerekli tedbirler alnacaktr.
45.3.24- Yangn uyar sistemi bulunan kamu binalarna tesis edilecek olan asansrlerde, yangn
ihbar halinde belirlenen tahliye katna dn sistemi bulunacaktr. Asansr otomatik olarak ana duraa
doru hareketlenecek ve bu esnada arlar dikkate almayacaktr. Asansr kumanda tablosuna kadar
getirilecek olan yangn uyar sistemi tesisat, yangn uyar sistemini gerekletirecek olan firma
tarafndan yaplacaktr.
45.3.25- Mutfak, amarhane ve zel teknik artnamede belirtilen meknlarda kullanlacak olan
snf V asansrlerinin kap ve kabinleri, sterilizasyon iin satine paslanmaz elik olarak yaplacaktr.
45.3.26- Yaplacak olan asansrler, "Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik"
hkmlerine uygun olacaktr.
45.4- Asansr boluu (kuyu-kuyu alt ve st boluu)
45.4.1- Asansr kuyusu ve duvarlar, kuyu dibi ve kuyu tavan TS 10922 EN 81-1 ve TS EN 81-2
standartnda belirtilen ilgili hkmlere uygun olacaktr.
45.4.2- Asansr kuyusu, tercihen perde betondan yaplm olacaktr. Toz olumamas iin, perde
beton plastik boya ile boyanacaktr.
45.4.3- Asansr kuyusunun tula duvar vb. malzemeden yaplm olmas halinde asansr raylar
kesinlikle tula duvarlara tespit edilmeyecektir. Bu durumda asansr raylarnn arkasna yeterli
mukavemette elik profil veya putreller konulacak ve raylar bu elik profil veya putrellere
balanacaktr. Bu putreller veya profiller mukavemet hesab yaplarak yklenici tarafndan temin ve
tesis edilecektir.
45.4.4- Bir kuyuda birden fazla asansr bulunmas halinde, TS 10922 EN 81-1 ve TS EN 81-2
standartnda belirtilen hkmlere uygun olarak, blmeler yklenici tarafndan imal edilmi olacaktr.
45.4.5- Asansr kuyusunun kalc olarak aydnlatlmas TS 10922 EN 81-1 ve TS EN 81-2
standartnda belirtilen artlara uygun olarak yklenici tarafndan imal edilmi olacaktr.
137
138
139
45.14.1- Kabin ii, kabin st, kat kaplar, kuyu, makine ve makara daireleri vb. yerlere TS 10922
EN 81-1 ve TS EN 81-2 standartlarnda belirtilen artlara gre etiketleme yaplacak olup, ilgili levhalar
ile bakm ve iletme talimatnameleri asansr firmas tarafndan temin edilerek taklacaktr.
45.15- Son kontrol, deneyler ve tutulacak kaytlar
45.15.1- Tesis edilecek olan asansrlerin iletmeye almadan nce ve asansr firmas tarafndan
yaplacak son kontrollar, deneyler ve bunlarn kaytlar, TS 10922 EN 81-1 ve TS EN 81-2
standartlarnda belirtilen artlara uygun olacaktr. Bu dkmanlar asansr teknik dosyasnda
bulunacaktr.
45.16- Asansr planlar ve hesaplar
45.16.1- Tm plan, ema ve hesaplar, 10922 TS EN 81-1 ve TS EN 81-2 standartlarna uygun
olarak yaplacak, asansr firmas, firma seim ileminin yaplmasn mteakip ie balamadan nce
aadaki evrak tasdike verecektir:
45.16.1.1- Asansr kuyularnn enine ve boyuna dey kesitleri (lek 1/100-1/50),
45.16.1.2- Makine dairesi ve varsa makara dairesi plan ve kesitleri. (lek: 1/10-1/25),
45.16.1.3- Kuyu ve kabin yatay kesiti (lek: 1/10),
45.16.1.4- Kat kaplarnn nden grn (lek: 1/10),
45.16.1.5- Raylarn, halatlarn, kasnaklarn ve tayclarn mukavemet hesaplar,
45.16.1.6- Asansr tesisatnn balant emas.,
45.16.1.7- Asansr tahrik makinasnn bulunduu zemine ve kuyu dibine gelen yk
45.16.1.8- Kuyu dibi yerleim plan,
45.16.1.9- Kuyu emniyet boluklar,
45.17- Asansr tesisatnn kabul
45.17.1- Kabulde asansr tesisatnn btn ksmlarnn artnameye, tasdikli plan, hesap ve
resimlere gre yaplm olup olmad kontrol edilecektir.
45.17.2- Btn gvenlik sistemleri, kap kilitleri, msaade edilen maksimum ykleme ile gvenlik
tertibatnn almas, snr alterleri ile fren sisteminin almas zellikle test edilecektir.
45.17.3- Asansre ait elektrik tesisatnn yaltm direnci, makine ve kat kaplarnn topraklanmas
ve bu artnamede bahsedilmeyen hususlarn tesis ve kontrolu, Elektrik Tesisler Ynetmelii, Elektrik
Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii ve yrrlkteki TSE standartlarna uygun olarak yaplacaktr.
45.18 lgili Standartlar:
TS 1812 Asansrlerin Hesap, Tasarm ve Yapm Kurallar (Elektrikle alan nsan ve Yk
Asansrleri in) EN: 81-1 Asansrler yapm ve montaj iin Gvenlik kurallar-Blm1.
140
141
142
ALTINCI BLM
YEDEK G KAYNAKLARI
46- Dizel Elektrojen Grubu
46.1- Kapsam
Bu blm, yapnn tasdikli projesinde belirlenen deiken ykler altnda srekli g (prime g)
kapasiteli, dizel motorlu; buna akuple 400/230 volt, 50 Hzlik, kendinden uyar sistemli ve otomatik
gerilim reglatrl alternatr ve donanm ile kumanda panosu, otomatik transfer sistemi, soutma
sistemi, hava giri ve k sistemleri ile otomatik devreye girme tertibatl jeneratr grubunun (g
birimi KVA), komple kullanma hazr durumda tesis edilmesi iin gerekli tm malzeme, iilik, tesis,
tehizat, iyerine nakli, montaj ve iler halde temin edilmesi ve bu artnamede belirtilen gerekli dier
aksesuarlar kapsar.
46.2- Standartlar
46.2.1- Tesis edilecek elektrojen gruplar ve bunlar meydana getiren unsurlar, gerek btnsel
(komple set olarak), gerekse unsurlar olarak TSE, TS ISO veya EN, HD, IEC uluslararas standartlarna
gre imal edilmi olacaktr.
46.3- Boyutlarn kontrolu
46.3.1- Yklenici, jeneratrn monte edilecei mahallin tam ve doru boyutlarda
projelendirilmesinden sorumlu olacaktr. Yklenici, herhangi bir ii yapmadan nce tespit ettii ihtilafl
durumlar varsa nceden iverene bilgi verecek, tm yapsal deiiklikler iin, ie balamadan nce
iverenin onayn alacaktr.
46.3.2- Montaj yaplacak tm cihaz ve malzemeler son 2 yln retimi, yeni ve kullanlmam
olacaktr.
46.3.3- Kumanda panosu, alternatr zerine montajl olmayacak, ase zerinde veya yer tipi
olacaktr. Bu pano ile elektrojen grubu arasnda ekilecek kumanda kablolar iki tarafl konnektrl
olacak, enerji kablolar ise, pabulu olarak irtibatlandrlacaktr. Sz konusu kablolar, TSE damgasna
sahip olacaktr. Sinyalizasyon kablosu ok damarl ve fleksbil olacaktr.
46.3.4- l ve bakm elemannn elle eriebilecei her yer gerilim kaaklarna kar topraklanm
olacak ve hayati tehlike arz eden gerilimler iin resim, iaret ve yazlarla uyar ihbarlar bulunacaktr.
46.3.5- Bu artname ile ayn anda tedarik edilen birden fazla Dizel elektrojen grubu marka, model
ve tip olarak birbirinin ayns olacaktr.
46.3.6- Motor ve generatrn akuplaj fabrikada yaplm olacaktr. Tama maksatlar ile
paralanan makinalarda, yerine montajdan sonra yaplan akuplajn doruluu zel olarak kontrol
edilmelidir.
46.3.7- zel teknik artnamesinde paralel alma istenmesi halinde, kusursuz bir paralel alma
salanacaktr. Paralel alma esnasnda ve sabit yklerde, l aletleri ibrelerinde, fiziksel titreim
meydana gelmeyecektir. Ykn jeneratr gleri ile orantl datlmas iin makinalarn dnme says
143
144
46.5.9- Hava filtresi deitirilebilir ve dizel motor imalats firmann uygun grd kat
elemanl tip eklinde olacaktr.
46.5.10- Yakt sistemi direkt enjeksiyonlu olacaktr.
46.5.11- Motor, kesikli ve srekli g iin ISO 3046 standartna gre seilmi olacaktr.
46.5.12- Kontrol panosunda motor ya basn ve su scaklk gstergeleri bulunacaktr.
46.5.13- Dizel motorda yalama ya ve soutma suyu pompalar mevcut olacak, ya filtresi
eleman, mazot filtresi eleman ve hava filtresi elemanlar deiebilir tip olacaktr.
46.5.14- Yakt deposu, standart olarak 8 saat almaya yeterli olacak, depo zerinde gsterge,
dolum ve boaltma vanas mevcut olacaktr. in zelliine gre gerek duyulduunda, zel teknik
artnamede belirtilmek suretiyle iveren, ikinci bir yakt deposu isteyebilecektir.
46.5.15- Egzos susturucusu ve esnek egzos balants grupla birlikte verilecektir.
46.5.16- Motorun almas iin gerekli donanm dizel motoru ile birlikte verilecektir.
46.5.17- Dizel motorla birlikte verilecek arj dinamosunun DA k gerilimi, mar motoru
besleme gerilimine eit olacaktr. arj dinamosunun ular elektronik kumanda panosuna kadar
gtrlerek, arj redresr k ularnn da bulunduu bir klemenste son bulacaktr. Akmlatrlerin
beslemesi, redresr veya arj dinamosundan otomatik olarak yaplacaktr.
46.5.18- Teklif edilen dizel motorlar, en az 1 yl sre ile elektrojen gruplar zerinde denenmi
olacak ve bu husus belgelenecektir.
46.5.19- Sistemi beslemek iin, uygun say ve kapasitede, az bakml veya bakmsz tip ak,
balant kablolar ile birlikte verilecektir.
46.5.20- Otomatik devreye girme tertibatl elektrojen grubu besleyecei tesisin zelliklerinin
belirledii sre iinde devreye girecektir. Ancak bu sre ilk yol vermede 15 syi geemez.
46.5.21- Kontrol panosunda, ar su scaklnda ve dk ya basncnda devreye giren, kl
alarm ve otomatik durdurma sistemi mevcut olacaktr.
46.6- Motorun srekli net faydal gc
46.6.1- Motorun srekli net faydal gc; motorun almas iin gerekli ateleme tertibat, mazot
pompas, soutma suyu pompas, vantilatr v.s gibi yardmc techizat iin sarfedilen g karldktan
sonra, motorun verdii net gtr.
46.6.2- Net faydal gce dhil olmayan devrelere ait g, teklif ekinde ayrca belirtilecektir.
46.7- Motorun yakt tketimi
46.7.1- Motorun yakt tketimi, 1/4, 1/2, 3/4, ve 4/4 yklerde g/kWh cinsinden belirtilecek, yakt
tketimi ayn g iin daha dk olan motorlar tercih edilecektir.
145
46.7.2- malat firma tarafndan, tam ykteki yakt tketiminin +%5 tolerans ile salanaca
taahht edilecek, taahht edilen deerler almayacaktr.
46.7.3- Motor nominal devir ve srekli net faydal tam gle alrken yalama ya tketimi,
yakt tketimini %0,5ini amayacaktr. Teklifte, yalama sistemi hakknda da bilgi verilecektir.
46.8- Reglasyon
46.8.1- Motorun dnme says reglatr, alternatr motora akuple edilmi durumda iken,
motorun tek admda alabilecei ykn ani olarak deimesi halinde devir says;
Geici olarak % 10
Kalc olarak % 2'yi gemeyecektir.
46.8.2- Normal alma scaklnda olan motorun, deimeyen ykte veya bota almas halinde
devir says deiimi %0,5i amayacaktr.
46.8.3- Bu artnamede kesin olarak belirtilmedii takdirde, dizel elektrojen gruplar paralel
almayacaktr. Grubun paralel almasnn istenmesi halinde, motor dnme says reglatr
elektronik tip olacaktr.
46.9- Alternatrn teknik zellikleri
46.9.1- Alternatr k gerilimi 400/231 volt, frekans 50Hz, g faktr 0,80-1,00 arasnda, bota
almada gerilim harmonii TDH %3den kk olacaktr.
46.9.2- Aksi belirtilmedike alternatr evre artlar bakmndan -10C ila +40C scaklkta, bal
nem %85, alma ykseklii 0-1000 m. ortamnda tam ykte almaya elverili olacaktr.
46.9.3- Alternatr gerilimi, aadaki artlarda kalc olarak nominal gerilimin, (+/-) %1inden
fazla deimeyecektir. Gerilim toparlanma zaman TS ISO 8528-3 madde 8.9 ve madde 13.5e gre 1,5
sden kk olacaktr. Yk artma ve azalma durumlarnda geici gerilim sapmas madde 13.3 ve 13.4e
gre %18i amamaldr.
46.9.3.1- Ykn ilk admda sfrdan yzde yze kmas,
46.9.3.2- G faktrnn 0,80'den 1'e, 1'den 0,80'e deiimi,
46.9.3.3- Scakln -10 C ile +40' C arasnda deiimi,
46.9.3.4- Motor hz deiiminin nominal hza orannn %5 olmas,
46.9.4- Alternatrde, dengesiz yk oran % 30 seviyesine ktnda, k gerilimi ve hz
reglasyonunda bozulma olmayacaktr.
46.9.5- Alternatrler, srekli gcne gre 12 saat arayla bir saat sre ile %10 ar ykle
yklendiinde, hibir ekilde elektriksel ve mekaniksel bozulma meydana gelmeyecektir.
46.9.6- Fazlarn ksa devre olmas halinde ksa devre akm, minimum 500 milisaniye sre ile
nominal akmn en fazla 3 kat olacak fakat, sarglarda ve dier devre elemanlarnda (kumanda panosu
dhil) herhangi bir hasar veya kavrulma meydana gelmeyecektir.
146
46.9.7- Dizel motorunda istenmeyen hzn, nominal hzn %50 fazlasna ulamas halinde,
alternatr sarglarnda ve rulmannda kayma veya mekaniki herhangi bir hasar meydana gelmeyecektir.
46.9.8- Alternatrn verimi, teklifte Cos =1-0,80 iin 4/4, 3/4 ve 2/4 yklerde ayr ayr
belirtilecektir.
46.9.9- Alternatrn gerilimi, cihaza monte edilmi bir potansiyometre veya (pulse) darbe butonu
ile %5 snrlar iinde elle ayarlanabilecektir.
46.9.10- Alternatr frasz tip olacaktr. ,
46.9.11- Alternatr TS EN 60034-1 ,TS ISO 8528 standartlarna gre retilmi frasz tip
uyarma makinasna sahip olacak, elektronik gerilim regltr 50 C ortam scaklnda alabilme
yeteneinde olacaktr.
46.9.12- Alternatr IP23 koruma snfnda olacaktr.
46.9.13- Dizel elektrojen gruplar retici firmann ISO9001 kalite ynetimi belgesi bulunmas
zorunludur.
Bu belge teklifle birlikte verilecektir.
46.9.14- Alternatr kucunda, ar yklenme ve ksa devre korumas iin uygun akmda termik
manetik anahtarla donatlm olacaktr. 500 kVAdan byk gruplarn transfer sisteminde motorlu
alter kullanldndan, ayrca koruma anahtarna gerek yoktur. Anahtarn kesme kapasitesi madde
46.9.6da verilen akma gre seilecektir. Anahtarn ama sresi 20 msye kadar ise balang ksa devre
akmna gre seim yaplacaktr.
Anahtar IEC 60947 standartna uygun olacaktr.
Alternatr, gvde ksa devrelerine kar TS ISO 8528-4 madde 7.2.7 uyarnca, korunmu olacaktr.
Paralel alan gruplarda ters g korumas yaplmas TS ISO 8528-4 madde 7.2.4 uyarnca,
arttr.
46.10- Kumanda panosu
46.10.1- Kumanda panosu, grup asesi zerinde montajl veya yer tipi pano eklinde frn boya ile
boyanm olacaktr. Pano mekanik bakmndan, zerine monte edilen cihazlar rahatlkla tayabilecek
kapakl ve kilitli olarak imal edilecektir. Pano lleri, teklifle birlikte verilecektir. Panolarn dier
zellikleri bu artnamenin II. Blm madde 23 de belirtilen zellikleri de tayacaktr.
46.10.2- Btn l aletleri ve kumanda birimleri n kapakta toplanm olacaktr. Ayrca, bu
birimlerle kabin ierisindeki dier birimler arasnda irtibat salayan kablolar, esnek bir yapda monte
edilecek ve kapan alp kapanmasn gletirmeyecei gibi, zamanla ezilme, krlma v.s. meydana
gelmeyecektir.
46.10.3- Gruplarn panolar, grup asesi zerine veya ayr bir yerde monte edilebilir. Ancak
generatr zerine konmayacaktr. Panolarda aadaki cihazlar bulunacaktr.
3 adet ampermetre,
1 adet voltmetre,
1 adet voltmetre komtatr (7 pozisyonlu)
1 adet frekansmetre,
147
2 adet kontaktr veya motorlu alter(transfer sistemi iin) Madde 46.10.5e uygun
1 adet alma zaman saati,
1 adet dizel motor scaklk gstergesi,
1 adet motor dizel ya basn gstergesi,
1 adet manuel altrma anahtar veya butonu,
1adet manuel durdurma anahtar veya butonu,
1 adet termostatik kontrollu ceket suyu stc sigortas,
1 adet tampon arj redresr,
1 adet 3 faz ebeke kontrol sistemi,
1 adet dk gerilim nitesi,
1 adet acil durdurma anahtar veya butonu,
1 adet alarm silme (reset) butonu,
1 adet sesli uyar durdurma butonu,
Yeterli sayda tablo ii ve n aydnlatma lambalar,
1 adet otomatik devreye girme nitesi (programlanm micro prossrl olup, dk
ya basncnda, dizel motor devir ykselmesinde, yksek soutma suyu scaklnda,
dizel motor start almadnda, alternatr k vermediinde, dizel motor otomatik
stop eder ve kl ikaz verir).
46.10.4- 30 kVA ve zeri gruplarda yukardaki gstergeler yerine, yukardaki fonksiyonlar
tayan LCD gstergeli otomatik kontrol nitesi kullanlabilir.
46.10.5- Otomatik transfer sistemi 500 kVA ya kadar (500 kVA Dhil) kontaktrl, 500
kVAdan daha yksek gce sahip gruplarda, motorlu alterli olacaktr. Transfer sistemindeki alter ve
AC 3 snf kontaktrler, IEC 60947 standartna uygun seilecektir. stekli, teklifinde kullanaca tm
elektrik malzemelerinin orijinal teknik prospektslerini verecektir.
ebeke ve jeneratr kontaktrleri (alterleri) arasnda elektrik ve mekanik kilitleme dzenei
bulunmas zorunludur.
46.10.6- Zayf akm devreleri de sigorta ile korunacaktr.
46.10.7- Enerji kablosu iin gerekli balant klemensleri veya bakr baralar olacaktr.
46.10.8- Btn kablolar, uluslararas renk veya rakamlara gre kodlanm ve emalara da ilenmi
olacaktr.
46.10.9- Kontrol ve zayf akm devrelerindeki nitelerle d balantlar ve niteler aras balantlar
konnektrlerle yaplacaktr. Kontrolluka beenilmeyen konnektrler ve malzemeler, yklenici
tarafndan deitirilecektir.
46.10.10- zel artnamesinde paralel altrlmas ngrlen gruplar iin 1 takm senkronizasyon
tablosu (ift voltmetre, ift frekansmetre, sfr voltmetresi {tercihen senkronoskop}ve balant seim
anahtar) dzenlenecektir.
Otomatik senkronizasyon nitesi de verilebilir.
148
149
150
46.13.6- Makina grubuna gelen kablolar ve borular kendi zel kanallar iine yerletirilecektir.
Kablo ve boru kanallar en az 30x30 cm, duvar kalnlklar 10 cmden az olmayacaktr. Btn kanallar,
baklaval sala rtlecek, salarn oturaca kanal kenarlar 40x40x4 mm kebentlerle takviye
edilecektir. Kanal kapaklar zemin ile ayn seviyede olacaktr. Yatay zemin zerinde hibir boru ve
kablo bulunmayacaktr.
46.13.7- Alternatr gvdesi Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmeliine uygun bir ekilde
en az 25 mm kesitinde elektrolit bakr iletken ile bina topraklanmasna balanacaktr. Yldz noktas
topraklanmas da Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmeliine uygun olacaktr.
46.13.8- Her trl malzemenin i yerine nakli, temel hafriyat, beton, kalp, kablo kanallar, kanal
kebentleri ve baklaval salar, topraklama tertibat ve artnamede belirtilmedii halde, montaj ve
kabul iin gerekli dier mteferrik malzeme ve iiliklerle, geici kabul hazrlanrken, motora konulacak
yalama ya, soutma radyatr olan makinalarda antifriz, geici ve kesin kabullerde sarfolunacak
asgari miktarda yakt ve ya yklenici tarafndan karlanacaktr.
46.13.9- Montajda, grup ile kontrol panosu arasndaki kablolar, yaplan hesap sonucunda gruptan
ekilecek maksimum akm tayacak kesite uygun olacak ve montaj yapan firma tarafndan temin
edilecektir. Kontrol panosu ile otomatik transfer tertibat ve ebeke arasndaki kablo ise, mesafeye ve
akm tama kapasitesine gre yklenici firma tarafndan temin edilerek, montaj firmas tarafndan
balants yaplacaktr.
46.14- Eitim
46.14.1- letme ve bakm eitimi, kullanc seviyesinde jeneratre temel mudahalelerin
yaplabilecei dzeyde, jeneratrn alt mahalde ilgili personele, imalat firma veya yklenici
tarafndan verilecektir.
46.14.2- Eitim, teorik ve uygulamal olmak zere iki aamal olacaktr. Uygulamal eitim iin,
gerekli her trl l aleti avadanlk vs. firmaca temin edilecektir.
46.14.3- Eitim srasnda her trl koruyucu tedbirler firmaca alnacak, yaralanma veya lmle
sonulanabilecek herhangi bir kazaya meydan vermemek iin, firmaya ait kalifiye personel, gerekli
tedbirleri alacaktr.
46.15- Teknik dokmantasyon
46.15.1- Verilecek olan teknik dokmantasyon, montaj yaplan techizatn bakm ve iletmesini en
iyi ekilde srdrmeye ve bunlardan en st dzeyde yararlanmaya ynelik olacaktr. Montaj, bakm ve
iletme ile ilgili teknik dokmanlarn, kabul heyetince yeterli bulunmamas halinde, yklenici istenen
dokmantasyonu hazrlamak ve iverene teslim etmekle ykmldr.
46.15.1- Elektrojen grubuna ait el kitab, yerleim ve devre emalar bizzat montaj yaplan gruba
ait bilgileri ierecektir.
46.15.3- Verilecek dokmanlar:
46.15.3.1- alma ve bakm el kitab,
46.15.3.2- Dizel ve alternatr basit tamir kitab,
46.15.3.3- Tm sistemin elektrik-elektronik komple balant emas,
151
:.............................................g/kwh
:.............................................g/kwh
:.............................................g/kwh
152
c) Duyarl:
c)Ykseklii
d)Arl:
c) Ykseklii :
d) Arl :
153
bulunmas neticesinde yklenici gerekli tm (son durum) projelerini ve dokmanlar salayarak ilgili
elektrik idaresinden alma ruhsatn alacaktr.
46.19- Garanti
46.19.1- Yklenici, jeneratr grubunun alr halde tesliminden (geici kabulden) itibaren 2(iki)
yl veya (1000) alma saati sre ile, imalat ve malzeme hatalarndan doabilecek arzalara kar garanti
verecek, bu sre iinde bedelsiz bakmn(malzeme+iilik), ayrca 10 yl sresince bedeli karl
yedek para teminini salayacan taahht edecektir.
46.19.2- Garanti hkmleri ierisinde temin edilecek malzeme, imalatta kullanlan orijinal
malzemenin ayns olacaktr.
46.19.3- Grubu reten firmann uluslararas ISO 9000 serisi kalite belgesine sahip olmas kesin
kouldur. Ayrca, imalat firmann TSEK veya TSE kalite uygunluk, TSE imalata yeterlilik ile Sanayi
ve Ticaret Bakanl sat sonras hizmetleri yeterlilik belgelerine sahip olmas gerekmektedir.
46.20- Yedek malzeme ve avadanlk
46.20.1- Her bir grupla birlikte, grup zerinde bulunan miktar kadar (adet veya takm) birer adet
ya, yakt, hava filtreleri ile bir takm(V) kay verilecektir.
46.21- Uygunluk Kriteri
Kullanlan malzeme ve imalatn uygunluu, ilgili Trk standartlar ve /veya uygulamaya
konulmu Avrupa Birlii standartlarnda verilmi kriterlere gre deerlendirilecektir.
46.22- lgili Standartlar
TS IEC 60364-5-551 / 2001 Binalarda elektrik tesisat Blm 5: Elektrikli donanmn seilmesi
ve montaj Grup 55: Dier donanm Ksm 551: Alak gerilimli jeneratr gruplar
TS ISO 8528-1 Gidip gelme hareketli iten yanmal motorla tahrik edilen alternatif akm
jeneratr gruplar - Blm 1: Uygulama, beyan deerleri ve performans
TS ISO 8528-2 Gidip gelme hareketli iten yanmal motorla tahrik edilen alternatif akm
jeneratr gruplar - Blm 2: Motorlar
TS ISO 8528-3 Gidip gelme hareketli iten yanmal motorla tahrik edilen alternatif akm jeneratr
gruplar - Blm 3: Jeneratr gruplar iin alternatif akm jeneratrleri
TS ISO 8528-4 Gidip gelme hareketli iten yanmal motorla tahrik edilen alternatif akm jeneratr
gruplar - Blm 4: Kontrol tertibat ve balama donanm
TS ISO 8528-5 Gidip gelme hareketli iten yanmal motorla tahrik edilen alternatif akm jeneratr
gruplar - Blm 5: Jeneratr gruplar
TS ISO 8528-6 Gidip gelme hareketli iten yanmal motorla tahrik edilen alternatif akm jeneratr
gruplar - Blm 6: Deney metotlar
TS ISO 8528-7 Gidip gelme hareketli iten yanmal motorla tahrik edilen alternatif akm jeneratr
gruplar - Blm 7: Tasarm ve artname iin teknik bildirimler
TS ISO 8528-8 Gidip gelme hareketli iten yanmal motorla tahrik edilen alternatif akm
jeneratr gruplar Blm 8: Dk g jeneratr gruplar zellikler ve deneyler
TS EN 88528-11 Gidip gelme hareketli iten yanmal motorla tahrik edilen alternatif akm
jeneratr gruplar Blm 11: Dner kesintisiz g sistemleri - Performans kurallar ve deney metotlar
TS 3205 60034-1 / 2005 Bir Fazl Endksiyon Motorlar
154
YEDNC BLM
YILDIRIMDAN KORUNMA (YILDIRIMLIK) TESSLER
47- Yldrmdan Korunma Tesisleri
Yldrmdan korunma tesisleri, bu genel artnamenin dier blmlerinde olduu gibi, Avrupa
Birliinin EN, HD, IEC standartlar dikkate alnarak hazrlanmtr. E.S.E tipi paratonerler (aktif
paratonerler) yukarda anlan EN, HD, IEC standartlarnda yeralmadndan bu paratonerler genel teknik
artnamede yer almamtr.
47.1- Kapsam
Bu blm, patlayc, kolay yanc ve zor sndrlen maddelerin ( kibrit, petrol, alkol, LPG gibi )
imali ve istifinde kullanlan depo ve binalar, tiyatrolar, ibadethaneler, okullar, sergi, kongre ve kapal
spor salonlar, spor alanlar, hapishaneler, fabrikalar, su tevzi merkezleri, byk ticarethaneler, bankalar,
klalar, depolar, silolar, oteller, ihanlar, istasyon binalar, adliye binalar, hkmet konaklar, mzeler,
ktphaneler, kreler ve ocuk yuvalar, renci yurtlar, toplu konut siteleri, hastaneler ve benzeri
binalarda yldrmdan korunmak amacyla tesis edilecek d ve i yldrmlk sistemlerini kapsar.
Yldrmdan korunma sistemi, bir hacmin yldrm etkilerine kar korunmasnda kullanlan sistemdir.
Bu sistemde d (madde 47.3) ve i (madde 47.4) yldrmdan korunma sistemlerinin (YKS) her ikisi de
bulunur.
Yldrmdan korunma sistemlerinin tasarm, tesis, iletme ve bakm almalarnda IEC 62305
serisi, TS EN 50164 serisi standartlarna, Binalarn Yangndan Korunmas Hakkndaki Ynetmeliin 64.
maddesi ve ilgili dokmanlara uyulmas zorunludur.
47.2-Yldrmdan korunma sisteminin snflandrlmas, tasarm, tesisi ve bakmna ilikin
esaslar
Yldrmdan korunma tesisleri, TS EN 62305-1 standartnda belirlenen esaslara gre (YKS Snf
I, YKS Snf II, YKS Snf III ve YKS Snf IV) snflandrlacak, TS EN 62305-2 standartna gre
hazrlanacak yldrm risk raporu sonucunda, IEC 62305-3 standartna gre projelendirilerek tesis
edilecek ve bakm yaplacaktr. YKS iin TS EN 62305-4 standartna uyulacaktr.
47.2.1 Risk hesab
Hesap yntemi TSE tarafndan yaynlanan IEC62305-2 standartnda bulunmaktadr.
47.3- D yldrmdan korunma tesisi (D YKS)
D YKS; Bir binann zerine veya yaknna kurulacak yeterince yksek bir direk veya bina
zerine kurulacak yeterli aklktaki yldrm yakalama ucu sisteminin, indirme iletkenleri sistemi veya
metal konstrksiyonlar vastas ile topraklama sistemine balanmasndan oluur.
47.3.1- Yldrm yakalama ucu sistemi
Yldrm yakalama ucu sistemi uyguland yerde dearj ilk karlayan sistemdir. Bu sistem ubuk
veya ubuklar (Franklin ubuklar), gerilmi teller veya kafes biiminde balanm iletkenlerden ya da
bunlarn kombinasyonundan meydana gelir. Yakalama sistemi; Yuvarlanan Kre Yntemi Kafes
Yntemi ve Koruyucu A Ynteminden biri veye birka uygulanarak belirlenecek ve belirlenen YKS
snfna gre ilgili Tablo-47.1de yer alan kriterlere uyulacaktr.
Tablo-47.1: YKS Snflarna karlk gelen kre yaraplar, kafes aralklar ve koruma alarnn
maksimum deerleri
YKS
Snf
155
Yuvarlanan Kre
Metoduna gre kre yarap
r (m)
Kafes Metoduna
gre kafes aral
(m)
20
5x5
II
III
IV
30
45
60
10x10
15x15
20x20
Koruyucu A Metoduna
gre koruma as
()
ekil-47.1e
Bkz.
156
erit ve rgl
Yuvarlak
iletkenler iin tespit iletkenler iin
aralklar
tespit
(mm)
aralklar
(mm)
Yerletirme
1000
500
1000
1000
1000
500
1000
Malzeme
Demir
Titanyum
Bakr
Alminyum
t kalnl (mm)
4
4
5
7
157
ndirme iletkenlerinin yap malzemesi ile korozyon ilikisi incelenmeli, iletkenleri tutturmak iin
kullanlan kroeler, TS 50164 serisi standartlara uygun olmaldr. at yaltmnn bozulmasnn
istenilmedii mahallerde plastik malzemeler de kullanlabilir.
ni iletkeni zemin dzeyine indii yerde; 2,5 m'lik ksm toprak stnde, 0,5 m'lik ksm toprak
altnda kalacak biimde d mekanik etkilere kar korunacaktr. Koruyucu boru 1'' apnda 3 m
boyunda galvaniz boru olacaktr. Koruyucu boru, iletken ile korozyon yapabilecek zellikte olursa,
iletken ve koruyucu boru birbirinden yaltlacak ancak, epotansiyel balama kesinlikle salanacaktr.
Bunun iin koruyucu borunun st ksmnda koruyucu ile iletken irtibatlandrlacaktr.
Doal indirme iletkenleri hari her bir ini iletkeni bir test noktas olarak kabul edilerek ini
iletkenleri ve topraklamadan gelen iletkenler, lm esnasnda birbirinden ayrlabilecek bir test (lme)
klemensi ile birletirilecektir. Test klemensi d ortam koullarna kar dayankl olacak ve koruyucu
borunun 200-300 mm zerine konulacaktr.
stenilmesi halinde test (lme) klemensinin zerine Yldrm Darbe Sayc konulabilir.
Tablo-47.4 ndirme iletken aralklar
YKS Snf
10
II
III
IV
10
15
20
Tablo-47.5/a Yakalama ucu ubuklar, yakalama iletkenleri ve indirme iletkenleri iin malzeme,
minimum iletken kesitleri ve konfigrasyonlar
Malzeme
Bakr
Kalay kapl bakr(1)
Alminyum
Alminyum alam
Scak daldrma
Konfigrasyon
Dolu erit
Som yuvarlak(7)
rgl
Som yuvarlak(3,4)
Dolu erit
Som yuvarlak(7)
rgl
Dolu erit
Som yuvarlak
rgl
Dolu erit
Som yuvarlak
rgl
Som yuvarlak(3)
Dolu erit
Minimum
kesitler
(mm2)
50(8)
50(8)
50(8)
200(8)
50(8)
50(8)
50(8)
70
50(8)
50(8)
50(8)
50
50(8)
200(8)
50(8)
Yorumlar (10)
2 mm min .kalnlk
8 mm ap
Her bir rgnn ap min 1,7 mm
16 mm ap
2 mm min. kalnlk
8 mm ap
Her bir rgnn ap min 1,7 mm
3 mm min. kalnlk
8 mm ap
Her bir rgnn ap min 1,7 mm
2,5 mm min. kalnlk
8 mm ap
Her bir rgnn ap min 1,7 mm
16 mm ap
2,5 mm min. kalnlk
158
galvaniz elik(2)
Som yuvarlak(9)
50
8 mm ap
(8)
rgl
50
Her bir rgnn ap min 1,7 mm
200(8)
Som yuvarlak(3,4.9)
16 mm ap
Paslanmaz elik(5) Dolu erit(6)
50(8)
2 mm min .kalnlk
50
8 mm ap
Som yuvarlak(6)
rgl
70(8)
Her bir rgnn ap min 1,7 mm
(3,4)
(8)
Som yuvarlak
200
16 mm ap
(1) Scak daldrma ya da elektroliz yntemi ile kaplamada min .kaplama kalnl 1m
olacaktr.
(2) Kaplama przsz, srekli ve minimum 50 m kalnl ile paslanmadan bamsz
olacaktr.
(3) Sadece yakalama ular iin uygulanabilir. Rzar yklemesi gibi mekanik
dayanmn kritik olmad uygulamalarda 10 mm ap max.1 m uzunlukta yakalama
ucu tutturma aparatlaryla kullanlabilir.
(4) Sadece topraklama ubuu balantsna uygulanabilir.
(5) Krom % 16; Nikel % 8 ; Karbon % 0,07
(6) Beton iine gmlm ve / veya yanc malzeme ile direkt temas olan paslanmaz
elik iin minimum ller som yuvarlak iletken iin (10 mm apnda) 78 mm2 ve
dolu erit iin (min.3 mm kalnlnda) 75 mm2 ye artrlm olmas tavsiye edilir.
(7) 50 mm2 (8 mm ap) mekanik dayanmn nemsenmedii uygulamalarda 28 mm2 (6
mm ap) drlebilir.
(8) Eer sl ve mekanik faktrler nemli ise, bu ller dolu erit iin 60 mm2 ye,
yuvarlak iletken iin 78 mm2 ye artrlabilir.
(9) 10000 kJ/ un spesifik enerjisi iin erimeye kar minimum kesitler Bakr 16 mm2,
Alminyum 25 mm2, elik 50 mm2 ve paslanmaz elik 50 mm2dir.
(10) Kalnlk, genilik ve ap iin tolerans % 10 tanmlanmtr.
Malzeme
Bakr
Alminyum
elik
I - IV
Kesit
(mm2)
14
22
50
Malzeme
Kesit mm2
I - IV
Bakr
Alminyum
elik
5
8
16
159
Yakalama ucu sistemi ve indirme iletkeni sistemi, yldrm akm yolunun korunan yap ile temas
etmeyecek biimde konumland bir YKS dir. (Yap yaknnda bulunan yeterince yksek metal direkle
d YKS kurulmas gibi.)
Binaya ve epotansiyel balama sistemine sadece toprak dzeyinde balanan YKS ler yaltlm
YKS ler olarak tanmlanr.
Yldrm akmnn binadaki indirme iletkenlerinden akmas srasnda, epotansiyel balanm i
iletken blmlerin yapda ya da iindekilerde hasara neden olabilecei durumlarda yaltlm d YKS
kullanlmas tavsiye edilir.
Korunacak yapdan yaltlm YKS ler Madde 47.4.1deki ayrma aralklarna sadk kalnarak
yapnn iletken blmleri ile balantlarnn yalnzca toprak dzeyinde yaplmas koulu ile yaltkan
malzemeden (tula,ahap vb.) yaplm yaplara da uygulanr.
47.3.2.2- Korunacak yapdan yaltlmam d YKS
Yakalama ucu sistemi ve indirme iletkeni sisteminin, yldrm akm yolunun korunan yap ile
temas edecek biimde konumland bir YKS dir.
Yldrmn arpma noktasndaki ya da yldrm akmn tayan iletkenler zerindeki sl etkiler
yapya ya da korunacak yapnn iindekilerde hasara neden olabileceinden YKS iletkenleri ile
alevlenebilir malzeme arasnda.( Alevlenebilir kaplama ya da duvarlar varsa..)
en az 10 cm aklk olmaldr
D YKS iletkenlerinin konumlandrlmas YKS tasarmna temel oluturur ve korunacak yapnn
ekline, istenen koruma dzeyine ve kullanlan geometrik tasarm yntemine baldr. Yakalama ucunun
tasarm, yapnn koruma blgesini ortaya karr ve genellikle indirme iletkenlerinin, topraklama
sisteminin ve i YKSnin tasarm ona uygun yaplr. Komu binalar YKSye sahip ise sz konusu
binann YKSsine balanmaldr.
47.3.2.3- ndirme iletkeni olarak kullanlabilecek doal bileenler
Bir yapnn aadaki blmleri doal indirme iletkenleri saylabilir:
i) Aadaki koullar salayan metal tesisler:
letkenler boyunca ek yerleri en az sayda olmaldr.
Ek yerleri termokaynak, kaynak, sktrma, kelepeleme, vidalama, civata somun vb.
dzenler ile gvenlik altna alnmaldr.
Kesitler en az indirme iletkenleri iin belirlenen kesitlere eit olmaldr.
Not: Alt yap hizmet borularnn indirme iletkeni olarak kullanlmas yasaktr.
ii) Yapnn demir donats,
iii) elik yap iskeleti,
Not: n gerilmeli beton kullanlan yaplarda beton iindeki gerilmi demir donat YKS bileeni
olarak kullanlmaz.
iv) Aadaki koullar salayan giydirme cephe elemanlar, profil raylar ve metal
yzeylerin mesnetleri:
160
elik yapnn iskeleti veya beton iindeki demir donat indirme iletkeni olarak kullanlyorsa,
yatay halka iletkenleri gereksizdir.
47.3.3 - Topraklama sistemi
Yldrm akmnn tehlikeli ar gerilim riskini minimize edecek ekilde topraa iletilmesi iin,
topraklama sisteminin biimi ve lleri nemlidir. Bununla birlikte, topraklama direnci 10 veya
altnda olmaldr.
Yldrmdan korunma bakmndan, birletirilmi bir topraklama sistemi kullanlr ve bu uygulama
her amaca (rnein, yldrmdan koruma, alak gerilimli g sistemleri, iletiim sistemleri) uygundur.
Topraklama sistemi Madde 47.4.1e uygun olarak balanmaldr.
Not: Farkl malzemenin kullanld topraklama sistemleri aralarnda balandnda nemli
korozyon problemleri ortaya kabilir.
47.3.3.1 - Topraklayclar (topraklama elektrotlar)
Aadaki tiplerde topraklayclar kullanlmaldr:
- Bir veya daha ok halka topraklayclar,
- Dey (veya eimli) topraklayclar,
- Yldz topraklayclar,
- Temel topraklama,
- Gzl topraklayc.
Dzgn datlm ok sayda iletken, tek uzun iletken yannda tercih edilmelidir.
Topraklayclarn YKS snflarna karlk olan en kk uzunluklar, deiik toprak
zdirenlerine gre ekil-47.2de verilmitir. Tablo-47.6da ise topraklama elektrodlarnn malzeme,
konfigrasyon ve minimum lleri verilmitir.
47.3.3.2- Topraklama dzenlemeleri
Topraklama sistemleri iin topraklayclarn dzenlemelerinde iki esas tip uygulanr.
47.3.3.2.1- A tipi dzenleme
Bu tip dzenleme, herbir indirme iletkenine bal, korunulan yap dna yerletirilmi yatay ve
dikey topraklama elektrotlarndan oluur.
A dzenleme tipinde toprak elektrotlarnn toplam says 2den az olmamaldr.
Her bir ini iletkeninin bitimindeki her bir toprak elektrodunun en az uzunluu, ekil-47.2de
gsterilen yatay elektrotlarn en az uzunluu l1 olmak zere,
Yatay elektrodlar iin
l1
Dey elektrodlar (veya eimli ) iin
0,5l1
Birleik (yatay ve dey) elektrotlar iin
toplam uzunluk
dikkate alnmaldr.
ekil- 47.2de belirtilen en az uzunluklar, bir topraklama sisteminin direncinin 10 dan daha az
olacak ekilde elde edilmesi kouluyla dikkate alnmayabilir.
161
l v (l1 re )1 / 2
lave elektrotlar, ini iletkenlerinin devam olacak ekilde tesis edilmelidir. Gerekli olduu
durumlarda tesis edilecek dier ilave elektrotlar, halka topraklama elektroduna eit aralklarla
balanmaldr.
47.3.3.3- Topraklama elektrotlarnn tesis edilmesi
Halka topraklama elektrodu tercihen (B tipi dzenleme).0.5 mye kadar bir derinlikte ve d
duvarlarn evresinden yaklak 1 m kadar bir uzaklkta gmlmelidir.
Toprak elektrotlar (A tipi dzenleme) st ucu 0.5 mye kadar bir derinlikte tesis edilmelidir ve
toprak iindeki elektriksel kuplaj etkilerini en aza indirgemek iin mmkn olduu kadar eit aralkl
biimde tesis edilmelidir. (2 elektrot arasndaki mesafe elektrot boyunun 2 katndan az olmamaldr.)
Toprak elektrotlar, muayeneye izin verecek ekilde tesis edilmelidir.
47.3.3.4- Doal toprak elektrotlar
Betonun demir donats veya dier uygun yer alt metal yaplar (metal su borular vb.),
karakteristikleri salyorsa, bir topraklama elektrotu olarak kullanlabilir. Betonun demir donats
162
Malzeme
elik
Bakr
Topaklayc
eidi
erit2)
Profil
(levhalar
dhil)
Boru
Scak
Derin
daldrma topraklayclar
galvaniz
iin yuvarlak
ubuk
Yzeysel
topraklayclar
iin yuvarlak
tel
Yzeysel
Kurun 1) topraklayclar
klfl
iin yuvarlak
tel
Derin
Svanm
topraklayclar
bakr
iin yuvarlak
klfl
ubuk
Elektroliti
Derin
k bakr
topraklayclar
kaplamal iin yuvarlak
ubuk
erit
Yzeysel
topraklayclar
iin yuvarlak
plak
tel
rgl iletken
Boru
Kalayl
rgl iletken
Galvanizli
erit
1)
Kurun
rgl iletken
ap
(mm)
Minimum boyutlar
letken
Kaplama/D klf
Tekil
Ortalama
Kesit Kalnl
2
(mm ) k (mm) deerler
deerler
(m)
(m)
90
3
63
70
90
25
63
70
47
55
63
70
16
50
10
1000
15
2000
14,2
90
100
1
20
1000
5
40
50
25 3)
1,8*
20
1,8*
1,8*
25
2
25
50
25
)
1)
2)
3)
163
klfl
Yuvarlak tel
25
1000
rgl iletkeni oluturan her bir tel iin
Beton iine dorudan gmlenler iin uygun deildir
Kenarlar yuvarlatlm, souk ekme veya kesilmi eritler
Deneyimlere dayanarak korozyon ve mekanik anma tehlikesinin ok az olduu tespit
edilirse olaanst koullarda 16mm2 kullanlabilir.
Kalorifer borular
Gaz borular
Banyo,du
Su borular
Yldrmlk
Dier metal
aksam
Temel
Topraklama
ekil 47-3
Epotansiyel balama ilemi, korunan hacim iinde yangn ve patlama tehlikesini ve yaam
tehlikesini azaltmak iin alnan ok nemli bir tedbirdir.
Epotansiyel balama, potansiyel dengeleme iletkenlerinin ve Darbe koruma dzenlerinin
YKSye, yapnn metal iskeletine, metal tesisata, d iletken blmlere ve korunan hacim iindeki
164
elektrik ve haberleme tesisatna balanmas ile elde edilir.(Bkz. Elektrik Tesislerinde Topraklamalar
Ynetmelii)
Bir YKS tesis edildiinde, korunan hacim dndaki metal aksam etkilenebilir. D metal aksamn
epotansiyel kuaklanmas da gerekli olabilir. Bir d YKS tesis edilmediinde, ancak korunan hacime
giren hizmet tesisleri zerine yldrmn etkilerinden korunmak isteniliyorsa, epotansiyel balama
salanmaldr.
Her bir binada ya da tesiste ana koruma iletkeni, ana topraklama iletkeni, ana topraklama balant
ucu ve d iletken blmler ( gaz, su gibi bina iindeki besleme sistemlerinin metal borular, yapsal
takviyeli betonun ana metal demirleri, elik iskeletli yap, merkezi stma ve klima sistemleri, rayl
sistem topra, iletiim sistemi topraklamas, anten tesisat iin topraklama iletkeni, DKDlerin
topraklama iletkenleri, cihazlar iin fonksiyon topraklamas, yldrmlk sistemi topraklamas vb.) ana e
potansiyel kuaklama barasna balanmaldr.
Epotansiyel balamann temin edilemedii yerlerde, IEC 62305-3 de tanmlanan artlara
uyulmaldr.
Epotansiyel balamann temin edilemedii yerlerde tehlikeli kvlcmlardan kanlmas iin
Yldrmdan Korunma Sistemi ile metal tesisatlar arasnda ve hatlar ile d iletken blmler arasnda s
ayrma uzakl, d gvenlik uzaklndan byk olmaldr. s d
d= ki. ( kc/ km). L (m)
ki: YKSnin seilen koruma dzeyine baldr.
kc: ni iletkeni saysna baldr
km: Elektriksel yaltm malzemesine baldr.
L (m): Ayrma mesafesinin dikkate alnd noktadan, ini iletkeni veya yakalama sistemi
boyunca en yakn e potansiyel kuaklama noktasna kadar olan mesafedir.
Tablo-47.7 ki deerleri
YKS Snf
ki
0,08
II
III ve IV
0,06
0,04
Tablo-47.8 kc deerleri
ni says
kc
2
4 ve daha fazla
1.0,5
1.1/n
Malzeme
Hava
Tablo-47.9 km deerleri
km
1
Beton, Tula
0.5
Not: Ardarda bir ka yaltm malzemesi kullanldnda, en kk
km deeri dikkate alnmaldr.
165
ekil 47.3 Binaya dardan gelen hatlarn ana epotansiyel baraya balanmas
ekil 47.4 - Epotansiyel balantl bir yapda yldrm akmnn genel dalm emas
166
Aklamalar:
1- Yap
2- Yakalama ucu sistemi
3- ndirme iletkenleri sistemi
4- Topraklama sistemi
5- Oda
167
IV
III
II
Darbe gerilim
seviyesi kV
2.5
1.5
C
D
I Yksek seviye koruma isteyen cihazlar
II Sabit tesisata balanan cihazlar
III Sabit tesisat cihazlar
168
ANA TABLO
Yldrm akmna K.
KNCL TABLO
Ar gerilime K.
U CHAZ
Ar gerilime K.
L1
L2
L3
N
Kofre
Saya
B
Datm T.
S
PE
EPOTANSYEL BARA
169
Gzle muayene
Tam muayene
Normal sistem
Kritik sistem*
I ve II
1
2
1
III ve IV
2
4
1
* Parlayc, patlayc tehlikeli ve zararl maddelerle allan iyerlerindeki YKSler kritik
sistem olarak adlandrlr.
Not: Kritik sistemlerde 6 ayda bir gzle muayene yaplmas tavsiye edilir.
YKS denetim ve muayene periyot aralklar aadaki etkenlere gre daha ksa aralklarla
yaplabilir:
Korunan yapnn veya blgenin snflandrlmasna gre, zellikle ortaya kacak
Yerel evre koullarna gre, rnein korozif atmosferik evrede, denetimler daha ksa
Bir YKS, bunlara ilave olarak, korunan yapda deiiklik veya tamirat yapldktan sonra veya
YKSye bilinen her bir yldrm dmesinden sonra denetlenmelidir.
llen direncin, tasarmda varsaylm olan direnten byk farkllklar gstermesi durumunda ve
zellikle de, diren denetimler srasnda srekli ykseliyorsa topraklama tesisatnn iyiletirilmesi gerekir.
47.5.1.1- Denetim prosedr
Denetimin amac YKSnin standart ve ynetmeliklere uygunluunun salanmasdr.
Denetim; teknik dokmanlar, gzle muayeneyi, lme(test) ve muayene raporunu iermelidir.
47.5.1.2- Teknik dokmanlarn kontrol
Teknik dokmanlar; tamamlanm olup olmadklar, mevzuata ve yaplm olan tesise
uyumluluklar asndan kontrol edilir.
47.5.1.3- Gzle denetim ve muayene
170
olmad,
Gzle grlen ksmlarn salam olup olmad,
yaplmad,
YKS, DKD veya DKDyi koruyan sigortalarnda bir tahribat iaretinin bulunup
bulunmad,
Son yaplan muayeneden sonra yapnn ierisine eklenen yeni balantlar veya ilaveler
varsa doru bir epotansiyel balama yaplp yaplmad ve sreklilik testlerinin yaplp
yaplmad,
Yap ierisindeki balant ve potansiyel dengeleme iletkenlerinin mevcut ve salam
olup olamadklar,
Gvenlik aklklarna uyulmu olup olmad,
171
47.5.2- Bakm
Bakmn gereklemesi ve YKSnin denetiminin yaplmas iin denetim ve bakm koordine
edilmelidir.
Denetim ve bakm programlar YKS tasarmcs ve/veya tesisats tarafndan yazl olarak yap
sahibine teslim edilmelidir.
YKSnin mekanik ve elektriksel karakteristikleri, YKSnin tm mr boyunca artnamelerin
tasarm kriterine uymak zorundadr.
Bina zerinde veya donanm zerinde deiiklik yaplrsa veya binann kulanm amac
deitirilirse, YKSnin de deitirilmesi gerekli olabilir.
47.5.2.1- Bakm prosedr
Periyodik bakm prosedr tm YKSye uygulanmaldr.
Bakm program aadaki kontrolleri kapsamaldr:
172
SEKZNC BLM
KESNTSZ G KAYNAI (UPS)
48-Statik UPS
48.1- Kapsam ve genel esaslar
Bu blm, akmlatrleri ebeke tarafndan doldurulan; ebeke kesintileri veya
gerilimin/frekansn snr d deerler almas halinde akmlatrlerinden ald enerji ile alternatif
gerilim retip bal yklerini beslemeye devam eden g kaynaklarn (KGK),(UPS) kapsar.
: 231/400 V AA %20. Girii bir fazl cihazlar iin tek faz deeri
: 50 Hz, %5
173
cihazlara hava sirklasyonunu kolayca salayacak ekilde monte edilecektir. Fan motorlar kapal bilyal
olacaktr. Btn hava girileri koruyucu muhafaza kafesli olacaktr.
k gc 30 kVAdan byk KGKlarda btn hava girileri standart filtreli ve metal muhafaza
kafesli olacak ve bu filtreler kolayca deitirilebilecektir. Fan motorlar yedekli ve herhangi bir fan
motoru arzasnda dierleri soutmaya yeterli olacaktr.
48.1.8- Redresr/arj grubu; redresr/arj grubu, aknn gaz kartmakszn arj srasnda
nominal invertr k ykn salayacak kapasitede olacaktr.
48.1.9- Redresr/arj grubu, ebeke gerilim ve frekans verilen snrlar iinde kald srece, ak
grubunu ve invertr beslemeye devam edecektir:
48.1.10- Ar yk korumas, redresr/arj grubu giri ve klar rle, sigorta ve otomatik
alterlerle ar gerilim, ar akm ve ksa devrelere kar korunacaktr.
48.1.11- Ak Grubu, bakmsz 5 yl mr beklentili olacaktr. Minimum besleme sresi projesinde
/ zel artnamesinde gsterilen deerde olacaktr.
48.1.12- nvertr
48.1.12.1- nvertr, statik olacak ve ak zerinden (aknn tam doludan ve boalma durumuna
kadar) istenilen kalitede AA k gcn verebilecek kapasitede olacaktr.
48.1.12.2-nvertr k gerilim ile frekans toleranslar aada belirtilen deerlerde olacaktr:
- Gerilim: 230 V %1, D grubu donanmlarda 3x230 V %1. nvertr k gerilimi el ile
nominal deerin %5 snrlar iinde el ile ayarlanabilmelidir.
- Frekans: ebek gerilimi yok iken akden beslenme halinde: 50 Hz %0.1; A grubu donanm
iin %0,5 deerlerini gemeyecektir.
48.1.12.3- nverter k gerilimindeki harmonik distorsiyon
olmayan ykte %5ten fazla olmayacaktr.
48.1.12.4- nvertr tam yk akmnn %125ine 15 dk., %150sine 1 dk. sre ile dzenli bir
gerilim vererek dayanabilecek, bu snrlar aldnda invertr, yk by-passa geirecektir.
48.1.12.5- A grubu donanmlarda ar yk durumunda, invertr tam yk akmnn %105ine 10 s,
% 130una 300 ms dzenli bir gerilim vererek dayanabilecektir. Bu snrlar aldnda invertr
kapanacaktr. Ayrca %130dan yksek deerlerde ksa devre korumas olacaktr.
48.1.12.6- nvertr DA girii, ak grubundan kaynaklanacak dk veya ar gerilime kar
korunmal olacaktr. Ayrca invertr ters polaritenin etkilerine dayanacak kapasitede olacaktr.
48.1.13- EMI koruma; bilgisayar sistemleriyle buna benzer dier elektronik sistemlerin
etkilenmemesi veya bu sistemlerin KGKn etkilememesi bakmndan elektromanyetik tesirleri
minimuma indirecek nlemler alnacaktr.
48.1.14- Elektriksel koruma; KGK sistemi, dk gerilim, ar akm ve yksek gerilim ile gerilim
ve akm darbelerinden korunmak iin TS EN50091-1e gre gerekli nlemlere sahip olacaktr.
174
48.1.15- Radio frekans bastrma; teklif edilen kesintisiz g kayna radio frekanslarn bastrmak
iin TS EN50091-2 standartna gre tasarlanm olacaktr.
48.1.16- Topraklama
48.1.16.1- KGK k ntr baras, KGK metal aksamndan yaltlm olacaktr. Metal aksam ve
bina topraklamas birletirilerek binann mterek topraklama noktasna balanacaktr.
48.1.16.2- k ntr baras ise tesisteki g sisteminin ntryle birletirilecektir.
48.1.17- G trafolar, yksek verimli olarak boyutlandrlacak ve imal edilecektir. Yaltm tipi,
KGKnn normal alma artna gre hesap edilen scakln 30C zeri bir nominal scaklk deerine
sahip olacaktr.
48.1.18- Kesintisiz g kaynann ebekeden ekecei harmanik akm miktar, Enerji Piyasas
Denetleme Kurulu tarafndan yaynlanan Elektrik piyasas datm sisteminde sunulan elektrik
enerjisinin tedarik sreklilii, ticari ve teknik kalitesi hakknda ynetmelik Madde 12 bent de
bildirilen IEEE std 519-1992 artlarna uygun olacaktr.
48.1.19- Teklif edilen sistemin reticisi ISO 9001 belgesine sahip olacaktr.
48.1.20- Kesintisiz g kayna sisteminin tamam yeni ve kullanlmam olacaktr.
48.1.21- Teklif veren istekliler, teknik artnamenin btn maddelerine bire bir olumlu ya da
olumsuz cevap verecekler, ayrca verilen cevaplar dorulayan imalat firma kataloglarn tekliflerine
ekleyeceklerdir. stenen teknik zellikler katalogda yer almyorsa, bu deerler ayrca belirtilecektir.
Teknik zelliklere karlk sadece "uygun" cevab yeterli saylmayacaktr.
48.1.22- stekliler, Trkiye'de teklif edilen marka ile ilgili referans listesini teklifleri ile birlikte
vereceklerdir.
48.1.23- Yklenici, sistemde kesin kabulden itibaren 1 yl sreyle imalat ve malzeme hatalarndan
meydana gelebilecek btn arzalar bedelsiz olarak giderecek ve gerektiinde ak veya cihaz tamamen
deitirecektir.
48.1.24- Firma en az 10 yl cret karlnda yedek malzeme temin garantisi verecektir.
48.1.25- retici/thalat firmann Trkiye genelinde TSE Hizmet Yeterlik Belgesine sahip, yeterli
sayda servis merkezi olacaktr.
48.1.26- Kesintisiz g kaynan teklif eden istekli retici firma deilse, Trkiye Yetkili
Temsilcilik Belgesi veya Yetkili Satc Belgesi teklifle birlikte verilecektir.
48.1.27- Bilgisayarla haberleme: verence istenilmesi durumunda kesintisiz g kayna
zerinde, bilgisayar balants yapmak iin RS232 seri haberleme portu bulunacaktr.
48.1.28- C ve D grubu donanmlarda bilgisayar balantsnn yansra, n panel zelliklerini haiz
(neler olduu ayrntl olarak belirtilecektir) uzak izleme paneli, iverenin istemesi durumunda sistem ile
birlikte verilecektir.
175
48.1.29- Sistemi kullanacak kurum teknik personelinin eitimi retici firma veya yetkili satc
firma elemanlarnca montaj aamasnda cretsiz yaplacaktr.
48.1.30- Aadaki dokmanlar sistemle birlikte verilecektir:
48.1.30.1- Kullanm klavuzu,
48.1.30.2- Sistemin montaj ve iletmeye alma dkmanlar,
48.1.30.3- Servis, bakm ve onarm dkmanlar,
48.1.30.4- Genel devre ve irtibat emalar,
48.1.31- Yklenici tarafndan, fabrikada yaplan son testlere ait test raporlar geici kabulden nce
iverene teslim edilecektir.
48.2- A grubu KGK donanmlar
48.2.1- Bu blm, girii 1 fazl, k 1 fazl; 0.7,1,2,3 kVA glerindeki kesintisiz g kayna
sistemlerinin statik invertr, redresr/arj grubu, ak grubu ve statik by-pass alterini kapsar
48.2.2- Grlt seviyesi; normal alma artlarnda KGK tarafndan oluan grlt, KGKdan
1m. uzakta 50 dBi gemeyecektir.
48.2.3- Enerji giri ve k; kablo giri ve klar kabinin arkasnda bulunan fi ve prizlerle
yaplacaktr.
48.2.4- Kontrol paneli; cihaz, n panelinde bulunan butonlarla altrlp devre d braklacak,
cihazn zerindeki kontrol panelinde, LEDlerle ebeke durumu, ar yk durumu gsterilecektir.
48.3- B grubu KGK donanmlar
48.3.1- Bu blm, girii 1 fazl, k 1 fazl; 6,10,15 kVA glerindeki kesintisiz g kayna
sistemlerinin statik invertr, redresr/arj grubu, ak grubu ve statik by-pass alterini kapsar.
48.3.2- KGK, aadaki ana ekipmanlardan oluacaktr:
48.3.2.1- 1 adet redresr (arj cihaz), invertr, statik by-pass ve manuel by-pass alteri,
48.3.2.2- 1 adet KGK ak grubu,
48.3.2.3- Redresr/arj grubu girii bir fazl olacaktr.
48.3.3- Grlt seviyesi; normal alma artlarnda KGK tarafndan retilen grlt, KGKdan
1m. uzakda ve 55 dBi gemeyecektir.
48.3.4- Panolar; KGK sistemleri tek panodan ibaret olacaktr. Besleme srelerini uzatmak iin
KGK ile ayn renkte ak kabinleri kullanlmasna elverili olacaktr.
48.3.5- Kontrol Paneli; cihazn zerindeki kontrol panelinde LEDlerle ebeke durumu, ar yk,
yksek scaklk, statik alter devrede durumlar gsterilmeli ayrca dijital gsterge ile giri ve k
gerilim ve akmlar okunabilmelidir.
176
48.3.6- Statik alter, KGKnn btnleyicisi olacaktr. Statik alter yksek bir transfer cihaz olup
kesilemez yklerin dier bir g kayna ile balantsn salamak zere statik alter ile ayn zamanda
harekete geen bir by-pass devre kesici alterle paralel olarak tesis edilecektir.
48.3.6.1- Statik alterin alma ekli: invertrn mantk devreleri ar yk limitlerinin aldn,
KGKdaki bir arzay veya limit d gerilim deiimlerini algladktan sonra, 200 mikrosaniye iinde
statik alter faaliyete geecektir.
48.3.6.2- Kesintisiz g kaynann arza durumunda veya bakm durumunda yk manuel olarak
ebekeye aktarmak iin KGK ile btnleik olarak manuel by-pass alteri bulunmaldr.
48.3.7- Teklif edilecek tm kesintisiz g kaynaklar, bal olduklar bilgisayar sistemi ile tam
uyumlu bir ekilde alacak ve enerji retiminin bitmesine yakn bir srede, bilgisayar donanm
tarafndan aktif kullanclara mesaj iletilmesini salayc her trl donanm ve yazlm zelliklerine
sahip olacaktr.
48.3.8- Teklif edilecek sistemle birlikte verilecek yazlm sistemine bal aknn alma durumu
ve sresi hakknda bilgi verilecektir.
48.3.9- Teklif edilecek KGK'lar, network alar ile haberleecek, ayn anda birden fazla sunucuyu
kontrol edebilecektir.
48.3.10- KGK ile birlikte verilecek yazlm;
48.3.10.1- ebeke kesintileri,
48.3.10.2- ebekenin geri gelmesi,
48.3.10.3- Frekans,
48.3.10.4- Alarmlar,
48.3.10.5- Kapanma
48.3.10.6- Teknik arzalar,
Bu yazlmlar, tarihleri ile birlikte depolama kabiliyetine sahip olacaktr.
48.3.10.7- Giri gerilimi,
48.3.10.8- Giri frekans,
48.3.10.9- Ak gerilimi,
48.3.10.10- Ak arj durumu,
48.3.10.11-Ar scaklk durumu gibi gemi verileri grafik ara yz zerinden izleyebilecektir.
48.4- C grubu KGK donanmlar
48.4.1- Bu blm, girii 3 fazl, k 1 fazl; 6, 10, 15, 20, 30, 40 kVA glerindeki kesintisiz g
kayna sistemlerinin statik invertr, redresr/arj grubu, ak grubu ve statik by-pass alterini kapsar.
48. 4.2- KGK, aadaki ana ekipmanlardan oluacaktr:
48. 4.2.1- 1 adet redresr, (arj cihaz), invertr, statik by-pass ve manuel by-pass alteri,
48. 4.2.2- 1 adet KGK ak grubu,
48. 4.3- Redresr/arj grubu girii fazl olacaktr.
177
48.4.4- Grlt seviyesi, normal alma artlarnda KGK tarafndan retilen grlt, KGKdan
1m. uzakda 55 dBi gemeyecektir.
48.4.5- Panolar, KGK sistemlerinde tek panodan ibaret olacaktr. Besleme srelerini uzatmak iin
KGK ile ayn renkte ak kabinleri kullanlmasna elverili olacaktr.
48.4.6- Kontrol Paneli; cihazn zerindeki kontrol panelinde LEDlerle ebeke durumu, ar yk,
yksek scaklk, statik alter devrede durumlar gsterilmeli ayrca dijital gsterge ile giri ve k gerilim
ve akmlar okunabilmelidir.
48.4.7- Gerilim: 3x400/230V AA, %1, 3 faz, 4 iletkenli.
48.4.8- Statik Anahtar
48.4.8.1- Nominal gerilim
:50Hz
48.4.8.3- Ar yk
: %125 ar yk 10 dakika
%150 ar yk 1 dakika
% 2000-3000 ar yk 10 ms
karlayacaktr.
48.4.8.4- Gei sresi (ebeke ile senkron iken)
- nvertrden ebekeye
:<0.5ms
- ebekeden invertre
:<0.5ms olacaktr.
48.4.8.5- ebeke ile senkron deilken
:<20ms olacaktr.
48.4.9- Statik alter KGKnn btnleyicisi olacaktr. Statik alter yksek bir transfer cihaz olup
kesilemez yklerin dier bir g kayna ile balantsn salamak zere statik alter ile ayn zamanda
harekete geen bir by-pass devre kesici alterle paralel olarak tesis edilecektir.
48.4.10- Aada belirtilen artlarda bir kilitleme devresi, by-passa yk aktarlmasna mani
olacaktr:
48.4.10.1- By-pass devresinde dk veya ar gerilim olduu zaman,
48.4.10.2- By-pass senkron d olduu zaman,
48.4.10.3- By-pass geriliminde invertre nazaran %10 fark olduu zaman,
48.4.11- Statik alterin alma ekli; invertrn mantk devreleri, ar yk limitlerinin aldn,
KGKdaki bir arzay veya limit d gerilim deiimlerini algladktan sonra, 200 mikrosaniye iinde
statik alter devreye girmi olacaktr.
48.4.12- Kesintisiz g kayna arza durumunda veya bakm durumunda iken yk manuel olarak
ebekeye aktarmak iin KGK ile birlikte manuel by-pass alteri bulunacaktr.
178
48.4.13- Teklif edilecek tm kesintisiz g kaynaklar, bal olduklar bilgisayar sistemi ile tam
uyumlu bir ekilde alacak ve enerji retiminin bitmesine yakn bir srede, bilgisayar donanm
tarafndan aktif kullanclara mesaj iletilmesini salayc her trl donanm ve yazlm zelliklerini
salayacaktr.
48.4.14- KGK, sistemle birlikte verilecek yazlm sistemine bal aknn alma durumu ve
sresi hakknda bilgi verecektir.
48.4.15- Teklif edilecek KGK'lar, network alar ile haberleecek, ayn anda birden fazla
sunucuyu kontrol edebilecektir.
48. 4.16- KGK ile birlikte verilecek yazlm;
48. 4.16.1- ebeke kesintileri,
48. 4.16.2- ebekenin geri gelmesi,
48. 4.16.3- Frekans,
48. 4.16.4- Alarmlar,
48. 4.16.5- Kapanma
48. 4.16.6- Teknik arzalar,
(Bu yazlmlar, tarihleri ile birlikte depolama kabiliyetine sahip olacaktr.)
48. 4.16.7- Giri gerilimi,
48. 4.16.8- Giri frekans,
48. 4.16.9- Ak gerilimi,
48. 4.16.10- Ak arj durumu,
48. 4.16.11- Ar scaklk durumu, gibi gemi verileri grafik ara yz zerinden izleyebilecektir.
48.5- D grubu KGK donanmlar
48.5.1- Bu blm, girii ve k 3 fazl; 10, 15, 20, 30, 45, 60, 80, 100, 120, 160, 200, 250, 300,
400, 500, 600, 700 kVA glerindeki kesintisiz g kayna sistemlerinin statik invertr, redresr/arjrj
grubu, ak grubu ve statik by-pass alterini kapsar.
48.5.2- By-pass durumunda; KGK bakm istendiinde veya tamir durumunda kritik ykler kesinti
olmakszn dier bir kaynaa by-pass edilecektir. By-passa gei elle olabilecek veya arza halinde
otomatik olacaktr. Ykn by-passtan invertre tekrar transferi ise KGKnn dier kaynak ile otomatik
senkronizasyonu ile olacaktr. Bu srada invertr ykleri alacak ve dier kaynakla balant kesilecektir.
48.5.3- Bakm iin yalnz ak grubunun devre d braklmas aklerin bir devre kesici vastasyla
redresr/arj grubu ve invertrden ayrlmas ile olacaktr. Bu durumda KGK (ak grubu olmakszn
gerekletirmesi gereken) fonksiyonunu yapacak ve bu artnamede belirtilen performans kriterlerini
salayacaktr.
48.5.4- Redresr/arj grubu girii fazl olacaktr.
48.5.5- nvertr k gerilimi 3x400/230V AA, %1, 3 faz, 4 iletkenli olacaktr.
48.5.6- Statik Anahtar
48.5.6.1- Nominal gerilim
179
:50Hz
48.5.6.3- Ar yk
:%125 ar yk 10 dakika
%150ar yk 1 dakika
%2000-3000 ar yk 10 ms
karlayacaktr.
48.5.6.4- Gei sresi (ebeke ile senkron iken)
- nvertrden ebekeye
:<0.5msn.
- ebekeden invertre
:<0.5ms
48.5.6.5- ebeke ile senkron deilken
:<20ms olacaktr.
48.5.7- Grlt seviyesi, normal alma artlarnda KGK tarafndan retilen grlt, KGKdan
1m. uzakda 65 dBi gemeyecektir.
48.5.8- Panolar, KGK serbest dikili ve kanatl elik iskeletten oluan metal sa panolar iinde
bulunacaktr. Kablo girileri, balantlar kabin altndan yaplacaktr.
48.5.9- Kontrol paneli
48.5.9.1- Cihazn zerindeki kontrol panelinde neler olduu ayrntl olarak aklanacaktr.
48.5.9.2- Cihaz zerinde dijital display bulunacaktr. Digital display zerinde KGK ile ilgili
aadaki deerler okunacaktr:
48.5.9.3- Redresr ve ak arj modl ile ilgili olarak
- Alarmlar,
- gerilim,
- Toplam DA akm,
- Ak akm,
- KGK giri akmlar,
48.5.9.4- nvertr modl ile ilgili olarak
- Alarmlar,
- Faz ntr aras gerilim deeri,
- Frekans,
- Ar scaklk durumu,
48.5.9.5- Yk/statik anahtar
- Alarmlar,
- Faz akmlar,
- Frekans,
- Faz bana yk yzdesi,
- nvertrn toplam besleme sresi,
- Ykn statik bypass zerinden toplam beslenme sresi,
180
48.5.10- Redresr arj grubu faz kontrollu, statik tip ve sabit gerilim/sabit akm kontrollu olacak, 6
(pulse) darbe prensibine gre alacaktr. veren harmoniklerin etkin olduu yerlerde 12 pulse prensibi
isteyebilir.
48.5.11- Akm limiti, redresr/arj grubu tam yk akmnn %150sini verebilecek kapasitede
olacak, bunun stndeki akm deerlerini snrlayacaktr. Ar yk durumu kalktnda redresr/arj
grubu herhangi bir performans dkl ve para arzas gstermeden normale dnecektir.
Redresr/arj grubu, ebeke veya yedek dizel jeneratr gerilimi tekrar geldiinde gerilimin dzgnle
kavumasn temin etmek maksad ile 10 saniye bekledikten sonra tam yke geecektir.
48.5.12- nvertr
48.5.12.1- nvertr, statik ve ak zerinden (aknn tam doludan boalma durumuna kadar)
istenilen kalitede AA k gcn verebilecek kapasitede ve kesin olarak IGBT teknolojisiyle
donatlm olacaktr.
48.5.12.2- Statik durumda invertr k gerilimi, % 100 dengesiz yklenmede %3, toleranslar
iinde olacaktr:
48.5.12.3- %100 yk deiiminde (dinamik) transiyent k gerilim tolerans %5'i
gemeyecektir.
48.5.12.4- nvertrn k, dzgn durumdaki k geriliminin %2sine en ok 40
milisaniyede ulaacaktr.
48.5.13- Sistem zerinden bilgisayar ile iletiimi salayan software KGK ile birlikte (iverenin
istemesi durumunda) verilecektir. Bilgisayar zerinden izlenecek programdan en az ebeke ve ak
durumu gzlenebilecektir. Ayrca reticinin salad imkanlar belirtilecektir.
48.5.14- Sistemin ksa devre davran biimi aklanacaktr.
48.5.15- Statik alter ve manuel by-pass
48.5.15.1- Statik alter ve manuel by-pass KGKin bir btnleyicisi olacaktr. Kontrol nitesi,
invertr mantk devrelerinin sinyallerini ve alarm durumlarn hisseden ve buna gre kesintisiz yk
transferini salayan otomatik transfer devrelerini ierecektir.
48.5.15.2- Statik alter, yksek bir transfer cihaz olup kesilemez yklerin dier bir g kayna
ile balantsn salamak zere statik alter ile ayn zamanda harekete geen bir by-pass devre kesici
alterle paralel olarak tesis edilecektir.
48.5.15.3- By-pass devre kesici alter bakm maksad ile statik anahtar ve KGK ksmlarn
elektriksel olarak izole edecektir. By-pass alter statik alter, komut ald anda kapanacaktr.
48.5.15.4- Statik alter ve by-pass nitesi ve dier elektronik kontrol niteleri cihazn ana blokuna
entegre olacaktr.
48.5.16- Statik alter ve manuel by-pass alma ekli
181
48.5.16.1- nvertrn mantk devreleri, ar yk limitlerinin aldn, KGKdaki bir arzay veya
limit d gerilim deiimlerini algladktan sonra, 200 mikrosaniye iinde statik ve/veya by-pass alter
kumanda alacaktr.
48.5.16.2- Kontrol paneli zerinde bulunacak bir seici anahtarla otomatik veya el ile olarak
yk transfer durumu belirlenecektir. Seici anahtar otomatik durumda ise, arza hali kalktnda yk
otomatik olarak tekrar invertr zerine aktarlacaktr.
48.5.16.3- Seici anahtar el konumda ise ve kumanda panosunda yk aktarmann mmkn olduu
belirtiliyorsa, yk el ile invertr zerine aktarlabilecektir.
48.5.16.4- Aada belirtilen artlarda bir kilitleme devresi, by-passa yk aktarlmasna mani
olacaktr:
- By-pass devresinde dk veya ar gerilim olduu zaman,
- By-pass senkron d olduu zaman,
- By-pass geriliminde invertre nazaran %10 fark olduu zaman,
48.5.17- Teklif edilecek kesintisiz g kayna, paralel/redunt sisteme gre altrlabilir ve teklif
edilecek, KGK'lar daha sonradan g arttrldnda 4 adede kadar paralel balanma zelliine sahip
olacaktr.
48.5.18- Sistemin bytlebilirlii hakknda aklamal bilgi verilecektir.
182
DOKUZUNCU BLM
KAPI GR KONTROL SSTEMLER
49-Kartl giri kontrol sistemi
49.1- Kapsam
Toplu insan alan binalarda, insanlarn giri ve klarnn kontrol ve kayt altna alnmas ve
gvenlik zonlarnn belirlenmesi amacyla kurulan sistemi kapsar.
49.2- Genel zellikler
49.2.1- Tm kaplar, arza durumunda alabilir olacak, yangn durumunda yangn paneli
tarafndan kilitleri alacaktr.
49.2.2- Kartl gei sistemi ile kapal devre televizyon sistemi entegre alabilir olacak, hatal bir
kart kullanmnda, bal kamera grnts otomatik olarak spot monitrne gelecektir.
49.2.3- Tm kartlarn zerine resim ve kimlik bilgileri girilebilir olacak, bu kartlar hazrlama
(PhotoID Sistemi) ana sistemin bir paras olacaktr.
49.3- Sistem
183
49.6.1- Kartl gei panelleri, kart okuyucular ve kap tutucularnn beslemelerini salamak iin
bir besleme paneli bulunacak ve en az;
184
49.9.1- Manyetik kontak, mknats ve kontakolmak zere iki paradan oluacaktr. Mknats kap
zerinde, kontak ise kap kasasnda, karlkl gelecek ekilde monte edilecektir.
49.10- Kap ama butonu
49.10.1- Kaplarn ieriden alabilmesi iin, yerine gre sva st veya sva alt kap ama butonu
kullanlacaktr.
49.10.2- Butona basldnda kl gsterge yanacaktr.
185
ONUNCU BLM
SAAT SSTEMLER
50- Merkezi saat sistemi
50.1 Kapsam
Projesinde belirtilen mahallere hizmet verebilmek iin aada belirtilen zelliklerde ve artlarda
Merkezi Saat Sistemi temin ve tesis edilecektir.
50.2 Sistem
Ana merkezi saat nitesi, tali saat niteleri, montaj elemanlar ve kablo tesisatndan oluacaktr.
retici firma; tesis ettii saat sistemlerine ait referans listesini teklifi ile birlikte verecektir. (Tesis
ettii sistemlerin marka, model ve kapasiteleri ile tesis edildii yerler belirtilecektir. )
50.3 Ana saat nitesi
0.1 saniye / gn
b) k gerilimi
24 V DA/220 V AA
c) Hat modlleri
d) l modl
e) Besleme gerilimi
f) Ortam artlar
O C ila 50 C
186
:
:
:
:
24 V DA veya 220 V AA
10 mA max.
min. 50 mm.
Is, toz, rutubete dayankl, plastik muhafaza
50.5 Kablolar
187
188
TASLAK
21 NSAN 2005
189
BLM 1
190
6)
7)
8)
9)
10)
11)
12)
13)
14)
15)
16)
17)
18)
19)
20)
21)
22)
23)
24)
25)
191
26)
27)
29)
30)
31)
32)
33)
34)
35)
36)
37)
38)
39)
40)
41)
42)
43)
44)
45)
46)
192
47)
-
193
48)
49)
50)
51)
52)
53)
59)
60)
61)
62)
63)
64)
65)
66)
67)
68)
69)
70)
71)
72)
73)
74)
75)
76)
77)
i)
ii)
194
78)
79)
78)
79)
80)
81)
82)
83)
84)
85)
86)
87)
195
88)
89)
90)
91)
92)
93)
94)
95)
96)
97)
98)
99)
100)
101)
102)
103)
104)
105)
106)
107)
108)
196
109)
110)
111)
112)
113)
114)
115)
116)
117)
118)
119)
120)
121)
122)
123)
197
Topraklama elektrotlar,
Besleme kaynann topraklanm noktas veya yapay ntr noktas.
Kroeler : Bir kablo veya bir boruyu mekanik olarak tutan ve aralkl olarak
yerletirilen tayclardr.
Linye hatt : (Baknz: Son devre)
Mahfaza : Donanmn belli d etkilere ve btn ynlerde dorudan dokunmaya
kar korunmasn salayan blmdr.
Mekanik bakm : Cihazlarn, tesisatn ve makinelerin elektriksel olmayan
paralarnn ve lambalarn deitirilmesi, yenilenmesi veya temizlenmesidir.
Mobilya : Evlerde, ticaret ve endstride kullanlan, hareketli veya hareket
edemeyen eyadr. rnein masa, iskemle, alma tezgah, dolap ve yataklar.
Motor karavan : Karayolu aralarnn yaps ve kullanm ile ilgili artlar
karlayacak ekilde tasarlanm, gezi iin kullanlan, kendi imkanlaryla
yrtlebilen barnmaya uygun aralardr. Sabit veya demonte ekilde kullanlabilir
(ayrca karavann tanmna baknz).
Nokta (bir hat sistemi ierisinde devre sonu) : Elektrik kullanan cihazlarn
balants iin tasarlanm, sabit hat sisteminin sonudur.
Ntr iletkeni : Bir sistemin ntr noktasna balanm olan ve elektrik enerjisinin
tanmasna katkda bulunabilen bir iletkendir. Bu ynetmelikte aksi
belirtilmedike, bu terim IT veya d.a. sistemlerindeki orta iletkeni de ifade eder.
Ortam scakl : Donanmn kullanlaca yerdeki havann veya dier bir ortamn
scakldr.
PEN iletkeni : Koruma iletkeni ve ntr iletkeninin grevlerini birletiren
topraklanm iletkendir.
Potansiyel dengeleme iletkeni : Donanmn aktaki iletken blmlerini ana
topraklama barasna veya balant ucuna balayan bir koruma iletkenidir.
Priz : Sabit bir devreye balanabilmek iin, dardan taklacak bir fie dii
kontaklar salayacak ekilde tasarlanm bir cihazdr. Aydnlatma armatrleri iin
ray sistemi, bir priz sistemi olarak kabul edilmez.
Sabit donanm : Bir mesnet zerine tutturulmu veya tama kolu bulunmayan ve
arl 18 kg aan donanmdr.
Sauna scak blm : erisindeki hava servisteyken stlan, bal nem oran
sadece su stcnn zerine dkldnde ksa bir sre iin ykselen, normalde
dk oranda olan, bir oda veya yerleimdir.
Sergi mahalli (sergilik) : Gsterme, pazarlama ve elence vb. iin kullanlan alan
veya geici yapdr.
198
1,2,3,4,
1
2
3
4
=
=
=
=
=
B
M
C
P
T
E
=
=
=
=
=
=
letkenler
Koruma iletkeni
Ana potansiyel dengeleme iletkeni
Topraklama iletkeni
Tamamlayc potansiyel dengeleme iletkeni (gereken
yerlerde)
Ana topraklama baras, balant ucu veya klemensi
Aktaki iletken blm
Yabanc iletken blm
Ana metalik su borusu (yabanc iletken blm)
Topraklama elektrotu (TT ve IT sistemler)
Dier topraklama (TN sistemler)
199
L2
L3
PEN
BRLETRLM
KORUMA VE NTR
LETKEN
TKETC
TESSATLARI
TESSAT
NDEK
DONANIM
LAVE
AIKTAK LETKEN BLMLER
GVDE
LETME TOPRAKLAMASI
GVDE
- TN-C sistem : Tesisat boyunca, ntr ve koruma fonksiyonlar, tek bir iletkene
balanm olan sistemdir, (ekil 3e baknz).
Sistem boyunca ntr ve koruyucu fonksiyonlar, tek bir iletkenle salanmtr.
Tesisatn tm aktaki iletken blmleri PEN iletkenine balanmtr.
TN-C dzenlemesinde, e merkezli (konsantrik) topraklanm iletkenin
kullanlmas durumunda, ilgili kurum veya kurululardan zel izin alnmaldr.
-
TN-S sistem : Tesisat boyunca, ayr ntr ve koruma iletkenlerine sahip olan
sistemdir, (ekil 4ye baknz).
200
ENERJ KAYNAI
L1
L2
L3
N
PE
KORUMA
LETKEN
TKETC
TESSATLARI
TESSAT
NDEK
DONANIM
GVDE
GVDE
L2
L3
PEN
TKETC
BRLETRLM
KORUMA VE
NTR
LETKEN
TESSATLARI
PE
PE
TESSAT
NDEK
DONANIM
LAVE
AIKTAK LETKEN BLMLER
GVDE
LETME TOPRAKLAMASI
GVDE
201
L2
L3
N
TKETC
TESSATLARI
TESSAT
TOPRAK
ELEKTRODU
TESSAT
TOPRAK
ELEKTRODU
TESSAT
NDEK
DONANIM
SSTEM TOPRAKLAMA NOKTASI
LETME TOPRAKLAMASI
ekil 6. TT sistem.
Tesisatn tm aktaki iletken blmleri, kaynak topraklamasndan elektriksel
olarak bamsz bir toprak elektrotuna baldr.
- IT sistem : gerilim altndaki blmler ile toprak arasnda dorudan balantya
sahip olmayan, elektrik tesisatnn aktaki iletken blmleri ayrca topraklanm
bulunan sistemdir, (ekil 7ye baknz).
Tesisatn tm aktaki iletken blmleri, bir toprak elektrotuna baldr. Kaynak
ayrca topraa, bir topraklama empedans zerinden veya topraktan yaltlm
olarak kullanlr.
202
ENERJ KAYNAI
L1
L2
L3
TOPRAKLAMA
EMPEDANSI
TKETC
TESSATLARI
TESSAT
TOPRAK
ELEKTRODU
TESSAT
TOPRAK
ELEKTRODU
TESSAT
NDEK
DONANIM
SSTEM TOPRAKLAMA NOKTASI
LETME TOPRAKLAMASI
GVDE
GVDE
ekil 7. IT sistem.
134) Son devre : Elektrik enerjisi tketen cihazlar veya prizleri enerji kaynana
balayan hatlardr. (Linye ve sortiler de son devre tanmna girerler.)
- Linye Hatt : Datm tablosundan son aydnlatma aygt (armatr) ya da
prizin baland kutuya (buat) kadar olan hatlardr.
135) Sorti Hatt : Linye hatt ile aydnlatma aygt ya da priz arasndaki balant hattdr.
YAPI
BALANTI
KUTUSU
M
TKETM ARALARI
TKETC TESSATI
EBEKE
203
204
205
BLM 2
Genel ve Ynetimle lgili Hkmler
Madde 5- Ksaltmalar
Bu Ynetmelikte geen;
Bakanlk:Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanln,
Kurulu / letme: Trkiye Elektrik Datm A.. Genel Mdrln, Bal Ortaklk,
Messese Mdrlklerini ve Koordinatrlkler ile 3096 ve 4628 sayl Kanunlara gre
kurulmu veya kurulacak olan datm irketleri veya perakende sat irketlerini,
Elektrik Tesisats veya Tesisat: Elektrik i tesis yapm iini stlenen ve ilgili
idarelere kar yrrlkteki kanunlara, ynetmeliklere, imar planna, ruhsat ve eki
projelerine, Trk Standardlarna, teknik artnamelere, i gvenlii ile ilgili tze, ilgili
dier tm mevzuat hkmlerine, fen, sanat ve salk kurallarna uygun olarak
tamamlanmasndan, tesisatn salamlndan, niteliklerinden, usulsz ve teknie aykr
yaplmasndan doacak zararlardan sorumlu olan elektrik yksek mhendisi, elektrik
veya elektrik-elektronik mhendisi ya da elektrikle ilgili fen adamlarn,
Proje Mellifi: lgili kanunlar ve ynetmeliklere gre elektrik i tesis projesini
yrrlkte bulunan Elektrik Tesisleri Proje Hazrlama Ynetmeliine uygun olarak
hazrlama yetkisine sahip gerek kiiyi,
Denetim Kuruluu :
Tesis sahibi tarafndan tercih edilen ve 4708 sayl Yap Denetimi Hakknda Kanun
kapsamndaki yaplar denetlemekle grevli olan yap denetim kurulularn,
Bu Kanun kapsamnda bulunan iller iinde ancak kapsam dndaki yaplar ile
yasada belirlenen pilot iller dnda kalan yaplarda teknik uygulama sorumluluu
(Fenni mesuliyeti) stlenen ve Elektrik Mhendisleri Odasndan Elektrik Serbest
Mavir Mhendis belgesi alm olan Elektrik Mhendisi veya Elektrik-Elektronik
Mhendisini,
ifade eder.
Ancak tesisi yapm iini stlenen kii ile tesisat denetleyen denetim kuruluu ayn kii
olamaz.
Madde 6- Elektrik i tesis ilerin yaplmas
Yaplarn i tesis ileri, letmeye kaytl elektrik tesisatlar tarafndan yaplr.
Madde 7- Elektrik tesisatlarnn letmeye kaydolmas
Elektrik Tesisatlar Trkiyenin herhangi bir yerinde bu ynetmeliin kapsamna giren
ileri yapabilmek iin herhangi bir letmeye bavurarak kayt yaptrmak zorundadr.
Kayt iin elektrik tesisatsnn:
7aKendi adna yada nc ahslara tesisat mteahhitlik hizmeti vermek iin kurulan tzel
kiilie sahip bir tescilli broda ortak veya cretli olarak
alan elektrik
mhendislerinden, Elektrik Mhendisleri Odasndan alacaklar serbest mavir
mhendislik belgesini; elektrikle ilgili fen adamlarndan ise bal bulunduu meslek
odasna kaytl olduunu gsterir benzer belgeyi, letmeye vermesi istenir.
206
207
208
209
18bEnerji odas ve kablo bacas (kablo aft) Elektrik Tesisleri Proje Hazrlama
Ynetmelii hkmleri dorultusunda tesis edilecektir.
Sac tablolar iin n yz alan 0,30 m2 ye kadar (0,30 m2 dahil) en az 1 mm, 1,5 m2 ye
kadar (1,5 m2 dahil) en az 1,5 mm, 1,5 m2 den byk olanlar iin en az 2 mm kalnlkta
dzgn yzeyli DKP sa kullanlacaktr.
18cSayalarn hangi durumlarda enerji odas iine koyulaca Elektrik Tesisleri Proje
Hazrlama Ynetmeliinin 10c-11 inci maddesi hkmleri dorultusunda enerji veren
yetkili letme tarafndan belirlenir.
18dBu Ynetmelik kapsamnda bulunan elektrik i tesislerine ait kompanzasyon tesisleri,
Elektrik Projelerinin Hazrlanmas ve Elektrik Tesislerinin Gerekletirilmesi Srecinde
G Faktrnn yiletirilmesi le lgili Tebli hkmleri dorultusunda tesis edilecek,
ancak bu Ynetmelik hkmleri dorultusunda denetlenerek veya muayene edilerek
uygun bulunmas halinde tesis enerjilenecektir.
18eReaktif tarife uygulanmayan mterilerin elektrik i tesislerinde kullanlacak dearj
(boalmal) lambalar ile ezamanl gc 9 kW geen yeni yaplardaki ortak kullanm
amal kazan dairesi, klima ve hidrofor tesislerinde kullanlan motorlarda g faktrnn,
ilgili mevzuatta ngrlen deerine karlmas iin, en azndan ykle birlikte devreye
girip kan kondansatr veya benzeri tesis edilecektir.
Madde 19- Sistem seimi
TT, TN veya IT gibi sistemlerin birinin seilmesi ve seilen sistemin kurallarnn tam
olarak uygulanmas zorunludur. TT ve TN sistemler kark olarak kullanlamaz.
Tesis, enerjiyi Elektrik Datm irketine ait alak gerilim ebekesinden alyor ise
uygulamada letmenin setii sistem tipi kurallarna uymak zorunludur.
Eer tesis enerjiyi kendine ait trafo merkezi zerinden alyorsa sistem tipi seimini, proje
mellifinin n grd ekilde uygulamak zorunludur.
Eer seilen sistem TT ise artk akm anahtar (RCD) kullanlmas zorunludur. Artk akm
anahtarlar tek bana, ar akma kar koruma dzeni olarak kullanlamaz. Bu yzden
ar akm ve ksa devreye kar koruma dzeni ile birlikte kullanlmas zorunludur. Artk
akm anahtar ile korunmam tesis blm braklmamas esastr. Ayn devre zerinde
iki veya daha fazla artk akm anahtar kullanlyorsa seicilik salamak iin besleme
tarafnda gecikmeli tip artk akm anahtar kullanlmaldr. letmeye ait ksmlarn
korunmas iin epotansiyel dengeleme ve yaltkan zemin yeterlidir.
Yapda tek saya varsa, kofre tesis edilmeyebilir.
Bu maddeye aykr olarak yaplan tesise letme kesinlikle elektrik vermez.
Madde 20 tesislerin denetlenmesi ve muayenesi
tesis, denetim kuruluu tarafndan, tesisin yapm iinin her aamasnda denetlenecektir.
Denetim, Ek-Ede belirtilen teknik hususlar da ieren Denetleme Listesine gre
yaplacak ve uygun bulunmas halinde bir asl iki suret olmak zere Elektrik Tesisat
Belgesi ile belgelendirilecektir, Belgenin asl tesis sahibine, bir sureti letmeye verilmek
zere tesisatya verilir. Bir suret denetim kuruluu tarafndan arivlenir.
tesise ait Elektrik Tesisat Belgesi, elektrik balant bildirimi ( bitimi) ile birlikte
letmeye verilecektir.
210
211
212
BLM 3
Teknik Konularla lgili Genel Hkmler
Akmn, herhangi bir insan veya dier canlnn vcudu zerinden gemesinin
engellenmesi,
Vcut zerinden geebilecek akmn, arpma akmndan daha dk bir deer ile
snrlandrlmas,
yntemlerinden biri ile gerekletirilebilir.
2- Dolayl dokunmaya kar koruma (hata durumunda)
nsanlar ve dier canllar, bir hata esnasnda aktaki iletken blme dokunmaktan
doabilecek tehlikelere kar korunmu olacaktr.
Bu koruma,
Akmn, her hangi bir insan veya dier canlnn vcudu zerinden gemesinin
engellenmesi,
Vcut zerinden geebilecek hata akmnn, arpma akmndan daha dk bir
deer ile snrlandrlmas,
Aktaki iletken blme dokunan vcut zerinden, deeri arpma akmna eit veya
daha byk olan bir akmn gemesi gibi bir hata durumunda; belirlenen zamanda
beslemenin otomatik olarak kesilmesi,
yntemlerden biri ile gerekletirilebilir.
Dolayl dokunmaya kar koruma ile balantl olarak, potansiyel dengeleme ynteminin
uygulanmas, gvenlik iin nemli prensiplerden biridir.
28b - Isl etkilere kar koruma
Elektrik tesisat, yksek scaklk veya elektrik ark nedeniyle kolayca yanabilen
malzemelerin tutuma tehlikesi mmkn olduunca azaltlacak ekilde dzenlenmi
olacaktr. Ek olarak, elektrik donanmnn normal alma srasnda, insanlar veya dier
canllar yakma tehlikesi mmkn olduunca azaltlacaktr.
Elektrik donanmna ok yakn konumda bulunmak zorunda olan kiiler, sabit donanm
ve sabit malzemeler, elektrik donanm tarafndan yaylan s veya sl nmdan
kaynaklanan zararl etkilerin, zellikle
213
Madde 28 ile uyumlu olarak, insanlarn ve dier canllar ile mal ve mlkn
korunmasn,
Tasarmlanan amalara uygun fonksiyonlarn doru olarak yerine getirilmesini,
salamak iin yaplacaktr.
- d.a. iin yukarda listelenmi iletkenlerin edeeri, (ana/orta iletken veya gerilimli
iletkenlerden topraklanm biri, koruma iletkeni, PEN iletkeni).
(iii) Deerler ve toleranslar,
- Anma gerilimi ve gerilim toleranslar
- Anma frekans ve frekans toleranslar
- zin verilen en byk hata akm
- Olas(beklenen) ksa devre akm
- Toprak hatas evrim empedans
(iv) Topraklanm ntr veya orta iletken gibi beslemenin doasnda olan koruma
nlemleri,
(v)
214
29c - Gvenlik sistemleri iin acil durum besleme kayna veya kaynaklar
Gvenlik sistemleri iin belirlenecek bir besleme kayna:
(i) Beslemenin karakteristikleri,
(ii) Gvenlik kayna ile beslenecek devreler,
hakkndaki bilgilere gre seilecektir.
29d - evre etkileri
1-
Hava durumuna, atmosferin andrma etkilerine veya dier zorlayc koullara kar, ak
durumda olan donanm, bu durumdan dolay ortaya kabilecek olan tehlikeleri
engelleyecek ekilde tesis edilecek veya korunacaktr.
2-
Tasarm akm,
Kabul edilebilir en byk scaklk,
Gerilim dm snr,
Ksa devre ve toprak hata akmlarna bal olarak oluan elektromekanik
zorlamalar,
(v) Akta olan iletkenlerde ortaya kabilecek dier mekanik zorlamalar,
(vi) Ksa devre ve toprak hatas korumalarnn almas iin gerekli en byk
empedans snr,
dikkate alnarak belirlenecektir.
29f - Hat sisteminin tipi ve tesisat yntemi
Hat sistemi tipi ve tesisat yntemi seilirken aadaki hususlar gz nnde
bulundurulacaktr:
(i)
(ii)
(iii)
(iv)
(v)
(i)
(ii)
(iii)
(iv)
215
Tek kutuplu olan sigorta, anahtar veya devre kesiciler sadece faz iletkenine balanacaktr.
2Topraklanm bir ntr iletkenine, anahtar, devre kesici veya sigorta kesinlikle
balanmayacak ve her hangi bir topraklanm ntr iletkenine balanm olan anahtar veya
devre kesici, ilgili tm faz iletkenlerini birlikte kesecek ekilde dzenlenecektir.
29m- Ayrma ve anahtarlama (ama-kapama)
1Normal iletme artlarnda ortaya kabilecek tehlikenin; her tesisattan, tesisatn her
devresinden ve tm donanmdan uzak tutulmas veya ortadan kaldrlmas iin tm gerilimleri
hzl bir yntem ile kesecek ekilde uygun cihazlar (donanm) kullanlacaktr.
2Sabit her elektrik motoru yaknnda, devreyi kesen, kolayca eriilebilen, tehlikeyi
nleyecek biimde kolay alan, uygun bir ayrma cihaz bulundurulacaktr. Ancak motorlar
besleyen tablo, motorlarn gr mesafesinde ise bu ayrma cihazna ihtiya yoktur.
216
217
BLM 4
karakteristikleri
montaj
218
BLM 5
Genel Karakteristiklerin Belirlenmesi
Madde 34- Ezamanl g
34a-Tesisatn ezamanl gc, kilovat veya amper cinsinden belirlenecek; ayrca g katsays
tesbit edilecektir. Bir tesisatn veya onun bir parasnn ezamanl gcnn hesabnda,
ezamanllk katsays gz nnde bulundurulacaktr.
34b- Ezamanl ykn belirlenmesi ile ilgili aklamalar ve eitli tketiciler iin ezamanllk
katsaylar Ek-Bde verilmitir.
Madde 35 Gerilim altnda bulunan iletkenlerin dzenlenmesi ve topraklama sisteminin
tipi
35a- Genel
Madde 35-b ve Madde 35-cde aklanan karakteristikler aratrlacak ve Blm 6 ile
uyumlu, uygun bir gvenlik yntemi iin koruma yntemi seilecektir.
35b- Gerilim altnda bulunan iletkenlerin says ve tipi
Gerilim altnda bulunan iletkenlerin says ve tipi (rnein, bir fazl iki iletkenli a.a.,
fazl 4 iletkenli a.a.), besleme kayna ve ayn zamanda tesisat ierisindeki her bir devre
iin belirlenecektir. Enerji kaynann bir letme tarafndan temin edildii durumda
gerekirse, letmeye danlacaktr. (letmenin artlar da gz nnde bulundurulacaktr.)
35c- Topraklama sisteminin tipi
Tesisatta kullanlacak topraklama sistemin tipi, besleme kaynann karakteristikleri gz
nnde bulundurularak belirlenecektir. Enerjinin, alak gerilim ile bir letmeden alnmas
halinde, letmenin artlarna uyulacaktr. Topraklama sistemi tipleri,
TN-C, TN-S, TN-C-S, TT ve IT
dir.
Madde 36- Beslemenin nitelii
36a- Genel
Her hangi bir kaynaktan gelen besleme veya beslemelerin aadaki karakteristiklerine ve
bu karakteristiklerin uygun deerlerde olup olmadna; hesap, lm, sorgulama veya
gzlem yolu ile karar verilmelidir.
(i) Anma gerilim(ler)i,
(ii) Akmn nitelii ve frekans,
(iii) Tesisatn balangcnda beklenen ksa devre akm,
(iv) Sistemin, tesisat dndaki ksmnn toprak hatas evrim empedans (Ze),
(v) Besleme kaynann, maksimum ezamanl gc dahil, tesisat gereksinimlerine
uygunluu,
(vi) Tesisatn balangcndaki ar akm koruma cihaznn tipi, deeri ve karakteristii .
(Ar yk, ksa devre, artk akmlar, hata akmlar gibi tm akmlar.)
219
36b- Gvenlik sistemleri ve yedek besleme kaynaklar
Gvenlik sistemleri ve yedek besleme kaynaklarnn bulunduu hallerde; besleme (veya
beslemeler) karakteristikleri belirlenecektir. Bu besleme kaynaklar, yeterli kapasiteye,
gvenilirlie, ve belirli ilemler iin hzl ve uygun transfer sresine sahip olacaktr.
Normal enerji beslemesinin bir letmeden temin edildii yerlerde; gvenlik ve yedek
besleme kaynaklarnn anahtarlama dzenlemeleri ve zellikle, paralel altrlmas
planlanan eitli kaynaklar ile ilgili olarak (veya bu tr sistem almalarnn engellenmesi
ile ilgili olarak) letmeye danlacaktr.
Gvenlik sistemleri besleme kaynaklar, Blm 12nin koullar ile uyumlu olacaktr.
Bir gvenlik sistemleri besleme kayna, otomatik veya otomatik olmayacak ekilde
snflandrlacaktr. Otomatik olanlar, srekli olarak altrlr veya belli bir gecikme sresi
sonunda devreye girebilir.
Madde 37- Tesisatn devre dzenlemesi
37aHer tesisat,
(i)
(ii)
37bTehlikelerin engellenmesi ve tesisatn ayr kontrol edilmesi gereken her bir blm iin,
ayr bir devre salanacaktr. Herhangi bir devre, tesisatn her hangi baka bir devresinde
oluan bir hatada enerjili olarak kalacaktr ve her devrenin kendi koruyucu cihaznn
almas ile alnan nlem yeterli olacaktr.
37cGereken son devrelerin says ve her bir son devre tarafndan beslenen noktalarn says,
iletkenin akm tama kapasitesi gz nnde bulundurularak, ar akm korumas iin
Madde 49dan Madde 54e kadar (Madde 54 dahil), ayrma ve anahtarlama iin Madde
57den Madde 61ye kadar (Madde 61 dahil) ve iletkenlerin dzenlenmeleri ve akm tama
kapasiteleri iin Madde 69dan Madde 77ye kadarki (Madde 77 dahil) koullara uyulacak
ekilde belirlenecektir.
37dTesisatn birden fazla linyeden (son devreden) olutuu yerlerde, her linye (son devre),
datm tablosuna farkl klar ile balanacaktr. Her bir linyenin faz ve ntr iletkenleri,
dier linyelerden elektriksel olarak ayr olacaktr. Her linye, dolayl ekilde enerjilenmesi
engellenecek ekilde ayrlm olacaktr.
Madde 38- D Etkiler
Elektrik tesisatnn tasarmnda ve uygulamasnda deerlendirilmesi gereken d etkilerin
bir listesi ve konu ile ilgili bilgi Madde 70de verilmektedir. Kodlar iin 69dan 77ye
kadar olan maddelerden (Madde 77 dahil) yararlanlacaktr.
220
Madde 39- Uyumluluk
Donanmn, dier elektrik cihazlar veya sistemleri zerinde hasar verici olabilecek veya
besleme kaynan bozabilecek btn karakteristiklerinin deerlendirilmesi yaplacaktr. Bu
karakteristikler aada sralanmtr:
Ar gerilimler,
Dk gerilim,
Hzl deien (darbeli) ykler,
Dengesiz ykler,
G faktr,
Harmonik akmlar,
Yol verme akmlar,
Koruma iletkeni akmlar,
Artk akmlar,
Doru akm geri besleme,
Yksek frekansl salnmlar,
Ek toprak balants gereksinimi.
Beslemeyi nemli lde etkileme olasl olan karakteristie sahip bir yk bulunmas
halinde letmeye danlacaktr.
Madde 40- Bakm
Tesisatn ngrlen alma sresince (mr) kendisinden beklenenleri uygun biimde
yerine getirebilmesi iin bakmn skl ve kalitesinin deerlendirilmesi yaplacaktr. Bu
deerlendirme, tesisatn iletilmesinden sorumlu bir yetkili ile birlikte yaplmaldr.
Ynetmeliin artlar gz nnde tutularak beklenen bakm kalitesi ve skl, tesisatn
mr boyunca :
(i)
221
BLM 6
Gvenlik nlemleri
Madde 4141a- Genel
Her tesisat btn olarak veya ksmen, bu blmdeki koruma nlemleri ve bunlarn
uygulamalar ile uyumlu olacaktr.
Listelenmi koruma nlemlerinin sras, koruma nlemlerinin nem sras ile ilgili deildir.
41b- Elektrik arpma tehlikesi yksek olan yer ve tesisatlar iin koruma nlemleri:
Vcut direncinin azl sebebi ile veya kii yksek potansiyelde iken toprak potansiyeline
dokunmak suretiyle, elektrik arpma tehlikesinin ykseldii herhangi bir tesisat veya tesisat
ksmlarna; Blm 16nn ilgili koullar ve ynetmeliin dier ksmlarnda bulunan
koullar da uygulanacaktr.
41cHer tesisatta veya tesisatn eitli paralarnda:
-
Elektrik arpmasna,
Isl etkilere,
Ar akma,
Ar gerilime,
Dk gerilime,
Elektrik tesisatndan veya elektrikli cihaz ve makinalardan kaynaklanacak tehlikelere,
Dorudan ve dolayl dokunmaya kar birlikte koruma iin aadaki koruma nlemlerinden
bir tanesi kullanlacaktr.
(i)
(ii)
222
(ii)
2-
34-
lgili Trk Standartna uygun k sargs ve gvde veya koruyucu topraklama devresi
arasnda herhangi bir balant bulunmayan bir ayrma transformatr.
(ii) Ayrma transformatrne edeer elektriksel ayrma salayan sargl motor- generatr
gibi bir akm kayna.
(iii) Bir elektrokimyasal kaynak (rnein bir ak) veya dier alak gerilim devresinden
bamsz baka bir kaynak (rnein diesel motor tahrikli generatr gibi).
(iv) inde hata olutuunda, d balant ularnda Madde 42-b-1 (i) de belirlenen
deerlerdeki gerilimleri amayan elektronik cihazlar. Ancak d ularda izin verilen
deerlerden daha yksek gerilimlere, dorudan veya dolayl dokunma sonucu, u
geriliminin, Madde 42-b-1 (i) de belirlenen deerlere aniden indirilebildii durumlarda
izin verilir. Bu deerden daha yksek gerilim olan yerlerde, en az 3000 luk i
direnli bir gerilim l cihaz ile yaplan l sonunda; gerilim limitler iinde kalrsa
bu gerilime izin verilir.
Not: Bu tip cihazlara rnek yaltm kontrol cihazlardr.
SELV iin ngrlen gerilim deerinden daha yksek gerilim sistemlerinden beslenen,
ototransformatr, potansiyometre, yar iletken cihaz gibi gerekli elektriksel ayrma
salamayan dier donanm; SELV sistemi olarak kullanlamaz.
SELV iin tanabilir bir kaynak, snf II donanm yaltmna veya edeer yaltma sahip
olacak ekilde seilecek ve monte edilecektir, ( Madde 44-cye baknz.).
Her SELV sisteminin devre iletkenleri dier sistemlerden fiziksel olarak ayrlacaktr ya da
bu koullara uygunluk pratik deilse, aada belirtilen dzenlemelere gre tesis edilecektir.
(i)
223
Rlelerin, kontaktrlerin ve yardmc kontaklarn dahil olduu bir SELV sisteminin tm
elektriksel donanmnda, SELV sisteminin gerilimli blmleri ve dier sistemler arasnda
gerekli elektriksel ayrma salanacaktr.
7-
Topraklama sistemi,
Dier bir sistemin aktaki bir blm,
Herhangi bir sistemin koruma iletkeni,
Madde 42-b-1-i de belirtilen gerilim seviyesini amayacak ekilde gerekli nlemler
alnamamas durumunda; bir elektrik donanmnn iin gerei olarak bir yabanc
blme balanmas zorunluluu dnda, aktaki bir iletken blm ile
balanmayacaktr.
8-
Eer bir ok dk gerilim sisteminin aktaki iletken blm baka bir sistemin aktaki
iletken blmne tesadfen ya da kastl olarak dokunabilecek ise sistem SELV olarak kabul
edilmeyecektir ve Madde 42-cye gre dier koruyucu nlemler uygulanacaktr.
9-
Bir SELV sisteminin anma gerilimi 25 V a.a. ya da dalgacksz 60 V d.a. deerlerini aarsa,
dorudan dokunmaya kar aada belirtilen koruma yntemlerinden bir ya da bir ka
uygulanacaktr.
(i)
(ii)
Eer anma gerilimi 25 V a.a. ya da 60 V d.a. deerlerini amyorsa (i) ve (ii) maddelerinde
tanmlanan koruma yntemlerine gerek yoktur.
10-
11-
Not: Bu maddede kullanlan dalgacksz terimi; sinus biimindeki gerilim iin dalgack
deeri % 10 etkin deeri amayan; 120 V dalgacksz d.a. anma geriliminde 140 V
maksimum tepe deerini amayan; 60 V dalgacksz d.a. anma geriliminde 70 V maksimum
tepe deerini amayan gerilim anlamndadr.
Bir SELV sistemindeki prizler dier sistemlerde kullanlan prizlerle boyut olarak benzer
olmayacak ve koruyucu iletken kontana sahip olmayacaktr. Baka sistemlerin fileri bu
prizlere uymayacak, SELV sistemi fileri de baka sistem prizlerine taklamayacaktr.
Koruyucu iletken konta olan aydnlatma armatr montaj elemanlar, SELV sistemi iine
tesis edilmeyecektir.
Fonksiyonel ok dk gerilim tek bana koruyucu bir nlem olarak kullanlamaz. (Madde
44-hye baknz.)
2-
224
42d- Enerji boalmasnn snrlandrlmas ile yaplan koruma
1-
2-
Bu nlem, sadece ilgili Trk Standard ile uyumlu olan donanmlarn bamsz bir blmne
uygulanr. Bu donanm insan veya dier canllarn vcudu zerinden geebilecek akm,
gvenli bir deer ile snrlandrmaldr.
Bu nlemin uygulanmas, Trk Standardna uyumlu donanmn bu tip paralarndan treyen
tesisat ksmn da kapsayacaktr; rnein TS EN 61011 ile uyumlu elektrik it kontrol
cihazlarnca beslenen elektrik itleri gibi.
225
aklktan daha byk aklklarn haricinde, en azndan IP2X veya IPXXB koruma
seviyesini salayacak mahfazalar iinde veya korkuluklarn arkasnda olmaldr. Bunun iin
aadaki kurallar uygulanacaktr.
(i)
(ii)
3-
456-
Bir korkuluk veya mahfazada IP2X veya IPXXB artlarndan daha byk bir akla izin
veren Madde 43-c-2 dnda bir durum ve bu parann alma artlar sebebiyle Madde 43c-2nin genel hatlaryla uyumluluunun salanamaz olduu durumda; TS ile uyumlu
donanm veya aksesuarn sadece bir parasna uygulanacaktr; rnein TS EN 61184 veya
dier uygun bir standartla uyumlu bir lamba duyu gibi. Her ne kadar bu ayrcalkl durum
uygulansa da bu aklk, parann uygun almas ve deitirilmesi iin gerekli artla
uyumlu olacak lde kk olmaldr.
Korkuluk ya da mahfazann kolayca eriilebilen st yzeyleri en azndan IP4X koruma
seviyesine sahip olacaktr.
Her korkuluk ve mahfaza bulunduu yerde emniyetli bir ekilde balanacak ve bilinen
normal iletme koullarnda gerekli korumay ve gerilimli blmlerden uygun uzaklkta
bulunmasn salayacak kararlla ve dayanklla sahip olacaktr.
Korkuluun kaldrlmas veya mahfazann almas veya mahfazann bir parasnn
kaldrlmas gerektiinde aadaki gereksinimlerin bir ya da daha fazlasnn
gerekletirilmesi yeterli olacaktr.
(i)
Mahfaza ve korkuluun kaldrlmas veya almas sadece bir anahtar veya alet ile
mmkn olacaktr.
(ii) Korkuluk ya da mahfazann kaldrlmas veya almas bunlar tarafndan korunan
besleme kaynann kesilmesi ile mmkn olacaktr. Beslemenin tekrar balanmas,
sadece korkuluk veya mahfazann yerine konmas veya kapatlmasndan sonra
mmkn olacaktr.
(iii) Gerilim altnda bulunan blme dokunmay nlemek iin bir ara korkuluk
kullanlmas durumunda, byle bir korkuluk en azndan IP2X veya IPXXB koruma
seviyesini salayacak ve bir anahtar veya alet yardmyla kaldrlacaktr.
Bu madde
Tavan rozansna,
Kordon ekmeli anahtara,
TS EN 61184e uygun bayonet duya,
TS EN 60238e uygun Edison duya,
uygulanmayacaktr.
43d- Engeller ile Koruma
1Bu nlem, gerilim altndaki blmle istenmeyerek olan dokunmay, engellerle dikkat
ekerek kanma yoluyla nleme amaldr. Ancak kastl hareketleri engellemez. Bu
uygulama dorudan dokunmaya kar korumayla, ve sadece yetkili kiilerin veya bu kiiler
denetimindeki, yardmc elemanlarn eriebilecei blgede snrl olacaktr.
Elektrik arpmas riskinin yksek olduu baz tesisat ve blgelerde bu koruma nlemi
kullanlmayacaktr. Bununla ilgili olarak Blm 16'daki zel artlar blmne baknz.
226
2-
3-
Bir artk akm anahtar tek bana dorudan dokunmaya kar koruma iin kullanlamaz.
Artk akm anahtarnn kullanm, aada belirtilen artlara uygunluun saland yerlerde,
Madde 43-a-1in (i)den (iv)e kadar olan maddelerinde belirtilen koruma
nlemlerinden bir tanesi uygulanmsa ve
(ii) Artk akm anahtar (RCD) TS EN 61008-1 veya TS EN 61009-1de art koulduu
gibi 30 mAi gemeyen In beyan artk faaliyet akmna ve 5In artk akmnda 40 msi
gemeyen faaliyete geme zamanna sahipse,
elektrik arpmasna kar tehlikenin azaltld anlamna gelir.
(i)
227
(ii)
(iii)
(iv)
(v)
(i)
(ii)
(iii)
(iv)
(v)
(vi)
Su borular,
Gaz tesisat borular,
Dier ebeke boru ve kanallar,
Merkezi stma ve klima sistemleri,
Binann aktaki metal blmleri,
Yldrmdan koruma sistemi.
Tesisatn birden fazla binaya hizmet verdii yerlerde yukardaki koullar her binaya
uygulanacaktr. Haberleme kablosunun metal zrhn da potansiyel dengelemeye dahil
etmek gereklidir. Fakat kablonun iletmecisinden izin alnmaldr.
5-
Ayn anda ulalabilen aktaki iletken blmler ayn topraklama sistemine; ayr ayr, grup
halinde veya ortak bir ekilde balanacaktr.
6-
Otomatik ayrma iin her koruyucu cihazn nitelikleri, tesisatn topraklama ekli ve ilgili
devrenin empedans ile uyumlu olacaktr. Bylece bir toprak hatas sresince ayn anda
eriilebilen aktaki iletken blmler ile yabanc iletken blmler arasnda meydana gelecek
gerilimler tehlikeye neden olmayacak byklkte olacaktr.
Bu ynetmelie uygun aralar, sistem topraklama tipine gre 44-b-8den 44-b-29a kadar
olan maddelerde verilmitir. Dier edeer etkinlikteki aralarda dikkate alnacaktr.
228
TN, TT, IT sistemlerindeki otomatik ayrma koullarnn ar akm koruma cihazlar
kullanlarak gerekletirilmedii yerlerde aadaki nlemlerden biri alnacaktr:
(i)
(ii)
7-
TN sistem
8Tesisatn aktaki her iletken blm koruma iletkeni yardmyla tesisatn ana topraklama
balant ucuna balanacaktr ve bu balant ucu Madde 83-a-2, Madde83-a-5e gre besleme
kaynann toprakl noktasna uygun bir ekilde irtibatlandrlacaktr.
9Aadaki koruma cihazlarndan bir ya da daha fazlas kullanlacaktr.
(i) Ar akm koruma cihaz
(ii) Artk akm anahtar
Bir TN-C-S sistemde artk akm anahtar bulunuyorsa, artk akm anahtar ile yk arasnda
PEN iletkeni kullanlmayacaktr. Koruyucu iletkenin PEN iletkenine balants artk akm
anahtarnn kaynak tarafnda yaplacaktr.
10- Tesisatn herhangi bir yerinde bulunan bir faz iletkeni ile koruma iletkeni veya aktaki
iletken blm arasnda, hata noktasnda ihmal edilebilir bir empedans deeri ile bir hata
meydana geldiinde; korunan devrenin koruma cihaz ve toprak hata evrim empedans,
belirtilen uygun bir sre iinde beslemenin otomatik kesilmesini salyorlarsa Madde 44-b6da belirtilen kuraln saland kabul edilir.
Bu kural aadaki koul gerekletiinde yerine getirilmi olur.
Z s < Uo / I a
Burada;
Zs : toprak hata evrim empedans,
Ia : Uo anma geriliminin bir fonksiyonu olarak Tablo1de belirtilen sre iinde ya da Madde
44-b-16da belirtilen artlar altnda 5 syi gemeyecek sre iinde koruyucu cihazn
otomatik olarak amasn salayacak akm,
Uo : topraa gre anma gerilimini gstermektedir.
229
TABLO 1
TN sistemleri iin en byk ama sreleri
Tesisat anma gerilimi Uo (Volt)
120
230
277
400
400den byk
Not :
1. (230%10V) tolerans aralnda bulunan gerilim seviyeleri iin anma gerilimine uygun
ama sresi geerlidir.
2. Gerilimin ara deerleri iin tabloda bir sonraki en yksek gerilim deeri kullanlr.
3. TS 83 (IEC 60038)de belirtilen tolerans band iindeki gerilimler iin, anma gerilimine
uygun ama sresi uygulanr.
11- Tablo 1deki en byk ama sreleri priz besleme devrelerine ve kullanm srasnda
tekerlekli tanabilir donanma veya elde tanan donanma uygulanmaldr.
Bu kural, elde tanan cihazlarn beslemesinde kullanlmas nlenmi olan prizler ve buna
bal filerle beslenen, sabit cihazlar iin uygulanmayacaktr.
12- TN sistem bir tesisatta, toprak arzas evrim empedansnn ve 44-b-14 ile 44-b-17
arasndaki maddeler ve 44-b-10 maddesinde belirtilen devre koruma iletkeni empedansnn
snr deerleri, ilgili donanmn aktaki iletken blmleri ve elektriksel olmayan yabanc
iletken blmler toprakl epotansiyel blge iinde bulunuyor ise uygulanabilir. (Madde 44b-4 'e de baknz)
Madde 44-b-10'da tanmlanan kesme srelerinin, ar akm koruma cihaz kullanlarak elde
edilemedii yerlerde, Madde 44-b-6 uygulanacaktr.
13- Bir donanmn topraklanm epotansiyel blge dnda olmas ve donanmn d iletken
blmlerinin bulunmas durumunda, toprak hatas evrim empedans, Tablo 1'de belirtilen
sre iinde kesilme meydana gelecek ekilde olmaldr.
14 - Madde 44-b-11in koullarnn karlanmas iin sigorta kullanlmas halinde 230V anma
gerilimi iin 0,4 slik ama sresi ile ilgili olarak toprak hata evrim empedansnn (Zs)
maksimum deerleri Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii izelge 10 da
belirtilmitir.
44-b-10 maddesine gre Ia deerinin belirlenmesi Elektrik Tesislerinde Topraklamalar
Ynetmelii izelge 10a gre yaplmaldr.
15-
Madde 44-b-11 koullarnn karlanmas iin devre kesicinin kullanlmas halinde, toprak
hata evrim empedansnn (Zs) maksimum deeri Madde 44-b-10da verilen forml ile
belirlenecektir. Alternatif olarak 230V ama gerilim deeri ve 0,4s ama sresi iin Elektrik
Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii izelge 10 da belirtilen deerler hesaplama yerine
kullanlabilir.
Not :letkenler normal iletme scaklklarnda iken tabloda verilen evrim empedans deerleri
almamaldr. Devreye alma deneyleri srasnda iletkenler farkl scaklklarda iseler lm
uygun bir ekilde alma scaklna uyarlanacaktr.
230
16-
17-
Eer koruma artk akm anahtar tarafndan yaplyorsa aadaki art gerekletirilecektir.
Zs x In 50V
18-
TT Sistem
19- Tek bir koruma cihaz ile korunacak aktaki her iletken blm, ortak bir toprak elektrotuna
ana topraklama balant ucu yoluyla balanacaktr. Birden fazla koruyucu cihaz seri bal
ise bu art, her bir koruma cihaz ile korunan aktaki iletken blmlere ayr ayr uygulanr.
20-
Ntr noktas veya yoksa her bir generatr veya transformatr merkezinin bir faz iletkeni
topraklanacaktr.
Aadaki koruyucu cihaz tiplerinden bir ya da bir ka tercihen ilki kullanlacaktr.
(i)
(ii)
21-
TT sistemlerinde, dolayl dokunmaya kar koruma iin, ar akm koruma cihazlarnn tek
bana kullanmna, sadece Rann Madde 44-b-22deki koulu salamas durumunda izin
verilir.
22-
231
Not : Madde 44-b-22nin artlar tamamen salanamazsa, Madde 44-b-30 ve Madde 44-b-31e
uygun tamamlayc potansiyel dengeleme yaplmaldr.
23-
Bir TT sisteminin parasn oluturan bir tesisatta, artk akm cihazyla korunmam priz
devresi braklmayacaktr, (Madde44-b-22ye baknz).
IT sistem
24- Gerilim altndaki iletkenlerin hi biri topraa dorudan balanmayacaktr. Topraa
balantnn gerektii yerlerde bu yksek deerli bir empedans (en az 15 k) zerinden
yaplacaktr. Bylece aktaki iletken blme veya topraa olacak tek hata durumunda, hata
akm elektrik arpma riskini ortaya karmayacak kadar kk olacaktr. Eer topraa
yksek deerli empedans zerinden balant ntr noktasnda ya da yapay yldz noktasnda
yaplyorsa ilgili toprak hata evrim empedans bu koulu salayacaktr.
Not : Ar gerilimi ya da gerilim dalgalanmalarn azaltmann gerektii yerlerde, topraklamay bir
empedans zerinden yapmak arttr, bunun karakteristikleri tesisatn gereksinimlerine uygun
olacaktr.
25-
Aktaki bir iletken blme ya da topraa kar tek hata durumunda devrenin amas Madde
44-b-24n koullar yerine getirildii taktirde mecburi deildir. Fakat iki hata durumunda
faz aras ksa devre riskine kar tedbirler alnmaldr. Aadaki cihazlarn bir tanesi ya da
her ikisi birden kullanlacaktr.
(i)
(ii)
26-
Aktaki her iletken blm topraklanmaldr, bylece her devre iin aadaki art
gerekletirilecektir.
Ra x Id 50V
Ra: Toprak elektrotu ve aktaki iletken blme bal koruyucu iletkenlerin direnlerinin
toplam,
Id : Faz iletkenleri ile aktaki iletken bir blm arasndaki ihmal edilebilir empedans
olumas sonucunda (ksa devre) ilk hata akm deeridir. Id deeri koruma iletken akmlar
ve elektrik tesisatnn toplam topraklama empedansn dikkate alr.
27-
Beslemenin kesilmemesi maksad ile IT sistemin kullanld yerlerde, bir yaltm izleme
cihaz gerilim altnda bulunan blmden aktaki iletken blme veya topraa oluacak ilk
hatay belirlemek iin kullanlacaktr. Bu cihaz sesli ve/veya kl uyar vermelidir. Her iki
uyar eklinin de bulunmas halinde ses kesilebilmeli ancak kl uyar hata srdke devam
etmelidir.
Not : lk hata en ksa srede giderilmelidir.
28-
Aktaki iletken blmlerin ortak olarak toprakland yerlerde, Madde 44-b-29a gre
TN sistem koullar uygulanacaktr.
232
(ii)
IT sistemde dolayl dokunmaya kar korumann artk akm cihaz ile yapld durumlarda,
her son devre ayr ayr korunacaktr.
29-
Ntr hattnn olmad yerlerde aadaki artlar yerine getirilecektir. (3 faz, 3 iletkenli
datm)
ZS
3.U o
2I a
Veya ntr hattnn olduu yerde (3 faz, 4 iletkenli datm ve tek faz datm)
Z S'
Uo
2I a
Burada,
Zs: Faz iletkenleri ve devrenin koruma iletkenlerinden oluan toprak hata evriminin
empedansn,
Zs: Ntr iletkenleri ve devrenin koruma iletkenlerinden oluan toprak hata evriminin
empedansn,
Ia: Devreyi Tablo 2de ( Madde 44-b-11e baknz. ) belirtilen t sresi iinde veya dier tm
devreler iin geerli olan 5 s iinde beslemeden ayran akm gsterir, (Madde 44-b-16
ya baknz.).
Uo : Faz-ntr aras a.a. anma gerilimi,
U : Fazlar aras a.a. anma gerilimi,
dir.
TABLO 2
IT sistemlerde en byk ama sreleri
(kinci hata)
Tesisat anma
gerilimi
Uo / U (Volt)
120/240
230/400
400/690
580/1000
233
Tamamlayc potansiyel dengeleme
30-
Madde 44-b-6 veya Blm 16ya uygunluk iin tamamlayc potansiyel dengelemenin
gerekli olduu yerlerde potansiyel dengeleme, 87-b maddesine gre btn yabanc iletken
blmler ve prizlerin topraklama elektrotlar da dahil, donanmlarn aktaki iletken
blmlerini birbirlerine balayacaktr.
31-
Potansiyel dengelemenin etkinlii yeterli deilse yabanc iletken blmler ve ayn anda
eriilebilen aktaki iletken blmler arasndaki (R) direnci aadaki art
gerekletirecektir.
R 50/Ia
Burada;
Ia: koruyucu cihazn faaliyet akm olup;
- Artk akm anahtar iin, beyan artk faaliyet akm In dir
- Ar akm cihaz iin devreyi 5 s iinde aan minimum akmdr.
Bu nlem, elektriksel bir donanmn aktaki iletken blmler zerinde temel yaltmdaki
bir arza sebebiyle tehlikeli gerilim oluumunu nleme amaldr.
2-
3-
4-
(ii)
Madde 44-c-4den Madde 44-c-10a kadar olan maddelere uyan ve (i) maddesine
gre elektrik donanmnn gvenliini salayan bir elektrik tesisatnn uygulamas;
temel yaltma sahip elektrik donanmna uygulanan ek yaltm yntemi ile
salanacaktr.
(iii)
Madde 44-c-4den Madde 4-c-10a kadar olan maddelere uyan ve (i) maddesine
gre elektrik donanmnn gvenliini salayan bir elektrik tesisatnn
uygulamasnda; yaltlmam gerilimli blgelere uygulanan takviyeli yaltm, byle
bir yaltmn yapsal zelliklerinin ift yaltmn uygulanmasn nledii yerlerde
dnlmelidir.
Madde 44-c-2nin (i) bendinde tanmlanan donanmn montaj, donanmn korumaya ilikin
karakteristiklerini bozmayacak ekilde yaplacaktr. Snf II donanm, temel yaltml
tesisatn gerilim altndaki blmleri ve donanmn aktaki metal blmleri arasnda tek
yaltm olmayacak ekilde tesis edilecektir.
Bu nlem iin salanan mahfaza korunan ekipmann almasn olumsuz ynde
etkilemeyecektir.
234
5-
6-
7-
Eer
yaltml
mahfaza
nceden
denenmemise,
gerekletirilecektir,(Madde 101-d-2 ye baknz ).
8-
9-
Yaltml mahfaza iinde bir kapak veya kap herhangi bir anahtar veya alet kullanmadan
alabiliyorsa, eriilebilen her iletken blm insanlarn bu blmlere dorudan dokunmasn
nleyecek biimde yaltml bir korkuluk arkasnda bulunacaktr. Yaltml bu korkuluk en
az IP2X veya IPXXB korumasn salayacak ve sadece bir alet yardm ile
kaldrlabilecektir.
10-
uygun
bir
deney
Donanmn baka paralarna ait olan ve besleme devresi ile birlikte, yaltml mahfaza
dndan gelen koruma iletkeni ve terminalleri gerilim altnda bulunan blmler gibi
yaltlacak ve iaretlenecektir.
11-
Bir devrenin Snf II donanm paralarn besledii yerde de koruma iletkeni ekilecek ve bu
iletken her noktada ve her aksesuarda (akta olmayan iletken blmlere sahip ve byle bir
noktadan asl bulunan lamba duyu hari) sonlandrlacaktr. Madde 44-c-12nin uyguland
yerde bu artn aranmasna gerek yoktur.
Snf II donanmnn aktaki iletken blmnn montaj, koruma iletkenine bal tesisatn
hibir ksmyla bir elektriksel temas bulunmayacak ekilde yaplacaktr. Byle bir temas,
cihaz karakteristiklerinin ngrd Snf II korumasn bozabilir. Gerektiinde uygun Trk
Standard'na veya imalatya danlmaldr.
12-
Bu nlemin dolayl dokunmaya kar tek koruma nlemi olarak kullanlmas durumunda,
(rnein tm tesisat veya devrenin tamamen snf II veya edeer donanmdan olumasnn
amaland durumda) ilgili tesisat veya devrenin normal kullanmda etkin denetim altnda
olaca kantlanacaktr, yle ki Snf II veya edeer yaltmn geerliliini bozacak hibir
deiiklik yaplmayacak ekilde olacaktr. Bu nedenle bu nlem priz ieren herhangi bir
devrede, veya bir kullancnn donanmn paralarn yetkisizce deitirebilecei durumlarda
uygulanmayacaktr.
13-
Metalik olmayan klf veya metalik olmayan mahfazaya sahip bir kablo, Snf II donanm
snfnda tanmlanmayacaktr. Bununla beraber, 69dan 77ye kadar olan maddelere uygun
olarak tesis edilen byle bir kablonun kullanmnn, dorudan ve dolayl dokunmaya kar
yeterli korumay salayaca varsaylacaktr.
235
Bu koruma metodu genel uygulamalar iin geerli deildir, ( Madde 44-d-2ye baknz .).
2-
3-
Gerilim altndaki blmlerin temel yaltmnda oluacak hata srasnda farkl potansiyellere
maruz kalacak aktaki iletken blmler:
(i)
(ii)
letken olmayan bir blgede, koruma iletkenleri olmayacak ve hibir prizde toprak konta
bulunmayacaktr. Koruma iletkenine sahip balant ucu bulunan aydnlatma armatr monte
edilmeyecektir.
5-
Madde 101-gde belirtilen koullar altnda lm yaplan her noktada yaltkan duvar veya
zeminin direnci
(i)
(ii)
678-
Herhangi bir noktada diren belirtilen deerin altnda ise, duvarlar ve zemin elektrik
arpmasna kar korumada yabanc iletken blm olarak dikkate alnr.
Hareketli veya tanabilir donanmn kullanlaca tahmin edilen yerlerde korumay
gerektiren kalc dzenlemeler yaplacaktr.
Yabanc iletken blm zerindeki gerilimin bulunduu blgeden dar tanmamas iin
gerekli tedbirler alnacaktr.
Eer blge yaltkan duvara ve zemine sahip ve aada belirtilen dzenlemelerden biri ya da
birka uygulanmsa Madde 44-d-3n koullar gerekletirilmi saylr.
(i)
Aktaki iletken blmler arasnda ve aktaki iletken blmler ile yabanc iletken
blmler arasndaki mesafe 2 m den veya el ulama uzaklnn dndaki blmler
iin 1,25 m den daha az olmayacaktr.
(ii) Aktaki iletken blm ile yabanc iletken blm arasna etkin engellerin girmesi,
(i) maddesinde belirtilen deerleri salayacak ekilde mesafeyi arttrdka etkili
olmaktadrlar. Bu engeller yaltkan malzemeden yaplm olacak, topraa veya
herhangi bir aktaki iletken blme balanmayacaktr.
(iii) Yabanc iletken blmlerin yaltm veya yaltm dzenlemesi elektrik ve mekanik
zorlanmalara kar yeterli olacaktr.
236
2-
Bu nlem, temel yaltmdaki arza durumunda ayn anda eriilebilen blmler arasnda
tehlikeli gerilim oluumunu nleme amaldr.
Sadece topraklamadan arndrlm, etkin denetim altndaki zel durumlarda uygulanacaktr.
Bu nlem uygulandnda, sz konusu blgeye eriimi olan her noktaya yakn ve gze
arpan bir yere, Madde 67-d ile uyumlu bir uyar iareti yerletirilecektir.
Elektrik arpma riskinin yksek olduu baz tesisat ve blgelerde bu nlem
kullanlmayacaktr. Bununla ilgili, Blm 16daki zel artlara baknz.
3-
Bir potansiyel dengeleme iletkeni ayn anda eriilebilen, her gvdeyi ve yabanc iletken
blm birbirine balayacaktr.
4-
5-
2-
3-
237
donanmn aktaki iletken blmleri, kaynan aktaki iletken blmlerine
balanmayacaktr.
(iv) Elektriksel olarak ayrlm devrenin gerilimi 500 Vu amayacaktr.
4-
Ayrlm devrenin gerilim altndaki hibir blm dier devrenin her hangi bir
noktasna veya topraa balanmayacaktr ve yaltkan blmlere toprak hatasn
nlemek iin zel olarak dikkat edilecektir, (zellikle Bklgen kablolar ve kordonlar
iin),
(ii) Bklgen kablolarn her paras mekanik nedenlerle oluacak hasara kar uzunluklar
boyunca grlebilir durumda olacaktr,
(v) Ayr devreler iin tercihen ayr hat sistemi kullanlacaktr. Alternatif olarak, metal
zrh olmayan ok damarl kablolar veya yaltkan boru ierisinde yaltkan iletkenler
kullanlabilir; bunlarn anma gerilimleri olas en yksek gerilimden az olmayacak ve
her devre ar akma kar korunacaktr,
(vi) Ayr devrelerin her gerilimli blm ayrma transformatrnn giri ve k sarglar
arasndaki elektriksel yaltmdan az olmamak kouluyla elektriksel olarak ayrlacaktr.
Elektriksel ayrma ile ilgili bu kural, rlelerin ve kontaktrlerin gerilimli blmleri
iin de geerli olacaktr.
5-
Donanmn tek bir parasn besleyen bir devrede, ayrlm devrelerin aktaki iletken
blmlerinden hi biri kaynan koruma iletkenine veya dier devrelerin yabanc iletken
blmlerine balanmayacaktr.
6-
Eer ayrlm devrenin hasara ve yaltkan hatasna kar korunmas iin tedbirler alnd ise;
44-f-3 maddesine uyan besleme kayna, aadaki kurallarn tmnn gerekletirilmesi
kouluyla donanmn bir parasn besleyebilir.
(i)
238
44g- zel koullar ve ayrcalklar
1-
Sadece, yetkili kiilerce veya yetkili bir kiinin gzetimindeki yardmc elemanlarca eriilen
bir blge iin, gerilimli blmlere istenmeyerek yaplan dokunmaya kar ya 43-d maddesi
uyarnca bir engel kullanmyla veya Madde 43-e uyarnca ayn zamanda Madde 44-g-2 ve
Madde 44-g-3e bal kalarak, her bir gerilim altndaki blm eriilemez bir yere
yerletirmek suretiyle nlem almak yeterlidir.
2-
Ak tip bir datm tablosu ve aktaki gerilim altnda bulunan tehlikeli blmlere sahip
dier donanmlar iin gerekli her bir geit ve alma platformunun boyutlar, kiilerin
tehlikesiz bir ekilde,
(i) Donanmn iletilmesinin ve bakmnn yaplmasna ve
(ii) Bir kiinin dierinin yanndan kolaylkla gemesine ve
(iii) Donanmdan uzaklalmasna,
uygun olmaldr.
3-
Yetkili kiiler veya yardmc elemanlar iin ayrlan alanlar, uygun uyar iaretleri ile ak ve
grnr bir ekilde belirlenecektir.
4-
Hava hatt izolatr konsollar ve bunlara bal metal ksmlar, el ile ulalabilecek alan
iinde bulunmuyorsa.
(ii) Kk boyutlar veya yerletirme ekilleri sebebiyle insan vcudunun nemli bir
ksmna dokunamayan yahut skca kavranamayan aktaki iletken blmlere koruma
iletkeni balantsnn uygun bir ekilde yaplmasnn mmkn olamad veya
bakmnn gvenilir bir ekilde gerekleemediinin grld durumlarda. Bu hari
tutma, kk yaltlm metal ksmlar (cvata, perin, 50 mm x 50 mm'i amayacak
tabelalar ve kablo klipsleri gibi) iermektedir.
(iii) Metalik olmayan aksesuarlar iin balant vidalarnn, gerilim altndaki blmlerle
temasta olmalarnn, kayda deer bir riskinin bulunmadnn salanmas durumunda.
(iv) Boyu 150 mm'yi gemeyen metal borunun eriilemeyen mesafedeki blmnde.
(v) Madde 44-c-2den, Madde 44-c-10a kadar olan maddeler ve Madde 44-c-1'le uyumlu
donanm mekanik olarak koruyan metal mahfazalarda.
(vi) Hava hattndan beslenen ve normal kullanmda eriilemeyen topraklanmam sokak
cihazlarnda.
44h- SELV' den baka ok dk gerilimli sistemler (PELV ve FELV)
1-
ok dk gerilim kullanldnda fakat SELV ile ilgili olarak; Madde 42-bnin tm artlar
salanmadnda, elektrik arpmasna kar koruma salamak zere Madde 44-h-2den,
Madde 44-h-6ya kadar olan maddelerde tanmlanan nlemlerin uygun olanlar alnacaktr.
Bu nlemler iin kullanlan sistemler unlardr :
(i) PELV ok dk koruma gerilim sistemleri, (Madde 44-h-2 ).
(iii) FELV fonksiyonel ok dk gerilim sistemleri, (Madde 44-h-3den, Madde 44-h6ya kadar olan maddeler).
2-
239
-
Eer donanm, ana potansiyel dengelemenin Madde 44-b-4 ile uyumlu olarak uyguland
bina iinde bulunuyor ve gerilim aadaki deerleri amyor ise :
-
lave olarak, dolayl dokumaya kar koruma iin Madde 44-h-4 veya Madde 44-h-5 ile
uygunluk salanacaktr.
ok dk gerilim devresi, yaltm primer devre iin gerekli minimum deney gerilimi ile
uyumlu olmayan donanm beslemek zere kullanldnda; bu donanmn eriilebilen
yaltm montaj sresince 60 saniye sre ile 1500 V a.a. etkin bir tip deney gerilimine
dayanabilecek ekilde takviye edilecektir.
4-
5-
6-
240
Elektrik donanm, yannda bulunan malzemelerde yangn tehlikesi oluturmayacaktr.
Madde 46- Zararl sl etkilere ve yangna kar koruma
46aSabit elektrik donanm, yaknndaki sabit malzemeye oluturduu scaklktan dolay zararl
etkiler vermeyecek biimde seilecek ve monte edilecektir. lave olarak, cihazlarn
reticisinin montaj talimatlarna uyulacaktr.
46bNormal iletmede yaknda bulunan malzemelerde yangn tehlikesi oluturacak ve zararl
etkilerde bulunacak yzey zelliine sahip sabit elektrik donanm iin; aada belirtilen
montaj metotlarndan bir ya da birka uygulanacaktr.
Oluan scaklktan dolay yangn riski ve zararl etkiler oluturmayacak destekleme
eleman zerine veya bir mahfaza iine montaj yaplacaktr. Destekleme eleman
dk sl iletkenlie sahip olacaktr.
(ii) Elektrik donanm tarafndan yaylan scakla kar yangn tehlikesi ve zararl etkilere
dayankl bir malzeme ile perdeleyerek koruma yaplacaktr.
(iii) Isnn emniyetli bir ekilde yaylmasn salayarak ve yaknndaki malzemeye zarar
vermeyecek bir uzaklkta monte edilecektir.
(i)
241
46fIsy odaklayan ve younlatran sabit cihazlar, sabit nesneler veya binann elemanlar
zerinde tehlikeli scaklk oluturmayacak yeterli mesafede bulunacaktr.
46gMahfazalarda kullanlacak malzemeler, ilgili rn standartlarnn sya ve yangna
dayankllkla ilgili koullarna uyacaktr. rn standartlarnn bulunmad durumlarda,
mahfazay oluturan malzemeler normal iletmede elektrik donanm tarafndan
oluturulacak en yksek scaklk derecesine dayanacaktr.
Madde 47 Yanmalara Kar Koruma
Trk standartlarnn snrl scaklk deeri belirttii cihazlarn haricinde, el ulama uzakl
iinde bulunan sabit elektrik donanm Tablo 3de belirtilen snrlar amayacak scaklk
deerlerinde bulunacaktr. Tablo 3de belirtilen snr deerlerin normal iletme koullarnda
ksa sreler iin bile sabit cihazlarn her blmnde alabilecei gz nne alnarak,
rastgele dokunmaya kar gerekli nlemler alnacaktr.
TABLO 3
El ulama uzakl iindeki cihazlarn eriebilir blmlerinin, normal yk artlar
altndaki scaklk snrlar
Cihaz Ksm
En byk Scaklk(C o)
Metal
Metal olmayan
55
65
Dokunulmas amalanan
ancak elle tutulmayan
ksm
Metal
Metal olmayan
70
80
Normal alma
koullarnda
dokunulmayan ksm
Metal
Metal olmayan
80
90
2-
Merkezi stma sistemlerinin dndaki, scak hava sistemlerinin elektrikli stma elemanlar
hava akm durduunda veya azaldnda hava akm yeniden salanana
kadar
altrlmayacaktr. lave olarak, izin verilen scaklk deerlerinin almasn nleyen,
scaklk snrlamasn salayacak ar scaklk snrlama dzenine sahip olacaktr.
Elektrikli stma elemanlarnn mahfazas tutumayan malzemelerden olacaktr.
242
Ar akmn Madde 54e uygun olarak snrlandrld yerlerin dnda gerilim altndaki
tm iletkenler, ar yk akm (Madde 51) ve hata akm olmas durumunda (Madde 52)
beslemenin otomatik kesilmesini salayan bir ya da daha fazla cihaz ile bu maddeye uygun
olarak korunacaktr.
49bAr yk akmna ve hata akmna kar koruma Madde 53 uygun olarak koordine
edilecektir.
49cAr yke kar koruma cihaz; kablo kesitinde, tesisat trnde, kablo ya da iletken tipinde
veya evresel artlarda olabilecek deiiklik nedeniyle, tesisata ait iletkenlerin akm tama
kapasitesi deerinde azalmann meydana geldii yere yerletirilecektir. Madde 49-dde
bahsedilen yerleimlerin kabul edildii yerlerde bu art uygulanmaz, ve Madde 49-f nin
uyguland durumda hibir ar yk koruma cihaznn bulunmas gerekmez.
49dAkm tama kapasitesi deerinin azald noktayla koruma cihaznn bulunduu yer
arasndaki gzergh blmnn, elektrik kullanan cihazlarn balants iin hi bir dall
devre veya priz iermemesi ve
(i)
Hata akmna kar, Madde 52 belirtilen artlara uyumlu olarak korunmas veya
243
IT sistemlerinde ar yk koruma cihazlar
49gMadde 49-d ve 49-f koullarnn IT sistemin bir blmn oluturan bir tesisata
uygulanabilirlii, sadece sz konusu iletkenlerin ya bir artk akm anahtar veya sz konusu
devre tarafndan (iletkenler dahil) beslenen cihazlarn Madde 44-c-2 ila 44-c-10'da
tanmlanan koruma nlemleriyle (rnein Snf II donanm veya edeer yaltmla) uyumlu
olmas ya da yaltm izleme cihaz kulanlmas durumunda mmkndr.
Madde 50 - Koruma cihazlarnn yaps
50a- Ar yk akmna ve hata akmna kar koruma cihaz
Madde 52-c-1 ile izin verilen dnda, hem ar yk akmna ve hem de hata akmna kar
koruma salayan cihaz ya da cihazlar, cihazn tesis edildii noktada beklenen (olas) hata
akm da dahil olmak zere her trl ar yk akmn kesme ve devre kesiciler ise ayrca
baland noktada beklenen ksa devre zerine kapanma akmna dayanma kapasitesine
sahip olacaktr. Ayrca, tm cihazlar Madde 51, Madde 52-a, Madde 52-c-1, Madde 52-c-2
ve paralel iletkenler iin Madde 51-b-3den, Madde 51-b-5e kadar olan maddelere ve
Madde 52-gde belirtilen koullara uygun olacaktr.
50b- Sadece ar yk akmna kar koruma cihaz
Ar yk akmna kar koruma salayan bir cihaz Madde 51de belirtilen koullar
salamaldr. Bu cihaz, tesis edildii noktadaki beklenen hata akm deerinin altnda bir
ksa devre kesme kapasitesine sahip olabilir.
50c- Sadece hata akmna kar koruma cihaz
Madde 52-c-1 ile izin verilenin dnda, hata akmna kar koruma salayan bir cihaz
Madde52de belirtilen koullar salayacaktr. Bu cihaz beklenen hata akm da dahil olmak
zere herhangi bir hata akmn kesebilecek, devre kesiciler ise ayrca ksa devre zerine
kapanabilecek kapasitede olacaktr.
50d - Paralel bal iletkenlerin korunmas
Paralel bal iletkenler ar akma kar 49dan 54e kadar olan maddeler hkmlerine gre
korunacaklardr.
Madde 51- Ar yk akmna kar koruma
51a - Genel
Devre iletkenlerinden geen herhangi bir ar yk akmnn, bu iletkenlerin yaltmna, ek
yerlerine, balant ularna veya evrelerine zarar verecek dzeyde bir scaklk artna sebep
olmadan nce kesilmesini salayacak bir koruma dzeni temin edilecektir.
Her devre, istenmeden oluabilen uzun sreli kk ar yklerin olmad varsaymna
gre tasarlanacaktr.
244
I2 1,45 x Iz
Burada
Ib : Devrenin tasarm akm;
Iz : Kablonun veya yaltlm iletkenin srekli akm tama kapasitesi;
In : Koruma cihaznn nominal akm;
I2 : Koruma cihaznn allagelmi sre iinde etkili bir ekilde almasn salayan
akmdr.
Not : Ayarlanabilir koruma cihazlarnda In akm, seilen ayar deeridir.
Koruma cihaznn allagelmi sre iinde etkili bir ekilde almasn salayan I2 akm
retim standartlarnda verilmitir veya reticiden temin edilir.
Not : Bu blme gre yaplan koruma belirli durumlarda (rnein I2den kk srekli ar
akmlarda) tam bir korumay salamaz. Bu sebeple kk ar yklerin sk sk
olumayaca farzedilerek devre dzenlenmelidir.
2-
Koruma cihazlar,
- Devre kesici, ya da artk akm ve ar akm korumal (RCBO) bir devre kesici,
- Sigorta ile kombine edilmi devre kesici,
- gG karakteristikli sigorta,
olabilir
245
3-
Madde 52-c-3 ve Madde 52-g ile belirtilen artlarn dnda, Madde 51e uygun bir ar yk
koruma cihaznn hata akmna kar koruma salayacak ekilde kullanlm olmas ve bu
cihazn, bal olduu noktada beklenen hata akm deerinden daha dk olmayan bir anma
ama kapasitesine sahip olmas halinde, bu noktann yk tarafnda bulunan iletkenlerin hata
akmna kar korunmas asndan bu ynetmelikte belirtilen artlara uyulduu kabul edilir.
Bir koruma cihaznn sadece hata akm korumas iin kullanld durumlarda, cihazn hem
ksa devre ve hem de toprak hatas koullarndaki ama zaman, gerilim altndaki hibir
iletkende izin verilen scaklk derecesini aacak sonular dourmamaldr.
Verilen bir hata akmnn, gerilim altndaki iletkenler iin, normal alma artlarnda izin
verilen en yksek scaklk derecesinden snr scaklk derecesine ulancaya kadar geecek
zaman t, yaklak olarak aadaki forml ile hesaplanabilir:
k 2 .S 2
I2
katan, ilk ve son scakla ilikin bir katsaydr As /mm2. Tablo 4de baz ana
malzemeler iin k katsays verilmitir.
Daha iyi bir doruluk istendii takdirde, hesaplama TS HD 384.5.543 ve Ek Ada verilen
ynteme uygun olarak gerekletirilebilir.
lk scaklk derecesinin tabloda verilen deerlerden daha kk olmas halinde, rnein
dikkate alnan iletkenin normal iletme srasnda akm tama kapasitesinden daha dk bir
akm tamasi ngrldnde, k iin baka deerler kullanlabilir. Tablo 4de
belirtilenlerden baka malzemeler iin, k deerleri uygun bir yntem ile hesaplanmal ve
burada kullanlacak scaklk deerleri kablo imalatsnn tavsiyelerine uygun olarak
belirlenmelidir.
Akmn simetrik olmamasnn nemli olduu ok ksa sreler (0,1 sden az) iin kablonun
kS deeri, akm snrlama cihaz imalatsnn belirtecei, cihazdan geecek enerji (It)
deerinden byk olmaldr.
Topraklama hatlar ve koruma hatlar iin Elektrik Tesislerinde Topraklamalar ynetmelii
izelge 5de verilen k deerleri kullanlacaktr.
246
Tesisat metodunda, iletken kesitinde, kablo veya yaltlm iletken tipinde ya da evresel
artlardaki deiiklikler gibi nedenlerle tesisatn iletkenlerine ait akm tama kapasitesi
deerinde azalmann meydana geldii noktaya, hata akmna kar koruma cihaz
yerletirilecektir. Madde 52-d-2 veya 52-d-3 'de bahsedilen dzenlerin kabul edildii
yerlerde bu art uygulanmaz, ve Madde 52-f 'nin uyguland yerlerde de hibir hata akm
koruma cihaznn kullanlmas gerekmez.
2-
Madde 52-d-1'de tanmland biimde ve aadaki artlarla; bir hata akm koruma cihaz
yk tarafndaki bir noktaya yerletirilebilir.
Akm tama kapasitesi deerinin azald noktayla koruma cihaznn bulunduu yer
arasnda, her iletken :
(i) 3 m uzunluu amayacak ve
(ii) hata akm riskini en aza indirecek ekilde montaj yaplacak ve
(iii) yangn riski veya insanlar zerindeki tehlikeyi en aza indirecek ekilde montaj
yaplacaktr.
3-
Hata akm koruma cihaz, Madde 52-d-1'de gerekli grlen yerden baka bir yere, Madde
52-c-3 ile uyumlu ekilde, bu yerin besleme tarafndaki koruma cihaznn yk taraf
iletkenlerini hata akmna kar koruduu blgeye yerletirilebilir.
Bu madde, anormal yangn tehlikesi veya patlama tehlikesi tayan blgelerde bulunan
tesisatlarda ve zel artlar ya da tavsiyelerin uyguland durumlarda kullanlmayacaktr.
(Madde 62'ye baknz).
4-
Artk akm anahtar PEN iletkeni ieren bir devrede kullanlmayacaktr. Ntr iletkeni (N)
artk akm anahtarndan geirilecek, koruma iletkeni (PE) artk akm anahtarna
balanmayacaktr.
2-
Madde 52-e-1de (i)den, (iii)ye kadar tanmlanan bir veya daha fazla koruma tedbirinin
burada bahsedilen ilgili ynetmelik maddeleri ile uyumlu bir ekilde uyguland durumlar
dnda; darda kullanlabilir tanabilir cihazlar besleyen, 32 A veya daha az bir akm
tama kapasitesine sahip bklgen kablo veya kordon vastasyla balanm olan bir devre,
247
Madde 43-f-2 (ii)' de tanmlanan karakteristiklere sahip bir artk akm anahtar vastasyla,
dorudan dokunma riskini azaltmak zere ek korumayla donatlacaktr.
52f - Hata akm koruma cihazlarnn kaldrlma artlar
Hata akmna kar koruma cihaz, Madde 52-d-2'nin (ii) ve (iii) artlarn salad iin hata
akmna kar korunmayan iletkenlerde, aadaki hallerde kaldrlabilir.
(i)
Eer tek bir koruma cihaznn almas etkili deilse, aadaki nlemlerden bir ya da bir
ka alnacaktr :
(i)
Herhangi bir paralel iletkende hata riskini minimuma indirecek ekilde, rnein
mekanik hasara kar koruma yoluyla kablo ekimi yaplr ve iletkenler yanc
malzeme yaknna yerletirilmez veya
(ii) ki paralel iletken iin, her bir paralel iletkenin besleme ucuna bir hata akm koruma
cihaz tesis edilir veya
(iii) kiden fazla iletken iin, her bir paralel iletkenin besleme ve yk ularna hata akm
koruma cihazlar tesis edilir.
Her faz iletkeni iin bir ar akm alglama tertibat tesis edilecektir; bu durum ar akmn
algland iletkenin kesintisine neden olaca iin, bir fazdaki kesintinin tehlike veya zarar
oluturabilecei ( fazl motorlarn bulunmas gibi) yerler dnda dier gerilimli
iletkenlerin kesintisi zorunlu deildir.
2-
Bir TT sisteminde, fazlar aras beslenen ve ntr iletkeni bulunmayan devre iin, aadaki
artlarn ikisinin de gereklemesi kouluyla faz iletkenlerinden biri iin ar akm
korumasnn salanmas gerekmemektedir :
(i)
(ii)
Ayn devrede veya besleme tarafnda, btn faz iletkenlerinin kesintisine neden olan
artk akm (diferansiyel) korumasnn mevcut olmas ve
Ntr hatt diferansiyel koruma cihazlarnn yk tarafndaki bir suni ntr noktasndan
kmam olmas.
248
3-
Ntr iletkeni olmayan bir IT sisteminde, eer her devrede bir artk akm koruma cihaz
mevcutsa, ar yk koruma cihaz faz iletkenlerinin birinden kaldrlabilir.
Ntr iletkeni kesitinin, faz iletkenleriyle en azndan eit veya edeer olduu TN veya TT
sisteminin bir parasn oluturan bir tesisatta, ntr iletkeni iin ar akm alglamasnn ve
buna bal devre kesme cihaznn temini genellikle gerekmemektedir.
Bununla birlikte bir ok fazl devrede faz akmlarnn harmonik bileeni nedeniyle ntr
iletkeninden geen akmn, faz iletkenlerinden geen akmdan daha fazla olmas beklenen
durumlarda; ntr iletkeni iin ar akm alglamas salanacaktr.
Bu ar akm alglamas sonucunda sadece faz iletkenleri kesilecektir, ntr iletkeninin bu
nedenle kesilmesi zorunlu deildir.
5-
Ntr iletkeni kesitinin faz iletkenlerinden kk olduu TN veya TT sisteminin bir parasn
oluturan bir tesisatta, ntr iletkeni iin iletkenin kesitine uygun bir ar akm alglamas
salanacaktr. Bu ar akm alglamas sonucunda sadece faz iletkenleri kesilecektir, ntr
iletkeninin bu nedenle kesilmesi zorunlu deildir.
Aadaki artlarn tmnn gereklemesi durumunda ntr iletkeni iin ar akm
alglamasnn salanmas gerekmez :
(i)
Ntr iletkeni hata akmna kar, devrenin faz iletkenlerini koruyan koruma cihaz
vastasyla korunmaktadr ve
(ii) Normal alma artlarnda ntr iletkeninden harmonikleri de ieren gemesi beklenen
maksimum akm, bu iletkenin akm tama kapasitesi deerinden ok daha az
deerdedir ve
(iii) Ntr iletkeni, Madde 72-b'ye uyumlu seilmitir.
6- Ntr iletkeni - IT sistemi
Ntr iletkeni bulunan devrelerde, aadaki (i) veya (ii) artlarnn uyguland yerlerin
dnda, her devrenin ntr iletkeni iin ar akm alglamas salanacak ve bu ekildeki bir
ar akm alglamas, bal olduu devrenin tm gerilim altndaki iletkenlerinin (ntr
iletkeni dahil) kesilmesini gerekletirecektir.
(i)
(ii)
zel olarak ntr iletkeninin, hata akmna kar besleme tarafna yerletirilen bir
koruma cihaz vastasyla etkili biimde korunduu yerde, rnein tesisat
balangcnda, Madde 52-c-1 uyarnca,
zel devrenin, sz konusu ntr iletkeninin akm tama kapasitesi deerinin 0,15
katn amayacak ekilde beyan artk akmna sahip (In) bir artk akm anahtaryla
korunduu durumlarda; bu cihaz, ntr iletkeni dahil sz konusu devrenin tm gerilimli
iletkenlerinin devresini kesecektir.
TABLO 4
Hata akm etkilerinin hesaplanmas ve ortak malzemeler iin k deerleri
Bu veriler 5 saniyeye kadar olan kesintiler iin geerlidir.
Daha uzun sreler iin kablo imalatsna bavurunuz.
249
Iletken
malzeme
Yaltm maddesi
Bakr
k
Varsaylan st snr
ilk scaklk scaklk
As /mm2
C
C
160/140* 115/103*
70
160/140* 100/86*
90
141
200
60
134
220
85
143
250
90
108
160
80
160
115
250
135
160/140*
160/140*
200
220
250
160
76/68*
66/57*
93
89
94
71
iki adet st snr scakl ve iki k deeri verildii yerlerde, dk deer 300 mm2den daha
byk kesit alanna sahip iletkenli kablolar gsterir.
Ntr iletkeni iin Madde 52-h-4 ve Madde 52-h-5'deki koullar, PEN iletkenlerine de
uygulanr. Ar akm cihaz PEN iletkeninin devresini kesmeyecek ve Madde 57-e ile
Madde 57-f uygulanacaktr.
Motor yolvericileri bulunan bir devre iin, bu ynetmelik TS EN 60947-4-1 ile belirtilen
koordinasyon tipini ngrmez, konuyla ilgili olarak yolverici iin imalat firma
tavsiyelerine uyulmaldr.
Madde 54- Besleme kaynann karakteristikleri ile ar akmn snrlandrlmas
Bir iletkenin, akm tama kapasitesinin, besleme kayna tarafndan temin edilebilecek
akmdan daha byk olmas halinde, ar akma kar korunmu olarak kabul edilir.
Ar gerilime kar koruma
Madde 55- Atmosfer kaynakl veya anahtarlama nedeniyle ortaya kan ar gerilimlere
kar koruma
55a - Kapsam ve Konu
250
Madde 55, elektrik tesislerinin, enerji datm sistemi tarafndan tanan atmosfer kaynakl
geici ar gerilimlere, ve tesisatn iindeki donanmn anahtarlanmasndan doan ar
gerilimlere kar korunmasna ait esaslar belirler.
Tesisattaki cihazlarn; beyan darbe dayanm gerilimleri, Tablo 5de belirtilen gerekli darbe
dayanm geriliminden dk olmayacak ekilde seilecektir. eitli darbe dayanma gerilimi
kategorilerine sahip donanm rnekleri Tablo 6da verilmitir.
Datm ebekesinin alak gerilim hatlarna veya elektrik tesisatna dorudan den
yldrmlar hesaba katlmamtr (d etki koullar AQ3).
Yldrmlk tesisi temel topraklama sistemine ve ar gerilime kar koruma cihazlarnn
topraklamalar potansiyel dengelemesine balanmaldr.
55b -Ar Gerilim Koruma Dzenleri
Bir tesisatn hava hatt iermeyen bir alak gerilim sistemi tarafndan beslenmesi halinde,
1donanmn darbe dayanm gerilimi Tablo 5 ile uyum gsteriyorsa, atmosfer kaynakl ar
gerilime kar ek bir koruma gerekmez.
Topraklanm metal ekranl yaltlm iletkenlere sahip bir asl kablo bu blmn amalar
dorultusunda bir yer alt kablosu olarak kabul edilmitir.
2-
3-
Bir tesisin, hava hatlarna sahip bir alak gerilim ebekesi tarafndan beslenmesi, ya da
tesisin bir hava hattna sahip olmas ve AQ1 olarak belirlenmi olan d etkilerin mevcut
olmas (ylda yldrml gn saysnn 25eit veya daha az olmas) halinde, donanma ait
darbe dayanm gerilimi Tablo 5e uygun ise, atmosfer kaynakl ar gerilimlere kar ek bir
koruma gerekli deildir.
Bir tesisin alak gerilim hava hatt iermesi, ya da alak gerilim hava hatt tarafndan
beslenmesi halinde ve mahallin d etki (atmosfer artlar) seviyesinin AQ2 kouluna (ylda
yldrml gn saysnn 25den byk olmas) karlk gelmesi halinde, atmosfer kaynakl
ar gerilimlere kar bir koruma nlemi Madde 55-b-5e uygun olarak salanacaktr. Ar
darbe gerilimine kar koruma cihaznn koruma derecesi Tablo 5de verilen ar gerilim
kategorisi IIden daha yksek olmayacaktr.
4-
5-
Madde 55-b-3deki artlara gre, atmosfer kaynakl ar gerilimlere kar koruma, bina
tesisatnda:
Kategori IIyi amayan bir koruma seviyesine sahip bir darbe gerilimine kar koruma
cihaz ile, ya da
Ar gerilimleri en azndan eit oranda azaltan dier yntemler,
kullanlarak yaplacaktr.
251
TABLO 5
Gerekli en kk darbe dayanm gerilimi
Tesisatn
nominal gerilimi
V
230/240
277/480
400/690
1000
Katagori II
Katagori III
(Yksek darbe (Normal darbe
gerilimli cihaz) gerilimli cihaz)
4
2,5
Katagori I
(Dk darbe
gerilimli cihaz)
1,5
8
6
4
2,5
Deerler proje mhendisi tarafndan belirlenecektir, ya da bilgi
yetersizliinde 400/690 V iin verilen deerler seilebilir.
TABLO 6
eitli darbe kategorisindeki donanmlara rnekler
Kategori
I
II
III
IV
6-
rnek
Geici ar gerilimlere kar korumann donanm dnda, ya sabit
tesisatta veya sabit tesisat ile donanm arasna balanmas ngrlen
hali. Donanm rnekleri geici ar gerilimleri snrlama nlemi alnan
devrelere balanmalar ngrlen ev gereleri, tanabilir aletler ve
benzeri ykler gibi cihazdr.
Sabit elektrik tesisatna balanmas ngrlen, koruma dzenleri
donanmn iinde veya zerinde olan ev gereleri, tanabilir aletler ve
benzeri ykler gibi donanmdr.
Sabit elektrik tesisatnn bir paras olan cihazlarla, yksek derecede her
an kullanlabilir olmas beklenen dier cihazlar; rnein datm
panolar, kesiciler, hat sistemleri, endstride kullanlan cihazlar, sabit
motorlar gibi tesisata sabit ekilde bal cihazlar.
Elektrik l cihazlar, primer ar akm cihaz, dalgallk kontrol nitesi
gibi, ana datm panosundan nceki elektrik tesisinin bulunduu yerin
balangcnda veya yakn evresinde kullanlacak cihazlar.
252
56b-
Tketici aralarn, ya da tesisin dier herhangi bir parasnn gerilimdeki bir dmeden
dolay zarar grmesi ve bu zararn tehlike yaratacann tespiti halinde, aadakilerden biri
yaplacaktr:
(i) ngrlen tehlikeye kar uygun nlemler alnacaktr.
(ii) Tesisatn iletme ve bakmndan sorumlu kii, ya da kuruma danlmak zere,
ngrlen zararn kabul edilebilir olduu dorulanacaktr.
56c-
Koruma cihaz tarafndan korunan donanmn almas ksa sreli bir gerilim dmnden,
ya da gerilim kesintisinden etkilenmiyorsa, dk gerilim koruma cihaznn almas uygun
bir ekilde geciktirilebilir.
56d-
Bir kontaktrn amas, ya da tekrar kapamasndaki herhangi bir gecikme, bir kontrol
cihaz ya da bir koruma cihaz ile gerekleecek ani kesmeyi engellemeyecektir.
56e-
Her tesisatta, 57den 61e kadar olan maddelerle uyumlu bir ayrma ve anahtarlama dzeni,
ve yine ayn ekilde Madde 57-c tarafndan gerekli grlen dier bir anahtarlama dzeni
(gvenlik iin) temin edilecektir. letmenin, besleme noktasnda 57den 61e kadar olan
maddeler ile uyumlu bir anahtarlama dzeni temin etmesi, ve bu anahtarlama dzeninin
tesisatn besleme noktasyla, ana datm noktas (ayrma iin bir sonraki aamann
saland yerdeki tesisata ait) arasndaki tesisat ksm iin bir ayrma dzeni olarak
kullanlabileceini kabul etmesi durumunda, bu art yerine gelmektedir.
Mekanik bakm iin elektriksel devrenin kesme dzeni, veya acil anahtarlama dzeni ya da
her ikisi, srasyla Madde 59 veya Madde 60n uyguland tesisatn her blm iin
gerekletirilecektir.
Bu grevlerden birden fazlasnn ortak bir cihaz vastasyla gereklemesi durumunda, bu
cihazn dzen ve karakteristikleri sz konusu eitli grevler iin bu ynetmeliin tm
artlarn yerine getirecektir. Fonksiyonel anahtarlama cihazlar da, yukarda tanmlanan
amalar iin, ilgili artlar yerine getirdikleri takdirde kullanlabilirler.
57c-
Her devre ve son devre, ykn beslenmesini kesmek iin anahtarlama dzeniyle
donatlacaktr. Bir grup devre, ortak bir cihaz vastasyla anahtarlanabilir. Her devre iin
veya gvenlik nedeniyle anahtarlamann dier devrelerden ya da tesisatn dier
253
ksmlarndan bamsz olarak yaplmasnn gerektii yerlerde tesisatn dier blm iin;
ilave olarak byle bir dzen uygulanacaktr. Bu madde, tesisat balangcyla tketicinin ana
anahtarlama dzeni arasndaki ksa balantlara uygulanmaz.
57d-
Ykn beslemesi ntr dahil anahtarlanacaksa (ap kapamak), ayrma ilemini salamak
zere, her bir tesisin balangcna olabildiince yakn bir sralamal ana anahtar, veya
sralamal devre kesici temin edilecektir.
Aternatif akm sistemleri iin Madde 57-f uygulanacaktr. Doru akm sistemleri iin tm
kutuplar ayrlacaktr.
Bir tesisat birden fazla kaynak tarafndan besleniyorsa, her bir besleme kayna iin bir ana
anahtar kullanlmal ve bu ana anahtarlardan herhangi birini altrmak isteyen kiileri,
tesiste ayrma ilemini yapabilmek iin bu gibi anahtarlarn tamamnn almas gerektii
hususunda uyaracak srekli bir uyar levhas sabit ve devaml kalacak konumda
bulunacaktr. Alternatif olarak, uygun bir kilitleme sistemi de kullanlacaktr.
57e-
Madde 57-g ile belirtilenler dnda, ne bir ayrc (yk ayrcs), ne de bir anahtar, bir
koruma iletkenini, ya da bir PEN iletkenini kesmeyecektir.
57f-
Birden fazla enerji kaynandan beslenen bir tesisatta, enerji kaynaklarndan birinin
topraklamasnn, dier kaynaklarn topraklamalarndan bamsz olmas gereken ve herhangi
bir anda birden fazla topraklamann yaplamamasnn garanti edilmesini gerektiren
durumlarda, ntr noktas ile topraklama dzeni arasna bir anahtar balanabilir. Bu
anahtarn, ilgili kaynan ntr iletkenini ona ait faz iletkenleriyle ayn zamanda kesmek ve
balamak iin dzenlenmi tipte bir anahtar olmas gereklidir.
57h-
Ntr iletkeni ayrma noktas bir ek yeri eklinde tesis edilmi ve eriilebilir bir konumda ise,
sadece alet kullanlarak ayrlabilmeli, mekanik olarak salam olmal ve elektriin
srekliliini gvenilir olarak temin edebilmelidir.
Madde 58- Ayrma
58a-
Madde 57-fde detaylandrlm olanlarn dnda, her elektrik devresi gerilim altndaki
besleme iletkenlerinin her birinden ayrlabilme zelliine sahip olacaktr.
letme artlar izin verdii takdirde, bir devre grubunun ayrlabilmesi iin gerekli ortak bir
dzen tesis edilecektir.
58b-
254
Bir donanm veya mahfaza biriminin tek bir cihaz tarafndan ayrlamayacak gerilim
altndaki blmlerinin bulunmas durumunda, bunlara ulam gereklemeden nce btn bu
ilgili devrelerin ayrlmasn salayan bir kilitleme dzeni kullanlmamsa, herhangi bir
kimseyi gerilim altndaki blmlere ulamadan ilgili ayrclar amas gerektii hususunda
uyarmak amal bir sabit uyar levhas uygun bir konumda yerletirilecektir.
58d-
Ayrma ilemi iin kullanlan her bir cihaz, ayrd tesis veya devrenin belirlenmesi iin,
konumu ile veya dayankl bir iaretleme yntemi ile ak ekilde belirtilecektir.
58f - Ayrma cihazlarnn yerleimi
1-
Bakm iin ayrcl bir ana anahtarlama dzeni vastasyla bir ayrcnn bir devre kesicisiyle
balantl olarak kullanlmas durumunda; bu ayrc devre kesicisiyle kilitlenecektir veya
sadece yetitirilmi kiilerce altrlabilecek ekilde yerletirilecek ve/veya korunacaktr.
2-
zel bir devre iin bir ayrma cihaznn ayrlacak donanmdan uzak bir yere yerletirilmesi
durumunda, ayrma dzeni ak pozisyonda tutulacak ekilde nlem alnacaktr. Eer bu
nlem kapsamnda kilit ya da hareketli kol kullanlyorsa, bu kilit ya da kol tesisler dahilinde
kullanlan benzer amal bir dieriyle deitirilemeyecektir.
3-
Her motor devresi, motor ve korumalar dahil tm donanmlarn enerjisini kesecek bir ayrc
ile donatlacaktr. (sigortal yk ayrclar, termik-magnetik alterler bu maksatla
kullanlabilir.)
4-
Alak gerilim deerini aan bir ak devre gerilimine sahip elektrik dearj lambas bulunan
her aydnlatma tesisat iin; ya armatrleri alak gerilim deerini aan bir gerilimle besleyen
her devrenin veya kendinden bataryal her bir armatrn ayrlmasn salamak zere,
aadaki dzenlerden bir ya da birka tesis edilecektir :
(i)
Kendinden bataryal armatr zerine bir kilitleme dzeni. Normalde devre kontrolnde
kullanlan anahtara ilave olup, gerilim altndaki bulunan blmlere eriilmeden nce
beslemenin otomatik olarak kesilmesini salayacak ekilde uygulanacaktr.
(ii) Etkili bir armatr i dzeni; normalde devre kontrolnde kullanlan anahtara ilave
olup, devrenin kaynaktan ayrlmasn salanmak iin kullanlacaktr.(acil durum
aydnlatma armatrleri iin)
(iii) Kilit ya da hareketli kolu bulunan bir anahtar, veya kilitlenebilir bir datm tablosu;
her iki durum da Madde 58-f-2 ile uyumlu olacaktr.
Madde 59- Mekanik bakm iin ama
59aMekanik bakmn, yanma riski ya da mekanik hareketten kaynaklanan yaralanma riski
tad hallerde mekanik bakm iin bir devre kesme dzeni kullanlacaktr.
59bMekanik bakm iin devreyi kesmekte kullanlan her bir cihaz bakm yaplan yer civarnda
yerletirilmeli ve gerekli olan yerlerde dayankl bir iaret ile belirlenmelidir.
59c-
255
Anahtarlama dzeni, bu bakm iini yapan herhangi birinin srekli olarak kontrol altnda
deil ise, donanmn mekanik bakm srasnda dikkatsizlikle ya da kastsz olarak tekrar
altrlmasn nlemek zere uyarlarn yaplabilecei uygun nlemler alnacaktr.
Madde 60- Acil anahtarlama
60aTehlikeyi nleme ya da ortadan kaldrma amacyla, enerji kaynandan ani olarak ayrlmas
gerekli olan tesise ait her ksm iin bir acil anahtarlama dzeni kullanlacaktr.
Madde 57-fde belirtilenin dnda, elektrik arpmas riskinin ortaya kmas halinde, acil
anahtarlama dzeni gerilim altndaki tm iletkenleri kesecektir.
60bAcil anahtarlama dzeni, ilgili besleme iletkenleri zerinde mmkn olduunca dorudan
etkili olacak ve bu ani kesme, sadece tek bir hareketle gerekletirilecektir.
60cAcil anahtarlama dzenlemesi, almas baka bir tehlike retmeyecek veya tehlikenin yok
edilmesi iin gerekli tm ilemleri etkilemeyecek biimde olacaktr.
60dAcil anahtarlama iin kullanlan her dzen kolayca eriilebilir olacak ve kalc biimde
iaretlenecektir.
60eHer acil anahtarlama cihaz iin tesislerde; acil durumlarda cihaza eriim engellenmeyecek
ekilde dzenleme yaplacaktr.
60fElektrikle tahrik edilen donanmn mekanik hareketinin tehlikeyi arttrd yerlerde acil
durdurma dzeni bulunacaktr.
1-
2-
Normal kullanmda tehlikeye neden olabilen ve besleme kaynana Madde 81-e-4 uyarnca
fi ve priz vastasndan baka bir yolla balanan; her sabitlenmi veya kolayca yeri
deitirilemeyen elektrikli cihazlar, yk besleme kaynandan ayran bir tertibatla
donatlacaktr.
Yk kesme dzenin almas, kullancy tehlikeye maruz brakmayacak yerde
bulunacaktr. Bu dzen cihaza dahil edilebilecei gibi, eer cihazn dndaysa, kolay
eriilebilir bir yerde bulunacaktr. Bu ekildeki iki veya daha fazla cihazn ayn odaya tesis
edilmesi durumunda, tm cihazlar kontrol etmek zere bir adet kesme dzeni kullanlabilir.
60h-
Alak gerilim deerini aan bir gerilimde alan bina dnda bulunan
tesisatlar ve
elektrik
256
(ii)
dearj lambal
Bu ynetmeliin amacna uygun olarak, st kapal bir market, pasaj veya alveri merkezi
bir bina d tesisat olarak gz nnde tutulmaktadr. Sergiler iin kullanlan bir binadaki
geici tesisat, bina d bir tesisat olarak deerlendirilmeyecektir.
Bu art, anma deeri 100 W' gemeyen ve kolay eriilebilen bir prizden beslenen tanabilir
bir dearj lambal aydnlatma armatrne veya bir iaret levhasna uygulanmaz.
60i-
Tek bir yapda Madde 60-h'n kapsad her d tesisat, tek bir itfaiyeci anahtaryla, uygun
yerlerden kumanda edilecektir. Benzer ekilde, tek bir yapda Madde 60-h 'nin kapsad her
i tesisat, d tesisatta kullanlandan bamsz tek bir itfaiyeci anahtaryla kumanda
edilecektir.
60j-
Madde 60-h ile uyumlu olarak temin edilen her bir itfaiyeci anahtar aadaki (i) den (iv)'e
kadarki maddelerin tm ilgili artlaryla ve yerel yangn idaresinin her artyla uyumlu
olacaktr:
(i)
Bina d bir tesisat iin, anahtar bina dnda ve ilgili cihazlarn bitiiinde bulunacak,
ya da alternatif olarak anahtarn durumunu gsteren bir iaret levhas cihazlarn
bitiiine yerletirilecek ve bir levha da anahtarn, onun kolayca ayrt edilebilecei
kadar yaknna konulacaktr.
(ii) Bina iindeki tesisat iin, anahtar binann ana giriinde veya yerel yangn idaresince
kabul edilen bir baka yerde bulunacaktr.
(iii) Anahtar, itfaiyecilerin kolayca eriebilecei gze arpan bir yere yerletirilecek olup,
yerel itfaiye idaresince kabul edilen durumlar haricinde; anahtar ykseklii, anahtarn
merkezinden 2,75 m mesafeyi amayacak ekilde yerletirilecektir.
(iv) Herhangi bir binaya birden fazla anahtar tesis edildiinde, her anahtar kontrol etmekte
olduu tesisat ya da tesisat blmn belirleyecek ekilde belirgin bir biimde
iaretlenecektir.
Tesisin dier blmlerinden bamsz olarak kontrol gerekebilen her bir devre blm iin
bir ilevsel anahtarlama dzeni bulunacaktr.
2-
3-
Tm akm kullanan ve kontrol gerektiren donanm uygun bir ilevsel anahtarlama dzeni ile
kontrol edilecektir.
Tek bir ilevsel anahtarlama dzeni, donanmn ayn anda almas ngrlen birka
birimini kontrol edebilir.
4-
Bu amacn zel olarak hari tutulduu d.a. kullanm dnda, 16Aden byk olmayan bir
fi-priz ilevsel anahtarlama iin kullanlabilir.
257
5-
Kontrol devreleri, kontrol edilen donanmn yanl ilemesine (rnein kastsz alma )
neden olabilecek kontrol devresi ile dier iletken paralar arasndaki bir hataya yol
aabilecek tehlikeleri snrlandrmak iin tasarlanacak, dzenlenecek ve korunacaktr.
258
BLM 7
D Etkilerle Oluan Tehlikelere Kar Koruma nlemlerinin Seimi
Madde 62- Yangn tehlikesi bulunan alanlarda alnacak nlemler
62a- Genel
1-
2-
Yangn tehlikesi oluturmaya yeterli toz veya fiber benzeri maddelerin elektrik donanmnn
mahfazalar zerinde topland durumlarda mahfazalarn Madde 62-b-18'de verilen scaklk
deerlerini amasn nleyecek ekilde uygun nlemler alnacaktr.
3-
Elektrik donanm bu alanlar iin uygun olacak, ve mahfazas da en az IP5X koruma snfn
salayacaktr.
4-
Sva veya beton ya da yangna kar koruma salayan bir baka madde gibi, yanc olmayan
madde iersine tam olarak gmlmemi bir kablo, TS EN 50265-2.1 veya 2.2'de
tanmland ekilde alev iletmeme zelliklerini yerine getirecektir.
Alev yaylmas tehlikesi yksek olan alanlardaki kablolar (rnein deyde uzun giden
hatlar, gruplanm kablolar) ilgili Trk standartndaki alev yaylma zellikleri ile ilgili
artlar salayacaktr.
5-
Bu gibi alanlardan geen ancak o mahalli beslemeyen bir hat sistemi aadaki artlara
uygun olmaldr.
259
(i)
(ii)
6-
Mineral yaltkanl kablolar ve busbar kanal sistemi dnda, hat sistemleri toprak hatalarna
kar aadaki ekillerde korunacaktr :
(i)
(ii)
TN ve TT sistemlerinde, Madde 79-b-4 uyarnca beyan artk akm (In) 300 mA'i
amayan artk akm cihazlar vastasyla ;
IT sistemlerinde, grsel ve iitsel sinyaller ieren yaltm izleme cihazlar vastasyla.
Devrenin mmkn olduu kadar abuk el ile kesilmesini salamak zere uygun
denetleme yaplmas gereklidir. kinci bir hata durumunda, ar akm koruma
cihaznn kesilme sresi 5 s'yi amayacaktr.
7-
8-
Her devre, kilitlenebilir bir ayrc veya kilitlenebilir devre kesicisi vastasyla btn gerilim
altndaki besleme iletkenlerinden ayrlma imkanna sahip olacaktr.
Eer iletme artlar izin verirse, bir devreler grubunun ortak bir dzen vastasyla
ayrlmasnn yaplmas iin gerekli nlemler alnacaktr.
9-
10-
Ar artlara dayankl tipte, anma gerilimi 450/750 V' dan az olmayacak deerde
veya
(ii) Mekanik hasara kar uygun biimde korunmu,
yapda olacaklardr.
11-
12-
Toz ve fiber gibi maddelerin varl sebebiyle yangn tehlikelerinin olabilecei yerlerde,
sadece TS EN 60598-2-24'e uyumlu olarak yzey scaklkl snrlandrlm armatrler
kullanlacaktr.
13-
14-
15-
260
16-
Elektrikli stma cihazlar sabitlenecektir. Bir stma cihaznn yanc maddeler yaknna
monte edildii yerde, yanc maddelerin tutumasn nlemek zere korkuluklar
konulacaktr.
17-
18-
Bir yanc duvar iinde veya zerinde montaj yaplan elektrik tesisat kutular ve datm
tablolar gibi bir elektriksel donanm, mahfaza scaklk ykselmesi hakkndaki ilgili
standartla uyumlu olacaktr. (TS EN /IEC 60439-1,2,3,4,5 baknz.)
2-
Madde 62-c-1 ile uyumlu olmayan elektriksel donanm, uygun kalnlktaki bir alev almayan
malzeme ile mahfaza iine alnacaktr. Malzeme zerinde elektrik donanmndan yaylan
snn etkisi de hesaba katlacaktr.
3-
4-
261
BLM 8
Donanmn Seimi ve Montaj
Madde 63- Genel
262
65e - Uyumluluk
Donanmn her bir birimi, ne kendinde ne de dier donanmda zararl etkiler oluturmayacak
ve anahtarlama ilemlerini de ieren normal iletmede, besleme kaynana zarar vermeyecek
ekilde seilecek ve montaj yaplacaktr.
65f - D etkiler
1Donanmn her bir birimi, kullanlaca yerleime uygun tasarlanmal veya tesisatn
yaplnda Blm 13deki deney kurallarn da ieren karlalmas muhtemel artlar
dikkate alnmaldr.
ayet donanm yaps nedeniyle fiziksel yerleiminden dolay d etkilere kar uygun
karakteristiklere sahip deilse; donanmn montajna uygun ek koruma salanmaldr. Bu
ekilde yaplan koruma, donanmn almasn olumsuz etkilemeyecektir.
2-
65g - Eriim
Donanmn her bir birimindeki ( Madde 74de eriilemez olarak kabul edilen kablo ek
yerleri hari) balantya ulam; bakm, denetim ve iletmesini kolaylkla salayacak ekilde
dzenlenecektir. Bu gibi dzenlemeler, donanmn bir mahfaza veya kapal blme iine
monte edilmesi ile bozulmayacaktr.
Madde 66- aretleme
66a - Genel
1Her trl anahtarlama ve kontrol dzenleri etiket veya uygun bir dier yntemle
iaretlenecektir.
Anahtarlama ve kontrol dzeni operatr tarafndan gzlenemiyorsa ve bu bir tehlikeye yol
aacaksa, operatrn grebilecei bir yere bir gsterge konulacaktr.
2Hat sistemlerinin denetimi, denenmesi, bakm ya da deitirilmesi iin, uygun ekilde
dzenleme ve iaretleme yaplacaktr.
3Karklk ihtimali olmayan durumlar dnda, Bu Ynetmelikteki iletken renk kodlarna
gre yaplacak tesisat ile daha nce yaplm tesisatlarn birleimlerine, faz, ntr, koruma
hatlarn aka belirtecek ekilde iaretleme yaplacaktr.
66b - Borular
1Elektrik borusunu, baka bir tesisata ait bir boru hattndan ya da herhangi bir tesisattan
ayrt etmek gereken yerlerde, temel tanmlama rengi olarak turuncu kullanlmaldr.
66c - letkenler
1Yaltlm iletken ve kablolarn damarlar
(i)
(ii)
2-
3-
4-
5-
Sar ve yeil renk kombinasyonu sadece koruma iletkenlerinin tannmas iin ayrlmtr,
baka bir ama iin kullanlmayacaktr. Bu kombinasyonda renklerden biri yzeyin en az
263
%30u ya da en ok %70i ile kaplanmaldr. Dier renk yzeyin geriye kalann
kaplayacaktr.
6-
Koruma iletkeni olarak kullanlan plak iletken ya da bara gerekli olduu yerde; her birinin
genilii 15 mm.den az ve 100 mm.den fazla olmayan birbirine yakn sar ve yeil izgiyle
iaretlenecektir (tanmlanacaktr). Bu ilem iletken boyunca veya her bir blm ve birim ve
btn eriilebilen konumlarda yaplacaktr.
Yaltlm PEN iletkeni, iletken boyunca yeil/sar ve ilave olarak ularda (klemenslerde)
ak mavi ekilde iaretlenmelidir.
7-
8-
9-
Som iletkenlerin iaretlenmesinde Tablo 7de verilen renklerle boyama veya bu renkte bant,
makaron, disk kullanlacaktr.
Harf yahut numara ile iaretleme tek iletkenlere ve grup halindeki iletkenlere uygulanr.
aretleme ak ve dayankl olmaldr. Harf ve rakamlar yaltm klf rengi ile kontrastl
olmaldr. Karkl nlemek iin 6 ve 9 rakamlarnn alt izilmelidir.
11-
12-
13-
letkenler numara sistemi ile iaretlendiinde (0 rakkam) ntr hatt yahut orta iletken iin
ayrlmtr.
264
DKKAT
Bu tesisatta eski ve yeni iletken klf renkleri kark
olarak bulunmaktadr. Tamir, deiiklik vb. ilemler
srasnda btn iletkenlerin doru balandna
dikkat ediniz.
66f -
Korunan devrede kolayca ayrt edilebilecek bir ekilde koruma cihaz kullanlacak ve
iaretlenecektir.
66g - Diagramlar (emalar)
Okunabilir bir diyagram ya da tablo ya da bilgi ieren edeer bir form aadaki zellikleri
gsterecek ekilde hazrlanacaktr.
(i)
Her devrenin tipi ve yaps (yararl bilgiler, iletkenlerin kesiti ve says, balant tipi)
ve
(ii) Madde 44-a-2 ile uyum iin kullanlan yntem ve Madde 44-b-6nn gerektirdii
uygun bilgiler ve
(iii) Koruma, ayrma ve anahtarlama ve yerleimlerin fonksiyonlarn yerine getiren her
cihazn tanmlar iin gerekli olan bilgi ve
(iv) Tipik deneylerden zarar grebilecek herhangi bir devre veya donanm.
Yukardaki bilgiler bir listede verilebilir. Datm tablosuyla ile ilgili bilgilerin
bozulmayacak ekilde bir kopyas her datm tablosunun iine veya yanna konulacaktr.
Byk tesislerde tablolarn son durum projesi datm tablosu iine veya yanna
konulacaktr.
Kullanlan her sembol TS EN 60617 ile uyumlu olacaktr.
66h -
Aralarnda (U0) faz-ntr gerilimi 230 voltu aan anma geriliminin bulunduu ve byle bir
gerilimin normal olarak kullanlmad yerlerde; donanmn her bir blmnn veya
mahfazasnn gerilim altndaki ulalabilecek tm blmlerin girilerinde giriten nce
mevcut maksimum gerilimin aka grlebilecei bir uyar bulunacaktr.
Ayrlm olsalar da bir kii tarafndan ayn anda eriilebilen, aralarnda 230 voltu aan anma
gerilimi bulunan balant ular veya dier sabit blmler ayr mahfazalara veya donanm
blmlerine yerletirildiinde; bu gibi gerilim altndaki ulalabilecek tm blmlerin
girilerinde giriten nce mevcut maksimum gerilimin aka grlebilecei bir uyar
bulunacaktr.
Farkl anma(nominal) gerilimleri bulunan anahtarlama dzenleri ve gerilim altnda bulunan
sabit ksmlarn, gerilim altndaki ulalabilecek btn ksmlar mevcut gerilimi gsterecek
ekilde iaretlenecektir.
265
66i -
Madde 58-cye gre dayankl bir malzeme ile yaplan uyar notu, btn gerilim altnda
bulunan blmler tek bir cihaz ile ayrlamyorsa, her ayrc iin ayr yerletirilmelidir. Her
ayrcnn yeri karkla meydan vermeyecek ekilde iaretlenecektir.
TABLO 7
Yaltlm iletkenler ve kablolar iin renk tanmlar
Damar
Says
1
Damarn
fonksiyonu
Faz
Ntr
Koruma
Faz
Ntr
Faz
Ntr
Koruma
Kahverengi (3)*
Mavi (2)
Sar - yeil
4 ya da 5
Faz
Ntr
Koruma
Kahverengi* gri
Mavi (2)
Sar - yeil
siyah
Notlar :
1- Gri, siyah olabilir. Sar, yeil, sar/yeil, mavi hari.
2- Mavi damar ntr iletken iermeyen devrede ntrden farkl
fonksiyonlar iin kullanlr, bu durumda onun fonksiyonu tesisat
esnasnda uygun olarak tanmlanabilir, mavi damarn koruma
iletkeni olarak kullanlmamas salanmaldr. Eer mavi damar
baka bir fonksiyon iin kullanlrsa, L1, L2, L3 veya dier
kodlar uygun olan yerde kullanlacaktr.
3- Yeil-sar damar bulunmayan damarl bklgen kabloda veya
bklgen kordonlarda, faz iletkeni olarak kahverengi damar veya
siyah damar kullanlabilir.
(*) Kauuk kablolarda kahverengi yerine siyah kullanlacaktr.
Madde 67- Periyodik kontrol, deneme ve uyarlar
67a Blm 13e ve blm 14e uygun olarak tamamlanm her tesisatn balang noktasna
veya gze arpan bir noktasna, dayankl malzemelerden yaplm bir uyar, tesisin mr
boyunca kalacak ekilde konulacaktr.
266
NEML
Bu tesis periyodik olarak, Elektrik Tesisleri Ynetmeliine
gre denetlenecek, deneyleri yaplacak ve sonular belgelenecektir.
Son denetleme tarihi .........................
Bir sonraki denetleme tarihi .....................
67b -
Artk akm cihazlarnn bulunduu tesislerde tesisin en gze arpan yerine bir uyar
yerletirilecektir. Bu uyar silinemez nitelikte, karakterlerle yazlacak, aadaki boyuttan
daha kk olmayacak ve aynen aada yazld gibi olacaktr.
NEML
Bu tesis ya da paras, toprak hatas meydana geldiinde
beslemeyi otomatik olarak devre d brakan cihazlar ile
korunmaktadr. T ya da Test butonuna baslarak ayda
bir denemesi gerekletirilecektir.
Cihaz butona basldnda beslemeyi devre d brakacak ve
daha sonra besleme tekrar devreye alnabilecektir. ayet cihaz
butona basldnda beslemeyi devre d brakmyorsa, yetkili
kiiye bavurun.
(Cihazn giri k ular ksa devre edilemez.)
67c -
67d -
Madde 44-eye gre toprak balants olmayan potansiyel dengeleme ile koruma ya da
Madde 44-f ye gre elektriksel ayrma ile koruma kurallarnn uyguland yerlerde, tehlike
uyar notu silinemez nitelikte, karakterlerle yazlacak, aadaki boyuttan daha kk
olmayacak ve aynen aada yazld gibi olacaktr.
267
NEML
Bu yerdeki elektrik tesisat ile birleen koruma ve potansiyel
dengeleme iletkenleri TOPRAA BALANMAMALIDIR.
D iletken blmleri topraklanm cihazlar (donanm) bu alana
tesis edilmeyecektir.
Madde 68- Karlkl zararl etkiler
68a- Karlkl zararl etkilerden korunma
1-
Elektrik donanm (cihazlar), elektrik tesisat ile elektrikli olmayan herhangi bir tesisat
arasnda herhangi bir zararl etki olmayacak ekilde seilecek ve montaj yaplacaktr.
Arkas kapal olmayan bir donanm,
Bina yzeyine gerilim bulamas nlenmeden,
Donanm ile yanc bina yzeyi arasnda yangn ayrmas salanmadan,
bina yzeyine monte edilmeyecektir.
Bina yzeyinin metal veya yanc olmamas durumunda ek tedbirler gerekmez. Bu artlar
gereklemezse,
Bina yzeyi metal ise bu ynetmelik hkmlerine uygun olarak, metal yzey tesisatn
koruyucu iletkenine(PE) veya epotansiyel kuaklama iletkenine balanmaldr.
Bina yzeyi yanc ise, alevlenebilme deeri IEC 60707ye gre FH1 olan yaltkan
malzemeden yaplm uygun bir ara plaka ile duvardan ayrlmaldr.
2-
Farkl tipte akmlar ya da farkl gerilimler olan donanm genel bir yerde toplanmsa
(tablolar, balant kutular, kumanda tablolar gibi), her bir tip akma ya da her bir gerilime
ait donanm ayr tutulmal ve gerekli ise ortak zararl etkilerden kanlmas iin etkin olarak
blmlendirme yaplarak ayrlmaldr.
Donanmn baklk seviyesi, normal kullanm iin yerine balanrken (montaj yaplrken)
oluabilecek elektromanyetik etkiler hesaba katlarak seilecek ve uygulama iin gerekli
olan almann sreklilii gz nne alnacaktr. zel standartlara ya da TS EN 50082e
baknz.
2-
Donanm, elektriksel iletim ya da havada yaylm sonucu dier elektriksel cihazlar ile kabul
edilemez elektromanyetik giriim oluturmayacak ekilde, yeterli dklkte emisyon
seviyesinde seilecektir. Eer gerekli olursa, elektromanyetik yaylmn etkilerini azaltmak
iin nlemler alnacaktr. zel standartlara ya da TS EN 50081e baknz.
Kullanlan iletken veya kablo tipine bal olarak, hat sisteminin tesis edilmesi metodu, d
etkiler ile ilgili rn standartlar da gz nne alnarak, Tablo 8'e uygun olacaktr.
268
Not: Alak gerilimde kullanlan her trl yaltlm iletkenler ve kablolar Trk
Standartlarna veya harmonize standartlara uygun olacaktr.
69b - Hat sistemlerinin montaj
lgili yerleim durumuna bal olarak, hat sistemlerinin tesis edilmesi yntemi, Tablo 9'a
uygun olmaldr.
69c - Hat sistemlerine rnekler
Hat sistemlerine rnekler, akm tama kapasitesi referanslar ile birlikte, Tablo 10'da
gsterilmitir. Tesisat deme ekline gre akm tama kapasiteleri EK-Ada verilmitir.
Bylesi iletkenlerin mahfazaya girdii yerde iletkenler tek bana ferro metal ile
evrelenmeyecek ekilde yerletirilir ya da akm indklemesini (eddy akmlarn)
engelleyecek baka artlar salanr.
Not :
269
TABLO 8
Hat Sistemlerinin Seilmesi
Tespitsiz
Kablo
Kanal
ok
d a ma r l
Tek
d a ma r l
plak letkenler
(Gerilim altndaki)
Tek-Yaltml
letkenler
Klfl
kablolar
(Zrhl
ve
madeni
yaltml
olanlar
dahil)
Dorudan
kroeli
D o n a n ml
kablo kanal
sistemi
(ok gzl
kanal,
Deme ii
kanal)
-
+ izin verilir.
- izin verilmez.
0 U y g u l a n a m a z v e y a p r a t i k t e n o r ma l o l a r a k k u l l a n l ma z .
Kablo
merdiveni,
Kablo
Tavas,
Kablo
konsollar
-
zolatrler
zerine
Tesisat Yntemi
Boru
letkenler ve
Kablolar
Ask
teli
270
TABLO 9
Hat Sistemlerinin Montaj
T e s i s a t Y n t e mi
Tespitsiz
Bina boluklarna
Tespitli
Boru
Donanml
kablo kanal
s i s t e mi
(ok gzl
kanal,
D e me i i
kanal)
Kablo
Kanal
Kablo
me r d i v e n i ,
Kablo
Tavas,
Kablo
konsollar
zolatrler
zerine
Y e r l e i m D u r u mu
Ask
teli
40,46,
15,16
15,16
41,42
43
30,31,32,
33, 34
56
56
54,55
44,45
30,31,32,
33, 34
T o p r a a g m l
72,73
70,71
Yap elemanlar
iine
y e r l e t i r i l mi
57,58
1,2,
59,60
50,51,52,53
44,45
S v a s t mo n t a j
20,21,
22, 23
4,5
6,7,8,9,
12,1314
6,7,8,9
30,31,32,
33, 34
36
Havada asl
10,11
30,31,32,
33, 34
36
35
80
80
Kapal kablo
kanalnda
Su iinde
H e r b i r k u t u d a k i n u m a r a l a r T a b l o 1 0 d a k i r e f e r a n s n u ma r a l a r n g s t e r i r .
- zin verilmez.
0 U y g u l a n a m a z v e y a p r a t i k t e n o r ma l o l a r a k k u l l a n l a ma z .
271
TABLO 10
Tesisat Yntemleri (rnekler)
Madde
No
Tesisat Yntemi
Aklama
A1
A2
A1
B1
B2
B1
Oda
2
Oda
3
Oda
4
6
7
a)
b)
c)
d)
8
9
(B2) (d)
nceleme aamasndadr.
272
Tablo 10un devam
Madde
No
Tesisat Yntemi
Aklama
10
11
B1
B2
11
12
ekil verilmi (kalplanm) malzeme iinde
denen, yaltlm iletkenler veya tek damarl
kablo (b)
13
14
14
A1
16
A1
22
c)
B2
21
b)
B1
15
20
a)
A1
nceleme aamasndadr.
Ek-Adaki B1 ve B2 tesisat yntemleri iin verilen deerler tek devre iindir. Kapakl kablo kanal iinde birden fazla
devre varsa, Tablo A.17de verilen grup azaltma faktr bir i korkuluk veya blmelerin bulunmas gz ard edilerek
uygulanr.
Konstrksiyonun malzemesi ve muhtemel hava boluklar sebebi ile mahfazann sl geirgenlii dk kabul edilir.
Konstrksiyon 6 veya 7 numaral tesisat yntemlerine edeer ise, B1 referans yntemi kullanlabilir.
Konstrksiyonun malzemesi ve muhtemel hava boluklar sebebi ile mahfazann sl geirgenlii dk kabul edilir.
Konstrksiyon 6, 7, 8 veya 9 numaral tesisat yntemlerine edeer ise, B1veya B2 referans yntemleri kullanlabilir.
273
Tablo 10 un devam
Madde
No
Tesisat Yntemi
Aklama
30
a)
b)
c)
C ile birlikte
Tablo A.17 sra 2(a)
31
32
33
34
E veya F
35
E veya F
36
E ve F ile birlikte,
Tablo A.17 sra 4(a,b)
E veya F
E ve F ile birlikte,
Tablo A.17 sra 4 veya 5
veya yntem G (a,b)
Baz uygulamalarda zel maddelerin kullanlmas daha uygun olabilir, rnek olarak A. 20 ve A. 21
(Baknz Ek-A madde A.4-b)
Kablolarn dey dendii ve havalandrmann engellendii yerlerde dikkatli olunmaldr. Dey blmn en st ksmnda ortam
scakl olduka artabilir.Bu husus inceleme aamasndadr.
De =ok damarl kablonun d ap
- adet tek damarl kablo gen biimli dzenlenmi ise kablo d apnn 2,2 katdr, veya
- adet tek damarl kablo yan yana dzenlenmi ise kablo d apnn 3 katdr.
274
Tablo 10un devam
Madde
No
Tesisat Yntemi
Aklama
40
41
42
ise B1
nceleme
aamasndadr.
ise B1
43
nceleme
aamasndadr.
45
nceleme
aamasndadr.
46
1,5 De V<5 De
ise B2
5 De V<50 De
ise B1
50
B1
51
B2
a)
V = Kagir boluk veya kanaln en kk boyutu veya ap veya drt ke kanaln, ykseltilmi deme veya tavan boluunun dey
derinliidir.
b ) De = ok damarl kablonun d ap,
- adet tek damarl kablo gen biimli dzenlenmi ise kablo d apnn 2,2 katdr , veya
- adet tek damarl kablo yan yana dzenlenmi ise kablo d apnn 3 katdr.
c) DE = Borunun d ap veya kablo kanalnn dey derinliidir.
d) Kablolarn dey dendii ve havalandrmann engellendii yerlerde dikkatli olunmaldr. Dey blmn en st ksmnda ortam
scakl olduka artabilir. Bu husus inceleme aamasndadr.
275
Tesisat Yntemi
Aklama
52
B1
53
Gml kapakl kablo kanalnda ok damarl
kablo
54
55
B2
1,5 De V<20 De ise B2
V20 De
ise B1
56
57
58
DE = Borunun d ap
V = Kanaln i derinlii
Kanaln derinlii geniliinden daha nemlidir.
Kablolarn dey dendii ve havalandrmann engellendii yerlerde dikkatli olunmaldr.
Dey blmn en st ksmnda ortam scakl olduka artabilir. Bu husus inceleme aamasndadr.
Yntem 55e gre denen ok damarl kablolar iin, referans yntem B2 kullanlr.
Tavsiye edilen bu tesisat yntemleri, sadece giriin yetkili personel ile snrlandrld, bylece dkntlerin (p, atk...vb)
birikmesinden doan akm geirme kapasitesinin azalmas ve yangn tehlikesinin nlenebildii alanlarda kullanlr.
letken kesitleri 16mm2 den byk olmayan kablolarda, akm geirme kapasitesi daha yksek olabilir.
Kagir duvarn sl z direnci 2K.m/Wdan byk deildir.
276
Tablo 10un devam
Madde No
Tesisat Yntemi
Aklama
59
B1
60
B2
70
71
72
73
80
nceleme
aamasndadr.
Not: Dorudan gml kablolarn bu maddesi, toprak sl zdirencinin 2,5 K.m/W dolaylarnda ise uygundur.
Daha dk toprak sl direnleri iin, dorudan gmlen kablolarn akm geirme kapasitesi, kanal iindeki kablolara
gre fark edilecek kadar yksektir.
(a) Kagir duvarn sl z direnci 2K.m/Wdan byk deildir.
277
2-
2-
3 -
4-
Tavan aralarna tesis edilecek veya ayak alt yerlerden geecek tesis blmleri elik boru
iinden geen antigron vb. iletkenlerle ya da yeralt kablolar ile yaplmal, ve bu blgelerde
olabildiince kutu vb. donatm gereleri kullanlmamaldr.
5 -
Bir kattan teki kata akta geecek PVC borular, zeminin 5 cm altndan balayan ve
zeminden 80 cm ykseklie kadar devam eden, mekanik etkilere dayankl olan metal
borular ierisinde geirilmelidir.
6 -
Sva altna denecek borular sva ilemi srasnda dar gelmeyecek biimde belli
noktalarda tel ve ivilerle duvara tutturulmaldr.
yaltm
Hat sistemleri, en yksek yerel ortam scaklna uygun biimde seilecek ve tesis edilecek,
Madde 71 Tablo 11de gsterilen snr scaklklarnn almamas salanacaktr.
2-
Kablolarn ve hatlarn yardmc elemanlar dahil, hat sistemi elemanlar sadece ilgili rn
artlarnda belirtilen veya imalat tarafndan verilen snrlar iindeki scaklklarda tesis
edilecektir.
70b - D s kaynaklar
D kaynaklarn s etkisinden kanmak iin, hat sistemlerinin korunmasnda aadaki
yntemlerden biri veya edeer etkili bir yntem kullanlacaktr.
278
-
Hat sistemleri, suyun girmesi ile hasara uramayacak biimde seilmeli ve monte
edilmelidir. Tamamlanm hat sistemi ortam ile ilgili zel IP koruma derecesine uyacaktr.
Not : Genel olarak, sabit tesisat kablolarnn klflar ve yaltmlar hasarlanmam iken
nemin etkisine kar korumal kabul edilebilir. Sk sk srayan suya, batrmaya veya
daldrmaya maruz kalmas ihtimali olan kablolarda zel nlemler uygulanr.
2-
Hat sistemleri iinde su toplanabiliyorsa veya youma olabiliyorsa, dar atlmas iin
nlem alnacaktr.
3-
Hat sisteminin su dalgalarna maruz kalmas sz konusu ise (AD6), Madde 70-f ve Madde
70-g 'deki yntemlerden biri veya birka ile mekanik hasara kar korunma salanacaktr.
23-
Not : Montaj srasnda koruma maksad ile koruyucu bantlar sarlmas, boyama veya
yalama uygun koruma metodlardr.
Birbirlerine dokunmalar halinde elektrolitik etki balatabilen metaller, byle dokunmalarn
sonularndan kanlmas iin zel dzenlemelerin yaplmas dnda, birbirlerine
dokunacak biimde yerletirilmeyecektir.
Dokunmalar halinde karlkl olarak birbirlerinde veya tek olarak birinde rmeye veya
tehlikeli bozulmaya sebep olabilecek malzemeler, birbilerine dokunmayacak ekilde
yerletirilecektir.
279
Hat sistemleri, darbe, iine girme veya sktrma gibi mekanik zorlamalardan doan
arzalarn en aza indirilecei biimde seilecek ve monte edilecektir.
Darbelerin orta iddetle (AG2) veya yksek iddetle (AG3) oluabildii sabit tesisatlarda
koruma;
Hat sisteminin mekanik karakteristikleri ile veya
Seilen gzergah ile veya
Ek yerel veya genel mekanik koruma tedbirleri ile veya
Yukarda belirtilenlerin birkann birlikte kullanlmas ile,
salanacaktr.
2-
3-
Boru ya da kapal kanal ierisine yerletirilmi kablolar hari, topraa gml kablolar
koruma iletkeni fonksiyonunu stlenecek toprakl bir zrh, metal klf ya da ikisi birden veya
konsantrik yapda ntr da sarlm kablolar olacaktr. Gml kablolar, kablo koruma
kapa (beton plaka vb.) veya uygun bir kablo iaretleme band ile iaretlenecektir. Gml
borular ve kanallar uygun bir ekilde tanmlanacaktr. Gml kablolar, kanallar ve borular
topran nceden bilinebilen olas bozucu etkilerinden zarar grmemesini salayacak
derinlie yerletirilecektir.
4-
5-
Zemin demesi altna ya da tavan stne yerletirilecek kablolar yer demesi, tavan ya da
balant elemanlaryla temasnda zarar grmeyecek ekilde dzenlenecektir. Zemin veya
tavan ierisindeki ahap kiri veya tavan elemanlar zerinden geecek kablolar;
(i)
6-
7-
Madde 70-f-6nn uygulamasnn imkansz olduu yerlerde, gizlenmi bir kablo, koruma
iletkeni fonksiyonunu stlenecek topraklanm bir metalik mahfaza ile birletirilecek veya
topraklanm bir boru veya kanal ile evrelenecek veya yaltlm konsantrik bir iletkenle
birletirilecektir. Ya da kablonun ivi, vida vb maddelerle delinmesine engel olabilecek
yeterlilikte edeer bir mekanik koruma uygulanacaktr.
280
1-
Orta iddette (AH2) veya yksek iddette (AH3) titreime maruz kalan donanmn
konstrksiyonuna tespit edilen veya bu konstrksiyona balanacak hat sistemleri, zellikle
kablolar ve kablo balantlar, bu gibi artlara uygun olacaktr.
Not 1: Titreimli cihazlarn balantlarna zel dikkat gsterilmelidir. Esnek hat sistemleri
gibi yerel nlemler kabul edilebilir.
Not 2 :Titreimin olduu yerlerde lehimli ek yaplmayacaktr.
2-
Aydnlatma armatrleri gibi asl donanmlarn sabit tesisat, bklgen damarl kablo ile
balanmaldr. Titreimin ve hareketin beklenmedii yerlerde, bklgen olmayan damarl
kablo kullanlabilir.
2-
Gml boru ve kablo kanallar bo olarak monte edilecek, ilerine iletken ekimi, kanal
veya boru montaj tamamen bittikten ve zeri tamamen kapandktan sonra yaplacaktr.
3-
letkenlerin ve kablolarn hasara uramamas iin hat sisteminin her bir dn yarap,
kablo d apnn 12-15 kat deerde olacaktr.
4-
5-
Hat sistemi zerinde devaml bir ekme zorlanmas uygulanyorsa (rnek olarak dey
hatlarda kendi arl ile), iletkenler ve kablolar kendi arl ile hasara uramayacak
biimde, uygun tipte, uygun kesit alannda seilecek ve uygun montaj metodu
uygulanacaktr.
6-
letkenlerin veya kablolarn bir ortam iine itilmesi veya dar ekilmesi eklinde almas
ngrlen hat sistemlerinde, bu ileme izin veren yeterli gei dzenleri bulunacaktr.
7-
89-
Tecrbe ile bilinen veya olas artlarn bir tehlike meydana getirdii yerlerde (AK2) hat
sistemleri, kabul edilmesi gereken zel koruyucu tedbirlere gre seilecektir.
Not : Bu gibi bitkilerin zararlarnn
olabilir, (Madde 77ye baknz ).
Tecrbe ile bilinen veya olas artlarn bir tehlike meydana getirdii yerlerde (AL2) hat
sistemleri zel koruyucu tedbirlere gre seilecektir. rnek olarak;
Hat sisteminin mekanik zellikleri ile veya
281
Seilen gzergah ile veya
Ek yerel veya genel mekanik koruma tedbirleri ile veya
Yukarda belirtilenlerin birkann birlikte uygulanmas ile
salanacaktr.
70k - Gne radyasyonu (AN) ve ultraviyole radyasyon
Tecrbe ile bilinen veya olas nemli gne radyasyonu bulunan yerlerde (AN2), bu artlara
uygun bir hat sistemi seilecek ve monte edilecektir veya yeterli koruma salanacaktr.
Not : Scaklk art ile ilgili olarak Madde 70-b 'e baknz.
70l - Deprem etkileri(AP)
1-
Hat sistemi, tesisat mahallindeki deprem tehlikeleri gz nnde tutularak seilecek ve monte
edilecektir.
2-
Tecrbe ile bilinen deprem tehlikesi, dk iddette (AP2) veya daha yksek ise;
Hat sisteminin bina yapsna tespitine,
Hat sistemi ile gvenlik servisleri vb. gibi temel donanmn btn elemanlar arasndaki
balantlarn esnek olarak seilmesine,
zel dikkat gsterilmelidir.
70m Rzgar(AR)
Madde 70-g titreim (AH) ve Madde 70-h dier mekanik zorlamalar (AJ)'a baknz.
70n - lenmi ve depolanm malzemelerin nitelii(BE)
Hat sistemlerinin yangn yaylma tehlikesini azaltmaya ynelik seim ve montajna dair
Madde 75e baknz.
70o - Bina (Yap) tasarm(CB)
1-
Yap elemanlarnn hareketinden doan risklerin bulunduu yerlerde (CB3) kullanlan kablo
mesnet ve koruma sistemi, iletkenler ve kablolar ar zorlanmaya maruz kalmayacak
biimde bal harekete izin verebilecektir.
2-
Esnek veya hareketli yap elemanlarnda (CB4), esnek hat sistemleri kullanlacaktr.
3-
Herhangi bir hat sistemi yapnn tayc sistemlerini zayflatc ekilde ekilemez.
Bir iletkenin normal alma artlar boyunca tayabilecei akm, iletkende Tablo 11de belirtilen
ilgili scaklk snr deerini amayacaktr. Akm deeri Madde 71-b 'ye gre seilecek veya
Madde 71-cye uygun olarak belirlenecektir.
TABLO 11
Yaltkanlar in En Yksek alma Scaklklar
Yaltkan Cinsi
282
0
C
70 iletkende
90 iletkende (Not: b)
70 Klfda
105 Klfda (Not: b,c)
Not : (a) IEC 60502 (1983) ve IEC 60702 (1981)'deki tablolar baz alnarak
dzenlenmitir. Ek A 'daki cetvellerde verilen akm tama kapasiteleri,
bu tablodaki izin verilen en yksek iletken scaklklarna gre
hazrlanmtr.
Not : (b) Bir iletken 70 C'yi aan bir scaklkta alyorsa, iletkene bal
donanmn balant yerindeki sonu scakla uygunluu dorulanmaldr.
Not : (c) Mineral yaltkanl kablolar iin, kablonun ve balant ularnn scaklk
deerlerine, evre artlarna ve d etkilere bal olarak daha yksek
alma scaklklarna izin verilebilir.
1b - Yaltml iletkenler ve zrh bulunmayan kablolarda akm tama kapasitesi seimi
Yaltml iletkenler ve zrh bulunmayan kablolarda akm, Ek A Tablo A.1 den Tablo A.
13e kadar olan tablolardan alnan deerleri amyorsa, Madde 71-adaki kurallar yerine
getirilmi saylr. Ek Ada verilen dzeltme faktrleri de gz nnde bulundurulacaktr.
Not : Bu ynetmelikteki tablolarn kabul edilebilir bir basitletirme metodu Ek A Tablo
B.1de verilmitir.
71c - Akm tama kapasitelerinin hesab
Akm tama kapasitelerinin uygun deerleri TS IEC 60287'ye gre veya deneyle ya da
kabul edilebilen bir metotla hesaplanarak da belirlenebilir. Hesap uygun grldnde,
ykn karakteristiklerine ve gml kablolarda topran sl direncinin etkisine dikkat
edilecektir.
71d - Ortam scakl
Ortam scakl, incelenen kablo/kablolar veya yaltml iletken/iletkenler ykl deil iken
evrelerindeki ortamn scakldr.
Grup azaltma faktrleri en yksek alma scaklklar ayn olan yaltml iletken veya kablo
gruplarna uygulanr.
283
Farkl en yksek alma scaklklar bulunan kablo veya iletken gruplarnda, gruptaki tm
kablo veya yaltml iletkenlerin akm geirme kapasitesi iin, uygun grup azaltma faktr
ile birlikte, grup iindeki izin verilen alma scaklklarndan en kk deerli kablonun
scaklk faktr esas alnmaldr.
Eer kablo veya yaltlm iletken bilinen iletme artlar sebebi ile tayabilecei akmn
%30undan fazla yklenmiyor ise grup d kabul edilebilir.
71f - Ykl iletkenlerin says
1-
Bir devrede dikkate alnacak iletken says, yk akm geiren iletken saysdr. ok fazl
devrelerdeki faz iletkenlerinin, ok az harmonikli (%4e kadar) dengeli akm geirdikleri
kabul edildiinde, bunlarn ntr iletkeni dikkate alnmayabilir. Bu artlarda fazl
devredeki drt damarl bir kablo, faz iletkeni kesitleri ayn olan damarl kablo ile ayn
kapasitede olur. Drt ve be damarl kablolarda sadece iletken ykl ise, bunlar daha
byk akm tama kapasitesine sahip olabilir.
2-
ok damarl bir kablonun ntr iletkeni, hat akmlarnn dengesizlii sonucu olan bir akm
geiriyorsa, ntr akmndan doan scaklk art bir veya daha ok hat iletkeninde retilen
snn dmesi ile dengelenir. Bu durumda, iletken boyutu en byk hat akmna gre
seilecektir.
Btn durumlarda ntr iletkeninin kesit alan, Madde 71-aya uygun olacaktr.
3-
4-
ki veya daha ok iletkenin, bir sistemin ayn faznda veya ayn kutbunda paralel balanmas
durumunda, aadaki (i) veya (ii) deki kurallar yerine getirilecektir.
(i) Yk akmnn paralel iletkenler arasnda eit blnmesinin salanmas iin aadaki
nlemler alnacaktr :
Eer iletkenler ayn malzemeden, ayn kesit alanl, yaklak ayn boyda ve kablo boyunca
kablodan baka bir kol ayrlmyorsa ve
Paralel iletkenler ok damarl kablo, rgl tek damarl kablolar veya yaltlm
iletkenler ise veya
Paralel iletkenler gen konumda veya yan yana konumda rgl olmayan tek
damarl kablolar veya yaltlm iletkenler ve kesit alanlar bakrda 50 mm2 ye
aluminyumda 70 mm2 ye eit veya daha kk ise veya
- Paralel iletkenler burulmam tek damarl kablolar, gen konumda yaltlm iletkenler
veya, yan yana konmu kesit alanlar bakrda 50 mm2 den aluminyumda 70 mm2 den
byk kesitli ise bu formlar iin zel dzenlemeler yaplmsa, (Bu dzenleme, farkl
fazlarn veya kutuplarn uygun aralklar braklarak yerletirilmesinden ve uygun
gruplandrlmasndan ibarettir),
284
bu kuraln tamamen saland kabul edilecektir.
(ii)
Gzergahn bir blmnden dierine s dalmnn fark ettii yerlerde, akm geirme
kapasitesi, en elverisiz artlardaki gzergah blmne gre tayin edilecektir.
71i
Ayn devredeki tek damarl kablolarn metal klflar ve/veya manyetik olmayan zrhlar,
normal olarak her iki ucda birbirleri ile balanacaktr. Alternatif olarak, iletken kesit alan
50 mm2 den fazla olan bu tr kablolarn zrh veya ekranlar ile iletken olmayan bir d klf,
gzergahlar zerinde tek bir noktada birbirleri ile balanacaktr.
Bu durumda elektriksel olarak balanmam ular uygun bir ekilde yaltlmal ve balant
noktasndan itibaren kablo uzunluu aadaki koullar salayacak ekilde snrl
tutulmaldr:
(i)
Tam yk artlarnda klflar ve/veya zrh ile toprak hatt arasnda llen gerilim 25
volttan fazla olmamal,
(ii) Kablolar tam yk akm tarken korozyona yol amamal, ve
(iii) Kablolar ksa devre akm tarken herhangi bir tehlikeye yol amamal ve binaya zarar
vermemelidir.
Madde 72- letkenlerin kesitleri
72a - A.A. devrelerinde faz iletkenleri ve d.a. devrelerinde gerilimli iletkenlerin kesitleri
Alternatif akm devrelerinin gerilim altndaki iletkenlerinin ve doru akm devrelerinin hat
iletkenlerinin kesit alan Tablo 12 52-5 'de verilen deerlerden kk olmayacaktr.
Not : Bu kural mekanik etkiler iindir.
1-
Yap balant hatlarnda kullanlacak iletkenlerin kesiti en az 6 mm2 bakr veya 10 mm2
aluminyum olmaldr.
2-
3-
Priz sortileri ve linyeleri iin en az 2,5 mm2 kesitli yaltlm bakr iletkenler kullanlacaktr.
Bir priz linyesine balanacak sorti says, priz gleri bir fazl priz iin en az 300W
(konutlarda tek bir prizin tek bir linye ile beslenmesi durumu hari), fazl priz iin en az
600 W olmak zere, ihtiyaca gre belirlenecektir. Belirlemede linye yk ve gerilim dm
de gz nnde bulundurulacaktr.
72b - Ntr iletkenleri, (Faz iletken kesitleri 16 mm2 ye kadar /16mm2 dahil)
4-
ok fazl devrelerde ve tek fazl iletkenli devrelerde, faz iletkenlerinin kesit alan
16 mm2 bakr veya 25 mm2 aluminyum veya daha kk ise,
285
ok fazl devrelerde her bir faz iletkeninin kesit alan, bakrda 16 mm2den veya
aluminyumda 25 mm2den byk ise ve aadaki artlarn hepsi mevcutsa, ntr iletkeninin
kesit alan faz iletkenlerinden daha kk olabilir:
-
Normal artlarda ntr iletkeninde, varsa harmonikleri ile birlikte beklenen en byk
akm, ntr iletkeninin akm tama kapasitesinden byk olmayacaktr.
Not: Normal alma artlarnda devreden geen yk, fazlar arasnda pratik olarak eit
datlm olacaktr.
Ntr iletkeni ar akmlara kar Madde 52-h-4, Madde 52-h-5 ve Madde 52-h-6daki
kurallara gre korunacaktr.
Gerilim dm; datm transformatr alak gerilim barasndan tketici ucuna kadar
-
geemez.
letmenin alak gerilim ebekesinden beslenen binalarda, yap balant kutusu ile tketim
aralar arasnda gerilim dm;
-
geemez.
letmenin datm transformatr barasndan bamsz bir hat (doru ube) ile beslenen
binalarda gerilim dmnn dalm(alak gerilim besleme hattnn boyutlandrlmas ile
i tesisin boyutlandrlmas) proje mellifi tarafndan belirlenir.
Transformatr istasyonu, yap veya yap kmesi iinde ise gerilim dmnn dalm
proje mellifi tarafndan dzenlenir. Trafodan itibaren aydnlatma devreleri iin % 6,5u
motor devreleri iin % 8 gerilim dmn gememelidir.
286
TABLO 12 letkenlerin En Kk Kesit Alanlar
Hat Sistemi Tipi
Sabit Tesisat
Kablolar ve
Yaltlm
letkenler
plak
letkenler
Yaltlm iletkenler ve
kablolarla yaplan esnek
balantlar
Devrenin
Kullanlma
Yeri
G ve
Aydnlatma
devreleri
aretleme ve
Kontrol
devreleri
G Devreleri
aretleme ve
Kontrol
devreleri
zel bir cihaz
iin
Dier herhangi
bir uygulamada
zel
uygulamalar
iin ok dk
gerilimli
devrelerde
letken
Malzeme
Bakr
Alminyum
Kesit Alan
mm2
1,5
2,5 (Not 1)
Bakr
0,5 (Not 2)
Bakr
Alminyum
Bakr
Bakr
10
16
4
lgili
standardda
belirtildii gibi
0,75 (a)
0,75
Notlar :
1. Alminyum iletkenlerin balant ular iin kullanlan konnektrler bu zel kullanm iin
denenmi ve kabul edilmi olmaldr.
2. Elektronik donanm iin ngrlen iaretleme ve kontrol devrelerinde en az 0,1 mm2
kesit alanna izin verilir.
a
) Yedi veya daha ok damar ieren ok damarl bklgen kablolarda Not 2 uygulanr.
73b Yksek (inrush) akmlarna sahip donanm ve motorlarn yol verme sresi dikkate
alnacaktr. Darbe gerilim dm % 10 olarak kabul edilebilir.
Kendi transformatr bulunmayan tketicilerde, dorudan yol verilecek en byk ksa devre
asenkron motor gc, ky ve benzeri yerlerde 7,5 kW; alak gerilim ebekesi hava hatt olan
kasaba ve ehirlerde 15 kW; alak gerilim ebekesi yeralt kablosu olan kasaba ve ehirlerde
30 kW dr. Ancak motorun gc transformatrn gcnn %10 'unu aamaz.
Motorun yol almas esnasnda %10dan fazla gerilim dalgalanmasnn meydana
gelmediinin hesap yolu ile gsterilmesi halinde yukardaki arta uyulmayabilir.
73c
Gerilimdeki geici rejimler ve olaan d iletmeden ortaya kan gerilim deiiklikleri gibi
geici durumlar dikkate alnmayabilir.
287
73d Gerilim dm hesaplarnda aada verilen yntem uygulanacaktr.
Ib
Un
P
L
S
U
e
Rh
Xh
Rh =1/(.S)
olmak zere gerilim dm,
Bir fazl devrelerde U=2Ib(Rh.Cos+Xh.sin )L volt
e =U/Un
e = 2. P. L.k/.S.Un2
fazl yklerde
e = P. L.k/.S.Un2
eklinde hesaplanacaktr.
Burada k katsays 16 mm2 kesite kadar 1 alnacak, 16 mm2 ve daha byk kesitler iin k
=1+( Xh / Rh).tan eklinde hesaplanacaktr. k katsays Ek-C Tablo C1-C3 den ykn
g katsays, kesit, kablo ve deme tipine gre de seilebilir.
Yukarda fazl ykler iin verilen forml sadece dengeli hal iin geerlidir.
Madde 74- Elektriksel balantlar
74a - letkenler aras balantlar,bir iletken ile donanm aras balantlar
letkenler arasnda ve iletkenlerle dier donanm arasndaki balantlar iin, kalc elektriksel
devamllk, yeterli mekanik dayanm ve koruma salanacaktr.
288
Not 1 : TS IEC 61200-52ye baknz.
Not 2 : Dier mekanik etkiler iin Madde 70-hye baknz.
74b - Balant elemanlarnn seimi
Balant dzenlerinin seiminde aadakilerden ilgili olanlar dikkate alnacaktr:
letkenin ve yaltmnn malzemesi,
letkeni meydana getiren tellerin says ve biimi,
letkenin kesit alan ve
Bir arada balanan iletkenlerin says.
Not 1: G hatlarnda lehimli balantlarn kullanlmasndan kanlacaktr. Kullanlrsa, bu
balantlar syrlma ve mekanik zorlanmalar dikkate alnarak tasarlanmaldr. (Madde 70-f,
Madde 70-g,Madde 70-h).
Not 2: Normal iletme koullar altnda terminallerde eriilen scaklk, sz konusu
terminallere bal iletkenlerin yaltkanlarnda herhangi bir ilev kaybna yol amayacaktr.
Not 3: Titreim ya da s deiikliklerinin sz konusu olduu ortamlarda uygun kilit
dzenekleri kullanlacaktr.
Not 4: Ekler, yerine gre duvarda, 60 mm derinlikte (derin kasa) olmak koulu ile anahtar
ve priz kasalarnda klemenslerle yaplabilir. Anahtar ve prizlerin balant ular ek amac ile
kullanlamaz.
74c - Balantlara eriim
Btn balantlara, aadakiler dnda, denetim, deney ve bakm iin eriilebilmelidir:
Gml kablolarn ekleri.
Bir dolgu malzemesi ile yaplan veya kapsl iindeki ekler.
Tavan stmas, zemin stmas ve geit stmas gibi elektrikli stma elemanlar
arasndaki balantlar.
Kaynak, lehim, pirin kayna ya da gemeli aralarla yaplan ekler.
lgili rn standartlarna uygun olarak ekipman bnyesinde tasarlanm ekler.
74d - Balantlarn scakl
Gerektiinde, normal iletme koullarnda balantlarn eritii scakln, bunlara bal
olan iletkenlerin veya iletkenlerin montaj elemanlarnn yaltmlarn zayflatmamas iin
nlem alnacaktr.
74e - Balant mahfazalar
1Balantnn bir mahfaza iinde yapld durumlarda mahfaza, ortamdaki d etkilere kar
koruma ve yeterli mekanik koruma salayacaktr.
2Akm tayc bir iletken ya da bir PEN iletkeni zerinde yaplacak her trl u balamalar
ve eklemeler, aadakilerden biri ya da birka yardmyla yaplmaldr:
(i)
(ii)
(iii)
(iv)
(v)
289
3-
Klfl olarak imal edilmi olmakla birlikte klf karlm kablolar ile klfsz kablolar;
borularn, kapal kanallarn veya kapakl kanallarn son noktalarnda; Madde 74-e-2
artlarna uygun olarak mahfaza iine alnacaktr.
45-
Yangnn yaylmas riski, bu maddeye gre uygun malzemenin seilmesi ve monte edilmesi
ile azaltlacaktr.
Hat sistemleri, binann genel yapsal performans ve yangn gvenliini azalmayacak
biimde tesis edilecektir.
TS IEC 60332-1 'e uygun kablolar, TS IEC 60614 ve ilgili dier IEC standartlarnda tesisat
iin belirtilen yangna dayankl rnler, zel tedbirler alnmadan tesis edilebilir.
Not : zel risk bulunduu belirtilen yerlerdeki tesisatta, TS IEC 60332-3-24te demet haline
getirilmi kablolar iin gsterilen daha ar deneylere uygun kablolar gerekebilir.
TS IEC 60332-1 'in asgari art olarak alev yaylma kurallarna uymayan kablolar
kullanlyorsa, cihazlarn daimi hat sistemlerine balanmasnda ksa balant uzunluklar ile
snrlanmal ve btn durumlarda bir yangn blmesinden dierine gememelidir.
TS IEC 60614 ve hat sistemleri iin dier standartlardaki alev yaylma kurallarna asgari art
olarak uymayan, ancak TS IEC 60614 ve hat sistemleri iin ilgili dier standartlardaki
btn artlara uyan, hat sistemleri eer kullanlyorsa, bunlar uygun, yanc olmayan yap
malzemesi ile tamamen kapatlmaldr.
Bir hat sisteminin duvarlar, zeminler, atlar, tavanlar, boluk korkuluklar veya blmeler
gibi yap konstrksiyonu elemanlarnn iinden getii yerlerde, hat sisteminin gemesinden
sonra kalan aklklar, ilgili yap elemannn delinmesinden nceki yangn koruma
derecesine gre szdrmaz duruma getirilecektir.
Not 1 : Hat sisteminin montaj srasnda geici szdrmazlk dzeni gerekebilir.
Not 2 : Deitirme ilemi srasnda, szdrmazlk mmkn olan en ksa zamanda eski
durumuna getirilmelidir:
2-
Borular, kapakl kablo kanallar, kapal kablo kanallar, baralar veya bara kanal sistemleri
gibi sistemler; belirli yangn direnci bulunan yap elemanlarn deldiinde; Madde 75-b-1
'de belirtilen ekilde dtan ve iten ilgili elemann delinmesinden nceki yangn koruma
derecesine gre szdrmaz duruma getirilecektir.
3-
4-
TS IEC 60614'deki alev yaylma deneyine uygun malzemeden yaplm ve en byk i kesit
alan 710 mm2 olan boru ve kanal sistemleri,
TS 3033, TS EN 60529, TS IEC 60529 'daki IP33 iin deneyleri karlyor ve
Gei yaplan bina yapsndan ayrlm blmelerden birinin iindeki, sistemin herhangi
bir balant ucu TS 3033, TS EN 60529, TS IEC 60529'daki IP33 iin deneyleri
karlyorsa,
iten szdrmaz duruma getirilmeleri gerekmez.
290
5-
Kolon, kiri gibi yk tayan bina elemanlarnn delinmeden sonra btnlnn gvende
olmasnn ilgili inaat mhendisinin dorulamas dnda, hi bir hat sistemi yk tamas
ngrlen bina yap elemann delip gememelidir. (TS 7748 -ISO 834)
6-
Madde 75-b-1 ve Madde 75-b-3 'e gre kullanlan btn szdrmazlk dzenlemeleri
aadaki kurallara ve Madde 75-b-7 'deki kurallara uyacaktr.
Szdrmazlk dzenlemeleri, temasta olduklar hat sisteminin malzemesi ile uyumlu
olmaldr.
Szdrmazlk dzenlemeleri, szdrmazlk kalitesi azalmadan hat sisteminin sl
hareketine izin vermelidir.
Szdrmazlk dzenlemelerinin mekanik kararll, hat sisteminin desteklerinde
yangndan doan hasar srasnda ortaya kabilecek zorlamalara dayanmaya yeterli
olmaldr.
Bu madde artlar,
Kablo tutucular veya kablo montaj elemanlar szdrmazlk dzenlerinden 750 mmye
kadar uzaklkta tesis edilmi ve szdrmaz noktann yangn tarafnda olan tespit
elemanlarnn yangn nedeniyle kmesinden doan mekanik yklere dayanabilirlerse,
veya szdrmazlk sisteminin kendisinin tasarm yeterli destek salarsa,
yerine gelmitir.
7-
Yukardaki Madde 75-b-1 veya Madde 75-b-2 'yi salamas ngrlen szdrmazlk
dzenleri, birlikte kullanldklar hat sistemi ile ayn derecede d etkilere dayankl olacak
ve ek olarak aadaki kurallarn hepsini karlayacaktr:
Yanma rnlerine, delinen yap elemanlar ile ayn lde direnme zelliine sahip
olacaktr.
Tesis edildikleri yap eleman iin belirtilen derecede su szmasna kar koruma
salayacaktr.
Szdrmazlk malzemesinin montajnn tamamlanmasndan sonra neme dayankl
zellikte olmas durumu hari, szdrmazlk malzemesi ve hat sistemi, sistem boyunca
yryebilen damlayan suya veya dier herhangi bir ekilde szdrmazlk malzemesi
zerinde toplanan suya kar korunmu olacaktr.
Szdrmazlk dzenlemelerinin, sz konusu rn iin, IEC tip deneyleriyle ilikilendirilmi
montaj talimatlaryla uygunluunun dorulanmas salanacaktr.
Byle bir dorulama denetiminden sonra ek deneye gerek yoktur.
8-
Bir bant I devresi, aadaki yntemlerden biri uyarnca gerekli nlemler alnmadka, bant
II gerilim devresi ile birlikte ayn hat sistemi ierisinde olmayacaktr.
(i)
291
(ii)
Yangn alarm ve merkezi yedek besleme kaynandan beslenen acil durum aydnlatma ve
ynlendirme devreleri, dier kablolardan ve birbirlerinden ayrlacaktr. letiim devreleri,
veri hatlar ve benzerleri iin elektrostatik ve elektromagnetik parazitlere zel dikkat
gsterilmelidir.
3-
Bant I ve bant II gerilim devrelerine ait kumanda dzeni veya klarnn, ortak bir balant
kutusu, anahtar tablosu veya grubu iine monte edildii, kablo borusu ve kapal veya
kapakl kablo kanal sistemlerinde; gerilim bantlar farkl devrelere ait kablo ve balantlar
etkin bir blmelendirme yntemiyle birbirinden ayrlacaktr. Blmelendirme ileminde
metal malzeme kullanlmsa, sz konusu malzeme topraklanacaktr.
Hat sistemleri, hasar verici etkilere kar hatlardan yaylan sdan etkilenmeyecek ekilde
dzenlenen bir klfla korunmadka, hatlar iin zararl olabilecek s, duman veya gaz reten
tesisatlarn yaknna tesis edilmeyecektir.
2-
Hat sisteminin youma olabilecek tesisatlarn (su, buhar veya gaz..vb. tesisatlar) altndan
getii yerlerde, hat sisteminin zararl etkilerden korunmas iin nlem alnacaktr.
3-
Elektrik tesisatlarnn elektriksel olmayan tesisatlarn yaknna tesis edildii yerlerde, bunlar,
dier tesisatlara uygulanmas ngrlen ilemlerin elektrik tesisatlarnda hasara sebep
olmayaca veya elektrik tesisatlarnda ngrlen ilemlerin dier tesisatlarda hasara sebep
olmayaca biimde dzenlenmelidir.
Not : Bu husus;
-
elde edilebilir.
4-
Bir elektrik tesisatnn, elektriksel olmayan tesisatlarn yaknnda olduu yerlerde aadaki
artlarn her ikisi de salanacaktr:
Hat sistemleri, normal kullanmada dier tesisatlarn varlndan ortaya kabilecek
tehlikelere kar uygun biimde korunmu olacaktr.
292
Dolayl dokunmaya kar koruma, Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii
kurallarna uygun olarak salanacaktr, elektriksel olmayan metalik tesisatlar yabanc iletken
blm saylr.
5-
Madde 77- Devamll salayc koruma ve temizlik ile ilgili seim ve montaj
77a - Bakm ilemini uygulayabilecek kii veya kiilerin bilgi ve tecrbesi, tesisatn zelliklerine
uygun olacaktr.
77b - Bakm iin herhangi bir koruma nleminin kaldrlmas gereken yerlerde, bu koruma
nleminin balangta ngrlen koruma derecesi dmeden tekrar yerine konulabilmesine
dikkat edilecektir.
77c - Hat sisteminin btn blmlerine bakm iin gerekebilecek gvenli ve yeterli erime iin
nlem alnacaktr.
Not : Baz yerleimlerde bu hususun merdiven, kedi yolu vb. gibi devaml erime dzenleri
ile salanmas gerekebilir.
293
BLM 9
Balama Tesisleri
(Koruma, ayrma ve anahtarlama iin)
Madde 78- Ortak kurallar
78a -Ynetmeliin gerektirdii bir anahtarlama dzeni, bir devrenin gerilim altnda bulunan
btn iletkenlerini ayrmas gerektiinde, bu dzen ntr iletkenin faz iletkenlerinden daha
nce ayrlmamasn ve faz iletkenlerinden nce veya onlarla ayn zamanda yeniden
balanmasn salayan bir tipte olacaktr.
78b - TN ve TT sistemlerinde ntr iletkeninde sigorta kullanlmayacaktr. Anahtarlar ve devre
kesiciler faz iletkenlerini kesmeleri halinde ntr iletkenini de kesebilirler.
78c - Birden fazla fonksiyon ieren bir cihaz, bu blmn her fonksiyonu ile ilgili btn kurallara
uygun olacaktr.
Madde 79- Elektrik arpmasna kar koruma cihazlar
79a - Ar akma kar koruma cihazlar
1-
Bir TN veya TT sistemi iin, ayn zamanda elektrik arpmasna (dolayl dokunmaya) kar
koruma salamak zere kullanlacak her ar akma kar koruma cihaznn alma sresi,
(i)
2-
Faz iletkeninin ve ilgili koruma iletkenin izin verilen son scakln amayacak
ekilde, bir faz iletkeni ile aktaki iletken blmler arasnda empedans ihmal
edilebilir olan bir arza halinde, akacak olan hata akmnn deerine uygun (Madde 84a-1e de baknz),
(ii) Madde 44-b-6nn kurallar ile uyumlu,
olacak ekilde seilecektir.
Aktaki iletken blmlerin bir iletkenle birbirleri ile baland ve ikinci bir arza
durumunda elektrik arpmasna kar koruma salamak zere bir ar akm koruma
cihaznn kullanld IT sistemlerde; koruma cihazyla ilgili kurallar, TN sistemi iin geerli
olan Madde 79-a-1de belirtilen TN sistem artlardr.
Artk akm anahtar, devrenin btn faz iletkenlerini ayn zamanda ayrabilme yeteneinde
olacaktr.
2-
Artk akm anahtar transformatrnn manyetik devresi, korunan devrenin ntr dahil btn
iletkenlerini iine alacaktr. lgili koruma iletkeni manyetik devrenin dnda olacaktr.
3-
Koruma cihaznn faaliyet artk akm, sistem topraklamasnn tipine uygun olarak Madde
44n kurallarna uyacaktr.
4-
Artk akm anahtarna bal ykn (yklerin) normal almas srasnda meydana gelmesi
beklenen herhangi bir koruma iletkeni akmndan dolay (normal almadaki kaak
akmlar), artk akm anahtarnn gereksiz yere amasna engel olmak iin, artk akm anahtar
buna uygun seilecek veya ilgili elektrik devreleri alt blmlere ayrlacaktr.
294
5-
Koruma hatt olmayan bir devrede artk akm anahtarnn kullanlmas, cihazn beyan artk
akm (In) 30 mAy amasa bile, dolayl dokunmaya kar yeterli koruma olarak kabul
edilmeyecektir.
6-
alma gerilimi bir yardmc kaynaktan salanan ve yardmc kaynan arzas halinde
otomatik olarak almayan bir artk akm cihaz, ancak yardmc kaynan arzas
durumunda bile dolayl dokunmaya kar korumann baka yollardan salanmas halinde
kullanlacaktr.
7-
8-
Dolayl dokunmaya kar koruma iin bir artk akm anahtarnn bir ar akma kar koruma
cihaz ile, fakat ondan ayr olarak kullanld durumda; artk akm anahtarnn, yk tarafnda
bir hata meydana gelirse, maruz kalabilecei termik ve mekanik etkilere dayanabilecei
dorulanacaktr.
9-
Dolayl dokunmaya kar koruma veya dier bir ekilde tehlikeyi nlemek zere
Ynetmeliin artlarna uyum iin, iki veya ikiden ok artk akm cihaznn seri baland
ve tehlikeyi nlemek iin bunlarn almasnda seicilik gerekli olduunda, cihazlarn
karakteristiklerinin seicilie uygun olmas salanacaktr.
10-
Artk akm cihaznn, yetkili bir kii veya bir yardmc eleman dndaki bir kii tarafndan
altrlabilecei durumlarda cihaz, bir anahtar veya alet kullanarak kastl bir hareket
olmakszn, cihazn beyan artk faaliyet akmnn (In) veya zaman geciktirme
mekanizmasnn ayar veya kalibrasyonunu deitirmek veya ayarlamak mmkn olmayacak
ekilde tasarlanacak veya monte edilecektir.
TN sisteminde, tesisin belirli bir ksmndaki belirli donanm iin Madde 44-b-10un
herhangi bir artnn karlanamad durumlarda, o ksm bir artk akm anahtar ile
korunabilir.
Tesisin o ksmnn aktaki iletken blmleri, TN topraklama sistemi koruma iletkenine
veya artk akm anahtarnn faaliyet akmna uygun bir empedans salayan bir topraklaycya
balanacaktr. Bu ikinci durumda, devre bir TT sistemi olarak ilem grecek ve Madde 44b-18 geerli olacaktr.
295
79f - Yaltm izleme cihazlar
Bir yaltm izleme cihaz, ayarlarn yalnzca bir anahtar veya aletle deitirilmesinin
mmkn olaca ekilde tasarlanacak veya monte edilecektir.
79g - Ar akma kar koruma cihazlar
1-
Her sigortann ve devre kesicinin n veya yan yznde, koruduu devreye uygun, beyan
akm belirtilecektir.
Yetkili bir kii veya bir yetitirilmi eleman dnda bir kii tarafndan deitirilebilen
buonlu sigortann taycs, tercihen anma akm daha yksek olan bir sigorta buonunun
yanllkla taklamayaca tipte olacaktr.
2-
Yetkili bir kii veya bir yetitirilmi eleman dnda bir kii tarafndan deitirilmesi
muhtemel bir sigorta taycs ya:
(i)
st veya yan yznde, kullanlmas amalanan sigorta buonu tipini gsteren bir bilgi
ile iaretlenecek, veya
(ii) Sigorta, belirlenen anma akmna sahip buondan daha yksek akmda sigorta buonu
kullanlmasna imkan vermeyen bir tipte olacaktr.
(iii) Elektrik tesislerinde yamanm ya da zerine tel sarlarak kprlenmi sigortalar
kullanlamaz.
3-
Yk altnda iken karlmas veya deitirilmesi muhtemel olan bir sigorta, bunun bir tehlike
yaratmadan yaplmasna imkan veren bir tipte olacaktr.
4-
Bir devre kesicinin yetkili bir kii veya bir yardmc eleman dnda bir kii tarafndan
altrlmas mmkn olduunda, devre kesici, ilgili ar akm acsnn bir alet veya
anahtar kullanlmas suretiyle, tesadfen ayarnn deitirilmesi mmkn olmayacak ekilde,
tasarlanacak veya monte edilecektir.
5-
bir
Koruma cihaznn nominal akm (veya akm ayar), Madde 50-bye uygun olarak
seilecektir. Baz durumlarda, istenmeyen almalardan kanlmas iin, yklerin pik akm
deerlerini gz nne almak gerekli olabilir.
Periyodik bir yk durumunda, Ib ve I2 deerleri, sl olarak edeer sabit ykn In ve Iz
deerleri esas alnarak seilecektir.
lgili semboller aada aklanmtr:
Ib
Iz
In
I2
devrenin tasarm akm, yani normal iletme artlarnda tanmas amalanan akm
(ekilecei dnlen hesap akm )
ilgili belirli tesisat artlar gz nne alnarak (grup faktrleri, scaklk vb.)kablonun
srekli akm tama kapasitesi
ar akma kar koruma cihaznn nominal akm (Ayarlanabilir koruma cihazlarnda
In in anlam ayar deeridir.)
Ar yke kar koruma cihaznn allagelmi sreye bal olarak etkin almasn
salayan akm.
296
79i - Hat sisteminin hata akmna kar koruma cihaz seimi
Madde 49 daki kurallarn uygulanmasnda, minimum ve maksimum hata akm artlar gz
nne alnacaktr.
Madde 80- Dk gerilime kar koruma cihazlar
Dk gerilime kar bir koruma cihaz, Madde 56nn kurallarn karlayacak ekilde
seilecek ve montaj yaplacaktr.
Madde 81- Ayrma ve anahtarlama cihazlar
81a - Genel
1-
Madde 58 den Madde 61e kadar olan artlara gre montaj yaplan ayrma ve anahtarlama
cihazlar 81-b den 81-e kadar olan maddelerin ilgili kurallarn karlayacaktr. Her
fonksiyonun ilgili kural karland takdirde, bu fonksiyonlarn birden fazlas iin ortak bir
cihaz kullanlabilir.
Madde 57-fde ayrntlar verilen hususlar dnda, ayrma cihazlar gerilim altnda bulunan
btn besleme iletkenlerini ilgili devreden etkin ekilde ayracaktr. Ayrma iin kullanlan
cihazlar, 81-b-2 den 81-b-10a kadar olan maddelere uygun olacaktr.
2-
Kontaklar veya dier ayrma elemanlar arasndaki ayrma mesafesi, ak konumda iken, bir
ayrc iin aadaki standartlarn kurallarna gre tayin edilen deerden daha az
olmayacaktr. TS EN 60669-2-4, TS EN 60898, TS EN 60947-2 TS EN 60947-3, TS EN
61008-1 veya TS EN 61009-1.
3-
4-
5-
Ntr iletkenine ayrma paras takldnda, aadaki artlarn her ikisini de karlayacaktr:
(i)
(ii)
6-
Ayrma iin kullanlacak bir cihaz, mekanik darbe veya titreim gibi etkilerin yol aabilecei
istenmeyen bir kapanmay nleyecek ekilde seilecek ve/veya monte edilecektir.
7-
8-
Ayrma, tercihen ilgili beslemesinin btn kutuplarn ayran ok kutuplu bir anahtarlama
cihaz ile salanacak olmakla birlikte, birbirine bitiik olarak yerletirilmi tek kutuplu
cihazlar da kullanlabilir.
9-
Ayrma iin kullanlan her cihaz, ayrd tesisat veya devreyi belirtmek zere, kalc bir
iaret veya konum ile ak bir ekilde tanmlanacaktr.
10-
Bir ayrma eleman olarak, bir fi ve priz veya benzeri bir cihaz kullanlabilir.
297
81c - Mekanik bakm iin devreyi kesme cihazlar
1-
Mekanik bakm amac ile beslemenin kesilmesi iin kullanlacak bir cihaz tercihan ana
besleme devresine konulacaktr. Buna alternatif olarak, ana beslemenin kesilmesindekine
edeer bir derecede gvenlik salamas iin ek nlemler alnmas kayd ile byle bir cihaz,
kontrol devresine taklabilir.
2-
Mekanik bakm amacyla devreyi kesmesi iin bir cihaz veya byle bir cihaza ait kontrol
anahtar elle altrlacak olup, dardan grlebilen bir kontak aralna veya aka ve
gvenilir ekilde belirtilen DEVREDE veya KESK konum gstergelerine sahip olacaktr.
Bu konum iaretinin belirtilmesi ancak btn kutuplar DEVREDE veya KESK konumuna
tamamen eriildiinde meydana gelecektir.
3-
Mekanik bakm amacyla devrenin kesilmesi iin gerekli cihaz, mekanik ok veya titreim
gibi durumlarn yol aabilecei istenmeyen bir kapanmay nleyecek ekilde seilecek
ve/veya monte edilecektir.
4-
Mekanik bakm amacyla devreyi kesme cihaz olarak bir anahtar kullanldnda, bu anahtar
tesisatn ilgili ksmnn tm yk akmn kesme yeteneinde olacaktr.
5-
Mekanik bakm amacyla devreyi kesmek iin bir fi ve priz veya anma akm 16 Ai
amayan benzeri bir cihaz kullanlabilir.
Acil durum anahtarlamas amacyla beslemeyi kesmede kullanlan dzen, tesisatn ilgili
ksmnn tam yk akmn kesme yeteneine sahip olacaktr. Yerine gre, motor blokaj
artlar da gznne alnacaktr.
2-
Bir acil durum anahtarlama cihaz olarak, bir fi ve priz veya benzeri cihaz seilmeyecektir.
3-
Tercihan acil durum anahtarlamas iin kullanlan bir cihaz elle altrlarak ana devreyi
dorudan kesecektir. Uzaktan kumanda ile alan devre kesici veya kontaktr gibi bir cihaz,
bobin enerjisinin kesilmesi zerine alacak veya uygun gvenilirlikte baka bir yol
kullanlacaktr.
4-
Bir acil durum anahtarlama cihazna ait altrma eleman (bir kol veya buton dmesi gibi)
aka tanmlanabilir ve tercihan krmz renkte olacaktr. Cihaz, tehlikenin meydana
gelebilecei yerlerde kolayca eriilebilir konumda monte edilecek ve yerine gre ilave acil
durum anahtarlamasna ihtiya olan yerlerde ilave cihazlar salanacaktr.
5-
Acil durum anahtarlama cihaznn altrma eleman mandal tipinde olacak veya mekanik
kilitli acil tip buton KESK veya STOP pozisyonunda kalabilecektir. Acil durum
anahtarlama cihaznn normal alma iin tekrar kurulmas ilgili ekipmann yeniden
enerjilenmesine yol amayacaktr. altrma eleman otomatik ekilde normal alma iin
tekrar kurulan bir cihaza, gerek altrma gerek yeniden enerjileme aralar ayn kiinin
kontrol altnda olduu durumda izin verilir.
298
60-h den 60-jye kadar olan maddelere uyumlu olarak salanan bir itfaiyeci anahtar u
zelliklere sahip olacaktr:
anahtarn rengi krmz olacak ve zerine veya yaknna kalc ve dayankl bir isim
plakas tesbit edilmi olacaktr. Plakann boyu minimum 150 mm x 100 mm, ve
zerinde TFAYEC ANAHTARI kelimeleri yazl olacaktr. Harfler iyeri
artlarna uygun bir mesafeden rahata okunabilecek, fakat 36 puntodan kk
olmayacaktr,
(ii) DEVREDE ve KESK pozisyonlar, KESK pozisyonu stte olarak, amalanan yerde
zeminde duran bir kii tarafndan aka grlebilecek puntoda harflerle belirtilecektir,
(iii) anahtarn DEVREDE pozisyonuna kazara dndrlmesini nlemek iin nlem alnm
olacaktr,
(iv) bir itfaiyeci tarafndan kolay altrlabilecek ekilde dzenlenecektir.
(i)
2-
Yar iletken anahtarlama cihazlar gibi fonksiyonel anahtarlama cihazlar, ilgili kutuplar
mutlaka amas gerekli olmadan da akm kontrol edebilir.
3-
Fonksiyonel anahtarlama
kullanlmayacaktr.
4-
5-
zellikle hari tutulmu bulunan d.a. devreleri dndaki, 16Ai aan fi ve prizler uygun
kesme kapasitesinde ise anahtarlama cihaz olarak kullanlabilir.(Madde 81-d-2ye de
baknz.)
iin
yk
altnda
almayan
ayrclar,
sigortalar
299
BLM 10
Topraklama Dzenlemeleri ve Koruma letkenleri
Madde 82- Genel
82a Topraklama dzenlemeleri Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmeliine uygun
olacaktr.
82b Bir yldrmdan koruma sisteminin de bulunduu durumlarda, Yldrmdan Korunma
Ynetmelii ve ilgili Trk Standartlarna baknz.
Madde 83- Topraa olan balantlar
83a - Topraklama dzenlemeleri
1-
Ana topraklama balant ucu, enerji alnacak sistemin tipine bal olarak, Madde 83-a-2 ila
Madde 83-a-5te aklanan yntemlerden biri ile topraa balanacak (sistemin aklanmas
iin Madde 35e baknz) ve Madde 83-a-6 ila Madde 83-a-8e uygun olacaktr.
2-
Bir TN-S sistemde, enerji kaynann koruma iletkeni (PE) binann ana epotansiyel
barasna irtibatlanacaktr. Balantnn bir ksmn letmenin hatlar ve donanmlar
oluturabilir.
3-
TN-C-S sistemi iin, enerji kaynann ntr iletkenine binann ana topraklama balant ucu
balanacaktr.
4-
TT veya IT sistemlerinde, ana topraklama balant ucu bir topraklama iletkeni vastas ile
Madde 83-bye uygun bir topraklaycya veya topraklayc sistemine balanacaktr.
5-
TN-C sistemde, PEN iletkeni binann ana topraklama balant ucuna balanacaktr.
6-
7-
Topraklama dzenlemeleri,
Tketicinin ana topraklama balant ucundan, TN sistemi iin beslemenin toprakl
noktasna veya TT ve IT sistemleri iin topraa giden hatlarn empedans deerinin
tesisatn koruma ve fonksiyonel amal topraklama ihtiyalarna uygun, srekli ve
etkin olmasn,
(ii) Meydana gelebilecek toprak hata akmlarnn ve koruma iletkeni akmlarnn; zellikle
sl, termo-mekanik ve elektro-mekanik zorlamalardan gelen tehlikeler olmakszn
tanmasn,
(iii) yeteri kadar salam veya beklenen d etki artlarna uygun ilave mekanik korumaya
sahip olmasn,
salayacak ekilde tasarlanacaktr.
Dier metal blmlerde elektroliz yolu ile hasar meydana gelmesi tehlikesine kar nlemler
alnacaktr.
Birden ok tesisatn topraklamas iin ayr dzenlemelerin bulunduu durumlarda, bu
tesisatn bir ksm veya tm iin ortak olan koruma iletkenleri, zerlerinden akan en byk
hata akmn tama kapasitesinde olacaktr.
(i)
89-
300
83b - Topraklayclar
1-
2-
3-
4-
Gaz, su veya dier tesisatn metal blmleri bir koruma topraklama elektrodu olarak
kullanlmayacaktr. Bu kural, Madde 44-bde istendii gibi bu metal blmlerin potansiyel
dengelemesinin yaplmasn engellemez.
5-
Bir kablonun kurun klfnn veya dier metal kaplamalarnn topraklayc olarak
kullanlmas,
Korozyon nedeni ile ar bozulmay nleyecek yeterli nlemler alnmas,
Klf veya kaplamann toprak ile etkili bir ekilde temasta olmas,
Kablo sahibinin onaynn alnmas,
Kabloya yaplmas nerilen ve onun topraklama elektrodu olarak uygunluunu
etkileyebilecek bir deiiklik hakknda elektrik tesisatnn sahibini uyaracak
dzenlemeler mevcut olmas,
artlarnn tmnn salanmas halinde mmkndr.
(i)
(ii)
(iii)
(iv)
6-
Artk akm anahtar ile koruma yaplan TT sistemlerde binadaki topraklaycnn yaylma
direnci ( RA ) aadaki iki artta verilen diren deerinin ikisinden de kk olacaktr.
IN : Artk akm anahtarnn beyan artk akm (A) olmak zere,
-
RA< 200
RA< 50V/2IN
Her topraklama iletkeni Madde 84e uygun olacak ve PME (oklu koruma topraklamas)
kurallarnn geerli olduu durumlarda, Madde 87-a-1in bir ana potansiyel dengeleme
iletkeninin kesit alanna ait artlar salayacaktr. Buna ek olarak, topraa gml olduu
yerlerde topraklama iletkeninin kesit alan Tablo 13de belirtilen deerden daha az
olmayacaktr. Bir bant veya erit iletkende, iletken kalnl mekanik hasara ve korozyona
dayanacak ekilde olacaktr .
301
TABLO 13
Topraa denmi topraklama iletkenlerinin minimum kesitleri
Bir klfla
korozyona
kar korumal
Korozyona kar
korumasz
2-
Bir topraklama iletkeninin bir topraklaycya veya dier topraklama elemanlarna balants
salam, elektriksel ve mekaniksel ynden yeterli olacak, ve Madde 67-ce uygun olarak
etiketlenecektir. Balant, korozyona kar uygun ekilde korunacaktr.
2-
Koruma iletkenleri,
Ana potansiyel dengeleme iletkenleri,
Fonksiyonel topraklama iletkenleri (gerekiyorsa), (Fonksiyonel topraklamalar iin
Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmeliine baknz.)
Yldrmdan koruma sistemi kuaklama iletkeni (varsa).
Bir potansiyel dengeleme iletkeni dndaki her bir koruma iletkenin kesiti
(i)
(ii)
Eer faz iletkenlerinin kesit alannn seimi ksa devre akm gz nne alnarak yaplmsa
ve eer toprak hata akmnn ksa devre akmndan daha az olaca bekleniyorsa,
hesaplamann Madde 84-a-3e gre yaplmas gereklidir.
Eer koruma iletkeni:
(iii)
(iv)
(v)
302
koruma iletkeni kesit alan, eer mekanik hasara kar koruma salanmsa 2,5 mm2 bakr
edeerinden ve eer mekanik koruma salanmamsa 4 mm2 bakr edeer kesitinden az
olmayacaktr, (Madde 84-c-1e de baknz).
Topraa gml bir koruma iletkeni iin, topraklama iletkenlerine ait Madde 83-c-1 de
geerli olacaktr. Bir potansiyel dengeleme iletkeninin kesit alan Madde 87ye uygun
olacaktr.
2-
Bir koruma iletkeni eitli devreler iin ortak olarak kullanldnda, koruma iletkeninin
kesit alan:
(i)
(ii)
3-
eitli devrelerin her birinde karlalan hata akmnn en olumsuz deeri ve hata
sresi deerleri iin Madde 84-a-3e gre hesaplanacaktr.
Devredeki en byk faz iletkeninin kesit alanna kar gelecek ekilde Madde 84-a-4e
gre seilecektir.
Hesapland durumlarda kesit alan, aadaki forml ile tayin edilen deerden kk
olmayacaktr.
S
I 2 .t
k
Burada;
S
letkenin mm2 olarak anma (nominal) kesit alandr.
I
Hata akm. (a.a. iin etkin deer) Devre empedanslarnn akm snrlama etkisi ve
koruma cihaznn snrlama kapasitesi (I2t) gerektii ekilde hesaba katlarak, ilgili
koruma cihazndan akabilecek olan en byk hata akmnn amper cinsinden deeri.
Ar akmn sonucu olarak, scaklk artnn devre iletkenlerinin direnci zerindeki
etkisi gz nne alnacaktr. (Madde 44-b-7ye baknz)
t
k
Koruma cihaznn hata akmna (A) karlk gelen ama sresi (s),
letken malzemesinin z direncini, scaklk katsaysn ve s kapasitesini, ve ayn
zamanda ilgili balang ve son scaklklar hesaba alan bir katsay (A2s)1/2/ mm2.
Bir koruma iletkenin minimum kesit alannn Madde 84-a-3e gre hesaplanmasnn
istenmedii durumlarda, kesit alan Tablo 14e gre tayin edilebilir.
Tablo 14n uygulanmas standart d bir kesit verdiinde, en yakn daha byk standart
kesit alanna sahip bir iletken kullanlacaktr.
Koruma iletkeni olarak esnek ve bklebilir borular seilmeyecektir. Bir gaz borusu veya
bir ya borusu koruma iletkeni olamaz.
2-
303
plak veya yaltlm sabit bir iletken,
Bir kablonun klf, ekran veya zrh gibi metal bir kaplama,
Metal bir boru veya dier bir mahfaza veya elektriksel sreklilii olan iletken tayc
sistemi,
(vii) Madde 84-b-6ya uygun d iletken blm .
(iv)
(v)
(vi)
TABLO 14
lgili faz iletkeninin kesit alanna gre koruma iletkeninin minimum kesit alan
Faz iletkeninin
kesit alan
S
(mm2)
S 16
k1.S/ k2
16 S 35
16
S 35
S/2
k1.16/ k2
k1.S/ k2.2
burada:
letkenlere ve yaltm malzemelerine gre Tablo 4den seilen, faz iletkeni iin k
k1
deeri.
Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii izelgeler 5- 6-7ye uygun ekilde
k2
seilen, koruma iletkeni iin k deeri.
3-
Madde 84-b-2 (i) ila (iv)nde belirtilen tiplerdeki ve kesit alan 10 mm2 veya daha az olan
bir koruma iletkeni bakr malzemeden olacaktr.
4-
Bir elektrik anahtarlama ve kontrol tablosunun metal mahfazas veya metal taycs, veya
bara sisteminin metal mahfazas koruma iletkeni olarak kullanldnda, aada belirtilen
kural yerine getirecektir:
Elektriksel sreklilik mekanik, kimyasal veya elektro-kimyasal bozulmaya kar
korunacak ekilde yap veya uygun balant yolu ile salanacaktr ve
(ii) Kesit alan Madde 84-ann uygulanmasndan elde edilen deere en azndan eit
olacaktr, veya TS EN 60439-1e gre deney ile dorulanacaktr ve
(iii) nceden belirlenmi her enerji alma noktas, dier koruma iletkenlerinin
balanmasna izin verecektir.
(i)
5-
Bir kablonun klf (plak veya yaltlm) dahil metal kaplamas, zellikle mineral yaltml
bir kablonun klf, metal kapal veya kapakl kablo kanallar, eer Madde 84-b-4 n (i) ve
(ii)deki her iki kuraln da karlyor ise, ilgili devre iin bir koruma iletkeni olarak
kullanlabilir.
6-
Madde 84-b-1 ile yasaklanan durum dnda, bir yabanc iletken blm
304
(i)
Koruma iletkeninin metal boru, metal kapakl veya kapal kablo kanal veya bir kablonun
metal klf ve/veya zrhndan olutuu durumlarda, her parann topraklama balant ucu ayr
bir koruma iletkeni kullanlarak ilgili dier balant kutusunda veya dier mahfazada
bulunan bir topraklama balant ucuna balanacaktr.
8-
Madde 84-b-2, 84-b-4 ve 84-b-5te belirtilen durumlar dnda, bir donanmn d iletken
blm, dier donanmn bir koruma iletkeni olacak ekilde kullanlmayacaktr.
9-
Kablo iin kullanlan ayr bir metal mahfaza (boru, kapal metal kablo kanal), bir PEN
iletkeni olarak kullanlmayacaktr.
Koruma iletkeni mekanik ve kimyasal bozulmaya ve elektro dinamik etkilere kar uygun
ekilde korunacaktr.
2-
Aadaki blm (i) ve (ii) hari, kesit alan 6 mm2 ye kadar (6 mm2 dahil) olan koruma
iletkeni, uygun kesitteki ve anma(nominal) gerilimi en az 450/750 V olan tek damarl klfsz
bir kablonun yaltm ile salanan korumaya edeer bir kaplama ile boydan boya
korunacaktr.
(i)
(ii)
Kesit alan 6 mm2 ye kadar ve 6 mm2 dahil olan yaltmsz koruma iletkeni olarak kullanlan
kablo zrhlarnn, ek ve u balants yaplmak iin ek ilemi srasnda kablodan karld
syrld) yerlerde, koruma iletkeni (zrh, ekran) uygun yaltm malzemesiyle ile
korunacaktr.
3-
4-
Bir koruma iletkeni devresinde, deney amalar ile ayrlabilecek eklere izin verilir.
5-
Metal borulardaki her ekte, vidalamak veya mekanik olarak skca kelepelemek sureti ile,
mekanik ve elektriksel devamllk salanacaktr. Geme veya kavrama tipi soketler
kullanlmayacaktr.
305
Madde 85- Koruma amal topraklama dzenlemeleri
Elektrik arpmasna kar koruma iin ar akmdan koruma cihazlar kullanldnda,
koruma iletkeni gerilim altndaki iletkenler ile ayn hat sistemine dahil edilecek veya
bunlarn hemen yaknnda bulunacaktr.
Madde 86- Koruma ve fonksiyon amal birleik topraklama dzenlemeleri
86a - Genel
Kombine koruma ve fonksiyonel amalarla topraklama yaplmas gerekli olduunda,
koruma nlemlerine ait kurallar ncelie sahip olacaktr.
86b - Birletirilmi koruma ve ntr (PEN) iletkenleri
1-
2-
lgili tesisatn bir ksmnn artk akm anahtar ile beslenmemesi kayd ile,
(i)
Sabit bir tesis iin, bklmeyen (hareketlilii olmayan) bir kablonun, kesit alan bakr
iin 10 mm2den ve alminyum iin 16 mm2den az olmayan bir iletkeni,
(ii) lgili Trk Standardna uyan ve Madde 86-b-3 den Madde 86-b-8e kadar olan
hkmlere gre seilip monte edilmi konsantrik(NYCY gibi) bir kabloda, kablonun
kesit alan 4 mm2den az olmayan d iletkeni,
PEN iletkeni olarak hizmet verebilir.
3-
Konsantrik bir kablonun d iletkeni birden fazla devre iin ortak olmayacaktr. Bu art, bir
son devrenin iindeki eitli noktalara hizmet verecek ift damarl veya ok damarl bir
kablonun kullanlmasn engellemez.
4-
Konsantrik bir kablonun d iletkeninin (200 Clik bir scaklkta llm) iletkenlii:
Tek damarl bir kablo iin, i iletkenin iletkenliinden daha az olmayacaktr.
ok fazl veya ok kutuplu bir devredeki ok damarl bir kablo iin, bir i
iletkeninkinden (faz iletkeni) daha az olmayacaktr.
(iii) Bir son devrenin iindeki eitli noktalara hizmet veren veya i iletkenleri paralel
balanm ok damarl bir kablo iin, paralel bal i iletkenlerininkinden (faz iletkeni)
daha az olmayacaktr.
(i)
(ii)
5-
Konsantrik bir kablonun d iletkenindeki her ekte ve bir balant ucunda, ekin devamll,
bir ilave iletkenle ve zel kelepelerle salanacak ve ekin zeri kaplanacaktr. lave iletkenin
iletkenlii, 86-b-4te d iletken iin belirtilenden daha az olmayacaktr.
6-
7-
zel standartna gre imal edilmi kablolar hari, her kablodaki PEN iletkeni, maruz
kalabilecei en yksek gerilime uygun ekilde yaltlacak veya bir yaltm kaplamasna sahip
olacaktr.
306
8-
Eer ntr ve koruma fonksiyonlar tesisatn herhangi bir noktasndan sonra ayr iletkenler ile
salanyorsa, bu iletkenler o noktann ilerisinde tekrar balanmayacaklardr. Ayrlma
noktasnda, koruma ve ntr iletkenleri iin ayr balant ular veya baralar salanacaktr.
PEN iletkeni, koruma iletkeni ve ntr iletkeni iin ayrlm olan balant ularna veya
baralara balanacaktr. Balant kprsn (PE-N kprs) iletkenlii, Madde 86-b-4te
belirtilenden daha az olmayacaktr.
Ana potansiyel dengeleme iletkeninin kesit alan tesisatn topraklama iletkeni iin gerekli
kesit alannn yarsndan ve 6 mm2 den az olmayacaktr. Eer potansiyel dengeleme iletkeni
bakr ise veya dier metallerde bakra edeer iletkenlik veren bir kesit alanna sahip ise,
kesit alannn 25 mm2 yi amas gerekmez. (Elektrik Tesislerinde Topraklamalar
Ynetmeliine baknz.)
2-
Herhangi bir gaz, su veya dier tesisat borusuna ana potansiyel dengeleme balants, bu
tesisatn binaya girdii noktann mmkn olduu kadar yaknnda yaplacaktr. O noktada
bir sayacn,yaltmn, gemeli balantnn bulunduu durumlarda, balant tketicinin
tarafnda bklgen olmayan metalden boru donanmnn ve herhangi bir branman
borusundan nce yaplacaktr. Uygulanabilir olduu durumlarda, balant saya knda
600 mm mesafe iinde veya saya bina dnda ise binaya giri noktasnda yaplacaktr.
2-
Bir d iletken blm cihaz gvdesine balayan tamamlayc potansiyel dengeleme iletkeni,
eer klfl ise veya dier bir ekilde mekanik korunmaya alnmsa, cihaza bal koruma
iletkeninin yarsndan daha az olmayan bir iletkenlie sahip olacaktr. Mekanik koruma
salanmam ise, kesit alan 4 mm2den az olmayacaktr.
3-
Elektrik tesisatna dahil olmayan, su borular gibi, iki yabanc iletken blm balayan, bir
tamamlayc potansiyel dengeleme iletkeni, eer klfl ise veya dier bir ekilde mekanik
korunmaya alnmsa 2,5 mm2 den veya mekanik koruma salanmam ise 4 mm2den az
olmayacaktr. D iletken blmlerden birinin Madde 87-b-2ye uygun olarak elektrikli
cihaz gvdesine bal olduu durumlarda, bu kural iki d iletken blm balayan
iletkenlerde uygulanmaz.
4-
Tamamlayc kuaklama Madde 87-b-5in geerli olduu durumlar dnda, cihaz gvdesi
ve/veya yabanc iletken blmlerin gvenilir ve srekli olan iletken paralar veya
tamamlayc potansiyel dengeleme iletkenleri veya bunlarn birleiminin kullanlmas ile
salanr.
5-
Ksa bir bklgen kordonla yaknndaki balant nitesinden (priz veya balant kutusu)
beslenen sabit bir cihazda bklgen kordonun iindeki koruma iletkeni, balant nitesinin
toprak balant ucuna balanmas halinde ilgili cihazn tamamlayc potansiyel dengeleme
balant iletkeni olarak kabul edilir.
307
BLM 11
Dier Cihazlar
Madde 88- Enerji retim birimleri
88a - Kapsam
1-
Bu blm, bir tesisin tamamna ya da bir ksmna srekli ya da aralkl olarak elektrik
enerjisi temini amac ile kurulan enerji retim birimlerini ieren alak gerilim ve ok dk
gerilim tesisatlar ile ilgilidir. Kullanm alanlar:
(i)
(ii)
(iii)
(iv)
dur.
3-
4-
88b - Genel
1-
Uyarm ve komtasyon arac, enerji retim biriminin kullanm amacna uygun olacak ve
dier besleme kaynaklarnn emniyeti ve gereken fonksiyonunu yerine getirmesi enerji
retim birimi tarafndan engellenmeyecektir.
308
2-
Beklenen (hesapla bulunan) ksa devre akm ve beklenen (hesapla bulunan) toprak hata
akm dier kaynaklardan veya kombinasyonlardan bamsz olarak alan her bir besleme
kayna veya kaynaklar kombinasyonu iin tayin edilecektir. Tesisatn bnyesinde bal
olan enerji retim biriminin beklenen ksa devre deeri, elektrik ebekesinin koruma
cihaznn ksa devre deerinden fazla olmayacaktr.
3-
Enerji retim biriminin elektrik ebekesine bal olmayan bir tesisata elektrik temin etmek
ya da elektrik ebekesine bir alternatif olarak enerji beslemek amacyla kullanlmas halinde,
enerji retim biriminin kapasitesi ve iletme zellikleri; herhangi bir ykn balanmas ya
da ayrlmasndan sonra, gerilimin ya da frekansn istenilen iletim aralndan sapmas
neticesinde donanmda tehlike meydana gelmeyecek veya hasar ortaya kmayacak ekilde
olacaktr. Enerji retim biriminin kapasitesinin almas halinde, tesisin ilgili blmlerinin
otomatik olarak ayrlmasn salayacak dzenler temin edilecektir.
Bir SELV veya PELV sisteminin birden fazla kaynaktan beslendii durumlarda, her kaynak
iin 42-b-2 maddesi uygulanacaktr. Kaynaklardan biri ya da birkann topraklanmas
halinde, PELV sistemlerine ait 44-h-1 maddesi uygulanacaktr.
Kaynaklardan biri ya da birkann Madde 42-b-1 ila Madde 42-b-4 (dahil) kurallarn
salamamas halinde, sistem bir FELV sistemi olarak ilem grecek ve Madde 42-c kurallar
uygulanacaktr.
2-
2-
Enerji retim biriminin elektrik ebekesine alternatif oluturduu tesisatlar iin ek kurallar
(yedek sistem).
3-
4-
309
Ayn anda ulalabilen aktaki iletken blmler (cihazlarn muhafazalar) ve d iletken
blmler arasnda potansiyel dengeleme iletkeninin direnci R() aadaki art
salayacaktr.
R
50 V
I
Burada:
I : statik evirici tarafndan tek bana en az 5 saniye sreyle beslenebilen maksimum amper
cinsinden hata akmdr.
Bir statik eviricinin bir genel elektrik ebekesine paralel olarak almas amalandnda,
88-g maddesi uygulanmaldr.
5-
Koruma cihazlarnn doru ekilde almas, bir statik evirici veya filtrelerin varl ile
retilen doru akm nedeniyle bozulmamas iin gerekli nlemler alnacak veya donanm
buna gre seilecektir.
Enerji retim biriminin tesisata sabit ekilde balanmad durumlarda otomatik kesme
yoluyla korumann ek kurallar
6Tanabilir enerji retim birimlerinin ve geici olarak ya da ksa sreli kullanm amalanan
tanabilir enerji retim birimlerinin tesisata sabit ekilde bal olmamas halinde:
(i)
Donanmn ayr paralar arasnda, bir kordon veya kablonun Tablo 14e uygun bir
paras, koruma iletkenleri olarak kullanlacaktr. Tm koruma iletkenleri Madde 82 ila
Madde 87ye uygun olacaktr.
(ii)
TN, TT ve IT sistemlerinde anma artk faaliyet akm (In) 30 mAden byk olmayan
bir artk akm anahtar 44-b maddesinin otomatik kesme artna uygun olarak tesis
edilecektir.
Enerji retim biriminin ar akm l cihazlar (akm trafosu, diren gibi), generatr
terminallerine mmkn olduunca yakn olacaktr.
2-
Enerji retim biriminin bir elektrik ebekesi ile paralel almasnn amaland ya da iki
veya daha fazla generatr biriminin paralel alabilecei durumlarda, harmonik sirklasyon
akmlar iletkenlerin sl deeri almayacak ekilde snrlandrlacaktr.
Harmonik sirklasyon akmlarnn etkileri aadaki uygulamalardan biri veya birkann
uygulanmas ile snrlanacaktr:
(i) Kompanze edilmi sarglar olan enerji retim biriminin seimi,
(ii) Generatrlerin yldz noktalarna bal olmak zere uygun bir empedansn temini,
(iii) Devreyi kesen, ancak dolayl dokunmaya kar korumann her zaman iin salanmas
amacyla, birbirleriyle kilitli devre kesicilerin temini,
(iv) Filtre donanmnn temini,
(v) Dier uygun yntemler.
310
88f - Enerji retim biriminin, elektrik ebekesine alternatif olarak besleme salad
tesisatlar iin ek kurallar (yedek sistemler)
1-
Enerji retim biriminin elektrik ebekesi ile paralel almamas iin Madde 58in ayrma ile
ilgili kurallarna uygun nlemler alnacaktr.
(i)
TN-S sistemde ntr yaltlmam ise ve bir artk akm anahtar kullanlyorsa, herhangi bir
paralel ntr toprak yolunun varl nedeniyle, yanl almas nlenecek ekilde
yerletirilecektir.
88g - Enerji retim biriminin elektrik ebekesi ile paralel alabilecei durumlarda
tesisatlar iin ek kurallar
1-
Elektrik ebekesi ile paralel alacak bir enerji retim biriminin seimi ve kullanmnda;
g faktr, gerilim deiiklikleri, harmonik bozukluklar, dengesizlik, yol verme,
senkronizasyon veya gerilim dalgalanmalar etkileri asndan ebekede ve dier tesisatlarda
olumsuz etki meydana gelmemesi iin dikkat edilecektir. zel kurallar iin ilgili iletmeye
danlacaktr. Paralel almann gerekli olduu durumlarda, frekans, faz ve gerilimin ele
alnd otomatik senkronizasyon sisteminin kullanlmas tercih edilir.
2-
3-
4-
5-
311
89b Her elektrik motorunda, ar yklenmeye kar koruma tertibatn ieren kontrol cihazlar
temin edilecektir. Bu kural bir btn olarak ilgili Trk Standardna uygun olan elektrikli
cihazlar iinde yer alan bir motora uygulanmaz.
89c Her motorda, ksa bir duraklama sonrasnda motorun almasnn byk tehlike oluturmas
ihtimalinin bulunduu durumlarda, motorun otomatik olarak yeniden almasn nleyecek
bir dzen bulunacaktr. Bu artlar, motorun beklenmedik ekilde yeniden almasnn
yarataca tehlikeye kar baka uygun tedbirlerin alnmas halinde, bir otomatik kontrol
tertibat tarafndan motorun aralkl olarak altrlmas iin bir dzenein yaplmasn
engellemez.
89d Bir motorun ters akmla frenlenmesini salayan bir dzen varsa ve bu ters dn tehlikeye
neden olacaksa, frenleme sonunda motorun tersine dnmesini nleyecek nlemler
alnacaktr.
89e Emniyetin, bir motorun devir ynne bal olmas durumunda, (rnein fazlardan birinin
kesilmesi hali ) ters ynde almaya imkan vermeyen nlemler alnacaktr.
Madde 90- Aksesuarlar
90a - Filer ve prizler
1-
Filer ve prizler, aadaki (i) ve (ii) maddelerine ve buna ek olarak 90-a-2 den 90-b-2ye
kadar olan maddelerin ilgili kurallarna uygun olacaktr:
(i) SELV devreleri hari, bir fiin herhangi bir pimi tamamen aktayken bir baka
piminin ilgili prizin faz kontana dokunmas mmkn olmayacaktr ve
(ii) bir fiin herhangi bir piminin bu fiin ait olduu priz tipinden baka, ayn tesisat
zerinde dier farkl tipte herhangi bir prizin faz konta ile balants mmkn
olmayacaktr.
2-
SELV devre dnda, kullanlan her fi ve priz koruma iletkeninin balanmasna imkan
tanyacaktr.
3-
4-
5-
Elektrik tesislerinde lambalarn duy ve soketlerine takl prizler kullanlamaz. Ayn ekilde
sabit fileri bulunan oklu prizler de kullanlamaz.
6-
Zemine, bu ama iin yaplm olanlar kullanlmak ve gerekli koruyucu tedbirler alnmak
art ile, priz tesis edilebilir.
7-
Konutlarda salonlar (20 m den byk alanl) ve mutfak iin en az ikier, odalar ve banyo
iin en az birer priz tesis edilmelidir. Barakalar, basit ky evleri hari olmak zere ayrca;
amar makinesi, bulak makinesi ve elektrikli frn/ocak iin adet ayr linye tesis
edilmelidir.
312
Bamsz linyeden beslenen bu prizlerin gleri, sz konusu elektrikli cihazlarn aada
verilen glerinden az olamaz.
G (kW)
amar Makinesi
2.5
Bulak Makinesi
2.5
Elektrikli Frn/Ocak
2.0
Konutlar ile kre, ocuk yuvas ve okul gibi ocuklarn bulunduu yerlerde prizlerin perdeli
(shutter) tip olmas tavsiye edilir.
9-
Prizler, bir duvara veya benzer bir yapya, prizde ya da prize takl fite ve kablosunda, fiin
taklmas, kullanlmas ya da karlmas srasnda mekanik bir hasar olumas tehlikesini en
aza indirmek amacyla gerekli nlemler alnarak, demeden ya da herhangi bir alma
yzeyinden yeterince yksee monte edilecektir.
SELV veya snf II devreler haricinde, bir kablo birletiricisi, TS EN 60309-2 standardna
uygun ve tek ekilde birleebilir olacak ve koruma iletkeni balantsna imkan salayacaktr.
2-
Kablo birletiricisi, balant dzeninin dii blm, kablonun besleme tarafnn aksi ucuna
taklacak ekilde dzenlenecektir.
E14
E27
E40
Devreyi ar akmdan
koruyan koruma dzenin
maksimum deeri
(A)
6
16
6
16
16
2-
Akkor filamanl lambalara ait duylar 250 voltun zerindeki gerilimlerle alan devrelere
taklmayacaktr.
3-
B15 ve B22 tipi sngl (bayonet) duylar TS EN 61184 standartna uygun olacaktr.
313
4-
2- Aydnlatma tesisat, rnein ilgili standardna uygun bir devre anahtar ya da devre anahtarlar
kombinasyonu ve gerektiinde zorunlu olan bir aydnlatma otomatik kontrol sistemi ile
gereken ekilde kontrol edilecektir.
Normal artlarda 250 voltu aan gerilim altnda alan bir devreye tavan rozans
taklmayacaktr.
3-
Birka avize iin zel olarak dizayn edilmedii srece, bir tavan rozans birden fazla
bklgen kablo knn balanmas iin kullanlmayacaktr.
4-
Armatrleri tayan balant dzenleri zel olarak mekanik tama salamak ve armatrlerin
elektrik balantlarnn yaplmas iin tasarlanrlar, baka herhangi bir donanmn
balanmasnda kullanlmazlar.
Bir avize tipi aydnlatma armatr monte edildiinde, bununla ilgili aksesuar aslan arla
uygun olacaktr, (Madde 70-h-6 ya baknz).
2-
Koruma iletkeni balants iin dzenei olmayan bir snf III aydnlatma cihaz yalnzca bir
SELV sisteminin bir paras olarak tesis edilecektir.
3-
4-
5-
Sva alt, sva st ve etan tesislerde zorunlu olmadka lambadan lambaya gei
yaplmamaldr. Kazan dairesi, banyo, hamam ve benzeri gibi nemli ve slak yerlerde
lambadan lambaya gei yaplmas tavsiye edilmez.
Dekoratif amala veya zorunlu durumlarda (mimari gerei vb) porselen klemens vb. gibi
uygun kapal dzenler kullanlarak lambadan lambaya gei armatrlerin iinde veya
tavanda beton iine konmak zere yaplm buatlar iinde olmak kayd ile yaplabilir.
314
91c - Elektrotlu su stclar ve kazanlar
1-
2-
3-
Istc veya kazann topraklamas Blm 10 kurallarna uygun olacak ve buna ek olarak,
stc veya kazan gvdesi, varsa, gelen besleme hattnn metal klfna ya da zrhna
balanacaktr. Koruma iletkeni, stc ya da kazann gvdesine balanacak ve 84-a-1
maddesine uygun olacaktr.
4-
Bir elektrotlu su stcs veya plak elektrotlu kazan normal alma koullar altnda
stcnn ya da kazann nominal akmnn %10undan fazla bir koruma iletkeni akm
olutuunda elektrotlara giden elektrii kesmek zere dzenlenmi, bir artk akm tertibat
ile donatlacaktr. Ancak, stcda veya kazanda alma kararll salamak iin daha
yksek bir deer gerekli olduunda, bu deer maksimum %15e ykseltilebilir.
Ksa sreli bir dengesizlik durumunda gereksiz almay nlemek iin artk
tertibatnda zaman gecikmesi oluturulabilir.
akm
5-
91-c-7 maddesinde belirtilen hari, elektrotlu su stcs veya plak elektrotlu kazan, bir
fazl besleniyorsa ve bir elektrodun ebeke tarafndan topraklanan bir ntr iletkene
baland hallerde, su stcsnn veya kazann d gvdesi elektrik hattnn ntr iletkenine
ve ayn zamanda toprak iletkenine balanacaktr.
6-
91d - ine stc eleman daldrlm olan sv veya baka madde stclar
Sv veya baka madde stclar, tehlikeli dzeyde scaklk ykselmelerini nlemek iin bir
otomatik dzen ierecek veya byle bir dzen ile donatlacaktr.
91e - Su iine daldrlm ve yaltmsz stc elemanlar olan su stclar
1-
Suya daldrlm ve yaltmsz stc elemanlar olan tek fazl su stclar 91-e-2 ve 91-e-3
maddeleri kurallarna uygun olacaktr. Bu tip su stclar veya kazanlar elektrotlu su
stclar veya kazanlar olarak kabul edilmezler.
2-
Istcnn veya kazann suyla temasta olan tm metal paralar (akm tayan paralar hari)
stcya ya da kazana su temin eden bir metal su borusuna salam ve metalik bir balantyla
balanacak ve su borusu ana topraklama balant ucuna, koruma iletkeninden bamsz
olarak balanacaktr.
3-
Istc veya kazan, ya stcdan veya kazandan ayr ya da stcnn ya da kazann yaknnda
olan veya bunlarn bnyesinde bulunan bir ntr kesmeli devre anahtar kanalyla elektrik
kaynana daimi olarak balanacak ve stcdan ya da kazandan gelen iletkenler fi ve priz
kullanlmadan sz konusu anahtara balanacaktr ve stcnn ya da kazann sabit bir
banyonun bulunduu bir odaya monte edilmesi halinde bu devre anahtar ayrca Madde
110a uygun olacaktr.
315
4-
91-e maddesinde belirtilen tipte bir stc ya da kazan baland taktirde; tesisat kuran kii
devrenin, stc ya da kazan ile tesisatn balangc arasndaki herhangi bir ksmndaki ntr
iletkenine bal bir tek kutuplu devre anahtar, devre kesici veya sigorta takl olmadn
dorulayacaktr.
Bir stma kablosunun yangn tehlikesi arz eden bir malzemenin iinden ya da yaknndan
gemesi gerektiinde, kablo ilgili standartta belirtilen P tutuma zelliine sahip malzeme
ile kaplanacak ve gerek montaj gerekse kullanm srasnda nceden kestirilebilir mekanik
zararlardan uygun ekilde korunacaktr.
2-
Dorudan toprak, beton, imento yzey veya yol ve bina inasnda kullanlan dier
malzemeler iine denmesi amalanan bir stc kablo:
(i)
Denmesi srasnda mevcut olmas beklenen artlar altnda mekanik hasarlara kar
dayankl ve
(ii)
3-
Dorudan topraa, yola ya da bina konstrksiyonu iine denen bir stc kablo, stmas
amalanan nesnenin iine tamamen gml olmal ve kendisinde ya da gml olduu
nesne iinde normal artlarda beklenen bir hareketi yapmas halinde zarar grmeyecek
ekilde denmeli ve her adan imalatnn talimatlarna ve tavsiyelerine uyulmaldr.
4-
letme koullarnda deme stc kablolarn yk, iletken scaklklar Tablo 16da
belirtilen deerleri amayacak ekilde snrlanacaktr.
Oto transformatrn ntr iletkeni bulunan bir devreye balanmas durumunda, sarglarn
ortak noktas ntr iletkenine balanacaktr.
2-
3-
316
.TABLO 16
Demeden stma kablolar iin maksimum iletken alma scakl
Kablo Tipi
Genel amal PVC yaltml iletken
Emaye st polychlorophene kapl, onun st PVC kapl
Emaye iletken, st PVC (tamamen)
Emaye iletken, st PVC,onun stnde kurun alaml
E kaplama (zrh)
letken zerinde sya dayankl PVC
letken st naylon, onun st sya dayankl PVC
letken st sentetik kauuk veya edeer elastomerik yaltm
letkenin stnde mineral yaltm, hepsinin stnde bakr
kaplama (sheath) zrh
letken stnde silikonlu cam yn klf
Not: * Scaklk aadakiler dahil birok faktre baldr.
(i)
(ii)
(iii)
(iv)
letkenin maksimum
alma scakl
0
C
70
70
70
70
85
85
85
*
180
317
BLM 12
Gvenlik Sistemleri le lgili Gereler
Madde 93- Genel
93a Gvenlik sistemi iin uygun bir sre enerji temin edecek bir besleme kayna seilecektir.
93b Yangn artlarnda almas gereken gvenlik sisteminin tm donanm iin ya inaat ya da
tesis yoluyla yeterli bir sre yangna kar dayankllk salayan bir koruma dzeni
salanacaktr.
93c lk hatada, otomatik kesme olmakszn, dolayl dokunmaya kar koruyucu tedbir alnmas
tercih edilir. IT sisteminde, ilk hatann sesli ve grsel olarak uyarlmas iin kesintisiz
yaltm izleme dzenei temin edilecektir.
93d Cihazlar periyodik muayene, deney ve bakm almalarna imkan verecek ekilde
dzenlenecektir.
Madde 94- Kaynaklar
94a Gvenlik sistemi kaynaklar aadakilerden biri olacaktr:
(i)
(ii)
(iii)
(iv)
94b Gvenlik sistemi kayna, sabit bir donanm olarak ve normal kaynan arzalanmasndan
olumsuz ynde etkilenmeyecek ekilde tesis edilecektir.
94c Gvenlik sistemi kayna uygun bir yere yerletirilecek ve yalnzca yetkili kii ya da
yardmc eleman tarafndan eriilebilecektir.
94d Gvenlik sistemi iin ayrlan tek bir kaynak bir baka amala kullanlmayacaktr. Ancak,
birden fazla kaynan mevcut olmas halinde, bu kaynaklar yedek sistemleri besleyebilirler.
Ancak, kaynaklardan birinin arzalanmas halinde, geri kalan mevcut enerjinin tm gvenlik
dzenlerine yol vermeye ve altrmaya yeterli olmas arttr.
94e 94-c ve 94-d maddeleri kendinden akl bamsz olarak beslenen donanma
uygulanmayacaktr.
318
94f Kaynan yeri, kaynaktan kan egzoz gazlarnn, dumann veya buharn insanlarn
bulunduu alanlara zararl olacak lde szmamas iin, gerekli ve yeterli ekilde
havalandrlacaktr.
Madde 95- Devreler
95a Bir gvenlik sisteminin devresi dier devrelerden bamsz olacak ve bir sistemde meydana
gelen elektrik kesintisi veya herhangi bir mdahale ya da deiiklik dier sistemin doru
almasn etkilemeyecektir.
95b Bir gvenlik sisteminin devresi, getii yerlerde yangna kar yeterli dayanklla sahip
olacaktr.
95c 49-c veya 89-b maddelerinde ngrlen ar yke kar koruma ihmal edilebilir.
95d Ar akma kar koruma dzeni bir devrede meydana gelen ar akmn, dier gvenlik
sistemi devresinin doru almasn engellemeyecei ekilde seilecek ve monte edilecektir.
95e Anahtarlama ve kontrol donanm aka tanmlanacak ve yalnzca yetkili kiinin ya da
yardmc elemann eriilebilecei yerlerde tesis edilecektir.
95f Her alarm, gsterge ve kontrol dzeni aka iaretlenecektir.
Madde 96- Cihazlarn uygun kullanm
ki ayr devreden beslenen cihazlarda, devrelerden birinde meydana gelen bir hata elektrik
arpmasna kar korumay engellemeyecei gibi dier devrenin doru almasn
etkilemeyecektir.
Madde 97- Paralel alamayan besleme kaynaklarna sahip gvenlik sistemleri ile ilgili zel
kurallar.
97a Kaynaklarn paralel olmamas iin mekanik veya elektriksel kilitleme ya da her ikisi ile
birlikte tedbir alnacaktr.
97b Her kaynak iin hata akmna veya elektrik arpmasna kar korunma ile ilgili kurallar
yerine getirilecektir.
Madde 98- Paralel alabilen besleme kaynaklarna sahip gvenlik sistemleri ile ilgili zel
kurallar.
319
98a Tesisatn iki kaynaktan ayr ayr ya da her iki kaynak tarafndan paralel olarak besleniyor
olmas halinde, Ynetmeliin ksa devreye ve elektrik arpmasna kar korunma ile ilgili
kurallar yerine getirilecektir.
98b Gerekli durumlarda, kaynaklarn ntr noktalar arasndaki balantlarda akm
sirklasyonunu, zellikle nc harmoniklerin veya katlarnn sirklasyonunu snrlamak
iin gerekli nlemler alnacaktr.
320
BLM 13
lk Denetleme ve Deneyler
Madde 99- Genel
99a Her elektrik tesisat, montaj srasnda ve iin bitiminde devreye girmeden nce; bu
ynetmeliin kurallarna uygunluu ynnden dorulamann salanmas iin, denetlenecek
ve deneyleri yaplacaktr.
Herhangi bir mal ya da can kayb tehlikesini ve montaj yaplan cihazlarn zarar grmesini
engellemek amacyla denetleme ve deney esnasnda gereken nlemler alnacaktr.
99b Tesisat, Madde 34, 35 ve 36 ile belirlenen genel karakteristiklerin (zelliklerin)
deerlendirme sonularn, Madde 66-gin gerektirdii bilgilerle birlikte, denetim
kuruluuna teslim edecektir.
99c Denetleme ve deneyler denetim kuruluu tarafndan yaplr.
Madde 100- Gzle denetleme
100a Gzle denetleme deneyden nce yaplacak ve normal olarak tesisatn denetlenen ksm
beslemeden ayrlacaktr.
100b Gzle denetleme, tesis edilmi kalc elektrik donanmnn aadaki maddelere
uygunluunu salamak iin yaplacaktr.
(i)
Madde 64e uygun olmal (Bu husus, tesis eden yklenici ya da imalat tarafndan
hazrlanan bir sertifika ya da bir iaret ile onaylanabilir) ve
(ii) Ynetmeliklere uygun olarak seim ve montajnn doruluunun denetlenmesi
yaplmal ve
(iii) Grnrde gvenlii tehlikeye atacak hasar kusur ve noksanlar olmamaldr.
321
(b)
-
SELV,
Enerji boalm snrlandrlmas,
Dorudan dokunmaya kar koruma (Yaplabildiinde mesafelerin lm
dahil), yani:
Yaltm ile koruma,
Korkuluk ya da mahfaza ile koruma,
Engellerle koruma,
Erime blgesi dna yerletirme ile koruma,
PELV ile koruma.
322
Baz deney yntemleri iin TS IEC 60364-6-61 eklerine baknz.
Tablo 18de koruma dzenlerinin denetimi ile ilgili zet bilgi verilmitir.
101b - Ana ve tamamlayc potansiyel dengeleme koruma iletkenlerinin sreklilii
Sreklilik deneyi yaplacaktr. Deneyin, bota gerilimi 4 V ila 24 V d.a. ya da a.a. arasnda
ve ksa devre akm 200 mAden daha dk olmayan bir besleme kayna ile yaplmas
tavsiye edilir.
101c - Yaltm direnci
1-
Yaltm direnci gerilim altndaki iletkenler ve her bir gerilim altndaki iletken ve toprak
arasnda, tesis enerjilenmeden nce llecektir. TN-C sistemlerindeki PEN iletkeni
topran bir paras olarak kabul edilecektir. Bu lm srasnda uygun olduunda, faz ve
ntr iletkenleri birbirlerine balanabilirler.
2-
Yaltm direnci deneyi, Tablo 17de belirtilen deney gerilimleri ile; ana tablodan, her bir
datm devresi iin ayr ayr olarak ve tm son devreler bal ancak elektrikli cihazlar
ayrlm olduu halde, gerekletirilecek ve Tablo 17de verilen deerden daha dk
olmamas halinde uygun kabul edilecektir.
3-
lmler doru akm ile gerekletirilecektir. Deney cihaz 1 mA ile yklendiinde Tablo
17de gsterilen deney gerilimlerini verebilecek kapasitede olacaktr.
TABLO 17
Minimum yaltm direnci deerleri
Devre anma gerilimi
(V)
(M)
250
0,25
500
0,5
1000
1,0
Madde 43-b ile belirtildii ekilde, i alannda uygulanan dorudan dokunmaya kar
koruma amal yaltm iin; yaltmn dayanm yetenei (Delinme ve atlama olmakszn)
Trk standartlarnn ngrd benzeri tip deneyli cihazlar iin ngrlen deney gerilime
edeer gerilimle yaplarak dorulanacaktr.
2-
Madde 44-cye uygun olarak montaj srasnda dolayl dokunmaya kar koruma iin
gerekletirilen ilave yaltmn,
(i)
323
(ii) Yaltm mahfazasnn, atlama ya da delinme olmakszn, Trk Standartlarnda benzer
tipte denenen gereler iin belirlenen edeer gerilim deneyine dayanabildii,
deneylerle dorulanacaktr.
101e - Devrelerin ayrlmas yoluyla koruma
1-
Devrelerin ayrlmas SELV ile koruma iin Madde 101-e-2ye, PELV ile koruma iin
Madde 101-e-3e ve elektriksel ayrma iin Madde 101-e-4e gre dorulanacaktr .
2-
Gerilim altnda bulunan blmlerin dier devrelerden ve topraktan Madde 42-b uyarnca
ayrlmas yaltm direnci llerek dorulanacaktr. Bu elde edilen diren deerleri Tablo
17ye uygun olacaktr.
3-
Gerilim altnda bulunan blmlerin dier devrelerden Madde 44-h uyarnca ayrlmas
yaltm direnci lm ile dorulanacaktr. Bu elde edilen diren deerleri Tablo 17ye
uygun olacaktr.
4-
Gerilim altnda bulunan blmlerin dier devrelerden ve topraktan Madde 44-f uyarnca
ayrlmas yaltm direnci lm ile dorulanacaktr. Bu elde edilen diren deerleri Tablo
17ye uygun olacaktr.
5-
101f - Mahfaza ya da bir korkuluun montaj srasnda dorudan dokunmaya kar koruma
Dorudan dokunmaya kar korumann Madde 43-c uyarnca uygulamas srasnda direkt
dokunmaya kar koruma amal korkuluk ya da mahfaza kullanlmas halinde, her bir
korkuluun ve her bir mahfazann, Ynetmelikte de belirtildii gibi, IP2X ya da IPXXB ya
da IP4Xden daha az olmayan bir koruma derecesine sahip olduu deney ile dorulanm
olacaktr.
101g - letken olmayan zemin ve duvarlarn yaltm
1-
Dolayl dokunmaya kar korumann, Madde 44-d ve 44-d-2 uyarnca iletken olmayan bir
yer ile temin edilmeye allmas halinde; bu alann duvar ve zemini ile ana koruma
iletkeni arasndaki diren, noktadan az olmamak zere llecektir. Bu noktalardan
birincisinin, alann herhangi bir yabanc d iletken blme olan mesafesi 1 mden az 1,2
mden ok olmayacaktr. Dier iki lmleme daha byk mesafelerde gerekletirilecektir.
2-
Madde 44-d-8 (iii) artlarn yerine getirmek zere yabanc iletken blmlerin yaltmlar
ya da yaltm dzenlemeleri,
(i) 500 V d.a. ile denendiinde, yaltm direnci 0,5 Mdan az olmamal ve
(ii) En azndan etkin deeri 2 kV a.a. olan bir deney gerilimine dayanabilmeli ve
(iii) Normal kullanma artlarnda kaak akm 1 mAy gememelidir.
324
101h Bir kutup deneyi yaplarak,
(i)
Her sigorta ve her tek kutuplu kontrol ve koruma cihaznn sadece faz iletkenine bal
olduu,
(ii) TS EN 60238e uygun E14 ve E27 lamba duylar hari olmak zere, sngl lamba
duylarnda ve Edison vidal lamba duylarnda; d ya da vidal kontaklarn ntr
iletkenine bal olduu,
(iii) Prizlerde ve benzeri cihazlarda (konnektr) kablo balantlarnn doru yapld,
dorulanacaktr.
Dolayl dokunmaya kar koruma ya da dorudan dokunmaya kar ilave koruma bir artk
akm anahtar tarafndan salanyorsa, bu cihazn etkinlii uygun bir hata durumu yaratlarak
deneyle dorulanacaktr ve bu deney artk akm anahtar zerindeki deney dzeninden
bamsz olarak gerekletirilecektir.
2-
325
TABLO 18
Koruma dzenlerinin denetimi ile ilgili zet tablo
No
1
A
Koruma letkenli Koruma Dzenleri
Koruma letkenli Koruma
Dzenlerinin Tmnde
TT- sistem
1-Toprak temas akmnn, devresini
topraktan tamamlamas
2-Toprak temas akmnn, devresini
metal su borusu ebekesi zerinden
tamamlamas.
TN- sistem
IT- sistem
Denetim Konusu
Koruma iletkeninin gzle ve elle
denetlenmesi
Koruma iletkenleri ile faz iletkenleri
birbiriyle kartrlmamas
Koruma iletkenleri ile orta iletkenlerin
birbiriyle kartrlmamas
Koruma iletkeninin srekli olarak omik
deeri dk bir diren zerinden
balanmas
Koruma topraklamas direnci:
Rt 50V/Ia
Burada Ia ar akm koruma aygt
zerinde ayarlanan ama akmdr.
letken devresinin direnci
RA (UL /Ia)
Burada UL=50V zin verilen en byk
dokunma gerilimi
Ia:Ama akm
Faz iletkenleri ile ntr iletkeni ya da zel
koruma iletkenleri arasndaki ksa devre
akm
Denetim Ynetimi ve
Aygtlar
Topraa kar gerilimin
llmesi,
Faz denetimi
Yaltkanlk direncinin
llmesi,
Diren lme yntemi
Topraklama direncinin
llmesi
(Elek.Tes.Topraklamalar
Ynetmeliine baknz)
Devre direncinin llmesi
Deney dzeninin
altrlmas
Yaltkanl direncinin
llmesi
Dokunma geriliminin
llmesi
Topraklama direncinin
llmesi
326
TABLO 18 (devam)
B
Koruma iletkeni olmayan koruma
dzenleri
Koruma iletkeni olmayan koruma
dzenlerinin tm
Kk gerilim
No
Denetim konusu
Gzle ve elle denetleme
Gerilimin 50V olup olmadn anlamak
iin lme yaplmas
Akm devresinde toprak temasnn olup
olmadn anlamak iin lme yaplmas
Akm devresinin daha yksek gerilimli
tesisler ile yaltmnn kontrolu.
Koruyucu Ayrma
Gerilimin llmesi
Topraa kar yaltkanlk
direncinin llmesi (Deney
gerilimi en az 250 V)
Daha yksek gerilimli
tesislere kar yaltkanlk
direncinin llmesi (Deney
gerilimi daha tesisisin anma
gerilimine uygun olacak )
Yaltkanln llmesi
Koruyucu Yaltma
zerinde Durulan Yerin Yaltlmas
327
BLM 14
Periyodik Denetleme ve Deneyler
Madde 103- Genel
103a Gereken yerlerde, periyodik denetleme ve deney her elektrik tesisat iin bu blmn
kurallarna uygun ekilde gerekletirilecektir.
103b Bir elektrik tesisatnn periyodik denetleme ve deneyi, tesisatn yeterli artlara sahip
olduunu belirlemek iindir.
103c Tesisatn dikkatli incelemesini ieren denetleme, blmlere ayrmadan ya da istenen ekilde
ksmen blmlere ayrarak Blm 13deki deneyler dorultusunda gerekletirilecektir.
Periyodik denetlemenin ve deneyin kapsam kaytlarn ve kullanmn geerliliini, tesisin
yapsn ve durumunu gz nne alacak uzman kii tarafndan gerekletirilecektir.
103d Bu denetleme ve deneyler,
(i)
Konutlar iin en az
Sanayi tesisleri ve ticaret merkezleri en az
328
(iii) Kamu binalar iin en az
(iv) Dier umuma ak yerlerde en az
(v) Tarm ve bahe tesisleri
denetleme ve deney yaplacaktr.
104c Ynetmeliin yrrle girdii tarihte mevcut olan tesislerdeki ilk periyodik denetleme,
binann elektrik balantsnn yapld tarihten itibaren aada belirtilen sreler iinde
yaplacaktr.
Denetlemeler;
0-5 yl (5 yl dahil) arasndaki konut binalarda 8 yl iinde,
6-10 yl (10 yl dahil) arasndaki konut binalarda 6 yl iinde,
11-15 yl (15 yl dahil) arasndaki konut binalarda 4 yl iinde,
15 yl st konutlar ile konut dndaki dier tm tesislerin ilk periyodik
denetimleri 2 yl
ierisinde yaplacaktr.
104d
Tesisatlarn periyodik denetlenmeleri letme tarafndan takip edilir. Periyodik Denetleme
Raporunun bir nushas letmeye teslim edilir. Madde 104-bde verilen srelerin almas
halinde tesisin elektrii kesilir.
104e
letme, kendi imkanlar ile, istedii zaman denetleme yapma hakkna sahiptir.
329
BLM 15
Belgelendirme ve Raporlama
Madde 105- Genel
105a Yeni tesisatn Elektrik Tesisleri Ynetmeliine uygunluunun dorulanmasndan ve
mevcut tesisattaki deiikliklerin kontrolnden sonra, Ek-Edeki modele uygun bir Elektrik
Tesisat Belgesi dzenlenecektir. Bu belge ilgili tesisatn tm yan paralarn kapsayacak
ayrca buna, yaplan kontrollar gsteren Denetleme Listesi ve lm sonularn gsteren
Deney Sonular Listesi de eklenecektir.
105b Mevcut tesisatn periyodik denetleme ve deney ileminin tamamlanmasndan sonra, Ek-Ede
verilen rnee gre hazrlanan bir Periyodik Denetleme Raporu dzenlenecektir. Bu rapor
tesisatn kapsamn, snrlarn, detaylarn ierecek ayrca buna, bir Denetleme Listesi ve
Deney Sonular Listesi eklenecektir.
105c Kk elektrik tesisatlar almalarnn yeni devrenin koullarn iermemesi halinde, EkEde verilen rnee gre yazlan Kk Elektrik Tesisat leri Belgesi deien ya da
geniletilen her tesisat iin dzenlenecektir.
105d Elektrik Tesisat Belgeleri, Periyodik Denetleme Raporlar ve Kk Elektrik Tesisat leri
Belgeleri deney sonular ile birlikte, konusuna gre, tasarmc (projeci), tesisi yapan
tesisat veya denetimi yapan uzman kii tarafndan imzalanacaktr.
Madde 106- lk kontroller
106a Blm 13de talep edilen ilk dorulamay takiben, Elektrik Tesisat Belgesi Denetleme
Listesi ve Deney Sonular Listesi ile beraber iverene teslim edilecektir.
Bu cetveller Ek-Ede verilen rneklere gre hazrlanacaktr.
106b Deney Sonular Listesi ilgili koruma cihaz(lar) da dahil olmak zere tm devreleri
kapsayacak ve Blm 13 de belirtilen ayrntl lmleri ve uygun deneylerin sonularnn
kaytlarn ierecektir.
106c Tesisatn tasarm, yapm, denetim ve deneyinden sorumlu kiiler, iverene tesisatn
gvenliine dair ilgili sorumluluklarn da ieren Belgeyi Madde 106-a ile belirtilen
cetvellerle birlikte teslim edecektir. Tesisatn yapm ve denetimi ayn kii tarafndan
gerekletirilemez.
330
106d Denetleme ya da deney esnasnda ortaya kan ve Belge kapsamndaki kusur ve eksikler,
giderilmesi amacyla belgenin dzenlenmesinden nce iverene bildirilecektir.
Madde 107- Deiiklikler ve eklemeler
107a Elektrik Tesisat Belgesi ya da Kk Elektrik Tesisat leri Belgesinin karlmasna ilikin
Madde 105 ve Madde 106nn kurallar tm deiiklik ya da ilave iler iinde geerli
olacaktr.
107b Deiiklik ve eklemeler iinden sorumlu olan yklenici ya da kii, ya da onlarn vekili;
mevcut tesisatta grd kusurlar Elektrik Tesisat Belgesine ya da Kk Elektrik Tesisat
leri Belgesine kayt edecektir.
Madde 108- Periyodik denetleme ve deneyler
108aMadde 103 ve Madde 104de belirtilen periyodik denetleme ve deneyi takiben, bir
Periyodik Denetleme Raporu, Denetleme Listesi ve Deney Sonular Listesi ile beraber
denetlemeyi yrten kii tarafndan denetlemeyi talep eden iverene verilecektir.
Bu cetveller Ek-Ede verilen rneklere gre gerekletirilecektir.
Blm 13e uygun ekilde yaplan deney sonular liste halinde kaydedilecektir.
108b Tehlikeli ekilde sonulanabilecek her trl zararl, hatal, tehlikeli durum, Ynetmelik
kurallarna uyumsuzluk ile birlikte, denetleme ve deneylere engel olan kstlamalar iverene
bildirilecektir.
331
BLM 16
zel Tesisatlar veya Yerler in zel Kurallar
Madde 109- Genel
109a Her zel tesisat ve zel yer iin bu blmde verilen kurallar, ynetmeliin dier
ksmlarndaki genel kurallara ilaveleri ve bunlardaki deiiklikleri kapsar.
109b Bir blm, bir ksm veya bir madde iin haritir eklinde iaret edilmemi ise, ilgili genel
kurallarn uygulanabilir olduu anlalr.
Madde 110- Banyo ve du bulunan yerler
Bu maddenin kurallar banyo, du ve banyo ya da du ieren kk odalar ve evresindeki
blgelere uygulanr. Bunlar laboratuar ve endstriyel tesisler iindeki acil durum (emniyet)
tesislerine uygulanmaz. zrller, sakatlar ve tbb tedaviler iin zel kurallar gerekli
olabilir.
110a - Blgelerin Snflandrlmas
1-
Bu kurallar, Blge 0, Blge 1, Blge 2 ve Blge 3, eklinde blgelerin lleri esas alnarak
belirlenmitir.
Blgelerin kesin snrlar, duvarlar, sabit blmler, tavanlar, zemin ve demeler hesaba
katlarak saptanr.
Ek-G ekil 1 ve 2 blgeler iin rneklerdir.
Blge 0,
(ii)
Blge 1
(i)
Snrlar,
(ii)
(a) Du teknesi veya banyo kvetini evreleyen dey dzlem(ler) ve du teknesi
veya banyo kvetinin altnda bir aletin kullanm olmadan eriilebilir bir boluk veya
(b) Hareketli bir du kafas olan ve teknesi olmayan bir du iin, duvardaki su
akndan 1,2 m yarapta dey dzlem(ler) veya
332
(c) Sklmeyen bir du kafas olan ve teknesi olmayan bir du iin, du kafasndan
0,60 m yaraptaki dzlem(ler)
dir.
Blge 2 snrlar
(i) Blge 1in dndaki dey dzlem(ler) ve Blge 1in 0,60 m dndaki paralel
dey dzlem(ler) ve
(ii)
Blge 3 snrlar
(i) Blge 2nin dndaki dey dzlem(ler) ve Blge 2nin 2,4 m dndaki paralel dey
dzlem(ler) ve
(ii)
Ek olarak, tavan yksekliinin, zeminden 2,25 m stndeki yerlerde, Blge 2nin zerinde
tavana kadar olan boluk veya zeminden 3,00 m yukarsnda bir ykseklikten hangisi
dkse Blge 3e dahildir.
110b - Elektrik arpmasna Kar Koruma
PELV veya SELV kullanldnda, anma gerilimi ne olursa olsun, dorudan dokunmaya
kar koruma aadaki ekilde dzenlenecektir.
(i)
(ii)
Yaltm, etkin deeri 500 V a.a. olan bir tip test gerilimine bir dakika iin dayanacak
zellikte olmaldr.
(ii)
(iii) Binann kolayca ulalabilen metal yap blmleri, (metal kap tabanlar, pencere
ereveleri ve buna benzer blmler; binann herhangi bir metal yaps ile balantl
olmad takdirde yabanc iletken blm olarak kabul edilmeyecektir.)
Metal kvet ve metal du tekneleri,gibi yabanc iletken blmlerin balantsn salamak
iin Madde 87-bye gre yerel ek potansiyel dengeleme balants yaplacaktr.
Tamamlayc potansiyel dengeleme balants ilgili alana yakn olmaldr.
2-
Du odalar ve banyolar dndaki alanlarda (rnein yatak odas) bulunan du kabinleri iin
110-c-1 maddesi Blge 3te uygulanmaz.
333
3- Yerel tamamlayc epotansiyel kuaklama, Blge 1, 2, 3 deki btn yabanc iletken ksmlar,
bu blgede bulunan btn gerilim altna girme riski bulunan iletken blmlerle
birletirecektir.
110d - Elektrik arpmasna Kar Koruma nlemlerin Uygulanmas
1-
Blge 0da yalnzca; 12V etkin deer a.a. veya 30V dalgacksz d.a. gerilimini gemeyecek
SELV korumaya izin verilir. Gvenli besleme kayna 0, 1 ve 2 Blgelerinin dnda tesis
edilir.
2-
Engelle koruma nlemlerine (Madde 43-d) ve eriilemez yere yerletirilerek yaplan koruma
nlemlerine (Madde 43-e) msaade edilmez
3-
letken olmayan alanlar (Madde 44-d) ve toprak balants olmayan potansiyel dengeleme
ile koruma nlemlerine msaade edilmez.
Blge 0 iinde:
IPX7 veya
(ii)
Blge 1 ve 2 iinde:
IPX4 veya
IPX5, veya
2-
Blge 0 iin;
Hat sistemleri, bu blgede bulunan sabit elektrikli cihazlarn beslemeleriyle snrl
kalacaktr.
Blge 1 iin;
Hat sistemleri, Blge 0 ve 1 iinde bulunan sabit elektrikli cihazlarn beslemeleriyle snrl
kalacaktr.
Blge 2 iin;
334
Hat sistemleri, Blge 0, 1 ve 2 iinde bulunan sabit elektrikli cihazlarn beslemeleriyle
snrl kalacaktr.
110g - Anahtarlama ve Kontrol Dzeni
1-
Aadaki kurallar ilgili blgelerde bulunan sabit tip cihazlarn zerindeki anahtarlara ve
kontrol dzenlerine uygulanmaz:
Blge 0 iinde;
Anahtarlama dzeni ve aksesuarlar monte edilmeyecektir.
Blge 1 iinde;
Yalnzca 12V a.a. veya 30V dalgacksz d.a. gemeyen anma gerilimlerindeki SELV
devreleri anahtarlar kullanlr, SELV gvenlik besleme kayna Blge 0, 1 ve 2 dna tesis
edilir.
Blge 2 iinde;
(i)
Aadaki
Bir banyo veya du odasnn dnda ina edilen bir du kabininde 0, 1, 2 ve 3 Blgeleri
dndaki bir priz, bir SELV priz veya tra makinas besleme nitesi deilse, Madde 43-f ye
uygun beyan artk akm (In ) 30mAi gemeyen artk akm cihazlaryla korunacaktr.
Blge 0da, bu blgenin artlar iin zel olarak yaplm olan elektrikli cihazlar monte
edilebilir.
2-
Blge 1e aadaki sabit elektrikli cihazlar eer yaplar bu blge artlarna uygunsa monte
edilebilir.
(i) Su stcs,
(ii) Du pompas,
(iii) Dier sabit elektrikli cihazlar,
a) Blgenin artlarna uygunsa ve
335
b) Besleme devresi Madde 43-f ye uygun, beyan artk akm (In) 30 mAi gemeyen
artk akm cihazlaryla korunmusa,
(iv) SELV elektrikli cihazlar.
3-
Aadakiler, 42-b ve 110-b maddelerine uygun SELV ile beslenen sabit elektrikli cihazlara
uygulanmaz:
Aadaki sabit elektrikli cihazlar, Blge 2 artlarna uygun olduklar takdirde bu blgeye
monte edilebilir:
(i)
(ii)
(iii)
(iv)
(v)
Su stcs,
Du pompas,
lgili standartlara uygun lamba, fan, stc cihaz veya kvet nitesi,
Yanlzca Blge 2ye montaj uygun olduu takdirde dier elektrikli cihazlar,
SELV elektrikli cihazlar.
Blge 3te, sabit elektrikli cihazlar dndaki dier elektrikli cihazlar Madde 43-f ye uygun
olarak beyan artk akm akm (In ) 30mAi gemeyen artk akm cihazlaryla korunacaktr.
4-
Madde 110-cye gre uygun yerel tamamlayc potansiyel dengeleme balantl metal
topraklama a veya topraklanm metal rt ile evrilmi olan, hacmlar stmak maksad
ile herhangi blgede yere gml elektrikli stc niteler monte edilebilir.
Snrlar,
0 blgesi,
Havuzun kenarndan 2 m uzaktaki dey yzey ve
nsanlarn eriebilecei tahmin edilen zeminler veya yzeyler ve
Bu zeminler veya yzeylerin 2,5 m zerindeki yzey
ile evrilmitir.
Havuzun yerstnde olduu durumlarda havuzun kenar seviyesinden 2,5 m zerindeki
yzey st snrdr.
Havuzunda atlama tahtas, srama tahtas ya da su kaydra olan tesislerde Blge 1
snrlar, yukardaki tesislerin evresinden 1,5 m uzaklktan geen dey dzlem ve bu
blgenin iinde insanlarn eriebilecei en yksek noktann 2,5 m zerindeki yatay dzlem
veya eer varsa tavan ile belirlenen blgeyi de iine alr.
336
Blge 2
Blge 1i evreleyen dikey yzey ile buna paralel Blge 1i 1,5 m dtan
evreleyen dzlem ve insanlarn bulunduu tahmin edilen zemin veya yzeyler ve bu yzey
veya zeminlerden 2,5 m yksekteki yatay dzlemi kapsar.
Ss havuzlarnda Blge 2 yoktur.
Gvenlik in Koruma
111c - Elektrik arpmasna Kar Koruma
1-
2-
(ii)
500 V a.a. etkin deer, tip deneyi gerilimine 60 saniye sre ile dayanabilen yaltm.
0 ve 1 blgelerinde, elektrik arpmalarna kar yanlzca etkin deeri 12 V a.a. olan veya 30
V d.a. nominal gerilimi amayan (Uo), (Madde 42-bye gre) SELV koruma nlemi
uygulanr; SELV besleme kaynaklar 0, 1 ve 2 Blgelerinin dna monte edilir.
2-
Sadece kiiler 0 blgesi iinde deil iken, altrlmalar amalanan havuzlarn iinde
kullanlan donanm aadaki gibi korunan devrelerden biriyle beslenmelidir:
(i)
SELV sistemi ile. SELV besleme kayna 0 , 1 ve 2 blgeleri dna tesis edilir. SELV
kaynann besleme devresi, beyan artk akm In, 30 mAi amayan bir artk akm
koruma dzeni ile korunmusa, SELV besleme kayna 2 blgesi iine tesis edilebilir
veya,
(ii) Besleme kaynann devresinin otomatik olarak kesilmesi ile. Beyan artk akm In, 30
mAi amayan bir artk akm koruma dzeni kullanlr veya,
(ii) Elektriksel ayrma ile. Elektriksel ayrma kayna 0, 1 ve 2 blgeleri dnda tesis edilir
ve akm eken donanmn sadece bir blmn besler. Elektriksel ayrma kaynann
besleme devresi, beyan artk akm In, 30 mAi amayan bir artk akm koruma
dzeni ile korunmusa, elektriksel ayrma kayna 2 blgesi iine tesis edilebilir.
Bunun gibi donanmlar beslenen devrelerin prizleri ve bu donanmlarn kontrol
dzenlerinde, bu donanmn sadece yzme havuzunda insanlar bulunmazken
kullanlabileceine dair dikkati eken bir uyar yazs bulunmaldr.
Ss havuzlarnn 0 ve 1 blgeleri
3-
SELV sistemi ile. SELV besleme kayna 0 ve 1 blgelerinin dna tesis edilir veya,
337
(ii) Besleme kaynann devresinin otomatik kesilmesi ile. Beyan artk akm In, 30 mAi
amayan bir artk akm koruma dzeni kullanlr veya,
(iii) Elektriksel ayrma ile.Elektriksel ayrma kayna 0 ve 1 blgeleri dnda tesis edilir ve
akm eken donanmn sadece bir blmn besler.
2 blgesi
4-
SELV sistemi ile. SELV besleme kayna 0 , 1 ve 2 blgeleri dna tesis edilir. SELV
kaynann besleme devresi, beyan artk akm In, 30 mAi amayan bir artk akm
koruma dzeni ile korunmusa, SELV besleme kayna 2 blgesi iine tesis edilebilir
veya,
(ii) Besleme kaynann devresinin otomatik kesilmesi. Beyan akm In, 30 mAi
amayan bir artk akm koruma dzeni kullanlr veya,
(iii) Elektriksel ayrma. Elektriksel ayrma kayna 0 blgesi, 1 blgesi ve 2 blgesi dnda
tesis edilir ve akm eken donanmn sadece bir blmn besler. Elektriksel ayrma
kaynann besleme devresi, beyan akm In, 30 mAi amayan bir artk akm koruma
dzeni ile korunmusa, elektriksel ayrma kayna 2 blgesi iine tesis edilebilir.
Not : Ss havuzlarnda 2 blgesi yoktur.
5-
IPX8
IPX5
IPX4 (temizleme iin su pskrtmesi kullanlmayan yzme havuzlar
iin)
IPX2 (Bina iinde bulunan havuzlar iin)
IPX4 (Bina dnda bulunan havuzlar iin)
IPX5 (Temizleme iin su pskrtmesi kullanlan yzme
havuzlarnda)
338
Not : Kablolar tercihan yaltkan maddelerden yaplm borular iine denecektir.
2-
3-
4-
0 ve 1 blgelerinde, prizler dahil, hibir datm tablosu veya kontrol tablosu tesis
edilmemelidir.
2-
SELV (Madde 42-b) ile. SELV besleme kayna 0, 1 ve 2 blgeleri dna tesis edilir.
Veya,
(ii) Beyan artk akm In, 30 mAi amayan bir artk akm koruma dzeni kullanarak
besleme kaynann devresinin otomatik kesilmesi (Madde 43-f-2) ile. Veya,
(iii) Elektriksel ayrma (Madde 44-f) ile. Elektriksel ayrma kayna, 0, 1 ve 2 blgeleri
dna tesis edilmitir.
Prizlerin ve anahtarlarn 1 blgesi dna yerletirilmesi mmkn olmayan kk yzme
havuzlarnda; tercihan metal olmayan kapaklar veya kapak levhalar bulunan prizler ve
anahtarlarn, 1 blgesine konulmasna, 0 blgesi snrndan itibaren insan kolunun erime
mesafesi dna (1,25 m uzaklkta) ve zeminden en az 0,3 m yukarda olacak ekilde tesis
edilmi ise ve bu prizler ve anahtarlar aadaki gibi korunuyorsa, izin verilir:
(i)
Anma gerilimi 25 Volt a.a. veya 60 Volt d.a.y amayan SELV (Madde 42-b) ile.
SELV besleme kayna 0 ve 1 blgeleri dna tesis edilir veya,
(ii) Besleme kaynann otomatik olarak (Madde 43-f-2) kesilmesi ile. Beyan artk akm
In, 30 mAi amayan bir artk akm koruma dzeni kullanlr veya,
(iii) Tekil olarak elektriksel ayrma (Madde 44-f) ile. Elektriksel ayrma kayna 0 ve 1
blgeleri dnda tesis edilir.
111h - Dier Donanm
1-
2-
339
3-
1 ve 2 Blgelerinde zemine gml elektrik stc nitesi varsa bunlarn yerel tamamlayc
potansiyel dengeleme dzenlerine bal metal klflar olacak veya Madde 111-c-2de
belirtilen ekilde, potansiyel dengeleme dzenine bal metal a ile rtleceklerdir. Bunlarn
besleme devreleri ayrca beyan artk akm In, 30 mAi amayan bir artk akm anahtar ile
korunacaktr.
Su alt aydnlatma armatrleri EN 60598-2-18in artlarn salayacaktr.
Su geirmez lumbozlarn arkasna konan arkadan mdahaleli armatrlerin metal ksmlar
hibir ekilde lumbozlarn metal ksmlar ile temas etme imkan olmayacak ekilde monte
edilecektir.
Anma gerilimi 12 Volt a.a. veya 30 Volt d.a.y amayan, SELV dndaki, alak gerilimle
beslenen yzme havuzlar ve dier havuzlarda kullanm iin tasarmlanan sabitlenmi
donanmlara (rnek olarak filtre grubu, pskrtme tertibat) aadaki kurallarn tamamna
uyulmas kayd ile 1 blgesinde izin verilir:
Bu donanm, orta iddetli (AG2) mekanik darbelere kar koruma salayan ve en azndan
snf II veya e deeri bir yaltml yaltkan bir mahfaza iine alnmaldr.
Not : Bu madde donanmn snflandrlmasndan bamsz uygulanr. Snf I donanmlar
koruma hattna balanacaktr.
Bu donanm sadece, bir anahtar veya aletle alabilen bir zgara (veya bir kap) aracl ile
eriilebilir olmaldr. Izgarann (veya kapnn) almas btn gerilimli iletkenlerin devresini
kesmelidir. Besleme kablosu ve ana devre kesme dzeni snf II korumay veya edeer
yaltm salayacak biimde tesis edilmelidir.
(i)
Izgara veya kap ald zaman donanmn salad koruma dzeyi en az IPXXB
olacaktr.
SELV ile. SELV besleme kayna 0 ve 1 blgeleri dna tesis edilir veya,
340
(ii) Beyan artk akm In, 30 mAyi amayan bir artk akm koruma dzeni (Madde 42-b)
ile veya,
(iii) Elektriksel ayrma (Madde44-f) ile. Elektriksel ayrma kayna 0 ve 1 blgeleri dna
tesis edilir.
Ek olarak, aydnlatma armatrlerinde snf II veya edeer yaltm ve orta iddetli (AG2)
mekanik darbelere kar koruma salayan bir mahfaza bulunmaldr.
Tablo 19
Havuzlarn gvenlik blgelerinde uygulanacak koruyucu nlemler
Koruyucu nlem
Blge1
Blge 0
Elektriksel
ayrmada
donanm says
Beslemenin
otomatik
kesilmesi
Referans
Koruma
snf 3)
A 2)
zin verilmez
zin verilmez
111-d-1
IPX(
A.A.A 30 mA
111-d-3
2)
A 2)
zin verilmez
zin verilmez
111-d-1
A.A.A 30 mA
111-d-3
111-g-2
111-d-4
C
Blge 1
Blge 2
B 4)
IPX5/4
IPX2/4/5
111-b
a.a veya 120 V d.a
A
B
C
D
E
111-d-1
A.A.A 30 mA
111-g-2
Genel
Sadece ss havuzlar iin
Kiiler 0 blgesi dnda iken havuzlarn iinde kullanlan donanm besleyen devreler
Prizler ve anahtarlar
Kk yzme havuzlarndaki prizler ve anahtarlar
341
112c - Dorudan veya Dolayl Dokunmaya Kar Koruma
SELVin kullanld yerlerde, anma gerilimine baklmakszn, dorudan dokunmaya kar
koruma iin,
(i)
500 V etkin deer a.a. tip deneyi gerilimine 60 s sre ile dayanabilen yaltm (Madde
43-b)
(ii) En az IP24 veya IPX4B koruma derecelerine uygun korkuluk veya mahfazalar (Madde
43-c) veya daha fazlas,
ngrlr.
Elektrik arpmasna Kar Uygulanan Koruma nlemleri
112d - Dorudan Dokunmaya Kar Koruma
Dorudan dokunmaya kar,
(i)
(ii)
nlemleri kullanlmayacaktr.
Cihazlarn seimi ve montaj
112f - Genel Kurallar
1-
2-
Sauna stcs iine anahtar konmayacak, termostat ve termik kesici hari dier cihazlar
sauna dna tesis edilecektir.
2-
Madde 112-f-2 ve Madde 112-h1de izin verilenler dndaki aksesuarlar sauna scak blm
iine tesis edilmeyecektir.
i-Dier sabit cihazlar
Aydnlatma armatrlerinin montaj ar snmalar nlenecek ekilde yaplacaktr.
342
Madde 113- Yapm alanlar (antiye tesisleri)
113a - Kapsam
1-
2-
Bu maddenin kurallar,
(i)
(ii)
antiye tablosu, besleme sistemi ile antiye tesisleri arasndaki ara birim olarak kabul edilir
ve antiye tesisatnn balang noktasdr.
3-
Bu maddedeki kurallar :
(i)
(ii)
uygulanmayacaktr.
Genel Karakteristikler ve deerlendirme
113b - Beslemeler
1-
Yedek enerji kaynaklarna ait kumanda, sinyalizasyon ve yedek beslemelere ait tesisatlar
dndaki tm tesisatlar, beslendii enerji kayna ile uyumlu olacak ve ak bir ekilde
tanmlanacaklardr.
2-
343
1-
Baka bir sistem mevcut ise IT sistemi kullanlmayacaktr. Kullanld takdirde, yaltm
izleme sistemi tesis edilecektir. Tanabilir jeneratrlerin kullanlmas halinde yaltm izleme
sisteminden vazgeilebilir.
2-
t (saniye)
0.35
0.20
0.05
0.02
kuaklama
344
3-
32 Ae kadar (32 A dahil) prizler ve sabit ekilde tesis edilmi el aletleri, ya beyan artk
akm 30 mAi gemeyen artk akm koruma cihazlar ile korunacak, ya SELV sistemi ile
beslenecek, ya da her priz ve el aleti ayr yaltm trafosu veya yaltm trafosunun ayr
sekonder devrelerinden beslenecektir.
2-
Madde 113-d-1 kapsam dndaki cihazlar, d etkilere uygun koruma snfna sahip
olacaklardr.
Her tesisatn banda ana anahtar ve balca koruma cihazlarndan oluan bir dzen
bulunacaktr.
2-
naat alanndaki her besleme ve datm tablosuna gelen kablolarda, besleme giriini
ayrmak ve anahtarlamak iin gerekli cihazlar kullanlacaktr.
3-
4-
5-
Elektrikli cihazlar besleyen her devre aadaki cihazlar ieren ekilde datm ablosundan
beslenecektir.
(i) Ar akm koruma cihazlar,
(ii) Dolayl dokunmaya kar koruma yapan cihazlar,
(iii) Gerekiyor ise prizler.
6-
Yedek ve acil durum (gvenlik) beslemeleri, farkl beslemeler arasnda birbirine balanmay
nleyecek ekilde dzenlenecektir.
113g - Fi ve Prizler
1-
Her bir priz 113-d-1 maddesine uygun tablonun bir paras olarak deerlendirilecektir.
2-
345
Fi ve prizler ya 113-f-3de bildirilen dzenlerin iinde, veya bu eit tablolarn uvarlarnn
dnda tesis edilecektir.
3-
Bu blmn kurallar bina ii ve d, tarm ve bahe tesisleri ile canl hayvan beslenen
yerlerin (ahrlar, allar, kmesler, hayvan besleme alanlar ile saman, kuru ot ve gbre
depolanan, saklanan alanlar gibi) tm blmleri iin geerlidir. Eer yukarda sralanan
alanlar ayn zamanda sadece insanlarn yaad meskenleri de ieriyor ise, meskenler bu
blmn kapsam dndadr.
2-
Tarm ve bahe tesisleri iin izin verilen en byk dokunma gerilimi 25 V a.a. dr. Artk
akm koruma cihazlar ile beslenen devrelere bal donanmlarn gvdelerinde dokunma
gerilimi bu deeri amayacaktr.
2-
3-
Yangna kar korunmak amal olarak hayvanlarn sal ile ilgili olmayan cihazlar
besleyen devrelere beyan artk akm deeri (In) 0,5 Ai gemeyen artk akm anahtar tesis
edilecektir.
346
2-
2-
Her bir ebekeden beslenen elektrikli it kontrol dzenei, pratikte olabilecek kadar,
mekanik hasar veya yetkisiz kiilerin mdahalesinden korunmu olarak tesis edilmelidir.
3-
ebekeden beslenen elektrikli it kontrol dzenei herhangi bir enerji hava hatt veya
haberleme hatt direine balanmayacaktr. Ancak it kontrol dzeneine datm
panosundan yaltlm hava hatt ile alak gerilim enerji tanmas halinde dzenek, bu hava
hattnn direine monte edilebilir.
4-
5-
Her bir elektrikli it veya benzer iletken sistemi iin sadece bir kontrol dzenei
kullanlacaktr.
6-
Her bir elektrikli it veya benzer iletken sistemi ve kontrol dzenei dier cihazlara
iletkenlere dokunmayacak ekilde monte edilecektir.
347
deerinde bir tip deneyi gerilimine 60 saniye sre ile dayanabilecek yaltkan
ile,salanacaktr.
115c - Dorudan dokunmaya kar koruma
Aada belirtilen aralar kullanlarak koruma yaplmasna izin verilmez.
Engeller (Madde 43-d)
Erime uzakl dna yerletirerek koruma (Madde 43-e)
115d - Dolayl dokunmaya kar koruma
1-
2-
Seyyar lambalar besleyen devre veya prizler SELV yardmyla korunacaktr. (Madde 115-b
ve Madde 115-d-1 (i) )
3-
lme ve kontrol cihazlar gibi, belirli cihazlar iin fonksiyon topraklamas gerekiyorsa,
btn cihazlarn aktaki iletken blmleri ve btn yabanc iletken blmler arasnda
yaplacak potansiyel dengelemesi fonksiyon topraklamas ile balanacaktr.
4-
El aletini besleyen devre veya priz devresi SELV sistemi ile (Madde 115-b ve 115-d-1 (i))
korunacak veya elektriksel ayrma (Madde 115-d-1 (iv) uygulanacaktr.
5-
Sabit cihazlar iin gerekletirilen bir besleme devresi Madde 115-d-1de listelenmi
bulunan yntemlerden biri ile korunacaktr.
6-
Madde 42-b-2 (iii) de belirtilenler dndaki her gvenlik ve ayrma kayna (SELV yaltm
trafosu) Madde 115-d-1 kurallarna uygun olarak, dar alan iindeki bir sabit tesisatn paras
olmadka, bu alann dna tesis edilecektir.
Madde 116- Koruma iletkeninden normal artlarda byk akmlar geen cihazlarn
tesisatlarndaki topraklama kurallar
116a - Kapsam
Bu maddenin kurallar,
-
Normal kullanmda son devre ile elektrikli cihaz arasnda kalan tesisat ksmndaki
koruma iletkeninden geen akm 3,5 mAi aan hat sistemlerinde,
geerlidir.
Koruma iletkeninden geen akmlarn byk olduu cihazlara rnek aadakiler olabilir:
TS EN 70950a uyumlu, iletiim teknolojisi cihazlar,
Radyo frekans bastrc filtreli endstriyel ve haberleme cihazlar,
348
(a)
Istc elemanlar.
Gvenlik in Koruma
116b - Genel
1-
116-c-1 maddesinde istenilenler dnda koruma iletkeni akm 3,5 mAi gemeyen cihazlar
iin zel bir tedbir alnmas gerekmez.
2-
Koruma iletkeni akm 3,5 mAden byk ve 10 mAden kk cihazlar, tesisatn sabit hat
sistemine fi-priz kullanlmakszn sabit olarak veya TS EN 70309-2ye uygun konnektrler
(fi-prizler ) vastas ile balanacaktr.
3-
Koruma iletkeni akm 10 mAi geen cihazlar, tesisata aada belirtilen yntemlerden biri
ile balanacaktr:
(i)
Tercihen, Madde 116-b-4e uygun seilmi bir koruma iletkeni ile tesisata kalc olarak
balanr. Kalc balant bklgen kablo ile yaplabilir.
(ii) Aadaki iki maddeden birinin gerekletirilmesi halinde TS EN 60309-2ye uygun
fi-priz ile balanr.
(a)
lgili bklgen kablonun koruma iletkeni kesiti 16 A prizler iin en az 2,5
mm2, 16 Ain stndeki prizler iin en az 4 mm2 olmas halinde,
(b)
lgili bklgen kablonun koruma iletkeni kesitinin faz iletkeni kesitine eit
olmas halinde.
(iii) Koruma iletkeninin kesilmesi halinde cihazlarn beslemesini otomatik olarak kesen
toprak izleme sistemi ile donatlm, Madde 84e uygun koruma iletkeni kullanlarak
balanr.
4-
Bir veya birden fazla cihazn ayn datm veya son devreye balanm olmas halinde
toplam koruma iletkeni akm 10 mAi geerse, bu devrede aadakilerden bir veya
birkana uygun koruma iletkeni kullanlmaldr :
(i)
(ii)
Madde 116-b-4 (iii)ye gre iki iletken kullanlmas halinde, devrenin her noktasnda
(rnein pano, ek kutusu ve priz) iletkenlerin birbirinden bamsz olarak balantlar
yaplacaktr. Bu, iki ayr toprak terminali bulunan aksesuarlar gerektirir.
349
116c - Priz son devreleri
1-
Koruma iletkeninden geen akmn toplamda 10 mAden byk olmasnn bilindii veya
tahmin edildii birden fazla priz veya cihazlar besleyen son devreler Madde 116-b ve
Madde 116-dye gre yksek gvenilirlikte koruma iletkeni balantlar ile donatlacaktr.
Bu maksatla son devre iin
(i)
2-
Datm tablosunda, yksek koruma iletkeni akmna sahip devrelerin hangileri olduu
belirtilmelidir. Bu bilgi, tabloda tadilat veya geniletme yapacak kiinin kolayca
grebilecei ekilde yerletirilecektir.
350
Madde 117- Karavanlar, ve motorlu karavanlar iin elektrik tesisat
117a - Kapsam
Bu maddenin kurallar anma gerilimi 250/440 Vu amayan karavan ve motorlu karavan
elektrik tesisatlarna uygulanr. Buradaki kurallar, TS EN 1648-1 ve TS EN 1648-2 ile
kapsanan devre ve cihazlar iin uygulanmaz. Yine bu kurallar tanabilir evler, sabit
dinlenme aralar, tanabilir sundurmalar ve benzeri tanabilir yap ve yardmc yaplar
(eklentiler) iin de geerli deildir.
Madde 110un zel kurallar, karavan ve motorlu karavanlar iin de geerlidir.
Elektrik arpmalarna Kar Koruma
117b - Dorudan Dokunmaya Kar Koruma
Aadaki koruma yntemleri kullanlmayacaktr:
Engeller ile koruma (Madde 43-d)
Erime uzakl dna yerletirerek koruma (Madde 43-e)
117c - Dolayl Dokunmaya Kar Koruma
1-
2-
Beslemenin otomatik kesilmesi yolu ile korumann saland durumlarda (Madde 44-b)
tm gerilim altndaki iletkenleri devre d eden ve TS EN 61008-1 veya TS EN 61009-1e
uygun ve Madde 43-f-2de istenilen karakteristiklerde artk akm anahtar tesis edilecek ve
hat sistemi,
(i)
(ii)
3-
Madde 117-c-2de tanmlanan koruma iletkeni kablonun ierisinde veya boru veya
donanml kablo kanal ierisinde yer almyor ise, kesiti en az 4mm2 yaltlm iletken
olacaktr.
4-
Karavann veya motorlu karavann yeteri kadar yaltkan malzemeden imal edilmi olmas
dnda ve hata annda metal blmlerin gerilim altnda bulunmas ihtimali var ise, yabanc
iletken blmler, devre koruma iletkenine en az 4 mm2 kesitindeki iletken ile ve eer
karavan yaps yabanc iletken blmler arasnda sreklilii salayamyor ise, birden ok
noktadan balanacaktr.
Karavan veya motorlu karavann yapmnda kullanlan metal levhalar yabanc iletken blm
saylmaz.
351
Birden fazla bamsz tesisat var ise, her bir bamsz sistem ayr bir balant cihazndan
beslenecek ve bunlar Madde 76-a-1e gre ayr tutulacaktr.
117f - Hat Sistemleri
1-
lgili Trk Standartlarna uygun, alev iletmeyen aadaki hat sistemleri kullanlacaktr.
(i)
(ii)
3-
84-c-2 maddesinin 6 mm2 snr burada geersiz olup tm iletkenler yaltlm olacaktr.
4-
Alak gerilim sistemine ait kablolar, ok dk gerilim sistemleri kablolarndan, iki sistem
arasnda fiziksel kontak tehlikesi olmayacak ekilde ve uygulamada mmkn olabilecei
kadar ayrk ekilde denecektir.
5-
6-
7-
Tm hat sistemleri titreime maruz kalacandan, hat sistemleri mekanik hasarlara kar
uygun yerleim veya ilave nlemler ile korunacaktr. Metal blmlerin iinden ekilen
hatlarda, yerine skca montajl, uygun rakor veya kablo gei elemanlar kullanlacaktr.
Keskin ular veya andrc blmlere kar her trl nlem alnm olacaktr.
Karavan veya motorlu karavanlar ihtiyac bir fazl 16Ae kadar ise TS EN 60309-2ye
uygun fi-prizler ile iki kutup ve toprak kontakl olacak ekilde yaplacaktr. Eer karavan
veya motorlu karavan ihtiyac bir fazl 16 Ai geiyor ise elektrik girii iin fi-priz eklinde
balant yaplamaz.
2-
3-
Uzun mrl bir malzemeden retilen ve tesisatn mr boyunca okunabilir kalacak bir
duyuru elektrik giriinin yaknlarna kolaylkla okunabilecek bir yere monte edilecek ve bu
duyuruda silinmez, kolay okunur yaz karakterleri ile aadaki bilgiler yer alacaktr:
Karavan veya motorlu karavann tasarland anma gerilimi ve frekans,
Karavan veya motorlu karavann beyan akm.
4-
Her bir karavan veya motorlu karavann ierisinde kullanma hazr uygun bir yerde tesis
edilmi ve tm gerilim altndaki iletkenleri ayracak bir ana ayrma cihaz konulacaktr.
Tesisat sadece bir son devreden oluuyor ise, Madde 117-dye gre konulmu ar akm
koruma cihaz ayrc cihaz olarak kabul edilebilir.
352
Karavan veya motorlu karavann ana ayrma cihaznn yaknna uzun mrl malzemeden
yaplm ve silinmez, kolay okunur yaz karakterleri ile yazlm aadaki metni ieren bir
duyuru sabit olarak monte edilecektir:
ELEKTRK BESLEMES N TALMATLAR
BALANTI YAPILIRKEN:
1. Karavan ebeke beslemesine balamadan nce:
a. Kampn kurulduu mahallin balant noktasnda mevcut elektrik beslemesinin
karavan elektrik tesisatna ve cihazlarna uygun olduunu,
b. Karavan ana ayrma anahtarnn devre d (0-OFF) konumda olduunu kontrol
ediniz.
2. Karavann enerji giriindeki prizin kapan an ve beslemenin bklgen kablolu fiini
takn.
3. Kamp besleme noktasndaki prizin kapan an ve besleme kablosunun fiini takn.
AIRI ISINMADAN DOLAYI HASARI NLEMEK N KARAVAN BESLEME
KABLO RULOSUNUN AILMI OLMASINA DKKAT EDN.
4. Karavann ana ayrma anahtarn (1-ON) konumuna getirin.
5.
Eer varsa, karavan ierisindeki artk akm cihazlarnn alp almadn test
butonuna basarak kontrol edin.
2-
Ayr ayrma trafosunun sarglarndan beslenenler dnda tm alak gerilim prizleri koruma
iletkeni kontaklar ile donatlacaktr.
3-
Alak gerilim iin kullanlan prizler, ok dk gerilim iin kullanlan filerle uyumlu
olmayacaktr. Dk gerilimden beslenen tm prizlerin zerinde gze arpan ekilde
gerilimi yazlm olacak ve alak gerilim fiinin taklmasn engelleyen yapda olacaktr.
4-
Rutubete maruz kalacak yerde veya ekilde montaj yaplm bir aksesuar mevcut ise bu
aksesuarn koruma snf IP55den az olmayacaktr.
353
5-
Devreye fi-prizle bal olanlar dndaki tm cihazlar yanlarna yahut zerine monte
edilmi bir anahtar ile kontrol edilecektir.
6-
Karavan veya motorlu karavan ierisindeki her bir aydnlatma armatr karavan veya
motorlu karavann tercihen konstrksiyonuna veya kaportasna dorudan monte edilmi
olacaktr. Karavan veya motorlu karavanda tijli tip armatrn monte edilmi olmas halinde,
ara hareket halinde iken armatrn hasar grmemesini salayacak tedbirler alnm
olmaldr. Tijli armatrlerin sarktlmas iin kullanlan aksesuarlar, aslacak ktle ile
uyumlu olmaldr.
7-
8-
(i) Her bir gerilim iin farkl duy ile donatlm olacak ve
(ii) Her bir duyun yannda lamba gerilim ve gc aka ve kmayacak ekilde belirtilmi
olacak ve
(iii) Her iki lambann da ayn anda yanmas halinde bir hasar olmayacak ekilde tasarlanp
imal edilmi olacak ve
(iv) Alak gerilim (A.G.) ve ok dk gerilim devreleri arasnda yeterli ayrma salanacak
ekilde tasarlanm ve klemensleri yerletirilmi olacak ve
(v) Lambalarn farkl gerilimin duyuna monte edilmesini engelleyecek nlemler alnm
olacaktr.
Karavan veya motorlu karavann karavan parkndaki priz noktasna balants,
(i) TS EN 60309-2ye uygun bir fi ve
(ii) 25m (+/- 2m) uzunluunda HO7RN-F veya HO5VV-F veya edeeri kodlu, koruma
iletkeni ieren ve Tablo 22de belirtilen kesitte bklgen kablo ve
(iii) TS EN 60309-2ye uygun ve 117-g-1 maddesine gre tesis edilmi enerji giri eleman
ile uyumlu bir konnektr,
ile olacaktr.
Tablo 22
Karavan balantsnda kullanlan kablo veya bklgen
kordonlarn kesitleri
Beyan Akm (A)
16
25
32
63
100
ok Dk Gerilim Tesisat
9-
Karavann ok dk gerilim ile alan her bir blm Madde 42-bnin kurallar ile uyumlu
olacaktr.
ok dk gerilim doru akm kaynaklar iin standart gerilimler 12 V, 24 V ve 48 V dur.
Ayrcalkl durumlarda ok dk gerilimli alternatif akmn gerekli olmas halinde 12 V, 24
V, 42 V ve 48 V standart gerilimlere msaade edilir.
354
Karavan konaklama yeri enerji besleme donanmlar tercihen yeralt kablosu ile balanm
olacaktr.
2-
lave mekanik koruma salanmas hali dnda yeralt kablolar, karavan konaklama yeri ve
herhangi bir adr kancas veya zemin dbelinin aklabilecei alanlarn dnda tesis
edilecektir.
3-
Tm hava hatlar:
- Madde 43-bye uygun yapda ve yaltmda olmal ve
- Herhangi bir karavan konaklama yerinin yatay snrnn 2 m dnda yer almal ve
- Aralarn hareket ettii sahalarda en az 6 m ve dier tm alanlarda en az 3,5 m ykseklikte
olmaldr.
Hava hattnn direkleri veya tayclar, herhangi bir ara hareketinde zarar grmeyecek
ekilde yerletirilmeli ve korunmaldr.
Karavan konaklama yeri elektrik besleme donanmlar, konaklama yerine bitiik ve hizmet
verecei konaklama yerinin herhangi bir noktasndan en fazla 20 m uzakla
yerletirilecektir.
2-
Karavan konaklama yeri elektrik besleme donanmnn paras olan her priz ve mahfazas,
TS EN 60309-2ye uygun olacak ve IPX4 koruma snfnda olacaktr.
355
Prizin en alt noktas yerden 0,80 il 1,50 m arasnda bir ykseklie monte edilecektir.
En az 16 A beyan akmna sahip olacaktr.
Her bir karavan konaklama yeri iin en az bir priz tesis edilmi olacaktr.
3-
Her bir priz ayr bir ar akm koruma cihaz ile korunacaktr.
4-
Prizler tek tek veya ten fazla olmamak kaydyla gruplar halinde TS EN 61008-1 veya TS
EN 61009-1e uygun ve Madde 43-f deki zelliklere sahip artk akm cihazlar ile
korunacak ve koruma iletkeni ntre balanmayp ayrca topraklanacaktr.
letmenin oklu topraklamal ebekesinden beslenen her bir prizin koruma iletkeni 44-b-19
dan 4-b-22 ye kadar olan maddelere uygun olacak ve bir topraklama elektroduna
balanacaktr.
5-
2-
G beslemesi
356
Genel
Tbb yerlerdeki datm sistemi; ana datm ebekesinden, nemli ykleri besleyen (IEC
60364-5-55, Madde 556 ) gvenlik (acil durum) besleme kaynana otomatik transferi
kolaylatracak ekilde tasarlanmal ve tesis edilmelidir.
Gvenlik iin koruma
119c - Elektrik arpmasna kar koruma
1-
SELV ve PELV
Grup 1 ve Grup 2 tbb yerlerde SELV ve/veya PELV devreleri kullanlrsa, akm kullanan
donanmlara uygulanan nominal gerilim 25 V etkin deer a.a. ya da 60 V dalgacksz d.a
amamaldr. Madde 43-bye gre gerilim altnda bulunan blmlerin yaltlarak korunmas
ve Madde 43-cye gre bariyerler veya mahfazalarla korunmas gereklidir.
Grup 2 tbb yerlerde, donanmlarn akta kalan iletken blmleri (rnein ameliyathane,
aydnlatma armatrleri) epotansiyel topraklama iletkenine balanacaktr.
2-
4-
TN sistemler
32 Ae kadar olan Grup 1 odalarnn son devrelerinde, maksimum artk faaliyet akm 30
mA olan artk akm donanmlar kullanlabilir( ek koruma).
Grup 2 tbb yerlerde, artk faaliyet akmnn beyan deeri 30 mAi amayan artk akm
koruma donanmlaryla beslemenin otomatik olarak kesilmesiyle koruma sadece aadaki
devrelerde kullanlabilir:
-
357
Ayn devreye bal olan bu gibi donanmn ezamanl almalar durumunda artk akm
anahtarlarnn istenmeyen amalara neden olmamasna dikkat edilmelidir.
Grup 1 ve Grup 2 tbb yerlerde, bu alt madde tarafndan talep edilen artk akm anahtarlar,
olabilecek hata akma bal olarak tip A veya tip B seilecektir.
Not : TN-S sistemlerinde, gerilim altndaki btn iletkenlerin yaltm seviyesinin izlenmesi
tavsiye edilir.
5-
TT sistemler
Grup 1 ve Grup 2 tbb yerlerde, TN sistemlerin Madde 119-c-4 deki kurallar uygulanr ve
her durumda artk akm anahtarlar kullanlmaldr.
6-
Tbb IT sistem
Grup 2 tbb yerlerde, yaam destei iin kullanlmas amalanan elektrikli tbb donanm ve
sistemleri besleyen devreler, cerrahi uygulamalarda ve hasta evresinde yerletirilmi
dier elektrikli donanm (119-c-4 maddesinde listelenen donanmlar hari) iin tbb IT
sistem kullanlacaktr.
Ayn ileve hizmet eden her bir oda grubu iin, en az ayr bir tbb IT sistem gereklidir.
Tbb IT sistem bir yaltm izleme donanm ile donatlmal ve IEC 61557-8 ile uyumlu
olarak aadaki zel kurallar salamaldr:
-
Sisteme verilen akm, hata durumunda bile 1 mA tepe deerinden daha byk olamaz;
Yaltm direnci en az 50 kun altna dtnde uyar alnmaldr. Bir adet deney
donanm salanmaldr.
Not :Toprak ya da kablo balantlarnda kopukluk olduu zaman uyar gereklidir.
Her tbb IT sistem iin, aadaki paralar da ieren sesli ve grsel alarm sistemi tbb
personelin srekli olarak izleyebilecei (duyulabilir ve grlebilir) uygun bir yere
yerletirilmelidir:
-
Bir donanm sadece bu donanm iin ayrlm tek bir IT transformatrden besleniyorsa, ilave
edilen ikinci bir donanm iin yaltm izleme donanm konulmayabilir.
Tbb IT transformatr iin ar yk ve yksek scakln izlenmesi gereklidir.
7-
358
blmler, tamamlayc epotansiyel kuaklama (epotansiyel kuaklama (potansiyel
dengeleme)) barasna balanmaldr:
-
Koruma iletkenleri;
Yabanc iletken blmler;
Tesis edilmise, elektriksel giriim alanlarna kar ekranlama;
Tesis edilmise, iletken deme ana balant;
Varsa, yaltm transformatrnn metal ekran.
Not : Ameliyathane masas, fizyoterapi yata ve dici iskemlesi gibi elektrikli olmayan
sabit iletken blmler topraktan yaltlm olmalar istenmiyorsa, tamamlayc epotansiyel
kuaklama (epotansiyel kuaklama (potansiyel dengeleme)) iletkenine balanmaldr.
Grup 2 tbb yerde, epotansiyel kuaklama (epotansiyel kuaklama (potansiyel
dengeleme)) baras ile prizlerin ve sabit donanmlarn veya yabanc iletken blmlerin
arasndaki iletkenlerin direnci, balant noktalarndaki direnler de dahil, toplam olarak 0,2
u amamaldr.
Not :Bu diren deeri uygun iletken kesiti kullanm ile de belirlenebilir.
8-
Epotansiyel kuaklama (potansiyel dengeleme) baras tbb yer iine veya yaknna
yerletirilmelidir. Datm tablolarnn her birinde veya tablonun en yakn evresinde,
tamamlayc epotansiyel kuaklama (potansiyel dengeleme) iletkeninin ve koruma
topraklama iletkeninin balanaca ilave epotansiyel kuaklama (potansiyel dengeleme)
baras bulundurulmaldr. Balantlar kolay bir ekilde grlecek ve her balant noktas
kolayca tek tek ayrlabilecek ekilde dzenlenmelidir.
2-
3-
D etkiler
Not : Elektromanyetik giriim olabilecek alanlarda, elektromanyetik giriimleri nlemek
iin dikkatli olunmaldr.
359
4-
Patlama riski
Elektrik donanmlar (rnein prizler ve anahtarlar), alevlenebilir gazlarn tutuma riskini en
aza indirmek iin herhangi bir tbb gaz kndan yatay olarak (merkezden merkeze) en az
0,2 m uzaklkta montaj yaplacaktr.
Not : 1 Elektrikli tbb donanmlarn yanc gaz ve buhar ile birlikte kullanlmas iin gerekli
kurallar IEC 60601-1de bulunmaktadr.
Not : 2 Tehlikeli durumlarn oluabilecei durumlarda (rnein yanc gaz ve buharn
olmas), zel nlemler gereklidir.
Not : 3 Statik elektriin olumasnn nlenmesi nerilir.
5-
6-
Hat sistemleri
Grup 2 tbb yerlerdeki tm hat sistemi, bu yerlerde kullanlan donanm ve balant
elemanlaryla uyumlu olmaldr.
Aydnlatma devreleri
Grup 1 ve Grup 2 tbb yerlerde, aydnlatma armatrlerinin bazlar en az iki devre
vastasyla en az iki farkl besleme kaynandan beslenmelidir. Bu iki devreden birisi
gvenlik hizmeti besleme kaynana balanmaldr.
Ka yollarndaki, yedek aydnlatma armatrleri, belirli aralklarla gvenlik hizmeti
beslemesine balanmaldr, (Madde 119-g).
2-
360
Hastann tedavi edildii yerlerin her birinde, rnein yatak balar gibi, priz klarnn
dzenlenmesi aadaki ekilde olmaldr:
-
Ayn tbb yerdeki devreler baka bir sistemden (TN-S ya da TT sistemler) besleniyorsa,
tbb IT sistemine balanan priz klar,
-
Ana datm tablosundaki gerilim, besleme hattnn bir ya da birka iletkeninde anma
geriliminin %10undan daha fazla derse, gvenlik besleme g kayna beslemeyi
otomatik olarak zerine almaldr.
Besleme transferi, ebeke taraf devre kesicilerinin otomatik geri kapamalarn stlenmek
zere (ksa sreli kesintiler), geciktirici ile donatlmaldr.
Tablo 23
Tbb yerler iin gerekli gvenlik hizmetlerinin snflandrlmas
Snf 0
Snf 0,15
Snf 0,5
Snf 15
Snf >15
(kesintisiz)
(ok ksa sreli kesinti )
(ksa sreli kesinti )
(orta sreli kesinti )
(uzun sreli kesinti )
361
4-
Not :Gvenlik hizmetleri besleme g kayna ile ana datm tablosu arasndaki balantlar
salayan devre, gvenlik devresi olarak dikkate alnmaldr.
Gvenlik besleme g kaynandan beslenen prizler, dier prizlerden ayrt edilebilecek
ekilde olmaldr.
6-
7-
Gvenlik aydnlatmas
Ana elektrik ebekesinde arza olmas durumunda, gerekli olan en az aydnlatma, aadaki
yerler iin gvenlik kaynaklarndan salanmaldr. Gvenlik kaynann transfer sresi 15
syi amamaldr:
Ka yollar,
k iaretlerinin aydnlatmas,
Acil durum enerji retim setlerinin, anahtarlama ve kontrol dzenlerinin bulunduu
alanlar, gvenlik hizmetleri g beslemesi ve normal g beslemesine ait ana elektrik
datm tablolarnn bulunduu yerler beslenmelidir.
Temel hizmetlerin verildii odalar. Gvenlik g besleme kaynandan, her odadaki
en az bir aydnlatma armatr beslenmelidir.
362
9-
Dier hizmetler
Bunlar transfer sresi 15 syi amayan bir gvenlik beslemesi gerektiren aydnlatma
dndaki sistemler olup; rnein aadakileri kapsayabilir:
tfaiyeciler iin olan asansr,
Duman tahliyesi iin havalandrma sistemleri,
ar sistemleri,
Cerrahi veya hayati nemdeki dier tedbirlere hizmet veren grup 2 tbb yerlerde
kullanlan elektrikli tbb donanm. Bu tr donanm sorumlular tarafndan tarif
edilmelidir.
Sktrlm hava, vakum beslemesi ve narkoz (anestezi) egsozlar ile ayrca bunlarn
izleme donanmlarn ieren tbb gaz beslemelerinin elektrik donanmlar,
Yangn dedektrleri, yangn alarm donanmlar ve yangn sndrme sistemleri.
-
363
(Beyan alma scakl salanana kadar)
Ayrca alma dayankll deneyi,
12 ayda bir
- Akmlatr bulunan gvenlik hizmetleri:
Kapasite deneyi,
- ten yanmal motorlar bulunan gvenlik hizmetleri:
60 dakika.
Btn durumlarda beyan gcnn en az %50 deerinden
%100 deerine kadar olan deerleri dikkate alnmaldr.
(vii) IT transformatrn kaak akmlarnn llmesi:
12 ay,
12 aydan az
(viii) Artk akm anahtarlarnn Inde ama kontrol:
olmamaldr.
Madde 120- D aydnlatma
120a - Genel
Bu maddenin artlar
Yol, park, kamuya ak yerler, spor alanlar ile abidelerin aydnlatma tesisat iin,
Telefon kkleri, otobs duraklar, tantm panolar, ehir haritalar vb.
aydnlatlmasnda,
uygulanr.
Genel ebekeden beslenen ve letme tarafndan ynetilen genel aydnlatma tesisat,
Trafik sinyal sistemi,
Binalarn dna konmu ve bina i tesisatndan beslenen aydnlatma armatrleri,
iin uygulanmaz.
120b - D etkiler
D etkiler yerel iklim koullarna baldr. Genel olarak aadaki snflar tavsiye edilir.
Ortam scakl AA2 ve AA4 (-400 C ila +400 C)
Rutubet AB2 ve AB4 (bal nem %5 ila %100)
Su en az AD3 (pskrme)
Yabanc cisimler en az AE2 (kk paralar)
Dier d etkilerin snflar yerel koullara tabidir.
Not : Dier d etkiler; korozif malzemeler, mekanik darbeler, gne nlar yerine gre
dikkate alnmaldr.
1-
2,5 m den daha alak yerlerdeki kaplar kilitli olacaktr. lave olarak ayrca kap ald zaman
dorudan dokunmaya kar IP2X yada IPXXB koruma dzeyinde bir koruma salayan
donanm yahut dzenleme, veya yaltm ya da engel korumas veya mahfaza salanacaktr.
2,8 m den daha alak seviyede konmu aydnlatma armatrlerinde aydnlatma kaynana
ancak bir alet yardm ile alan bir engel veya mahfazann kaldrlmasndan sonra
eriilebilecektir.
2-
3-
D aydnlatma tesisatnn bir paras olmayan ancak yaknnda bulunan parmaklklar, itler
gibi metal yaplarn topraklama ucuna balanmas gerekmez.
364
Tesisatn besleme noktasnda tek bir artk akm anahtar kullanlmas, herhangi bir armatrde
oluacak hatada btn tesisat keseceinden, kullanclar iin emniyet riski dourur. Yeteri
kadar kk toprak direnleri elde edilmesi ok zor olduundan aydnlatma armatrleri
gruplar halinde artk akm anahtarlarna balanmaldr.
Telefon kkleri, otobs duraklar, tantm panolar, ehir haritalar vb. aydnlatlmasnda
kullanlan aygtlar insanlarn emniyeti asndan daha nemli olduundan bunlar alma
akm 30 mAi amayan artk akm anahtarlar ile korunmaldr. Bylece dorudan
dokunmaya kar da tamamlayc koruma salanm olur.
4-
Elektrikli aygtlar yapsal olarak veya tesis ekli itibariyle en az IP33 koruma snfndan
olacaktr.
Not : Baz durumlarda, iletme veya temizleme artlar daha yksek dereceden koruma
isteyebilir.
ehir blgelerinde 2,5 m den daha yksek seviyede monte edilen armatrlerde, kirlenme
ihmal edilebilirse IP23 dzeyinde koruma yeterli olur.
2-
Kanallara konan d aydnlatma kablolarn dier kablolardan ayrt etmek iin, kullanlacak
iaret bantlar veya tulalar uygun renk kodunda olacaktr.
3-
2-
2-
3-
365
Eer demede metal a varsa bu da tamamlayc epotansiyel kuaklamaya balanacaktr.
4-
5-
SELV yahut PELV kullanlmas halinde iletkenlerin yaltm 1 dakikalk 500 V a.a gerilime
dayanmal veya engeller ya da mahfazalar en az IP4X veya IPXXD koruma seviyesinde
olmaldr.
121e - Yaltm
Her geici yap, ara, sergi mahalli, elence arac ve datm devresi beslendii d
tesisattan ayrlabilmesi iin kolayca eriilebilen ve uygun ekilde iaretlenmi kendine ait
ayrma aracna sahip olacaktr. Ayrma arac Madde 81-bye gre seilecek ve monte
edilecektir. Anahtarlar, otomatik anahtarlar, artk akm anahtarlar vb. ayrma iin uygundur.
121f - D etkilere bal olarak koruma nlemlerinin seimi
1-
Geici yaplar besleyen kablolar, geici tesisat, besleme noktasnda alma akm 300 mAi
amayan artk akm anahtarlar ile donatlacaktr. Bu anahtarlar ya S tipi olacak veya son
devreleri koruyan artk akm anahtarlar ile seici alabilmesi iin bir zaman gecikme
devresine sahip olacaktr.
Not : lave koruma tavsiyeleri geici tesislerde kablolarn hasara uramas ile ilgilidir.
Beslemenin kesilmesinin tehlike dourduu yerlerde birden fazla devreden yararlanmak
zorunlu olabilir.
2-
Gvenlik aydnlatmas hari aydnlatma son devreleri ve 32 Ae kadar olan priz son
devreleri ilave olarak, alma akm 30 mAi gemeyen artk akm anahtarlar ile
korunacaktr.
3-
Otomatik olarak alan veya uzaktan kontrol edilen, srekli gzetim altnda tutulmayan
motorlar ar snmaya kar, elle tekrar devreye alnabilen koruma cihazlar ile
donatlacaktr.
4-
Akkor telli lambalar, spotlar ve kk projektrler ve yksek yzey scaklna sahip dier
gereler ve aygtlar uygun ekilde koruma altna alnacak, monte edilecek ve kendi
standartlarna gre yerletirilecektir. Btn bu gereler yanc malzeme ile temas etmemesi
iin yeteri kadar uzaa yerletirilecektir.
366
Vitrinler ve tabelalar mekanik dayanm yksek, yeteri kadar sya dayankl malzemeden
yaplacak, elektrik yaltm ve havalandrmas bulunacak ve sergilenen malzemenin s
retiminden yanabilirlii dikkate alnacak ekilde boyutlandrlacaktr.
Youn ekildeki elektrikli aygtlardan, aydnlatma armatrleri yahut lambalardan
kaynaklanan ar scaklk etkisinde bulunan sergi mahalleri (sergilikler) yeterli
havalandrma artlar salanmadan tesis edilmeyecektir. yi havalandrlm tavanlar yanmaz
malzemeden yaplmaldr.
121g - Elektrik gerelerinin seimi ve montaj iin genel kurallar
1-
Kontrol ve koruma dzenleri, sradan kiilerin (BA1) kullanm iin dnlenler hari,
anahtar veya aletle alabilen kapal dolaplara konacaktr.
ELV transformatrleri ve eviricileri aadaki bilgileri tayacak ekilde
etiketlendirilecektir.
Sekonder devredeki elle kurmal koruma cihazlar hakknda detayl bilgi
k gc
2- Hatlar
Mekanik hasar beklenen yerlerde zrhl kablolar yahut mekanik hasara kar korunmu
kablolar kullanlacaktr.
letkenler en az 1,5 mm2 kesitte bakr olacaktr.
Yerde dolaan (uzatma kablosu) bklgen yaltlm iletkenler 2 mden uzun olmayacaktr.
125 Aden az akm tayan geici datm kablolar ok damarl olacaktr.
3- Hat tipleri
Yangn alarm sistemi bulunmayan bina; fuar ve benzeri maksatlarla kullanlyorsa hatlar,
Alev iletmeyen ve duman younluu az olan tip olmal, ya da
Yangn gvenlii salayan ve en az IP4X koruma seviyesinde metal veya metal
olmayan boru veya kanal iine yerletirilmelidir.
4-
5-
6-
Her sergilik, geici yap, elence mahalli kendisine ait ve kolayca eriilebilen ayrma ve ar
akm koruma cihazna sahip olacaktr.
7- Armatrler
Armatrler bulunduklar yere skca balanacaktr.
Armatrler, kendi besleme hatlarna aslmayacaktr.
Deme seviyesinden 2,5 m ykseklie kadar monte edilmi armatrler veya rastgele
dokunulabilecek armatrler malzemenin tutumas yahut insanlarn yaralanmas tehlikesini
nlemek iin skca tespit edilecek ve korunacaktr.
Sabit k kaynana eriim bir engel veya mahfazann bir alet ile kaldrlmasndan sonra
mmkn olabilecektir.
367
8- Duylar
Kablo ve duyun birbirine uygun olmas ve duy kabloya balandktan sonra sklemez
olmas durumu hari, yaltm delen duylar kullanlmayacaktr.
9- Elektrik dearj lambalarnn tesisi
Sergi mahallerinde 230/400 Vdan daha yksek gerilim kullanan lamba ve kl tpl tabela
tesisatlar aadaki kurallara uyacaktr.
-
Lamba ve tabela el erime uzakl dna monte edilecek veya insanlarn yaralanma
tehlikesine kar korunmu olacaktr.
230/400 V a.adan yksek gerilimde alan kumanda elemanlar ate almaz malzeme
zerine monte edilebilir.
13- Fi ve prizler
Deme prizleri monte edildiinde ani su szmalarna kar yeterli nlem alnacaktr.
Bir fie bir bklgen kablo veya kordondan fazla balant yaplmayacaktr.
oklu fi priz kullanlmayacaktr.
oklu priz kutular aadaki artlarla kullanlabilir.
Her sabit prizde bir kutu bulunacak ve
Kutuya ait kablo uzunluu 2 myi gemeyecektir.
Ak alanlarda kullanlmayacaktr.
14- Alak gerilim generatrleri
TN, TT, IT sistemleri beslemek zere bir generatr tesis edildiinde topraklamann Madde
83-aya ve topraklayclarn Madde 83-bye uygun olmas gereklidir.
368
TN sistemde btn iletken blmler Madde 84e uygun olarak, koruyucu iletken vastas ile
generatre balanr.
Ntr iletkeni yahut generatrn yldz noktas generatrn gvdesine balanr.
Not : Bu art IT sistemde uygulanamaz.
15-
16-
17-
121h - Denetleme
Bu madde kapsamna giren mahallerdeki elektrik tesisat blm 13e gre mahallin her
kuruluundan sonra yerinde denetlenir.
Madde 122- Mobilyalar
122a - Genel
Bu maddenin kurallar zerine elektrik tesisat uygulanm mobilyalara uygulanr.
zerlerine aydnlatma armatrleri, prizler, anahtarlar konmu yataklar, dolaplar, masalar ve
dkkanlarn caml tezgahlar bu blmde ele alnan mobilyaya rneklerdir.
Bu maddenin kurallar binann tesisatna srekli bal olan ve fabrikada imal edilip fi priz
sistemi ile sabit tesisata balanan mobilyalar da kapsar.
Mobilyann elektrikli donanm tek faz 230 V ile beslenecek ve toplam ektii akm 16 Ai
amayacaktr.
zel olarak mobilyaya monte edilmek zere imal edilmi ve kendi satndartlarna uygun
cihazlar, rnein radyolar, televizyon alclar, soutucular ve laboratuvar tablolar bu
maddenin artlar dndadr.
122b - Donanm seimi
Mobilyada kullanlacak elektrik donanm ve paralar evre artlar, zel mekanik
zorlanmalar ve yangn tehlikesi dikkate alnarak seilir ve tesis edilir.
1-
Binann sabit tesisat ile mobilya tesisatnn birletirilmesi sabit balant ile veya fi priz ile
yaplabilir.
2-
Hatlarn seimi
Mobilyalar elektrik tesisatna balayan hatlar:
Eer sabit balant yaplyor ise bklmez kablo,
Kauuk yaltml bklgen kablo veya kordon yahut
Eer fi priz sistemi ile balanyor ise PVC yaltml bklgen kablo veya kordon
olacaktr.
Mobilya iinde hareket etkisine maruz kalan her hangi bir hat bklgen kablo ya da kordon
olacaktr.
369
3- letken kesitleri
letkenler en az 1,5 mm2 bakr iletken olacaktr.
Boyu 10 myi gememek ve priz beslememek kayd ile iletken kesiti 0,75 mm2 olabilir.
4- Hatlarn denmesi
Kablo ve kordonlar hasara kar uygun ekilde korunmu olmaldr. Hatlar mobilyaya
salam ekilde balanacak yahut kablo kanalna, boruya, ya da mobilyann imali srasnda
hazrlanm bir kanala yerletirilecektir.
5-
6-
Aydnlatma armatrleri ve dier cihazlar Madde 122-b-7ye gre seilip monte edilecektir.
7-
8-
Armatrn yapl, daha yksek gl bir lambann takln nlemiyorsa, izin verilen en
byk lamba gc mobilyadaki aydnlatma armatrnn stne veya altna iaretlenmelidir.
9-
Kapal bir alanda elektrikli cihazlar s retimine yol ayor ise, alan kapsna konan bir
anahtarla kap kapal iken cihazlarn devre d olmas salanacaktr.
Madde 123- Hareket edebilen ara tipi birimler veya tanabilir birimler
123a - Genel
Bu maddenin artlar, hareket edebilen ara tipi birimlere veya tanabilen birimlere
uygulanr.
Burada birim terimi iinde elektrik tesisat bulunan ara ve/veya arala ekilir yahut
tanabilir yaplar iin kullanlmtr. Birimler ayn zamanda bir ase zerine konmu
konteyner ya da kabinleri de kapsar. rnek olarak salk servisleri, yayn, tantm, itfaiye
aralar, atlyeler gsterilebilir.
Bu maddenin artlar
Elektrik retim birimlerine,
Marinalar ve yatlara,
Hareketli makinalara,
Karavanlara,
Elektrikli aralarn tahrik donanmlarna,
uygulanmaz.
123b - Besleme
1-
2-
370
(ii) Koruma nlemlerinin alnd sabit bir tesisata balanmak suretiyle (ekil 12 ve 13)
(iii) Sabit tesisattan basit ayrma salayarak (ekil 14, 15 ve 16)
(iv) Sabit tesisattan ayrma salayarak (ekil 17)
Not 1: (i),(ii),(iii) hallerinde toprak elektrodu kullanlabilir.
Not 2: ekil 14de koruma maksad iin toprak elektrodu gerekli olabilir.
Birim, (I),(ii),(iii),(iv) de verilen ekillerde veya (i) eklinin dierleri ile bir araya getirilmesi
suretiyle beslenebilir.
Birim yukardaki drt ynteme gre yahut (i) ynteminin dierleri ile birletirilmesi
eklinde beslenebilir.
3-
4-
SELV, PELV, ayrma korumas uygulanan cihazlara ait prizler hari, birim dndaki
cihazlar besleyen prizler alma akm 30 mAi amayan artk akm anahtarlar ile ilave
olarak korunacaklardr.
(ii)
(iii)
6-
Madde 122-b-2 (i) ye gre yaplan beslemede yalnz TN ve IT sistemlerine izin verilir
ve dolayl dokunmaya kar beslemenin otomatik kesilmesi yntemi ve
- TN sistemde Madde 122-c-5
- IT sistemde Madde 122-c-6
uygulanr.
Madde 122-b-2 (ii) ye gre yaplan besleme halinde yalnzca TN ve TT sistemlere izin
verilir. Beslemenin otomatik kesilmesi beyan akm 30 mAi gemeyen artk akm
anahtarlar ile salanr. Bu yntem iletken olmayan bir kaporta iinde (ekil 13)
toprak balants olmayan epotansiyel kuaklama bulunan birimlerde uygulanmaz.
Madde 122-b-2 (i) den (iv)e kadar btn hallerde besleme kayna ile beslemenin
otomatik kesilmesini salayan cihazlar arasnda kalan donanm snf II donanm olacak
veya edeer yaltma sahip olacaktr.
7-
Madde 122-b-2 (i) veya (iii) gre beslenmi, iletken kaportal birimde TN sistem
uygulandnda kaporta ntr noktasna balanacaktr. Ntr yoksa bir faz hattna
balanacaktr.(ekil 10, 11 ve 16ya baknz.)
TN sistem uygulandnda, iletken kaporta yoksa birim iindeki iletken ksmlar koruma
iletkeni ile ntr noktasna, eer ntr noktas yoksa bir faz iletkenine balanacaktr.
8-
371
-
9-
Toprak elektrodu olsun veya olmasn, kaporta ile faz iletkenleri arasnda
oluabilecek ilk hata halinde devreyi kesen bir yaltm kontrol cihaz varsa (ekil
15baknz),
Ayrma transformatrnde oluacak bir hataya kar toprak elektrodu ve artk
akm anahtar tesis edilmi ise (ekil 14e baknz).Birim dnda kullanlan her
donanm, faaliyet akm 30 mAi amayan ayr bir artk akm anahta ile
korunacaktr.
Madde 122-b-2 (i) veya (iii) ye gre besleme yaplan hallerde bir gerilimli hattn gvdeye
balanmas halinde bu hattn zerinde ar akm koruma cihazlar bulunmayacaktr.
Birimdeki besleme sisteminin tipini ak bir ifade ile gsteren bir levha kullanclarn
grebilecei bir yere aslacaktr.
2-
Birimi kaynaa balayan hat en az 2,5 mm2 kesitte bakr iletken olacaktr.
Balant hatt, bklgen ok telli, ar art kablosu tipinden iletkenlerle yaplacak ve kablo
klf birim gvdesine skca tespit edilecektir. Kablo birime yaltkan rakorlarla girecektir.
3-
Birim ii balantlarda
PVC yaltml tek damarl iletken veya boru iinde yaltlm iletkenler kullanlr.
Eer keskin kenarlar yada srtnme gibi mekanik hasara kar koruyucu nlemler
alnm ise PVC yaltkan klfl iletkenler kullanlr.
Bu madde artlar haberleme teknii cihazlarna uygulanmaz.
4-
5-
Bu maddenin kurallar
- Marinalarda kk zel gezi teknelerine balant salanan elektrik tesisatna,
- Ky enerji sistemlerinden beslenen kk zel gezi teknelerindeki tesisata uygulanr.
Not : Bu gibi tesisat korozyon tehlikesi, yapnn hareket etmesi, mekanik hasarlar ve
toprakla vcut arasndaki dokunma direncinin azalmas ile artan elektrik arpmas
tehlikesi ile belirginleir.
Burada yalnzca kk zel gezi teknelerinde elektrik arpmas tehlikesi ile ilgili gerekler
bildirilmi olup tesisatn dier yaps hakknda ilgili standartlara baklmaldr.
2-
Kk zel gezi tekneleri bu ynetmelikte, spor ve elence iin kullanlan, boyu 20 myi ve
deplasman hacm 15 m3 gemeyen tekneleri tarif etmektedir. Aadaki bmlerde kk
zel gezi tekneleri yalnzca gezi teknesi olarak anlmtr.
3-
Marina birden ok gezi teknesinin balad veya demirledii rhtm, mendirek, iskele yahut
yzer dubalardr.
372
124b - Genel
Gezi teknelerindeki tesisat ve bununla ilgili olarak marinalardaki tesisat ve donanmlar
elektrik arpmas, yangn ve patlama tehlikesini azaltacak ekilde seilecek ve monte
edilecektir.
1-Gerilim
Gezi teknelerinde kullanlacak besleme gerilimi tek faz, 230 V u amayacaktr.
2-D etkiler
Gezi teknelerindeki donanm, IP55 koruma snfndan olacak; veya baka yollardan edeer
koruma salanacaktr.
124c - Dorudan dokunmaya kar, eriim uzakl dna koymak veya engellerle koruma
yntemleri uygulanmayacaktr.
1-
2-
3-
4-
Elektriksel ayrma ynteminin uygulanmas iin IEC 742ye uygun yaltm transformatrleri
kullanlr.
Not : Teknede bulunan ayrma transformatr ile artk akm anahtarlarnn balantl
kullanm iin ekil 20 ve 21e baknz.
5-
Yaltm transformatrleri
(i) Kyya balantda sahil yaltm transformatr kullanlmas.(ekil 19)
Yaltm transformatrnn sekonder tarafna yalnzca bir adet gezi teknesi
balanacaktr. Gezi teknesine ait epotansiyel kuaklama sahildeki koruma hattna
balanmayacaktr.
(ii)
Yaltm transformatrne bal olan aadaki ksmlar etkili bir ekilde kuaklama
iletkenine balanacaktr
Prizlerin koruma kontaklar,
Donanmn metal blmleri,
Teknenin su ile temasda olan metal paralar. Eer yap sreklilii salamyor
ise birden fazla noktada balant yaplacaktr.
Not : Yukardaki art yaltkan malzeme zerindeki metal ksmlara veya dier metal
ksmlardan yaltlm metal paralara uygulanmaz.
Gezi teknesinedeki yaltm transformatr ile sahildeki besleme sistemine balant ve
kuaklama. (ekil 20)
Gezi teknesindeki kuaklama ile sahildeki besleme sistemi koruma hatt ile balant
yaplmayacaktr. Yaltm transformatrne bal olan aadaki ksmlar etkili bir
ekilde kuaklama iletkenine balanacaktr.
373
-
2-
Boru tesisatlarnda, rutubetin aktlmas iin uygun akllar yahut delikler olmaldr.
2-
Bina dna yerletirilen datm tablolar IP24 koruma snfndan olacak ve klf korozyona
dayankl, mekanik hasara kar koruma salayan tipten olacaktr.
Datm tablolar ve prizler, yzen yaplara veya mendireklere tesis edildiklerinde, yrme
yolunun en az 1 m stnde olmaldrlar. Bu mesafe su sramasna kar ilave nlemler
alnmas halinde 30 cme kadar azaltlabilir.
3-
Datm tablolar her balama yeri iin bir adet priz salamaldr. Prizler IEC 309-2
artlarn salamal ve koruma iletlenine bal olmal ve aadaki karakteristiklere sahip
olmaldr.
Gerilim 250 V
Akm 16 A
Kutup says 2+ koruma hatt konta
Yap IPX4
4-
374
5-
Her priz grubu faaliyet akm 30 mAden byk olmayan artk akm anahtar ile (ekil 18)
yahut her priz bir yaltm transformatr ile (ekil 19) yahut yaltm transformatr ve artk
akm anahtarndan oluan bir dzenleme ile korunacaktr. (ekiller 20 ve 21)
6-
Her priz, nominal akm en ok 16 A olan ar akm koruma donanm ile ayr ayr
donatlacaktr. Besleme karakteristiklerine bal olarak ift kutuplu kesme dzeni istenebilir.
Balant dzeni,
Koruma iletkenine bal bir konta bulunan fi veIEC 65 de verilen artlara uygun
damarl bir kablodan. (Gezi teknesine srekli bal olabilir veya bir konnektr ile
balanr.)meydana gelir.
2-
3-
Tekneye balant bir cihaz veya konnektr ile yapldnda, bunlar Madde 124-e-3e uygun
olmal ve kolayca eriilebilecek bir yere konmaldr. Balant kablosunun teknede
balanaca yer; kablonun, teknenin hareketi ile hasarlanmayacak, tellere, zincirlere ve dier
hareketli paralara srtnerek anmayacak ekilde seilmelidir.
Sahildeki besleme sisteminden tekne sistemine veya tersine geilerde, sistemlerin paralel
balanma imkan olmayacaktr.
375
BLM 17
Son Hkmler
Madde 126 - Yrrle ilikin hkmler
04.11.1984 ve 18565 sayl Resmi Gazetede yaynlanm olan Elektrik Tesisleri
Ynetmelii ile aadaki listede tarih ve saylar verilen Resmi Gazetelerde yaynlanm
olan Elektrik Tesisleri Ynetmeliinin Baz Maddelerinin Deitirilmesine Dair
Ynetmelikler yrrlkten kaldrlmtr.
04.04.1986 tarih ve 19068 say
30.11.1995 tarih ve 22479 say
25.10.1996 tarih ve 27987 say
12.07.1998 tarih ve 23400 say
08.12.2000 tarih ve 24254 say
16.06.2004 tarih ve 25494 say
Madde 127 Yrrlk
Bu Ynetmelik Resmi Gazetede yaynland tarihte yrrle girer.
Madde 128 Yrtme
Bu Ynetmelik hkmlerini Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan yrtr.
Ekler: Ek-Adan Ek-Gye kadardr.
376
EK A
AKIM TAIMA KAPASTELER
A.1 Giri
Ama, iletkene ve yaltkana, normal alma artlar esnasndaki belli periyotlarda ekilen
akmn s etkileri gz nnde bulundurularak tatminkr bir alma mr salanmasdr.
lave olarak kablo kesitlerinin seimini etkileyen, elektrik arpmasna kar nlemler s
etkisine kar korunma, ar akma kar koruma, gerilim dm ve cihazlarn kablo
balant klemenslerindeki s snrlandrlmalar gibi, dier faktrler de bulunmaktadr.
Bu ek nominal gerilimi 1 kV a.a. veya 1,5 kV d.a. amayan yaltlm iletkenler ve zrhsz
kablolar iin kullanlacaktr. Bu ek tek fazl zrhl kablolar iin uygulanmaz.
Not 1: Zrhl tek fazl kablolarn kullanlmas halinde kabul edilebilir bir zayflatma
faktrne ihtiya vardr. Kablo firmasna danlmaldr. Zrhsz tek fazl kablolarn metal
kanallarda denmesi halinde ayn yntem uygulanmaldr.
Not 2: A.2 den A.13 e kadar olan tablolar, IEC 60228 deki diren deerleri ile IEC 60502
deki boyutlar kullanlarak IEC 60287 de verilen metotlara gre retilen zrhsz kablolara
uygundur. Kablo yapsndaki olas deiimler(rnein iletkenin ekli) ve retim toleranslar,
her iletken tipi iin akm tama kapasitelerinde ve boyutlarda kk sapmalar dourur.
Verilen akm tama kapasiteleri, bu olas sapmalar dikkate alacak ekilde seilmi olup
deerlerin iletken kesitleri zerine tanmas ile krksz, yumuak gidili bir eri elde edilir.
Not 3: 25 mm2 veya daha byk kesitli ok damarl kablolarda daire veya sektr kesitli
iletkene izin verilir. Listelenen deerler sektr kesitli iletkenlerin boyutlarndan alnmtr.
A.2 evre scakl
a- Bu ekte verilen akm tama kapasiteleri aadaki evre scaklklarna gre dzenlenmitir.
-
b-
Yaltlm iletkenin veya kablonun dendii yerdeki evre scakl, referans evre
scaklndan fark ederse A.14 ve A.15 de verilen dzeltme faktrleri A.2 den A.13 e kadar
olan tablolarda verilen akm deerlerine uygulanr. Toprak scaklnn ylda birka hafta 250
C
at yerlerde, topraa direkt gmlm kablolar iin zayflatma faktr
kullanlmasna ihtiya yoktur.
c-
Tablo A.14 ve A.15 de verilen faktrler, gne n veya dier kzltesi nlar sebebi ile
meydana gelecek artmlar dikkate almaz. Bu eit nlarn etkisindeki yaltlm iletkenler
ve kablolar iin akm tama kapasiteleri IEC 60287de belirlenen metotlarla bulunur.
377
karlalr. Toprak termik direnlerinin 2,5 K.m/W deerinden farkl deerleri iin dzeltme
faktrleri Tablo A.15 de verilmitir.
Not: Bu ekte topraktaki kablolar iin verilen akm tama kapasiteleri, yalnzca bina iinde
veya evresindeki kablolar iindir. Dier tesisler iin IEC 60287 de verilen metotlar
kullanlmal ya da bu deerler kablo imalatsndan alnmaldr.
A.4 Yaltlm iletken veya kablo gruplar
a-
ki yaltlm iletken veya iki tek damarl kablo yahut bir adet iki damarl kablo;
yaltlm iletken veya tek damarl kablo yahut bir adet damarl kablo.
Ayn grupta daha fazla yaltlm iletken veya kablo tesis edilmesi halinde tablolar A.17,
A.18,A.19 da bildirilen zayflatma faktrleri uygulanacaktr.
Not: Grup zayflatma faktr, btn gerilim tayan iletkenlerin % 100 ykle uzun sre
alaca esasna gre hesaplanmtr. Tesisin iletme artlarna gre ykn % 100 den az
olduu hallerde, grup zayflatma katsays daha byk olabilir.
b- Tablo A. 1 de bildirilen E ve F tipi tesis ekilleri.
A.8 den A.13e kadar olan tablolarda referans tesisat yntemleri ile ilgili akm tama
kapasiteleri verilmitir.
Kablo raflar ve benzer dzenekler zerindeki tek devre ve grup tesisatlar iin A.8 den
A.13e kadar olan tablolarda ak hava artlar iin bildirilen kapasiteler, A.20 ve A.21 de
bulunan tesis ve grup faktrleri ile arplarak kullanlr.
A.4-a ve A.4-b iin notlar:
Not 1: Grup zayflatma faktrleri iletken byklkleri, kablo tipleri ve tesisat artlar
dikkate alnarak ortalama bir deer olarak hesaplanmtr. Her tablonun altndaki notlara
dikkat edilmelidir. Baz durumlarda daha hassas hesaplar istenebilir.
Not 2: Grup zayflatma faktrleri, grubun benzer, e ykl yaltlm iletkenler veya
kablolardan olutuu esasna gre hesaplanmtr. Grubun eitli byklkte kablo veya
yaltlm iletkenden olumas halinde kk olanlarn ykne dikkat edilmelidir.
A. 5 Farkl kesitleri olan gruplar
Listelenen grup zayflatma faktrleri, grubun benzer, e ykl yaltlm iletkenler veya
kablolardan olumas haline uygulanabilir. Farkl kesitte e ykl yaltlm iletkenden yahut
kablodan oluan gruplar iin zayflatma faktrnn hesaplanmas, gruptaki toplam adede ve
kesitlerin karmna dayanr. Byle faktrler listelenemezler; fakat her grup iin
hesaplanmaldr. Bu tip faktrlerin hesaplanmas bu ynetmeliin kapsam dndadr.
Not: Bir gruptaki iletkenlerin kesitleri, birbirini takip eden kesitten daha fazla kesite
yaylyor ise, farkl kesitlerden oluan grup olarak kabul edilir. Gruptaki iletkenlerin kesitleri
birbirini takip eden kesitten daha fazla kesit tamyor ve btn kablolarn akm tama
kapasiteleri ayn en byk izin verilen iletken scaklna gre belirlenmise, e kablolar
grubu olarak ilem grr.
378
a-
b-
A. 6 Tesisat yntemleri
a-
Referans yntemler
Referans yntem, akm tama kapasitesinin deney veya hesap yolu ile belirlendii tesisat
yntemleridir.
Referans yntem A1: Tablo 10 sra 1 (termik yaltml duvarda, boru iinde yaltlm
iletken) ve A2 Tablo 10 sra 2 (termik yaltml duvarda, boru iinde ok damarl kablo)
Duvar, hava artlarna dayankl bir d kaplama, termik yaltm ve i tarafta termik
iletkenlii 10 W/m2.K olan aa veya aa benzeri malzemeden olumaktadr. Boru i
taraftaki kaplamaya olduunca yakn tespit edilmitir; fakat i kaplamaya temas zorunlu
deildir. letkenlerden gelen s yalnzca i kaplama yolu ile dalmaktadr. Boru metal veya
plastik olabilir.
Referans yntem B1: Tablo 10 sra 4 (ahap duvar zerinde, boru iinde yaltlm
iletkenler) ve B2 Tablo 10 sra 5 (ahap duvar zerinde, boru iinde ok damarl kablo)
Boru, boru apnn 0,3 nden daha az bir ara mesafe ile ahap duvara tespit edilmitir. Boru
metal veya plastik olabilir. Borunun ta duvara tespit edilmi olmas halinde kablonun veya
yaltlm iletkenin akm tama kapasitesi daha byk olabilir.
Referans yntem C: Tablo 10 sra 20 ( ahap duvar zerinde tek veya ok damarl kablo)
Kablo, kablo apnn 0,3nden daha az bir ara mesafe ile ahap duvara tespit edilmitir.
Kablonun ta duvara tespit edilmi olmas veya duvara gmlmesi halinde, kablonun akm
tama kapasitesi daha byk olabilir.
Not : Ta duvar terimi tula, betonarme, al ve benzerleri gibi, termik yaltm
malzemeleri dndakileri kapsamaktadr.
Referans yntem D: Tablo 10 sra 70 (Toprak iindeki kanalda ok damarl kablolar)
379
Kablo, termik direnci 2,5 K.m/W olan toprakla direkt temas halinde olan ve 0,7 m derinlie
gmlm plastik, toprak malzeme veya metal kanallara ekilmitir.
Referans yntem E, F ve G: Tablo 10 sra 32 ve 33 (serbest havada tek veya ok damarl
kablo)
Kablo, toplam s yaynm engellenmeyecek ekilde tespit edilmitir. Gne nlarndan
veya dier kaynaklardan doan snma dikkate alnacaktr. Tabii hava sirklasyonunun
engellenmediine dikkat edilecektir. Pratik olarak kablo ile ilgili yzey arasnda, ok
damarl kablolar iin kablo d apnn 0,3 kadar yahut tek damarl kablolarn d ap
kadar bir aralk bulunmas, serbest hava artlar iin geerli olan akm tama kapasitelerinin
kullanmna izin verir.
b-
Dier yntemler
Deme zerindeki veya tavan altndaki kablolar: Bu durum referans yntem C ye
benzer. Ancak tavandaki kablo iin, tabii konveksiyondaki azalma sebebi ile kapasite duvar
veya deme deerlerinden biraz daha az olacaktr.
Kablo tavas: Kablo tespitini kolaylatrmak iin muntazam delikler alm kablo tavas.
Delikli kablo tavasndaki kablolarn kapasiteleri, tava tabannn %30unu kaplayan delikleri
olan tavalarda elde edilen deney sonularndan bulunmutur. Delikler tava tabannn
%30dan azn kaplarsa, kablo tavas deliksiz kabul edilir. Bu referans yntem C nin
benzeridir.
Kablo merdiveni: Bu yap, kablolar etrafnda hava akna minimum diren gsterir. Yani
kablolarn altndaki metal iskelet, kenarlar arasnda kalan alannn %10undan az yer kaplar.
Destekler ve asklar: Kabloyu boyunca aralklarla tutan ve kablo etrafnda tamamyla
serbest hava akna msaade eden kablo tespit dzenleridir.
Not 1: Listelenen akm tama kapasiteleri ve tesisat metotlar genel olarak sabit elektrik
tesisatnda kullanlr. Listelenmi kapasiteler % 100 yk faktrl, srekli alma, doru
akm yahut 50-60 Hz frekansl alternatif akm iindir.
Not 2: Tablo A.1 tesisat referans yntemlerine gre, listelenmi akm tama kapasitelerinin
referans verildii ayrntl tablodur.
Not 3: Bilgisayar destekli tesisat dzenleme yntemlerin kullanlmasna uyum salamak
iin A.2 den A.13e kadar olan tablolardaki akm tama kapasiteleri, basit bir forml ile
iletken kesiti ile ilikilendirilebilir. Bu forml ve ilgili katsaylar IEC 60364-5-52 Ek C de
verilmitir.
380
Tablo A.1 Tesisat deme yntemlerine gre kullanlacak akm tama kapasiteleri listesi
XLPE/EPR
yaltm
PVC yaltm
Mineral
yaltm
Ortam
scaklk
faktr
Grup
zayflama
faktr
Damar says
1,2 ve 3
A1
A. 2
Kol. 2
A. 4
Kol. 2
A. 3
Kol. 2
A. 5
Kol. 2
A. 14
A. 17
A2
A. 2
Kol. 3
A. 4
Kol. 3
A. 3
Kol. 3
A. 5
Kol. 3
A. 14
A. 1 7
B1
A. 2
Kol. 4
A. 4
Kol. 4
A. 3
Kol. 4
A. 5
Kol. 4
A. 14
A. 17
B2
A. 2
Kol. 5
A. 4
Kol. 5
A. 3
Kol. 5
A. 5
Kol. 5
A. 14
A. 17
A. 2
Kol. 6
A. 4
Kol. 6
A. 3
Kol. 6
A.5
Kol. 6
A. 14
A. 17
A.15
A.19
A.14
A.17
Serbest havada
ok damarl kablo
Duvara uzaklk
kablo apnn
0,3n az deil
700 C klf
A. 6
1050 C klf
A.7
A. 2
Kol. 7
A. 4
Kol. 7
Bakr
A.10
Aluminyum
A.11
A. 3
Kol. 7
A. 5
Kol. 7
Bakr
A. 12
Aluminyum
A. 13
70 C Klf
A. 8
1050 C klf
A.9
381
Bakr
A. 10
Aluminyum
A. 11
Bakr
Aluminyum
13
A. Bakr
10
Aluminyum
A. 11
700 C klf
A. 8
Bakr
A. 12
12
Aluminyum
13
A.
A. 17
1050 C
Klf
A. 9
A. 700 C Klf
A. 8
A.
A. 14
1050 C
Klf
A. 9
A. 14
382
Tablo A.2 Tablo A.1deki tesisat ekillerine gre akm tama kapasiteleri
PVC yaltml iki adet ykl iletken Bakr veya Aluminyum
letken scakl: 70 C/Ortam scakl: 30 C havada, 20 C toprakta
letkenin kesiti
mm2
Tablo A.1
A1
A2
B1
B2
Bakr
1,5
14,5
14
17,5
16,5
19,5
22
2,5
19,5
18,5
24
23
27
29
26
25
32
30
36
38
34
32
41
38
46
47
10
46
43
57
52
63
63
16
61
57
76
69
85
81
25
80
75
101
90
112
104
35
99
92
125
111
138
125
50
119
110
151
133
168
148
70
151
139
192
168
213
183
95
182
167
232
201
258
216
120
210
192
269
232
299
246
150
240
219
344
278
185
273
248
392
312
240
321
291
461
361
300
367
334
530
408
2,5
15
14,5
18,5
17,5
21
22
20
19,5
25
24
28
29
26
25
32
30
36
36
10
36
33
44
41
49
48
16
48
44
60
54
66
62
25
63
58
79
71
83
80
35
77
71
97
86
103
96
50
93
86
118
104
125
113
70
118
108
150
131
160
140
Aluminyum
95
142
130
181
157
195
166
120
164
150
210
181
226
189
150
189
172
261
213
185
215
195
298
240
240
252
229
352
277
300
289
263
406
313
NOT: 3, 5, 6 ve 7 kolonlarda 16mm2 dahil kesitler daireseldir. Daha byk kesitler sektr formlu olabilir ve verilen deerler
bunlar iin de kullanlabilir.
383
Tablo A.3 Tablo A.1deki tesisat ekillerine gre akm tama kapasiteleri
XLPE yada EPR yaltml iki adet ykl iletken Bakr veya Aluminyum
letken scakl: 90 C/Ortam scakl: 30 C havada, 20 C toprakta
letkenin kesiti
Tablo A.1
A1
A2
1,5
19
18,5
23
22
24
26
2,5
26
25
31
30
33
34
35
33
42
40
45
44
45
42
54
51
58
56
10
61
57
75
69
80
73
16
81
76
100
91
107
95
25
106
99
133
119
136
121
35
131
121
164
146
171
146
50
158
145
198
175
209
173
70
200
183
253
221
269
213
mm2
B1
B2
Bakr
95
241
220
306
265
328
252
120
278
253
354
305
382
287
150
318
290
441
324
1S5
362
329
506
363
240
424
386
599
419
300
486
442
693
474
2,5
20
19,5
25
23
26
26
27
26
33
31
35
34
Aluminyum
35
33
43
40
45
42
10
48
45
59
54
62
56
16
64
60
79
72
84
73
25
84
78
105
94
101
93
35
103
96
130
115
126
112
50
125
115
157
138
154
132
70
158
145
200
175
198
163
95
191
175
242
210
241
193
120
220
201
281
242
280
220
150
253
230
324
249
185
288
262
371
279
240
338
307
439
322
300
387
352
508
364
NOT: 3, 5, 6 ve 7 kolonlarda 16mm2 dahil kesitler daireseldir. Daha byk kesitler sektr formlu olabilir ve verilen deerler
bunlar iin de kullanlabilir.
384
Tablo A.4 Tablo A.1deki tesisat ekillerine gre akm tama kapasiteleri
PVC yaltml adet ykl iletken Bakr veya Aluminyum
letken scakl: 70 C/Ortam scakl: 30 C havada, 20 C toprakta
letkenin kesiti
mm2
Tablo A.1
A2
B1
B2
1,5
13,5
13
15,5
15
17,5
18
2,5
18
17,5
21
20
24
24
24
23
28
27
32
31
31
29
36
34
41
39
10
42
39
50
46
57
52
16
56
52
68
62
76
67
25
73
68
89
80
96
86
35
89
83
110
99
119
103
50
108
99
134
118
144
122
70
136
125
171
149
184
151
A1
Bakr
95
164
150
207
179
223
179
120
188
172
239
206
259
203
150
216
196
299
230
185
245
223
341
258
240
286
261
403
297
300
328
298
464
336
2,5
14
13,5
16,5
15,5
18,5
16,5
16,5
17,5
22
21
25
24
Aluminyum
24
23
28
27
32
30
10
32
31
39
36
44
40
16
43
41
53
48
59
52
25
57
53
70
62
73
66
35
70
65
86
77
90
80
50
84
78
104
92
110
94
70
107
98
133
116
140
117
95
129
118
161
139
170
138
120
149
135
186
160
197
157
150
170
155
227
178
185
194
176
259
200
240
227
207
305
230
300
261
237
351
260
NOT: 3, 5, 6 ve 7 kolonlarda 16mm2 dahil kesitler daireseldir. Daha byk kesitler sektr formlu olabilir ve verilen deerler
bunlar iin de kullanlabilir.
385
Tablo A.5 Tablo A.1deki tesisat ekillerine gre akm tama kapasiteleri
XLPE yada EPR yaltml adet ykl iletken Bakr veya Aluminyum
letken scakl: 90 C/Ortam scakl: 30 C havada, 20 C toprakta
Tablo A.1
A1
A2
B1
letkenin kesiti
mm 2
Bakr
1,5
17
16.5
20
19,5
22
22
2,5
23
22
28
26
30
29
31
30
37
35
40
37
40
38
48
44
52
46
10
54
51
66
60
71
61
16
73
68
88
80
96
79
25
95
89
117
105
119
101
35
117
109
144
128
147
122
50
141
130
175
154
179
144
70
179
164
222
194
229
178
95
216
197
269
233
278
211
120
249
227
312
268
322
240
150
285
259
371
271
185
324
295
424
304
240
380
346
500
351
300
435
396
576
396
Aluminyum
2,5
19
16
22
21
24
22
25
24
29
28
32
29
32
31
38
35
41
36
10
44
41
52
48
57
47
16
58
55
71
64
76
61
25
76
71
93
84
90
78
35
94
87
116
103
112
94
50
113
104
140
124
136
112
70
142
131
179
156
174
138
95
171
157
217
188
211
164
120
197
180
251
216
245
186
150
226
206
283
210
185
256
233
323
236
240
300
273
382
272
300
344
313
440
308
NOT: 3, 5, 6 ve 7 kolonlarda 16mm dahil kesitler daireseldir. Daha byk kesitler sektr formlu olabilir ve verilen deerler
bunlar iin de kullanlabilir.
386
Tablo A.6 Tablo A.1 deki C tesisat yntemine gre akm tama kapasiteleri
Mineral yaltm / Bakr iletken ve klf
mm2
1,5
23
19
21
2,5
31
26
29
40
35
38
1,5
25
21
23
2,5
34
28
31
45
37
41
57
48
52
10
77
65
70
16
102
86
92
25
133
112
120
35
163
137
147
50
202
169
181
70
247
207
221
95
296
249
264
120
340
286
303
150
388
327
346
165
440
371
392
240
514
434
457
500 V
750 V
387
Tablo A.7 Tablo A.1 deki C tesisat yntemine gre akm tama kapasiteleri
Mineral yaltm/Bakr iletken ve klf plak kablo dokunmaya uygun konumda deil ve
yanc malzeme ile temasta deil
Metal klf scakl: 105 C/ Ortam scakl: 30 0C
ok damarl ya da gen
konumda tek damarl
mm2
1,5
28
24
27
2,5
38
33
36
51
44
47
1,5
31
26
30
2,5
42
35
.41
55
47
53
500 V
750 V
70
59
67
10
96
81
91
16
127
107
119
25
166
140
154
35
203
171
187
50
251
212
230
70
307
260
280
95
369
312
334
120
424
359
383
150
485
410
435
185
550
465
492
240
643
544
572
388
Tablo A.8 Tablo A.1 deki E, F ve G tesisat yntemlerine gre akm tama kapasiteleri
Mineral yaltm/Bakr iletken ve klf / Dokunmaya kar PVC klfl ya da plak (Bak. not 2)
Metal klf scakl: 70 C/ Ortam scakl: 30 0C
letkenin kesiti
mm2
Yntem E yahut F
Tek damar
birbirine
dokunuyor
Yntem E yahut F
Yntem F
500 V
1,6'
25
21
23
26
29
2,5
33
28
31
34
39
44
37
41
45
51
750 V
1,5
26
22
26
28
32
2,5
36
30
34
37
43
47
40
45
49
56
71
60
51
57
62
10
82
69
77
84
95
16
109
92
102
110
125
25
142
120
132
142
162
35
174
147
161
173
197
50
215
182
198
213
242
70
264
223
241
259
294
95
317
267
289
309
351
120
364
308
331
353
402
150
416
352
377
400
454
185
472
399
426
446
507
240
552
466
496
497
565
389
Tablo A.9 Tablo A.1 deki E, F ve G tesisat yntemlerine gre akm tama kapasiteleri
Mineral yaltm/Bakr iletken ve klf /Dokunmaya kar plak (Bak. not 2)
Metal klf scakl: 105 C/ Ortam scakl: 30 0C
Tablo A.1 deki E, F ve G yntemlerine gre iletkenlerin adedi ve dzeni
ki adet tek veya
bir ift ykl
iletken
ok damarl ya da
gen konumda tek
damarl
letkenin kesiti
mm2
Yntem E yahut F
Yntem E yahut F
Tek damar
birbirine
dokunuyor
Yntem F
Tek damar
yatay zlemde
aralkl
Yntem G
500 V
1,5
31
26
29
33
37
2,5
41
35
39
43
49
54
46
51
56
64
1,5
33
28
32
35
40
2,5
45
38
43
47
54
60
50
56
61
70
76
64
71
78
89
10
104
87
96
105
120
16
137
115
127
137
157
25
179
150
164
178
204
35
220
184
200
216
248
50
272
228
247
266
304
70
333
279
300
323
370
95
400
335
359
385
441
120
460
385
411
441
505
150
526
441
469
498
565
165
596
500
530
557
629
240
6S7
584
617
624
704
750 V
390
Tablo A.10
, ykl
iletken
, ykl
iletken gen
konumda
Birbirine
dokunuyor
letkenin kesiti
mm2
Aralkl
Yatay
Yntem F
Yntem G
Dey
Yntem E
Yntem E
Yntem F
Yntem F
Yntem G
8
1,5
2,5
22
30
18,5
25
40
34
51
43
10
70
60
16
94
80
25
119
101
131
110
114
146
130
35
148
126
162
137
143
181
162
50
180
153
196
167
174
219
197
70
232
196
251
216
225
281
254
95
282
238
304
264
275
341
311
120
328
276
352
308
321
396
362
150
379
319
406
356
372
456
419
185
434
364
463
409
427
521
480
240
514
430
546
485
507
615
569
300
593
497
629
561
587
709
659
400
754
656
689
852
795
500
868
749
789
982
920
630
1 005
855
905
1 138
1 070
NOT: 16mm2 dahil kesitler daireseldir. Daha byk kesitler sektr formlu olabilir ve verilen deerler bunlar iin de kullanlabilir.
391
Tablo A.11 Tablo A.1 deki E, F ve G tesisat yntemlerine gre akm tama kapasiteleri
PVC yaltm Aluminyum iletken
letken scakl: 70 C /Ortam scakl: 30 C
Tablo A.1 e gre tesisat yntemi
ok damarl kablolar
ki, ykl
iletken
, ykl
iletken
letkenin kesiti
Birbirine
dokunuyor
mm2
Yntem E
Yntem E
Yntem F
Yntem F
Yntem F
Aralkl
Yatay
Dey
Yntem G
Yntem G
2,5
23
19,5
31
26
39
33
10
54
46
16
73
61
25
89
78
98
84
87
112
99
35
111
96
122
105
109
139
124
50
135
117
149
128
133
169
152
70
173
150
192
166
173
217
196
95
210
183
235
203
212
265
241
120
244
212
273
237
247
308
282
150
282
245
316
274
287
356
327
185
322
280
363
315
330
407
376
240
380
330
430
375
392
482
447
300
439
381
497
434
455
557
519
400
600
526
552
671
629
500
694
610
640
775
730
808
711
746
900
852
630
2
NOT: 16mm dahil kesitler daireseldir. Daha byk kesitler sektr formlu olabilir ve verilen deerler bunlar iin de
kullanlabilir.
392
Tablo A.12 Tablo A.1 deki E, F ve G tesisat yntemlerine gre akm tama kapasiteleri
XLPE yahut EPR yaltm Bakr iletken
, ykl
iletken
letkenin kesiti
Birbirine
dokunuyor
mm2
Yntem E
Yntem E
Yntem F
Yntem F
Aralkl
Yatay
Dey
Yntem F
Yntem G
Yntem G
8
-
1,5
26
23
2,5
36
32
49
42
63
54
10
16
86
115
75
100
25
149
127
161
135
141
182
161
35
185
158
200
169
176
226
201
50
225
192
242
207
216
275
246
70
289
246
310
268
279
353
318
95
352
298
377
328
342
430
389
120
410
346
437
383
400
500
454
150
473
399
504
444
464
577
527
185
542
456
575
510
533
661
605
240
641
538
679
607
634
781
719
300
741
621
783
703
736
902
833
400
940
823
868
1085
1008
500
1083
946
998
1253
1169
630
1 254
1 088
1 151
1 454
1 362
NOT: 16mm2 dahil kesitler daireseldir. Daha byk kesitler sektr formlu olabilir ve verilen deerler bunlar iin de kullanlabilir.
393
Tablo A.13 Tablo A.1 deki E, F ve G tesisat yntemlerine gre akm tama kapasiteleri
XLPE yahut EPR yaltm Aluminyum iletken
letken scakl: 90 C /Ortam scakl: 30 C
Tablo A.1
ok damarl kablolar
ki, ykl iletken
, ykl
iletken
, ykl
iletken gen
konumda
letkenin kesiti
Birbirine
dokunuyor
mm2
Yatay
Yntem E
1
Aralkl
Yntem G
Dey
Yntem E
Yntem F
Yntem F
Yntem F
Yntem G
8
2.5
4
28
38
24
32
49
42
10
67
58
16
91
77
25
108
97
121
103
107
138
122
35
135
120
150
129
135
172
153
50
164
146
184
159
165
210
188
70
211
187
237
206
215
271
244
95
257
227
289
253
264
332
300
120
300
263
337
296
308
387
351
150
346
304
389
343
358
448
408
185
397
347
447
395
413
515
470
240
470
403
530
471
492
611
561
300
543
471
613
547
571
708
652
400
740
663
694
856
792
500
856
770
806
991
921
630
996
899
942
1154
1077
NOT: 16mm2 dahil kesitler daireseldir. Daha byk kesitler sektr formlu olabilir ve verilen deerler bunlar iin de kullanlabilir.
394
Tablo A. 14 300C scaklktan farkl hava scaklklarnda denmi kablolar iin
dzeltme faktrleri
Yaltm
Ortam scakl
0
PVC
Mineral a
XLPE ve EPR
plak dokunma
etkisine ak deil 105
C
1,15
1,12
1,26
1,20
1,14
1,11
10
15
1,22
1.17
20
1,12
1,08
1,14
1,07
25
1,06
1,04
1,07
1,04
35
0.94
0,96
0,93
0,96
40
0,87
0,91
0,85
0,92
45
0,79
0,87
0,87
0,88
50
0,71
0,82
0,67
0,84
55
0,61
0,76
0,57
0,80
60
0,50
0,71
0,45
0,75
65
0,65
0,70
70
0,58
0,65
75
0,50
0,60
80
0,41
0,54
85
0,47
90
0,40
95
0,32
395
Yaltm
PVC
XLPE ve EPR
10
1,10
1,07
15
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
75
60
1,05
0,95
0,69
0,84
0,77
0,71
0,63
0,55
0,45
-
1,04
0,96
0,93
0,89
0,85
0,80
0,76
0,71
0,65
0,60
0,53
0,46
0,38
Tablo A.16 Topran termik direncinin 2,5 K-m/W den farkl olduu yerlerde gml
kanal iindeki kablolarda D yntemi iin akm tama kapasitelerine uygulanacak dzeltme
faktrleri.
Termik diren, K-m/W
Dzeltme faktr
1,5
2,5
1,18
1,1
1,05
0,96
NOT 1: Verilen dzeltme faktrleri tablolar A.2 - A.5 daki tesisat ekilleri, kablo tipi ve byklklerinin ortalamasdr. Dzeltme
faktrlerinde doruluk 5 %in iindedir.
NOT 2: Verilen dzeltme faktrleri gml kanallara ekilen kablolar iindir. Topraa direkt gmlm kablolar iin termik
diren, 2,5 K-m/W 2den az direnler iin, daha byk olacaktr. Daha hassas deerler istenirse bunlar IEC 60287 de
verilen hesap metodlar ile hesaplanabilir.
NOT 3: Verilen dzeltme faktrleri 0,8 m derinlie kadar gmlm kanallara uygulanabilir.
396
Tablo A.17 Birden fazla devre ya da birden fazla ok damarl kablo gruplar iin Tablolar
A. 2 - A.13 de verilen akm tama kapasiteleri ile kullanlacak zayflatma faktrleri.
Sra
Dzen
(Kablolar birbirine
dokunuyor)
Birlikte
kullanlaca
akm tama
kapasitesi
gstergesi
12
16
20
0,45
0,41
0,38
1,00
0,80
0,70
0,65
0.60
0,57
0,54
0,52
0,50
1,00
0,85
0,79
0,75
0,73
0,72
0,72
0,71
0,70
0,95
0,81
0,72
0,68
0,66
0,64
0,63
0,62
0,61
1,00
0,88
0,82
0,77
0,75
0,73
0,73
0,72
0,72
1, 00
0,87
0,82
0,80
0,80
0,79
0,79
0,78
0,78
A. 2 - A.13
yntem
A-F
A.2 - A.7
Yntem C
9 devre ya da ok
damarl kablodan
sonras iin
zayflatma yoktur.
NOT 1:
NOT 2:
NOT 3:
Kablo aralklarnda yatay uzaklklar kablo apnn iki katnda fazla olmas halinde zayflatma faktr uygulanmaz.
Ayn faktrler:
- ki veya adet tek damarl kablo gruplarna,
- ok damarl kablolara
Uygulanabilir.
A.8 - A.13
Yntem
E ve F
NOT 4: Eer bir sistem iki ve damarl kablolara sahipse, kablo says devre says olarak alnr, bulunan faktr iki damarl ve damarl kablo
kapasitelerine ayr ayr uygulanr.
NOT 5: Eer birgrup n adet tek damarl kablodan oluuyor ise ya iki damar ykl n/2 devre ya da damar ykl n/3 devre olarak kabul edilir.
NOT 6: Deerler, tablolar A.2 - A.13 deki tesisatlar, iletken tip ve byklklerinin ortalamas olup; doruluk 5 % in iindedir..
NOT 7: Yukardaki tabloda bulunmayan baz tesisat yntemleri ve dier yntemler iin, zel haller iin hesaplanm faktrler kullanlabilir. Baknz,
tablolar A.20 - A.21.
397
Tablo A.18 Dorudan toprakta gml bir devreden fazla kablolar iin zayflatma
faktrleri
Tablolar A.2 - A.5 de D tesisat yntemi iin tek damarl yahut ok damarl kablolarn
akm tama kapasiteleri ile kullanlacaktr.
Kablolar aras aklk (a)a
Devre says
Kablolar birbirine
dokunuyor
Bir kablo ap
0,125 m
0,25 m
0,5 m
2
3
0,75
0,65
0,80
0,70
0,85
0,75
0,90
0,80
0,90
0,85
0,60
0,60
0,70
0,75
0,80
0,80
0,55
0,55
0,65
0,70
0,50
0,55
0,60
0,70
0,80
ok damarl kablolar
NOT: Verilen deerler 0,7 m derinlik ve 2,5 K-m/W toprak termik direnci iindir. Bu deerler Tablolar A.2
- A.5deki kablo tip ve byklkleri iin ortalama deerlerdir. Yuvarlatmalarla birlikte, ortalama
alnmas baz hallerde 10%a kadar hatalara yol aar. (Daha hassas deerler istenirse IEC 602872-1 de verilen metodlar kullanlabilir).
398
Tablo A.19 Topraa gml kanal iinde bir devreden fazla kablolar iin zayflatma
faktrleri
Tablolar A.2 - A.5 de D tesisat yntemi iin
Kablo says
Gzler
bitiik
0,25 m
0,5 m
1,0 m
2
3
0,85
0,75
0,90
0,85
0.95
0,90
0,95
0,95
0,70
0,80
0,85
0,90
0,65
0,80
0,85
0,90
0,60
0,80
0,80
0,90
ok damarl kablolar
NOT: Verilen deerler 0,7 m derinlik ve 2,5 K-m/W toprak termik direnci iindir.
Bu deerler Tablolar A.2 - A.5 deki kablo tip ve byklkleri iin ortalama deerlerdir. Yuvarlatmalarla
birlikte, ortalama alnmas baz hallerde 10%a kadar hatalara yol aar. (Daha hassas deerler istenirse IEC
60287-2-1 de verilen metotlar kullanlabilir).
Gzler
bitiik
0,25 m
0,5 m
1,0 m
2
3
0,80
0,70
0,90
0,80
0,90
0,85
0,95
0,90
0,65
0,75
0,80
0,90
0,60
0,70
0,80
0,90
0,60
0,70
0,80
0,90
NOT: Verilen deerler 0,7 m derinlik ve 2,5 K-m/W toprak termik direnci iindir.
Bu deerler Tablolar A.2 - A.5 deki kablo tip ve byklkleri iin ortalama deerlerdir. Yuvarlatmalarla
birlikte, ortalama alnmas baz hallerde 10%a kadar hatalara yol aar. (Daha hassas deerler istenirse IEC
60287-2-1 de verilen metotlar kullanlabilir).
399
Tablo A.20 Grup olarak, havada denmi ok damarl kablolara uygulanacak
zayflatma faktrleri.
Tablolar A.8 - A.13deki tesisat yntemi E iin
Tesisat yntemi
Delikli raflar
Not 3
Dey,delikli raflar
Not 4
Raf
adedi
Kablo adedi
1
1
2
3
1,00
1,00
1,00
0,88
0,87
0,86
0,82
0,80
0,79
1
2
3
1,00
1,00
1,00
1,00
0,99
0,98
1
2
1,00
1,00
1
2
0,79
0,77
0,76
0,76
0,73
0,71
0,73
0,68
0,66
0,98
0,96
0,95
0,95
0,92
0,91
0,91
0,87
0,85
0,88
0,88
0,82
0,81
0,78
0,76
0,73
0,71
0,72
0,70
1,00
1,00
0,91
0,91
0,89
0,88
0,88
0,87
0,87
0,85
1
2
3
1,00
1,00
1,00
0,87
0,86
0,85
0,82
0,80
0,79
0,80
0,78
0,76
0,79
0,76
0,73
0,78
0,73
0,70
1
2
3
1,00
1,00
1,00
1,00
0,99
0,98
1,00
0,98
0,97
1,00
0,97
0,96
1.00
0,96
0,93
31
31
32
Merdiven, konsol, v.b.
33
Not 3
34
NOT 1: Verilen deerler Tablo A.8 - A.13 deki kablo tip ve byklkleri iin ortalama deerlerdir. Deerlerdeki dalma
genellikle 5 % den azdr.
NOT 2: Tek tabaka kablo gruplar iin verilen deerler ok tabakal birbirine temas eden kablolara uygulanmaz. Bu eit
tesisatlardaki faktrler daha kk olup; uygun bir metodla hesaplanmaldr.
NOT 3: Verilen deerler 300 mm dey raf aral ve duvarla raf arasnda en az 20 mm boluk braklm konum iindir.
Daha kk aralklarda faktrler kltlmelidir.
NOT 4: Verilen deerler srt srta konmu raflar aras yatay 225 mm aklk ve duvarla raf arasnda 20 mm boluk
braklm konum iindir. Daha kk aklklarda faktrler kltlmelidir.
400
Tablo A. 21 Tek damarl kablolarn grup halinde denmesinde uygulanacak zayflatma
faktrleri.
(Not 2:) Havada denmi tek damarl kablolarn kapasitelerine
Tablolar A.8 A.13 deki F yntemi uygulanacaktr.
Raf adedi
Delikli raflar
31
Not 3
Dey delikli
raflar
31
Uygulanacak
arpan
1
2
3
0,98
0,96
0,95
0,91
0,87
0,85
0,87
0,81
0,78
1
2
0,96
0,95
0,86
0,84
1
2
3
1,00
0,98
0,97
0,97
0,93
0,9
0,96
0,89
0,86
1
2
3
1,00
0,97
0,96
0,98
0.93
0,92
0,96
0,89
0,86
1
2
1,00
1,00
0,91
0,90
0,89
0,86
1
2
3
1,00
0,97
1,00
0,95
0,94
1,00
0,93
0,90
kablo yatay
konumda
kablo dey
konumda
Not 4
Nerdiven,
konsol, destek,
V.b. Not 3
33
33
34
Delikli raflar
31
Not 3
Dey delikli
raflar
31
kablo yatay
konumda
kablo gen
konumda
Not 4
Nerdiven,
konsol,
destek, V.b.
Not 3
33
33
34
0,96
NOT 1: Verilen deerler Tablo A.8 - A.13 deki kablo tip ve byklkleri iin ortalama deerlerdir. Deerlerdeki
dalma genellikle 5 % den azdr.
NOT 2: Tek tabaka kablolar veya gen konumdaki gruplar iin verilen deerler ok tabakal birbirine temas eden
kablolara uygulanmaz. Bu eit tesisatlardaki faktrler daha kk olup; uygun bir metotla hesaplanmaldr.
NOT 3: Verilen deerler 300 mm raf aral iindir. Daha kk aralklarda faktrler kltlmelidir.
NOT 4: Verilen deerler srt srta konmu raflar aras yatay 225 mm aklk ve duvarla raf arasnda 20 mm boluk
braklm konum iindir. Daha kk aklklarda faktrler kltlmelidir.
NOT 5: Bu tabloda, faz bana birden fazla kablonun paralel baland durumlarda her fazlk takm bir devre
olarak kabul edilmitir.
401
Tablo B.1 Akm tama kapasiteleri
(Birimler amperdir.)
Tablo A.1e
gre
yntemler
PVC
A1
A2
PVC
ki
PVC
XLPE
PVC
81
PVC
B2
XLPE
ki
PVC
ki
XLPE
ki
XLPE
ki
PVC
XLPE
XLPE
ki
PVC
PVC
ki
PVC
XLPE
ki
PVC
PVC
F
1
ki
XLPE
PVC
ki
XLPE
Kesit (mm2)
Bakr
1.5
13
13,5
14,5
15,5
2,5
17,5
18
19,5
21
23
24
26
29
31
34
10
30
42
16
52
25
ki
XLPE
XLPE
ki
PVC
ki
XLPE
XLPE
10
17
18,5
19,5
22
23
24
26
23
25
27
30
31
33
36
28
31
34
36
40
42
45
49
36
40
43
46
51
54
58
63
46
50
54
60
63
70
75
80
86
56
61
68
73
80
85
94
100
107
115
68
73
80
89
95
101
110
119
127
135
149
161
35
110
117
126
137
147
158
169
185
200
50
134
141
153
167
179
192
207
225
242
70
171
179
196
213
229
246
268
289
310
95
207
216
238
258
278
298
328
352
377
120
239
249
276
299
322
346
382
410
437
150
285
318
344
371
395
441
473
504
185
324
362
392
424
450
506
542
575
240
380
424
461
500
538
599
641
679
Aluminyum
2,5
13,5
14
15
16,5
18,5
19,5
21
23
24
26
28
17,5
16,5
20
22
25
26
28
31
32
35
38
23
24
26
28
32
33
36
39
42
45
10
31
32
36
39
44
46
49
54
58
62
16
41
43
48
53
58
61
66
73
77
84
91
25
53
57
63
70
73
78
83
90
97
101
108
121
35
86
90
96
103
112
120
126
135
150
50
104
110
117
125
136
146
154
164
184
70
133
140
150
160
174
187
198
211
237
95
161
170
183
195
211
227
241
257
289
120
186
197
212
22$
245
263
280
300
337
150
226
245
261
283
304
3S4
346
389
185
256
2SO
298
323
347
371
397
447
240
300
330
352
382
409
439
470
530
NOT : Her tesisat yntemi iin yukardaki deerlerin uygulanabilirlii iin tablolar B.2 B.3 e bavurulmaldr.
11
ki
XLPE
12
49
67
13
402
Tablo B. 2 Akm tama kapasiteleri.
(Birimler amperdir.)
Tesisat yntemi
Kesit
mm2
PVC
ki XLPE
XLPE
22
29
38
47
63
81
104
125
148
183
216
246
278
312
361
408
18
24
31
39
52
67
86
103
122
151
179
203
230
258
297
336
26
34
44
56
73
95
121
146
173
213
252
287
324
363
419
474
22
29
37
46
61
79
101
122
144
178
211
240
271
304
351
396
22
29
36
48
62
80
18,5
24
30
40
52
66
26
34
42
56
73
93
22
29
36
47
61
78
96
113
140
166
189
213
240
277
313
80
94
117
138
157
178
200
230
260
112
132
163
193
220
249
279
322
364
94
112
138
164
186
210
236
272
308
Bakr
1.5
2,5
4
6
10
16
25
35
50
70
95
120
150
185
240
300
Aluminyum
2,5
4
6
10
16
25
35
50
70
95
120
150
185
240
300
403
Tablo B. 3
Sra
1
2
3
Dzen
12
16
20
1,00
0,80
0,70
0,70
0,55
0,50
0,45
0,40
0,40
1,00
0,85
0,80
0,75
0,70
0.70
0,95
0,80
0,70
0,70
0,65
0,60
1,00
0,90
0,80
0,75
0,75
0,70
Kablo merdiveninde,
Konsol v.b. tek tabaka
1,00
0,85
0,80
0,60
0,80
0,80
404
EK B
EZAMANLILIK KATSAYILARI VE EN BYK GCN BELRLENMES
B.1 Tarifler :
a- Datm noktas: Elektrik enerjisinin bir hattan gelip kollara ayrld nokta bu ekte
datm noktas olarak anlmtr. Ana tablolar, datm tablolar, yap balant kutular,
konutlarn tablolar ve son devreler zerindeki buatlar datm noktalardr.
b- Gelen hat: Datm noktasnn besleme tarafndaki hattr.
c- k hatlar: Datm noktasndan kan kollardr.
d- Ezamanllk katsays: Gelen hattan ekilen gcn, k hatlarndan ekilen en byk
glerin toplamna orandr.
e- k hatt en byk gc: Datm noktasndan kan kollarn toplam gcdr.
f- Gelen hat en byk gc: Datm noktasnn besleme tarafndaki ezamanl gtr.
B.2 Ezamanllk katsays
Bir binada bulunan btn elektrikle alan aletlerin ve tketicilerin ayn zamanda devreye
girme olasl binann karakterine gre deiir. Ezamanllk katsays bu bir arada olma
olasln gsterir. Benzer karakterdeki ykler iin benzer ezamanllk katsaylar elde
edilir. Anglosakson literatrnde ezamanllk katsays yerine diversite terimi
kullanlmaktadr.
g : Ezamanllk katsays,
Pg : Gelen hat en byk gc,
Pi : k hatt en byk gc,
n : k hatt says,
olmak zere ezamanllk katsays
g
Pg
n
Pi
1
405
Pti gleri tablodan kan hatlarn bireysel en byk glerinin toplamn gstermektedir.
Pii gleri gelen hatlardan ekilen en byk gc gstermektedir.
gi Ezamanllk katsaysdr.
Pt2
Pt3
P11
P2
P3
T2
T3
g3
P3=g3.P3
T1
P1
P13
P2
P23
Pt1
Pk
1
Pk
2
g1
g2
Pt2=P11+P12+P1
3
P21=g2.Pt2
Pt1=Pk1+Pk2+P
K3
P11=g1.Pt1
ekil B1
ekil B1in bir binann tesislerine ve beslenmesine uygulanmas halinde T1, daire tablosunu
T2, binann saya tablosunu ve T3 de bu blgeyi besleyen transformatrn ana tablosunu
temsil ettii sylenebilir. Her bir tablo iin kabul edilebilir ezamanllk katsaylar aada
verilmitir.
B.3
letken kesitinin belirlenmesi iin yaplan hesaplarda ezamanl yk esas alnmaldr.
B.4
Ezamanl ykn belirlenmesi:
Ezamanl yk, (ayn zamanda ekilen g) k hatlarnn en byk gleri toplam ile
ezamanllk katsays arplarak bulunur. Konutlarda kurulu g genel olarak aydnlatma
gc, priz gc ve biliniyorsa elektrikli ev aletlerinin gcnden oluur.
Bir transformatrden beslenen konutlarn ezamanllk katsays tablo B1den alnr.
Binalarn asansr ve dier tesislerinin ezamanllk katsays konut yk karakterinde
olmadndan kendi aralarnda hesaplanmaldr.
B.5
Konutlarda bir dairenin ezamanl yknn belirlenmesinde %30 ezamanllk katsays esas
alnr. Ancak bir dairenin ezamanl gc 6000 Wdan kk olamaz; g katsays 0,95
alnr.
Bir dairenin ezamanl gc 6000 W ayorsa g katsays hesapla bulunacaktr.
Konut binalarnn ezamanl yknn belirlenmesi iin aadaki ezamanllk katsaylar
esas alnmaldr.
406
Daire says
Ezamanllk Katsays
3- 5
5-10
11-15
16-20
21-25
26-30
31-35
36-40
41-45
46-50
51-55
56-61
62 ve daha fazla
%
45
43
41
39
36
34
31
29
28
26
25
24
23
Yk Miktar
(kVA)
Hastahaneler
50 kVAya kadar
geri kalan yk
40
20
Otel, motel ve
tatil kyleri
20 kVAya kadar
sonraki 100 kVAya kadar
geri kalan yk
50
40
30
Depolar
Dier binalar
Ezamanllk
katsays (%)
100
50
100
407
Yk Miktar
(kVA)
Tm yaplarda
10 kVAya kadar
geri kalan yk
Ezamanllk
katsays (%)
100
50
Yk Miktar
(kVA)
Tm yk
Tm yk
Tm yk
Ezamanllk
katsays (%)
100
85
55
6 katl ve bir katnda 3 daire (konut) bulunan bir apartmann asansr 4,5 kW ve
hidroforu 2,5 kW gdedir. Beher konutta (daire) bulunan ykler aada verilmitir.
Aydnlatma sortileri
Prizler
amar makinas
Bulak makinas
Elektrikli su stcs
Ad.
12
11
1
1
1
Toplam
Toplam g (W)
1090
3300
2500
2500
2000
11390 W
408
= 42120 W
= 2475 W
= 2500 W
47095 W bulunur.
Toplam
95925 W bulunur.
409
EK C
GERLM DM HESABI
e = 2. P.L.k/.S.Un2
e = P.L.k/.S.Un2
eklinde hesaplanr. Burada k katsays 16 mm2 kesite kadar 1 alnacak, 16 mm2 ve daha
byk kesitler iin yukardaki ekilde hesaplanacaktr. Kullanclara kolaylk salamak
bakmndan Tablo C.1-C.3 de ykn g katsays, kesit ve faz iletkenlerinin dzenlenme
ekline gre hesaplanm k deerleri verilmitir.
Dengesiz yk durumunda ntr hattndaki gerilim dm de dikkate alnacaktr.
410
R (/km) 20 C
D.A.
0
R ( /km) 70 C
D.A.
0
R ( /km) 70 C
A.A.
12.10
7.41
4.61
3.08
1.83
1.15
0.268
14.5
8.87
5.52
3.69
2.19
1.38
0.321
14.5
8.87
5.52
3.69
2.19
1.38
0.321
L (mH/km)
0.366
0.34
0.254
0.080
X ( /km)
2
S mm
G katsays
(Cos )
1.00
0.95
0.90
0.85
0.80
0.75
0.70
0.65
0.60
0.55
0.50
0.45
0.40
0.35
0.30
0.25
0.20
0.15
0.10
0.05
1.5
2.5
10
16
25
35
50
70
95
120
150
185
240
1.000
1.021
1.031
1.040
1.049
1.057
1.066
1.076
1.087
1.099
1.112
1.129
1.149
1.174
1.206
1.251
1.318
1.428
1.646
2.296
1.000
1.033
1.048
1.061
1.074
1.087
1.101
1.116
1.132
1.150
1.171
1.196
1.227
1.265
1.315
1.383
1.485
1.652
1.984
2.976
1.000
1.043
1.063
1.081
1.098
1.115
1.133
1.153
1.174
1.199
1.227
1.260
1.300
1.350
1.416
1.506
1.641
1.862
2.301
3.612
1.000
1.059
1.086
1.111
1.134
1.157
1.182
1.209
1.238
1.271
1.309
1.354
1.409
1.478
1.567
1.691
1.874
2.176
2.776
4.565
1.000
1.082
1.120
1.154
1.186
1.219
1.254
1.291
1.331
1.377
1.431
1.493
1.570
1.665
1.790
1.963
2.218
2.638
3.473
5.966
1.000
1.113
1.166
1.212
1.257
1.302
1.350
1.401
1.457
1.520
1.593
1.680
1.785
1.917
2.089
2.327
2.678
3.258
4.409
7.843
1.000
1.140
1.207
1.265
1.320
1.376
1.435
1.499
1.569
1.648
1.739
1.847
1.978
2.142
2.357
2.653
3.091
3.813
5.247
9.526
1.000
1.170
1.251
1.321
1.388
1.456
1.528
1.605
1.690
1.786
1.896
2.027
2.185
2.385
2.645
3.004
3.534
4.410
6.147
11.333
1.000
1.213
1.314
1.402
1.487
1.573
1.662
1.759
1.866
1.986
2.125
2.288
2.488
2.738
3.065
3.515
4.181
5.279
7.460
13.969
1.000
1.273
1.403
1.515
1.623
1.733
1.848
1.972
2.108
2.262
2.440
2.650
2.905
3.225
3.643
4.219
5.072
6.479
9.270
17.603
411
R ( /km) 20 C D.A.
0
R ( /km) 70 C D.A.
0
R ( /km) 70 C A.A.
1.150
1.380
1.380
0.727
0.870
0.870
0.524
0.627
0.627
0.387
0.463
0.463
0.268
0.321
0.321
0.193
0.231
0.232
0.153
0.183
0.184
0.124
0.148
0.150
0.0991
0.1190
0.1200
0.0754
0.9020
0.0926
L (mH/km)
0.535
0.168
16
0.514
0.161
25
0.497
0.156
35
0.489
0.154
50
0.473
0.149
70
0.466
0.146
95
0.458
0.144
120
0.454
0.143
150
0.451
0.142
185
0.445
0.140
240
1.000
1.040
1.059
1.075
1.091
1.107
1.124
1.142
1.162
1.185
1.211
1.242
1.279
1.326
1.387
1.472
1.597
1.803
2.212
3.433
1.000
1.061
1.090
1.115
1.139
1.164
1.189
1.217
1.247
1.282
1.321
1.368
1.425
1.497
1.590
1.719
1.909
2.223
2.847
4.707
1.000
1.082
1.121
1.154
1.187
1.220
1.254
1.291
1.332
1.378
1.431
1.494
1.571
1.666
1.792
1.964
2.220
2.641
3.478
5.974
1.000
1.109
1.161
1.206
1.249
1.293
1.339
1.388
1.442
1.504
1.575
1.658
1.760
1.888
2.055
2.285
2.625
3.187
4.301
7.628
1.000
1.152
1.224
1.287
1.347
1.408
1.472
1.541
1.617
1.703
1.802
1.919
2.061
2.239
2.472
2.793
3.268
4.051
5.606
10.247
1.000
1.207
1.306
1.391
1.473
1.557
1.644
1.738
1.841
1.958
2.093
2.252
2.446
2.689
3.007
3.444
4.091
5.159
7.279
13.605
1.000
1.257
1.379
1.485
1.586
1.690
1.798
1.914
2.043
2.187
2.354
2.552
2.792
3.093
3.487
4.029
4.831
6.154
8.781
16.620
1.000
1.313
1.461
1.589
1.713
1.839
1.970
2.112
2.268
2.444
2.647
2.887
3.179
3.545
4.024
4.683
5.658
7.267
10.461
19.993
1.000
1.388
1.572
1.732
1.886
2.041
2.205
2.380
2.574
2.793
3.045
3.343
3.705
4.160
4.754
5.573
6.784
8.782
12.748
24.585
1.000
1.496
1.731
1.936
2.132
2.331
2.540
2.765
3.013
3.292
3.615
3.996
4.459
5.041
5.801
6.847
8.396
10.951
16.022
31.157
X ( /km)
2
S mm
G katsays (Cos )
1.00
0.95
0.90
0.85
0.80
0.75
0.70
0.65
0.60
0.55
0.50
0.45
0.40
0.35
0.30
0.25
0.20
0.15
0.10
0.05
412
TABLO C.3
K Katsaylar tablosu
R ( /km) 20 C D.A.
0
R ( /km) 70 C D.A.
0
R ( /km) 70 C A.A.
1.150
1.380
1.380
0.727
0.870
0.870
0.524
0.627
0.627
0.387
0.463
0.463
0.268
0.321
0.321
0.193
0.231
0.232
0.153
0.183
0.184
0.124
0.148
0.150
0.0991
0.1190
0.1210
0.0754
0.9020
0.0930
L (mH/km)
0.371
0.117
16
0.35
0.110
25
0.333
0.105
35
0.325
0.102
50
0.309
0.097
70
0.302
0.095
95
0.294
0.092
120
0.29
0.091
150
0.287
0.090
185
0.281
0.088
240
1.000
1.028
1.041
1.052
1.063
1.074
1.086
1.099
1.113
1.128
1.146
1.168
1.194
1.226
1.269
1.327
1.414
1.557
1.840
2.687
1.000
1.042
1.061
1.078
1.095
1.111
1.129
1.148
1.169
1.192
1.219
1.251
1.290
1.338
1.402
1.489
1.619
1.833
2.258
3.525
1.000
1.055
1.081
1.103
1.125
1.147
1.170
1.195
1.222
1.253
1.289
1.331
1.382
1.447
1.531
1.646
1.817
2.100
2.660
4.333
1.000
1.072
1.107
1.137
1.165
1.194
1.225
1.258
1.294
1.335
1.382
1.438
1.505
1.590
1.701
1.854
2.080
2.454
3.194
5.405
1.000
1.099
1.146
1.187
1.227
1.267
1.309
1.354
1.403
1.459
1.524
1.600
1.693
1.809
1.962
2.171
2.482
2.993
4.009
7.041
1.000
1.134
1.198
1.253
1.307
1.361
1.417
1.478
1.545
1.621
1.708
1.812
1.937
2.095
2.300
2.584
3.003
3.695
5.069
9.169
1.000
1.165
1.243
1.311
1.376
1.443
1.512
1.587
1.669
1.762
1.869
1.996
2.150
2.343
2.596
2.944
3.459
4.309
5.995
11.027
1.000
1.200
1.294
1.376
1.456
1.536
1.620
1.710
1.810
1.922
2.052
2.205
2.392
2.626
2.931
3.352
3.976
5.003
7.043
13.132
1.000
1.245
1.361
1.462
1.559
1.657
1.760
1.871
1.994
2.132
2.291
2.479
2.707
2.994
3.369
3.886
4.650
5.911
8.414
15.884
1.000
1.312
1.460
1.588
1.712
1.837
1.968
2.110
2.266
2.441
2.644
2.884
3.175
3.541
4.018
4.676
5.650
7.257
10.445
19.961
X ( /km)
2
S mm
G katsays (Cos )
1.00
0.95
0.90
0.85
0.80
0.75
0.70
0.65
0.60
0.55
0.50
0.45
0.40
0.35
0.30
0.25
0.20
0.15
0.10
0.05
413
EK D
FAZLI SSTEMLERDE HARMONK AKIMLARIN ETKS
Drt ve be damarl kablolarda drt damardan da akm gemesi halinde harmonik akmlar iin
zayflatma faktrleri.
Burada dengeli fazl sistemlerde ntrden akm gemesi hali ele alnmtr. Bu eit akmlar ntr
hattndaki toplamlar sfr olmayan harmonikler tayan faz akmlarndan kaynaklanr. Ntrde
sfrlanmayan en nemli harmonik her zaman nc harmoniktir. Ntr hattndan geen nc
harmonik akmnn miktar, temel frekansl faz akmn aabilir. Byle durumlarda ntr akmnn
kablonun akm tama kapasitesi zerinde kayda deer etkisi vardr.
Tablo D.1 de verilen deerler drt ve be iletkenli kablolarda ntr iletkeninin faz iletkeni ile ayn
kesit ve malzemeden olmas hali iin dzenlenmitir. Zayflatma faktrleri nc harmonik esas
alnarak hazrlanmtr. Eer belirli ekilde, rnein % 10 dan daha fazla 9.,15. v.b. harmonikler
varsa dk zayflatma faktrleri alnmaldr. Fazlar arasnda % 50 den fazla dengesizlik olmas
halinde de daha dk zayflatma faktrleri uygulanabilir.
Ntr hatt akmnn faz akmlarndan byk olduu durumlarda kablo kesiti ntr akmna gre
seilir.
Kablo kesitinin ntr akmna gre belirlendii ve ntr akmnn faz akmlarndan ok fazla byk
olmad hallerde, faz akmlar iin listelerdeki akm tama kapasitelerinin azaltlmas zorunludur.
Kablo kesitinin ntr akmna gre belirlendii ve ntr akmnn, faz akmlarndan % 135den daha
fazla olduu hallerde, faz iletkenleri tam olarak yklenemeyeceklerdir.
Bu durumda ntr ve faz hatlarnda retilen s birbirini dengeleyeceinden faz iletkenlerine
zayflatma faktr uygulanmasna gerek yoktur.
TABLO D.1
Drt ve be damarl kablolarda harmonik akmlar iin zayflatma faktrleri
nc harmonik
Zayflama faktr
miktar
Faz akmna
Ntr akmna
%
gre seim
gre seim
0-15
1.0
15-33
0.86
33-45
0.86
>45
1.0
rnek:
Tesis ekli, C metoduna gre duvar zerine tutturulmu, fazl, PVC yaltml, drt damarl bir
kablonun 39 A tad farzedilsin.
Eer devrede harmonik yoksa Tablo A.4e gre akm tama kapasitesi 41 A olan 6 mm2lik kablo
yeterlidir.
Eer % 20 nc harmonik varsa 0,86 zayflatma faktr uygulamas ile yk akm 39 / 0,86 =
45 Ae ykseltilir. Bu yk iin 10 mm2lik kablo gerekir.
414
Eer % 40 nc harmonik varsa kablo seimi ntr akmna gre yaplacaktr. Ntr akm 39 x
0,4 x 3 = 46,8 A ve 0,86 zayflatma faktr ile 46,8 / 0,86 = 54,4 A bulunur. Bu yk iin 10 mm2
kesit uygundur.
Eer % 50 nc harmonik varsa, seim yine ntr akmna gre yaplacaktr.
39 x 0,5 x 3 = 58,5 A Bu durumda faktr 1 ve kesit 16 mm2 olacaktr.
Btn bu kablo seim yntemleri akm tama kapasitesine gre verilmitir. Gerilim dm ve
dier hususlar dikkate alnmamtr.
415
EK E
BELGELEME VE RAPORLAMA N RNEK FORMLAR VE AIKLAMALARI
Giri
(i)
Blm 15in gerektirdii Elektrik Tesisat Belgesi (Form 1), iin tasarm, yaps,
denetimi ve denenmesi asndan, ayr ayr olmak zere, ilgisine gre tasarmc,
tesisat ve denetim kuruluu tarafndan hazrlanacak ve imzalanacaktr.
(ii)
Bir tesisat iin Blm 15in gerektirdii Elektrik Tesisat Kk ler Belgesi (Form
2) iin gerekli kontrollar, ii gerekletiren tesisat tarafndan yaplacak ve
imzalanacak ya da dorulanacaktr.
(iii) Blm 15in gerektirdii Periyodik Denetleme Raporu (Form 3), bir tesisatn denetimi
ve denenmesi asndan bir denetim kuruluu tarafndan dzenlenecek ve
imzalanacaktr.
(iv) Tesisatlar, yukarda (i), (ii) ve (iii) ile belirtilen grevleri gereince, stlenilen iin
yapsna ve Trk ynetmelik ve standartlarnda belirlenen teknik standartlara ilikin
yetkin bir bilgi ve tecrbeye sahip olacaklar ve bu ynetmelik dahilindeki test ve
denetim prosedrlerini ve uygun test ekipmann kullanma konusunda tam olarak
yetkili olacaklardr.
(v)
Elektrik Tesisat Belgeleri, tasarm, yap, denetleme ve deneme konusunda yeni tesisata
ya da mevcut tesisat zerinde yaplacak ilave ilere, ilikin olarak ykmllkleri
belirleyeceklerdir.
(vi) Elektrik Tesisat Kk ler Belgesi, belgenin 1. Blmnde tanmlanan iin tasarm,
yap, denetim ve denenmesine ilikin ykmll belirtmektedir.
(vii) Periyodik Denetleme Raporu, raporda belirtilen sre ve snrlamalar dahilinde bir
tesisatn denetlenmesi ve denenmesine ilikin ykmll belirtilir.
(viii) Blm 15de belirtildii zere bir Denetleme Listesi ve bir Deney Sonular Listesi,
ilgili Elektrik Tesisat Belgesi ya da Periyodik Denetleme Raporu ile beraber
sunulmaldr.
(ix) irket ya da baka bir kurum adna bir form hazrlarken ya da imzalarken bireyler
kimin adna hareket ettiklerini belirtmelidirler.
(x) Byk ve karmak tesisatlarn geniletilmesinde ya da teknik olmayan kimseler
tarafndan istenmesi halinde, aklayc olma ynnden ilave formlar talep edilebilir.
416
ELEKTRK TESSAT BELGES
Form 1/1
Sayfa no:
(Not 5)
TESSAT ADRES
Yeni Tesisat
Tesisatn Tanm
Mevcut Tesisata ek
TASARIM
zellikleri yukarda tanmlanm olan elektrik tesisatnn tasarm ilerinin sorumlusu olarak tasarm aamasnda gerekli zen ve
emei harcadm, sorumluluum altnda bulunan sz geen iin yrrlkteki Elektrik Tesisleri Ynetmeliine uygun olarak,
bilgim dahilinde projelendirildiini KABUL EDERM.
mza ykmllnn boyutu bu belgenin konusuna ilikin olarak yukarda belirtilen i ile snrlandrlmtr.
Tesisatn TASARIMI iin: (Not 3)
mza:
Tarih:
Ad, Soyad :
YAPIM
zellikleri yukarda tanmlanm olan elektrik tesisatnn yapm ilerinin sorumlusu olarak yapm aamasnda gerekli zen ve
emei harcadm, sorumluluum altnda bulunan sz geen iin, bilgim dahilinde gerekletirildiini TEYD EDERM.
mza ykmllnn boyutu bu belgenin konusuna ilikin olarak yukarda belirtilen i ile snrlandrlmtr.
Tesisatn YAPIMI iin: (Not 3)
mza:
Tarih:
Ad, Soyad :
Yklenici :
DENETLEME VE DENEME
zellikleri yukarda tanmlanm olan elektrik tesisatn denetleme ve deneme ilerinden sorumlu olan ben, denetleme ve deneyler
aamasnda gerekli zen ve emei harcadm, sorumluluum altnda bulunan sz geen iin yrrlkteki Elektrik Tesisleri
Ynetmeliine uygun olarak, bilgim dahilinde gerekletirildiini KABUL EDERM.
mza ykmllnn boyutu bu belgenin konusuna ilikin olarak yukarda belirtilen i ile snrlandrlmtr.
Tesisatn denetleme ve denenmesi iin: (Not 3)
mza:
Tarih:
Ad, Soyad :
Deneti :
Sonraki DENETLEME
Bu tesisatn ....... yl/aydan daha ksa bir zaman nce denetlenmesi ve denenmesi nerilir. (Not 4 ve 7)
417
ELEKTRK TESSAT BELGES MZA BLM
Form 1/2
ELEKTRK TESSAT BELGESN MZALAYANLAR
Tasarmc
sim:
Firma/Kurulu:
Adres:
Posta kodu:
Tel No:
sim:
Adres:
Firma/Kurulu:
Posta kodu:
Tel No:
sim:
Adres:
Firma/Kurulu:
Posta kodu:
Tel No:
Yapmc
Denetleyici
TN-C
1 Faz, 2 tel
DC
(1)
2 kutup
(1)
TN-S
1 faz, 3 tel
3 kutup
TN-C-S
2 faz, 3 tel
Dier
D evrim empedans
TT
3 faz, 3 tel
IT
3 faz, 4 tel
Karakteristikleri
Hz
Tip:
kA
Nominal akm
A dir.
Toplam
kW
Yer:
dur.
dur.
balant onayland
mm2
balant onayland
Dier elemanlara baland.
Yeri:
Akm:
A.
Artk akm anahtar beyan akm In=.. mA, ve ama sresi ......
olarak kullanlamaz.)
Gerilimi:
V.
A.
ms (In de) (eer varsa ana devre kesicisi
LSTELER :liikteki listeler bu belgenin bir parasdr ve bu belge sadece iliikteki listelere birlikte geerlidir.
...........ad. Denetleme listeleri ve ............ad. Deneme sonular listeleri ektedir.
(1) ubuk(lar), erit vb.
418
ELEKTRK TESSAT BELGES
Notlar:
1. Elektrik Tesisat Belgesi yeni bir tesisat iin sadece yeni tesisatlarn balang belgesi olarak ya
da mevcut bir tesisata yeni devrelerin eklenmesi ya da ilaveler yaplmasna ilikin deiiklikler
iin kullanlabilir.
Periyodik Denetleme Raporu gerektiren hallerde, periyodik denetlemeler iin kullanlamaz.
Yeni devrelerin giriini kapsamayan bir deiiklik ya da ilave iin, Elektrik Tesisat Kk
ler Belgesi kullanlabilir.
Belgenin asl iverene, bir kopyas letmeye verilecek ve bir kopyasda ii yapan kiide
kalacaktr.
2. Bu belge sadece Denetleme listesi ve Deney Sonular Listesi ile geerli olacaktr.
3. Kullanlan imzalar, tasarm, yap ve denetleme ve deneme grevlerini yerine getiren irketler
tarafndan yetkilendirilmi kimselere aittir. Birden fazla ilem cinsini gerekletirmeye yetkili
bir kii, gerekli yerlerin her birini ayr ayr imzalayacaktr. Ancak tesisat yapan ve denetleyen
kii ayn kii olamaz.
Tasarm iini yapan kii ilgili belgeyi dzenleyip, projesi ile birlikte iverene teslim eder.
4. lk periyodik denetlemeden nce tavsiye edilen zaman aral ilave edilmelidir.
5. Deney Sonular Listelerinin her birinin sayfalar, tm sayfalarla beraber
numaralandrlmaldr.
6. Kaydedilen maksimum olas hata akm, ya ksa devre akmndan ya da toprakl hata akmndan daha byk olmaldr.
7. Bir sonraki denetleme iin teklif edilen tarih, tesisatn mr boyunca makul olarak beklenen
sklk ve kalitedeki bakm da gz nnde bulundururak belirlenmelidir.
ELEKTRK TESSATLARI PERYODK DENETLEME RAPORU
Notlar :
1.
Periyodik Denetleme Raporu yalnzca mevcut bir tesisatn durumunu belirlemek iin
kullanlacaktr.
2.
Rapor, Denetleme Listesi ve Deney Sonular Listesi ile birlikte geerlik kazanr.
3.
Tesisat ksmlar ile ilgili gzlemler varsa bunlar 1-4 kodu ile iaretlenecektir.
4.
Denetleyen kii tesisatn, Ynetmelik Madde 104de verilen en byk periyodik denetleme
aralklarndan daha ksa srede denetlenmesini ngrrse Gelecek denetleme blmn
iaretleyecektir.
5.
Elektrik i tesis ilerinin periyodik denetlenmesinde yapnn veya birden fazla bloktan
olumas halinde yap grubunun tmne ilikin periyodik denetleme raporu esas olup;
yap/yap grubu, bloklara veya dairelere veya baka blmlere ayrlarak periyodik denetleme
raporu hazrlanamaz, ayr tesisatlar tarafndan periyodik denetleme raporu verilemez.
419
2.
3.
4.
5.
Kk Elektrik leri sertifikas, yeni bir tesisat karakteri tamayan bir tesisatta yaplan
ilave ve deiiklikler iin dzenlenir. rnek olarak, mevcut bir tesisata bir priz eklenmesi
veya bir armatr ilavesi, bir aydnlatma anahtarnn yerinin deitirilmesi, gsterilebilir. Bu
belge armatr deiikliklerinde kullanlr ama datm tablosu deiimi ve benzerleri iin
uygun deildir.
Dolayl dokunmaya kar koruma metotlar aka belirtilecektir. rnein toprakl
epotansiyel balant ve sigorta/otomatik anahtar/artk akm anahtar kullanlarak devrenin
otomatik olarak kesilmesi gibi.
Eer tesisatta, etkili topraklama artlar yahut yeterli ana epotansiyel kuaklama iletkeni
eksiklikleri varsa bunlar aka belirtilmelidir.
Malsahibi, olumsuzluklar konusunda yazl olarak uyarlmaldr.
Kk ilere de Ynetmeliin ngrd denemeler uygulanr. rnek olarak bir priz
ilavesinde:
aPriz topraklama ucunun ana topraklama ucu ile balantsnn kontrolu,
blave devrenin yaltm direncinin kontrolu,
cToprak hatas halinde izin verilen ama srelerinin almadnn kontrolu,
dPriz kontaklarnn doru balandnn kontrolu,
eArtk akm anahtarlarnn alr halde olduunun kontrolu.
ELEKTRK TESSAT BELGES
VERENLER N AIKLAMA (Belgeye eklenecek)
420
TN-C-S
TN-S
TT
Tipi:
Akm:
BLM 4: Beyan
Ben, bu tesisat yapan tesisat olarak, sz geen ilerin, mevcut tesisatn gvenliini
bozmadn, sz geen ilerin yrrlkteki Elektrik Tesisat Ynetmeliine uygun
ekilde tasarlandnn, tesis ve kontrol edildiinin bilgim dahilinde olduunu
kontrollarm esnasnda grdm TEYD ederim.
Tesisat (yapmc):
sim :
mza :
nvan:
Adres:
Tarih:
421
Ev
Ticari
Endstri
Dier
Evet
Hayr
Belli deil
Evet
Hayr
Snrlamalar:..
Beyan:
Deneyen ve Denetleyen:
sim :
mza :
Oda sicil no : :
nvan :
..
Adres :..
.
Tarih :
422
Form 3/2
BESLEME KARAKTERSTKLER VE TOPRAKLAMA DZENLEMELER (kutular iaretleyin ve detaylar girin)
Topraklama Sistemi
TN-C
AC:
TN-S
DC:
1 faz, 2 tel
2 kutup
Nominal frekans, f
(1)
Karakteristikleri
Hz
Tip:
IF(1)
Nominal akm :
TN-C-S
1 faz, 3 tel
3 kutup
TT
2 faz, 3 tel
Dier
D evrim empedans ZE
IT
3 faz, 3 tel
3 faz, 4 tel
Ana kesici
Gelen su borularna
elik yapya
baland.
..
Topraklama direnci
mm2
mm2
Gaz borularna
Yldrmlk korumasna
Yakt borularna
Dardan gelen dier tesisatlara
Akm:
Yeri:
Gerilimi:
.. A
ms (In de)
Aadaki her bir say, yaplm olan her bir gzlem iin sorumlu kiilere, tesisatta yaplmas tavsiye edilen ilemi
iaret etmektedir.
1
Dzeltme gerektirir.
DENETLEMENN ZET
Denetleme tarihi: .
Tesisatn genel durumu:.
Genel deerlendirme:
YETERL / YETERSZ
LSTELER
Ekli listeler bu dkmann parasdr.ve bu rapor listeler eklendiinde geerlidir.
....... adet Denetleme Listesi ve .......... adet Deney Sonu Listesi eklenmitir.
423
DENETLEME LSTES
Elektrik arpmasna Kar Koruma
Yntemleri
SELV (not 1)
Enerji boalmasnn snrlandrlmas
(b)
(c)
Tanmlama
(a)
(b)
(c)
(a)
(b)
(c)
(d)
(e)
(a)
(b)
(c)
(d)
(e)
(f )
(g)
(h)
( )
Denetimi Yapan:.
Notlar:
Genel
Kablo ve iletkenler
Tarih:.
4-
424
DENEY SONULARI LSTES
Yklenici:..
Deney tarihi:.
in aklanmas :
Ar akm
Koruma cihaz
Devrenin
Aklanmas
Deney sonular
Kategori
In
A
3
Ia
A
4
Hat
iletkenleri
Devamllk
Faz
Koruma
mm2
5
mm2
6
R1+R2
R2
Yaltm
direnci
Faz-Faz
M
9
Kutuplar
Faz-Toprak
Toprak evrim
empedans
ZS
M
10
11
12
Fonksiyon
deneyleri
Zsmax
AAA
sresi
ms
13
14
Aklamalar
Dier
15
16
425
Deney sonular listesinin doldurulmas ile ilgili aklama notlar
Not-1
Not-2
Not-3
Not-4
Not-5
Not-6
*7
*8
*9,*10
426
Topraklama elektrodunun direnci : TT sistemlerde topraklama direnci llmelidir. Gvenlik
iin topraklama direncinin 200 dan veya RA = 25V/INden hesaplanan deerden kk
olannn altnda olmas gerekir. llen deer formlarda gsterilir.
427
Form 4
Elektrik Tesisatsnn:
Ad, Soyad:
Oda Sicil No:
letme Kayt No:
Tesis Sahibinin:
Ad ve Soyad:..
Mahalle :..
Cadde:..Sokak:.
No :.. Daire No: :..
le:. l:.
Yeni tesisat aada gsterilmitir.
Lamba Gc
Adet
Mterinin:
Ad ve Soyad:..
Mahalle :..
Cadde:..Sokak:.
No :.. Daire No: :..
le:. l:.
Priz Gc
Watt
Adet
Seri No :
Bavuru No :
Abone No :
Yapnn / naatn:
Pafta: ..............................
Ada:..
Parsel:...
Ruhsat tarihi:.
Ruhsat No:
Aydnlatma + Priz
Kurulu Gc
Watt
Cinsi
Watt
Adet
Elektrik Motorlar
Adet
Volt
Amp.
Watt
Cos
Devir
Says
Cinsi
Watt
Kuvvet Kurulu Gc
Fabrika
Markas
..kVAr (sabit)
Niin
kullanld
Adet
kVAr (oto.)
Cinsi
Watt
.. kVAr (toplam)
Lamba
Watt
Adet
Elektrik Motorlar
Watt
Adet
Cinsi
Watt
Toplam G
Adet
Cinsi
Watt
Eski G
Yeni G
Elektrik Tesisat Projesinin :
Proje Mellifi :
Onay Tarihi : ...............................................
Onay Says : ...............................................
Denetim Kuruluunun :
Unvan : ...............................................................................
Adresi : ...............................................................................
................................................................................
Yetkili imza :
DNCELER :
...................................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................................................
Yukarda ada, parsel ve ak adresi belirtilen yapnn elektrik i tesisatnn yapmna ...../......./20...... tarihinde balanacaktr.
Yap sahibinin
Ad, Soyad ve mzas
Elektrik tesisatsnn
Ad, Soyad,Tarih ve mzas
...../......./20.......
Denetim Kuruluu
Elektrik Mhendisi
Ad, Soyad ve mzas
428
Form 5
Elektrik Tesisatsnn:
Ad, Soyad:
Oda Sicil No:
letme Kayt No:
Tesis Sahibinin:
Ad ve Soyad:..
Mahalle :..
Cadde:..Sokak:.
No :.. Daire No: :..
le:. l:.
Mterinin:
Ad ve Soyad:..
Mahalle :..
Cadde:..Sokak:.
No :.. Daire No: :..
le:. l:.
Seri No :
Yapnn/naatn:
Pafta: ..............................
Ada:..
Parsel:...
Ruhsat tarihi:.
Ruhsat No:
Priz Gc
Watt
Adet
Aydnlatma+priz
Kurulu gc
eitli Gler
Watt
Cinsi
Watt
Adet
Elektrik Motorlar
Adet
Volt
Amp.
Watt
Cos
Devir
Says
Cinsi
Watt
Kuvvet Kurulu Gc
Niin
kullanld
Fabrika
Markas
..kVAr (sabit)
Adet
kVAr (oto.)
Cinsi
Watt
.. kVAr (toplam)
Priz
Adet
Lamba
Watt
Adet
Elektrik Motorlar
Watt
Adet
Cinsi
Toplam G
Watt
Adet
Cinsi
Watt
Eski G
Yeni G
Mterinin l ve Saya Sistemi Bilgileri
1 - Sayacn
Aktif
Reaktif (End)
Reaktif (Kap)
2 - l Trafosunun
Akm trf.
Akm
Gerilimi
evirme Oran
Snf
Snf
Cinsi
Markas
Seri No (A Faz)
Markas
Seri No:
Seri No (B Faz)
Seri No (C Faz)
Tipi
Bal.Endeksi
Tipi
Gc (VA)
mal Tarihi
mp-Dev/kWh
Hane Says
arpan
Faz/Tel adedi
...../..../20...
letme Grevlisi
Kae/mza :
Yap kurulu gc :
Yap ezamanl gc :
Mterinin Enerji Ald Yer Bilgileri
Trafo Ad: ..
Trafo No:..Trafo Gc:
Fider / Kol No:
Direk No:
En Yakn Abone No:.
Tesis sahibinin ad soyad ve mzas:
Gerilim Trf.
Tarafmca temin edilen ve yukarda zellikleri belirtilen elektrik sayac / sayalar iletme yetkililerince kontrol edilerek mhrl vaziyette teslim
edilmitir. ../../ 20..
Abonenin imzas:
//200 Saya montr
Kartoteks kaytlarna ilenmitir.
Kae/mza
429
EK F
TIBB YERLERN GVENLK HZMETLER N SINIFLANDIRMA VE GRUP
NUMARALARININ AYRILMASI N RNEKLER
Tbb yerlerin gruplarnn kesin olarak tanmlanm bir listesi genel olarak uygulanabilir nitelikte
deildir. Aadaki rnek liste sadece bir rehber olarak verilmitir.
Tablo F.1
rneklerin listesi
Grup
Snf
Tbb Yerler
0
1
2
0,5 s
>0,5s 15s
1. Masaj odas
x
x
x
2. Yatakhaneler
x
3. Doum odas
x
x (a)
x
4. ECG, EEG,EHG odas
x
x
5. Endoskopik odas
x(b)
x(b)
6. Muayene veya tedavi odas
x
x
7. roloji odas
x(b)
x(b)
8. Nkleer tp hari, Radyolojik
x
x
muayene ve terapi odas
9. Hidroterapi odas
x
x
10. Fizyoterapi odas
x
x
11. Anestezi odas
x
x(a)
x
12. Ameliyathane
x
x(a)
x
13. Ameliyata hazrlk odas
x
x
x(a)
x
14. Al odas
x
x
x(a)
x
15. Aylma odas
x
x
x(a)
x
16. Kalp katerizasyon odas
x
x(a)
x
17. Youn bakm odas
x
x(a)
x
18. Anjiyografik muyane odas
x
x(a)
x
19. Hemodiyaliz odas
x
x
20. Magnetik rezonans
x
x
grntleme (MRI) odas
21. Nkleer tp
x
x
22. Prematre bebek odas
x
x(a)
x
(a) 0,5 s yada daha ksa srede g beslemesine ihtiya olan aydnlatma ve yaam
destekleyici elektrikli tbb cihazlar
(b) Bir ameliyathane olmayan
430
Tablo F.1de listelenen terimlerin aklamalar
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Masaj odas
Genel kou (yatakhaneler)
Hastalarn hastanede veya dier bir tp kurumunda kaldklar sre boyunca
yerletirildikleri ve tbben kullanlan oda veya odalar grubu.
Doum odas
Doumun gerekletii oda.
Elektrokardiyografi odas (EKG), Elektroensefalografi odas (EEG),
Elektrohisterografi odas (EHG)
Endoskopi Odas
Doal veya yapay deliklerden girilerek organlarn muayenesi iin yaplan endoskopi
metotlarnn uygulanmas iin ayrlm oda.
Endoskopik metotlara rnekler,gerekirse anestezi altnda uygulanan bronoskopik,
laringoskopik, sistoskopik, gastroskopik ve benzeri metotlardr.
Muayene veya tedavi odas
roloji odas (ameliyathane deil)
Rntgen donanm, endoskopik tehizat ve yksek frekansl ameliyat tehizat gibi
tbb elektrikli donanmlar kullanarak rogenital sistem zerinde yaplan tehis veya
tedavi ilemlerinin yapld oda.
Radyolojik tehis odas (Radyolojik tehis ve tedavi odas)
Radyolojik tehis odas.
Radyografi veya floroskopi imkanlar kullanlarak veya radyoaktif izotoplar
kullanlarak vcudun i yapsn grntlemek iin iyonize radyasyon kullanmna
veya dier tehis amalarna ayrlm oda.
Tedavi odas.
Tedavi iin iyonize radyasyon kullanm tasarlanm oda.
Hidroterapi odas (Suyla tedavi odas)
Hastalarn hidroterapik yntemlerle tedavi edildikleri oda. Bu tip yntemlere rnek
olarak unlar verilebilir: Su, tuzlu su, amur, balk, kil, buhar, kum, gazl su, gazl
tuzlu su, soluma tedavisi, suda elektro-tedavi (katkl veya katksz), syla masaj
tedavi ve suda syla tedavi (katkl veya katksz).
Genel kullanm iin olan yzme havuzlar ve normal banyolar suyla tedavi odalar
olarak dikkate alnmaz.
Fizyoterapi odas (fizik tedavi odas)
Hastalarn fizik tedavi yntemleri ile iyiletirildikleri oda.
Anestezi odas
Genel soluma yntemiyle uygulanan anestezinin verildii tbb oda.
Not : Anestezi odas rnein unlar da ierir: Ameliyathane, ameliyata hazrlk odas,
Al odas ve tedavi odas.
Ameliyathane
Cerrahi operasyonlarn gerekletirildii oda.
Ameliyata hazrlk odas
Hastalarn rnein anestezi verilerek ameliyata hazrlandklar oda.
Al odas
Anestezi halen etkisini srdrrken al veya benzerlerinin uyguland oda.
Not : Byle bir oda ameliyathane grubuna aittir ve genellikle alan olarak ona
baldr.
Aylma odas
Gzlem altnda olan hastann anestezinin etkisinden kurtulduu oda.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
431
Not : Byle bir oda genellikle ameliyathane grubuna ok yakndr ama onun
bir paras olmas kural deildir.
Kalp kateterizasyon odas
Kateter kullanlarak kalp muayenesi veya tedavisinin yapld oda. Uygulanan
ilemlere rnek olarak kalbin hemodinamiklerinin hareket potansiyelinin llmesi,
kan rnei alnmas, kart ajanlarn enjekte edilmesi veya uyarclarn uygulanmas
verilebilir.
Youn bakm odas
Yatan hastalarn ameliyattan bamsz olarak tbb elektrikli donanmlarla izlendii
oda. Gerektiinde vcut hareketleri uyarlabilir.
Anjiyografik muayene odas
Kontrast ortamda, atardamar veya toplardamarlarn, vs. grntlenmesi iin ayrlm
oda.
Hemodiyaliz odas
Bir tp kurumunda, hastalarn kanlarnn temizlenmesi iin elektrikli tbb donanmlara
baland oda
Manyetik Rezonans Grntleme (MRI)
Nkleer Tp
Prematre bebek odas
432
EK G
EKLLER
BANYO KVET
BLGE 1
BLGE 1
BLGE 2
BLGE 3
BLGE 2
BLGE 0
BLGE 3
BLGE 0
0.6 m
2.4 m
0.6 m
2.4 m
0.6 m
BANYO KVET
0.6 m
2.4 m
2,25 m
BLGE 1
BLGE 2
BLGE 3
BLGE 0
DU TEKNES
BLGE 0
BLGE 2
BLGE 0
BLGE 2
BLGE 3
BLGE 1
BLGE 1
0.6 m
0.6 m
2.4 m
0.6 m
DU TEKNES
0.6 m
2.4 m
2,25 m
BLGE 1
BLGE 2
BLGE 3
BLGE 0
EKL 1
2.4 m
433
TEKNESZ DU
DU BALII
BLGE 1
DU BALII
BLGE 1
0.6 m
BLGE 2
0.6 m
BLGE 2
BLGE 3
BLGE 3
2.4 m
2.4 m
BLGE 1
BLGE 2
BLGE 3
2,25 m
SABT BLME DUVARI
0,60 m
EKL 2
434
1,5 m
1,5 m
2,5 m
Blge 2
2,5 m
Blge 1
Blge 1
Blge 0
Blge 0
Blge 0
Blge 0
2,0 m
1,5 m
Blge 2
2,0 m
1,5 m
2,5 m
Blge 2
2,5 m
Blge 1
Blge 1
Blge 2
1,5 m
2,0 m
2,0 m
NOT : Blge boyutlar duvarlar ve sabit blmeler ile snrldr.
1,5 m
435
Boyutlar metredir.
1,5
r1 = 2
r 2 = r1 - S1 - S2
r 3 = 3,5
r 4 = r3 - S1 - S2
r 5 = r3 - S3 - S4
r3
r1
Blge 2
Blge 1
2,0
r2
r4
Blge 0
S1
r1
r1
S3
r3
S4
S2
r5
EKL 5 2,5 m ykseklie kadar sabit blmeli havuzlar iin blge boyut rnekleri ( plan grn)
Boyutlar metredir.
1,5
r1 = 2
r 2 = r1 - a
r 3 = r 2 - S2
r 4 = 3,5
r 5 = r4 - a
r 6 = r5 -S2
r 7 = r4 - b
r 8 = r 7 - s4
r4
r1
r2
2,0
Blge 2
Blge 1
r5
r3
Blge 0
S1
r1
r1
S3
b
r4
S4
S2
EKL 6 Sabit blmeli havuzlar iin blge boyut rnekleri ( plan grn)
r8
r7
436
0,3 m
1
3
0,5 m
2
TERMK YALITIM
0,5 m
KEST
0,5 m
0,5 m
PLAN
b : Balant kutusu
437
2.5m
1.5m
1.5m
1.5m
438
ekil 10
ekil 11
439
ekil 10 ve 11 iin aklama:
1c
2
3
4
5
6
7a
7b
7c
7d
7e
10
14
15
16
16a
440
ekil 12
ekil 13
441
ekil 12 ve 13 iin aklama :
1b
442
ekil 14
ekil 15
ekil 16
443
444
ekil 17
ekil 17 iin aklama :
1a
2
4
6
8
10
11
13
14
21
445
446
447
448
BLM 1 - GENEL
1234-
A - DEMR DREKLER
1Profiller: Projesinde gsterilen boyutlarda, kopma gerilmesi 37 kg/mm2 'den az olmayan,
dz ve pastan arndrlm, ular dzgn kesilmi ve apaklar alnm yeni profiller
kullanlacaktr.
2Yapm: Direk elemanlar projesine gre birbirine kaynak ya da cvata ile balanacak
bu balantlarda yapm resimleri uygulanacaktr. Cvata ile yaplan balantlarda somunlar
gevemeye kar gvenlik altna alnacak; delikler pres ya da matkapla alacaktr. El
zmbas ya da kaynakla delik almayacak ve delik kenarlar apakl olmayacaktr.
Direk yapmnda oksijen kayna kullanlamaz.
3Temeller: Direkler projesine uygun olarak 200 dozlu beton temel iine
oturtulacaktr.
Temellerin dayankl bir zeminde bulunmasna dikkat edilecek, rk ya da kaygan
zeminlere zorunlu olmadka direk dikilmeyecektir. Zorunlu durumlarda yklenici
tarafndan zel temel hesab ve projesi hazrlanarak onaylatlacak ve direk dikimine
bundan sonra balanacaktr.
Temelden kan topran bir blm direk ukuruna tokmaklanarak doldurulacak, geri
kalan ise yerleim blgelerinde ilgililerin gsterecei yerlere tanacaktr. Bozulmu yol
ve kaldrmlar eski durumuna getirilecektir. Yerleim dndaki blgelerde ise toprak gze
arpmayacak biimde datlacaktr.
4D Etkenlere Kar Koruma: Direk d etkenlere kar aadaki yntemlerden biri
ile korunacaktr.
4.1- Boyama: Direk tel fra ile temizlendikten sonra bir kat slyen ya da buna edeer bir
madde ile ve iki kat yal boya ile boyanacaktr. kinci kat boya birinciye gre daha koyu
renkte olacak ve direk dikildikten sonra yaplacaktr. Direin temel iinde kalan dipten
bir metrelik blm boyanmayacaktr.
4.2- Galvanizleme: Bu yntem uygulanrken galvanizlenen paralardaki cvata
deliklerinin kapanmamasna, paralarn ucunda inkonun damlalar halinde donmamasna
dikkat edilecektir. Damlalar olumusa, bunlar krlmadan ee ile temizlenecektir.
Direkler ya da direk elemanlar bir tek ilemde galvanizlenecektir. Cvata, somun ve teki
paralar da galvanizli olacaktr.
5Yamurluk Betonu: Temel betonu topraktan 10 cm yukarda ve projesinde gsterilen
nitelikte ve eimde olacak, kalpla yaplacak ve zeri 300 dozlu betonla (perdahlanarak)
aplanacaktr.
6-
7-
8-
Dikilme:
449
8.2- Ayn doru zerinde bulunmas gereken btn direkler ayn dorultuda dikilecektir.
8.3- Genel olarak ke direkleri ile son ve durdurucu direklerin kuvvetli ekseninin, bileke
kuvvet dorultusunda olmasna dikkat edilecek, bu eksenden sapma olduunda gerekli
dorulma hesab verilecektir. Direkler dey olarak dikilecektir.
9-
1-
2Temeller:
2.1- Beton direkler iin projeden gsterilen biimdeki ve boyuttaki temel yaplacaktr.
Direkler yerine temelleri bozulmadan oturtulacak ve dikme srasnda herhangi bir
zedelenmeye kar gerekli her trl nlem alnacaktr.
2.2- Temellerin dayankl bir zeminde bulunmasna dikkat edilecek, rk ya da kaygan
zemine zorunlu olmadka direk dikilmeyecektir. Zorunlu durumlarda yklenici
tarafndan zel temel hesab ve projesi hazrlanarak onaylatlacak ve direk dikimine
bundan sonra balanacaktr.
2.3- Temelden kan topran bir blm direk ukuruna tokmaklanarak doldurulacaktr. Geri
kalan ise yerleim blgelerinde ilgililerin gsterecei yere tanacaktr. Bozulmu yol ve
kaldrmlar eski durumuna getirilecektir. Yerleim dndaki blgelerde ise toprak gze
arpmayacak biimde datlacaktr.
3Traverslerin ve Konsollarn Tespiti ve Topraklanmas:
3.1- Beton travers, direin traverse geen blm keski ile entiklenerek, ekseni direk eksenine
dik olacak biiminde monte edilecek ve 400 dozlu betonla dondurulacaktr. Yksek
gerilimde kullanlan beton direklerin traversleri direin topraklama dzenine
balanacaktr.
3.2- Beton Konsollarn diree balanmasnda, direin tepe apna uygun kelepe ya da
kelepeler kullanlacaktr. Geme tipindeki beton konsollarn diree balanmasnda
(A)'daki ilemler uygulanacaktr.
3.3- Demir travers ve konsollarn diree balanmasnda (B)' nin birinci tmcesindeki gibi
davranlr.
4-
450
Direk tam boyu (H) ve tolerans salt deeri (dH) ile gsterilirse;
H < 12 m ise
12 < H < 16 m ise
H > 16 m ise
dH < 2 cm
dH < 4 cm
H < 8 cm
Direk eilme tolerans (yklemeden ileri gelen tepe sapmas) ise %0,5'i gemeyecektir.
5Numaralandrma: Btn direkler ablon kullanlarak projesine uygun biimde yal
boya ile salam olarak numaralandrlacaktr. Numaralarn bykl 5 cm' den kk
olmayacak ve zeminden 2,5 - 3 m ykseklikte bulunacaktr.
6Dikilme
6.1- Zorunlu olmadka direkler projesinde gsterilen yerlere dikilecektir.
6.2- Ayn doru zerinde bulunmas gereken btn direkler ayn dorultuda dikilecektir.
7-
lm Tehlikesi areti:
Btn Y.G. direklerinde, numaralarn 50 cm zerine ablon ve yal boya ile "lm
Tehlikesi" yazlacak ve "lm areti" yaplacaktr. Bu yaz ve iaretler beton zerine
gmme veya kabartma biiminde olabilir.
C - AA DREKLER
1- zellikler:
1.1- Kullanlan aa direkler projesine ve ilgili TSE standartlarna uygun ve emprenye
edilmi olacaktr.
1.2- Direklerin kabuklar, dal yataklar, ikinlikleri, urlar, oluklu ve yaygn dip blmleri
tamamen temizlenmi ve yaklak silindir biimine getirilmi olacaktr. Tornalanm
direklerde yzeyler dzgn olacak, lif kntlar bulunmayacaktr.
1.3- Direklerde rk ve kovuk bulunmayacaktr. (Mavi renklenme kusur saylmaz.)
1.4- Dalm durumda bulunan salam ve kaymam budaklarn ap 7,5 cm' den
byk olmayacak, yanal yzeyin her metre uzunluundaki budak ap toplam (kusurlu
ve den budaklar dahil ) 65 cm' i gemeyecektir. Direin herhangi bir en kesiti zerinde
kusurlu ve den budaklarn oluturduu deliklerin toplam, bulunduklar yerdeki direk
apnn 1/5'ini gemeyecektir.
1.5- Direklerde yldrm ve don atla bulunmayacaktr. evre ve z atlaklar
bulunduklar yerdeki direk apnn 1/20'sinden geni ve1/5'inden derin ve direk
uzunluunun 1/10'undan uzun olmamaldr. Kaln uta direk evresine 5 cm' den daha
yakn olmayan halka atlaklarna ya da atlak gruplarna direk kaln ucundan 50 cm' den
daha derine gitmemek ve genilikleri 3 mm' den fazla olmamak kouluyla izin verilir.
nce uta ise ap bu uca ilikin ap ya da yay kiriinin yarsndan byk olmayan halka
atlaklar bulunabilir.
1.6- Tek tarafl erilik halinde direin taban ile tepesinin eik yanndaki evre
noktalarn birletiren hat, direkten olan akln hibir noktasnda uzunluu 12 m' ye
kadar olan direklerde 15 cm' i, 12 m ve daha ok olan direklerde ise 20 cm' i
gememelidir. ift yanl erilik durumunda ise direk dip apnn ortas ile tepe apnn
ortasn birletiren dorunun tmnn direk iinde kalmas gereklidir.
1.7- Aa direklerinin tepesi yamur sularnn rtc etkisine kar etkili biimde
korunmaldr. ift ve A tipi aa direklerde balantlar yamur sularnn birikmesini
nleyecek biimde yaplmaldr.
2Aa Direklerin Boyutlar: Alak ve yksek gerilim hatlarnda kullanlan aa
direklerin tepe aplar ilgili TSE standartlarna uygun olmaldr.
3Tepe Dip aplar: Direk tiplerinin saptanmasnda tepe aplar arasndaki farkn bu iki
ap arasndaki direk boyuna oran %2'yi gememelidir. Tepe ap 12 cm' den kk olan
direkler kullanlmamaldr. Tepe ap, direin st kesitinde llen, dip ap ise direin
tabandan 1,5 m yukarda llen aptr
451
4Temeller:
4.1- Direklerin dayankl bir zemine dikilmesine dikkat edilecek, rk ya da kayabilen
zemine direk dikilmeyecektir.
4.2- Direkler projesinde belirtilen derinlie dikilecek ve ukur kesiti en ok 60 cm apnda
daire
biiminde olacaktr. Direin temeli krma ta ile sktrlarak tm ile doldurulacaktr.
4.3- Temelden kan topran bir blm direk ukuruna tokmaklanarak doldurulacak, kalan
ise yerleim blgesinde ilgililerin gsterecei yerlere tanacaktr. Bozulmu yol ve
kaldrmlar eski durumuna getirilecektir. Yerleim dndaki yerlere ise toprak gze
batmayacak ekilde datlacaktr.
5Tama ve Yma: Direkler, depo yerinden i yerine kadar dzgn bir ekilde tanacak,
amur ve bataklk olmayan bir yere altlarna takoz konarak ylacaktr. Direklerin bel
vermeden istenildii kadar kalabilmesi iin gerekli nlemler alnacaktr.
6Dikilme:
6.1- Zorunlu olmadka direkler projesinde gsterilen yerlere dikilecektir.
6.2- Ayn doru zerinde bulunmas gereken btn direkler ayn dorultuda dikilecektir.
7-
8-
9-
Ke, Son ve Datm Direkleri: Kede ya da hat sonunda ift direkler kullanldnda,
ift direin kuvvetli ekseni, ke direinde hattn aortay dorultusunda, son direkte ise
hat dorultusunda olacak biimde dikilecektir. ift direkli datm noktalarna, bu ift
direin kuvvetli ekseni dorultusuna bakldnda ift direk tek olarak grlmelidir.
ift Direklerin Dzenlenmesi: ift direklerde st saplama direk tepesinden 25 cm
altta, alt saplama ise direk tabanndan 75 cm yukarya gelecek biimde taklacak, teki
saplamalar ise bu iki saplama arasnda kalan blme eit aralklarla taklacaktr.
Saplamalarn her iki ucuna 50x50x4 mm boyunda satan yaplm rondela konularak
sklacaktr. Rondelalar diree tam temas salamak iin direk yan apnda kvrlmaldr.
Boyu 9 -12 m arasnda olan ift direklerde en az 5 adet M 16- M 22lik saplamalar
kullanlarak birletirme yaplacaktr.
Lente: Ke ayrm direkleriyle son direklerde lente yaplmas gerektiinde, lente ke ve
ayrm direklerinde bileke kuvvetinin, son direkte ise hattn kar ynne gelecek biimde
konulacaktr. Lenteler, gerilimlere kars izolatrle yaltlacaktr.
Ayn direk iin birden fazla lente kullanlabilir. Lenteler trafikten zarar grmeyecek ekilde
dzenlenmelidir.
1011-
1-
2-
letkenlerin ekilmesi:
2.1- Bakr iletkenler travers zerine tutturulan tahta takozlar ya da makaralar zerinden
ekilecek, bylece zedelenmeleri nlenecek, yerde srkleniyorsa zarar grmemeleri iin
gerekli nlemler alnacaktr.
2.2- Alminyum iletkenler yumuak olmalar ve kimyasal zellikleri nedeni ile kolayca
bozulabileceklerinden, bunlarn kullanlmasnda aadaki baz zel nemler
452
alnmaldr.
2.2.1- Herhangi bir zedelenmeyi olabildiince azaltmak iin alminyum iletkenler it, ta ya da
benzeri sivri ulu cisimler zerinde srklenerek ekilmemelidir. Bunun nlenemedii
durumlarda iletkenlerin altna ot, dal, tahta, vb. konularak iletkenlerin zedelenmesine
engel olunmaldr.
2.2.2- letkenler her zaman sorunsuz alan alminyum ya da tahta makaralar zerinde
ekilmeli, hibir zaman traversler zerinden srklenerek ekilmemelidir.
2.2.3- letkenler yeni gbrelenmi tarlalar zerinde srklenerek ekilmemelidir.
2.2.4- Alminyum iletkenler bakr ya da bakr tozuna kesinlikle temas ettirilmemeli, daha nce
bakr iin kullanlm takmlar ve izolatrler kullanlacak ise bunlar bakr tozundan iyice
temizlenmelidir.
3-
3.1- Durdurucu ve son direkler ile datm direklerinde iletkenler izolatrlere durdurucu ba
ile balanmaldr.
3.1.1- Durdurucu direk izolatrleri aras: Datm direklerinde iki yndeki mesnet izolatrleri
aras, hat kesitinin 25 mm' den byk olduu bakr iletkenlerde ayn kesitteki som bakr
tel ile 25 mm2 ve daha kk kesitteki hat iletkenlerinde ise bir st kesitteki som bakr
tel ile kprlenmelidir.
3.1.2-Kprleme ROSE ve LILY tipi alminyum iletkenlerde bir st kesitteki, dier
iletkenlerde ise ayn kesitteki som, rgl alminyum ya da elik-alminyum tel ve
branman klemensleri ile yaplmaldr.
Not: letken kesitinin iki tarafta farkl olduu durumlarda kprleme teli, byk kesitli
iletkene gre boyutlandrlmaldr. Atlamalar dik ve keli olmayacak iletken
bollandrlp oval olarak atlama klemensi ile balanacaktr.
3.2- Alminyum ve elik-alminyum iletkenler durdurucu ba ile izolatrlere balandnda,
iletkenin izolatre gelen blm 1x10 mm2 kesitindeki koruyucu alminyum bantla
sarlmaldr.
3.3- Tayc ve kede tayc direklerde iletkenler, izolatrlere tayc ba ile balanmal
ve dz hatlarda iletkenler izolatrlerin diree bakan yanna yerletirilmelidir. A yapan
hatlarda ise izolatrler ann iinde kalacak biimde dzenlenmelidir.
3.4- Tayc ve kede tayc direklere ba teli olarak:
3.4.1-Bakr iletkenlerde: 25 mm2 kesite kadar 4 mm2, 25 - 70 mm2 kesite kadar ise 6 mm2
kesitlerde yar sert ekilmi bakr teli kullanlacaktr.
3.4.2- Alminyum elik-alminyum iletkenlerde: ROSE, LILY, IRIS, SWAN ve
SWALLOW tipi iletkenler iin 3,58 mm apnda; PANSY, POPY ve SPARROW tipi
iletkenler iin 4,25 mm apnda; ASTER, PHLOX, RAVEN ve PIGEON tipi iletkenler
iin ise 5,65 mm apnda yumuak alminyum tel kullanlacaktr.
3.5- letkenler izolatrlere aadaki ekillerde gsterildii gibi balanacaktr: (ekil 1 ve
ekil 2)
Bakr iletkenlerde durdurucu ya da nihayet ba yaplmsa iki klemens kullanlacaktr.
Alminyum iletkenlerde genellikle tek klemens yeterlidir. Ancak zorunlu durumlarda iki
klemens kullanlabilir.
4-
Ek ve Balantlar:
453
454
55.1-
eitli Hkmler:
Hat geei (gzergh) zerinde, iletkenlere dokunabilecek aa dallar budanacaktr.
2-
50 cm
50 cm
70 cm
olacaktr.
Kablo geei olarak, arsalarda zerinde yrnlen yerler, sokak ve caddeler ile yaya
kaldrmlar seilmelidir. Kablolarn dendikleri yerler kimyasal, mekanik ve sl
etkilerden olabildiince uzak ya da bunlara kar korunmu olmaldr.
3-
Kablolarn Yap iinde demeleri: Yeralt kablolar yap iinde beton kanallara,
duvara ya da tavana denebilir.
3.1- Kablolarn beton kanallar iine denmesi: Yksek gerilim kablolarn beton kanal
ierisine denmesi durumunda kanal derinlii [n:kablo says, d:kablo ap (cm) ise
d=(2n+1) olacaktr. Kanal genilii 30 cm' den az, 100 cm' den fazla olmayacaktr.
Kanaln st kenar 40x40x10'luk ke demiri ile salamlatrlacak ve st baklaval sac
ile kapatlacaktr. Ke demirinin zerine lama demiri ile kapak kalnlnda bir dzen
(zvana) yaplarak kapak bunun ierisine oturulacaktr. Kapan st yz deme ile
ayn dzeyde olacaktr.
Ak kablo kanallarnn st beton kapaklarla da kapatlabilir. Kablolar kesinlikle beton
455
iine denmemelidir.
Denecek kablo says ok fazla olduunda kablolar kanal yanlarna yaplacak raflar
zerinde ekil 3'de gsterildii gibi yerletirilir.
Baklaval sa
40x40x10 kebent
30 100 cm
Duvar
Konsol 30x30x3
Plastik kablo ba
Kablo
elik kroe
456
Tavan
h = 40-50 cm
h = 60-70 cm
h = 80-100 cm
olacaktr.
4.1.2- Kanallarn Az ve Dip Genilikleri:
Bir tane kablo denen kanaln az genilii 60 cm, dip genilii 40 cm olacaktr. Ayn
kanala birden fazla kablo dendiinde her kablo iin bu genilikler 10'ar cm
arttrlacaktr.
Kablolar, kanallara aralarnda en az 7 cm aklk bulunacak ekilde denecektir.
Bz kullanldnda bu aklklar iki kat olacaktr.
5-
457
5.1- Kablolar kanala aadaki ekillerde gsterildii gibi denecektir: En stte iaret eridi
bulunacaktr.
60 cm
Sktrlm toprak
aret band
YG de beton blok
AG de tula
Kablo
10 cm
40 cm
Sktrlm toprak
aret band
Beton blok
10 cm
Kablolar
7cm
7cm
40 + nx10 cm
458
Toprak kanal iine denemeyen durumlarda deme tarz iin Trk Standartlar
Enstits TS HD 384.5.52 S1 Nisan 2001 no' lu standartta verilen tablolarn
kullanlmas da uygundur.
5.6- Alak gerilim ve yksek gerilim kablolarnn ayn kanal iine yan yana denmesi
durumunda, kablolar arasna, klcna ve uzun taraf kanal ynnde olmak zere, tula
denecek; ya da Y.G. kablosu alta denecek ve araya enine olarak tula konulacaktr.
(ekil 9)
60+ nx10 cm
60 cm
Sktrlm toprak
aret eridi
Sktrlm
toprak
h
aret eridi
Tula
A.G. kablosu
Beton blok
Y.G. kablosu
10 cm
Beton blok
Y.G. kablosu
10 cm
A.G. kablosu
40 cm
40 + nx10 cm
n: Birden ok kablo says
6-
Kablo geileri: Kablolar kpr zerinden, yol, sokak, demiryolu, cadde haberleme
kablosu, su, doal gaz borusu altndan geirildiklerinde koruncak ( mahfaza ) iine
alnacaktr. Bu koruncaklar font boru, beton buz ya da profil demirinden olabilir.
Koruncak borudan ise; ap kablonunkinden 1,5 kat, bz ise 2 kat byk olacaktr.
Cadde geilerinde yedek boru ya da bz braklacaktr.
Kablolar demiryollar ve ar aralarn getii yollardan 1,5 m derinliinde eklinde
beton bzler veya mahfaza borular iine denecektir
Kaldrm
Kablo
Beton sva
Kum torbas
Grobeton
459
Hattn tek damarl kablolar ile yaplmas halinde her faza ait kablolar ayn bir
borudan birlikte geirilecektir.
9-
12xD
15xD
15xD
15xD
Souk Hava Durumu: 00 C' nin altndaki hava scaklklarnda hi bir ekilde kablo
denmeyecektir. Byle durumlarda denmesi zorunlu ise kablo, scakl 25 C' nin
stnde olan bir odada en az 24 saat bekletildikten sonra denecektir. Kablolar stma
amac ile atee yaklatrlmamaldr.
11-
12- Kablo Yerlerinin iaretlenmesi: kablo geeinde ek yerlerine (Y.G. Kablosu eki);
demiryolu, cadde ve ose gei yerlerine (Y.G Kablosu) iareti bulunacaktr. aretler, sa
zerine kabartma yaz ile yazlacak ve levhalar erevelenerek yerlerine salam olarak
tesis edilecektir.
13- eitli Hkmler:
13.1- Kullanlacak olan kablolar yakn boyuna uygun ve tek para olarak ve hi bir zaman
para kablolar eklenerek kullanlmayacaktr.
13.2- Kablo boru, bz vb. gibi koruyucu gereler iine alndnda bunlarn her iki yandaki
azlarn kabloyu zedelememesi iin gerekli nlemler alnmaldr.
13.3- Kablonun balang ve bitim noktalarnda yerine gre yap ii ya da ak hava tipi silikon
kablo bal kullanlacak ve balklar oynamayacak ekilde sabitlenecektir.
460
13.4- Kablo balndan kan iletkenlerin yapnn i tesisine balanmasnda kablo pabucu
kullanlacaktr.
13.5- Tek damarl kablolarn tutturulmasnda kullanlan kroe ve kelepe gibi paralar ile bu
kablolarn ek kutular manyetik olmayan gerelerden yaplacaktr.
13.6- Kablonun elik zrh ve koruyucu kurun klf, kablo balarnda ve ek yerlerinde
topraklanacak ya da topraklanm, blmlere balanacaktr.
13.7- Hemen kullanlmayacak ya da ek yaplmayacaksa, kesilen kablonun ular kurun ya da
protolinle kapatlacaktr.
Ayn faz iin birden fazla tek damarl kablo ekilecekse her faz bir gurup olarak
ekilmeyecek her faza ait kablo bir demet haline getirilerek ekilecek dizi ekli aada
belirtildii gibi olacaktr.
R S
T S
R S
Tesislerde projesine ve tesis standartlarna uygun mesnet, dolu ubuk ve zincir tipi
porselen ya da cam veya silikon izolatrler kullanlacaktr.
2-
3-
4-
Mesnet izolatrleri traverse izolatr demiri ile tutturulacak, aa direkli A.G. hatlarnda
travers kullanlmadnda deve boyunu izolatr demiri kullanlacaktr.
5-
zolatr demirinin traverse tutturulan blm, travers kesitinin tmne geecek biimde
olacak, traverse alttan somunlu balanacak ve somunun gevememesi iin gerekli nlem
alnacaktr.
(Noktalama ya da ikinci somun) Traversle cvata somunu arasna rondela konulacaktr.
6-
7-
8-
A.G. hatlarnda izolatr aa diree deveboynu (izolatr demiri) ile saptanmyorsa demir
ya da aa travers kullanlmaldr.
Alak gerilimde beton ya da demir direk kullanlmsa, izolatrler bunlarn traverslerine
pin tipi izolatr demiri ile monte edilir.
461
BLM 5- PARAFUDRLAR
1-
2-
3-
Ar gerilimin ortadan kalkmasndan ok ksa bir sre sonra parafurdr yeniden eski
durumuna gelebilmelidir.
4-
Parafurdr topraklamas som bakr ya da buna edeer galvanizli erit ya da rgl tel ile
ksa yoldan dzgn bir biimde yaplacaktr.
5-
Parafurdrlarn faz balantlar som bakr, boru ya da alminyum iletken ile dzgn
biimde yaplacak, bakrn parafurdra balanmasnda kablo pabucu, elik alminyum
iletkene balanmasnda ise iki metali (AI - Cu) klemens kullanlacaktr. Parafurdrlarn
topraklama tesisine balants bklgen (fleksibl) iletkenle yaplacaktr.
6-
Parafurdr zerinde anma gerilim anma akm ve yapc firmann ad yazl olacaktr.
BLM 6- BARALAR (TOPLAYICI UBUKLAR)
1-
2-
3-
Her fazn baralar yal boya ya da elektrostatik boya ile aada gsterilen renklerde
boyanacaktr.
R faz
S faz
T faz
O (Ntr)
Kahverengi renkli
Siyah renkli
Gri renkli
Mavi renkli
4-
5-
6-
7-
8-
ebeke frekans ile baralarn rezonansa gelmemesi (titrememesi) iin mesnet noktalar
arasndaki aklk aadaki bantlara gre hesaplanacaktr.
462
D
331520 --------- = 50 ve 100
L2
B
383000 ---------- = 50 ve 100
L2
Burada:
L: Baralarn iki mesnet noktas arasndaki akln (cm)
D: Yass ubuun kalnln (cm)
B: Daire kesiti barann apn (cm)
gstermektedir.
BLM 7- TOPRAKLAMALAR
123-
4-
Topraklaycnn Boyutlar:
4.1-
Bakr Boru
Et Kalnl : En az 2 mm
ap
: En az 20 mm
4.2- Galvanizli Boru
Et Kalnl : En az 2 mm
ap
: En az 25 mm
4.3- Bakr erit
Kesit
: En az 50 mm2
Kalnlk : En az 2 m m
4.4- Galvanizli erit
Kesit
: En az 90 mm 2
Kalnlk ; En az 3 mm
5-
Topraklayclarn Yerletirilmesi:
Yzeysel Topraklayclar (erit vb.), Zemin koullar elverili ise 0,5 -1 m derinlie
denecektir.
6-
7-
463
Topraklama iletkenleri:
8.1- Topraklama iletkenlerinin kesiti 2.madde anlan Ynetmeliklerdeki ilgili hkmlere gre
saptanacaktr.
8.2- Dirensiz olarak dorudan doruya topraklanan yldz noktalarnn toprak iletkeni kesiti,
bir toprak ksa devresinde oluabilecek en byk ksa devre akmna gre
boyutlandrlmaldr.
8.3-
Baka topraklayclarn etki alannda olmamak kayd ile topraklaycya giden iletkenler
topraa plak olarak denecektir. Ancak kuvvetli bir korozyon tehlikesi varsa, gerekli
nlemler ( koruyucu bir boyayla boyama, kesitinin arttrlmas vb.) alnmaldr.
2-
Gerilim Ayan: Yksek gerilim tarafnda bota 28500 V ile 36000 V arasnda beher
kademe 1500 V olmak zere en az 5 kademeli gerilim ayar yaplabilmelidir.
3-
4-
464
topraklanacaktr.
5-
5.1- Buchholz: Anma gc 400 kVA' dan byk yal transformatrler iin kullanlmaldr.
5.2- Termometre: yap iinde kullanlan yal ve kuru tip transformatrlerde termometreler
0 C ile 120 C arasnda gstergeli, ak havada kullanlanlarda ise -20 C ile +120 C
arasnda gstergeli olacaktr.
5.3- Tekerlekler: Tekerlekler iki dorultuda da hareket edecek biimde olmaldr. Deprem
riski olan blgelerde trafolarn zerinde tekerlekler takozlanacak ve transformatr elik
halatlarla sabitlenecektir.
5.4- Ya genleme Kab: Yal tip transformatrlerde yan genlemesi baka biimde
karlanmyorsa, bulunmaldr.
5.5- Ya dzeyi gstergesi.
5.6- Ya boaltma musluu.
5.7-
zellikle nemli yerlerde kullanlan transformatrlerde silikajel vb. gibi nem alc
dzenlerin bulundurulmas uygun olur.
5.8- Bakm ve iletim Ynergesi: Transformatrlerle birlikte, Trke olarak en az iki tane
iletme ve bakm ynergesi verilecektir.
5.9- aret Plakas: Transformatr zerinde uygun bir yere yapmcs tarafndan aadaki
bilgileri tayan bir iaret plakas konulacaktr.
- Yapmcnn ad, seri numaras, tipi, varsa TSE numaras, kalite belgesi numaras,
- Sarg gerilimleri,
- Faz says, frekans,
- Gc (kVA),
- Balant biimi,
- Gerilim ayar,
- Sarg akmlar,
- Bal ksa devre gerilimi
- Bo ve dolu arl
Not: Hermetik tip ve kuru tip transformatrlerde yukardaki donatlardan bazlar
bulunmayabilir.
6-
7-
8.1- Tanm: Direk tipi transformatr postas, direk zerindeki transformatr ile bir datm
tablosundan ve gerekli donatdan oluur. Datm tablosu yerden eriilebilir bir
ykseklie ya da beton bir taban zerine yerletirilmelidir. Transformatr, zerinde
bulunan bir platforma sabitlenmelidir.
8.2- 400 kVA' dan byk gler iin direk tipi transformatr kullanlmayacaktr.
8.3- Transformatr direi zerinde ayrc yoksa ve mesnet izolatr ile transformatr
465
yksek gerilim izolatrleri arasndaki balant iletkenin uzunluu 2 m' den fazla ise bu
akln uygun bir yerine iletkeni saptamak iin ayr bir mesnet izolatr monte
edilecektir.
8.4- Direk tipi transformatr postalarnda yrrlkteki ynetmenliklere uygun olarak koruma
topraklamas yaplmaldr. Bunun iin direin st blm ve topraklayc arasnda ilgili
ynetmenlie gre boyutlandrlm galvanizli elik eritten ayr bir koruma topraklama
iletkeni ekilmeli, direk ve topraklamas gerekli tesis aralar (transformatr gvdesi,
ayrc, parafudrlar, transformatr platformu, izolatr demirleri, traversler, pano vb.)
gerekli kesitteki topraklama iletkenleri ile bu erit iletkene balanmaldr.
zerinde ayrc bulunan direklerde de koruma topraklamas bu ekilde yaplmaldr.
8.5- Alak gerilim iletme topraklamas i!e koruma topraklamas arasnda en az 20 m aklk
bulunacaktr. Bu koul yaltkan iletken kullanlarak ya da direk transformatrnn
yaknnda alak gerilim direkleri bulunuyorsa, iletme topraklamas ilk alak gerilim
direinde yaplarak, yerine getirilir.
B-L TRANSFORMATRLER
1-
Akm Transformatrleri:
0,2
0,4
0,6
1,2
1,8
10
15
30
45
60
90
0,4
0,6
1,2
1,8
2,4
3,6
2,4
3,6
(A)
1 ya da 5
10
15
20
25
100
120
150
250
30
40
50
60
75
80
300 400
500
600
750
800
466
Gerilim transformatrleri:
467
Primer Gerilim (kV): Y.G. primer gerilim seviyesi ile ayn olacaktr.
3.4- Faz Says: Tek faz gerilimi iin bir fazl gerilim trafosu, faz gerilimi iin ise adet
bir fazl gerilim transformatrleri kullanlacaktr.
3.5- Transformatrn Korunmas: Transformatrn primer ve sekonder devrelerine sigorta
konulacak ve sekonder ulardan birisi topraklanacaktr.
3.6- aret Plakas: Gerilim transformatrnn uygun bir yerine yapmc tarafndan asgari
aadaki bilgileri tayan bir iaret plakas konulacaktr.
-Yapmcnn ad, seri numaras, varsa TSE numaras ve kalite belge numaras,
- En byk iletme gerilimi [Vrms]
- 1dk. sreli ebeke frekansl dayanm gerilimi [Vrms]
- Darbe dayanm gerilimi [Vtepe]
- evirme oran (Vpirimer / Vsekonder),
- Nominal G (balanabilecek maksimum yke ait g [VA]),
- Frekans [Hz]
- Doruluk snf (Cl),
Not: Saya devrelerini besleyecek akm ve gerilim transformatrlerinin nominal g ve
hata snf tespitinde enerji veren kuruluun artlarna uyulacaktr.
1-
2-
Kesiciler:
2.1- Kumanda Biimi: Normal devrenin almas otomatik olarak, kapanmas el ile veya
uzaktan kumanda ile olacak, projesinde belirtildii gibi elektrik motoru ya da basnl
hava ile alacaktr.
2.2- Donanm:
2.2.1-Rleler: Yksek gerilim kesici ve ayrc devrelerinde projesinde n grlen fazlar
zerine balanm ve ayarlanabilen rleler bulunacaktr. Bunlar projesine uygun olarak
sekonder tipten olacaktr. Teknik bakmdan gerektiinde baka rleler de kullanlabilir.
2.2.2- Alarm Dzeni: Projesinde gsterildii gibi devre ald zaman grevlilere durumu
bildirecek sesli ya da kl alarm dzeni bulunacaktr.
2.2.3-aretler: Kesicinin kapal ya da ak durumlarn gsteren iaretler ya da iaret
lambalar bulunacaktr.
2.2.4- Kumanda Dzeni: Projesine gre ya tabloda ya da dorudan doruya kesicinin zerinde
elle kumanda edilecek biimde olacaktr. Kumanda dzeni elektrik motoru ya da
basnl hava donanm ile, elle kumanda ve balant dzenleri ise aygtlar birlikte
verilecektir. Ayrca gvenlik iin kilit sistemi olacaktr.
2.2.5- Yardmc Kontaklar: Kesici zerinde yeter sayda yardmc kontak bulunacaktr.
2.3- letme ve Bakm Ynergesi: Aygtla birlikte, Trke olarak en az iki tane "iletme ve
Bakm Ynerge"si verilecektir.
468
2.4- aret Plakas: Aygt zerinde uygun bir yere aadaki bilgileri tayan bir iaret
plakas konulacaktr.
- Yapmcnn ad. seri numaras, tipi, varsa TSE numaras. kalite belgesi numaras,
- Anma akm (A),
- Anma gerilimi (kV),
- Ama gc (MVA),
- En byk ama akm (kA),
-Anma frekans (Hz)
2.5- Genel Koullar: Kontaklar titreim yapmayacak biimde birbirine iyice oturmu
olacaktr.
3-
Yk Ayrclar:
3.1- Tanm: Yk ayrcs, yk altnda manevra yapmaya elverili ark sndrme zelii
bulunan, fazl devre acsdr. Yerine gre yk altnda ama yapabilen bir ayrc ile
buna seri bal yksek gerilim g sigortasndan oluabilir.
3.2- Kullanma Yeri: G ayrclar ebekenin ksa devre kesme gc elverili olan
yerlerinde
anma gerilimi 36 kV'u anma gc 1000 kVA' y gemeyen transformatr postalarnda
kullanlr.
3.3- Anma Akm: Ark sndrme zellii bulunan yk ayrclar iin 630 A dir.
3.4- G Anahtar: G anahtar yk altnda alp kapanabilecek ve ksa devre akmlarn
kesebilecek ve ksa devre zerine kapama yapabilecek kapasitede olacaktr.
3.5- eitli Hkmler:
3.5.1- Anahtar ve Sigortalar: Bunlar yapmc tarafndan bir arada monte edilmi olarak
verilecek ve anahtar besleme tarafnda bulunacak biiminde dzenlenmi olacaktr.
3.5.2- Topraklama: Anahtar ve sigortalarn gvdeleri topraklanacaktr.
3.6- Yedekler: Yedeklerle birlikte alt tane sigorta buonu verilecektir.
4-
Adi (Basit)Ayrclar:
4.1- Adi Ayrclar; fazl olarak ve her bak birlikte alp kapanabilecek, hcre iinde
kullanlan ayrclarda ise ayrca dardan manevray salamak zere bir kumanda kolu
bulunacaktr.
4.2- Ayrclar en byk ksa devre akmlarnn oluturaca sl ve mekanik zorlamalara
dayankl olacaktr.
4.3- Gvde topraklanacaktr.
4.4- Ayrcnn anma akm ve ksa devre akm proje hesaplarna gre seilecektir.
4.5- letme topraklamalar iin anma akm 200 A olan baya ayrc kullanlacaktr.
5-
6-
7-
469
Yaltkan Pense:
8.1- Yap dndaki tesislerde kullanlacak Y.G. sigortalarnn buonlar porselen vb. gibi
ierisine su ve nem girmesini nleyecek maddelerden yaplmaldr.
8.2- Sigorta buonlar zerinde kesinlikle anma deerlerini gsteren bir etiket bulunmaldr.
8.3- Sigorta buonu gerilim altnda kolayca ve tehlikesizce deitirilebilmelidir.
8.4- Sigortann metal gvdesi topraklanmaldr.
BLM 10- YKSEK GERLM HCRELER
A - Eski tip ak hcreler: Bu blm eski tip hcrelerde onarm maksad ile
yaplacak ilerde kullanlacaktr.
1-
Genel:
36 kV'a kadar olan yksek gerilim hcreleri, bu teknik artnameye ve projesinde
gsterilen dzenlemeye, say ve boyutlara uygun olacaktr.
2-
Aygtlarn Dzenlenmesi:
Gvenlik nlemleri:
4.1- Koruma topraklamas iin ortak bir topraklama baras tesis edilecek ve bu bara
iki noktasndan ayr iki topraklayc ile topraklanacaktr.
4.2- Btn aygtlarn gvdeleri bu topraklama barasna ayr ayr balanacaktr.
4.3- Hcrelerin nne ykseklii en az 1.8 m olan bir tel kafes kap konacak ve bunun zel
kilit ve menteesi bulunacaktr. Tel kafes en az 1.5 mm apl elik telden 15 mm aralkla
rlm ve evresi ke demirinden yaplm olacaktr.
Tm hcre kaplarna tehlike iareti levhas taklacak. Hcre kaplarna hcre isimleri
yazlacaktr. Hcre blmne tek hat emas ve iletme talimat aslacaktr.
4.4- Manevras hcre dndan yaplacak olan kesicilerin kumanda kollan ya da el
tekerlekleri kafes kapnn dna alnacaktr.
470
4.5- Her tel kafes kap bklgen (fleksibl) iletkenlerle korunma topraklanmasna
balanacaktr.
B - Metal mahfazal hcreler:
1-
Metal mahfazal hcreler IEC 62271-200 e gre imal edilmi ve tip testlerinden gemi
olacaktr.
BLM 11- A.G. DAITIM TABLOLARI (PANOLAR)
1-
2-
Yapm:
Bu artnamede tablolar,
Ana tablo ve Byk Gl Datm tablolar,
Datm tablolar,
Etan Datm tablolar,
Saya tablolar,
ekmeceli tip tablolar,
Dier tablolar,
olarak snflandrlmtr.
Yere oturan ve panolardan oluan tablolar, ana tablo ve byk gl datm tablosu
olarak dnlmtr. Tablodan datlacak gcn kk olmas halinde ana tablo
duvara monte edilebilir.
Datm tablolar yzey bykl 0.5 m2ye kadar olan ve duvara monte edilen
tablolardr. Kat datmlarnda veya kk bir mekanik tesisat hacmindeki birka
motorun beslenmesinde kullanlabilirler.
Etan datm tablolar birbirine eklenen nitelerden oluur. zellikler ilgili maddelerde
verilmitir.
Saya tablolar, enerji sat ile ilgili olduundan ana tablodan ayr olacak ve ilgili
maddelerdeki zellikleri tayacaktr.
Dier tablolar yukarda sralanan maksatlar dnda kullanlacak tablolar kapsar.
zellikleri, tesis maksadna uygun olarak, Yukarda sralanan tablolarda aranan
zellikleri tamaldr.
Tablolarda bulunacak her trl anahtarlar, sigortalar, l aletleri, sayalar, rleler ve
balant elemanlar TS standartlarna, bu standardn bulunmamas halinde sra ile EN,
HD, IEC standartlarna uygun olacaktr.
Tm tablolarda metal aksam topraklama barasna (Ana potansiyel dengeleme baras)
balant noktalarndaki boya temizlenerek irtibatlanm olacaktr. Alr kapaklar,
ularnda kablo pabucu bulunan bklgen iletkenlerle ana gvdeye irtibatlanacaktr.
Balant noktalarnda bulunan boya tabakasn delen trtll rondelalar kullanlabilir.
471
472
2.1.17- Tablo iinde bakr epotansiyel bara ve ayrca tablodan yaltlm bir ntr baras tesis
edilecektir.
2.1.18- 100 amperden byk alter ve sigorta balantlar, kesin olarak baralar ile yaplacaktr.
Tablo iinde bulunan yaltlm iletkenler zel kroeler vastasyla muntazam bir sra
haline getirilip gvdeye balanacaktr.
2.1.19- Her alterin veya sigortann altna beslenilen yeri gsteren etiketler konacaktr. Tablo
iindeki kablo ularna geldii veya gittii yerle ilgili etiket konacaktr.
2.1.20- Tablo kapaklar zerinde bulunabilecek iaret lambalar, kumanda butonlar veya
kumanda anahtarlarnn elektrik balant hatlar grup haline getirilip forma verildikten
sonra kapaa tespit edilecek ve kapaa monte edilmi sra klemenslerde son
bulacaktr. Bu hatlarn gvdeden gelen karlklar ise gvde zerinde bir grup sra
klemensde bitecektir. Kapak ve gvdedeki klemensler arasna ok telli iletkenlerle
bklgen balant yaplacaktr.
2.1.21- Ana tabloda kullanlacak baralarda fazlar siyah-kahverengi-gri, ntr ak mavi, toprak
yeil bantl sar renkli olarak boyanacaktr.
2.1.22- l aletleriyle alter, sinyal lambas vb. nin seiminde bunlarn ekil birliine ve sa
panolara uygun tipte olmalarna dikkat edilecektir.
2.1.23- Bakl sigortalar arasna, sigorta kaidesinin balant ularn kavrayacak ve sigorta
tutamaklarn aacak llerde, sya dayankl yaltkan malzemeden (pertinaks v.b.
gibi) ayrc levhalar konarak sigorta ve kaidesinde oluacak arklarn yandaki faza
atlamas nlenecektir. ki grup sigorta arasnda 9 cm den fazla aklk varsa bu
ekranlara gerek kalmaz.
2.1.24- Transformatr istasyonlarndaki A.G. ana tablolarnn ve ksa devre akm 10 kA i
geen yerlerde tesis edilecek tablolarn ksa devre tip deneyi sertifikas bulunacaktr.
2.1.25- Ana tablonun balant emas, yaz punto ykseklii 15 mm den kk olmamak
zere izilip st plastik kaplanarak erevelenecek, ana tablo dairesine aslacaktr
2.1.26- Pano kapaklar i yzeyinde pano ilgili emalarnn konabilecei, satan mamul cep
bulunacaktr.
2.2-
2.2.1- Datm tablolar, sva st veya gmme olarak monte edilecektir. Datm tablolarnn
boyutlar idarenin tasdik edecei projeye uygun olacaktr.
2.2.2- Tablolar tayacaklar donanmn boyutlarna ve arlklarna gre boyutlandrlrlar. 0,5
m2ye kadar tablolar duvara sva alt olarak konabilir.
2.2.3-Tablolar 0,5 m2 ye kadar en az 1 mm kalnlkta, dzgn yzeyli DKP sacdan
yaplacaktr. Tablolarn kenarlar bklecek ve arka yzeyleri, tablo iindeki arl
tayabilecek ekilde, sa profillerle takviye edilecektir. Demir aksam bir kat slyen, iki
kat mat tabanca boyas veya frn boyas ile boyanacaktr.
2.2.4-0.3 m2den byk tablolarda kapak, burulmalara kar i taraftan sa profille takviye
edilecektir. Ayrca kapak kenarlar ie doru 1 cm kvrlarak glendirilmelidir.
2.2.5-Tablolar, kapaklar kapal durumdan itibaren yana doru 110 derece alabilecek ekilde
yerletirilmelidir. Tablolarn nnde tablo kapann tam almasna engel olacak yap
blmleri bulunmamaldr. Kapak menteeleri gizli tip olacaktr.
2.2.6-stten girili tablolarda hatlarn kt noktalarda oluan boluklarn kapatlmas iin
zel dzenleme yaplacaktr. Bu blmlerin tahta, kat vb. malzeme ile tkanmas
yasaktr.
473
2.2.7-60 A e kadar akm eken tablolarda fazlar iin bara kullanlmasna gerek yoktur. 60
A.den fazla akm eken tablolarda, balantlar kablolarla alterden altere veya
sigortadan sigortaya yaplmayp bakr baralar vastas ile ayr ayr yaplacaktr. Baralar
Madde 2.1.21 de verilen renklerle iaretlenecektir. Fazlar barasz yaplm olsa bile
bakr lamadan imal edilmi, ntr ve epotansiyel bara (koruma iletkenlerinin topland
bara) bulunacaktr. Otomatik sigortalarn faz giri tarafnda, bu sigortalara mahsus tarak
eklinde bara kullanlmas zorunludur.
2.2.8- Datm tablolarnda hatlar, yanmayan malzemeden yaltkanl, uygun nitelikte
klemensler vastas ile tabloya tutturulacak ve ntr hatlar da yaltlm bakr bir baraya
balanacaktr. Tabloya giri kolonlarnn faz iletkenleri sabit klemenslere ve ntr
iletkenleri bakr baraya balanacaktr. Datm tablolar zerinde koruma hatlarnn
topland topraklama baras bulunacak, topraklama balants, bulunduu yerdeki
tesisata uygun olarak yaplacaktr.
2.2.9-Gerilim altndaki ksmlara rasgele dokunmay nlemek iin, bu gibi ksmlar yanmaz
malzemeden mamul, karlabilir kapaklarla rtlecektir. Bu i kapaklarn zerinde,
sigortalarn dardan mdahale edilecek ksmlarnn gemesi iin alan pencere
evrelerine yaltkan malzemeden azlk geirilecektir.
2.2.10-Datm tablolarnda d kapak zerinde iaret lambas kullanlyor ise balant,
yukardaki madde 2.1.20 ye uygun olacak ve tablo i kapann bu gibi iletkenleri
zedelemesi nlenmi olacaktr.
2.2.11-Byk tesislerde her datm tablosunun tam yk altnda ektii akmn fazlara gre
dengelenmesi yaplacak, besleme hattndan pens ampermetrelerle veya ana tablodaki
mevcut ampermetrelerin yardm ile kontrol edilecektir.
2.2.12-Tozlu yelerde kullanlacak sva st datm tablolarnda btn giriler rakorlarla
yaplacak ve tablo kapann bast sabit yzeyde toz giriini nleyen conta dzeni
bulunacaktr. Bu tip imalat etan tablo snfndan deerlendirilmez.
2.2.13-Her sigorta veya alterin altnda beslenilen yeri gsteren madeni veya plastik etiketler
bulunacaktr.
2.2.14-Tablo kapa i yzeyinde tablo balant emasnn konmas iin satan mamul cep
yaplacaktr.
2.3- Etan Datm tablolar
2.3.1-Tesisatn rutubete, toza ve mekanik darbelere kar korunmas gereken mahallerde
tablolar, birbirine eklenecek tipte, ek yerlerinde ve kapaklarnda conta bulunan etan
kutulardan yaplacaktr. Malzeme olarak dkm alminyum, polikarbonat ve benzerleri
kullanlabilir.
2.3.2-16mm2 den daha byk kesitte balantlar bakr baralar vastas ile yaplacaktr.
2.3.3-Sigortalar kapak aldktan sonra, anahtar ve alterler ise kapak kapal iken
altrlabilecek ekilde tasarlanacaktr.
2.3.4-Datm tablolar iin bildirilen dier hususlara da uyulacaktr.
2.4- Saya tablolar
2.4.1-Tablolar en az 1,5 mm kalnlkta DKP sacdan veya cam elyaf takviyeli polyesterden
(CTP) imal edilecektir.
2.4.2-Tablolarn mekanik yaps, ana tablo ve datm tablolar iin istenen artlar aynen
salayacaktr.
2.4.3-Tablo, saya/sayalar, giri sigortas, k sigortas/sigortalar, ihtiyaca gre akm l
474
transformatrlerini ve bina iin tesis edilen artk akm anahtarn tayacak byklkte
olacaktr.
2.4.4-Tablo enerji veren kurulua ve tketicilere ait iki ayr blmden oluacaktr.
2.4.5-Enerji veren kurulua ait blm, kofre den itibaren sayalarn balant ularn (ular
dahil ) kapsayan blm olup, kolaylkla alamaz ekilde kapatlm ve ana gvdeye
tespit noktalarnda mhrleme imkan salayacak yapda olacaktr.
2.4.6-Sayalarn kolayca okunabilmesi iin mhrl blm sayacn gsterge ksmn effaf
polikarbonat ile kapatlacaktr. Tketiciye ait blmler, sigorta deiimini salamak
maksad ile alr kapakl olacaktr.
2.5- ekmeceli Tip Tablolar: Birimler halinde ayrlabilirler. Her birimde gerekli lme ve
kumanda aygtlar bulunacak ve gzlere yerletirilecektir. Bu gzler bir kilit dzeninin
almasndan sonra ekilerek tablodan karlabilecektir. Bu gzlerdeki aygtlara
elektrik akmnn giri ve k gzler arkasna yerletirilmi ve yalnzca yksz
durumda (ayrc gibi) alabilen yuval-kontaklar aracl ile yaplacaktr. Gzler
ve yuvalar her tabloda ayn boyutta olacak ve gerektiinde birinin yerine tekisi
taklabilecek ya da yedei ile deitirilebilecektir. Btn gzler yanlar ve arkas sac ile
kapl ve gerekli boyutta demir iskeleti bir koruncak (muhafaza) iine alnacak ve tablo
zemin zerinde kendisi iin yaplan 10 cm yksekliindeki beton taban zerine
yerletirilecektir. Gzlerin boyutlar, zerine konulacak aygtlara uygun byklkte
olacak, sac koruncann derinlii, kablo balantlarnn, toplayc ubuklar ve balant
yuvalarn yerletirmeye olanak verecek biimde en az 25 cm olacaktr.
Gzler arkasndaki yuvalar, gz zemininden 50 cm ykseklikte sa ve soldan 50 mm
uzaklkta ve birbirinden alma gerilimine gre ve en az 20 mm aralkla yatay olarak
yerletirilecek ntr ve topraklama balantlar iin ayr bir blm bulunacaktr. Yuvalarn
ve gz iindeki balantlarn kesitleri
alma akmlarn tayabilecek boyutta seilmelidir. Btn demir blmler bir kat
koruyucu boya, iki kat kl rengi donuk frnlanm tabanca boyas ile boyanacaktr.
Gzlerin n yznde her aygt iin bozulmaz gerelerden yaplm etiketler bulunacaktr.
3-
Akmlatrler:
Ak arj grubu:
4.1- arj cihaz metal bir kabin iinde olacak ve duvara dayal olarak yere monte edilecektir.
D balantlar kabin altndan yaplacaktr.
4.2- arj cihaz normal arj (tampon arj), Hzl arj yapabilme zelliine sahip olmaldr.
4.3- Giri geriliminin %94 ile % 106 s arasnda normal arj devam edecektir.
4.4- k akm nominal akmn %110 nunda snrlanacaktr.
475
2-
3-
4-
5-
zolatr, parafudr gibi direk zerinde bulunan gereler krlmamas iin direk
karlmadan nce sklecek ve cinslerine gre snflandrlacaktr.
6-
476
Yeralt kablolar sklrken, toprak, kablo hattnn getii kanal boyunca kazlacak,
kazma ilemi srasnda kabloyu zedelememeye zen gsterilecektir. Kablo zerindeki
tulalar toplanacak ve kablo tamamen aa ktktan sonra dar kartlmakszn
kanal iinde yuvarlanarak kangal durumuna getirilecek, yaplan kangallarn ap,
kablo apnn 30 katndan az olmayacak ve kangallar belirli yerlerinden balanm
olacak ve kanal kapatlarak yol dzeyine getirilecektir.
8-
479
480
481
482
483
53) D iletken blmler: Boru ebekeleri, kablo klflar, metal kanallar, vb. yldrm
akmnn bir blmnn geebilecei, korunan yapya giren veya kan metal blmlerdir.
54) Yldrm e potansiyel kuaklamas (potansiyel dengeleme): Yldrm akmnn yol
aaca potansiyel farklarn azaltmak iin, ayr metal paralarn dorudan iletkenlerle veya
darbe koruma dzenleri zerinden YKSye balanmasdr.
55) Ekranlama iletkeni: Bir hizmet tesisatna yldrmdan dolay gelecek fiziksel hasar
azaltmak iin kullanlan metal iletkendir.
56) Yldrmn elektromanyetik etkilerinden korunma sistemi (YEKS): Yldrmn
elektromanyetik etkilerine kar elektrik ve elektronik sistemlerin korunmas iin kullanlan
dzendir.
57) Manyetik ekran: Elektrik ve elektronik sistemlerin arzalarn azaltmak iin,
korunacak nesneyi veya onun bir parasn kuatan zgara biimli veya srekli kapal metal
ekrandr.
58) Darbe koruma dzeni (Parafudr) (DKD): Geici ar gerilimleri snrlandran ve
darbe akmlarnn ynn deitiren (deiken direnler, diyotlar, filtreler, eklatrler vb.
ieren) dzendir. Bu eleman, en az bir adet dorusal olmayan bileen ierir.
59) Topraklama empedans: Ayn anda olumayan topraklama gerilimi ile topraklama
akm tepe deerleri arasndaki orandr. Bu topraklama sisteminin etkinliinin
gsterilmesinde kullanlr.
60) Balama eleman: D YKSnin iletkenlerini birbirlerine veya metal tesisatlara
balanmas iin kullanlan paralardr (TS EN 50164 serisine baknz).
61) Sabitleme eleman: D YKSnin YKS elemanlarn korunacak yapya tutturmak
amacyla kullanlan paralardr.
62) Metal tesisat: Korunacak yapdaki metal borular, merdivenler, asansr raylar,
havalandrma, stma ve klima kanallar ve birbirlerine bal elik donat gibi yldrm akm
iin bir yol oluturabilen metal ksmlardr.
63) Kuaklama baras: Metal tesisatlar, d iletken blmler, elektrik ve iletiim hatlar
ve dier kablolarn bir YKSye balanmasn salayan metal baradr.
64) Kuaklama iletkeni: YKSnin ayr iletken blmlerini birbirine balayan iletkendir.
65) Kuaklama ebekesi: Yapya ve i sistemlere ilikin btn iletkenlerin (gerilimli
iletkenler hari) oluturduu kafes ile toprak sonlandrma sisteminin birbirine baland
ebekedir.
66) Birbirine bal elik donat: Beton iinde elektriksel srekliliin saland kabul
edilen elik iskelettir.
67) Deney ek yeri: YKS bileenlerinin, elektriksel deneye tabi tutulmas ve lmenin
yaplmasn kolaylatrmak iin tasarlanm ek yeridir.
68) Yldrmdan korunma tasarmcs: Yldrm boalmalar sonucunda ortaya kan
tehlikeli yksek gerilimler ve bunlarn elektromanyetik etkileri ile YKS konusunda TMMOB
EMO tarafndan yetkilendirilmi elektrik veya elektrikelektronik mhendisleridir.
69) Yldrmdan korunma tesisats: Yldrm boalmalar sonucunda ortaya kan
tehlikeli yksek gerilimler ve bunlarn elektromanyetik etkileri ile YKS konusunda TMMOB
EMO tarafndan yetkilendirilmi elektrik veya elektrikelektronik mhendisleridir. YKS
tasarmcs ile YKS tesisats fonksiyonlar ayn kii tarafndan yerine getirilebilir.
70) Denetleyici: Yldrm boalmalar sonucunda ortaya kan tehlikeli yksek
gerilimler ve bunlarn elektromanyetik etkileri ile YKS konusunda TMMOB EMO tarafndan
yetkilendirilmi elektrik veya elektrikelektronik mhendisleridir. Ancak denetleyici sz
konusu yapnn tasarmcs ve tesisats olamaz.
484
485
3) Idarbe akmna uygun DKD: Idarbe tepe deerli 10/350 slik darbe akmna dayanan
DKDlerdir.
Not: Elektrik hatlar iin, Idarbe tepe deerleri IEC 61643-1de Snf Ie ilikin deney
ilemlerinde tanmlanmtr.
4) In akmna uygun DKD: In tepe deerli 8/20 slik endklenen darbe akmna
dayanan DKDlerdir.
Not: Elektrik hatlar iin, In tepe deerleri IEC 61643-1de Snf IIye ilikin deney
ilemlerinde tanmlanmtr.
5) Birleik dalgaya uygun DKD: Isc tepe deerli 8/20 slik endklenen darbe akmna
dayanan DKDlerdir.
Not: Elektrik hatlar iin, uygun birleik dalga deneyi, 2 luk birleik dalga retecinin
1,2/50 slik ak devre gerilimi Uoc ve 8/20 slik ksa devre akm Isc IEC 61643-1de Snf
IIIe ilikin deney ilemlerinde tanmlanmtr.
6) Gerilim anahtarlamal tip DKD: Darbe olmadnda yksek empedans, darbe
geldiinde aniden dk empedansa sahip olan DKDdir.
Not 1: Gerilim anahtarlama elemanlarna ilikin yaygn rnekler; atlama aralklar
(eklatrler), gaz boalmal lambalar, tristrler (silikon kontroll dorultucular) ve
triyaklardr.
Not 2: Bir gerilim anahtarlama eleman, sreksiz gerilim/akm karakteristiine sahiptir.
7) Gerilim snrlamal tip DKD: Darbe olmadnda yksek empedans, darbe geldiinde
dzgn ve srekli azalan empedansa sahip olan DKDdir.
Not 1: Dorusal olmayan elemanlarna ilikin yaygn rnekler; deiken direnler
(varistrler) ve bastrc diyotlar iermektedir.
Not 2: Bir gerilim snrlama eleman, srekli gerilim/akm karakteristiine sahiptir.
8) Birleik tip DKD: Gerilim anahtarlamal ve gerilim snrlamal tipindeki bileenleri
birlikte bulunduran ve uygulanan gerilime bal olarak gerilim anahtarlama, gerilim snrlama
veya her iki davran birden gsterebilen DKDdir.
9) DKD korumas: Elektrik ve elektronik sistemlerin arzalarn azaltmak iin seilmi
uyumlu bir DKD takm ilevidir.
486
KNC BLM
YILDIRIMDAN KORUMA SSTEMLERYLE LGL GENEL KURALLAR
Genel Kurallar
Madde 5
a) Yldrmn yapda meydana getirdii hasarlar:
Bir yapy etkileyen yldrm yapya, iindeki insanlara ve eyalara zarar verebilir.
Hasarlar ve arzalar yapnn evresine yaylabilir. Bu yaylmann boyutu yapnn ve
yldrmn zelliklerine baldr.
1) Yldrmn yap zerindeki etkileri:
Yldrmdan etkilenme bakmndan yaplarn ana zellikleri aada belirtilmitir:
- Yap tr (ahap, tula, betonarme, elik yap gibi),
- Yapnn kullanm amac (mesken, ticarethane, iftlik, tiyatro, otel, okul, hastane,
mze, ibadethane, hapishane, spermarket, banka, fabrika, sanayi tesisi, spor sahas gibi),
- Yapnn iinde bulunan canllar ve eyalar (insanlar ve hayvanlar, yanc olan ve
olmayan malzemeler, patlayc olan ve olmayan malzemeler, dk ve yksek dayanma
gerilimli elektrikli ve elektronik sistemler gibi),
- Yapya bal hizmet tesisatlar (elektrik hatlar, iletiim hatlar, boru hatlar gibi),
- Yapda var olan veya alnacak korunma nlemleri (fiziksel hasar ve yaamsal
tehlikeyi azaltmak iin korunma nlemleri, i sistemlerin arzasn azaltmak iin korunma
nlemleri gibi),
- Tehlikenin yaylma derecesi (boaltlmas zor olan yaplar veya panik olasl olan
yaplar, evresine ve ortama tehlikesi olan yaplar gibi).
2) Yapya verilen hasarn kaynaklar ve tipleri:
Hasarn kayna yldrm akmdr. ncelenen yapya gre dme noktasnn yerine bal
olarak aadaki durumlar ele alnmaldr:
- S1: Yapya yldrm dmesi,
- S2: Yapnn yaknna yldrm dmesi,
- S3: Yapya bal hizmet tesisatlarna yldrm dmesi,
- S4: Yapya bal hizmet tesisatlarnn yaknna yldrm dmesi.
i) Yapya yldrm dmesi aadakilere neden olabilir:
- Yldrm arkndan kaynaklanan ani mekanik bozulma, yangn ve/veya patlamalar,
- Ar gerilimlerin yol at yangn ve/veya patlamalar,
- Adm ve dokunma gerilimlerinden dolay insanlarn yaralanmas,
- Yldrmn elektromanyetik etkileri nedeniyle i sistemdeki arzalar ve yanl
almalar,
ii) Yapnn yaknna yldrm dmesi; yldrmn elektromanyetik etkileri nedeniyle i
sistemde arza ve yanl almalara yol aarlar.
iii) Yapya bal hizmet tesisatlarna yldrm dmesi aadakilere neden olabilir:
- Ar gerilimlerin yol at yangn ve/veya patlamalar,
- Bal olan hizmet tesisat zerinden iletilen yldrm akmlarnn yap iinde
oluturduu dokunma gerilimleri nedeniyle insanlarn yaralanmas,
- Ar gerilimler nedeniyle i sistemdeki arzalar ve yanl almalar.
iv) Yapya bal hizmet tesisatlarnn yaknna yldrm dmesi; ar gerilimler
nedeniyle i sistemde arzalar ve yanl almalara neden olabilir.
Sonu olarak yldrm temel tip hasara neden olabilir:
487
488
Hasar
kayna
Yap
S1
Yapnn yakn
S2
Yapya bal
hizmet tesisat
S3
Hasar tipi
Hizmet tesisat
Kayp tipi
2)
D1
D2
D3
D3
D1
D2
D3
L1, L4
L1, L2, L3, L4
L11), L2, L4
L11), L2, L4
L1, L42)
L1, L2, L3, L4
L11), L2, L4
Hasar tipi
Kayp tipi
D2
D3
L'2, L'4
L'2, L'4
D2
D3
L'2, L'4
L'2, L'4
Hizmet tesisatnn
D3
L'2, L'4
S4
D3
L11), L2, L4
yakn
1)
Sadece patlama riski olan yaplar ve i sistemlerin arzalanmasnn insan hayatn derhal
tehlikeye sokabilecei hastaneler ve dier yerler iin.
2)
Sadece hayvan kayb olabilecek yerler iin.
izelge 2 Yldrm dme noktalarna gre hizmet tesisatnda meydana gelen hasarlar
ve kayplar
Dme noktas
Hasar kayna
Hasar tipi
D2
D3
Kayp tipi
Hizmet tesisat
S3
Hizmet tesisatnn
yakn
S4
D3
L2, L4
S1
D3
eitli tipteki hasarlardan kaynaklanan kayp tipleri ve bunlara karlk gelen riskler
ekil 1de gsterilmitir.
489
1)
ekil 1- eitli tipteki hasarlardan kaynaklanan kayp tipleri ve bunlara karlk gelen
riskler
Yldrmdan korunma ihtiyac ve ekonomik uygunluk
Madde 6
a) Yldrmdan korunma ihtiyac:
Korunmas gereken bir nesnenin L1, L2 ve L3 sosyal deer kayplarn azaltmak zere
yldrmdan korunma ihtiyac deerlendirilmelidir.
Bir nesne iin yldrmdan korunmaya ihtiya olup olmadn deerlendirmek iin
Blm 3de verilen prosedrlere uygun olarak risk deerlendirmesi yaplmaldr. Madde
5.cde belirtilen kayp tiplerine karlk gelen aadaki riskler gz nne alnmaldr:
- R1: Can kayb riski,
- R2: Kamu hizmetlerinin kayb riski,
- R3: Kltrel mirasn kayb riski.
R (R1, R2 veya R3) riski katlanlabilir risk dzeyinden (RT) daha bykse yldrmdan
korunma gereklidir. Bu durumda R riskini katlanlabilir risk (RT) dzeyine indirmek iin (R
RT) korunma nlemleri alnmaldr
Korunmas gereken nesnede birden fazla tip kayp meydana gelebilir ise R RT
kouluyla her tip kayp iin (L1, L2 ve L3) karlanmaldr.
b) Yldrmdan korunmann ekonomik uygunluu:
Korunmas gereken nesne iin yldrmdan korunma ihtiyacnn yan sra ekonomik
kaybn (L4) azaltlmas iin korunma nlemlerinin ekonomik faydalarnn deerlendirilmesi
de yararl olabilir. Bu durumda ekonomik deerlerin kayb riski, R4 deerlendirilmelidir. R4
riskinin deerlendirilmesi korunma nlemlerinin olmas ve olmamas durumlarnda
ekonomik kayp maliyetinin deerlendirilmesini salar.
Korunma nlemleri varken, kayplarn artk maliyeti (CRL) ile koruma nlemlerinin
maliyeti (CPM) toplam (CRL + CPM); koruma nlemleri yokken toplam kayp maliyetinden
(CL) az ise (CRL + CPM < CL); yldrmdan korunma ekonomiktir.
Yldrmdan korunmann ekonomik uygunluuna ilikin detayl bilgi Blm 3de
verilmitir.
490
Korunma nlemleri
Madde 7Korunma nlemleri hasar tipine gre riski azaltacak ekilde seilebilir.
a) Dokunma ve adm gerilimlerinden dolay canllarn zarar grmesini azaltmak
iin alnacak korunma nlemleri:
i) Aktaki iletken ksmlarn yeterince yaltlmas,
ii) A eklindeki topraklama sistemi ile e potansiyelleme yaplmas,
iii) Fiziksel kstlamalar ve uyar levhalar.
iv) Yapnn iindeki ve dndaki zeminin yzey direncinin arttrlmas.
b) Fiziksel hasar azaltmak iin alnacak korunma nlemleri:
1) Yaplar iin: YKS tesis edilmelidir. YKS tesis edildiinde; yangn, patlama ve lm
tehlikesini azaltmak iin e potansiyelleme yaplmas ok nemli bir nlemdir.
2) Hizmet tesisatlar iin: Ekranlama iletkeni tesis edilmelidir. Gml kablolar iin
metal kanallar ok etkili bir korunma salar.
c) Elektrik ve elektronik sistemlerin arzasn azaltmak iin alnacak korunma
nlemleri:
1) Yaplar iin:
Aadakilerin tek tek veya birlikte kullanlmasndan oluan yldrmn elektromanyetik
etkilerine kar koruma sistemi (YEKS) tesis edilmelidir.
i) Topraklama ve kuaklama yaplmas,
ii) Manyetik ekranlama,
iii) Hat gzergh seimi,
iv) DKD ile koruma.
2) Hizmet tesisatlar iin:
i) Hat boyunca farkl yerlerde ve hat sonunda darbe koruma dzeni (DKD) tesis
edilmelidir,
ii) Kablolar iin manyetik ekranlama yaplmaldr.
Cihazlarn ve kablolarn yaltmnn dayanma gerilimlerinin yksek olmas ar
gerilimlerden kaynaklanan arzlara kar ok etkili bir korunma nlemidir. Gml kablolar
iin yeterli kalnlktaki srekli metal ekran ok etkili bir korunma salar.
Gzergh yedeklemesi, cihaz yedeklemesi, bamsz jeneratrler, kesintisiz g
kaynaklar, sv depolama sistemleri ve otomatik arza tespit sistemleri hizmet faaliyetinin
kaybnn azaltlmas iin ok etkili korunma nlemleridir.
d) Korunma nlemlerinin seimi:
En uygun korunma nleminin seimi YKS tasarmcs ve tesis sahibi tarafndan her
eit hasarn tipine ve tutarna gre yaplmal, farkl korunma nlemlerinin teknik ve
ekonomik ynleri gz nne alnmaldr.
Risk deerlendirmesi ve en uygun korunma nlemlerinin seimiyle ilgili ltler Blm
3de verilmitir.
Yaplarn ve hizmet tesisatlarnn korunmas iin temel ltler
491
Madde 8Yaplar ve hizmet tesisatlar iin ideal korunma salamann yolu korunmas gereken
nesneyi topraklanm ve mkemmel derecede iletken, yeterli kalnlkta bir srekli rtnn
iine almak ve rtnn giri noktasnda yapya bal hizmet tesisatlar iin gerekli balanty
yapmaktr. Uygulamada byle mkemmel bir korunma salamak ekonomik deildir. rtnn
srekli olmamas ve/veya yeterli kalnlkta olmamas yldrm akmnn rty delmesine yol
aarak fiziksel hasar ve lm tehlikesi ile i sistemlerin ve hizmet tesisatlarnn ve buna bal
sistemlerin arzalanmasna neden olur. Yldrm hasarlarn ve kayplar azaltmak iin koruma
dzeyine uygun yldrmdan korunma sistemi tasarlamak gereklidir.
a) Yldrmdan korunma dzeyleri (YKD):
Yldrmdan korunma dzeyleri; YKD I, YKD II, YKD III ve YKD IV olmak zere
drde ayrlr. Her YKD iin bir en kk ve en byk yldrm akm parametreleri takm
belirlenmitir (Ek-A).
Farkl yldrmdan korunma dzeyleri iin yldrm akm parametrelerinin en byk
deerleri izelge 3te verilmitir. Bunlar yldrmdan korunma sistemi tasarmnda
(iletkenlerin kesitleri, metal levhalarn kalnlklar, DKDlerin akm kapasiteleri, tehlikeli
kvlcmlar iin ayrma uzaklklar gibi) ve yldrm akmnn YKS sistem bileenleri
zerindeki etkisinin benzetiminde (Ek-D) kullanlr.
izelge 3 YKDye gre yldrm parametrelerinin en byk deerleri
Birinci ksa darbe
Akm parametreleri
Tepe deer
Ksa darbe yk
zgl enerji
Zaman parametreleri
Sonraki ksa darbe
Akm parametreleri
Tepe deeri
Ortalama diklik
Zaman parametreleri
Uzun darbe
Akm parametreleri
Uzun darbe yk
Zaman parametreleri
Boalma
Akm parametreleri
Boalma yk
Sembol
I
Qksa
W/R
T1/T2
Birim
kA
C
MJ/
s /s
I
200
100
10
Sembol
I
di/dt
T1/T2
Birim
kA
kA/s
s /s
I
50
200
Sembol
Quzun
Tuzun
Birim
C
s
I
200
Sembol
Qboalma
Birim
C
I
300
YKD
II
III
150
75
5,6
10/350
YKD
II
III
37,5
150
0,25/100
YKD
II
III
150
0,5
YKD
II
III
225
IV
100
50
2,5
IV
25
100
IV
100
IV
150
Farkl YKDler iin yldrm akm genliinin en kk deerleri, dorudan boalma ile
eriilemeyen YKB 0B yldrmdan korunma blgesini tanmlayan yuvarlanan kre yarapn
(Ek-A) hesaplamakta kullanlr (Madde 8.b ile ekil 2 ve ekil 3). Yldrm akmnn en
kk deerleri ile yuvarlanan kre yaraplar izelge 4de verilmitir.
492
1
2
3
4
5
YKB 0A
YKB 0B
YKB 1
Yap
Yakalama ucu sistemi
ndirme iletkenleri sistemi
Toprak sonlandrma sistemi
Giren hizmet tesisatlar
S1
S2
S3
S4
r
s
Yapya dme
Yapnn yaknna dme
Yapya bal hizmet tesisatna dme
Yapya bal hizmet tesisatnn yaknna dme
Yuvarlanan kre yarap
Tehlikeli kvlcmlara kar ayrma uzakl
493
1
2
3
4
5
6
YKB 0A
YKB 0B
YKB 1
YKB 2
YKD
Birim
kA
m
I
3
20
II
5
30
III
10
45
IV
16
60
494
495
NC BLM
RSK YNETM
Risk Ynetiminin Genel lkeleri
Madde 9
Genel:
Yldrmdan dolay meydana gelebilecek can, mal ve hizmet kaybn azaltmak iin
korunma nlemlerine gerek olup olmad ve korunma dzeyi risk deerlendirmesi
ile saptanmaldr.
Risk, bir yapda veya hizmet tesisatnda yldrmdan dolay meydana gelebilecek
ortalama yllk kayp olarak tanmlanr ve aadakilere baldr:
- Yapy ve hizmet tesisatn etkileyen yllk yldrm dmesi says,
- Etkileyen yldrm dmelerinden birinin hasar yapma olasl,
- Dolayl hasarn ortalama tutar.
Yapy etkileyen yldrmlar; yapya, yapnn yaknna, hizmet tesisatlarna ve hizmet
tesisatlarnn yaknna den yldrmlar olarak gruplara ayrlabilir.
Yldrmlar, fiziksel hasarlara, can kaybna ve i sistemlerin arzalanmalarna ek olarak
tesislerde dolayl olarak anahtarlama ar gerilimlerinin olumasna da neden olabilirler (EkK).
Yapy ve hizmet tesisatn etkileyen yldrm dme says, yapnn ve hizmet
tesisatnn boyutlarna ve zelliklerine, evresel zelliklerine ve bulunduu blgedeki
yldrm dme younluuna baldr.
Yldrm hasarnn oluma olasl; yapnn, hizmet tesisatnn ve yldrm akmnn
zelliklerine ve uygulanan korunma nlemlerinin trne ve etkinliine baldr. Dolayl
hasarn ortalama yllk miktar; yldrm dmesi sonucu oluacak dolayl etkilere ve hasarn
byklne baldr. Korunma nlemlerinin zelliklerine bal olarak hasar olasl ve
hasar miktar azalr. YKSnin tesisi zorunlu ise veya riske girilmek istenmiyorsa, risk
deerlendirmesinin sonucuna baklmakszn uygulama yaplr.
zet olarak bu blmn amac; risk hesabn aklamak ve katlanlabilir riskin st snr
belirlendikten sonra, riskin katlanlabilir dzeye veya bunun altna drlebilmesi iin
uygun korunma nlemlerinin seilmesini salamaktr.
b) Hasarlar ve kayplar
Hasar kaynaklar ve hasar ve kayp trleri ile ilgili bilgiler kinci Blmde verilmitir.
c) Risk ve risk bileenleri:
1) Risk (R):
Bir yapda veya hizmet tesisatnda yldrmdan dolay meydana gelebilecek her trl
kaypla ilgili risk deerlendirilmelidir.
Bir yapda deerlendirilmesi gereken riskler aada verilmitir:
R1: Can kayb riski
R2: Kamu hizmeti kayb riski
R3: Kltrel miras kayb riski
R4: Ekonomik deer kayb riski
Bir hizmet tesisatnda deerlendirilmesi gereken riskler aadadr:
R'2: Kamu hizmeti kayb riski
R'4: Ekonomik deer kayb riski
496
L1
Can kayb
L2
Kamu
hizmeti
kayb
L3
Kltrel
miras kayb
L4
Ekonomik
deer kayb
D1
RS1)
RS
Canllarn zarar grmesi
D2
RF
RF
RF
RF
Fiziksel hasar
D3
Elektrik ve elektronik
RO2)
RO
RO
sistemlerin arzalanmas
1)
Sadece hayvan telefi olabilecek yerler iin.
2)
Sadece patlama riski olan yaplar ve i sistemlerin arzalanmasnn insan hayatn
tehlikeye sokabilecei hastaneler ve dier yerler iin.
497
498
izelge 6- Bir yapda sz konusu olabilecek her tr kayp iin risk bileenleri
Hasar
kayna
Yapya yldrm
dmesi
S1
Yapnn yaknna
yldrm dmesi
S2
Risk
RA
RB
RC
RM
RU
RV
RW
bileeni
Her tr
kayp riski
R1
*
*
*1)
*1)
*
*
*1)
*1)
R2
*
*
*
*
*
*
R3
*
*
R4
*2)
*
*
*
*2)
*
*
*
1)
Yalnzca patlama riski olan yaplar ve i sistemlerin arzalanmasnn insan hayatn tehlikeye
sokabilecei hastaneler gibi yerler iin.
2)
Yalnzca hayvan telefi olabilecek yerler iin.
499
Hasar kayna
Risk bileeni
Her tr kayp riski
R'2
R'4
R'V
R'W
Hizmet tesisatnn
yaknna yldrm
dmesi
S4
R'Z
*
*
*
*
*
*
Hizmet tesisatna
yldrm dmesi
S3
Yapya yldrm
dmesi
S1
R'B
R'C
*
*
*
*
500
RA
RB
RC
RM
RU
RV
RW
RZ
Korunma nlemleri
Toplama alan
X
X
X
X
X
X
X
X
Yzey zemin zdirenci
X
Deme zdirenci
X
Fiziksel kstlamalar,
X
X
yaltm, uyar iaretleri,
topraklama e potansiyel
kuaklamas
YKS
X1)
X
X2)
X2)
X3)
X3)
Koordine edilmi DKD
X
X
X
X
korumas
Hacimsel ekran
X
X
D hatlarn ekranlanmas
X
X
X
X
Gzergh nlemleri
X
X
Kuaklama a
X
Yangn nlemleri
X
X
Yangn duyarll
X
X
zel tehlikeler
X
X
Darbe dayanm gerilimi
X
X
X
X
X
X
1)
ndirme iletkenleri arasnda 10 m veya daha az aralk bulunan YKSlerde veya fiziksel
kstlamalarn uyguland yerlerde; dokunma ve adm gerilimlerinden dolay canllarn zarar
grme riski ihmal edilebilir.
2)
Yalnzca kafes biimli d YKS iin.
3)
E potansiyel kuaklamadan dolay.
R'V
R'W
R'Z
R'B
R'C
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Risk ynetimi
Madde 10a) Temel admlar:
Risk ynetiminde aadaki yol izlenmelidir:
501
RT [1/yl]
10-5
10-3
10-3
502
503
504
505
506
Aklama
lgili Madde
ND
Madde F.2
NM
- Yapnn yaknna
Madde F.3
NL
Madde F.4
NI
Madde F.5
NDa
Madde F.2
Madde G.1
PB
- Fiziksel hasar
Madde G.2
PC
- sistemlerin arzalanmas
Madde G.3
PM
Madde G.4
Madde G.5
PV
- Fiziksel hasar
Madde G.6
PW
- sistemlerin arzalanmas
Madde G.7
- sistemlerin arzalanmas
Madde G.8
Madde H.2
Madde H.2, H.3, H.4, H.5
Madde H.2, H.3, H.5
Not Kayp deerleri (Lt,, Lf,, LO), kayp azaltma faktrleri (rp, ra, ru, rf) ve kayp arttrma faktr hz Ek-Hde ve izelge
H.2, H.3, H.4, H.5te verilmitir.
507
izelge 12- Farkl kaynaklarn neden olduu farkl hasar tiplerine gre yaplar iin risk
bileenlerinin hesab
Hasar kayna
S1
Yapya yldrm
dmesi
S2
Yapnn yaknna
yldrm dmesi
Hasar
S3
Yapya giren
hizmet tesisatna
yldrm dmesi
S4
Hizmet
tesisatnn
yaknna yldrm
dmesi
D1
Canllarn zarar
grmesi
RA = ND PA
ra Lt
RU = (NL + NDa)
PU ru Lt
RS = RA + RU
D2
Fiziksel hasar
RB = ND PB rp
hz rf Lf
RV = (NL + NDa)
PV rp hz
rf Lf
RF = RB + RV
D3
Elektrik ve
elektronik
sistemlerin
arzalanmas
RC = ND PC
Lo
Hasar kaynana
gre ortaya kan
risk
RD = RA + RB +
RC
RM = NM PM
Lo
RW = (NL + NDa)
PW Lo
RZ = (NI NL)
PZ Lo
RO = RC + RM +
RW + RZ
RI = RM + RU + RV + RW + RZ
Yap blmlere (ZS) ayrlm ise; her risk bileeni her blge (ZS) iin
deerlendirilmelidir. Toplam risk (R), yapy meydana getiren blmlerin (ZS) risk
bileenlerinin toplamdr.
g) Yaplarn blmlere ayrlmas (ZS)
Her risk bileenini deerlendirmek iin bir yap benzer zelliklere sahip blmlere (ZS)
ayrlabilir.
Blmler (ZS) esas olarak aadakilere gre tespit edilir:
- Yer veya deme tipi (risk bileenleri RA ve RU),
- Yangna dayankl blmeler (risk bileenleri RB ve RV),
- Hacimsel ekranlar (risk bileenleri RC ve RM).
Aadakilere gre ek blmler belirlenebilir:
- sistemlerin yerleimi (risk bileenleri RC ve RM),
- Var olan veya alnacak korunma nlemleri (btn risk bileenleri),
- Kayp deerleri (LX) (btn risk bileenleri).
Yaplarn blmlere (ZS) ayrlmasnda en uygun korunma nlemlerinin fizibilitesi gz
nne alnmaldr.
h) Blmlere (ZS) ayrlm yaplarn risk bileenlerinin deerlendirilmesi
Risk bileenlerini deerlendirme kurallar riskin tipine baldr.
1) R1, R2 ve R3 riskleri
i) Tek blml yaplar
Bu durumda yapnn tamamndan meydana gelen tek bir blm (ZS) tanmlanr. Risk
(R) yapdaki risk bileenlerinin (RX) toplamdr. Risk bileenlerinin hesaplanmas ve uygun
parametrelerin seilmesi iin aadaki kurallar geerlidir:
Tehlikeli olay says (N) ile ilgili parametreler Ek - Fye gre hesaplanmaldr. Hasar
olasl (P) ile ilgili parametreler Ek - Gye gre deerlendirilmelidir. Ayrca; RA, RB, RU,
RV, RW ve RZ bileenleri ile ilgili her parametre iin tek bir deer tespit edilmelidir. Birden
508
509
Aklama
lgili Madde
- Yapya
Madde F.2
NL
- Hizmet tesisatna
Madde F.4
NI
Madde F.5
- Fiziksel hasar
Madde I.1.1
P'C
Madde I.1.1
- Fiziksel hasar
Madde I.1.2
P'W
Madde I.1.2
Madde I.1.3
- Fiziksel hasar
izelge J.1
izelge J.1
510
S3
Hizmet tesisatna
yldrm dmesi
S4
Hizmet tesisatnn
yaknna yldrm
dmesi
S1
Yapya yldrm
dmesi
RF = R'V + R'B
Hasar tipi
D2
Fiziksel hasar
D3
Elektrik ve elektronik
sistemlerin arzalanmas
RD = R'V + R'W
511
DRDNC BLM
YAPILARIN ve NDEK CANLILARIN KORUNMASI
Yldrmdan Korunma Sistemi (YKS)
Madde 13
a) YKS snf:
YKSnin zellikleri, korunacak yapnn zellikleri ve gz nne alnan yldrmdan
korunma dzeyi (YKD) ile belirlenir. YKDlere karlk gelen drt YKS snf tanmlanr
(izelge 15).
izelge 15 YKD ile YKS snf arasndaki iliki
Yldrmdan korunma
dzeyi (YKD)
I
II
III
IV
YKS snf
I
II
III
IV
512
Yeni yaplarn elik elemanlar arasndaki balantlar, YKS tasarmcs veya montaj yapan
kii tarafndan yapnn inaat mhendisi ile birlikte allarak belirlenmelidir.
Betonarme yaplarda (prefabrik, n gerilmeli donatl yaplar dhil) donat ubuklarnn
elektriksel sreklilii, en st blm ile toprak seviyesi arasnda elektriksel diren llerek
belirlenmelidir. Bu amala uygun bir deney dzenei kullanlarak llen toplam elektriksel
diren, 0,2 dan daha byk olmamaldr. Bu deerin elde edilememesi veya bu deneyin
yaplmasnn pratik olmamas durumunda, elik donat, Madde 14.c.5te belirtildii gibi
doal bir indirme iletkeni olarak kullanlmamaldr. Bu durumda indirme iletkenleri tesis
edilmelidir. Prefabrik betonarme yaplarda, elik ubuklarn elektriksel sreklilii, komu
tekil beton birimler arasnda salanmaldr (Ek - T).
D Yldrmdan Korunma Sistemi (D YKS)
Madde 14
a) Genel:
1) D YKSnin uygulanmas:
D YKS, yap yan yzeyleri de dhil, yapya dorudan yldrm boalmalarn
yakalayarak, yldrm akmn topraa iletmeyi amalar. D YKS, yldrm akmn yangna
yol aabilecek kvlcm atlamas ve patlamalar gibi sl ve mekanik hasar oluturmadan
toprak iinde datmay da amalar.
2) D YKSnin seimi:
Pek ok durumda, d YKS korunacak yapya tutturulabilir.
Yanabilen kaplamaya sahip yaplar, yanabilen duvarlara sahip yaplar, patlama ve
yangn riski altndaki alanlar gibi yerlerde arpma noktasndaki sl ve patlama etkilerinin
veya yldrm akmn tayan iletkenler zerindeki etkilerin yapya veya iindekilere hasar
verecei gz nne alnarak, ayrlm bir d YKS tesis edilmelidir (Ek T).
3) Doal bileenlerin kullanm:
Yapnn iindeki veya zerindeki deiiklik yaplmayacak iletken malzemeden
(rnein, birbirlerine bal elik ubuklar, yapnn metal iskeleti, vb.) yaplan doal
bileenler, YKSnin blmleri olarak kullanlabilir.
b) Yakalama ucu sistemleri
Yakalama ucu sistemleri, aadaki elemanlarn birleiminden meydana gelebilir:
- ubuklar, direkler vb. dey iletkenler,
- Yatay gergi (kataner, koruma) telleri,
- Kafes biimli iletkenler.
Yakalama ucu sistemlerine ilikin btn tipler bu maddeye ve Ek-Oya uygun olarak
konumlandrlmaldr. tekil yakalama ucu ubuklar, akmn blnmesini salamak amacyla
at seviyesinde birbirine balanmaldr.
Konumlandrma:
Bir yapya monte edilen yakalama ucu bileenleri, aadaki metotlardan birine
veya birden fazlasna uygun olarak kelere, maruz kalma noktalarna ve
kenarlarna (zellikle binann dndaki yksek yerlere) yerletirilmelidir.
- Koruyucu a yntemi,
- Yuvarlanan kre yntemi,
- Kafes yntemi.
Koruyucu a yntemi, izelge-16da belirtilen yakalama ucu ykseklik snrlar iinde
basit biimli binalar iin uygundur. Yuvarlanan kre yntemi, btn durumlarda
uygulanabilir. Kafes yntemi, dz yzeylerin korunmasna uygundur. Her YKS snf iin
513
koruma as, yuvarlanan kre yaraplar ve kafes boyutlar ile ilgili deerler, izelge-16da
verilmitir.
izelge 16 YKS snfna gre yuvarlanan kre yaraplar, kafes boyutlar ve koruma
asnn en byk deerleri
YKS snf
I
II
III
IV
Korunma yntemi
Kafes boyutlar, w
m
55
10 10
15 15
20 20
Koruma as
Aadaki ekle
baklmaldr
Not 1: ile iaretli deerlerin tesinde geerli deildir. Bu durumda sadece yuvarlanan
kre ve kafes yntemi uygulanr.
Not 2: H, korunmas gereken alann referans dzlemi stnde yakalama ucu
yksekliidir.
Not 3: 2 mnin altndaki H deerleri iin a deimemektedir.
2) Yksek yaplarn yan cephelerine yldrm arpmalarna kar yakalama ular:
60 mden daha yksek yaplarda, yapnn yan cephesine yldrm arpabilir. Bu tip
yksek binalarda yan cepheye yldrm arpma olasl dktr. stelik bunlarla ilgili
parametreler, yapnn tepesine arpanlarnkinden ok daha kktr. Bununla birlikte,
yaplarn d duvarlarndaki elektrik ve elektronik cihazlar, dk akm tepe deerlerine sahip
yldrm arpmalar ile dahi arzalanabilir. Yksek yaplarn yan cephelerinin st blmlerini
(rnein, yap yksekliinin %20lik en st ksm) ve bu blme monte edilen cihazlar
korumak amacyla yakalama ucu sistemi tesis edilmelidir (Ek-O). atdaki yakalama ucu
sistemlerinin konumlandrlmasna ilikin kurallar, yaplarn st blmlerine de ayrca
uygulanmaldr.
120 mden daha yksek yaplarda, 120 mnin stndeki btn blmler korunmaldr.
514
3) Yapl:
Korunacak yapdan ayrlmam bir YKSye ilikin yakalama ular, aada belirtildii
ekilde monte edilebilir:
- atnn yanmayan malzemeden yaplmas durumunda, yakalama ucu iletkenleri at
yzeyi zerinde yerletirilebilir.
- atnn kolayca yanabilir malzemeden yaplm olmas durumunda, yakalama ucu
iletkenleri ile malzeme arasndaki uzaklkla ilgili gerekli zen gsterilmelidir. elik
ubuklarn kullanlmad sazla kapl atlarda, 0,15 mlik bir uzaklk yeterlidir. Dier
yanabilir malzemeler iin en az 0,10 mlik bir uzakln yeterli olduu kabul edilmektedir.
- Korunacak yapnn kolayca yanabilen blmleri, d YKSnin bileenleri ile dorudan
temas halinde olmamal ve bir yldrm arpmas ile delinebilen metalden yaplm ince at
malzemesinin dorudan altnda bulunmamaldr.
- Ahaptan yaplm ok ince plakalar gibi daha az yanabilen ince at malzemesi ayrca
gz nne alnmaldr.
Not: Dz bir at zerinde su birikebilme ihtimalinin olmas durumunda, yakalama
ular en byk muhtemel su seviyesinin stne monte edilmelidir.
4) Doal bileenler:
Bir yapnn aada belirtilen blmleri, doal yakalama ucu bileenleri olarak kabul
edilmelidir.
i) Korunacak yapy rten metal levhalar aadaki koullar salamaldr:
- Levhalarn deiik blmleri arasndaki elektriksel srekliliin salanmas (rnein
sert lehimle lehimleme, kaynak yapma, sktrma, diki yapma, vidalama veya cvatalama
suretiyle),
- Levha malzemesinin delinmesini nlemek veya altnda bulunan kolayca yanabilen
malzemelerin tutumasn gz nne almak nemli olmadnda, metal levha kalnlnn,
izelge 17de verilen t deerinden daha kk olmamas,
- Delinmeye kar nlemler almak veya scak nokta problemlerini gz nnde
bulundurmak gerekli ise, metal levhann kalnlnn, izelge 17de verilen t deerinden daha
kk olmamas,
- Metal levhalarn yaltkan malzeme ile kaplanmamas.
izelge 17 Yakalama ucu sistemlerindeki metal levhalar veya metal borularn en
kk kalnlklar
Kalnlk b
Kalnlk a
t
t
mm
mm
Kurun
2,0
elik (paslanmaz, galvanizli)
4
0,5
Titanyum
4
0,5
I - IV
Bakr
5
0,5
Alminyum
7
0,65
inko
0,7
a
t: Delinmeye, scak noktalara veya tutumaya kar korunmu
b
t: Delinme, scak nokta veya tutuma problemlerinin nemli olmad metal levhalar iindir.
YKS snf
Malzeme
ii) Metal olmayan atlarn altndaki payandalar, kiriler, elik kafesler gibi metal
bileenler,
iii) YKS yakalama ucu bileenleri iin belirtilenlerinkinden daha kk olmayan
kesitlere sahip sslemeler, trabzanlar, borular, parapet kaplamalar gibi metal blmler,
iv) izelge 20ye uygun kalnlklara ve kesitlere sahip malzemeden yaplmalar
kouluyla, atda bulunan borular ve tanklar,
515
516
izelge 18- YKS snfna uygun indirme iletkenleri arasnda ve kuaklama iletkenleri
arasndaki uzaklklar
YKS snf
I - II
III
IV
Uzaklk
m
10
15
20
ndirme iletkeni, mmkn olmas durumunda, yapnn her bir ak kenarna tesis
edilmelidir.
4) Yapl:
ndirme iletkenleri, topraa en ksa ve dorudan yol salayacak ekilde dz ve dey
olarak tesis edilmelidir. Kvrmlar oluturmasna izin verilmemeli, ancak bunun mmkn
olamad yerlerde, iletken zerinde iki nokta arasnda llen s uzakl ve bu noktalar
arasnda iletkenin l uzunluu (ekil - 7) Madde 15.cye uygun olmaldr.
517
5) Doal bileenler:
Yapnn aada belirtilen blmleri, doal indirme iletkenleri olarak gz nne
alnmaldr:
i) Aadaki koullar salayan metal tesisatlar.
- Madde 14.e.2ye gre eitli blmler arasndaki elektriksel srekliliin salanm
olmas,
- Boyutlarn, en azndan YKS indirme iletkenleri iin izelge 20de belirtilenlere eit
olmas.
Flan balantlarndaki contann metalik olmamas veya flan kenarlarnn baka uygun
bir ekilde balanmamas durumunda, kolayca yanabilen veya patlayc karmlar tayan
boru sistemi indirme iletkeni doal bileeni olarak gz nne alnmamaldr.
ii) Betonarme yapnn elektriksel sreklilii salanm metal iskeleti (Ek- T).
iii) Yapnn birbiri ile balantl elik iskeleti,
elik yaplardaki metal iskeletin veya birbirine bal elik donatnn indirme iletkeni
olarak kullanlmas durumunda, kuaklama iletkenlerine gerek yoktur.
iv) Aadaki koullar salayan yap d cephesinde kullanlan elemanlar, profil raylar
ve d cephelerin metal alt paralar.
- Bunlara ilikin boyutlarn indirme iletkenleri iin istenenlere uygun olmas (Madde
14.f.2) ve metal levhalar veya metal borular iin kalnlklarnn 0,5 mmden daha az
olmamas,
- Dey yndeki elektriksel srekliliin Madde 14.e.2de belirtilen kurallar salamas.
Daha fazla bilgi iin Ek-Tye baklmaldr.
6) Deney ek yerleri:
Doal indirme iletkenleri dnda her indirme iletkeni zerinde lme amal bir deney
ek yeri bulunmaldr. Normalde kapal (ksa devre) olan ek yerleri l iin bir alet yardm
ile alabilmelidir.
d) Toprak sonlandrma sistemi
1) Genel:
Yldrm akmnn topraa datlmasnda, tehlikeli ar gerilimleri en aza indirmek
iin, toprak sonlandrma sisteminin biimi ve boyutlar nem kazanr. Alak frekansta
llen topraklama direncinin 10 dan kk olmas istenir.
Bir yapda ok amal (yldrmdan korunma sistemi, elektrik i tesisleri ve iletiim
sistemleri vb.) tek bir toprak sonlandrma sistemi olmaldr. Toprak sonlandrma sistemleri,
Madde 15.bdeki kurallara uygun olarak birletirilir. Toprak sonlandrma sistemlerinin
ayrma koullar, Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmeliine uygun olmaldr.
2) Genel koullarda topraklama dzenlemesi:
YKSler bakmndan topraklama sistemleri iin iki ana topraklayc (topraklama
elektrotu) dzenlemesi kullanlr.
i) A tipi dzenleme: Bu dzenlemede, her indirme iletkenine bal, korunacak yapnn
dnda tesis edilen yatay veya dey topraklama elektrotlar vardr. A tipi dzenlemede,
toplam elektrot says ikiden az olmamaldr.
Her indirme iletkeninin alt ucundaki topraklama elektrotuna ilikin en kk
uzunluklar:
Yatay elektrotlar iin l1
Dey (veya eik) elektrotlar iin 0,5 l1 dir.
518
519
Kullanm
Malzeme
Ak havada Toprakta
Betonda
Bakr
Som
rgl
Som
rgl
Kaplamal
Som
rgl
Kaplamal
Scak
galvanizli
elik
Som
rgl
Som
Som
rgl
Paslanmaz
elik
Som
rgl
Som
rgl
Som
rgl
Diren deeri
Aadakiler ile
artar
Aadakiler
ile galvanik
kuplajla tahrip
olabilir.
Slfr bileikleri
ou ortamda iyi
Organik
malzemeler
Havada, betonda ve
yumuak toprakta
kabul edilebilir
ou ortamda iyi
Yksek klorr
ierii
Bakr
Yksek klorr
ierii
Konsantrasyonlar
dk slfr ve klorr Alkali zeltileri
Bakr
ieren ortamlarda iyi
Bakr
Yksek
Som
Som
konsantrasyonlu
Kurun
Asitli topraklar
Uygun deil
Paslanmaz
Kaplamal
Kaplamal
slfatlar ieren
elik
ortamlarda iyi
Not 1- Bu izelgedekiler yol gsterme amaldr. zel durumlarda, korozyona daha fazla dikkat etmek gereklidir (Ek - T).
Not 2- rgl iletkenler, som iletkenlere gre korozyona daha fazla duyarldr. rgl iletkenler, toprak/betona girdii ve
kt yerlerde ayrca duyarldr. rgl galvanizli eliin toprak iinde tercih edilmeme sebebi budur.
Not 3- Galvanizli elik, killi toprak veya nemli toprakta paslanabilir.
Not 4- Beton iindeki galvanizli elik, betonun tam dnda eliin muhtemel korozyona uramasndan dolay, toprak iinde
uzatlmamaldr.
Not 5- Beton iindeki elik donat ile temas eden galvanizli elik, zel durumlarda, betona hasar verebilir.
Not 6- Toprak iinde kurun kullanlmas, evre sorunlar nedeniyle genellikle yasaklanm veya kstlanmtr.
Alminyum
Som
rgl
Uygun deil
Uygun deil
520
1)
Biim
Som erit
Som yuvarlak 7)
rgl
Som yuvarlak 3), 4)
Som erit
Som yuvarlak 7)
rgl
Som erit
Som yuvarlak
rgl
Som erit
Som yuvarlak
rgl
Som yuvarlak 3)
Som erit
Som yuvarlak 9)
rgl
Som yuvarlak 3), 4), 9)
Som erit 6)
Som yuvarlak 6)
rgl
Som yuvarlak 3), 4)
En kk kesit
mm2
50 8)
50 8)
50 8)
200 8)
50 8)
50 8)
50 8)
70 8)
50 8)
50 8)
50 8)
50
50 8)
200 8)
50 8)
50
50 8)
200 8)
50 8)
50
70 8)
200 8)
Aklamalar 10)
Kalnl en az 2 mm
ap 8 mm
Her telin ap en az 1,7 mm
ap 16 mm
Kalnl en az 2 mm
ap 8 mm
Her telin ap en az 1,7 mm
Kalnl en az 3 mm
ap 8 mm
Her telin ap en az 1,7 mm
Kalnl en az 2,5 mm
ap 8 mm
Her telin ap en az 1,7 mm
ap 16 mm
Kalnl en az 2,5 mm
ap 8 mm
Her telin ap en az 1,7 mm
ap 16 mm
Kalnl en az 2 mm
ap 8 mm
Her telin ap en az 1,7 mm
ap 16 mm
521
10)
Biim
rgl 3)
Bakr
Som yuvarlak 3)
Som erit 3)
Som yuvarlak
Boru
Galvanizli som yuvarlak 1), 2)
Galvanizli boru 1), 2)
Galvanizli som erit 1)
Bakr kapl som yuvarlak 4)
elik
En kk boyutlar
Topraklama
Topraklama
ubuu
iletkeni
mm
mm2
50
50
50
15
20
16 8)
25
Aklamalar
ap 10 mm
90
14
Et kalnl en az 2 mm
Kalnlk en az 3 mm
Radyal en az 250 m
% 99.9 bakr ierikli bakr
kaplama
ap 10 mm
75
70
Kalnlk en az 3 mm
Her telin en kk ap 1,7 mm
50 50 3
Paslanmaz
elik7)
Som yuvarlak
Som erit
15
ap 10 mm
100
Kalnlk en az 2 mm
1)
Kalnln yuvarlak iin en az 50 m ve dz malzeme iin en az 70 m olmas kouluyla, kaplama dzgn, srekli olmal
ve pasta lekelerinden arndrlmaldr.
2).
Diler, galvaniz ilemi yaplmadan nce almaldr.
3).
Kalay kapl olabilir.
4).
Bakr, elie yapsal olarak balanm olmaldr.
5).
Sadece, beton iine tamamen gmldnde izin verilir.
6).
Sadece, temelin toprakla temas ettii blmdeki doal elik donat ile en az her 5 mde bir doru bir ekilde birlikte
balandnda izin verilmektedir.
7).
Krom % 16, nikel % 5, molibden % 2, karbon % 0,08
8).
ndirme iletkeninin topraa girdii noktaya balamak amacyla, baz lkelerde klavuz topraklama ubuklar kullanlr.
522
Malzeme
Bakr
Alminyum
elik
523
Malzeme
Bakr
Alminyum
elik
524
PE veya PEN iletkenleri, dorudan veya bir DKD zerinden kuaklama barasna
balanmaldr.
Hatlarn ekranl olmas veya bir metal boru iinde bulunmas durumunda, bu ekranlar
ve borular kuaklanmaldr. Bu ekranlarn veya borularn SC kesitinin Ek - Pye gre
deerlendirilen SCmin en kk deerinden daha byk olmas kouluyla, iletkenler iin
yldrm e potansiyel kuaklamasna gerek yoktur.
Kablo ekranlarnn veya borularn yldrm e potansiyel kuaklamas, bunlarn yapya
girdii noktaya yakn yerde yaplmaldr.
Kuaklama iletkenleri ve DKDler, Madde 15.b.3te belirtilen zelliklerle ayn
olmaldr.
Yapya giren hatlara bal i sistemlerin darbelere kar korunmasnn gerekli olmas
durumunda, Madde 21deki kurallara uygun bir DKD korumas gereklidir.
Not: E potansiyel kuaklamann gerekli olmas, buna karn YKSnin gerekli olmamas
durumunda, alak gerilim elektrik tesisatnn topraklama sistemi bu amala kullanlabilir.
YKSnin gerekli olmad koullarla ilgili bilgiler Blm 3de verilmitir
c) D YKSnin elektriksel yaltm
Yakalama ucu veya indirme iletkeni ile yapdaki metal blmler, metal tesisatlar ve i
sistemler arasndaki elektriksel yaltm, blmler arasndaki d uzaklnn, s ayrma
uzaklndan daha byk olmas salanarak elde edilebilir. s uzakl u ekilde bulunur:
s = ki (kc / km) l
Burada;
ki
kc
km
l
ki
0,08
0,06
0,04
kc
(Ara deerler iin izelge R.1e
baknz)
1
1...0,5
11/n
km
1
0,5
525
526
527
BENC BLM
YAPI NDEK ELEKTRK ve ELEKTRONK SSTEMLERN KORUNMASI
Yldrm Elektromanyetik Darbelerinden Korunma Sistemlerinin Tasarm ve
Tesisi
Madde 18)
Yldrm elektromanyetik darbeleri i sistemlere zarar verebilir. Bu nedenle, i sistemler
iin koruma nlemleri alnmaldr.
Koruma nlemleri, yldrmdan korunma blgesi (YKB) kavramna uygun olarak alnr.
Bu kavrama gre korunmas gereken sistemlerin bulunduu hacim eitli YKBlere blnr.
Bu blgeler, teorik olarak, elektromanyetik darbe dzeyi ile korunacak i sistemlerin darbe
dayanma dzeylerinin uyumlu olduu hacimlerdir (ekil 9). ie olan bu blgelerin
elektromanyetik darbe dzeyleri dtan ie azalr. Her YKB snrnda alnacak korunma
nlemleri tanmlanmtr (ekil 10).
Not: Burada, bir yapnn i YKBlere blnmesi ile ilgili bir rnek gsterilmitir.
Yapya giren btn metal hizmet tesisatlar, YKB 1e ilikin snrda kuaklama baralaryla
birletirilmitir. Ayrca, YKB 2ye giren (rnein, bilgisayar odas) iletken hizmet tesisatlar
YKB 2ye ilikin snrda kuaklama baralaryla birletirilmitir.
ekil 9 Farkl YKBlere ayrmann genel ilkesi
528
ekil 10a Hacimsel ekranlama ve DKD kullanarak yaplan YEKS - letim yoluyla
yaylan darbelere (U2 << U0 ve I2 << I0) ve ma yoluyla yaylan manyetik alanlara kar (H2
<< H0) korunmu cihazlar.
ekil 10b YKB 1 blgesi ekranlanan ve YKB 1 giriinde DKD korumas yaplan
YEKS letim yoluyla yaylan darbelere (U1 < U0 ve I1 < I0) ve ma yoluyla yaylan
manyetik alanlara kar (H1 < H0) korunmu cihazlar.
ekil 10c YKB 1 giriinde DKD korumas yaplan ve i hatlar ekranlanan YEKS
letim yoluyla yaylan darbelere (U2 < U0 ve I2 < I0) ve ma yoluyla yaylan manyetik
alanlara kar (H2 < H0) korunmu cihazlar.
529
ekil 10d Yalnzca DKD korumas ile yaplan YEKS letim yoluyla yaylan
darbelere kar (U2 << U0 ve I1 << I0) korunmu, ancak ma yoluyla yaylan manyetik
alanlara kar (H0) korunmam cihazlar.
Not 1: DKDler aadaki noktalara yerletirilebilir (ayrca Madde Z.1.2ye
baklmaldr):
- YKB 1in snrnda (rnein, ADP ana datm panosunda)
- YKB 2nin snrnda (rnein, TDP ara datm panosunda)
- Cihazlarda veya bunlara yakn noktalarda (rnein, P priz klarnda)
Not 2- Ekranl (
) ve ekransz (
) snr
530
531
532
Bir YKBdeki
aklanmtr.
elektromanyetik
ortamn
ayrntl
deerlendirilmesi,
Ek-Uda
533
Not: izilen balantlarn tm, kuaklanm yap metal elemanlar veya kuaklama
balantlardr. Bunlardan bazlar, ayrca yldrm yakalamaya, yldrm akmn iletmeye ve
topraa datmaya yardmc olabilir.
ekil 13 Toprak sonlandrma sistemi ile birbirlerine balanm kuaklama
ebekesinden oluan boyutlu topraklama sistemine ilikin rnek
a) Toprak sonlandrma sistemi
Toprak sonlandrma sistemi Blm 4e uygun olmaldr. Sadece elektrik sistemlerinin
bulunduu yaplarda, A tipi bir topraklama dzenlemesi kullanlabilir, ancak, B tipi
topraklama dzenlemesi tercih edilir. Elektronik sistemlerin bulunduu yaplarda B tipi
topraklama dzenlemesi kullanlmaldr.
534
Yap etrafndaki veya temelde beton iindeki halka topraklama elektrodu (temel
topraklayc), yapnn altndaki ve etrafndaki a eklindeki topraklayc (tipik olarak 5 m
aralkl gzleri olan a) ile birletirilmelidir. Bu durum, toprak sonlandrma sisteminin
performansn byk lde arttrr. Birbirine bal bir a oluturulmas ve en az her 5 mde
bir toprak sonlandrma sistemine balanm olmas durumunda, temel betonu iindeki elik
donatlar topraklama iin uygundur. ekil 14de a eklinde toprak sonlandrma sistemine bir
rnek verilmitir.
1
2
3
4
535
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
a
b
536
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Elektrikli donanm
elik kiri
D cephedeki metal kaplama
Kuaklama ek yeri
Elektrikli veya elektronik donanm
Kuaklama baras
Betondaki elik donat
Temel topraklama elektrodu
Farkl hizmet tesisatlar iin ortak giri yeri
537
ERP
Ss
Mm
Kuaklama ebekesi
Kuaklama iletkeni
Donanm
Kuaklama noktas
Topraklama noktas
Yldz noktas ile birleik yldz balant
Kafesle birleik kafes balant
538
ERP
Ss
Mm
Ms
Kuaklama ebekesi
Kuaklama iletkeni
Donanm
Kuaklama noktas
Topraklama noktas
Yldz noktas ile birleik yldz balant
Kafesle birleik kafes balant
Yldz noktas ile birleik kafes biimli balant
539
Snf I
Snf II
Snf III
Malzeme
Cu, Fe
Cu
Al
Fe
Cu
Al
Fe
Cu
Kesit
mm2
50
14
22
50
5
8
16
5
3
1
540
Hacimsel ekranlar, donanmn baz paralar yerine yapnn bir blgesini korumak iin
daha pratik ve yararl ise nerilir. Hacimsel ekranlar, yeni bir yapnn veya yeni bir i
sistemin ilk planlama aamasnda yaplmaldr.
b) hatlarn ekranlanmas:
Ekranlama, korunacak sistemdeki iletken balantlara ve donanma snrlama getirebilir.
Kablolarn metal ekranlar, kapal metal kablo kanallar ve donanma ilikin metal mahfaza
bu ama iin kullanlr.
c) hat gzerghlarnn belirlenmesi:
hatlarn uygun gzergh izlemesi, endksiyon dnglerini en aza indirir ve darbe
gerilimlerinin yap iindeki etkilerini azaltr. Bu amala kablolar, yapdaki topraklanm
doal bileenlere yakn ve paralel ve/veya elektrik ve iletiim hatlar birlikte denir. Ancak
elektrik hatlar ile ekransz iletiim kablolar arasnda giriimi nlemek iin ayrma uzaklna
dikkat edilmelidir.
d) D hatlarn ekranlanmas:
Yapya giren d hatlarn ekranlanmas, bu kablolar kablo ekranlar, kapal metal kablo
kanallar ve betonun elik donatlar ile birbirlerine bal beton kablo kanallar iine
koymakla salanr. D hatlarn ekranlanmas yararldr, ancak d hatlar genellikle YKS
tasarmcsnn sorumluunda deildir.
e) Manyetik ekranlarn malzemeleri ve boyutlar:
YKB 0A ve YKB 1in snrnda, manyetik ekranlara (rnein kafes biimli hacimsel
ekranlar, kablo ekranlar ve donanm mahfazalar) ilikin malzemeler ve boyutlar, yakalama
ucu iletkenleri ve/veya indirme iletkenleri bu ynetmelie uygun olmaldr. zellikle;
- Levha metal blmler, metal kanallar, boru sistemleri ve kablo ekranlarna ilikin en
kk kalnlklar izelge 17ye uygun olmaldr,
- Kafes biimli hacimsel ekranlarn dzenleri ve bu dzenlerdeki iletkenlerin en kk
kesitleri izelge 20ye uygun olmaldr.
Yldrm akmlarn tama amacyla kullanlmayan manyetik ekranlarn izelge 17 ve
izelge 20ye uygun olarak boyutlandrlmasna aadaki durumlarda gerek yoktur.
- Manyetik ekranlar ile YKS arasndaki s ayrma uzaklnn karlanmas kouluyla,
YKB 1/2 blgesinin veya daha yksek olanlara ilikin blgelerin snrnda (Madde 15.c),
- Yapya yldrm dmesi durumuna karlk olan RD risk bileenin ihmal edilebilir
olmas durumunda.
DKD ile koruma
Madde 21)
sistemlerin darbelerden korunmas, DKDlerden oluan sistematik bir yaklam
gerektirebilir. DKDlerin koordinasyonundaki temel yaklam (Ek - Y), elektrik ve elektronik
sistemler iin de ayndr. Ancak, elektronik sistemler ve bunlarn trlerindeki (analog veya
saysal, d.a. veya a.a., alak veya yksek frekans) eitlilikten dolay DKD koruma
sisteminin seimi ve tesisine ynelik kurallar, sadece elektrik sistemlerinin korunmasna
ynelik DKDlerin seimine uygulananlara gre farkldr.
Birden fazla YKBli (YKB 1, YKB 2 ve daha yksek) yldrmdan korunma blgeleri
kavramn kullanan bir YEKSde, DKD/DKDler her YKBnin hat giriine yerletirilmelidir
(ekil 10). Sadece YKB 1i kullanan YEKSde, DKD en azndan YKB 1in hat giriine
541
yerletirilmelidir. Korunmakta olan donanm ile DKD arasndaki uzakln byk olmas
durumunda (Ek - Z), her iki durumda da ek DKDlere ihtiya duyulabilir.
DKDlere ilikin deneyler aadaki standartlara uygun olmaldr:
- Elektrik sistemleri iin IEC 61643-1,
- letiim sistemleri iin IEC 61643-21.
DKD korumasnn seim ve tesisi aadaki standartlara uygun olmaldr:
- Elektrik sistemlerini korumak iin IEC 61643-12,
- letiim sistemlerini korumak iin IEC 61643-22.
DKD korumasnn seimi ve tesisi hakknda baz temel bilgiler Ek Zde verilmitir.
Bir yapda farkl noktalarda, DKDlerin boyutlandrlmas amacyla yldrm tarafndan
oluturulan darbe gerilim genliklerine ilikin bilgiler, Ek Ede verilmitir.
YEKSin Ynetimi
Madde 22)
Dk maliyetli ve etkin koruma sistemleri oluturmak iin, i sistemlerle ilgili koruma
sisteminin tasarm, binann tasarm aamasnda ve inaattan nce yaplmaldr. Bu durum,
yapnn doal bileenlerinin kullanlmasnn optimize edilmesine ve balant iletkenleri
dzeni ile donanmn yeri iin en uygun olann seilmesine izin vermektedir.
Mevcut yaplara yeni sistemler konulduunda, YEKSin maliyeti genellikle yeni
yaplardaki maliyetten daha yksektir. Bununla birlikte, uygun YKB seimi ile ve mevcut
tesisatlarn kullanlmas veya bunlarn iyiletirilmesi ile yatrm maliyetini en aza indirmek
olasdr.
Uygun bir koruma, ancak aadaki hususlarn yerine getirilmesi ile salanabilir:
- Koullarn, yldrmdan korunma uzman tarafndan tanmlanmas,
- Binann yapm sorumlusu ve YEKSden sorumlu uzmanlar (rnein inaat ve elektrik
mhendisleri) arasnda iyi bir koordinasyon salanmas,
- Madde 22 adaki ynetim plannn izlenmesi.
YEKS, gzden geirilmeli ve bakm yaplmaldr. Binada ve koruma nlemlerindeki
ilgili deiikliklerden sonra risk yeniden deerlendirilmelidir.
a) YEKS ynetim plan
Bir YKSnin planlanmas ve koordinasyonu, gerekli koruma dzeyini belirlemek
amacyla yaplan bir risk deerlendirmesi (Blm 3) ile balayan bir ynetim plann
gerektirir (izelge 28). Bunun gerekletirilmesi iin, yldrmdan korunma blgeleri
belirlenmelidir.
Blm 2de tanmlanan YKDye ve seilmesi gereken koruma nlemlerine uygun
olarak, aadaki aamalar gerekletirilmelidir:
- Bir kuaklama ebekesi ve bir toprak sonlandrma sisteminden meydana gelen
topraklama sistemi salanmaldr,
- D metal blmler ile yapya gelen hizmet tesisatlar dorudan veya uygun DKDler
zerinden kuaklanmaldr,
542
Hedef
YEKSten korunma ihtiyacn kontrol etmek.
Gerektiinde, risk deerlendirme yntemi kullanlarak uygun
YEKSi semek.
Seilen koruma nlemleri iin maliyet/fayda oran, risk
deerlendirme yntemi tekrar kullanlarak optimize edilmelidir.
YEKS
planlamas
YEKS tasarm
YEKSnin proje
onay
almann yrtcleri
Yldrmdan korunma tasarmcs
Yapnn sahibi
Yldrmdan korunma tasarmcs
Yapnn sahibi
Tesisatn yaplmas
YEKSnin tesisi
YEKSnin
balang
denetlemesi
Periyodik
muayene
Tesisatn kalitesi
Belgeleme
YEKSnin yeterliliinden emin olunmas
Denetleyici
Denetleyici
543
ALTINCI BLM
YKS ve YEKSN GZDEN GERLMES ve BAKIMI
YKSnin gzden geirilmesi (muayenesi) ve bakm
Madde 23a) Gzden geirme (Muayeneler)
1) Gzden geirmenin kapsam:
YKSnin gzden geirilmesi, yldrmdan koruma denetleyicisi tarafndan yaplmaldr.
Gzden geirecek kii, tasarm ltleri, tasarm aklamas ve teknik izimler gibi
YKSye ilikin gerekli bilgileri ieren YKS tasarm raporuna sahip olmaldr. YKSyi gzden
geirecek kii, ayrca YKS gzden geirme ve bakm raporlarna da sahip olmaldr.
Btn YKSler, aadaki durumlarda gzden geirilmelidir:
- YKSnin tesisi srasnda, zellikle yap iine gmlen ve bir daha eriilemeyecek olan
bileenlerin tesis edilmesi srasnda,
- YKS tesisatnn tamamlanmasndan sonra,
- izelge 29a gre dzenli bir ekilde,
- Korunan yapda nemli deiiklik ve onarm yaplmas veya YKS zerinden bir
yldrm boalmas durumlarnda.
YKSnin gzden geirme skl aadaki faktrlere gre belirlenir:
- Korunan yapnn zellikle hasar sonucu ortaya kan etkilerle ilgili snf,
- YKSnin snf,
- Yerel atmosferik koullar,
- YKS bileenlerinin malzemesi,
- YKS bileenlerinin tutturulduu yzeyin tipi,
- Topran durumu ve korozyon hz.
izelge 29 Bir YKSye ilikin gzden geirme aralk st snrlar
Koruma dzeyi
Gzle kontrol
Tam kontrol
Kritik sistemlerin
tam kontrol
(yl)
(yl)
(yl)
I ve II
1
2
1
III ve IV
2
4
1
Not: Patlama riski olan yaplarn YKSleri her 6 ayda bir gzle kontrol edilmelidir. YKSnin
elektriksel kontrol ve deneyleri ylda bir kez yaplmaldr.
Toprak direncinin mevsimsel deiimi nemli ise yllk deney periyodu yerine 14-15 ay
aralklarla lme ve kontroller yaplabilir.
544
545
Her tekil topraklama elektrodunun topraklama direnci, indirme iletkeni ile topraklama
elektrodu arasndaki deney ek yeri ak durumdayken llmelidir (ayrlm lme).
Toprak sonlandrma sisteminin topraklama direncinin 10 u amas durumunda,
elektrodun ekil 8e uygunluu kontrol edilmelidir.
Topraklama direncinin deerinde nemli bir artn olmas durumunda, artla ilgili
nedeni belirlemek amacyla aratrma yaplmal ve durumu iyiletirmek iin nlemler
alnmaldr.
Kayalk zemindeki topraklama elektrotlar iin Madde T.3.4.3.5teki kurallar
izlenmelidir. 10 kural bu durum iin uygulanmaz.
ii) Btn iletkenlerin, kuaklarn ve ek yerlerinin veya bunlara ilikin llen elektriksel
srekliliin gzle kontrolne ilikin sonular.
Toprak sonlandrma sisteminin bu kurallara uygun olmamas veya bilgi eksiklii
nedeniyle kurallarn kontrol edilmesinin mmkn olmamas durumunda, toprak sonlandrma
sistemi ek topraklama elektrotlar veya yeni bir toprak sonlandrma sistemi tesis edilerek
iyiletirilmelidir.
2.5) Gzden geirme raporu: YKSnin gzden geirilmesini kolaylatrmak iin YKS
gzden geirme klavuzlar hazrlanmaldr. Bu klavuzlar, YKS tesis yntemi, YKS
bileenlerinin tipi ve durumu, deney yntemleri ve elde edilen deney verilerinin uygun
kaydedilmesi gibi btn nemli konular belgelenecek ekilde, yoklama srasnda
denetleyiciye yol gstermek amacyla yeterli bilgiyi iermelidir.
Denetleyici, YKS tasarm raporu ve nceden derlenmi YKS bakm ve gzden geirme
raporlar ile birlikte bulunmas gereken bir YKS gzden geirme raporu dzenlemelidir.
YKS gzden geirme raporu aadaki bilgileri iermelidir:
- Yakalama ucu iletkenleri ve dier yakalama ucu bileenlerinin genel durumlar,
- Genel korozyon dzeyi ve korozyondan koruma durumu,
- YKS iletkenleri ve bileenlerinin tutturulma gvenlii,
- Toprak sonlandrma sistemine ilikin topraklama direnci lmeleri,
- Bu ynetmelikte belirtilen kurallardan herhangi bir sapma,
- Yaplan deneylerin sonular,
- YKSdeki btn deiiklikler ve genileme ile yapdaki deiikliklere ilikin
belgeleme. Ek olarak, YKS yapmna ilikin izimler ve YKS tasarmna ynelik aklama
yeniden incelenmelidir.
b) Bakm:
YKSnin bozulmadn ve tasarland ekilde ilevini yerine getirdiini dorulamak
iin dzenli olarak bakm yaplmaldr. YKSnin tasarm, izelge 29a uygun olarak gerekli
bakm ve yoklama evrimini kapsamaldr.
1) Genel aklamalar:
YKS bileenleri, korozyon, hava koullarna bal hasarlar, mekanik hasarlar ve
yldrm arpmalarndan kaynaklanan hasarlar nedeniyle zamanla zelliklerini yitirebilirler.
Gzden geirme ve bakm programlar, bir yetkili, YKS tasarmcs veya YKS
tesisats tarafndan yapnn sahibi ile birlikte belirlenmelidir.
Bakm ilerini gerekletirmek ve YKSye ilikin kontrolleri yapmak iin, gzden
geirme ve bakm programlar uyumlu olarak yrtlmelidir.
Korozyona kar zel nlemler alnm ve bu ynetmelikte belirtilen kurallara ek olarak,
bileenleri yldrm hasarna ve iklim koullarna kar uygun olarak boyutlandrlm olsa
bile, YKSnin bakm nemlidir.
546
547
548
YEDNC BLM
SON HKMLER
Yrrlk
Madde 25Bu ynetmelik yaym tarihinde yrrle girer.
Yrtme
Madde 26
Bu ynetmelik hkmlerini, Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii Elektrik
Mhendisleri Odas Ynetim Kurulu yrtr.
Ekler: Ek-Adan Ek-Zye kadardr.
549
Ek A
Yldrm akm parametreleri
A.1 Yere den yldrmlar
Bulut ile yer arasnda iki tr yldrm boalmas vardr:
i) Buluttan topraa doru bir nc boalmann balatt yldrmlar,
ii) Topraklanm bir yapdan buluta doru bir nc boalmann balatt yldrmlar.
Aaya doru boalmalarn ou dz araziye ve alak yaplara olur. Aktaki ve/veya
yksek yaplarda yukarya doru boalmalar daha fazladr. Ykseklik art ile yaplara
dorudan yldrm dmesi olasl artar (Ek-F).
Bir yldrm akm bir veya birden fazla darbeden meydana gelir:
i) Ksa darbeler: Sresi 2 msden ksadr. (ekil A.1),
ii) Uzun darbeler: Sresi 2 msden uzundur. (ekil A.2).
Burada:
O1
I
T1
T2
Tuzun
Quzun
Sre
Uzun darbe yk
550
551
552
I [kA]
Qboalma [C]
YKD I
iin sabit
deerler
%5
4 (%98)
20 (%80)
90
50
4,9
11,8
28,6
200
4,6
35
250
1,3
7,5
40
Negatif boalma
300
20
80
350
Pozitif boalma
1,1
4,5
20
0,22
0,95
16
150
55
550
0,55
52
10
25
650
15000
11
9,1
24,3
65
12
9,9
39,9
161,5
13
20
0,2
2,4
32
14
200
4,1
20,1
98,5
15
W/R [kJ/]
10 000
tuzun [s]
200
Uzun
0,5
Uzun
1,8
5,5
18
0,22
1,1
4,5
3,5
22
200
Darbe sresi
[s]
30
75
200
6,5
32
140
25
230
2000
Zaman aral
[ms]
33
150
0,15
13
1100
31
180
900
14
85
500
Pozitif boalma
Cephe
[s]
sresi
Toplam
boalma
sresi [ms]
ekil
A.5teki
izgi
1A + 1B
%50
100
di/dt%30/90
[kA/s]
Quzun [C]
Darbe tipi
%95
Qksa [C]
di/dtmax
[kA/s]
Deerler
553
I [kA]
Ortalama
(61,1)
Salma
log
0,576
ekil A.5teki
eri
1A
33,3
0,263
1B
11,8
0,233
33,9
0,527
Darbe tipi
7,21
0,452
Negatif boalma
83,7
0,378
Pozitif boalma
4,69
0,383
0,938
0,383
17,3
0,570
57,4
0,596
5,35
0,600
10
612
0,844
11
24,3
0,260
12
40,0
0,369
13
2,53
0,670
14
di/dt%30/90 [kA/s]
20,1
0,420
15
Quzun [C]
200
Uzun
tuzun [s]
0,5
Uzun
Qboalma [C]
Qksa [C]
W/R [kJ/]
di/dtmax
[kA/s]
5,69
0,304
0,995
0,398
26,5
0,534
77,5
0,250
30,2
0,405
224
0,578
32,4
0,405
12,8
1,175
167
0,445
83,7
0,472
Yuvarlanan kre yarapnn (r) verilen bir deeri iin en kk tepe deerine (I)
karlk gelenden daha yksek tepe deerine sahip btn boalmalarn doal veya zel
yakalama ular ile yakalanaca varsaylabilir. Bundan dolay, izelge A.5teki 1A ve 3
554
erilerinden negatif ve pozitif ilk darbelerin tepe deerlerinin olasl, yakalama olasl
olarak varsaylmtr. Kutbiyet oran %10 pozitif ve %90 negatif boalmalar olarak gz nne
alnrsa toplam yakalama olasl hesaplanabilir (izelge 5).
Ek B
555
Farkl YKDler iin birinci ksa darbe ve sonraki ksa darbelerin akm dalga ekilleri
iin izelge B.1de verilen parametreler geerlidir. Dalga ekilleri ekil B.1, ekil B.2, ekil
B.3 ekil B.4te verilmitir.
izelge B.1 Ksa yldrm akm parametreleri
Parametreler
I [kA]
k
1 [s]
2 [s]
556
557
1
2
3
4
Uzun darbe
Birinci ksa darbe
Sonraki ksa darbe
400 A
200 kA
50 kA
Bileke eri
0,5 s
10/350 s
0,25/100 s
558
Ek C
Deneysel amal yldrm akmlarnn benzetimi
C.1 Genel:
Bir nesneye yldrm dmesi durumunda yldrm akm nesne iinde dalr. Tekil
korunma nlemleri bileenleri deneyden geirilirken bu durum her bileen iin uygun deney
parametreleri seilerek gz nne alnmaldr. Bu amala bir sistem analizi yaplmaldr.
C.2 Birinci ksa darbenin zgl enerjisinin ve uzun darbenin yknn benzetimi:
Deney parametreleri izelge C.1 ve izelge C.2de verilmi, ekil C.1de bir rnek
darbe reteci gsterilmitir. Bu rete birinci ksa darbenin zgl enerjisini uzun darbenin
yk ile birleik olarak benzetimi iin kullanlabilir.
Deneyler; mekanik btnlk, olumsuz snma etkilerinden ve erime etkilerinden
korunma durumunu deerlendirmek iin yaplabilir.
Birinci ksa darbenin benzetimine ilikin deney parametreleri izelge C.1de verilmitir.
Bu parametreler; T2 deeri 350 s civarnda olan ve stel olarak azalan darbe akmndan elde
edilir.
Uzun darbe benzetimine ilikin deney parametreleri izelge C.2de verilmitir.
Deney malzemesine ve beklenen hasar olaylarna bal olarak birinci ksa darbe veya
uzun darbe deneyleri tek tek veya birinci ksa darbeden hemen sonra uzun darbe ile birlikte
yaplabilir. Ark eritme deneyleri her iki kutbiyette yaplmaldr.
Not: Deerler YKD I iin geerlidir.
ekil C.1 - Birinci ksa darbe zgl enerjisinin ve uzun darbe yknn benzetimi iin
rnek bir darbe reteci
izelge C.1 - Birinci ksa akm darbesi parametreleri
Deney parametreleri
Tepe deer, I
Yk, Qs
zgl enerji, W/R
[kA]
[C]
[MJ/]
I
200
100
10
YKD
II
150
75
5,6
III-IV
100
50
2,5
Tolerans
%
10
20
35
I
200
0,5
YKD
II
150
0,5
III-IV
100
0,5
Tolerans
%
20
10
559
YKD
II
III-IV
[kA]
[s]
200
10
150
10
100
10
[kA]
[s]
50
0,25
37,5
0,25
25
0,25
Tolerans
%
10
20
10
20
560
ekil C.3 Birinci ksa akm darbesinin cephe dikliinin benzetimi iin rnek darbe
reteci
Not: Deerler YKD I iin geerlidir.
ekil C.4 Sonraki ksa akm darbelerinin cephe dikliinin benzetimi iin rnek darbe
reteci
561
Ek-D
YKS bileenleri zerinde yldrmn etkisinin benzetimi iin deney parametreleri
D.1 Genel:
Bu ekte yldrmn etkilerinin laboratuarda benzetimi iin kullanlan temel parametreler
verilmitir. Bu blm, yldrm akmnn tamamna veya nemli bir blmne maruz kalan
tm YKS bileenlerini kapsar ve her bileenle ilgili koullar ve deneyleri belirleyen
standardlarla birlikte kullanlr.
D.2 Dme noktasyla ilgili akm parametreleri:
Yldrmn YKS bileenleri zerindeki etkilerinde rol oynayan parametreler; akmn
tepe deeri (I), yk (Q), zgl enerji (W/R), sre (T) ve akmn ortalama dikliidir (di/dt).
Aada ayrntl olarak incelendii gibi, her parametre farkl bir arza mekanizmasnda baskn
olma eilimindedir. Deneyler iin gz nne alnacak akm parametreleri bu deerlerin
birleimidir ve YKSnin deneyden geirilen blmnn arza oluumunu laboratuarda
rnekleyecek ekilde seilir (Madde D.5).
izelge D.1de en byk I, Q, W/R, T ve di/dt deerleri korunma dzeyine bal olarak
verilmitir.
izelge D.1 Farkl YKS bileenleri ve farkl YKDler iin yldrm parametreleri
Bileen
Yakalama ucu
Ana problem
Balanma
noktasnda
erozyon (ince
metal levhalar
gibi)
Yldrm parametreleri
YKD
I
II
IIIIV
YKD
Omik snma
Yakalama ucu
ve indirme
iletkenleri
I
II
IIIIV
YKD
Mekanik etkiler
Balant
bileenleri
Topraklama
Balanma
noktasnda
erozyon
200
150
100
W/R
kJ/
I
kA
I
kA
I
200
II
150
III-IV 100
YKD
T
<1s
(tek darbe iin
Quzun uygulanr)
T
Drdnc Blme gre
boyutlandrma deneyi
gereksiz klar
I
200
II
150
III-IV 100
YKD
Birleik etkiler
(sl, mekanik ve
ark)
Quzun
C
Quzun
C
I
200
II
150
III-IV 100
Not
W/R
kJ/
10000
5600
2500
W/R
kJ/
10000
5600
2500
< 2 ms (I ve
W/R tek
darbede
uygulanr)
T
< 1 s (Quzun
tek darbe de
uygulanr)
Boyutlar genellikle
mekanik/ kimyasal
zellikler (korozyon gibi)
belirler
562
Atlama aralkl
DKDler
Birleik etkiler
(sl, mekanik ve
ark)
I
kA
Qksa
C
W/R
kJ/
I
200
II
150
III-IV 100
100
75
50
10000
5600
2500
YKD
YKD
Enerji etkisi
(ar yk)
Metal oksit
DKDler
I
kA
I
200
II
150
III-IV 100
YKD
Dielektrik etkisi
(atlama/ atlama)
di/dt
I, Qksa ve W/R tek
kA/s
darbede uygulanr (sre
200
T < 2 ms); i/t ayr
150
darbede uygulanr
100
I
kA
I
200
II
150
III-IV 100
T
< 2 ms (I tek
darbede uygulanr)
Ayr deneyler
dnlebilir
Burada;
xp
x
k
kc
ke, ke
563
Bir yldrm boalmasnda ortaya kan snn yaylmas iin yeterli sre yoktur. Bundan
dolay bu olgu adiyabatik olarak ele alnmaldr.
YKSnin iletkenlerinin scakl u ekilde deerlendirilebilir:
W
0
1
R
0 exp 2
q C w
Burada;
- 0
W/R
0
q
Cw
Byklk
0 [.m]
[1/oK]
[kg/m3]
s [C] **
Cs [J/kg]
Cw [J/kgoK]
* Manyetik olmayan.
** s [C] erime scakldr
Alminyum
29 109
4,0 103
2700
658
397 103
908
Yumuak elik
120 109
6,5 103
7700
1530
272 103
469
Bakr
17,8 109
3,92 103
8920
1080
209 103
385
Paslanmaz elik*
0,7 106
0,8 103
8 103
1500
500
izelge D.3 W/Rye bal olarak farkl kesitlerdeki iletkenlerin scaklk artlar
Kesit
mm2
4
10
16
25
50
100
2,5
564
146
52
12
3
Alminyum
W/R
MJ/
5,6
10
454
132
283
28
52
7
12
Malzeme
Yumuak elik
W/R
MJ/
2,5
5,6
10
2,5
169
1120
56
211
913
22
37
96
211
5
9
20
37
1
Bakr
W/R
MJ/
5,6
542
143
51
12
3
10
309
98
22
5
Paslanmaz elik*
W/R
MJ/
2,5
5,6
10
940
190
460
940
45
100
190
564
* Manyetik olmayan.
Yldrm, srt yar deer sresi birka 100 s olan ksa sreli ve yksek genlikli bir
darbedir. Bu koullar altnda deri etkisi de gz nne alnmaldr. Ancak uygulamada,
malzeme zellikleri ve iletken kesitleri deri etkisinden kaynaklanan scaklk artn nemsiz
klar. Isnma byk lde yldrmn ilk darbesi ile ilgilidir.
D.4.1.2 Balant noktasndaki sl hasar: Bu hasar, arkn meydana geldii yakalama
ucu sistemleri, atlama aralklar gibi btn YKS bileenleri zerinde grlebilir.
Balant noktasnda malzeme erimesi ve erozyon oluabilir. Isl enerjinin ou metalin
yzeyinde veya yzeyin ok yaknnda oluur. Olayn iddeti akmn genlii ve sresi ile
orantldr.
D.4.1.2.1 Genel: Bir yldrm kanalnn balanma noktasndaki metal yzeyler
zerindeki sl etkilerin hesaplanmas iin eitli teorik modeller gelitirilmitir. Basitlik
bakmndan burada sadece anot veya katot gerilim dm modeli aklanmtr. Bu model,
zellikle ince metal yzeyler iin geerlidir ve balant noktasndan giren enerjinin metali
eritmeye veya buharlatrmaya alt varsayld modeldir. Dier modeller hasarn, akm
darbesinin sresini gz nne alr.
D.4.1.2.2 Anot veya katot gerilim dm yntemi
Ark enerjisinin (W), anot/katot gerilim dm (ua,c) ile yldrm akm yknn (Q)
arpmna eit olduu varsaylr.
W u a ,c idt u a ,c idt u a ,c Q
Burada ele alnan akm aral iinde ua,c yaklak sabit olduu iin ark enerjisini byk
lde yldrm akmnn yk (Q) belirler.
Anot veya katot gerilim dm ua,c birka 10 V civarndadr.
Basitletirilmi bir yaklamla ark enerjisinin tamamnn metali eritmek iin kullanld
varsaylr. Bu varsaym sonucu aadaki denklemde erimi hacim iin normalinden yksek
bir hacim hesaplanr.
V
u a ,c Q
1
C w ( s u ) cs
Burada;
V
ua,c
Cw
s
u
cs
565
D.4.2.1 Manyetik etkileim: Akm tayan iki iletken arasnda veya ke veya dng
oluturan akm tayan tek bir iletkende manyetik kuvvetler oluur. Bu elektrodinamik
kuvvetlerin genlii yldrm akmnn genliine ve devrenin geometrisine baldr. Ayrca,
mekanik etkiler akmn dalga ekline, sresine ve tesisin geometrik ekline de baldr.
D.4.2.1.1 Elektrodinamik kuvvetler: ekil D.1de gsterildii gibi l uzunluunda ve
aralarnda d akl bulunan paralel iki iletkenden akan i akmnn oluturaca
elektrodinamik kuvvet aadaki denklemden yaklak olarak hesaplanabilir:
F (t )
i 2 (t )
l
l
2.10 7 i 2 (t )
d
d
Burada:
F(t)
i
0
l
d
566
ekil D.4 ekil D.2deki yatay iletken boyunca birim uzunluk iin kuvvet dalm
D.4.2.1.2 Elektrodinamik kuvvetlerin etkileri: Uygulanan kuvvetin genlii cinsinden
elektrodinamik kuvvetin F(t) ani deeri, akmn ani deerinin karesiyle i2(t) orantldr. YKS
yapsnn elastik deformasyonu (t) ve elastik sabitinin arpm olarak ifade edilen mekanik
YKS yaps iinde gerilmenin olumas bakmndan iki etkinin gz nne alnmas gerekir.
Doal mekanik frekans ve YKS yapsnn kalc ekil bozulmas en nemli parametrelerdir.
Ayrca, birok durumda yap iindeki srtnme kuvvetleri de byk neme sahiptir.
Yldrm akmnn oluturduu elektrodinamik kuvvetin meydana getirdii elastik YKS
yapsnn titreimlerinin genlii ikinci dereceden diferansiyel denklemlerle deerlendirilebilir.
Burada kilit faktr, akm darbesinin sresi ile YKS yapsnn titreimlerinin doal frekans
arasndaki orandr. Uygulamada, doal titreim periyotlar uygulanan kuvvetin periyodundan
(yldrm akmnn sresi) ok daha uzundur. Bu durumda en byk mekanik gerilme, akm
darbesini izleyen srede oluur ve tepe deeri uygulanan kuvvetinkinden dk olur. ou
durumda en byk mekanik gerilme ihmal edilebilir.
ekme gerilmesi malzemenin elastik snrn atnda malzemede plastik ekil
bozukluu oluur. YKS malzemesi alminyum veya tavlanm bakr gibi yumuak malzeme
ise elektrodinamik kuvvetler, iletkenlerin kelerde ve dnlerde eklini bozar. Bundan
dolay YKS bileenleri bu kuvvetlere dayanacak ve esas olarak plastik davran gsterecek
ekilde tasarlanmaldr.
YKSye uygulanan toplam mekanik gerilme, uygulanan kuvvetin zaman entegraline ve
dolaysyla akm darbesinin zgl enerjisine baldr. Ayrca akm darbesinin dalga ekline ve
sresine (yapnn doal titreim periyodu ile mukayeseli olarak) baldr. Dolaysyla,
deneylerde btn bu etki eden parametreler gz nne alnmaldr.
567
D.4.2.2 Akustik ok dalgas hasar: Arktan akan yldrm akm akustik bir ok dalgas
oluturur. okun iddeti akmn tepe deerine ve ykselme eimine baldr.
Akustik ok dalgasndan dolay YKSnin metal paralar zerinde meydana gelen hasar
nemsizdir, fakat evredeki malzemeler zerinde hasar oluturabilir.
D.4.2.3 Birleik etkiler: Uygulamada sl ve mekanik etkiler ayn anda oluur. ubuk,
kelepe gibi bileen malzemelerinin snmas, malzemeleri yumuatacak kadar yksekse daha
fazla hasar oluabilir. Ar snma durumunda iletken patlayarak eriyebilir ve etraftaki
yaplara zarar verebilir. Metalin kesiti, yeterince bykse sadece mekanik zorlanmann
kontrol edilmesi yeterlidir.
D.4.3 Kvlcmlanma: Kvlcmlanma daha ok yanc ortamlar iin nemli olup, ou
kez YKS bileenleri iin tehlike kayna deildir.
Isl ve gerilim kvlcmlanmas olmak zere iki tr kvlcmlanma oluabilir. Isl
kvlcmlanma, iki iletken arasndaki bir ekten ok yksek bir akm geerken oluur.
Dokunma yzeyi basnc dk olan eklerde, kvlcm ekin iinde ve kenarlara yakn oluur.
Bunun nedeni yksek akm younluu ve yetersiz dokunma yzeyi basncdr. Isl
kvlcmlanmann iddeti zgl enerjiye baldr ve bundan dolay yldrmn en kritik aamas
birinci dn darbesidir. Gerilim kvlcmlanmas, sarg eklindeki yollar arasnda, aradaki
yaltkann delinme geriliminin almas halinde de oluur. ndklenen gerilim, z endktans
ile yldrm akmnn dikliinin arpmyla orantldr. Bundan dolay gerilim kvlcmlanmas
iin en kritik yldrm bileeni sonraki negatif darbedir.
D.5 YKS bileenleri, bunlarla ilgili problemler ve deney parametreleri: Yldrmdan
korunma sistemleri, farkl bileenlerden yaplmtr ve bunlarn her biri sistem iinde belirli
bir fonksiyona sahiptir. Bunlarn performansn kontrol etmek iin laboratuar deneyleri
hazrlanrken bileenlerin zelliklerine ve bunlarn maruz kald belirli gerilmelere dikkat
etmek gerekir.
D.5.1 Yakalama ucu: Madde D.5.2de akland zere, fakat yldrm den bir
yakalama ucu iletkeninden yldrm akmnn yksek bir blmnn geecei gz nne alnarak
yakalama ucu sistemleri zerindeki etkiler hem mekanik hem de sl etkilerden oluur. Baz
durumlarda, den yldrm akm, zellikle ince metal at kaplamalar gibi doal YKS
bileenlerinde, delinme veya ar alt yzey scaklk art meydana getiren ark erozyonuna neden
olur.
Ark erozyon etkileri iin uzun sreli akmn yk ve sresi gz nne alnmaldr.
Yk, ark kaynandaki enerji giriini belirler. Bu etki iin uzun sreli darbeler ok
iddetlidir, ksa sreli darbeler ise ihmal edilebilir.
Akm sresinin malzemeye s transferinde nemli rol vardr. Deneylerde uygulanan
darbe akmn sresi, 0,5-1 s mertebesinde olmaldr.
D.5.2 ndirme iletkenleri
Yldrmn indirme iletkenleri zerindeki etkileri iki trldr:
- Omik snmadan kaynaklanan sl etkiler,
- Yldrm akmnn birbirine yakn iletkenler arasnda paylald veya akmn yn
deitirdii (kvrmlar veya birbirine gre belli bir ayla konumlandrlm iletkenler
arasndaki balantlar) durumlarda manyetik etkileimle balantl mekanik etkiler.
ou durumda iki etki birbirinden bamszdr ve her etkiyi grmek iin ayr deneyler
yaplabilir. Bu yaklam, yldrm akmnn rettii snn mekanik zelliklerini deitirmedii
durumlarda kullanlabilir.
568
569
Balant dik a yapacak ekilde ise gerilmenin ana etkileri iletkenleri dzeltmeye
alan mekanik kuvvetler ve balant salayan bileen ile balanty ayrmaya alan
iletkenler arasndaki srtnme kuvvetleriyle ilintilidir. Farkl paralarn dokunma
noktalarnda ark olumas olasdr. Ayrca, kk temas yzeylerinde, akmn
younlamasndan kaynaklanan snma etkisi de nemlidir.
Laboratuar deneyleri bir etkiyi dierinden ayrmann zor olduunu (karmak bir ortak
etkileim olmas nedeniyle) gstermitir. Mekanik dayankllk temas noktasndaki erimeden
etkilenir. Balant bileenlerinin paralar arasndaki birbirine gre hareketler ark olumasna
ve buna bal iddetli s retilmesine yol aar.
Geerli bir modelin olmamas durumunda; laboratuar deneyleri, mmkn olduu kadar
yldrm akmnn parametrelerini yaklak olarak en kritik durumda temsil edecek ekilde
yaplmaldr. Baka bir deyile yldrm akmnn yaklak parametreleri tek bir elektrik deneyi
yoluyla uygulanmaldr.
Bu durumda parametre ele alnmaldr; darbe akmnn tepe deeri, zgl enerjisi ve
sresi.
Darbe akmnn en byk deerleri en byk kuvveti belirler veya elektrodinamik
ekme kuvvetleri srtnme kuvvetlerinden byk olursa, YKS yapsnn en byk yer
deitirme miktarn belirler. Gz nne alnacak saysal deerler ilk darbeye ilikin
olanlardr. Pozitif darbelerde saknarak kullanlabilecek veriler elde edilebilir.
Akm darbesinin zgl enerjisi, akmn kk alanlarda younlat dokunma
yzeylerindeki snmay belirler. Gz nne alnacak saysal deerler ilk darbeye ilikin
olanlardr. Pozitif darbelerde saknarak kullanlabilecek veriler elde edilebilir.
Darbe akmnn sresi, srtnme kuvvetleri aldktan sonra yapnn yer deitirmesini
belirler ve malzemedeki s transferi konusunda nemli bir rol oynar.
D.5.4 Topraklama: Topraklama elektrotlaryla ilgili problemler, elektrodinamik
kuvvetlerin dndaki kuvvetlerin neden olduu mekanik hasarlar ve korozyondur.
Uygulamada topraklama elektrodu genelde arktan dolay erozyona uramaz.
Bu durumda iki ana deney parametresi ele alnmaldr; uzun darbe akmnn yk ve
sresi.
Yk, arkn enerjisini belirler. lk darbenin yke katks ihmal edilebilir. Yk asndan
uzun sreli darbeler etkilidir.
Darbe akmnn sresi malzemedeki s transferinde nemli bir rol oynar. Deneyde,
uygulanan akm darbesinin sresi, uzun sreli darbelerinkine (0,5 ila 1 s) yakn olmaldr.
D.6 Darbe koruma dzeni (DKD):
DKD zerinde yldrmn neden olduu zorlamann etkileri DKDye ve zellikle iinde
bir atlama aral (eklatr) olup olmamasna baldr.
D.6.1 Atlama aralkl DKDler: Yldrmn atlama aralklarna etkisi iki trldr:
- Atlama aral elektrotlarnn snma, erime ve buharlama ile erozyona uramas,
- Boalmann yol at mekanik zorlanma.
Bu etkileri ayr ayr deerlendirmek ok zordur, nk her ikisi de ana yldrm akm
parametrelerine karmak ilikilerle baldr.
Atlama aralklar iin laboratuar deneyleri yldrm akmnn parametrelerini en kritik
durumda mmkn olduu kadar yaklak olarak temsil edecek ekilde yaplmaldr. Baka bir
deyile yldrm akmnn yaklak parametreleri tek bir elektrik deneyi yoluyla
uygulanmaldr.
Bu durumda be parametre ele alnmaldr; darbe akmnn tepe deeri, yk, sresi,
zgl enerjisi ve ykselme hz.
570
Akm tepe deeri dalgann iddetini belirler. Gz nne alnacak saysal deerler ilk
darbeye ilikin olanlardr. Pozitif darbelerde saknarak kullanlabilecek veriler elde edilebilir.
Yk, arktaki enerji giriini tayin eder. Arktaki enerji balant noktasndaki elektrot
malzemesinin bir ksmn str, eritir ve belki de buharlatrr. Gz nne alnacak saysal
deerler yldrm boalmasnn tamamna ilikin olanlardr. Ancak, birok durumda elektrik
ebekesinin tipine bal olarak (TN, TT veya IT) uzun sreli akmn yk ihmal edilebilir.
Darbe akmnn sresi, elektrot ktlesine s transferini ve bundan kaynaklanan erimenin
ilerlemesini belirler.
Akm darbesinin zgl enerjisi arkn kendi (z) manyetik basksn ve elektrot yzeyi ile
ark arasndaki arayzde oluan elektrot plazma jetlerinin (nemli miktarda ergimi metal
pskrtebilir) fiziksel durumunu belirler. Gz nne alnacak saysal deerler ilk darbeye
ilikin olanlardr. Pozitif darbelerde saknarak kullanlabilecek veriler elde edilebilir.
D.6.2 Metaloksit direnli DKDler: Yldrmdan dolay metaloksit direnler zerinde
oluan zorlanmalar iki trldr: ar yk ve atlama. Her tr farkl bir olgu ile meydana gelen
ve farkl parametreler tarafndan belirlenen arza modlar ile karakterize edilir. Metaloksit
DKDlerin arzalanmas en zayf zellikleri ile ilgilidir. Bundan dolay her arza modu
koullarndaki davran ayr deneylerle kontrol etmek kabul edilebilir.
Ar ykler, cihazn sourma yeteneini aan oranda enerji transferinden kaynaklanr.
Bu enerji yldrmla ilgilidir. Ancak, elektrik ebekelerine yerletirilen DKDler iin, yldrm
izleyen ard akmnn DKD arzalar asndan byk nemi vardr. Son olarak, metaloksit
direnlerinin akm gerilim zerisinin negatif scaklk katsaysna bal olarak ortaya kacak
sl kararszlk da ciddi DKD hasarna yol aabilir. Metal oksit direnlerin ar yk benzetimi
iin yalnzca yk gz nne alnmaldr.
Yk, metaloksit diren bloklarna enerji giriini belirler. Bunun iin metaloksit diren
bloklarnn artk gerilimlerinin sabit olduu varsaylr. Gz nne alnacak saysal deerler
yldrm boalmasna ilikin olanlardr.
Atlama ve atlamalar, direnlerin dayanmlarn aan akm darbeleri tarafndan
oluturulur. Arza genellikle giri ularnda grlr. Bazen bu atlamalar diren bloklarnda
atlak veya delikler aabilir.
Bu yldrm olgusunun benzetimi iin darbe akmn tepe deeri ve sresi gz nne
alnr.
Darbe akmnn tepe deerine kar gelen artk gerilim dzeyi yoluyla diren zerindeki
dielektrik dayanmnn alp almadn belirler. Gz nne alnacak saysal deerler ilk
darbeye ilikin olanlardr. Pozitif darbelerde saknarak kullanlabilecek veriler elde edilebilir.
Darbe akmnn sresi diren zerindeki elektriksel zorlanmann uygulanma sresini
belirler.
D.7 YKS bileenlerinin deneylerinde kullanlacak deney parametrelerinin zeti:
izelge D.1de her YKS bileeninin almas esnasndaki en kritik zellikleri
gsterilmi ve laboratuar deneylerinde retilmesi gereken yldrm akm parametreleri
verilmitir.
izelge D.1de verilen saysal deerler yldrmn arpt noktadaki yldrm
parametreleri ile ilgilidir.
Deney deerleri, Madde D.3te akland zere, akm paylama faktr ile ifade
edilebilecek akm paylam gz nne alnarak hesaplanmaldr.
Deneylerde kullanlacak parametrelerin saysal deerleri izelge D.1deki veriler ve
akm paylam faktrleri kullanlarak Madde D.3te verilen denklemlerle hesaplanabilir.
571
Ek-E
Farkl noktalara den yldrmlardan kaynaklanan darbeler
letkenlerin, DKDlerin ve cihazlarn karakteristik byklklerinin belirlenmesi iin
bunlarn balanaca noktalardaki yldrm darbe genliklerinin bilinmesi gerekir. Darbeler
yldrm akmlarndan ve tesis iindeki indksiyon etkilerinden oluabilir. Bu darbelerden
kaynaklanan zorlanmalar kullanlan bileenlerin dayanma dzeylerinden kk olmaldr.
E.1 Yapya den yldrmlardan kaynaklanan darbeler (hasar kayna S1)
E.1.1 Yapya bal d iletken blmler ve hatlar zerinden gelen darbeler:
Yldrm akm topraa iletilirken; iletken blmler, hatlar ve topraklama sistemi arasnda
dorudan veya bunlara bal DKDler zerinden blnr.
Bir d iletken blmdeki veya hattaki yldrm akm If = ke I olup, burada ke
aadakilere baldr.
- Paralel yol saysna,
- Yeraltndaki yollarn topraklama empedansna veya havadaki blmlerin yeralt
blmlerine baland yerlerdeki topraklama direncine,
- Topraklama sisteminin topraklama empedansna.
Yeralt tesisi iin
Z
Z1 Z n1 n2 1
Z2
Z
ke
Z
Z 2 Z n2 n1 2
Z1
ke
Burada;
Z
Z1
Z2
n1
n2
I
572
Not: Bu denklemde damar ile ekran arasndaki ortak endktansn yldrm akmna etkisi
gz nne alnmamtr.
izelge E.1 Zemin zdirencine gre topraklama empedanslar Z ve Z1
YKS snfna gre topraklama empedans
Z
I
II
III - IV
100
8
4
4
4
200
11
6
6
6
500
16
10
10
10
1000
22
10
15
20
2000
28
10
15
40
3000
35
10
15
60
Not: Bu izelgedeki deerler gml bir iletkenin 10/350 slik darbe akmndaki
topraklama empedansn verir.
Z1
573
YKD
III - IV
I II
letiim hatlar
Hizmet tesisat
Yapya veya yap
yaknna
yaknna dme
dme
Hizmet tesisatna
dme
Hasar kayna S3
(dorudan dme)
Dalga ekli:
10/350 s
[kA]
Dalga ekli:
8/20 s
[kA]
Dalga ekli:
8/20 s
[kA]
Dalga ekli:
10/350 s
[kA]
5
10
2,5
5
0,1
0,2
1
2
llen:
5/300 s
(Tahmin edilen:
8/20 s)
[kA]
0,01 (0,05)
0,02 (0,1)
Dalga ekli:
8/20 s
[kA]
0,05
0,1
Ekranl hatlar iin izelge E.2de verilen ar akm deerleri 0,5 ile arplmaldr.
Not: Ekran direncinin btn paralel hizmet tesisat iletkenlerinin direncine yaklak
olarak eit olduu varsaylmtr.
E.3 Endksiyon etkilerinden kaynaklanan darbeler (hasar kayna S1 veya S2):
Yakna den yldrm boalmalarnn (hasar kayna S2) veya d YKSden geen
yldrm akmlarnn veya YKB 1in hacimsel ekranndan geen yldrm akmlarnn (hasar
kayna S1) manyetik endksiyonla yaratt akm darbeleri tipik 8/20 s akm dalga ekline
benzer. Bu darbelerin YKB 1 iindeki cihazlarn ularnda veya bunlarn yaknnda veya
YKB 1/2 snrnda olutuu dnlr.
E.3.1 Ekransz bir YKB 1 iindeki darbeler: Ekransz (rnein kafes genilii 5
mden byk bir d YKS ile korunan) bir YKB 1 iinde manyetik endksiyondan dolay
olduka yksek darbeler oluabilir. YKDye gre beklenen ar akmlar izelge E.2de
verilmitir.
E.3.2 Ekranl YKBler iindeki darbeler: Etkin bir hacimsel ekranlamaya sahip
YKBlerde (kafes genilii 5 mden kk olmaldr) manyetik endksiyonla oluan darbeler
olduka zayftr. Bu darbelerin akmlar Madde E.3.1de verilenlerden ok daha dktr.
YKB 2 iinde hem YKB 1in hem de YKB 2nin hacimsel ekranlamasndan (kaskad
ekranlamadan) dolay darbeler daha da dktr.
E.4 DKDlerle ilgili genel bilgiler
Montaj yerlerine gre aadaki DKDler kullanlmaldr:
a) Hattn yapya giriinde (YKB 1 snrnda, rnein ana datm panosunda),
- Idarbe akmna uygun DKD (dalga ekli 10/350, rnein Snf Ie uygun DKD),
- In akmna uygun DKD (dalga ekli 8/20, rnein Snf IIye uygun DKD),
b) Korunan cihazn yaknnda (YKB 2 veya daha ykseinin snrnda, rnein ara
datm panosunda veya prizde)
- In akmna uygun DKD (dalga ekli 8/20, rnein Snf IIye uygun DKD),
- Birleik dalgaya uygun DKD (dalga ekli 8/20, rnein Snf IIIe uygun DKD).
574
Ek F
Yllk tehlikeli olay saysnn (N) deerlendirilmesi
F.1 Genel:
Yldrmdan kaynaklanan yllk ortalama tehlikeli olay says (N), yldrmdan korunacak
nesnenin bulunduu yerdeki frtnalara ve nesnenin fiziksel zelliklerine baldr. N says
genellikle, yldrm dme younluu (Ng) ile nesnenin edeer toplama alan arplp
nesnenin fiziksel zelliklerine gre deien dzeltme faktrleri ile arplarak hesaplanr. Ng
ylda km2 bana den ortalama yldrm saysdr. Ng iin bir harita yoksa lman blgelerde
aadaki denklemle tahmin yaplabilir:
N g 0,04.Td1, 25 0,1Td yldrm / (ylkm2)
Burada Td bir yldaki frtnal gn saysdr. Bu deer lkelerin frtnal gn saysn
veren haritalardan ve bu haritaya gre dzenlenmi izelgelerden alnabilir. lkemiz ehir
merkezleri iin Td deerleri izelge F.1de, frtnal gn saysn veren bir harita ise ekil
F.1de verilmitir.
izelge F.1 Trkiyedeki ehir merkezleri iin ortalama yldrml gn saylar
ehir Ad
Td
ehir Ad
Td
ehir Ad
Td
Adana
33,7
Edirne
32
Malatya
12,6
Adyaman
23,2
Elaz
21,5
Manisa
21,8
Afyon
21,2
Erzincan
26,2
Mardin
9,5
Ar
22,6
Erzurum
27,1
Mersin
30,5
Aksaray
14,6
Eskiehir
21,4
Mula
36,6
Amasya
17,6
Gaziantep
13,5
Mu
20,3
Ankara
26,5
Giresun
23
Nevehir
15,8
Antalya
41,3
Gmhane
26,5
Nide
17
Ardahan
28,1
Hakkari
13
Ordu
17,7
Artvin
20,5
Hatay
26,1
Osmaniye
8,2
Aydn
22,3
Idr
30,6
Rize
11,8
Balkesir
18,2
Isparta
30,4
Sakarya
16,5
Bartn
11,5
stanbul
16,2
Samsun
26,7
Batman
17,3
zmir
24
anlurfa
17,3
Bayburt
15,8
zmit
21,5
Siirt
25,6
Bilecik
20,4
Kahramanmara
19,7
Sinop
15,4
Bingl
19,2
Karabk
18,6
rnak
16
Bitlis
17,7
Karaman
13,6
Sivas
21,3
Bolu
23,6
Kars
34,7
Tekirda
28,3
Burdur
20,2
Kastamonu
26,3
Tokat
21,1
Bursa
17,7
Kayseri
21,6
Trabzon
17,6
anakkale
27,4
Kilis
10,1
Tunceli
22,6
ankr
21,7
Krkkale
19,5
Uak
18,1
orum
30,4
Krklareli
24,7
Van
18,4
Denizli
27
Krehir
20,1
Yalova
11,3
Diyarbakr
18,7
Konya
17,6
Yozgat
14,4
Dzce
14,8
Ktahya
19,3
Zonguldak
33,3
Not 1- Bu deerler halen geerli olup; ileride bu deerlerin Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrl tarafndan revize
edilmesi durumunda en son deerler gz nne alnacaktr. Bu konuda daha ayrntl bilgi sz konusu Genel Mdrlkten
alnabilir.
575
576
Ad = L W + 6 H (L + W) + 9 H2
Burada L, W ve H metre cinsindendir (ekil F.2).
Not: Daha doru bir deerlendirme; yapnn yksekliini, yapy evreleyen 3H
uzaklktaki nesneleri ve zemini gz nne alarak yaplabilir.
Grafik yntem
Yap
(en byk boyutlar)
Yap
(en kk boyutlar)
knt ykseklii
Hp
ekil A.2
70 30 40
Ad = 47700
Admax = 71316
70 30 25
Admin = 34770
ekil F.4
40
Ad' = 45240
ekil F.4
577
Admin
A'd
Ad
578
ekil F.4 ekil F.3te gsterilen yapnn toplama alann belirlemek iin kullanlan farkl
yntemler
F.2.2 Yapnn konumu: Yapnn konumu evresindeki nesnelere gre bir yerleim
faktr (Cd) ile gz nne alnr (izelge F.3).
izelge F.3 Yerleim faktr (Cd)
Yerleim durumu
Nesnenin etrafnda daha yksek nesneler veya aalar olmas
Nesnenin etrafnda ayn ykseklikte veya daha alak nesneler veya aalar olmas
Tekil durumdaki nesne: etrafta nesne olmamas
Tepe stnde tekil yap
Cd
0,25
0,5
1
2
579
Korunacak bina (B) veya bir blm (Ad hesab gerekli)
Korunmas gerekmeyen bina blm (Ad hesab gerekli deil)
Risk hesab iin gz nne alnan yap (S), (Snin boyutlar Ad hesab iin
kullanlr)
Blme REI 120
Blme REI < 120
Cihaz
sistem
DKD
ekil F.5 Toplama alan (Ad) hesab iin gz nne alnacak yap
F.2.4 Bitiik yap iin tehlikeli olay says (NDa) (hattn a ucu) : Hat bal yapnn hat
balant noktasna (a ucu) den yldrmlardan dolay ortalama yllk tehlikeli olay says NDa
(Madde 11'e ve ekil 6ya baknz) aadaki denklemle hesaplanabilir:
NDa = Ng Ad/a Cd/a Ct 10-6
Burada,
Ng
Ad/a
Cd/a
Ct
izelge F.4 Hizmet tesisatnn zelliklerine gre toplama alanlar (Al ve Ai)
Al
Ai
Al
Ai
Hc
Havadaki tesisat
[Lc 3 (Ha + Hb)]6 Hc
1000 Lc
Gml tesisat
[Lc 3 (Ha + Hb)]
25 Lc
580
Lc
Ha
Hb
Hizmet tesisat blmnn yap ile birinci dm noktas (saha datm dolab)
arasndaki uzunluu [m]. En byk uzunluk olarak 1000 m alnmaldr. Lc
deeri bilinmiyorsa 1000 m alnmaldr,
Hizmet tesisatnn a ucuna bal yapnn ykseklii [m]
Hizmet tesisatnn b ucuna bal yapnn ykseklii [m]
Hizmet tesisatnn gml olduu yerdeki toprak zdirenci [m]. En byk
deer olarak 500 m alnmaldr. bilinmiyorsa 500 m alnmaldr
Hesaplamalarda;
- A eklindeki topraklama sistemi varsa kablolar iin Al = Ai = 0 alnabilir.
- Korunan yapnn hizmet tesisatnn b ucuna bal olduu varsaylr.
izelge F.5 Transformatr faktr (Ct)
Transformatr
ki sargl transformatrl hizmet tesisat
Sadece hizmet tesisat
Ct
0,2
1
Ce
0
0,1
0,5
1
Not: Hizmet tesisatnn toplama alan (Ai); (Lc) uzunluu ile hizmet tesisatnn yaknna
den yldrmlarn 1,5 kVtan fazla endklenen ar gerilimlere neden olduu (Di)
uzaklnn iki kat ile arpmna eittir (ekil F.6).
581
582
Ek G
Bir yapnn hasarlanma olaslnn (PX) hesab
G.1 Yapya den yldrmlarn canllara zarar verme olasl (PA):
Yapya den yldrmlardan kaynaklanan dokunma ve adm gerilimleri nedeniyle
canllarn zarar grmesi olasl (PA); korunma nlemlerine bal olarak izelge G.1de
verilmitir.
izelge G.1 Yapya den yldrmdan kaynaklanan tehlikeli dokunma ve adm
gerilimleri nedeniyle canllarn zarar grmesi olaslklar (PA)
Korunma nlemi
Korunma nlemi yok
Yaltml (rnein en az 3 mm kalnlkl XLPE) aktaki indirme
iletkenlerinin kullanlmas
Zeminde e potansiyelleme (potansiyel dengelemesi) yaplmas
Uyar iaretleri kullanlmas
PA
1
10-2
10-2
10-1
Birden fazla korunma nlemleri alnm ise edeer PA deeri, bileen olaslklarnn
arpmna eittir (Daha fazla bilgi iin Blm 4 Madde 16.a ve Madde 16.bye baknz).
Yap elik donatsnn indirme iletkeni olarak kullanlmas veya fiziksel kstlamalarn
olmas durumunda PA olasl ihmal edilebilir.
G.2 Yapya den yldrmlarn fiziksel hasara neden olma olasl (PB):
PB olasl YKDye bal olarak izelge G.2de verilmitir.
izelge G.2 Fiziksel hasarn azaltlmas nlemlerine gre (PB) deerleri
Yap zellikleri
Yap YKS ile korunmuyorsa
YKS snf
IV
III
Yap YKS ile korunuyorsa
II
I
Yapnn YKS Ie uygun yakalama ucu sistemi ve doal indirme iletkeni
olarak alan srekli metal veya elik donatl betonu varsa
alan srekli metal veya elik donatl betonu varsa
PB
1
0,2
0,1
0,05
0,02
0,01
0,001
PDKD
1
0,03
0,02
0,01
583
Not 1: DKD korunmas sadece YKS ile korunan veya doal YKS olarak alan srekli
metal veya elik donatl betona sahip olan ve Blm 4n kuaklama ve topraklama
koullarnn yerine getirildii yaplarda etkilidir.
Not 2: Yldrmdan korunmu kablolardan oluan d hatlara bal olan ekranlanm i
sistemler veya iletkenleri; yldrmdan korunmu kablo kanallar, metal borular veya metal
tpler iinde olan sistemler iin DKD korunmasna ihtiya duyulmayabilir.
Not 3: YKD I iin tanmlanan koullara gre daha iyi korunma zelliklerine sahip DKD
salanmas durumunda (daha yksek akma dayanma zellii, daha dk korunma dzeyi
gibi) daha kk PDKD deerleri (0,005 0,001) alnabilir.
G.4 Yapnn yaknna den yldrmlarn i sistemlerin arzalanmasna neden
olma olasl (PM):
PM olasl, uygulanan yldrmdan korunma nlemlerine bal KMS faktr ile deiir.
Blm 5in kurallarna uygun DKD korunmas salanmad zaman PM deeri PMS deerine
eit olur. KMSye bal olarak PMS deerleri izelge G.4te verilmitir.
izelge G.4 - KMS iin PMS olaslklar
KMS
0,4
0,15
0,07
0,035
0,021
0,016
0,015
0,014
0,013
PMS
1
0,9
0,5
0,1
0,01
0,005
0,003
0,001
0,0001
Blm 5in kurallarna uygun DKD korunmas saland zaman PM deeri PDKD deeri
ile PMS deerinden kk olanna eit olur. Dayankllk veya dayanma gerilimi bakmndan
ilgili standartlara uygun olmayan cihazlara sahip i sistemler iin PMS = 1 deeri kabul
edilmelidir.
KMS faktrnn deeri aadaki denklemle bulunur:
KMS = KS1 KS2 KS3 KS4
KS1
KS2
KS3
KS4
Yapnn, YKSnin veya YKB 0/1 snrndaki dier ekranlarn ekranlama etkinliini gz nne alan bir faktr,
Yapnn iinde YKB X/Y (X > 0, Y > 1) snrndaki ekranlama etkinliini gz nne alan bir faktr,
sistem iindeki iletkenlerin zelliklerini gz nne alan bir faktr (izelge G.5),
Korunan sistemin darbe dayanma gerilimini gz nne alan bir faktr.
YKBnin iinde ekrann snrndan itibaren en az kafes genilii (w) kadar gvenlik
uzaklnda, YKS veya kafes biimli hacimsel ekranlarn KS1 ve KS2 faktrleri aadaki gibi
alnabilir:
KS1 = KS2 = 0,12 w
Burada w, metre olarak, kafes biimli hacimsel ekranlarn veya kafes tipi YKS indirme
iletkenlerinin kafes genilii veya yapnn metal stunlar arasndaki uzaklk veya doal YKS
olarak alan elik donatlar arasndaki aklktr.
Kalnl 0,1 mm - 0,5 mm arasnda olan srekli metal ekranlar iin: KS1 = KS2 = 10-4 -5
10
Not 1: Blm 5e uygun kuaklama a salanmsa KS1 ve KS2 deerleri yarya
drlebilir.
584
Her iki uta e potansiyel kuana bal olan srekli metal borular iinden geen
iletkenler iin KS3 deeri 0,1 ile arplr.
KS4 faktr aadaki gibi hesaplanr:
KS4 = 1,5 / Uw
Burada Uw korunan sistemin kV cinsinden darbe dayanm gerilimidir.
sistemde farkl darbe dayanm gerilimine sahip cihazlar varsa en dk darbe
dayanm gerilimine karlk gelen KS4 faktr seilmelidir.
G.5 Hizmet tesisatna den yldrmlarn canllarn zarar grmesine neden olma
olasl (PU):
Dokunma gerilimlerinden dolay, canllarn zarar grmesi olasl (PU), hizmet
tesisatnn ekrannn zelliklerine, hizmet tesisatna bal i sistemlerin darbe dayanm
gerilimlerine ve hizmet tesisatnn giriinde alnan korunma nlemlerine (fiziksel kstlamalar,
uyar iaretleri, vb) ve DKDye baldr.
Blm 4e uygun olarak e potansiyel kuaklamas iin DKD kullanlmamsa; PUnun
deeri PLD ye eittir. PLD ise bal hizmet tesisatna yldrm dmesinden dolay i
sistemlerin arzalanma olasldr. PLD deerleri izelge G.6da verilmitir.
Blm 4e uygun olarak e potansiyel kuaklamas iin DKD kullanlmsa; PUnun
deeri PDKD ve PLD deerlerinden kk olanna eittir.
Not: PUyu azaltmak iin Blm 5e uygun DKD korunmas gerekli deildir. Blm 4e
uygun DKD yeterlidir.
izelge G.6 Kablo ekranlama direncine (RS) ve donanmn darbe dayanm gerilimine
(UW) bal olarak PLD olaslk deerleri
UW
kV
1,5
2,5
4
6
5 < RS 20
/km
1
0,95
0,9
0,8
1 < RS 5
/km
0,8
0,6
0,3
0,1
RS 1
/km
0,4
0,2
0,04
0,02
585
Fiziksel kstlamalar, uyar iaretleri gibi korunma nlemleri alnrsa PU deeri izelge
G.1de verilen PA deeri ile arplarak daha da azaltlr.
G.6 Hizmet tesisatna den yldrmlarn fiziksel hasara neden olma olasl (PV):
PV olasl hizmet tesisat ekrannn zelliklerine, hizmet tesisatna bal i sistemlerin
darbe dayanma gerilimlerine ve kullanlan DKDye baldr.
Blm 4e uygun olarak e potansiyel kuaklamas iin DKD kullanlmamsa; PV
deeri, PLDye eittir. PLD ise bal hizmet tesisatna yldrm dmesinden dolay i
sistemlerin arzalanmas olasl olup izelge G.6da verilmitir.
Blm 5e uygun olarak e potansiyel kuaklamas iin DKD kullanlmsa; PV deeri,
PDKD ve PLD deerlerinden kk olanna eittir. PV deerini azaltmak iin DKD korumas
gerekli deildir. Blm 4e uygun DKD yeterlidir.
G.7 Hizmet tesisatna den yldrmlarn i sistemlerin arzalanmasna neden olma
olasl (PW):
PW olasl hizmet tesisat ekrannn zelliklerine, hizmet tesisatna bal i sistemlerin
darbe dayanm gerilimlerine ve tesis edilen DKDlere baldr.
Blm 5e uygun olarak e potansiyel kuaklamas iin DKD kullanlmamsa; PW
deeri, PLD deerine eittir. PLD ise bal hizmet tesisatna yldrm dmesinden dolay i
sistemlerin arzalanmas olasl olup izelge G.6da verilmitir.
Blm 5e uygun olarak DKD kullanlmsa; PW deeri PDKD (izelge G.3) ve PLD
deerlerinden kk olanna eittir.
G.8 Yapya giren hizmet tesisatnn yaknna den yldrmlarn i istemlerin
arzalanmasna neden olma olasl (PZ):
PZ olasl, hizmet tesisat ekrannn zelliklerine, hizmet tesisatna bal sistemlerin
darbe dayanm gerilimlerine ve salanan korunma nlemlerine baldr.
Blm 5e uygun olarak DKD salanmamsa PZ deeri, PLI deerine eittir. PLI ise
bal hizmet tesisatna yldrm dmesinden dolay i sistemlerin arzalanma olasl olup,
izelge G.7de verilmitir.
Blm 5e uygun olarak DKD salanmsa PZ deeri, PDKD ve PLI deerlerinden kk
olanna (izelge G.3) eittir.
izelge G.7 Kablo ekranlama direncine (RS) ve donanmn darbe dayanm gerilimine
(UW) bal olarak PLI deerleri
UW
kV
Ekran
yok
1,5
2,5
4
6
1
0,4
0,2
0,1
0,15
0,06
0,03
0,02
1 < RS 5
/km
0,04
0,02
0,008
0,004
RS 1
/km
0,02
0,008
0,004
0,002
586
Ek H
Bir yapda kayplarn (LX) belirlenmesi
Kayplar (LX) YKS tasarmcs tarafndan belirlenmelidir. Bu ekte verilen deerler,
nerilen ortalama deerlerdir.
H.1 Ortalama bal yllk kayp miktar:
Kayplarn (LX) hesaplanmasnda; yldrmdan kaynaklanabilecek eitli hasarlarn
ortalama bal miktar esas alnr.
Kaybn bykl aadakilere baldr:
- Kii says ve bunlarn riskli yerlerde kalma sresi,
- Kamuya salanan hizmetin tipi ve nemi,
- Hasardan etkilenen mallarn deeri.
Kayp (LX); gz nne alnan kayp tipine (L1, L2, L3 ve L4) ve her kayp tipi iin
kayba neden olan hasar tipine (D1, D2 ve D3) gre deiiklik gsterir. Burada:
Lt
Lf
Lo
izelge H.1de np, nt ve tp deerlerinin kesin olarak belirlenemedii veya zor olduu
durumlarda Lt, Lf ve Lo ortalama deerleri verilmitir.
izelge H.1 - Lt , Lf ve Lo iin ortalama deerler
Yap tipi
Btn yap tipleri (nsanlar bina iinde)
Btn yap tipleri (nsanlar bina dnda)
Yap tipi
Hastane, otel, kamu binalar
Sanayi, ticari, okul binalar
Elence yerleri, ibadethaneler, mzeler
Dierleri
Yap tipi
Patlama riski olan yaplar
Hastaneler
Lt
10-4
10-2
Lf
10-1
510-2
2 10-2
10-2
Lo
10-1
10-3
Can kayb yapnn zelliklerine de baldr. Bunlar arttrma (hz) ve azaltma (rf, rp, ra, ru)
ynnde etki eden faktrlerle gz nne alnr:
LA = ra Lt
LU = ru Lt
587
LB = LV = rp hz rf Lf
LC = LM = LW = LZ = LO
Burada;
ra
ru
rp
rf
hz
Toprak tipine bal olarak can kaybn azaltma faktr (izelge H.2),
Baslan yerin tipine bal olarak can kaybn azaltma faktr (izelge H.2),
Yangna bal olarak alnan nlemlere ilikin fiziksel hasardan kaynaklanan kayplar azaltma faktr (izelge H.3),
Yapnn yangn riskine bal olarak fiziksel hasardan kaynaklanan kayplar azaltma faktr (izelge H.4),
zel bir tehlike olmasna bal olarak can kaybn arttrma faktr (izelge H.5),
izelge H.2 Topraa ve baslan yerin yzeyine bal olarak ra, ru deerleri
Dokunma direnci
k1)
Tarmsal, beton
1
Mermer, seramik
1-10
akl, duvardan duvara hal, hal
10-100
Asfalt, muamba, ahap
100
1)
Deerler 500 N kuvvetle sktrlan 400 cm2 elektrot ile yeterince uzak bir nokta arasnda llmtr.
Yzey tipi
ra ve ru
10-2
10-3
10-4
10-5
izelge H.3 Yangn sonularn azaltmaya ynelik nlemlere bal olarak rp deerleri
nlem
nlem yok
Aadaki nlemlerden biri: Yangn sndrcler, elle altrlan sabit yangn sndrme tesisleri, elle altrlan
yangn alarm tesisleri, hidrantlar, yangna kar korunmal blmeler, korunmal ka yollar.
Elle altrlan sabit yangn sndrme tesisleri veya otomatik yangn alarm tesisleri1)
1)
rp
1
0,5
0,2
Sadece ar gerilimlere ve dier hasarlara kar korunmusa ve itfaiye 10 dakikadan daha ksa bir srede geliyorsa.
Birden fazla nlem alnmsa rp iin ilgili deerlerin en k olarak alnr. Patlama
riski olan yaplarda rp = 1 alnr.
izelge H.4 Yapnn yangn riskine bal olarak rf deerleri
Yangn riski
Patlama
Yksek
Normal
Dk
Yok
rf
1
10-1
10-2
10-3
0
Not 1: Patlama riski olan yaplar ve iinde patlayc madde karmlar bulunan yaplar
iin, daha detayl rf hesab gerekebilir.
Not 2: Yanc maddelerden yaplm olan yaplar, ats yanc maddelerden yaplm
olan yaplar veya zgl yangn yk 800 MJ/m2den yksek olan yaplar, yangn riski yksek
olan yaplar olarak alnabilir.
Not 3: zgl yangn yk 800 MJ/m2 ile 400 MJ/m2 arasnda olan yaplar yangn riski
normal olan yaplar olarak alnabilir.
Not 4: zgl yangn yk 400 MJ/m2den az olan yaplar ve iinde yanc maddelerin
ok seyrek olarak bulunduu yaplar yangn riski dk olan yaplar olarak alnabilir.
Not 5: zgl yangn yk, bir yapda bulunan toplam yanc madde miktar enerjisinin
yapnn toplam yzey alanna orandr.
588
hz
1
2
5
5
10
20
50
izelge H.6da, np, nt ve t deerlerinin kesin olarak belirlenemedii veya zor olduu
durumlar iin Lf ve Lo ortalama deerleri verilmitir.
izelge H.6 - Lf ve Lo iin ortalama tipik deerler
Hizmet tipi
Gaz, su
TV, iletiim, elektrik
Lf
10-1
10-2
Lo
10-2
10-3
Olas yap kaybnn ortalama deeri (rnein olas mal kayplarnn sigorta deeri),
Yapnn toplam deeri (yapda bulunan sigortalanm btn mallarn deeri).
c ve ct deerlerinin kesin olarak belirlenemedii veya zor olduu durumlar iin ortalama
deer olarak Lf = 10-1 alnr.
Kltrel mirasn kayb, yapnn zelliklerinden ve rp azaltma faktrnden etkilenir:
LB = LV = rp rf Lf
rp ve rf deerleri srasyla izelge H.3 ve izelge H.4te verilmitir.
589
c ve ct deerlerinin kesin olarak belirlenemedii veya zor olduu durumlar iin Lt, Lf ve
Lo deerleri izelge H.7de verilmitir.
izelge H.7 Lt, Lf ve Lo iin ortalama deerler
Btn tipler (bina iinde)
Btn tipler (bina dnda)
Yap tipi
Lt
10-4
10-2
Yap tipi
Hastane, sanayi, mze, tarmsal yerler
Otel, okul, bro, ibadethane, elence yeri, ticari bina
Dier
Lf
0,5
0,2
0,1
Yap tipi
Patlama riski olan yaplar
Hastane, sanayi, bro, otel, ticari bina
Mze, tarmsal yerler, okul, ibadethane, elence yeri
Dier
Lo
10-1
10-2
10-3
10-4
590
Ek I
Hizmet tesisatna hasar gelmesi olaslnn (P'X) hesaplanmas
Bu ekte verilen olaslklar, nerilen deerlerdir. Gerekesi aklanmak kouluyla baka
deerler de kullanlabilir.
I.1 Metal iletkenli hatlar
I.1.1 Yapya bal bir hatta den yldrmlarn hasar yapma olasl, P'B ve P'C:
P'B ve P'C olaslklar Ia arza akmna baldr. Ia hattn zelliklerine, yapya giren
hizmet tesisat saysna ve alnan korunma nlemlerine baldr. Ekransz hatlar iin Ia = 0
alnmaldr. Ekranl hatlar iin:
Ia = 25 n UW / (RS Kd Kp) [kA]
Kd
Kp
UW
RS
n
Kd
1
0,4
izelge I.3 Kablo tipine bal olarak UW darbe dayanma gerilimi deerleri
Kablo tipi
letiim - kat yaltml
letiim - PVC, PE yaltml
Elektrik
Elektrik
Elektrik
Elektrik
Elektrik
Elektrik
Un
kV
1
3
6
10
15
20
UW
kV
1,5
5
15
45
60
75
95
125
591
izelge I.4 Cihaz tipine bal olarak UW darbe dayanm gerilimi deerleri
UW
kV
1,5
2,5
6
Cihaz tipi
Elektronik
Elektrikli kullanc cihaz (Un < 1 kV)
Elektrikli ebeke cihaz (Un < 1 kV)
Arza akmna (Ia) bal olarak P'B ve P'C deerleri izelge I.5te verilmitir.
Uygun DKDler kullanlm ise; P'B ve P'C deerlerinin PDKDye eit olduu varsaylr
(izelge G.3).
izelge I.5 - Arza akmna (Ia) bal olarak P'B, P'C, P'V ve P'W deerleri
Ia
kA
0
3
5
10
20
30
40
50
60
80
100
150
200
300
400
600
I.1.2 Bir hatta den yldrmlarn hasar yapma olasl, P'V ve P'W:
P'V ve P'W olaslklar, Ia arza akmna baldr. Ia hattn zelliklerine ve alnan korunma
nlemlerine baldr. Ekransz hatlar iin Ia = 0 alnmaldr. Ekranl hatlar iin Ia aadaki
denklemle gre hesaplanmaldr:
Ia = 25 UW / (RS Kd Kp) [kA]
Kd
Kp
UW
RS
letiim hatlarnda P'V hesabnda Ia arza akmnn en byk deerleri aadaki gibi
alnr:
Ia = 40 kA kurun ekranl kablolar,
Ia = 20 kA alminyum ekranl kablolar.
Ia arza akmna bal olarak P'V ve P'W deerleri izelge I.5te verilmitir.
I.1.3 Bir hattn yaknna den yldrmlarn hasar yapma olasl, P'Z:
P'Z olasl hattn zelliklerine ve alnan korunma nlemlerine baldr. Uygun
DKDler kullanlmamsa P'Z deeri PLI deerine eittir. PLI deerleri izelge G.7de
592
verilmitir. Blm 5e uygun DKDler kullanlmsa P'Z deeri, PDKD (izelge G.3) ile PLI
deerlerinden kk olanna eittir.
593
Ek J
Hizmet tesisatndaki kayplarn (L'X) deerlendirilmesi
J.1 Yllk ortalama bal kayp deeri:
L'X yldrm dmesinden kaynaklanabilecek belli tipteki hasarlarn ortalama bal
miktarn esas alr. Burada hasarn hem etki alan hem de etkileri gz nne alnmtr. Bu
deer aadakilere baldr:
- Kamuya salanan hizmetin tipi ve nemi,
- Hasardan etkilenen mallarn deeri.
Kayp (L'X); gz nne alnan kayp tipine (L'1, L'2 ve L'4) ve her kayp tipi iin kayba
neden olan hasar tipine (D2 ve D3) gre deiiklik gsterir. Burada:
L'f : Fiziksel hasardan kaynaklanan kayp,
L'o : sistemlerin arzalanmasndan kaynaklanan kayptr.
J.2 Kamu hizmetlerinin kabul edilemeyecek ekilde kayb:
L'x (L'f veya L'o) aadaki iliki kullanlarak hesaplanabilir:
L'X = (np /nt) (t / 8760)
Burada;
np
nt
t
izelge J.1de np, nt ve t deerlerinin kesin olarak belirlenemedii veya zor olduu
durumlar iin L'f ve L'o iin ortalama deerleri verilmitir.
izelge J.1 L'f ve L'o iin deerler
Hizmet tipi
Gaz, su
TV, iletiim, elektrik
L'f
10-1
10-2
L'o
10-2
10-3
c ve ct deerlerinin kesin olarak belirlenemedii veya zor olduu durumlar iin ve btn
hizmet tipleri iin L'f ve L'o deerleri aadaki gibidir.
L'f = 10-1 ve L'o = 10-3
Ekonomik deer kayb hizmet tesisatnn zelliklerine aadaki gibi baldr:
L'B = L'V = L'f
L'C = L'W = L'Z = L'o
594
Ek K
Anahtarlama ar gerilimleri
ar gerilimler farkl nedenlerden meydana gelir. Olas nedenlerden biri yldrm
atlamasndan dolay ksa devre olumasdr. Bu da ou kez geici ve anahtarlama ar
gerilimlerine yol aabilir. Bundan dolay, i ar gerilimlere kar nlem alnmas gerekir.
ou durumda, anahtarlama ar gerilimleri yldrmdan kaynaklananlara gre daha az
hasara neden olur ve yldrm darbelerine kar korunma elemanlar (DKDler), anahtarlama
darbelerine kar da etkili korunma salar.
Anahtarlama ar gerilimlerinin incelenmesi ile ilgili bir alma yapldnda; risk
deerlendirmesi, yldrmn hatlarda endkledii darbeler iin yaplan deerlendirmeye ok
benzer. Ancak, yllk anahtarlama ar gerilim says (Ns) farkldr.
ki tip anahtarlama darbesi vardr:
- Tekrarlanan darbeler (devre kesicilerin almas, kondansatr gruplarnn
anahtarlanmas vb.). Bunlar, cihazlarn elle veya otomatik altrlmas ile oluur. Oluma
skl gnde bir iki kereden ark kayna makinas rneinde olduu gibi gnde birok kereye
kadar deiir. Bu darbelerin oluma skl ve genlii (ve elektrikli cihazlar zerindeki
etkileri) genel olarak iyi bilinmektedir. Bu gibi durumlarda tehizat korumak iin karar
verme konusunda risk analizi yapmak genellikle yararl olmaz.
- Rastgele darbeler (devre kesicilerin veya sigortalarn bir hatay dzeltmek zere
almas vb.). Bu durumda oluma skl, tanm gerei, bilinemez ve bunlarn genlii dier
elektrikli cihazlar zerindeki etkileri de bilinmeyebilir. Bu durumda bu cins hasar kaynana
kar korunmaya gerek olup olmad konusunda karar vermek iin risk analizi yaplmaldr.
Anahtarlama ar gerilimlerinin genlii ancak belirli elektrik tesislerinde yaplacak
ayrntl lmlerle ve verilerin istatistiksel analizi ile hesaplanr. Genel olarak, anahtarlama
ar gerilimlerinin oluma skl genlikleri ile azalr.
Alak gerilim sistemlerinde, anahtarlama ar gerilimlerinin 4 kVtan kk olmas ve
sadece 1000 taneden 2 tanesinin 2,5 kVu amas beklenir. Bir ylda meydana gelebilecek
toplam tahmin edilen veya llen anahtarlama ar gerilimlerinin says (ns) esas alnarak
2,5 kVtan yksek (fakat 4 kVtan kk) toplam say (NS) aadaki denklemle
hesaplanabilir:
NS = 0,002 ns
Hasar olasl (P) ve bunun sonucu oluan kayp (L) yldrmn endkledii darbelerinki
ile ayndr.
595
Ek L
Kayp maliyetinin hesaplanmas
Korunma nlemi yokken toplam kayp maliyeti (CL) aadaki denklemle
hesaplanabilir:
CL = (RA + RU) CA + (RB + RV) (CA + CB + CS + CC) + (RC + RM + RW + RZ) CS
Burada;
RA ve RU
RB ve RV
RC, RM, RW, RZ
CA
CS
CB
CC
Korunma nlemleri olmasna ramen, ortaya kan (artk) kayp maliyeti (CRL) ise
aadaki denklemle hesaplanabilir:
CRL = (R'A + R'U) CA + (R'B + R'V) (CA + CB + CS + CC) + (R'C + R'M + R'W + R'Z)
CS
Burada;
R'A ve R'U
R'B ve R'V
R'C, R'M, R'W, R'Z
596
Ek M
Yaplar iin rnek alma
Bu ekte, bu ynetmelikteki kurallara uygun olarak yaplar iin risk hesabna ilikin
rnekler verilmitir. Bunun iin bir tekil ev, bir ticari bina, bir hastane ve bir apartman dairesi
rnek olarak seilmitir. Btn tesislerde ve sistemlerde bulunan zel durumlarn ele alnmas
amalanmamtr. Bu rneklerin amac:
- Riskin nasl hesaplandn ve korunma ihtiyacnn nasl belirlendiini,
- Farkl risk bileenlerinin toplam riske katksn,
- Bu risklerin azaltlmas iin farkl korunma nlemlerinin etkisini,
- Maliyetlerine gre farkl korunma nlemlerinden uygun yntemin seimini
gstermektir.
M.1 Tekil ev:
lk rnek olarak, yldrmdan korunma ihtiyacnn deerlendirilmesi gereken bir tekil ev
ele alnmtr.
Bu rnekte can kayb riski (R1) (Madde 9.d ve izelge 6ya gre R1 bileenleri)
belirlenecek, katlanlabilir risk RT = 10-5 (Madde 10.e ve izelge 10a gre) ile
karlatrlacak ve riski azaltacak korunma nlemleri seilecektir.
M.1.1 rnekle ilgili veriler ve zellikler
Bu rnekte aadaki veriler ve zellikler gz nne alnmtr:
1) Evin kendisi ve etrafndakiler izelge M.1de verilmitir,
2) sistemler ve bunlarn bal olduu giren hatlar izelge M.2de verilmitir.
izelge M.1- Yap verileri ve zellikleri
Parametre
Boyutlar (m)
Yerleim faktr
YKS
Yap yzeyinde ekran
Yap iinde ekran
Ev dnda insan
Yldrm dme younluu
1)
Dz arazide, yaknda yap yok.
2)
nsanlara ok riski RA = 0
Yorum
Tekil yap1)
Yok
Yok
Yok
Yok2)
1/(km2yl)
Sembol
Lb Wb Hb
Cd
PB
KS1
KS2
Deer
15 20 6
1
1
1
1
Referans
izelge F.3
izelge G.2
KS1 = KS2 = 0,12 w
KS1 = KS2 = 0,12 w
Ng
597
Yorum
m
Sembol
Deer
Referans
500
AG elektrik hatt ve i sistemi
Uzunluk (m)
Lc
1000
Ykseklik (m)
Gml
Hc
Transformatr
Yok
Ct
1
izelge F.5
Hat yerleim faktr1)
Tekil hat
Cd
1
izelge F.3
Hat evre faktr
Krsal
Ce
1
izelge F.6
Hat ekranlamas
Yok
PLD
1
izelge G.6
tesisat nlemi
Yok
KS3
1
izelge G.5
sistemlerin dayanm
UW = 2,5 kV
KS4
0,6
KS4 = 1,5 / Uw
DKD korumas
Yok
PDKD
1
izelge G.3
letiim hatt ve i sistemi
Uzunluk (m)
Lc
1000
Ykseklik (m)
Hc
6
Hat yerleim faktr1)
Tekil hat
Cd
1
izelge F.2
Hat evre faktr
Krsal
Ce
1
izelge F.5
Hat ekranlamas
Yok
PLD
1
izelge G.6
tesisat nlemi
Yok
KS3
1
izelge G.5
sistemlerin dayanm
UW = 1,5 kV
KS4
1
KS4 = 1,5 / Uw
DKD korumas
Yok
PDKD
1
izelge G.3
1)
Dz arazide, hat tecrit edilmi (yaknda yap yok, uzak uca (hattn a ucuna) bal bitiik yap yok (NDa = 0)
Yorum
Ahap
Dk
Yok
Yok
Yok
Evet
Evet
Sembol
ru
rf
hz
Rp
KS2
AG elektrik hattna bal
letiim hattna bal
Deer
10-5
10-3
1
1
1
-
Referans
izelge H.2
izelge H.4
izelge H.5
izelge H.3
KS1 = KS2 = 0,12 w
Evet
Lt
10-4
izelge H.1
Lf
-1
izelge H.1
Evet
10
598
Denklem/izelge
referans
Ad
AI(P)
izelge F.4
Ai(P)
izelge F.4
AI(T)
izelge F.4
Ai(T)
izelge F.4
Deerin
alnd
izelge
Deer
m2
M.1
2,58 103
M.1 M.2
2,2 104
M.2
5,6 105
M.1 M.2
3,5 104
M.2
106
Denklem
referans
F.2.3deki
denklem
NL(P)
F.4deki
denklem
Elektrik hattna:
NL(P) = Ng AI(P) Cd(P) Ct(P)10-6
Ni(P)
F.5deki
denklem
NL(T)
F.4deki
denklem
letiim hattna:
NL(T) = Ng AI(T) Cd(T) 10-6
Ni(T)
F.5deki
denklem
Deerin alnd
izelge
M.1
M.4
M.1
M.2
M.4
M.1
M.2
M.4
M.1
M.2
M.4
M.1
M.2
M.4
Deer
(1/yl)
1,03 10-2
8,78 10-2
2,24
1,41 10-1
4
izelge
referans
RB
izelge 12
RU(elektrik hatt)
izelge 12
RV(elektrik hatt)
izelge 12
RU(iletiim hatt)
izelge 12
RV(iletiim hatt)
izelge 12
Toplam R1
izelge 12
Deerin alnd
izelge
M.1
M.3 M.5
M.2
M.3
M.5
M.6
Deer
10-5
0,103
0,000009
0,878
0,000014
1,41
2,39
599
RS = RA + RU = RU 0
RF = RB + RV 2,39 10-5
RO = RM + RC + RW = 0
Burada;
RD
RI
RS
RF
RO
Bu durum, yapnn ana riskinin yapya bal hatlara den yldrmdan dolay fiziksel
hasardan kaynaklandn gstermektedir.
izelge M.6ya gre risk deerine nemli katklar aadakilerden gelmektedir:
- Bileen Rv(iletiim hatt)
- Bileen Rv(elektrik hatt)
- Bileen RB
Deer 10-5
Durum a
Durum b
0
0
0,103
0,0206
0
0
0,0263
0,0263
0
0
0,0423
0,0423
0,1716
0,0892
600
Yorum
Tekil yap
Yok
Yok
Yok
Sembol
Lb Wb Hb
Cd
PB
KS1
KS2
Deer
4 20 25
1
1
1
1
1/(km2yl)
Ng
Yapnn iinde ve
dnda
nt
200
Yorum
Havai
Yok
Yaltlm
Krsal
Yok
Yok
UW = 2,5 kV
Yok
Yok
Sembol
Lc
Hc
Ct
Cd
Ce
PLD
PLI
KS3
KS4
PDKD
La Wa Ha
Deer
200
6
1
1
1
1
0,4
1
0,6
1
-
601
tehlike altnda olan insan says ile yapda bulunan toplam insan says gz nne alnarak
aadaki azaltmalar yaplmtr:
- Lt = 10-2 binann dnda,
- Lt = 10-4 binann iinde,
- Lf = 10-2.
izelge M.10- iletiim sistemlerinin ve bunlarn bal olduu iletiim hatlarnn
zellikleri
Parametre
Zemin zdirenci (m)
Uzunluk (m)
Ykseklik (m)
Hat yerleim faktr
Hat evre faktr
Yorum
Gml
Yaltlm
Krsal
Hat ekranlamas
Sembol
Lc
Cd
Ce
PLD
PLI
KS3
KS4
PDKD
La Wa Ha
Yok
tesisat nlemi
Donanm dayanma gerilimi, UW
DKD korunmas
Hattn a ucundaki yap boyutlar
Yok
UW = 1,5 kV
Yok
Yok
Deer
250
1000
1
1
1
1
1
1
1
-
Yorum
Mermer
Yok
Evet
Sembol
ra
PA
Lt
Deer
10-5
1
2 10-4
4
Sembol
ra
PA
Lt
Deer
10-2
0
10-4
2
Yorum
im
it
Evet
Yorum
Muamba
Yksek
Dk panik
Yok
Yok
Evet
Evet
Evet
Evet
Sembol
ru
rf
hz
rp
KS2
AG elektrik hattna bal
letiim hattna bal
Lt
Lf
Deer
10-5
10-1
2
1
1
10-5
10-3
20
602
Yorum
Muamba
Dk
Dk panik
Yok
Yok
Evet
Evet
Evet
Evet
Sembol
ru
rf
hz
rp
KS2
AG hattna bal
letiim hattna bal
Lt
Lf
Deer
10-5
10-3
2
1
1
8 10-5
8 10-3
160
Yorum
Muamba
Dk
Dk panik
Yok
Yok
Evet
Evet
Evet
Evet
Sembol
ru
rf
hz
rp
KS2
AG hattna bal
letiim hattna bal
Lt
Lf
Deer
10-5
10-3
2
1
1
7 10-6
7 10-4
14
Deer [m2]
2,7 104
4,5 103
2 105
1,45 104
3,9 105
Deer
(1/yl)
1,1 10-1
1,81 10-2
8 10-1
5,9 10-2
1,581
603
Z1
Giri alan
0,002
Z2
Bahe
0
0,002
Z3
Ariv
Z4
Brolar
Z5
Bilgisayar merkezi
2,21
0
0,362
0
1,18
3,752
0,177
0
0,029
0
0,094
0,3
0,016
0
0,002
0
0,008
0,026
Yap
0,002
2,403
0
0,393
0
1,282
4,08
Z1
Giri alan
0,002
0
0,002
0,002
0
0
0,002
Z2
Bahe
0
0
0
0
0
0
0
Z3
Ariv
2,21
1,542
3,752
0
3,752
0
3,752
Z4
Brolar
0,177
0,123
0,3
0
0,3
0
0,3
Z5
Bilgisayar merkezi
0,016
0,01
0,026
0
0,026
0
0,026
Yap
2,405
1,673
4,08
0,002
4,312
0
4,08
Burada;
RD = RA + RB + RC
RI = RM + RU + RV + RW + RZ
RS = RA + RU
RF = RB + RV
RO = RM + RC + RW
Burada;
RD
RI
RS
RF
RO
Bu durum gstermektedir ki, yap iin ana risk; Z3 blgesinde yapya veya bal olduu
hatlara den yldrmdan dolay fiziksel hasardan kaynaklanmaktadr. Z3 blgesindeki yangn
riski (fiziksel hasar) toplam riskin %92sidir.
izelge M.18e gre risk deerine nemli katklar aadakilerden gelmektedir:
- Bileen RB
- Bileen Rv (elektrik hatt)
- Bileen Rv (iletiim hatt)
604
Z1
0,002
0,002
Z2
0
0
Z3
0,488
0,451
Z4
0,039
0,18
Z5
0,003
0,0158
Toplam
0,532
0,649
Yorum
Tekil yap
Yok
Yok
Yok
1/(km2yl)
Yapnn iinde ve dnda
Sembol
Lb Wb Hb
Cd
PB
KS1
KS2
Ng
nt
Deer
50 150 10
1
1
1
1
4
1000
605
Yorum
Gml
Bina giriinde
Daha kk nesnelerle evrili
Banliy
RS 1 /km
Ekransz kablo byk evrimleri nlemek iin
gzergah nlemi
UW = 2,5 kV
Yok
Yok
Sembol
Lc
Ct
Cd
Ce
Deer
200
500
0,2
0,5
0,5
PLD
0,2
PLI
0,008
KS3
0,2
KS4
PDKD
La Wa Ha
0,6
1
-
Yorum
Gml
Daha kk nesnelerle evrili
Banliy
1 < RS 5 (/km)
Ekransz kablo byk evrimleri
nlemek iin gzergah nlemi
UW = 1,5 kV
Yok
Yok
Tekil yap
Sembol
Lc
Cd
Ce
Deer
200
300
0,5
0,5
PLD
0,8
PLI
0,04
KS3
0,02
KS4
PDKD
La Wa Ha
Cda
1
1
20x30x5
1
606
Yorum
Beton
Yok
Evet
Sembol
ra
PA
Lt
Deer
10-2
1
1 10-4
10
Yorum
Muamba
Normal
Boaltma zorluu
Yok
Yok
Yok
Elektrik hattna bal
letiim hattna bal
Sembol
ru
rf
hz
hz
rp
KS2
-
Deer
1 10-5
1 10-2
5
1
1
1
-
Evet
Lt
9,5 10-5
Evet
Lf
9,5 10-2
Yok
Lo
Evet
Lf
950
5 10-1
Evet
Lo
1 10-2
Yorum
Muamba
Dk
Boaltma zorluu
Yok
Yok
Yok
Elektrik hattna bal
letiim hattna bal
Evet
Evet
Evet
Sembol
ru
rf
hz
hz
rp
KS2
Lt
Lf
Lo
Deer
10-5
10-3
5
1
1
1
3,5 10-6
3,5 10-3
10-3
35
607
Fiziksel hasardan dolay kayp (R4 iin)
sistemlerin arzalanmasndan kaynaklanan kayp (R4 iin)
Evet
Evet
5 10-1
10-2
Lf
Lo
Yorum
Muamba
Dk
Boaltma zorluu
Yok
Yok
Yok
Elektrik hattna bal
letiim hattna bal
Evet
Evet
Evet
Evet
Evet
Sembol
ru
rf
hz
hz
rp
KS2
Lt
Lf
Lo
Lf
Lf
Lo
Deer
10-5
10-3
5
1
1
1
5 10-7
5 10-4
1 10-3
5
5 10-1
1 10-2
Deer [1/yl]
8,98 10-2
1,13
2,67 10-3
7,1 10-2
7,26 10-3
2,13 10-1
1,13 10-2
Z1
X
Z2
Z3
Z4
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
608
Z1
1
-
Z2
Z3
Z4
1
1
1
1
0,75
0,009
0,752
0,2
0,2
0,2
0,008
0,8
0,8
0,8
0,04
Z1
0,009
Z2
Z3
Z4
42,7
0,157
8,98
85,2
0
0
0,053
0,055
0
0,026
1,48
0,825
96,8
0,022
8,98
85,2
0
0
0,053
0,055
0
0,004
1,48
0,825
96,62
0
0,25
0
7,05
0,009
50
Yap
0,009
42,88
17,96
170,4
0
0,26
0,106
0,110
0
7,080
2,96
1,650
243,4
609
Z1
0,009
0
0,009
0,009
0
0
0,009
Z2
42,7
7,3
50
0
50
0
50
Z3
9,14
87,66
96,8
0
0,2
96,6
96,8
Z4
9,02
87,6
96,62
0
0,026
96,6
96,62
Yap
60,87
182,56
243,4
0,009
50,22
193,2
243,4
Burada;
RD = RA + RB + RC
RI = RM + RU + RV + RW + RZ
RS = RA + RU
RF = RB + RV
RO = RM + RC + RW
Burada;
RD
RI
RS
RF
RO
Yap iin ana risk, Z3 ve Z4 blgelerinde yapnn yaknna den yldrmdan dolay i
sistemlerin arzalanmasndan kaynaklanmaktadr.
R1 riskini aadakiler etkiler:
- Z3 ve Z4 blgelerinde yapnn yaknna den yldrmdan dolay i sistemlerin
arzalanmas (toplam riske gre RM = %57 ve RC = %6),
- Z2 blgesinde fiziksel hasar (toplam riske gre RB = %27 ve RV = %4).
RB deerini azaltmak iin aadakiler yaplabilir:
- Binann tamamna Madde 13-Madde 17ye uygun YKS tesis edilmesi
- Z2 blgesinde yangn hasarn azaltacak korunma nlemlerinin alnmas (yangn
sndrcler, yangn alglama sistemi gibi).
RC ve RV deerleri i g ve iletiim hatlarna Madde 18-Madde 22ye uygun DKD
taklarak azaltlabilir.
Z3 ve Z4 blgelerinde RM deeri aadaki nlemlerle drlebilir:
- elektrik ve iletiim sistemlerine Madde 18-Madde 22ye uygun DKD taklmas,
- Z3 ve Z4 blgelerinde Madde 18-Madde 22ye uygun kafes biimli hacimsel ekranlama
yaplmas.
Korunma nlemleri iin aadaki zmler benimsenebilir:
a) Birinci zm:
- Binann YKS Ie gre korunmas,
- elektrik ve iletiim hatlarna geniletilmi (1,5x) DKD taklmas (PDKD = 0,005),
- Z2 blgesinde otomatik yangn alglama sistemi kurulmas,
- Z3 ve Z4 blgelerinde kafes biimli ekran (w = 0,5 m) yaplmas.
Bu zm benimsendiinde izelge M.25teki parametreler deiir ve izelge
M.33teki olaslklar elde edilir. Yangna kar alnan nlemlerden dolay azaltma faktr Z2
blgesi iin deiir (rp = 0,2).
610
Z1
1
-
Z2
-
Z3
0,02
Z4
0,005
0,005
0,00199
0,0001
0,0001
0,0002
0,005
0,005
0,005
0,005
0,005
0,005
0,005
0,005
b) kinci zm
- Binann YKS Ie gre korunmas,
- elektrik ve iletiim hatlarna geniletilmi (3x) DKD taklmas (PDKD = 0,001),
- Z2 blgesinde otomatik yangn alglama sistemi kurulmas.
Bu zm benimsendiinde izelge M.25deki parametreler deiir ve izelge
M.34deki olaslklar elde edilir. Yangna kar alnan nlemlerden dolay azaltma faktr Z2
blgesi iin deiir (rp = 0,5).
izelge M.34- Risk R1 - Seilen b zmne gre olaslk deerleri (P)
Olaslk
PA
PB
PC (elektrik)
PC(iletiim)
PC
PM(elektrik)
PM(iletiim)
PM
PU(elektrik)
PV(elektrik)
PW(elektrik)
PZ(elektrik)
PU(iletiim)
PV(iletiim)
PW(iletiim)
PZ(iletiim)
Z1
1
-
Z2
Z3
0,02
0,001
0,001
0,002
0,001
0,001
0,002
0,001
0,001
0,001
0,001
0,001
0,001
0,001
0,001
Z4
c) nc zm
- Binann YKS Ie gre korunmas,
- elektrik ve iletiim hatlarna geniletilmi (2x) DKD taklmas (PDKD = 0,002),
- Z2 blgesinde otomatik yangn alglama sistemi salanmas,
- Z3 ve Z4 blgelerinde kafes ekran (w = 0,1 m) salanmas.
Bu zm benimsendiinde izelge M.25deki parametreler deiir ve izelge
M.35deki olaslklar elde edilir. Yangna kar alnan nlemlerden dolay azaltma faktr Z2
blgesi iin deiir (rp = 0,2).
611
izelge M.35- Risk R1 - Seilen c zmne gre korunmu yap iin olaslk deerleri
(P)
Olaslk
PA
PB
PC (elektrik)
PC(iletiim)
PC
PM(elektrik)
PM(iletiim)
PM
PU(elektrik)
PV(elektrik)
PW(elektrik)
PZ(elektrik)
PU(iletiim)
PV(iletiim)
PW(iletiim)
PZ(iletiim)
Z1
1
-
Z2
Z3
Z4
0,02
-
0,002
0,002
0,004
0,0001
0,0001
0,0002
0,002
0,002
0,002
0,002
0,002
0,002
0,002
0,002
Seilen zme gre her blge iin risk deerleri izelge M.36da verilmitir.
izelge M.36- Seilen zme gre R1 risk bileenlerinin bileimi (deerler 10-5)
Sembol
zm a
zm b
zm c
Z1
0,009
0,009
0,009
Z2
0,181
0,173
0,175
Z3
0,263
0,277
0,121
Z4
0,261
0,274
0,118
Toplam
0,714
0,733
0,423
Bina
B
70
2
1
73
indekiler
I
6
0,9
0,1
7
Elektrik sistemi
A
3
5
0,015
8
letiim sistemi
A
0,5
0,5
1
2
Toplam
79,5
8,4
2,1
90
Korunma nlemleriyle ilgili olarak faiz, amortisman ve bakm skl iin varsaylan
deerler izelge M.38de verilmitir.
izelge M.38 Oranlarn deerleri
Oran
Faiz
Amortisman
Bakm
Sembol
I
A
M
Deer
0,04
0,05
0,01
612
Z2
44,9
89,8
89,8
849
10,2
0,27
0,53
0,55
7,42
14,8
8,25
Z3
4,49
89,8
89,8
849
10,2
0,027
0,53
0,55
0,74
14,8
8,25
Z4
4,49
89,8
89,8
849
10,2
0,027
0,53
0,55
0,74
14,8
8,25
CL
(korunmam)
Z2
Z3
Z4
Toplam
68801
47779
1430
118010
CRL
(korunmu,
zm a)
3503
2293
27
5824
CRL
(korunmu,
zm b)
3325
5011
927
9262
CRL
(korunmu,
zm c)
4066
202
64
4332
CP
100000
50000
100000
110000
20000
24000
30000
10000
12000
15000
CPM
10000
5000
10000
11000
2000
2400
3000
1000
2000
1500
613
Yllk tasarruf:
S = CL- (CRL + CPM)
izelge M.42de verilmitir.
izelge M.42- Yllk tasarruf (deerler $)
zm a
zm b
zm c
84186
89248
84078
M.4 Apartmanlar:
nceki rnekte olduu gibi, yldrm dme younluu Ng = 4 1/(km2.yl) olan bir
blgedeki bir apartman iin R1 riski hesaplanacaktr.
izelge 6ya gre RB, RU ve RV riskleri deerlendirilecektir.
Bina tekil durumdadr; komu bina yoktur.
Giren hizmet tesisat hatlar unlardr:
- Elektrik hatt,
- letiim hatt.
Yap zellikleri izelge M.43te verilmitir.
izelge M.43- Yap zellikleri
Parametre
Boyutlar (m)
Yerleim faktr
YKS
Yldrm dme younluu
Yorum
Tekil yap
Yok
1/(km2.yl)
Sembol
Lb Wb Hb
Cd
PB
Ng
Deer
30 20 20
1
1
4
Yorum
Ahap
Deiken
Yok
Yok
Yok
AG elektrik hattna
bal
letiim hattna bal
Sembol
ru
rf
hz
rp
-
Deer
10-5
1
1
-
Evet
Lt
10-4
Evet
Lf
10-1
sistemlerin ve bunlarla ilgili giren hatlarn zellikleri elektrik sistemi iin izelge
M.45de, iletiim hatt iin izelge M.46da verilmitir.
614
Yorum
Gml
Yok
Daha kk
nesnelerle
evrili
Banliy
Hat ekranlamas
Ekransz
UW = 2,5
kV
Yok
Yok
Sembol
Lc
Ct
Deer
250
200
1
Cd
0,5
Ce
PLD
PLI
0,5
1
0,4
KS4
0,6
PDKD
La Wa Ha
1
-
Yorum
Gml
Daha kk
nesnelerle evrili
Banliy
Hat ekranlamas
Yok
UW = 1,5 kV
Yok
Yok
Sembol
Lc
-
Deer
250
100
-
Cd
0,5
Ce
PLD
PLI
KS4
PDKD
La Wa Ha
0,5
1
1
1
1
-
R1 riskini katlanlabilir riskin (RT = 10-5) altna drmek iin alnmas gereken korunma
nlemleri binann yksekliine ve yangn riskine bal olarak izelge M.47de verilmitir.
izelge M.47- Binann yksekliine ve yangn riskine gre alnacak korunma nlemleri
Yangn riski
Ykseklik
m
YKS tipi
Dk
Normal
20
Yksek
Dk
Normal
40
Yksek
III
IV
II
I
I
IV
IV
I
I
Yangndan
korunma
(2)
(3)
(1)
(3)
(3)
(3)
R1 ( 10-5)
0,77
7,7
0,74
0,73
77
0,74
1,49
0,74
2,33
0,46
0,46
23,3
0,93
0,46
233
0,93
Yap
korunmas
X
Hayr
X
X
Hayr
X
Hayr
X
Hayr
X
X
Hayr
X
X
Hayr
X
615
Ek N
Hizmet tesisatlar iin rnek alma letiim hatt
N.1 Genel:
ncelenecek hizmet tesisat metal iletken kullanan bir iletiim hattdr. Bu tip hatt kamu
hizmeti kayb (L2) ve ekonomik deer kayb (L4) etkileyebilir. Bundan dolay bunlara
karlk gelen R'2 ve R'4 risklerini deerlendirmek gereklidir. Ancak, ebeke iletmecisinin
talebi zerine sadece R'2 riski deerlendirilecektir.
N.2 Temel veriler:
Hattn bulunduu blgede yldrm dme younluu Ng = 4 yldrm/(km2.yl) olup
blge ekil N.1de gsterilmitir (hat boyuna hibir tehizat konulmamtr).
Yorum
Gml
evrili
ehir
Kurun
Toprakla temas yok
Kt
Elektronik
Yok
Yok
Sembol
Lc
Cd
Ce
RS
Kd
Uw (kV)
Uw (kV)
Kp
Deer
500
600
0,5
1
0,5
0,4
1,5
1,5
1
616
S1 blmnn ekran her iki uta topraa (yani anahtarlama binas (Tb) iindeki
kuaklama barasnda ve gei noktasndaki (T1/2)) baldr. Topraklama direnci 10 lar
mertebesindedir.
Hattn zellikleri S1 blm iin izelge N.1de, S2 blm iin izelge N.2de
verilmitir.
izelge N.2- S2 blmnn hat zellikleri
Parametre
Zemin zdirenci (m)
Uzunluk (m)
Ykseklik (m)
Hat yerleim faktr
Hat evre faktr
Hat ekranlama direnci (/km)
Hat yaltm tipi
Ta gei noktasndaki donanm tipi
T1/2 gei noktasndaki donanm tipi
Korunma nlemleri
Yorum
Havai
evrili
ehir
Ekransz
Plastik
Elektronik
Yok
Yok
Sembol
Lc
Hc
Cd
Ce
Uw (kV)
Uw (kV)
Kp
Deer
500
800
6
0,5
1
5
1,5
1
Boyutlar (m)
LWH
Yerleim
faktr
25 20 15
20 30 10
2
0,5
Deer
(1/yl)
0,0873
0,0129
0,0235
0,617
0,0522
1,6
617
S1
X
X
X
X
X
S2
x
x
x
x
x
S2
0(2)
0(2)
0(2)
1(5)
1(5)
1
1
1(8)
1(8)
1(8)
izelge N.7 - Risk R'2 Korunmam hat iin blmlere gre risk bileenleri deerleri
(deerler 10-3)
Sembol
S1
R'B(a)(1)
R'B(b)(1)
0
R'C(a)(2)
R'C(b)(2)
0
R'V
0,0282
R'W
0,0008
R' = R'B(a) + R'B(b) + R'C(a) + R'C(b) + R'V + R'W
R'Z(Ta)(5)
0,2967
R'Z(Tb)(6)
0,0119
R'Z(T1/2)(7)
0,2967
R2(Ta) = R' + R'Z(Ta)
R2(Tb) = R' + R'Z(Tb)
R2(T1/2) = R' + R'Z(T1/2)
(1)
R'B = ND P'B L'f
(2)
R'C =
L'o
(5)
R'Z(Ta) = (NI NL) P'Z(Ta) L'o
(6)
R'Z(Tb) = (NI NL) P'Z(Tb) L'o
(7)
R'Z(T1/2) = (NI NL) P'Z(T1/2) L'o
S2
0,261
0,0873
0,1566
0,0522
1,5478
1,5478
1,5478
Hat
0,261
0
0,0873
0
0,1848
0,053
0,5861
1,845
1,59
1,845
2,4311
2,1761
2,4311
618
R'2 riskinin deeri 3,508 . 10-3 olup; katlanlabilir risk RT = 10-3 deerinden byktr,
bunun iin hattn yldrma kar korunmas gereklidir.
izelge N.7de Blm S2de R'Z risk bileeninden dolay R'2 riskinin Ta, Tb ve T1/2
noktalarnda katlanlabilir riski atn gstermektedir. Bundan dolay bu risk bileeninin
azaltlmas gereklidir. Hat tesis edilmi olduu iin, (dolaysyla ekransz bir blm yerine
ekranl bir blm kullanmak gibi nlemler alnamaz) korunma nlemi olarak uygun DKDler
kullanlmaldr.
R2 riskinin katlanlabilir riskin altna drlmesi iin YKD IIIe uygun (rnein PDKD
= 0,03) DKDlerin seilmesi yeterlidir (izelge G.3).
Ta ve T1/2 gei noktalarnda DKD montaj;
- P'Z(Ta) ve PZ(T1/2) olaslklarn PDKDye drr.
- P'V ve P'W olaslklarn etkilemez (Madde I.1.2),
- S2 blmne ilikin olan P'B ve P'C olaslklarn etkilemez, nk havai hattr (Madde
I.1.1),
- S1 blmne ilikin olan P'B ve P'C olaslklarn etkilemez, nk PDKD 'den kktr
(Madde I.1.1).
izelge N.8 Risk R'2 -Korunmu hat iin olaslk deerleri (P')
Parametre
P'B(a)(Ia(B))
P'B(b)(Ia(B))
P'C(a)(Ia(C))
P'C(b)(Ia(C))
P'V(Ia(V))
P'W(Ia(W))
P'Z(Ta) (Ta gei noktasndaki donanm iin, UW = 1,5 kV)
P'Z(Tb) (Tb gei noktasndaki donanm iin, UW = 1,5 kV)
P'Z(T1/2) (Gml kablonun yaltm delinmesi iin, UW = 1,5 kV)
S1
0,001
0,001
0,4
0,035
0,03
0,02
0,03
S2
1
1
1
1
0,03
0,03
Ayrca, Madde 4 b.11deki tanm ve Madde F.4e gre T1/2 gei noktasna DKD monte
edilmesi ile T1/2 noktas Tb iin bir dm haline gelir ve hattn S2 blm artk R'Z(Tb) risk
bileenine katk yapmaz.
Korunmu hat iin olaslk deerleri (P') izelge N.8de verilmitir.
Korunmu hat iin risk bileenlerinin deerleri izelge N.9da verilmitir. Burada, R'2
riskinin katlanlabilir riskten kk olduu grlmektedir. Dolaysyla, hat yldrma kar
korunmu durumdadr.
izelge N.9- Risk R'2 T1/2 ve Ta gei noktalarna taklan DKDlerle (PDKD = 0,03)
korunmu hat iin risk bileenlerinin deerleri (deerler 10-3)
Parametre
S1
S2
R'B(a)
0,261
R'B(b)
0
R'C(a)
0,0873
R'C(b)
0
R'V
0,0282
0,1566
R'W
0,0008
0,0522
R' = R'B(a) + R'B(b) + R'C(a) + R'C(b) + R'V + R'W
R'Z(Ta)
0,0178
0,0553
R'Z(Tb)
0,0119
R'Z(T1/2)
0,0178
0,0553
R2(Ta) = R' + R'Z(Tb)
R2(Tb) = R' + R'Z(Ta)
R2(T1/2) = R' + R'Z(T1/2)
Hat
0,261
0
0,0873
0
0,1848
0,053
0,5861
0,0731
0,0119
0,0731
0,6592
0,598
0,6592
619
Ek O
Yakalama ucu sisteminin konumlandrlmas
O.1 Koruyucu a ynteminin kullanlmas durumunda yakalama ucu sisteminin
konumlandrlmas
Yakalama ucu sisteminin konumlandrlmasnn, korunacak yapnn tamamen yakalama
ucu sistemi ile korunan hacim iinde bulunmas durumunda, yeterli olaca kabul
edilmektedir.
Korunan hacmin belirlenmesinde metal yakalama ularnn yalnzca gerek fiziksel
boyutlar gz nne alnmaldr.
O.1.1 Dey ubuk yakalama ucuyla korunan hacim
Dey bir ubukla korunan hacmin, tepe noktas yakalama ucu ekseni zerinde bulunan,
YKS snfna bal yar tepe as olan ve izelge 16da verildii gibi yakalama ucu
sisteminin zerinde yer alan dik dairesel koni biimine sahip olduu kabul edilmektedir.
Korunan hacme rnekler ekil O.1 ve ekil O.2de gsterilmitir.
Burada:
A
B
OC
h1
620
h1
Yakalama ubuunun boyu
Not: 1 koruma as, korunmas gereken at yzeyi stndeki ykseklik olan yakalama
ucu yksekliine karlk gelmektedir. Referans dzlemin toprak olmasnda koruma as 2
ise, h2 = h1 + H yksekliine karlk gelmektedir. 1 ile h1 ve 2 ile h2 ilikilidir.
ekil O.2 Dey yakalama ubuu ile korunan hacim
O.1.2 Koruma teliyle korunan hacim
Bir tel ile korunan hacim, tepe noktalar tel zerinde olan sanal (zahiri) dey ubuklar
tarafndan korunan hacmin bileimi ile tanmlanr. Korunan hacimle ilgili rnekler ekil
O.3te verilmitir.
621
ekil O.4 Koruyucu a yntemi veya yuvarlanan kre yntemine gre bir kafes
oluturacak ekilde birletirilmi, yapdan ayrlm tellerle korunan hacim
Not: H = h
ekil O.5 Kafes yntemi veya koruyucu a yntemine gre bir kafes oluturacak
ekilde birletirilmi, yapdan ayrlmam tellerle korunan hacim
O.2 Yuvarlanan kre yntemiyle yakalama ucu sisteminin konumlandrlmas:
Bu yntem uygulandnda, r yarap YKS snfna bal olarak (izelge 16) belirlenen
yuvarlanan bir krenin korunacak yapya dokunduu noktalara, yakalama ucu sisteminin
konumlandrlmas yeterlidir (ekil O.6).
H=h
622
ekil O.6 Yuvarlanan kre yntemine gre yakalama ucu sisteminin tasarm
Yuvarlanan krenin r yarapndan daha yksek btn yaplarda, yapnn yzeylerine
boalmalar olabilir. Yapnn, yuvarlanan kreye dokunan her noktas, olas bir arpma
noktasdr. Ancak, 60 mden daha az ykseklii olan yaplar iin yan yzeylere yldrm
arpma olasl genel olarak ihmal edilebilir seviyededir.
Daha yksek yaplar iin, btn boalmalarn ok byk yzdesi yapnn tepesine, ne
kan yatay kenarlara ve kelere olur. ok az bir yzde ise yapnn yzeylerine olur. Gemi
boalma verileri, yan yzeylere boalma olaslnn binann tepesine yaklatka azaldn
gstermektedir. Bu nedenle, yksek yaplarn yan yzeylerinin st blmlerine (genellikle,
yapnn yksekliinin st tarafndaki % 20sine) yanlamasna bir yakalama ucu sisteminin
tesis edilmesi gz nne alnmaldr. Bu durumda yuvarlanan kre yntemi, yalnzca yapnn
st tarafndaki yakalama ucu sisteminin konumlandrlmasnda uygulanr.
O.3
Kafes
ynteminden
yararlanlarak
yakalama
ucu
sisteminin
konumlandrlmas
Dz yzeylerin korunmas amacyla, aadaki koullarn yerine getirilmesine bal
olarak, bir kafesin btn yzeyleri koruduu kabul edilmektedir:
a) Yakalama ucu iletkenleri;
- at kenarlarna,
- at saaklarna,
- at eiminin 1/10u amas durumunda, at srt (mahya) zerine yerletirilir.
Not 1: Kafes yntemi, yatay ve dzgn eimli (girinti knts olmayan) atlar iin
uygundur.
Not 2: Kafes yntemi, yapnn yanna olan boalmalara kar korumak amacyla dz yan
yzeyler iin uygundur.
Not 3: at eiminin 1/10u amas durumunda, teller arasndaki uzakln istenen kafes
geniliinden daha byk olmamas kouluyla, bir kafes yerine yakalama ucu iletkenleri
kullanlabilir.
b) Yakalama ucu ann kafes boyutlar, izelge 16da verilen deerlerden daha byk
deildir.
c) Yakalama ucu sisteminin a, yldrm akmnn en az iki ayr metal yol takip ederek
topraa akmas salanacak ekilde yaplr.
d) Yakalama ucu sistemi ile korunan hacmin dna hibir metal tesisat tamamaldr.
Not: Daha ayrntl bilgi Ek - Tde bulunabilir.
e) Yakalama ucu iletkenleri, olabildiince, en ksa yolu takip etmelidir.
623
Ek P
Tehlikeli kvlcmlar nlemek iin yapya giren kablo ekrannn en kk kesiti
Bir kablonun aktif iletken blmleri ile ekran arasndaki ar gerilimler, ekranla tanan
yldrm akmndan dolay tehlikeli kvlcmlara neden olabilir. Ar gerilimler, malzemeye,
ekran boyutlarna, kablonun uzunluk ve konumuna baldr.
Tehlikeli kvlcmlar nlemek iin en kk ekran kesiti (Scmin)nin mm2 cinsinden
deeri aadaki denklemle bulunur:
Sc min
I f c106
Uw
[mm2]
Burada;
If
c
Lc
Uw
izelge P.1 Ekrann durumuna gre gz nne alnmas gereken kablo uzunluu
Ekrann durumu
zdirenci [m] olan toprakla
temas halinde
Topraktan yaltlm veya
havada olmas halinde
Lc
Lc 8
Not: Yldrm akmnn hattn ekran veya iletkenleri boyunca akmas durumunda, hattn
yaltkan iin kabul edilemez bir scaklk artnn meydana gelip gelmedii aratrlmaldr.
Ayrntl bilgi iin Blm 5e baklmaldr.
Akm snrlar aada verilmitir:
- Ekranl kablolar iin, If = 8 Sc ve
- Ekranl olmayan kablolar iin, If = 8 n' S'c'
Burada;
If
n'
Sc
S'c'
624
Ek R
Yldrm akmnn indirme iletkenleri arasnda blnmesi
Yldrm akmnn indirme iletkenleri arasndaki blnme katsays kc, izelge R.1de
belirtildii gibi indirme iletkenlerinin toplam says nye ve bunlarn konumlarna, halka
iletkenlerinin birbirlerine balanmasna, yakalama ucu sisteminin tipine ve toprak
sonlandrma sisteminin tipine baldr.
izelge R.1, her bir elektrotun topraklama direncinin ayn deerde olmas kouluyla, A
tipi topraklama dzenlemesi ile btn B tipi topraklama dzenlemeleri iin uygulanr.
izelge R.1 - kc katsaysna ilikin deerler
Yakalama ucu
sistemi tipi
Tekil ubuk
Koruma teli
Kafes
Kafes
A tipi
topraklama
dzenlemesi
1
0,66d)
0,44d)
0,44d)
kc
B tipi topraklama
dzenlemesi
1
1
2
0,5 1 (ekil R.1)a)
4 ve daha fazla
0,25... 0,5 (ekil R.2)b)
4 ve daha fazla, yatay halka
1/n. 0,5 (ekil R.3)c)
iletkenlerle balanm
a)
Deerler aral kc = 0,5den (bu deer iin c << h) kc = 1e (bu deer iin h << c)
kadardr (ekil R.1).
b)
ekil R.2ye uygun kc eitlii, kbik yaplar ve n 4 iin yaklak bir deer verir. h, cs ve
cd deerlerinin 5 m ila 20 m arasnda bir aralk iinde olduu kabul edilir.
c)
ndirme iletkenlerinin halka iletkenlerle yatay olarak balanmas durumunda, akm
dalm indirme iletken sisteminin alt blmlerinde daha homojendir ve kc daha dktr. Bu
husus zellikle yksek yaplar iin geerlidir.
d)
Bu deerler, karlatrlabilir topraklama diren deerlerine sahip tekil topraklama
elektrotlar iin geerlidir. Tekil topraklama elektrotlarna ilikin topraklama diren
deerlerinin ok farkl olmas durumunda kc = 1 olarak kabul edilmelidir.
Not: Ayrntl hesaplamalar yaplarak kcye ilikin dier deerlerde kullanlabilir.
kc
hc
2h c
Not: H = h
ekil R.1 Koruma telli yakalama ucu sistemi ve B tipi bir toprak sonlandrma sistemi
durumunda kc katsaysnn deerleri
625
kc
1
0,1 0,2 (c / h)1 / 3
2n
n
c
h
626
d a sa
ki
kc1I a
km
d b sb
ki
kc 2 I b
km
d c sc
ki
kc 3 I c
km
d e se
ki
kc 4 I e
km
d f sf
ki
(kc1I f kc 2 h2 )
km
d g sg
ki
(kc 2 I g kc 3h3 kc 4 h4 )
km
d a sa
ki
kc1I a
km
d b sb
ki
kc 2 I b
km
d c sc
ki
kc 3 I c
km
d e se
ki
kc 4 I e
km
d f sf
ki
(kc1I f kc 2 h2 )
km
d g sg
ki
(kc 2 I g kc 3h3 kc 4 h4 )
km
kc
1
c
0,1 0,2 x3
2n
h
kc 2
1
0,1
n
k c3
1
0,01
n
kc 4
1
n
k cm k c 4
1
n
Burada:
c
h
m
d
l
ekil R.3 Kafes tipi yakalama ucu sistemi, her seviyede indirme iletkenlerinin halka
eklinde balanmas ve B tipi toprak sonlandrma sistemi olmas durumunda, ayrma
uzaklnn hesaplanmas ile ilgili rnekler
627
Ek S
Patlama riski bulunan yaplardaki YKS iin ek bilgi
S.1 Genel:
Bu Ekte, patlama riski olan yaplarda kullanlan yldrmdan korunma sistemlerinin
tasarm, yapm, geniletilmesi ve zerlerinde deiiklik yaplmasna ynelik ek bilgiler
verilmektedir.
Patlama riski bulunan yaplar iin yldrmdan korunma sisteminin Blm 3e uygun
olarak yaplan risk deerlendirmesi sonucu olarak, en az Snf II YKS seilmelidir. Uzman bir
yetkili tarafndan teknik olarak dorulanmas kouluyla, yldrm olaylarnn sk olmadnn
ve/veya yap iinde bulunanlarn duyarsz olduunun garanti edilmesi durumunda, koruma
dzeyi III olan YKS seilmesine izin verilebilir.
S.2 Ek terimler ve tanmlar:
Bu Ynetmelikte Madde 4teki terimler ve tanmlara ek olarak, bu Ek iin aada
verilen terimler ve tanmlar uygulanr.
S.2.1 Ayrma atlama aral: Elektriksel olarak iletken tesisat ksmlarn yaltmak
amacyla kullanlan atlama araldr. Bir yldrm boalmasnda tesisat ksmlar, bu atlama
aralndaki elektriksel boalma sonucu, geici bir sre iletken olarak balanr.
S.2.2 Kat patlayc malzemeler: Birincil veya genel amac patlama fonksiyonunu
yerine getiren kat kimyasal bileik, karm veya elemandr.
S.2.3 Blge 0: inde, hava ile gaz, buhar veya sis biimindeki alev alabilen maddelerin
karmndan meydana gelen bir patlayc ortamn srekli veya uzun bir sre iin veya ska
bulunduu yerdir.
S.2.4 Blge 1: inde, hava ile gaz, buhar veya sis biimindeki alev alabilen maddelerin
karmndan meydana gelen bir patlayc ortamn normal iletme srasnda ara sra ortaya
kt yerdir.
S.2.5 Blge 2: inde, hava ile gaz, buhar veya sis biimindeki alev alabilen maddelerin
karmndan meydana gelen bir patlayc ortamn normal iletmede olmad, ancak
olduunda sadece ksa bir sre iin devam ettii yerdir.
Not 1: Bu tanmdaki devam ettii ifadesi, alev alabilen atmosferin var olaca toplam
sre anlamnda kullanlmtr. Bu sre, normal olarak tahliye sresi ile tahliye sona erdikten
sonra alev alabilen atmosferin dalmas iin geen srenin toplamndan meydana
gelmektedir.
Not 2: Ortaya kma skl ile ilgili belirtiler ve sre, zel sanayiler veya uygulamalara
dair kodlardan elde edilebilir.
S.2.6 Blge 20: inde, havada yanabilen toz bulutu biimindeki patlayc bir atmosferin
srekli veya uzun bir sre iin veya ska bulunduu yerdir.
S.2.7 Blge 21: inde, havada yanabilen toz bulutu biimindeki patlayc bir atmosferin
normal iletme srasnda, ara sra meydana geldii yerdir.
628
S.2.8 Blge 22: inde, havada yanabilen toz bulutu biimindeki patlayc bir atmosferin
normal iletme srasnda meydana gelmedii, ancak meydana geldiinde ise, sadece ksa bir
sre iin devam ettii yerdir.
S.3 Temel kurallar
S.3.1 Genel: Yldrmdan korunma sistemi, dorudan bir yldrm boalmas halinde,
arpma noktas dnda erime veya pskrme meydana gelmeyecek biimde tasarlanmal ve
tesis edilmelidir.
Not: arpma noktasnda kvlcmlar veya hasar meydana getiren boalmalar olabilir. Bu
durum, yakalama ucu elemannn yerletirilecei yerin belirlenmesinde gz nne alnmaldr.
Tehlikeli alann dna indirme iletkenlerini tesis etmenin mmkn olmad uygulamalarda
indirme iletkenlerinin scakl, kendiliinden tutuma scakln amayacak biimde tesis
edilmelidir.
S.3.2 stenen bilgiler: Yldrmdan korunma tesisats / tasarmcsna, IEC 60079-10
ve IEC 61241-10a gre tehlikeli alanlar ve kat patlayc malzemelerin zerinde ilem
yapld veya depoland alanlar uygun ekilde iaretlenerek, korunmas gereken
tesis/tesislere ilikin izimler verilmelidir.
S.3.3 Topraklama: Patlama tehlikesi olan yaplarda, toprak sonlandrma sisteminde
kullanlan B tipi dzenleme btn yldrmdan korunma sistemleri iin tercih edilmektedir.
Not: Bir yapnn kendisi, B tipi dzenlemedeki halka topraklaycya edeer olabilir
(rnein, metalden yaplm depolama tanklar).
inde kat patlayc malzemeler ve patlayc karmlar bulunan yaplardaki toprak
sonlandrma sistemlerine ilikin topraklama diren deeri, mmkn olduunca dk olmal,
ancak 10 dan daha byk olmamaldr.
S.3.4 E potansiyel kuaklama: YKS bileenleri ile Madde 15.bye gre btn iletken
tesisatlardaki bileenlerde dhil olmak zere, dier iletken tesisatlar arasndaki yldrm e
potansiyel kuaklamasnn, tehlikeli alanlar ile kat patlayc malzemelerin bulunabildii
blgeleri kapsayacak ekilde aadaki belirtilen yerlerde yaplmaldr:
- Toprak seviyesinde,
- letken blmler arasndaki uzakln, kc = 1 kabul edilerek hesaplanan s ayrma
uzaklndan daha kk olduu yerlerde.
Not: Tehlikeli ksmi boalmalardan dolay ayrma uzaklklar sadece patlayc
karmlarn bulunmad yerlerde gz nnde bulundurulabilir. Ortamn tutumasna bir
kvlcmn neden olabildii bu yerlerde, Blge 0 ve Blge 20 olarak adlandrlan tehlikeli
alanlar iinde, i kvlcm atlamasn nlemek iin ek e potansiyel kuaklama gereklidir.
S.4 Kat patlayc maddeler ieren yaplar:
Kat patlayc malzeme ieren yaplar iin yldrmdan korunmaya ynelik tasarmda,
yap ierisindeki patlayc malzemenin duyarl gz nnde bulundurulmaldr. rnein, baz
hassas olmayan patlayc malzemeler ieren yerlerde, bu Ek kapsamnda belirtilenlerin
dnda ek bir nleme gerek yoktur. Ancak, hzl deien elektrik alanlarna ve/veya yldrm
darbe elektromanyetik alan tarafndan yaylan maya duyarl patlayc malzemeler ieren
yaplarda ek kuaklama veya ekranlama gerekli olabilir.
Kat patlayc malzemelerin bulunduu yaplar iin, ayrlm d bir YKS (Madde
14.a.2de belirtildii ekilde) kullanlmas nerilir. Tamam 5 mm kalnlndaki elik veya e
deeri (alminyum yaplar iin 7 mm) bir metalle kapl yaplarn, Madde 14.b.4de belirtildii
629
ekilde doal bir yakalama ucu sistemi olduu kabul edilebilir. Madde 14.ddeki topraklama
kurallar, bu gibi yaplar iin de uygulanr.
DKDler, patlayc maddelerin bulunduu btn yerlerde YKSnin bir blm olarak
kullanlmaldr. Uygun olmas durumunda, DKDler kat patlayc malzemenin bulunduu
yerlerin dna yerletirilmelidir. Patlamalara maruz kalan veya patlayc toz bulunan yerlere
yerletirilen DKDler, patlamaya dayankl (exproof) tipte olmal veya patlamaya dayankl
mahfazalar iinde bulunmaldr.
S.5 Tehlikeli alanlar ieren yaplar
S.5.1 Genel: D YKSye ilikin btn blmler (yakalama ucu ve indirme iletkenleri),
mmkn olduunca tehlikeli blgeden en az 1 m uzakta olmaldr. Bunun mmkn olmamas
durumunda, tehlikeli blgenin 0,5 m iinde yer alan iletkenler srekli olmal veya balantlar
balant elemanlar ile veya kaynakla yaplmaldr.
Tehlikeli alann yldrm tarafndan delinebilen metal bir levhann altna dorudan
yerletirilmesi durumunda (Madde 14.b.4), yakalama ucu Madde 14.bdeki kurallara uygun
olmaldr.
S.5.1.1 Darbelerin bastrlmas: DKDler, uygulanabilir olmas durumunda, tehlikeli
blgenin dna yerletirilmelidir. Tehlikeli blgenin iine yerletirilen DKDler, bunlarn
tesis edildikleri tehlikeli blge iin uygunluu onaylanmal veya bir mahfaza iinde olmal ve
mahfazalar, darbenin bastrlmas da dhil bu hizmet iin uygun olmaldr.
S.5.1.2 E potansiyel kuaklama: YKS iin, Madde S.3.4teki kuaklama kurallarna
ek olarak, bu ynetmelie ve IEC 60079-14 ile IEC 61241-14teki kurallara uygun olarak
ortak e potansiyel kuaklama salanmaldr.
Boru sistemlerine olan balantlar, bir yldrm akmnn gemesi annda, kvlcm
atlamas meydana getirmeyecek tarzda olmaldr. Boru sistemlerine yaplan uygun balantlar,
vidalar tutmak iin flanlardaki pabulara veya cvatalara veya saplama deliklerine kaynak
yaplarak salanr. Kelepe dzenleri ile yaplan balantlara sadece, yldrm akm meydana
geldii anda, tutumadan korunmann deneylerle ispatlanmas ve balant gvenilirliinin
salanmas amacyla gerekli ilemlerin yaplmas durumunda, izin verilir. Tanklara
(depolama) giden topraklama iletkenlerinin ve balantlarn birletirilmesi amacyla
birletirme elemanlar kullanlmaldr.
S.5.2 Blge 2 ve Blge 22yi ieren yaplar: Blge 2 ve Blge 22 olarak tanmlanan
alanlarn olduu yaplarda, ek koruma nlemlerinin alnmasna gerek duyulmayabilir. izelge
17deki kurallara uygun kalnlktaki metalden yaplm tesisler iin (rnein, Blge 2 ve
Blge 22yi ieren alanlara sahip d kolonlar, konteynrlar) yakalama ucu elemanlar ve
indirme iletkenleri gerekli deildir; metal yap Madde 14e gre topraklanmaldr.
S.5.3 Blge 1 ve Blge 21i ieren yaplar: Blge 1 ve Blge 21 olarak tanmlanan
alanlarn olduu yaplarda, aadaki eklerle birlikte Blge 2 ve Blge 22ye ilikin kurallar
uygulanr:
- Boru hatlarnda yaltkan paralarn mevcut olmas durumunda, iletmeci, koruyucu
nlemleri belirlemelidir. rnein, kvlcm atlama aralklar yaltlarak boalmalarn hasar
nlenir ve patlamaya kar koruma salanr,
- Atlama aralklar ve yaltm paralar, patlama tehlikesi olan blgenin dnda
taklmaldr.
630
S.5.4 Blge 0 ve Blge 20yi ieren yaplar: Blge 0 ve Blge 20 olarak tanmlanan
alanlarn olduu yaplarda, uygulanabildiinde bu maddede verilen nerilere ek olarak,
Madde S.5.3teki kurallar uygulanr.
Yldrmdan koruma sistemi ile tesisatlar/yaplar/donanmlar arasndaki yldrm e
potansiyel kuaklamasn oluturan balantlar, sistem iletmecisi ile anlama salanarak
yaplmaldr. Atlama aralklar kullanlarak gerekletirilen yldrm e potansiyel
kuaklamalar, sistem iletmecisi ile anlama salanmadan yaplmaz. Bu gibi elemanlar, tesis
edildikleri ortam iin uygun olmaldr.
Blge 0 ve Blge 20 olarak tanmlanan alanlara dtaki tesisler iin aadaki eklerle
birlikte Blge 1, Blge 2, Blge 21 ve Blge 22ye ilikin kurallar uygulanr.
- Alevlenebilir svlar ieren tanklarn iindeki elektrik cihazlar, bu kullanm iin uygun
olmaldr. Yldrmdan korunmaya ynelik nlemler, yapm tipine uygun olarak alnmaldr,
- inde Blge 0 ve Blge 20 olarak tanmlanan alanlarn olduu kapal elik
konteynrlar, muhtemel yldrm arpma noktalarnda, en az 5 mmlik et kalnlna sahip
olmaldr. Et kalnlklarnn daha ince olmas halinde, yakalama ucu elemanlar
yerletirilmelidir.
S.5.5 zel uygulamalar
S.5.5.1 Dolum istasyonlar: Arabalar, demiryollar, gemiler vb. iin kullanlan ve
Blge 2 ve Blge 22 olarak tanmlanan tehlikeli alanlara sahip dolum istasyonlarndaki metal
boru sistemleri, Madde 14e uygun olarak topraklanmaldr. Boru sistemleri; demir yolu
akmlar, kaak akmlar, elektrikli tren sigortalar, korozyona kar katodik koruma sistemleri
ve benzerleri gz nne alnmak kouluyla mevcut ise (gerekli olmas durumunda, tesis
edilmi olduu tehlikeli blge iin onayl ayrma kvlcm atlama aralyla) elik yaplara ve
raylara balanmaldr. Elektrikli demir yollarnda bulunan aktarma istasyonlar Demiryolu
letmesinin kurallarna tabidir.
S.5.5.2 Depolama tanklar: Tutuabilir (alevlenebilir) buhar retebilen svlarn ve
gazlarn depolanmas amacyla kullanlan zel tipte yaplar, esasen kendiliinden korumal
olup (kvlcm aralklar olmakszn, kalnlklar srasyla 5 mmden az olmayan elik veya 7
mmden az olmayan alminyumdan yaplm srekli metal depolama tanklar iin) ek bir
korumaya gerek yoktur. Benzer ekilde, toprakla rtl tanklar ve boru sistemlerine yakalama
ucu elemanlarnn yerletirilmesine gerek yoktur. Bu tank ve borularn ierisinde kullanlan
elektrik elektronik donanm bu hizmet tesisatlar iin uygun olmaldr. Yldrmdan
korunmaya ynelik nlemler, yap tipine uygun olarak alnmaldr.
Zeminden yaltlm tanklar veya konteynrlar, en byk yatay boyuta bal olarak (ap
veya uzunluk), Madde 14e gre aadaki gibi topraklanmaldr.
- 20 mye kadar bir noktadan,
- 20 mnin zerinde iki noktadan.
Depolama tesislerindeki tanklar iin (rnein, rafineriler ve tank depolar), en byk
yatay boyuttan bamsz olarak, her tankn sadece bir noktadan topraklanmas yeterlidir.
Depolama tesislerinde bulunan tanklar, birbirlerine balanmaldr. izelge 21 ve izelge
22ye uygun balantlar dnda, Madde 14.c.5ye uygun elektriksel iletkenlik salayacak
ekilde balanan boru sistemleri balantlar yapmak amacyla kullanlabilir.
Yzen tavanl tanklarn olmas durumunda, yzen tavan ana tank kabuuna etkili bir
biimde balanmaldr. Contalar (szdrmazlk elemanlar), ntler ve bunlara ilikin yerlerin
tasarmnda, yangn karan kvlcm atlamasndan dolay muhtemel bir patlayc karmnn
tutuma riskinin mmkn olan en dk seviyeye indirecek ekilde dikkatlice gz nnde
bulundurulmasna ihtiya duyulmaktadr. Kayan bir merdivenin tutturulmu olmas
durumunda, 35 mm genilie sahip esnek bir balant iletkeni merdivenin basamaklar
631
arasna, merdiven ile tankn tepesi arasna ve merdiven ile yzen tavan arasna
uygulanmaldr. Yzen tavanl tanklara kayan bir merdivenin tutturulmam olmas
durumunda, bir veya birden fazla (tankn byklne bal olarak) 35 mm geniliinde
esnek balant iletkeni veya edeeri tank kabuu ile yzen tavan arasna uygulanmaldr.
Balant iletkenleri, at drenajn izlemeli veya ieri dnk dngler meydana getirmeyecek
biimde dzenlenmelidir. Yzen tavanl tanklarnn zerine, tavann evresi etrafnda yaklak
1,5 m aralklarla yzen tavan ile tank kabuu arasnda oklu nt balantlar yaplmaldr.
Malzeme seimi, rn ve/veya ortam koullarna gre yaplr. Yldrm boalmalar ile oluan
darbe akmlar iin yzen tavan ile tank kabuu arasnda yeterli iletkenlie sahip balanty
salayan alternatif dzenlere yalnzca, deneylerle ispatlanmas ve balantnn gvenilirliini
salayan ilemlerin kullanlmas durumunda izin verilir.
S.5.5.3 Boru sistemleri: retim tesisleri dndaki toprak zerinde bulunan metal boru
sistemleri, her 30 mde bir olmak zere topraklama sistemine balanmal veya bir yzey
topraklama elektrodu veya bir topraklama ubuu ile topraklanmaldr.
Alev alabilen svlarn tanmasnda kullanlan uzun boru hatlar iin aadakiler
uygulanr:
- Pompalama ksmlar, datm (branman) ksmlar ve benzer hizmet tesisatlar, metal
klfl borular dahil btn yol verme (ynlendirme) boru sistemi, en az 50 mm2 kesit alanna
sahip iletken hatlarla kprlenmelidir,
- Kprlemede kullanlan iletken hatlar, pabulara zel olarak kaynaklanmal veya
ynlendirme borularnn flanlarna, skca vidalanmaldr. Yaltkan paralar, kvlcm atlama
aralklaryla kprlenmelidir.
632
Ek T
Yldrmdan korunma sistemlerinin tasarm, yapm, bakm ve muayenesi
T.1 Genel:
Bu Ekte, bu Ynetmelie uygun bir YKSnin fiziksel tasarm, yapm, bakm ve
muayenesi iin yol gsterici bilgiler verilmektedir. Bu Ekte verilen rnekler, koruma
salayan bir yntemi aklamaktadr. Baka yntemler de ayn derecede geerli olabilir.
T.2 Yldrmdan korunma sistemlerinin (YKS) tasarm
T.2.1 Genel aklamalar:
Mevcut bir yapda kullanlmas amalanan, daha dk maliyetli YKSnin yapm, ayn
koruma dzeyini veren dier yldrmdan korunma nlemlerine gre daima n planda
tutulmaldr. En uygun koruma nlemlerinin seiminde Blm 3e baklr.
YKS, YKS tasarmclar ve tesisatlar tarafndan tasarlanmal ve tesis edilmelidir.
Yldrmdan korunma tesisats, bu Ynetmelikte belirtilen isteklere, yapm almas
ve yaplarn inasn dzenleyen mevzuata uygun olarak YKS bileenlerini istenildii gibi
tesis edebilmesi iin eitilmi olmaldr.
YKS tasarmcs ve tesisatsna ilikin fonksiyonlar, ayn kii tarafndan yerine
getirilebilir. Uzmanlam bir tasarmc veya tesisat olabilmek iin, ilgili mevzuatlar ok iyi
bilmek ve yllarn deneyimine sahip olmak gerekmektedir.
Bir YKSnin planlanmas, uygulanmas ve deneye tabi tutulmas birok teknik alan
kapsamakta ve en dk maliyet ve mmkn olan en az gayretle seilen yldrmdan korunma
dzeyinin elde edilmesini salamak amacyla yapdan sorumlu tm taraflar arasnda
koordinasyona ihtiya duyulmaktadr. YKS ynetimi, ekil T.1deki admlar izlendii
taktirde verimli olur. Kalite gvence nlemlerinin, youn elektrik ve elektronik tesisatlar
bulunduran yaplarda nemi ok byktr.
Kalite gvence nlemleri, btn izimlerin onayland planlama safhasndan
balayarak, yapm almalarnn tamamlanmasndan sonra muayene iin eriilemeyen
YKSnin esas blmlerinin kontrol edildii YKS yapm aamasna kadar uzanmaktadr.
Kalite gvence lmeleri, YKS ile ilgili son lmelerin son deney raporunun tamamlanmas
ile birlikte yaplmas durumunda, kabul aamas boyunca ve sonu olarak, bakm programna
uygun olarak dikkatlice periyodik muayeneler belirlenerek YKSnin tm mr boyunca
srdrlr.
Bir yapda veya yapdaki tesisatlarda deiiklikler yaplmas durumunda, mevcut
korunma sisteminin bu Ynetmelie hala uygun olup olmadn saptamak iin kontrol
yaplmaldr. Korumann yeterli olmadnn saptanmas durumunda, gecikmeksizin
iyiletirmeler yaplmaldr.
Byklk ve boyutlar bu Ynetmelie uygun olan yakalama ucu sistemi, indirme
iletkenleri, toprak sonlandrma sistemi, kuaklama, bileenler, vb. malzemelerin kullanlmas
nerilmektedir.
T.2.2 YKS tasarm
T.2.2.1 Planlama sreci: YKS ile ilgili ayrntl tasarm almasndan nce
incelemeler yaplr. Yldrmdan korunma sistem tasarmcs, mmkn olduunca, yapnn
fonksiyonu, genel tasarm, yapm ve yeri hakknda temel bilgileri elde etmelidir.
YKSnin ruhsat veren yetkili, sigortac veya alc tarafndan henz belirlenmemi olmas
durumunda, yldrmdan korunma sistem tasarmcs, Blm 3de verilen risk deerlendirmesi
ile ilgili sreci izleyerek yapnn bir YKS ile korunup korunamayacan belirlemelidir.
633
634
635
636
637
638
c
kc
0,33
0,50
1,00
2,00
0,57
0,60
0,66
0,75
c at srt boyunca en yak n indirme
iletkeninden olan uzaklk
kc
0,47
0,52
0,62
0,73
kc
0,44
0,50
0,62
0,73
kc
0,40
0,43
0,50
0,60
kc
kc
0,35
0,31
0,39
0,35
0,47
0,45
0,59
0,58
639
c
kc
0,33
0,50
1,00
2,00
0,31
0,33
0,37
0,41
kc
0,28
0,27
0,33
0,33
0,37
0,37
0,41
0,41
kc
0,23
0,25
0,30
0,35
kc
0,21
0,24
0,29
0,35
kc
0,20
0,23
0,29
0,35
ekil T.2 at srt zerinde yakalama ucu sistemi bulunan eimli bir at ve B tipi
topraklama sistemi durumunda kc katsaysnn deerleri
640
d
s
l
Not: Elini yukar kaldrm bir insann ykseklii 2,5 m olacak biimde alnmtr.
ekil T.3 Yapnn kntl blm iin YKS tasarm
ekil 7de gsterildii gibi bir iletkendeki dng yksek deerde endktif gerilim
dmleri meydana getirebilir. Bu endktif gerilim dmleri, yapnn duvarlarndan geen
ve hasar oluturan bir yldrm boalmasna neden olabilir.
Madde 15.cdeki koullar yerine getirilmedii taktirde, ekil 7de gsterilen bu
koullarla ilgili ieri dnk yldrm iletkeni dnglerine ilikin noktalarda yap boyunca
doru bir gzergah iin gerekli dzenlemeler yaplmaldr.
T.2.3 Betonarme yaplar
T.2.3.1 Genel: Sanayi yaplar, ska, yerinde retilen betonarme blmler iermektedir.
Dier pek ok hallerde, yapnn blmleri prefabrike beton birimler veya elik blmlerden
meydana gelmektedir.
Madde 13.cye uygun betonarme yaplardaki elik donat doal YKS bileeni olarak
kullanlabilir. Bu gibi doal bileenler; Madde 14.cye uygun indirme iletkenleri ve Madde
5.4e uygun toprak sonlandrma sisteminin koullarn salamaldr.
Bundan baka, uygun kullanld taktirde, betondaki iletken donat, Madde 15.bye
uygun olarak i YKSnin e potansiyel hale getirilmesi iin kafes biiminde olmaldr.
Ayrca, yeterli olmas durumunda, yapnn elik donats, elektromanyetik ekran olarak
grev yapabilir. Bu ekran, Blm 5e uygun olarak yldrm elektromanyetik alanlarnn
neden olduu giriimlerden elektrik ve elektronik donanmn korunmasna yardmc olur,
Betonun elik donats ve yapnn dier elik aksamnn, elektriksel srekliliin Madde
13.cye uygun olacak ekilde ierden ve dardan balanmalar durumunda, fiziksel hasara
kar etkin koruma salanm olabilir.
elik donat ubuklarna enjekte edilen akmn, ok sayda paralel yollar boyunca akt
kabul edilmektedir. Bu ekilde oluan kafesin empedans dk olup, bunun sonucu olarak
yldrm akmndan dolay meydana gelen gerilim dm de az olmaktadr. Kafes biimli
elik donatdan akan akmdan dolay oluan manyetik alan, dk akm younluu ve zt
elektromanyetik alanlar reten paralel akm yollar nedeniyle zayftr. Komu i elektrik
iletkenler ile giriim karlkl olarak azalr.
641
642
Kuaklama iletkenleri, kuaklama noktasndan akan yldrm akm ile orantl boyutlara
sahip olmaldr (izelge 22 ve izelge 23)
Burada:
1 Elektrik g donanm
2 elik kiri
3 Yzeye ilikin metal kaplama
4 Kuaklama ek yeri
5 Elektrik veya elektronik donanm
6 Kuaklama baras
7 Betondaki elik donat (kafes iletkenler ile
st ste bindirilmi)
8 Temel topraklama elektrodu
9 Farkl hizmet tesisatlar iin ortak giri
643
1
2
Donat ubuklar
En az 30 mm uzunluundaki kaynak dikii
ekil T.5 Betonarme yaplarda elik donat ubuklarnn kaynakla balanmas (izin
verilmesi durumunda)
ekil T.6a Bir dairesel kesitli iletkenin bir elik donat ubuuna balanmas
ekil T.6b Bir som erit iletkenin bir elik donat ubuuna balanmas
644
1
2
3
4
Donat ubuu
Dairesel kesitli iletken
Vida
erit iletken
ekil 7.a
ekil 7.b
ekil 7.c
ekil 7.d
1 Kuaklama iletkeni
2 elik kuaklama iletkenine kaynaklanm somun
3 elik kuaklama iletkeni*
4 Demir olmayan kuaklama noktasndaki dkm
5 rgl bakr kuaklama balaycs
6 Korozyona kar koruma nlemi
7 C elii (C biimindeki montaj baras)
8 Kaynak
*
645
Betonda galvanizli eliin kullanlmasna, inaat yapan yklenici tarafndan bazen izin
verilmez. Bu durum yanl anlamadan kaynaklanmaktadr. elik donat, betonun korozyona
kar yksek koruma potansiyeline sahip olmas nedeniyle betonla pasif hale getirilir.
Betonda olaan przl donat ubuklarna ek olarak en az 8 mm apnda yuvarlak elik
ubuklarn kullanlmas nerilir.
T.2.3.5 Korozyon: Donat kuaklama iletkenlerinin bir beton duvar iinden karlmas
durumunda, kimyasal korozyona kar koruma iin zen gsterilmelidir. Korozyona kar en
basit koruma nlemi, betondan k noktalarnda, beton iinde en az 50 mm ve beton dnda
en az 50 mm olacak ekilde, silikon kauuk kaplanmas veya zift dklmesidir (ekil T.7c).
Bakr kuaklama iletkenlerinin beton duvar iinden karlmas durumunda, som bir
iletken, zel bir kuaklama noktas, PVC kaplamalar veya yaltlm tellerin kullanlmas
durumunda, korozyon riski bulunmamaktadr (ekil T.7b). izelge 20 ve izelge 21e uygun
paslanmaz elik kuaklama iletkenleri iin, korozyon nleme nlemlerinin alnmasna gerek
yoktur.
ok ar atmosfer koullarnda, betondan kan kuaklama iletkenlerinin paslanmaz
elikten yaplmas nerilir.
Not: Betondaki elik donatlarla balantl beton dndaki galvanizli elik, baz
koullarda betona hasar verebilir.
Dkm tipi somunlarn veya yumuak elik paralarn kullanlmas durumunda, bunlar
binann dnda korozyona kar korunmaldr. Yzeyinde koruma ilemi yaplm somunla
elektriksel iletkenlii salamak iin trtll kilitleme rondellar kullanlmaldr (ekil T.7a).
Korozyona kar ile ilgili daha fazla bilgi iin Madde T.3.6.2.2.2ye baklmaldr.
T.2.3.6 Balantlar: Aratrmalar, yldrm akmn tayan balantlarda tel sararak
yaplan balantnn uygun olmadn gstermitir. Sarlarak balanm telin betonda patlama
ve hasar meydana getirme riski bulunmaktadr. Ancak, daha nceki aratrmalara dayanarak
fiilen btn elik donat ubuklarnn elektriksel olarak birbirlerine balanabilmesi iin en az
her nc tel sarmnn bir elektriksel iletken irtibat oluturduu kabul edilebilir. Bylece
btn elik donat ubuklarnn tamam birbirlerine elektriksel olarak balanm saylr.
Betonarme yaplar zerinde yaplan lmeler bu sonucu desteklemektedir.
Yldrm akmn tayan balantlar iin kaynak veya sktrma yntemlerinin
kullanlmas tercih edilmektedir. Bir balant olarak tel sarmal balant yntemi, sadece
epotansiyellii salama ve EMU amalar iin ek iletkenlerin kullanlmas halinde uygundur.
D devrelerin birbirlerine balanm elik donatya balantlar, sktrma dzenleri
veya kaynakla yaplmaldr.
Beton iindeki kaynaklar en az 30 mm uzunluunda olmaldr. apraz ubuklar, kaynak
yaplmadan nce en az 50 mm birbirlerine paralel olacak biimde bklmelidir.
Kaynak yaplan ubuklarn beton iine gmlmesine ihtiya duyulmas halinde, kesime
noktalarnda sadece birka milimetre uzunluundaki kaynak dikii ile kaynak yaplmas
yeterli deildir. Bu gibi balantlar, beton dkldnde ska kopmaktadr.
ekil T.5te, betonarmedeki elik donatlara kuaklama iletkenlerinin uygun olarak
kaynaklanmas gsterilmektedir.
elik donat ubuklarna kaynak yaplmasna izin verilmemesi durumunda, sktrma
elemanlar veya bu ama iin zel olarak belirlenen ek iletkenler kullanlmaldr. Bu ek
iletkenler, elik, yumuak elik, galvanizli elik veya bakrdan yaplabilir. Ek iletkenler, elik
donatnn ekranlama imknlarnn avantajlarndan yararlanmak iin, ok sayda elik donat
ubuklarna sarlarak ve sktrma elemanlaryla balanmaldr.
Not: Kaynak yaplmasna izin verilmesi durumunda, uygun kaynak yntemleri ile
birlikte klasik kaynak ve egzotermik kaynak yntemleri kabul edilebilir.
646
647
Burada:
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
648
Burada:
1
2
3
4
Dey ereve
Duvara sabitleme eleman
Balayclar
Yatay ereve
649
Burada:
1
2
3
4
5
Cephe plaka dilimi ile metal erit pencere arasndaki balant ek yeri
Metal cephe plakas
Yatay metal erit
Dey metal erit
Pencere
ekil T.9 Srekli erit pencerelerin metal cephe kaplamas ile balants
elik yaplarn indirme iletkeni olarak kullanlmas durumunda, her elik kolon, TS EN
50164 serisine uygun olarak zel kuaklama noktalaryla ekil T.8e gre beton temeldeki
elik donat ubuklarna balanmaldr.
Not: Elektromanyetik ekranlama amalar bakmndan yap duvarlarndaki elik
donatnn kullanlmasna ilikin daha fazla bilgi iin Blm 5e baklmaldr.
Hol ve benzeri byk ve alak binalar iin, at sadece bina evresinde deil ayn
zamanda iteki kolonlarla da desteklenmelidir. indirme iletkenlerini oluturan kolonlarn
iletken ksmlar, tepede yakalama ucu sistemine, demede epotansiyel kuaklama sistemine
balanmaldr. Elektromanyetik giriimdeki artma, bu gibi i indirme iletkenlerinin yaknnda
meydana gelir.
elik donatl yaplarda genellikle cvatal ek yerleriyle balanan elik at kirileri
kullanlr. Cvatalarn mekanik mukavemeti elde etmek amacyla istenen kuvvetle sklmas
kouluyla, btn cvatal elik blmlerin, elektriksel olarak birbirlerine baland kabul
edilebilir. nce boya tabakalar, ilk yldrm boalma akm ile delinir ve bylece iletken bir
kpr oluturulur.
Cvata balarnn, cvata somunlarnn ve rondellarn oturma yzeyini plak hale
getirerek elektrik balants daha iyi bir duruma getirilebilir. Yapsal montajn
tamamlanmasndan sonra yaklak 50 mm uzunluunda bir kaynak dikii yaplmas ile daha
ileri seviyede iyileme salanabilir.
D duvarlarn iinde/stnde ok sayda iletken blmlere sahip mevcut yaplarda, bu
iletken blmlerin indirme iletkenleri olarak kullanlmas iin sreklilii salanmaldr. Bu
teknik ayrca, yldrmn elektromanyetik darbesine kar koruma isteklerine ek olarak mimari
tasarmn kltrel ynleri ilgili isteklerin de yerine getirilmesi gerektiinde nerilir.
Birbirlerine bal e potansiyellii salayan baralar ayrca olmaldr. E potansiyellii
salayan her bara, d duvarlarn veya atnn iindeki iletken blmlere balanmaldr. Bu
durum, toprak seviyesinde ve takip eden her deme seviyesindeki yatay donat baralaryla
bile salanabilir.
650
Mmkn olmas durumunda, deme veya duvar iindeki elik donatya balant
yapmak iin bir balant noktas salanmaldr. Balant, en az adet elik donat ubuuna
yaplmaldr.
Byk yaplarda, e potansiyellii salayan bara, bir halka iletken olarak i grr. Bu
gibi durumlarda elik donat baralarna yaplacak balant noktalar her 10 mde bir olmaldr.
Temelle ilgili aklanabilen nlemler dnda, yapya ilikin donatnn YKSye balanmas
iin zel nlemlerin alnmasna gerek yoktur.
T.2.3.8 E potansiyelliin salanmas: Farkl demelerde donatya ok sayda
kuaklama balantlarnn yaplmasnn istenmesi ve e potansiyelliin salanmas ve yapnn
i hacminin ekranlanmas amacyla beton duvarlardaki elik donat ubuklarnn kullanlarak
dk endktansl akm yollarnn elde edilmesine zel nem verilmesi durumunda, ayr
demelerdeki betonun iine veya dna halka iletkenler yerletirilmelidir. Bu halka
iletkenler, 10 mden daha byk olmayan aralklarda dey ubuklarla birbirlerine
balanmaldr.
Kafes biiminde bal iletken ebekesi de nerilir. Balantlar, enerji beslemesindeki bir
arza durumunda oluabilecek yksek akmlar tayacak ekilde tasarlanmaldr.
T.2.3.9 Temelin toprak sonlandrma sistemi olarak kullanlmas: Byk yaplarda
ve endstri tesislerinde, temel normal olarak elik donatldr. Madde 14.dde belirtilen
kurallarn salanmas kouluyla, bu gibi yaplarn toprak yzeyinin altndaki blgede bulunan
temel elik donats, kaln temel beton tabakalar ve d duvarlar, mkemmel bir temel
topraklama elektrodu oluturur.
Temeldeki ve gml duvarlardaki elik donat, temel topraklamas olarak
kullanlabilir.
Bu yntemle, dk maliyetli iyi bir topraklama elde edilir. Buna ek olarak, yapnn
elik donatsndan oluan metal mahfaza genel olarak yapdaki elektrik g beslemesi,
iletiim ve elektronik tesisatlar iin iyi bir referans potansiyel oluturmaktadr.
Telle sarlarak elik donat ubuklarnn birbirlerine balanmasna ek olarak, iyi ek
yerleri salamak amacyla ek bir kafesli metal ebeke tesisat nerilir. Bu ek ebeke de elik
donatya telle balanmaldr. D indirme iletkenlerine ilikin balantlar veya indirme
iletkenleri olarak kullanlan yap elemanlar ve dtan yerletirilmi toprak sonlandrmaya
ilikin balant iin sonlandrma iletkenleri uygun noktalarda betondan dar karlmaldr.
Genel olarak bir temeldeki elik donat, yapnn temeldeki farkl blmleri arasnda
aralklar olmamas durumunda, elektriksel olarak iletkendir. letken yap blmleri arasndaki
aralklar, Madde 14.eye uygun olarak sktrma elemanlar ve ek yerleri kullanlarak izelge
20ye uygun kuaklama iletkenleri ile kprlenmelidir.
Bir temel zerinde bulunan beton kolonlar, payandalar ve i duvarlardaki elik donat
ubuklar, temeldeki elik donat ubuklarna ve atnn iletken blmlerine balanmaldr.
Beton payandalar, i duvarlar ve iletken blmleri olan bir atya sahip betonarme
yapdaki YKS tasarm ekil T.10da gsterilmitir.
elik donatya kaynak yaplmasna izin verilmemesi durumunda, payandalara ek
iletkenler yerletirilmeli veya balantlar gvenli ek iletkenlerle yaplmaldr. Bu ek iletkenler,
elik donatlara sarlarak balanmaldr.
naatn tamamlanmasndan ve bir e potansiyel kuaklama baras zerinden binaya
btn hizmet tesisatlarnn balanmasndan sonra, bakm programnn bir blm olarak
topraklama direncinin llmesi, uygulamada mmkn olmamaktadr.
Temel toprann topraklama direncinin llememesi durumunda, yapya yakn bir
veya daha fazla referans topraklama elektrotlar yerletirilerek topraklama elektrodu ve temel
topraklama sistemi arasnda bir devre oluturulur ve bu sayede topraklama sistemine ilikin
651
ortamdaki deiiklikler izlenir. Ancak, temel topraklama sisteminin birincil zellii iyi e
potansiyellik salamak olup, topraklama direnci ikinci derecede nemlidir.
Burada:
1
2
3
652
Balant noktalar, prefabrike beton blm iinde srekli bir elik donat ubuunun bir
kuaklama eklem yerinden bir sonraki eklem yerine geecek ekilde yerletirilmelidir.
Bir prefabrike betonarme blm iindeki srekli elik donat ubuklarnn
dzenlenmesinin standart elik donat ubuklar ile yaplamamas durumunda, ek bir iletken
yerletirilmeli ve mevcut elik donatya tutturulmaldr.
Genellikle, ekil T.11de gsterildii gibi, plaka eklindeki prefabrike betonarme
blmn her kesinde bir balant noktas ve bir kuaklama iletkeninin bulunmas gereklidir.
T.2.3.12 Genleme ek yerleri: Yapnn genleme ek yerlerine sahip ok sayda
ksmlardan meydana gelmesi ve bina iine yerletirilecek ok sayda elektronik donanmn
olmas durumunda, izelge 18de belirtilen indirme iletkenleri arasndaki uzakln yarsn
amayan aralklarda genleme ek yerleri boyunca farkl yapsal ksmlara ilikin elik donat
arasnda kuaklama iletkenleri bulunmaldr.
Dk empedansl e potansiyellii ve yap iindeki hacmin etkin bir ekilde
ekranlanmasn salamak iin yap ksmlar arasndaki genleme ek yerleri ksa (1 m ile
indirme iletkenleri arasndaki uzakln yars arasnda) aralklarla kprlenmelidir. Bu
kprleme ekil T.11de gsterildii gibi, istenen ekranlama faktrne bal olarak, esnek
veya kayan kuaklama iletkenleriyle yaplr.
Burada:
1
2
653
Burada:
1
2
3
4
A
B
Genleme aral
Kaynakl ek yeri
Girinti
Esnek kuaklama iletkeni
Donatl beton blm 1
Donatl beton blm 2
ekil T.11b Bir yapda iki betonarme blm arasndaki genleme araln kprleyen
esnek kuaklama yaps
ekil T.11 Betonarme yaplarda kuaklama iletkenlerinin ve iki betonarme blm
arasndaki esnek kuaklarn yerletirilmesi
T.3 D yldrmdan korunma sistemi
T.3.1 Genel
T.3.1.1 Ayrlmam YKS:
Pek ok durumda, korunacak yapya d YKS balanabilir.
arpma noktasndaki veya yldrm akmn tayan iletkenler zerindeki sl etkinin
yapya veya yapnn iinde bulunanlara hasar vermesi olas ise, YKS iletkenleri ile yanabilen
malzeme arasndaki aklk en az 0,1 m olmaldr.
Not: Tipik durumlar aada belirtilmitir:
- Yanabilen kaplamalara sahip yaplar,
- Yanabilen duvarlara sahip yaplar.
D YKSnin konumlandrlmas, YKS tasarmnn temelini oluturur ve korunacak
yapnn biimine, istenen koruma dzeyine ve kullanlan geometrik tasarm yntemine
baldr. Yakalama ucu sistem tasarm, genellikle indirme iletken sistemi ile toprak
sonlandrma sisteminin tasarmna ve i YKS tasarmna yn vermektedir.
Bitiik binalarda YKS bulunmas durumunda, bu YKSnin deerlendirilmekte olan
binann YKSsine balanmas nerilir.
T.3.1.2 Ayrlm YKS:
Kuaklanm i iletkenlerden akan yldrm akmnn yapya veya yapnn iinde
bulunanlara hasar verebilmesi durumunda, ayrlm d YKS kullanlmaldr.
654
655
- Koruyucu a yntemi,
- Yuvarlanan kre yntemi,
- Kafes yntemi.
Konumlandrma yntemi YKS tasarmcs tarafndan aadaki hususlara gre seilir:
- Koruyucu a yntemi, basit yaplar veya byk yaplardaki kk blmler iin
uygundur. Bu yntem, YKSnin seilen koruma dzeyi ile ilgili yuvarlanan kre yarapndan
daha yksek yaplar iin uygun deildir.
- Yuvarlanan kre yntemi, karmak biimli yaplar iin uygundur.
- Kafes yntemi, genel amal olup, genellikle dz yzeylerin korunmas iin uygundur.
Yaplarn deiik blmleri iin kullanlan yakalama ucu tasarm yntemi ve YKS
tasarm yntemleri, tasarm projesinde aka belirtilmelidir.
T.3.2.2.1 Koruyucu a yntemi: Yakalama ucu iletkenleri, ubuklar, direkler ve teller,
korunacak yapya ilikin blmlerin tamam, btn ynlerde deyle as yapan yakalama
ucu iletkenleri zerindeki noktalarn referans dzlemindeki izdm ile meydana gelen zarf
yzeyinin iinde olacak ekilde konumlandrlmaldr.
Koruma as , izelge 16ya uygun olmaldr. Burada korunacak yzeyden itibaren
yakalama ucunun ykseklii hdr.
ekil O.1 ve ekil O.2de farkl yakalama ucu iletkenleri iin korunan alannn meydana
getirilii gsterilmitir.
izelge 16ya uygun koruma as, korunacak yzeyden itibaren yakalama ucunun
farkl ykseklikleri iin farkldr (ekil O.3 ve ekil T.12).
Koruyucu a yntemi, izelge 16da tanmland gibi, hnin yuvarlanan kre yarap
rden daha byk olmas durumunda uygulanmaz.
Burada:
H
h1
h2
1
2
ekil T.12 - izelge 16ya gre farkl ykseklikler iin koruyucu a yntemine gre
yakalama ucu tasarm
Sslemeleri olan ve sslemelere ilikin koruma hacminin bina kenarnda bulunduu at
zerindeki yaplarn korunmas gerektiinde, sslemeler yap ile kenar arasna
656
Burada:
1
2
3
4
s
1, 2
Not: Kesikli
belirtmektedir.
izgilerin
snrlad
657
ekil T.14a ki direk ieren dey bir
dzlem zerindeki izdm
Not: Btn yap, yakalama ucu ubuklarnn koruma hacmi iinde olmaldr
ekil T.14 Yatay telle birbirlerine balanm iki ayrlm yakalama ucu direkleri
kullanan ayrlm d YKS
Burada:
1
2
3
Yakalama ubuu
Korunan yap
Referans dzlem
izelge 16ya uygun koruma as
658
Burada:
1
2
3
Yakalama ubuu
Korunan yap
Referans dzlem
izelge 16ya uygun koruma as
Burada:
d1
ekil T.16a letken ieren bir dzleme dik dey dzlem zerindeki izdm
659
Burada:
ekil T.17a Yuvarlanan kre ynteminin kullanld eimli bir yzey zerindeki
direk tarafndan korunan hacim (ht > r)
660
Korunan hacim
h, h'
Referans dzlem
ht
Yakalama ubuu
Koruma as
Direk
B, C, B', C'
C, C', D, D'
Not: h, h' ykseklikleri htden kk olmaldr. hnin iki deeri, yani h, h' eimli bir
referans dzlem zerinde uygulanabilir.
ekil T.17 Eimli yzey zerindeki yakalama ucu veya direkler tarafndan korunan
hacim
T.3.2.2.2 Yuvarlanan kre yntemi: izelge 16daki koruyucu a ynteminin
kullanlmamas durumunda, bir yapya ilikin blmlerin ve alanlarn korunan hacmini
belirlemek amacyla yuvarlanan kre yntemi kullanlmaldr.
Korunacak hacmin hi bir noktasnn, olas btn ynlerde, toprak zerinde, yapnn
etrafnda ve tepesinde, yuvarlanan r yarapl bir kreye dokunmamas durumunda, bu
yntem uygulanarak yakalama ucu sisteminin konumlandrlmas yeterlidir. Bu nedenle, kre
sadece topraa ve/veya yakalama ucu sistemine demelidir.
Yuvarlanan krenin r yarap YKS snfna baldr (izelge 16).
ekil T.18 ve ekil T.19da, yuvarlanan kre ynteminin farkl yaplara uygulanmas
gsterilmitir. r yarapl kre, bir yldrm iletkeni olarak davranma yeteneine sahip toprak
dzlemi ile dokunan toprak dzlemi veya herhangi bir kalc yap veya cisimle karlancaya
kadar yapnn etrafnda ve zerinde yuvarlanr. Yuvarlanan krenin yapya dedii noktalarda
arpma noktas oluur ve bu noktalarda yakalama ucu sistemiyle koruma gerekir.
661
Not: Yakalama ucu iletkenleri, yuvarlanan kreye dokunan btn noktalar ve blmler
zerine tesis edilir. Yuvarlanan krenin yarap, Madde 14.b.2ye uygun olarak yapya ilikin
en alak blm hari, seilen koruma dzeyine baldr.
ekil T.18a Yuvarlanan kre yntemine gre YKS yakalama ucunun tasarm
Burada:
1
2
3
4
5
h
662
ekil T.18 Yuvarlanan kre yntemi, koruyucu a yntemi ve kafes yntemine gre
yakalama ularnn tasarm
Yapda korunmam hibir blmn kalmamas iin yuvarlanan kre yntemi yapnn
her ynden izimine uygulanmaldr. Bir YKS iletkeni tarafndan meydana getirilen koruma
hacmi, yuvarlanan krenin iletkene dokunmas ve yapya uygulanmas durumunda, bu
krenin giremedii hacimdir.
ekil T.18; kafes yntemi, yuvarlanan kre yntemi ve koruyucu a yntemine gre
yakalama ularnn yerleimini ve korumay gstermektedir.
Burada:
1
2
r
Not: Yan yzeyler Madde 14.b.2 ve Madde O.2ye gre yldrmdan korunmaldr.
ekil T.19 Karmak biimli bir yap zerindeki YKS yakalama ucu iletkenlerinin
tasarm
ekil T.20deki yatay referans dzlemi zerine yerletirilen iki paralel yatay YKS
yakalama ucu iletkenleri iin, iletkenler arasndaki hacim iinde iletkenlerin bulunduu
seviyenin altnda yuvarlanan krenin girme derinlii p, aadaki formlden hesaplanabilir:
p r r 2 (d / 2) 2
1/ 2
Girme derinlii p, ht den korunacak cisimlerin yksekliinin karlmas ile elde edilen
deerden daha kk olmaldr (ekil T.20deki motor).
ekil T.20de gsterilen rnek, veya drt adet yakalama ucu ubuklar iin de
geerlidir. rnein, drt adet dey ubuk ayn h uygulama yksekliine sahip karenin
kelerine yerletirilir. Bu durumda, ekil T.20deki d, drt adet ubuun oluturduu karenin
kegenlerine karlk gelir.
Yuvarlanan kre yarapnn r [m], yldrm akmnn I [kA] tepe deeri ile ilikisi
r 10I 0,65 bants ile verilir.
663
Burada:
1
2
3
ht
p
h
r
d
Yatay teller
Referans dzlemi
ki adet paralel yakalama ucu teli veya iki adet yakalama ubuu ile korunan hacim
Yakalama ucu ubuklarnn referans dzleminden ykseklii
Yuvarlanan krenin girme derinlii
izelge 16ya uygun yakalama ucunun ykseklii
Yuvarlanan kre yarap
ki adet paralel yakalama ucu teli veya iki adet yakalama ubuu arasndaki uzaklk
Not: Yakalama ular arasndaki hacim iinde bulunan cisimleri korumak iin
yuvarlanan kreye ilikin girme derinlii p, ht den korunacak cisimlerin en byk
yksekliinin karlmas ile elde edilen deerden daha kk olmaldr.
ekil T.20 ki adet paralel yakalama ucu teli veya iki adet yakalama ubuu ile
korunan hacim (r > ht)
664
665
Deney ek yeri
666
Not: Btn boyutlar, izelge 15 ve izelge 16ya gre seilen koruma dzeyine uygun
olmaldr.
ekil T.22c Sundurma atlar zerindeki YKS rnei
DC
ekil T.22d Eimli atl, 20 mden daha yksek olmayan binalar iin yakalama ucu
ve gzle grlmeyen iletkenler
ekil T.22 Kafes yntemine gre yaplan ayrlmam YKS yakalama ucu tasarm
rnei
T.3.2.3 Yksek binalarn yan yzeylerine boalmalara kar yakalama ular:
120 mden daha yksek binalarda, yan yzeylerin en stteki % 20lik ksm yakalama
ucu sistemleri ile donatlmaldr.
Not: Binann st blmndeki duvarn dnda hassas blmlerin (rnein, elektronik
donanm) mevcut olmas durumunda, bunlar yatay sslemeler, kafes iletkenler veya edeeri
gibi zel yakalama ucu nlemleri ile korunmaldr.
T.3.2.4 Yapm
T.3.2.4.1 Genel bilgiler:
letken kesitinin izelge 20ye ve TS EN 50164 standardlarna uygun olmas
durumunda, bir iletken iin izin verilen en byk scaklk almaz.
Yanabilen malzemeden yaplan at veya duvar, aadaki nlemlerden biri veya birka
kullanlarak, YKS iletkenlerinin snmasna neden olan yldrm akmnn tehlikeli etkisinden
korunmaldr:
- Kesit artrlarak iletken scaklnn azaltlmas,
- letkenlerle at kaplamas arasndaki uzakln artrlmas (Madde 14.b.3),
- letkenlerle alev alabilen malzeme arasna s koruyucu bir tabakann sokulmas.
Not: Aratrmalar, ucu kt olan yakalama ucu ubuklarnn kullanlmasnn avantajl
olduunu gstermitir.
667
at srt olan kk evlerde ve benzeri yaplarda, at iletkeni atnn srt zerine tesis
edilmelidir. Yapnn, tamamen at srtna yerletirilen iletkenle oluturulan koruma alan
iinde olmas durumunda, en az iki indirme iletkeni, yapnn karlkl keleri ile gen
oluturan at kenarlar zerinden indirilmelidir.
Not: Yapnn evresi boyunca llen iki indirme iletkeni arasndaki uzaklk, izelge
18de verilen deerleri amamaldr.
at kenarndaki oluklarn Madde 14.b.4e uygun olmas durumunda, bunlar doal
iletkenler olarak kullanlabilir.
at zerindeki indirme iletkenlerinin ve eimli ats olan bir yapdaki indirme
iletkenlerinin dzenlenmesine ilikin rnekler ekil T.23.a-b-cde gsterilmitir.
ekil T.23 a Eimli bir at srt zerine ekil 23b Koruyucu a yntemine gre bir
yakalama ucu iletkeni ile at indirme bacann korunmas
iletkeninin montaj
668
1m
0,15 m (zorunlu deildir)
1m
Olabildiince kenara yakn
0,2 m
0,3 m
1m
0,05 m
0,3 m
1,5 m
0,5 m
izelge16ya uygun koruma as
ekil T.23 Kiremitle kapl eimli atlarda YKS ayrntlarna ilikin baz rnekler
Uzun yaplarda, izelge 18e uygun ek iletkenler at srtna monte edilen yakalama ucu
iletkenlerine balanmaldr.
Geni tavan kntlar olan binalarda, at srtndaki iletken, srtn sonuna kadar
uzatlmaldr. atnn gen biimindeki kenarlarnda, at srtndaki iletkenden indirme
iletkenine bir iletken balanmaldr.
Mmkn olduu kadar, yakalama ucu iletkenleri, balama iletkenleri ve indirme
iletkenleri dz bir yol izleyecek ekilde tesis edilmelidir. letken olmayan atlarda, iletken,
at kiremitlerinin altna veya zerine yerletirilebilir. Kiremitlerin altna yaplan montajn
basit ve daha az korozyon riski olmasna karn, iletken dorudan bir boalmay
yakaladnda kiremitlerin hasar grme riskini azaltmak zere iletkenin kiremitlerin stne
(yeterli sabitleme yntemlerinin mevcut olmas durumunda) yerletirilmesi daha iyidir.
Kiremitler zerine iletkenin monte edilmesi, ayrca gzden geirilmesini de kolaylatrr.
Dz atl yaplarda, evre iletkenleri, atnn d kenarlarna mmkn olduunca yakn
tesis edilmelidir.
at yzeyinde izelge 16da belirtilen kafes byklnn almas durumunda, ek
yakalama ucu iletkenleri tesis edilmelidir.
Dz bir at zerindeki balant elemanlar ile ilgili yapm ayrntlarna ilikin bir rnek
ekil T.24te verilmitir.
669
Burada:
a
1
2
3
4
5
6
7
8
Not: at parapeti zerindeki metal kaplama, bir yakalama ucu iletkeni olarak kullanlr
ve YKSnin doal indirme iletkeni olarak kullanlan elik putrele balanr.
ekil T.24 Bina ats zerinde doal bileenleri kullanan YKSnin montaj
ekil T.25te, ahap veya tula gibi yaltkan malzemeden yaplan dz atl yap
zerindeki d YKS grlmektedir. at tespit elemanlar, korunacak hacmin iindedir.
Yksek yaplarda, btn indirme iletkenlerine bal bir halka iletken, yapnn d cephesine
tesis edilmelidir. Bu halka iletkenler arasndaki uzaklklar, izelge 18de verilmitir.
670
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Yakalama ubuu
Yatay yakalama ucu iletkeni
ndirme iletkeni
T tipi ek
apraz tip ek yeri
Deney ek yeri
B tipi topraklama dzenlemesi, halka topraklama elektrodu
Halka kuaklama iletkeni
Sabitleme eleman bulunan dz at
YKSnin e potansiyellii salayan bara balants iin sonlandrma
A tipi topraklama dzenlemesi
671
r
a
Burada:
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Yakalama ubuu
Yatay yakalama ucu iletkeni
ndirme iletkeni
T tipi ek yeri
apraz tip ek yeri
elik donat ubuklarna balant (Madde T.2.3.3 ve Madde T.2.3.6)
Deney ek yeri
B tipi topraklama dzenlemesi, halka topraklama elektrodu
Sabitleme eleman bulunan dz at
T tipi ek yeri, korozyona dayankl
672
Not: Yapnn elik donats Madde 13.cye uygun olmaldr. YKSye ilikin btn
boyutlar, seilen koruma dzeyine uygun olmaldr.
ekil T.27 Doal bileenler olarak d duvarlardaki elik donaty kullanan betonarme
yap zerine d YKSnin tesisi
T.3.2.4.2.1 ok katl otopark atlar iin yldrmdan korunma: Bu tip yaplarn
korunmasnda, byk bal yakalama ucu ubuklar kullanlabilir. Bu ubuklar beton atnn
elik donatsna balanabilir (ekil T.28). elik donatya balantnn yaplamad atlarda,
at iletkenleri ara yolundaki beton bloklarn aralklarna denir ve byk bal yakalama
ucu ubuklar ise, kafes ek yerlerine yerletirilir. Kafes genilii, izelge 16da verilen
koruma snfna karlk gelen deeri amamaldr.
Burada:
1
2
3
ekil T.28 Otopark atlar zerinde kullanlan byk bal yakalama ucuna ilikin
rnek
Park alannn en st ksmnn dorudan yldrm boalmalarna kar korunmas
gerektiinde, yakalama ucu ubuklar ve yakalama ucu telleri kullanlmaldr.
Gvenli ayrma uzakl ekil T.29da gsterildii gibi yakalama ucu ykseltilerek
salanr.
Dey iletkenler kullanldnda, elle dokunabilme tehlikesi hesaba katlmaldr. Gerekli
gvenli ayrma uzakl, engellerle nlem almak veya koruyucu tel ekmekle elde edilebilir.
Gk grltl frtna srasnda, otopark girilerinde yldrm boalmalarnn tehlikesine
dikkat eken uyar iaretleri bulunmaldr.
En az 5 cm kalnlnda bir asfalt tabakas ile kapl atlarda, dokunma ve adm
gerilimleri gz nne alnmayabilir. Ayrca, elik donatl betonarme atlarda da adm
gerilimleri gz nne alnmayabilir.
T.3.2.4.2.2 Sradan insanlar tarafndan eriilemeyen dz atl, elik betonarme
yaplar: Bir yakalama ucu sisteminin bulunduu ve sradan insanlarn eriemedii dz bir
at zerinde, yakalama ucu iletkenleri ekil T.27de gsterildii gibi tesis edilmelidir. ekil
T.24 ve ekil T.30da gsterildii gibi, at zerinde e potansiyel halka iletkeni olarak at
parapeti zerindeki metal kaplama kullanlabilir.
ekil T.27de, bir atya kafes biimindeki iletkenlerin tesis edilmesi yntemi
grlmektedir.
673
Yapnn ats zerindeki su geirmez tabakada geici mekanik hasar olumasnn kabul
edilebilir olmas durumunda, atdaki dz alan rten yakalama ucu kafesi yerine, Madde
14.b.3e uygun betondaki elik donat ubuklarndan oluan doal yakalama ucu iletkenleri
kullanlabilir. YKS yakalama ucu iletkenlerinin beton at zerine dorudan tespit edilmesi
dier bir seenektir.
Genellikle, beton at elik donatsna yldrm dmesi su geirmez tabakada hasar
meydana getirmektedir. Daha sonra yamur suyu, elik donat ubuklarnda hasar oluturacak
korozyona neden olur. Korozyondan dolay betonun mekanik dayanmnda azalma olmasna
izin verilmemesi durumunda, elik betonarmeye dorudan yldrm boalmalarn nleyen
yakalama ucu sistemi tesis edilmeli ve tercihan elik donatya kuaklanmaldr.
D duvarlarn mekanik korumas iin yaplan metal kaplama, eriyen metal vastasyla
yangn tutuma riskinin olmamas durumunda, Madde 14.b.4e uygun yakalama ucu
sisteminin doal bileenleri olarak kullanlabilir.
Burada:
1
2
3
4
5
s
Koruma konisi
Metal at sabitleme eleman
Yatay yakalama ucu iletkeni
Elektrik g hatt, tercihan iletken bir ekran mahfaza iine alnm
Elektrik donanm
Madde 15.cye gre ayrma uzakl
Koruma as, izelge 16ya baklmaldr
Burada:
674
1
2
3
675
676
elik yaplar zerindeki at sabitleme elemanlar, ayrca yakalama ucu sistemine ilikin
koruma hacmi iinde bulunmaldr. Bu durumda, yakalama ucu iletkenleri sadece yakalama
ucu sistemine kuaklanmamal, mmkn olmas durumunda, ayrca dorudan elik yapya
kuaklanmaldr. Yapya kuaklandnda, ayrma uzaklna uygunluk salanmas gerekmez.
at sabitleme elemanlar ile ilgili kurallar, yldrm dme olaslnn olduu, dier bir
ifadeyle yuvarlanan krenin dedii dey yzeyler zerinde tesis edilen sabitleme
elemanlarna da uygulanmaldr.
ekil T.29 ve ekil T.31de, elektrik tesisatlarn mahfaza iine alan iletken ve yaltkan
malzemeden yaplan at sabitleme elemanlarn koruyan yakalama ucu yaplarna ilikin
rnekler yer almaktadr. ekil T.31, sadece s ayrma uzaklnn salanamad durumda
uygundur.
1
2
3
4
5
6
7
Not: Mahfaza iine alnm elektrik donanm, yakalama ucu sistemine ve Madde
T.3.2.4.2.6ya uygun olarak yldrm akmna dayanan metal kablo ekran zerinden
yapnn iletken elemanlarna kuaklanmtr.
ekil T.31 Yakalama ucu sistemine bal dorudan yldrm boalmasna kar
korunan metal at sabitleme elemanlar
Not: Sabitleme elemanlar ek koruma gerektiriyorsa, bu ilem bunlara bal aktif
kablolar zerindeki DKDlerle at seviyesinde yaplabilir.
stenen ayrma uzakl, havada ve kat (yaltkan) malzemede (km = 0,5) salanmaldr.
T.3.2.4.2.6 Korunacak hacimden knt yapan elektrik tesisat: atdaki anten direkleri,
koruma hacmi iinde kalmal veya ayr bir d YKS ile koruma altna alnmaldr. Bunun
mmkn olmamas durumunda; anten direi, yakalama ucu sistemine kuaklanmaldr. Daha
sonra yap ierisine girebilecek ksmi yldrm akmlarna kar yap iinde koruma
yaplmaldr.
677
Anten kablosu, tercihan btn hizmet tesisatlar iin ortak olan giriten veya YKS
kuaklama barasna yakn bir yerden yapya girmelidir. Anten kablosu ekran, at
seviyesindeki yakalama ucu sistemine ve ana kuaklama barasna kuaklanmaldr (ekil
T.32).
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
l
Metal direk
at srt (mahya) zerindeki yatay yakalama ucu iletkeni
at indirme iletkeni ile metal anten direi arasndaki ek yeri
Anten kablosu
Ana kuaklama baras; anten ekran kuaklama barasna balanmtr.
Deney ek yeri
TV
Anten kablosu ve elektrik g kablosunun gzergah
Elektrik g kablosu
Toprak sonlandrma sistemi
DKDli ana elektrik g datm kutusu
Temel topraklama elektrodu
YKS iletkeni
Ayrma uzakl
Koruma as
Not: Kk yaplarda Madde 14.c.3e uygun iki indirme iletkeni yeterli olabilir.
ekil T.32 Yakalama ubuu olarak TV anten direinin kullanld bir evin yldrma
kar korunmasna ilikin yapm rnei
Elektrik donanmn mahfaza iine alan at sabitleme elemanlar, ayrma uzaklnn
salanamad durumda, yakalama ucu sistemine ve at sabitleme elemanlarnn iletkenlerine
ve izelge 23e uygun olarak sistemin elektrik donanmnn iletken ekranlarna
kuaklanmaldr.
ekil T.31de, iletken blmleri olan bir at sabitleme elemannn bir yapdaki elektrik
tesisat ve yakalama ucuyla kuaklama yntemine bir rnek verilmitir.
T.3.2.4.2.7 atdaki iletken blmlerin korunmas: Yldrm boalmalarna
dayanamayan ve atlar ve ayrca iletken at kaplamalar veya Madde 14.b.5 ile izelge 19a
uygun doal yakalama ucu sistemlerine ilikin kurallar karlamayan yaplar zerindeki dier
blmler, bir yldrm boalmasna dayanabilecek yeterli et kalnlna sahip olmayan iletken
blmler, yakalama ucu iletkenleri tarafndan korunmaldr.
at zerindeki iletken blmlerle ilgili yldrma kar korumaya ynelik tasarmda
yuvarlanan kre yntemi uygulanmaldr (ekil T.33).
678
Burada:
1
2
3
4
5
r
s
Yuvarlanan kre
Yakalama ubuu
Elektrik donanm
ndirme iletkeni
Metal kap
Yuvarlanan kre yarap, izelge 16
Madde 15.cye uygun ayrma uzakl
679
0,5 mden kaln toprak tabakal yeraltndaki yaplar iin gerekli nlemlerin alnmas
inceleme aamasndadr. imdilik 0,5 mye kadar olan toprak tabakalar iin kullanlan
nlemlerin aynsnn kullanlmas nerilir.
inde patlayc malzemelerin bulunduu yeraltndaki yaplarda ek bir YKSnin
kullanlmas gereklidir. Bu ekildeki ek bir YKS, yap zerinde ayrlm bir YKS olabilir. Her
iki koruma nlemine ilikin topraklama sistemleri birbirlerine balanmaldr.
T.3.2.5 Doal bileenler:
Dz atl yaplar zerinde bulunan metal at parapet kaplamas, YKS yakalama ucu
ebekesinin tipik bir doal bileenini temsil eder. Byle bir kaplama, at parapetini iklim
etkilerine kar koruyan U biiminde ekstrzyon veya bkme yoluyla yaplan alminyum,
galvanizli elik veya bakr blmlerden oluur. Byle bir uygulama iin izelge 17de verilen
en kk kalnlk kullanlr.
at yzeyindeki yakalama ucu iletkenleri, iletkenler ve indirme iletkenleri at parapet
kaplamasna balanmaldr.
Aralarnda iyi ve gvenilir sreklilik olmad taktirde, parapet kaplama plakalar
ksmlar arasndaki ek yerlerinde iletken kprleme yaplmaldr.
ekil T.24te, YKSnin doal yakalama ucu iletkeni olarak parapetlerin iletken
kaplamasnn kullanld yakalama ucu yapmna ilikin bir rnek verilmitir.
Bir at yzeyi zerine monte edilen veya at stnde ykselen metal depolar (kazan,
tank), metal boru sistemi ve parmaklklar gibi iletken blmler, et kalnlnn izelge 17ye
uygun olmas kouluyla, yakalama ucu sisteminin doal bileenleri olarak gz nne
alnmaldr.
Alevlenebilen gaz veya svlar veya yksek basn altndaki gaz veya svlar ieren
kaplar ve boru sistemi doal yakalama ular olarak kullanlmamaldr. Bunlar kullanmann
kanlmaz olduu hallerde, boru sisteminin tasarm yaplrken, yldrm akmnn sl etkileri
hesaba katlmaldr.
Metal depolar gibi at yzeyi zerinde bulunan iletken blmler, genellikle bina iinde
tesis edilmi donanma doal olarak balanr. Yldrm akmnn tamamnn bina iinden
iletilmesini nlemek iin YKS ile yakalama ucu kafesine ilikin bu gibi doal bileenlerin
arasnda iyi bir balant yaplmas gereklidir.
ekil T.34te, iletken at sabitleme elemanlarnn yakalama ucu iletkenlerine
kuaklanmasna dair ayrntlar gsteren bir rnek verilmitir.
Metal depolar ve betondaki elik donat ubuklar gibi at yzeyi zerinde bulunan
iletken blmler, yakalama ucu sistemine kuaklanmaldr.
at stndeki iletken blme dorudan yldrm dmesinin tehlikeli olmas
durumunda, iletken blm yakalama ucu sistemine ilikin koruma hacmi iine tesis
edilmelidir.
hmal edilebilir seviyede yangn riski bulunan yaplarn cephelerindeki iletken
kaplamalar ve edeer blmler, Madde 14.b.5e uygun olarak yaplmaldr.
680
Burada:
1
2
3
4
Not 1: elik boru, Madde 14.b.5 ve izelge 20ye; kuaklama iletkeni izelge 20ye ve
elik donat Madde 13.cye uygun olmaldr. at kuaklamas yapnn su yaltmn
bozmamaldr.
Not 2: Bu zel durumda kuaklama betonarme yapnn elik donatsna yaplmaldr.
ekil T.34 Doal yakalama ubuunun yakalama ucu iletkenine balanmas
ekil T.35te, cephe kaplama levhalarnn doal indirme iletkeni olarak kullanlmasnn
kabul edilebildii uygulamalarda, metal cephe kaplama levhalar arasndaki iletken
kprlemeye ilikin bir rnek gsterilmitir. Kprlemeyle ilgili iki yntem verilmitir. Bu
yntemlerden birisi, esnek metal eritle kprleme, dier yntem ise kendiliinden di aan
vidalarla kprlemedir. Esnek metal eritle kprleme yntemi, sadece levhalarn doal
yldrm iletkeni olarak kullanld uygulamalarda geerlidir. Kendiliinden di aan
vidalarla kprleme yntemi ise sadece ekranlama amalar iin uygundur (yldrmn
elektromanyetik darbesine kar koruma).
681
gerektiinde uygun olmaktadr. Desteklerin yaltm, Madde 15.cye uygun olarak ayrma
uzaklndan hesaplanan gerilim iin yeterli olmaldr.
682
Burada:
1
2
3
4
5
6
7
Not: ndirme iletkenleri arasndaki uzaklk, Madde 14.b, Madde 14.c ve izelge 18e
uygun olmaldr.
ekil T.36 Farkl seviyelere sahip atl bir yapda d YKS'nin uygulamas
Youn srekli iletken blmleri olmayan yaplarda, yldrm akm sadece YKSnin
indirme iletken sistemi iinden akar. Bu nedenle indirme iletkenlerinin geometrisi, yapnn i
tarafndaki elektromanyetik alanlar belirler (ekil T.37).
ekil T.37a
ekil T.37b
683
ekil T.37c
ekil T.37d
ekil T.37e
Not: ndirme iletkenleri ile kafes bykl arasndaki uzaklk, seilen yldrmdan
korunma dzeyine uygun olmaldr (izelge 16 ve izelge 18).
ekil T.37 YKS iletkenlerinin geometrisine ilikin rnekler
ndirme iletkenlerinin saysnn artmas durumunda, ayrma uzakl kc katsaysna gre
azaltlabilir (Madde 15.c).
Madde 14.c.3e gre, yap zerinde en az iki indirme iletkeni kullanlmaldr (ekil T.38
ve ekil T.36).
684
Burada:
1
2
3
4
5
6
7
8
s
l
Elektrik donanm
Elektrik iletkenleri
YKS iletkenleri
DKDli ana elektrik g datm kutusu
Deney ek yeri
Toprak sonlandrma sistemi
Elektrik g kablosu
Temel topraklama elektrodu
Madde 15.cye gre ayrma uzakl
s ayrma uzaklnn hesab iin kullanlan uzunluk
Not: rnekte, bir binann at boluundaki elektrik enerjisi veya baka iletken
tesisatlardan dolay ortaya kan problemler gsterilmitir.
ekil T 38 Sadece iki indirme iletkeni ve temel toprak elektrodu kullanan YKS yaps
elik iskeletler veya elik ve beton iskelet veya elik betonarme kullanlarak yaplan
ok yksek apartman binalar ve zellikle endstriyel ve idari yaplar gibi byk yaplarda,
iletken yap bileenleri, doal indirme iletkenleri olarak kullanlabilir.
Bu gibi yaplarda YKSye ilikin toplam empedans olduka dktr ve bunlar i
tesisatlar iin ok etkili yldrmdan koruma salar. ndirme iletkenleri olarak iletken duvar
yzeylerini kullanmak avantajldr. Bu gibi iletken duvar yzeyleri, Madde 14.c.5e gre
balanm ve ara balantlar yaplm olmas kouluyla, betonarme duvarlar, metal levha
cephe yzeyleri ve prefabrike beton elemanlarn cepheleri olabilir.
ekil T.4te, birbirlerine balanm elik gibi doal YKS bileenleri kullanan YKSnin
uygun yapmna ilikin ayrntl aklama verilmitir.
Yapsal elikleri ieren doal bileenlerin kullanlmas, yakalama ucu sistemi ile toprak
sonlandrma sistemi arasndaki gerilim dmn ve yap iinde yldrm akmnn neden
olduu elektromanyetik giriimi azaltr.
Yakalama ucu sisteminin yap kompleksi iindeki kolonlarn iletken blmlerine ve
toprak seviyesindeki e potansiyel kuaklamaya balanmas durumunda, yldrm akmnn bir
ksm bu indirme iletkenleri boyunca akar. Bu ksmi yldrm akmndan dolay meydana
gelen manyetik alan, komu donanm etkilediinden i YKS ile elektrik ve elektronik
tesisatlarn tasarmnda gz nne alnmas gereklidir. Akm dalga biiminin yldrm akm
685
darbe biimini izledii var saylarak, bu ksmi akmlarn genlikleri, yapnn boyutlarna ve
kolonlarn saysna baldr.
Yakalama ucu sisteminin iteki kolonlardan yaltlm olmas durumunda, yaltmn
delinmemesi kouluyla, akm bina kompleksi iindeki kolonlar iinden akmaz. Yaltmn
nceden kestirilmeyen bir noktada delinmesi durumunda, belirli bir kolon veya kolonlar
grubu iinden daha fazla miktarda akm geebilir. Akmn diklii, delinmeden dolay
meydana gelen dalga sresindeki azalma nedeniyle artabilir ve komu donanm, yapdaki
YKSlere kolonlarn kontroll bir ekilde kuakland durumdakinden daha fazla miktarda
etkilenir.
ekil T.10da, endstriyel amalar iin kullanlan byk bir elik betonarme yapdaki i
iletkenlerin yapmna ilikin bir rnek verilmitir. teki kolonlarn yanndaki elektromanyetik
ortam i YKSnin planlanmasnda gz nne alnmaldr.
T.3.3.4.2 Ayrlmam indirme iletkenleri: D duvarlarnda youn iletken blmlerin
bulunduu yaplarda, yakalama ucu iletkenleri ve toprak sonlandrma sistemi, birok noktada
yapnn iletken blmlerine balanmaldr. Bu durum, Madde 15.cye uygun ayrma
uzakln azaltr.
Bu balantlarn bir sonucu olarak, yapnn iletken blmleri indirme iletkenleri ve
ayrca e potansiyel kuaklama baralar olarak kullanlr.
ndirme iletkenlerinin aralnn drt kat zerinde boyutlara sahip byk ve dz
yaplarda (endstriyel yaplar, sergi salonlar vb.) mmkn olmas durumunda, yaklak
olarak her 40 mde bir fazladan i indirme iletkenleri olmaldr.
teki btn kolonlar ve iletken blmleri olan blme duvarlar (ayrma uzakl
koullarn salamayan elik donat ubuklar gibi) uygun noktalarda yakalama ucu sistemi ve
toprak sonlandrma sistemi ile balanmaldr.
ekil T.10da, elik betonarmeden yaplm i kolonlara sahip byk bir yapdaki YKS
gsterilmitir. Yapnn farkl iletken blmleri arasnda tehlikeli kvlcm atlamasn nlemek
iin, kolonlardaki elik donatlar yakalama ucu sistemine ve toprak sonlandrma sistemine
balanr. Sonu olarak, yldrm akmnn bir ksm, bu iteki indirme iletkenleri zerinden
akacaktr. Ancak, akm ok sayda indirme iletkenleri arasnda blnr ve bu akmn dalga
biimi, yaklak olarak yldrm boalmasndan oluan akmn dalga biimiyle ayndr.
Bununla birlikte dalga cephesi diklii azalr. Bu balantlar yaplmad taktirde ve bir atlama
olutuunda, sadece bu i indirme iletkenlerinden biri veya bir ka akm tayabilir.
Atlama akmnn dalga ekli, yldrm akmnnkinden epeyce daha dik olacak, bylece
komu devre dnglerinde endklenen gerilim epeyce artacaktr.
Bu yaplarda, yapnn tasarmna balamadan nce zellikle nemli olan husus, YKS
tasarm ile birlikte yapnn tasarmnn, yapnn iletken blmlerinin yldrmdan korunma
amacyla kullanlabilmesini salayacak ekilde dzenlenmesidir. yi koordine edilen tasarm
ile, en dk maliyette etkili bir YKS elde edilmi olur.
Dar doru kma yapan kat bulunan yaplarda, kma altndaki hacmin ve insanlarn
yldrmdan korunmas, Madde 13.b.4.2 ve ekil T.3e uygun olarak tasarlanmaldr.
T.3.3.4.3 Ayrlm indirme iletkenleri: Mimari nedenlerden dolay, indirme
iletkenlerinin yzeye monte edilememesi durumunda, bunlar tulalardaki derzlere tesis
edilmelidir. Bu durumda, indirme iletkeni ile bina iindeki metal blmler arasnda, Madde
15.cde verildii ekilde, ayrma uzaklnn salanmas iin gerekenler yaplmaldr.
Tesisatn dorudan d sva iinde olmas, sl genleme sonucu svann hasar
grebilmesi nedeniyle nerilmez. Bunun da tesinde, kimyasal reaksiyon nedeniyle svann
rengi kaybolabilir. Svadaki hasar, zellikle, yldrm akm ile meydana gelen scaklk
ykselmesi ve mekanik kuvvetlerin olas bir sonucu olarak ortaya kar.
686
687
ekil T.39a
ekil T.39c
ekil T.39b
ekil T.39d
Not 1: ekil T.39dde detay verilmi ek yeri, bir yapnn i ve d duvarlara veya yap
dnda toprakta bulunan bir deney kutusu iine tesis edilmelidir.
688
Not 2: evrim direnci lmelerini mmkn klmak iin, baz balant iletkenlerinin
gerekli ksmlar yaltkan klfa sahip olmaldr.
ekil T.39 Toprak sonlandrmasnn, doal indirme iletkeni kullanarak YKSye
balanmasna ilikin rnekler ve deney ek yeri ayrntlar
Uygun olmas durumunda (dier bir ifadeyle, topraklama balantlarnn, balant
iletkenleriyle elik kolonlara yaplmas durumunda), doal indirme iletkenlerinden toprak
elektrotlarna (topraklayclara) balantlar yaltlm iletkenlerle yaplabilir. zel referans
topraklama elektrotlar, toprak sonlandrma sisteminin izlenmesini kolaylatrmak iin tesis
edilmelidir.
T.3.4 Toprak sonlandrma sistemi
T.3.4.1 Genel:
YKS tasarmcs ve YKS tesisats uygun tipte topraklama elektrotlar semeli ve
bunlar yapnn giri ve klarndan ve topraktaki d iletken blmlerden itibaren gvenli
uzakla yerletirmelidir. Topraklama elektrotlarnn, insanlarn eriebildii alanlara tesis
edilmi olmas durumunda, toprak sonlandrma ebekesi yaknnda tehlikeli adm
gerilimlerine kar koruma iin YKS tasarmcs ve YKS tesisats gerekli grlen zel
nlemler almaldr (Madde 8).
Topraklama elektrotlarnn gmlme derinlii ve tipi, korozyon, topran kuruma ve
donma etkilerini minimize edecek ve bylece edeer topraklama direncini kararl duruma
getirecek ekilde olmaldr.
Dey topraklama elektrodunun ilk metresinin, don koullarnda etkili olmayaca gz
nne alnmaldr.
Toprak zdirencinin derinlikle azald ve normal olarak ubuk elektrotlarn akld
derinlikten daha byk derinliklerde zdirenci dk olan alt tabakalarn olduu zel
durumlarda, derine aklan topraklama elektrotlar etkili olabilir.
Beton elik donatsnn bir topraklama elektrodu (temel topraklamas) olarak
kullanlmas durumunda, betonun krlmasn nlemek iin ara balantlarda zen
gsterilmelidir.
elik donatnn ayrca koruyucu topraklama olarak kullanlmas durumunda, ubuklar
ve balantya ilikin kalnlklar hususunda en sk nlem seilmelidir. Bu durumda, elik
donat ubuklarnn daha byk olanlar gz nne alnmaldr. Yldrmdan koruma
topraklamasnda balantlar ksa ve dz olmaldr.
Not: n gerilmeli betonda, kabul edilemeyen mekanik zorlanmalar meydana getirebilen
yldrm boalma akm geiine dikkat edilmelidir.
T.3.4.2 Topraklama elektrodu dzenleme tipleri
T.3.4.2.1 A tipi dzenleme: A tipi toprak sonlandrma sistemi, alak yaplar (rnein
konutlar), mevcut yaplar veya ubuklar olan YKS veya gerili telleri olan YKS veya ayrlm
YKS iin uygundur.
Bu tip bir dzenleme, her biri indirme iletkenine bal yatay ve dey topraklama
elektrotlarndan oluur.
ndirme iletkenlerini birbirlerine balayan, iletken uzunluunun %80'inden daha az
topraa temas eden halka iletkenler, A tipi topraklama dzenlemesi olarak snflandrlr.
A tipi bir dzenlemede, topraklama elektrot says en az iki olmaldr.
T.3.4.2.2 B tipi dzenleme: B tipi toprak sonlandrma sistemi, kafes biimli yakalama
ucu sistemleri ile birden fazla indirme iletkeni olan YKS iin tercih edilir.
689
Bu tip dzenleme, toplam uzunluunun en az % 80i topraa temas eden bina dnda
bir halka topraklama elektrodu veya temel topraklama elektrodundan oluur.
plak kayalar iin, sadece B tipi topraklama dzenlemesi nerilir.
T.3.4.3 Yapl
T.3.4.3.1 Genel: Toprak sonlandrma sistemleri aadaki grevleri yerine getirmelidir:
- Yldrm akmn topraa iletmesi,
- ndirme iletkenleri arasnda e potansiyel kuaklama yapmas,
- letken bina duvarlar yaknnda potansiyel kontrol yapmas.
Temel topraklama elektrotlar ve B tipi halka topraklama elektrotlar, btn bu grevleri
yerine getirmelidir. A tipi radyal topraklama elektrotlar veya derine akl dey topraklama
elektrotlar, e potansiyel kuaklama ve potansiyel kontrol ile ilgili grevleri yerine
getirmez.
Birbirlerine balanm elik donatlar temel topraklama elektrotlar olarak
kullanlmaldr. Bunlar, ok dk topraklama direnci gsterir ve mkemmel e potansiyel
referans oluturur. Bu mmkn olmad taktirde, bir toprak sonlandrma sistemi, tercihan B
tipi halka topraklama elektrodu, yap etrafna tesis edilmelidir.
T.3.4.3.2 Temel topraklama elektrotlar: Madde 14.d.4e uygun bir temel topraklama
elektrodu, toprak altnda kalan yapya ilikin temelde tesis edilen iletkenleri iermektedir. Ek
topraklama elektrotlarnn uzunluu, ekil 8deki eriler kullanlarak belirlenir.
Temel topraklama elektrotlar, beton iine tesis edilir. Betonun uygun yaplm olmas
ve temel topraklama elektrodunu en az 50 mmye kadar rtmesi durumunda, temel
topraklama elektrotlar korozyona kar nemli lde korunur. Beton elik donat ubuklar,
toprakta bulunan bakr iletkenlerde olduu gibi ayn galvanik potansiyel genlik deeri
meydana getirir. Bu durum, betonarme yaplarda kullanlan toprak sonlandrma sistemlerinin
tasarlanmas iin iyi bir mhendislik zm sunar (Madde T.2.3).
Topraklama elektrotlar olarak kullanlan metaller, izelge 23de listesi verilen
malzemelere uygun olmal ve toprakta korozyonla ilgili davran gz nne alnmaldr. Yol
gsterici baz bilgiler Madde 14.fde verilmitir. zellikleri bilinmeyen topraklar iin, benzer
kimyasal zellikler salanmas koulu ile komu yaplardaki toprak sonlandrma sistemleri ile
ilgili deneyimlerden yararlanlr. Topraklama elektrot ukurlar, topraklama elektrotlar ile
dorudan temas eden kl tozu, kmr paralar veya bina molozu ile kesinlikle
doldurulmamaldr.
Galvanik akmlar nedeniyle elektro kimyasal korozyondan kaynaklanan ek problemler
ortaya kar. Betondaki elik, yaklak olarak topraktaki bakra ilikin elektro kimyasal
serideki ile ayn galvanik potansiyele sahiptir. Bu nedenle, beton iindeki bir elik, toprak
iindeki dier bir elie balandnda yaklak 1 Vluk galvanik gerilim, bir korozyon
akmna neden olur.
Toprak iindeki her elektrot, beton iindeki elie bakr veya paslanmaz elik iletkenler
ile balanmaldr.
Temel evresi boyunca temel iine izelge 23e uygun iletkenler veya galvanizli elik
erit tesis edilmeli ve yldrm indirme iletkeni deney ek yerlerine ait belirtilen balant ucu
noktalarna balanacak ekilde ular dar karlmaldr.
ndirme iletkenlerine balanan iletkenlerin dar k gzergah, tula yap zerinde,
sva iinde veya duvar iinde gerekletirilebilir. Duvar iine monte edilmi elik balant
ular, normal olarak temel ile tula duvar arasnda kullanlan asfaltla doyurulmu kada
nfuz edebilir. Bu noktada nem engelinin delinmesi genellikle problem oluturmaz.
Bodrum katlarnda nemi azaltmak iin ou kez yap temelinin altna yerletirilen suya
kar yaltkan malzeme uygun elektriksel yaltm salamaldr. Topraklama elektrodu, alt
690
betondaki temel altna tesis edilmelidir. Toprak sonlandrma sisteminin tasarm iin ina
yklenicisi ile anlama salanmaldr.
Topraktaki su seviyesinin yksek olduu yerlerde, yapnn temeli yeralt suyundan izole
edilmelidir. Su geirmez bir szdrmazlk tabakas, temelin dtaki yzeyine uygulanmaldr.
Bu tabaka ayrca elektriksel yaltm salar. Bu gibi su geirmez bir temelin
gerekletirilmesindeki genel uygulama, temel ukurunun dibine yaklak 10 cm ila 15 cm
kalnlkta temiz bir beton tabakann dklmesidir. Bu tabaka zerine yaltm uygulanr ve
sonra esas beton temel dklr.
10 myi amayan kafes byklne sahip ebekeden meydana gelen bir temel
topraklama elektrodu, temel ukurunun dibindeki temiz beton tabaka iine tesis edilmelidir.
izelge 23e uygun bir iletken, temeldeki elik donatdan oluan kafes biimli toprak
sonlandrmay, halka topraklama elektrotlarn ve d indirme iletkenlerini nem engeline
balamaldr. zin verilmesi durumunda, basn altnda su geirmez geit izolatrleri yaltmn
iinden gemek amacyla kullanlabilir.
letkenin yaltm tabakas iinden gemesine binann mteahhidi tarafndan izin
verilmemesi durumunda, balantlar yap dndaki toprak sonlandrmaya yaplmaldr.
ekil T.40ta, nem engelinin delinmesini nlemek iin su geirmez hale getirilen
temellere sahip yap zerindeki temel topraklama elektrotlarnn nasl tesis edildiine dair
ayr rnek gsterilmektedir.
Yaltlm temele sahip yaplardaki toprak sonlandrmaya ilikin uygun bir balant iin
eitli zmler ayrca aklanmtr.
ekil T.40a ve ekil T.40bde, yaltmda hasar meydana gelmeyecek ekilde, yaltma
dardan balantlar gsterilmitir. ekil T.40cde ise, yaltmdan gecen bir geit izolatr
gsterilmitir.
691
ekil T.40c Temel topraklama elektrodunu, zift yaltkan tabakadan geen kuaklama
barasna balayan iletken
Burada
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
ndirme iletkeni
Deney ek yeri
YKSye kuaklama iletkeni
Betonun elik donatsz tabakas
YKSye ilikin balant iletkeni
Temel topraklama elektrodu
Zift yaltm, su szdrmaz yaltkan tabaka
elik donat ile deney ek yeri arasndaki balant iletkeni
Betondaki elik donat
Su szdrmaz zift tabakasnn delinmesi
Burada:
1
2
3
4
5
Not 1: Srekli bir tel iletken, ksa klavuz ubuklaryla topraa sokulur. Topraklama
elektrot iletkeninin elektriksel srekliliinin salanmasnn avantaj byktr. Bu teknik
kullanldnda, topraklama elektrot iletkenlerine ek yerleri konmaz.
Not 2: stteki en ksa klavuz ubuu karlabilir.
692
Burada
1
2
3
4
5
Kelepe
Topraklama iletkeni
ekil T.41b Dey ubuk tipinde elektrodu olan A tipi topraklama dzenlemesi
ekil T.41 A tipi topraklama dzenlemesine ilikin iki farkl dey elektroda rnekler
Dey elektrotlarn farkl tipleri de vardr. Bir YKSnin hizmet mr sresince
elektrodun btn uzunluu boyunca kalc bir iletken balant salamas esastr.
Tesis srasnda topraklama direncini dzenli olarak lmek avantajldr. Topraklama
diren deerindeki azalma durduunda sokma ilemine ara verilebilir. Bu durumda, daha
uygun yerlere ek elektrotlar yerletirilebilir.
Topraklama elektrodu, topraktaki mevcut kablolardan ve metal borulardan yeterli
ayrma uzaklnda olmaldr ve sokma srasnda amalanan konumundan farkl
konumlandrlan topraklama elektrodu ile ilgili gerekli dzenleme yaplmasna izin
verilmelidir. Ayrma uzakl, elektriksel darbe dayanm ile topraklama direncine ve elektrot
akmna baldr.
A tipi dzenlemede, dey topraklama elektrotlar ok daha ekonomik olup, yatay
elektrotlara gre daha kararl topraklama direnci salar.
Baz durumlarda, topraklama elektrotlarn yapnn iinde (rnein bodrum veya
mahzen iinde) tesis etmek gerekebilir.
Not: Madde 17ye uygun e potansiyellii salamaya ynelik nlemleri alarak adm
gerilimlerini kontrol etmek iin zel nlem alnmaldr.
Yzeye yakn yerde diren deerinde tehlikeli bir artn olmas durumunda (rnein
kuruma yoluyla), genel olarak uzunluu daha byk olan ve derine sokulan topraklama
elektrotlarnn kullanlmas gereklidir.
Radyal topraklama elektrotlar, 0,5 m veya daha fazla bir derinlie tesis edilmelidir.
Daha derindeki bir elektrot, k mevsiminde dk scaklklarn meydana geldii lkelerde,
topraklama elektrodunun donmu toprak (ar dk iletkenlik gsteren) iinde
bulunmadn garanti eder. Daha derindeki topraklama elektrotlarnn dier bir faydas da
toprak yzeyindeki potansiyel farklarnn azalmasn salar ve bylece meydana gelen daha
dk adm gerilimleri sayesinde toprak yzeyinde yaayan canllara kar daha az tehlike
oluturur. Dey elektrotlar, mevsimsel kararl topraklama direncini elde etmek iin tercih
edilmektedir.
693
694
Yapnn bir yola yakn olmas durumunda, mmkn olduu taktirde, bir halka
topraklama elektrodu yolun altna denmelidir. Ancak, bunun sz konusu yol kesiminin
btn uzunluu boyunca mmkn olmamas durumunda, bu tr bir e potansiyel kontrol
(tipik olarak A tipi dzenleme) en azndan indirme iletkenleri yaknnda yaplmaldr.
Baz zel durumlarda potansiyel kontrol iin, yap giriinin yaknnda fazladan ksmi bir
halka eklenmesi veya toprak yzey tabakasnn zdirencinin yapay olarak artrlmas
seeneklerinden hangisinin tercih edileceine karar verilmelidir.
T.3.4.3.6 Geni alanlarda toprak sonlandrma sistemleri: Bir endstriyel tesis
genellikle aralarnda ok sayda g ve iaret kablolarnn tesis edildii birok ilgili
yaplardan meydana gelir.
Bu tr yaplardaki toprak sonlandrma sistemleri, elektrik sistemlerinin korunmas iin
ok nemlidir. Dk empedansl topraklama sistemi, yaplar arasndaki potansiyel farkn
azaltr ve bylece elektriksel balantlardan kaynaklanan giriim azalr.
Dk topraklama empedans, temel topraklama elektrotlarna sahip yaplar ve Madde
14.eye uygun ek B tipi ve A tipi dzenlemeler kullanlarak elde edilebilir.
Topraklama elektrotlar, temel topraklama elektrotlar ve indirme iletkenleri arasndaki
ara balantlar, deney ek yerlerinde tesis edilmelidir. Deney ek yerlerinden bazlar, i
YKSnin e potansiyel baralarna balanmaldr.
indirme iletkenleri veya indirme iletkeni olarak kullanlan yap i blmleri, bir
topraklama elektroduna ve dokunma ve adm gerilimlerini nlemek iin zemindeki elik
donatya balanmaldr. ndirme iletkeninin beton iinde genleen ek yerine yakn olmas
durumunda, bu ek yerleri i indirme iletkenine mmkn olduunca yakn kprlenmelidir.
Aktaki indirme iletkeninin alt blm, en az 3 mm kalnlnda bir PVC veya edeer
yaltma sahip tp biiminde klf vastasyla yaltlmaldr.
Toprak iindeki kablo gzergahlarna dorudan yldrm dme olasln azaltmak iin,
bir topraklama iletkeni; daha geni kablo gzergahlar olmas durumunda, birden fazla
topraklama iletkeni kablo gzergah zerine tesis edilmelidir.
Birok yapya ilikin topraklamalarn birbirlerine balanmas ile ekil T.42de
gsterildii gibi kafes biimli bir topraklama sistemi elde edilir.
695
Burada:
1
2
3
4
696
697
698
699
bir uzunluk iin korozyona kar korunmaldr. Bakr veya paslanmaz elik iletkenlerde byle
bir koruma gerekmez.
Topraktaki iletkenler arasnda ek yerleri iin kullanlan malzemeler, toprak sonlandrma
iletkenlerininki ile ayn korozyon davranna sahip olmaldr. Sktrlarak yaplan
balantya, ek yeri yapldktan sonra etkili korozyondan korunma salanm olmas durumlar
hari, genellikle izin verilmez.
Uygulamadan elde edilen deneyimler unlar gstermektedir:
- Topraklama elektrodu olarak alminyum kullanlmamaldr,
- Kurun klfl elik iletkenler, topraklama elektrotlar olarak kullanm iin uygun
deildir,
- Kurun klfl bakr iletkenler, ne beton iinde ne de yksek kalsiyum ieren toprak
iinde kullanlmamaldr.
T.3.6.2.2.2 Betondaki metaller: Betona elik veya galvanizli eliin gmlmesi, her
yerde ayn olan alkali ortamdan dolay metalin doal potansiyelinde bir kararlla neden olur.
Ek olarak, betonda her yerde ayn olup, 200 m veya daha byk olan bal olarak yksek z
dirence sahiptir.
Bunun sonucu olarak, betondaki bara donatlar, aktakilere gre (bunlar, dardan daha
ok katodik elektrot malzemelerine balanm olsalar dahi), korozyona kar nemli lde
daha dayankldr.
elik donatnn indirme iletkenleri olarak kullanlmas, yakalama ular iin eriim
noktalarnn mahfaza iine (rnein, yeteri kalnlkta epoksi reine macunu ile) alnmas
kouluyla, nemli korozyon problemleri ortaya karmaz.
Temel topraklama elektrotlar olarak galvanizli elik eritler, beton iine tesis edilebilir
ve dorudan elik donat ubuklarna balanabilir. Beton iindeki bakr ve paslanmaz elik
ayrca kabul edilir ve elik donatya dorudan balanabilir.
Beton iindeki eliin doal potansiyelinden dolay, beton dnda ek topraklama
elektrotlar bakrdan veya paslanmaz elikten yaplmaldr.
elik fiber donatl betonarmelerde, elik topraklama elektrotlarnn kullanlmasna izin
verilmez. Bunun nedeni, inaat sreci srasnda elik elektrodun sktrlabilmesi (rnein,
kullanlan makinalarla) ve topraa temas etmesidir. Byle bir durumda, elik ciddi korozyon
riskleri ile kar karya kalr. Bakr ve paslanmaz elik, elik fiber donatl betonlardaki
topraklama elektrotlar iin uygun malzemelerdir.
T.4 yldrmdan korunma sistemi
T.4.1 Genel:
yldrmdan koruma sisteminin tasarm ile ilgili kurallar, Madde 15de verilmitir.
D yldrmdan koruma sistemi ve bununla ilikisi olan iletken blmler ile bina
iindeki tesisatlar, nemli lde, bir i yldrmdan koruma sistemi ile ilgili ihtiyac
belirleyecektir.
E potansiyel kuaklamadan sorumlu kiiler ve kurulularla gr alveriinde
bulunulmas esastr.
YKS tasarmcs, i YKS'nin nemine dikkat ekmeli ve yap sahibi, bu nedenle
uyarlmaldr.
yldrmdan koruma, ayrma uzaklklar hari, btn koruma seviyeleri iin ayndr.
Yldrmn yksek akm genlikleri ve ykselme hzlar ou kez g sistemleri iin e
potansiyellii salama nlemlerini yetersiz klmaktadr.
Not: Yldrmn elektromanyetik darbesine kar korumada, Madde 18 il Madde 22 gz
nnde bulundurulmaldr.
700
Burada
1
2
d
l
s
Metal boru
E potansiyel kuaklama
ndirme iletkeni ile bina iindeki metal tesisat arasndaki uzaklk
s ayrma uzakln deerlendirmede kullanlan referans uzunluk
Madde 15.cye gre ayrma uzakl
Not: ndirme iletkeni ile i tesisatlar arasndaki uzakln hesaplanan ayrma uzaklnn
zerinde art gstermemesi durumunda, kuaklama en uzak noktada yaplmaldr (ekil
T.43b).
ekil T.43 YKS ile metal tesisatlar arasndaki ayrma uzaklna ilikin rnekler
701
Burada:
1
2
3
4
5
6
7
d
l
Metal radyatr/stc
Tula veya ahap duvar
Istc
E potansiyel kuaklama baras
Toprak sonlandrma sistemi
Toprak sonlandrma sistemine veya indirme iletkenine balant
En kt durum
Gerek uzaklk
s ayrma uzakln deerlendirmede kullanlan referans uzunluk
702
olarak kuaklanmasn gerektirmektedir. Bunun sonucu olarak, yldrm akmnn bir ksm bu
metal tesisatlar zerinden yapnn toprak sonlandrma sistemine akar.
- Bu ksmi akmlarn bir sonucu olarak meydana gelen elektromanyetik giriim, yap
tesisatlarnn planlamasnda ve Madde 18-Madde 22ye gre yap iindeki yldrmdan
korunan elektromanyetik blgelerin tasarmnda gz nne alnmaldr.
Bununla birlikte, ksmi akmlarn bir sonucu olarak meydana gelen elektromanyetik
giriim, bu noktadaki elektrik kvlcmnn neden olduu giriimden nemli lde daha azdr.
atlarda, YKS ile elektrik tesisatlar arasndaki uzakln, genellikle, Madde 15.cde
verilen s ayrma uzaklndan daha ksa olaca var saylmaktadr. Byle bir durumda,
YKSyi veya elektrik iletkenini farkl bir yere tesis etmek iin teebbste bulunulmaldr.
Yapdaki yakalama ucu iletkenlerine olan ayrma uzakln karlamayan elektrik
devrelerinin yeni bir gzergahtan geirilmesi amacyla elektrik tesisatlarndan sorumlu kii ile
anlamaya varlmaldr.
Elektrik tesisatlar yeni bir gzergahtan geirilemedii taktirde, YKSye kuaklama
Madde 15.cye uygun olarak yaplmaldr.
Baz binalarda, istenildii gibi ayrma uzaklklarn salamak mmkn deildir. Binann
i yaps, belirli metal blmlere ve elektrik iletkenlerine balant yaplmasn nlemektedir.
Bu durum, binann sahibine bildirilmelidir.
T.4.2 Yldrm e potansiyel kuaklamas
T.4.2.1 Tasarm:
Ayrlm d YKSde, e potansiyel kuaklama yalnzca toprak seviyesinde yaplmaldr.
Endstriyel yaplarda, yap ve atdaki elektriksel olarak sreklilii salanm iletken
blmler, genel olarak doal YKS bileenleri olarak ve e potansiyel kuaklama ilevinde
kullanlabilir.
E potansiyel kuaklamaya sadece yapnn iletken blmleri ve iinde bulunan donanm
deil, ayn zamanda g besleme sistemlerinde ve iletiim donanmlarndaki iletkenler de
balanmaldr. Yap iindeki topraklama elektrotlarna ynelik olarak adm gerilimlerini
kontrol etmek iin zel nlem alnmaldr. Beton elik donatnn yerel olarak topraklama
elektroduna balanmas veya bodrum veya zemin katlarda e potansiyellii salayan kafes
kullanlmas yeterli nlemler olarak grlmektedir.
30 mden yksek binalarda, her 20 mde bir e potansiyel kuaklama yaplmaldr.
Ancak, btn koullarda ayrma uzakl korunmaldr.
Bu, en azndan, bu seviyelerde d indirme iletkenleri, i indirme iletkenleri ve metal
blmlerin kuaklanmas anlamna gelmektedir. Gerilimli iletkenler, DKD zerinden
kuaklanmaldr.
T.4.2.1.1 Kuaklama iletkenleri: Kuaklama iletkenleri, bunlardan akan yldrm
akmna dayanabilmelidir.
teki metal tesisatlar yapya kuaklayan iletkenler, normal olarak yldrm akmnn
nemli bir blmn tamaz. Bunlarla ilgili en kk boyutlar izelge 23te verilmitir.
Dtaki metal blmleri yapya kuaklayan iletkenler, genellikle yldrm akmnn
nemli bir blm tar.
T.4.2.1.2 DKDler: Darbe koruma dzenleri, hasar grmeksizin zerlerinden akan
yldrm akmna dayanmaldr. DKD, elektrik g iletkenlerine balandklar taktirde, ayrca
g kaynandan elde edilen elektrik gcn izleyen akmlar bastrma yeteneine sahip
olmaldr.
DKDnin seimi, Madde 15.bye uygun olarak yaplmaldr. Yldrmn elektromanyetik
darbesine kar iteki sistemlerin korunmasnn gerekli olmas durumunda, DKDler ayrca
Madde 18-Madde 22ye uygun olmaldr.
703
1
2
3
4
5
6
Kullancya aktarlan g
Elektrik sayac
Ev balant kutusu
ebekeden ekilen g
Gaz
Su
7
8
9
10
11
M
704
yerlerine ilikin ek kafes biimli ebeke, kuaklama baralarnn kaynakl iletkenler zerinden
baland duvarlarn iine tesis edilmelidir.
Kuaklama iletkeni veya kuaklama balaycs ile ilgili en kk kesitler, izelge 22 ve
izelge 23te verilmitir. Asansr raylar, vinler, metal zeminler, borular ve elektrik hizmet
tesisatlar gibi nemli bykle sahip btn iletken blmler, toprak seviyesinde ve Madde
15.cye uygun ayrma uzaklnn salanamamas durumunda dier seviyelerde ksa bir
kuaklama iletkeniyle en yakn kuaklama barasna balanmaldr. Kuaklama baralar ve
dier kuaklama blmleri, beklenilen yldrm akmlarna dayanmaldr.
elik donatl duvarlar olan yaplarda, toplam yldrm akmnn ok az bir ksmnn
kuaklama blmleri zerinden akaca tahmin edilmektedir.
ekil T.46, ekil T.47 ve ekil T.48de, d hizmet tesisatlarnn ok noktadan girdii
yaplarda kuaklama dzenlemeleri gsterilmitir.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
705
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
ekil T.47 - Kuaklama baralarnn birbirlerine balanmas iin bir i halka iletken
kullanlan d iletken blmlerin ve elektrik g veya iletiim hattnn ok noktadan girdii
durumdaki kuaklama dzenlemesine ilikin rnek
T.4.2.3 Dtaki hizmet tesisatlarnn e potansiyel kuaklamas:
D iletken blmler ile elektrik ve iletiim hatlarnn, yapya toprak seviyesine yakn
ortak bir yerden girmesi tercih edilmelidir.
E potansiyel kuaklama, binaya giri noktasna mmkn olduunca yakn yaplmaldr.
Alak gerilim ebekesinin olmas durumunda, bu ilem hizmet tesisat giri kutusunun hemen
altnda gerekletirilir. Bu durum yerel elektrik datm irketinin onayna tabidir.
Ortak giri yerindeki kuaklama baras, ksa kuaklama iletkenleriyle toprak
sonlandrma sistemine balanmaldr.
Binaya giren hizmet tesisatlarnn ekranl hatlar olmas durumunda, siperler kuaklama
barasna balanmaldr. Enerjili iletkenlerdeki ar gerilim, siperin kesitine ve ekrandan
(dier bir ifadeyle Ek - Pye uygun) geen ksmi yldrm akm deerine baldr. Ek - Ede,
bu akm tahmin etmek iin bir yntem verilmitir. Tahmin edilen ar gerilimlerin hattn ve
bal donanmlarn dayanmn amas durumunda, DKDler gereklidir.
1
2
3
4
5
6
7
8
706
707
Ek U
Bir YKBdeki elektromanyetik ortamn deerlendirilmesine ynelik esaslar
Bu ekte, yldrmn elektromanyetik etkisinden korunmak amacyla, bir YKBnin
iindeki elektromanyetik ortamn deerlendirilmesi iin gerekli bilgiler verilmektedir. Ayrca
bu bilgiler elektromanyetik giriimlere kar korunma iin de uygundur.
U.1 Yldrmn elektrik ve elektronik sistemler zerinde oluturduu zararl
etkileri
U.1.1 Zarar kayna:
Zararn ana kayna, yldrm akm ve bu akmn oluturduu manyetik alandr.
Koruma bakmndan, yldrmn oluturduu elektrik alannn etkisi genellikle daha az
nemlidir.
U.1.2 Zarar gren sistemler:
Darbelere ve manyetik alanlara kar sadece snrl dayanma dzeyine sahip olan ve bir
yapnn iine veya zerine tesis edilen i sistemler, yldrmn ve manyetik alanlarn etkilerine
maruz kaldnda, bozulabilir veya doru almayabilir.
Bir yapnn dna monte edilmi sistemler, zayflatlmam manyetik alandan ve akta
konumlandrlmas durumunda, dorudan yldrm boalmasndan oluan tam yldrm
akmna karlk gelen darbelerden dolay risk altnda olabilir.
Bir yap iinde tesis edilen sistemler, arta kalan zayflatlm manyetik alandan ve ite
iletilen veya endklenen darbelerden dolay ve yapya giren hatlar tarafndan iletilen d
darbeler nedeniyle risk altnda olabilir.
Donanmn dayanm dzeylerine ilikin ayrntlar iin uygun standardlar aada
verilmitir:
- G tesisatnn dayanm dzeyi IEC 60664-1de tanmlanmtr,
- letiim donanmnn dayanm dzeyi ITU-T K.20 ve K.21de tanmlanmtr,
- Genel donanmn dayanm dzeyi kendi rn spesifikasyonlarnda tanmlanr, veya
aadaki deneylere tabi tutulur:
letilen darbelere kar IEC 61000-4-5deki 1,2/50 slik, 0,5 1 2 4 kVluk
gerilim darbe ve 8/20 slik 0,25 0,5 1 2 kAlik akm darbe deneyleri
Not: Baz donanmn yukardaki standardn kurallarn karlamas iin bunlar i
DKDlerle birlikte olabilirler. Bu i DKDlerin zellikleri koordinasyon kurallarn
etkileyebilir.
Manyetik alanlara kar IEC 61000-4-9daki 8/20 slik, 100 300 1000 A/mlik ve
IEC 61000-4-10daki 1 MHzde 10 30 100 A/mlik manyetik alan deneyleri
lgili EMU rn standardlarnda tanmland gibi, ma yoluyla yaynm ve baklk
deneylerinde radyo frekanslarna uygun olmayan donanm, kendi iine dorudan yan
manyetik alanlardan dolay risk altnda olabilir. Dier taraftan, bu standardlara uygun
donanmdaki kusur ihmal edilebilir.
U.1.3 Zarar kayna ile zarar gren sistemler arasndaki iliki:
Donanmn dayanm dzeyi, zarar kayna ile uyumlu olmaldr. Bunun iin,
yldrmdan korunma blgelerinin (YKB) uygun bir ekilde oluturulmas gereklidir.
U.2 Hacimsel ekranlama, hat gzergahn belirleme ve hat ekranlama
U.2.1 Genel:
708
Binaya veya zemine yakn bir yere yldrm dmesinden dolay bir YKB iinde
meydana gelen manyetik alan, sadece YKBnin hacimsel ekranlanmas ile azaltlabilir.
Elektronik sistemler iinde endklenen darbeler, hacimsel ekranlama veya hat gzergahn
belirleme ve ekranlama veya her iki yntemin birleimi ile en dk seviyeye indirilebilir.
ekil U.1de, YKB 0, YKB 1 ve YKB 2 yldrmdan korunma blgelerinin gsterildii
yapya yldrm boalmas durumu iin YEKSe ilikin bir rnek verilmitir. Korunmas
gereken elektronik sistem YKB 2 iine tesis edilir.
Elektronik sistemlerde zarara neden olan birincil elektromanyetik kaynak, I0 yldrm
akm ve H0 manyetik alandr. Ksmi yldrm akmlar, yapya gelen hizmet tesisatlar
zerinde akar. Manyetik alanlarda dahil olmak zere bu akmlar, ayn dalga biimine sahiptir.
Burada tipik olarak 10/350 s dalga biimine sahip If ilk darbesi ve 0,25/100 s dalga
biimine sahip IS ardk darbeleri gz nne alnmaldr. If ilk darbe akm Hf manyetik
alann ve ardk gelen Is darbeleri ise Hs manyetik alanlarn meydana getirmektedir.
Manyetik endksiyon etkileri, esas olarak manyetik alann cephesindeki hzl ykselme
srasnda ortaya kar. ekil U.2de grld gibi, Hfnin cephesi, Hf/max tepe deerine Tp/f =
10 sde erien 25 kHzlik snml bir salnmla karakterize edilebilir. Benzer ekilde Hsin
cephesi, Hs/max tepe deerine Tp/s = 0,25 sde erien 1 MHzlik snml bir salnmla
karakterize edilebilir. Bu frekanslardaki snml manyetik alan salnmlar, deney amalar
iin IEC 61000-4-9 ve IEC 61000-4-10da tanmlanmtr.
I0 ve H0 ile tanmlanan zayflatlmam yldrm etkileri, YKB arayzlerinde manyetik
ekranlar ve DKDler tesis edilerek, zarar gren sistemin dayanm dzeyine kadar
drlebilir. ekil U.1de gsterildii gibi, zarar gren sistem etrafndaki H2 manyetik
alanna ve iletilen I2 yldrm akm ile U2 gerilimine dayanmaldr.
I1in I2 ve U1in U2 dzeyine drlmesi, Ek - Ynin konusudur. H0n yeterince kk
H2 deerine kadar drlmesi aada verilmitir.
Kafes biimli hacimsel ekranlar olmas durumunda, YKBler iindeki manyetik
alanlarn (H1, H2) dalga biimlerinin dardaki manyetik alann (H0) dalga biimi ile ayn
olduu kabul edilir.
ekil U.2de grlen snml salnml dalga biimleri, IEC 61000-4-9 ve IEC 610004-10da tanmlanan deneye uygundur ve Hf ilk darbe ve Hs ardk darbelerinin manyetik
alann ykselmesi ile meydana gelen manyetik alanlara kar donanmn dayanm dzeyini
belirlemek iin kullanlabilir.
U.4 te belirtilen endklenmi gerilmler donmn dayanm dzeyinin altnda olmaldr.
709
H0 10/350 slik darbe (ve 0,25/100 slik)
I0dan elde edilen
2. Elektrik tesisatnn dayanm dzeyi
230/400 V ve 277/480 Vluk anma gerilimlerinde I IV ar gerilim kategorisi iin tanmland ekilde:
IEC 60664-1
U Ar gerilim kategorisi I - IV
6 4 - 2,5 - 1,5 kV
3. letiim tesisatnn dayanm dzeyi
ITU Recommendation K.20 veya K.21
4. Uygun rn standardlar olmayan donanmlar iin deneyler
Zarar gren cihazlarn dayanm dzeyi
letim yoluyla yaylan (U, I) yldrm etkileri iin tanmland ekilde:
4 2 1 - 0,5 kV
IEC 61000-4-5
UOC 1,2/50 slik darbe
2 1 0,5 0,25 kA
ISC 8/20 slik darbe
5. lgili EMU rn standardlarna uygun olmayan donanmlar iin deneyler
Zarar gren cihazlarn dayanm dzeyi
Ima yoluyla yaylan (H) yldrm etkileri iin tanmland ekilde:
1000 300 100 A/m
IEC 61000-4-9
H 8/20 slik darbe
(25 kHz snml salnm), TP = 10 s
H 0,2/0,5 slik darbe
100 30 10 A/m
IEC 61000-4-10
(1 MHz snml salnm), TP = 0,25 s
ekil U.2a 10/350 slik ilk darbe manyetik alan cephesinin 8/20 slik darbe (25 kHz
snml salnm) ile benzetimi
ekil U.2b 0,25/100 slik ardk darbe manyetik alan cephesinin 0,2/0,5 slik darbe
(1 MHzlik snml salnmlar) ile benzetimi
Not 1: Tp tepe deer sresi ile T1 cephe sresi tanmlar birbirinden farkl olmasna
ramen, burada bunlarn saysal deerlerinin eit olarak alnmas uygun bir yaklamdr.
Not 2: En byk deerlerinin oran Hf/max/Hs/max = 4/1dir.
ekil U.2 Snml salnmlar ile manyetik alann artnn benzetimi
U.2.2 Kafes biimli hacimsel ekranlar:
Uygulamada; tavanlar, duvarlar ve zeminler, metal iskelet, metal atlar ve metal d
cephelerdeki metal donatlar gibi yapnn doal bileenleri, genellikle YKBnin byk
hacimsel ekranlarn meydana getirir. Bu bileenler bir arada kafes biimli hacimsel ekran
710
oluturur. Etkin ekranlama yapabilmek iin kafes geniliinin 5 mden daha kk olmas
gerekir.
Not 1: YKB 1in, kafes genilikleri 5 mden byk uzaklklara sahip Blm 4e uygun
normal bir d YKS tarafndan meydana getirilmesi durumunda, bu ekranlama etkisi ihmal
edilebilir. Aksi taktirde, yapdaki pek ok elik desteklerle yaplan byk elik ereve,
nemli lde ekranlama etkisi salar.
Not 2: Birbirini izleyen iteki YKBlerde ekranlama ilemi, hacimsel ekranlama
nlemlerini benimsemek, kapal metal ekmeceler veya dolaplar kullanmak veya donanmn
metal mahfazas kullanlarak gerekletirilebilir.
ekil U.3te uygulamada betondaki metal donatlarn ve erevelerin (metal kaplar ve
muhtemelen ekranl pencerelere ilikin) bir oda veya binayla ilgili byk bir hacim ekran
meydana getirmek iin nasl kullanlabildii gsterilmitir.
711
yldrm akmlar nedeniyle (zellikle YKB 1 iin), meydana gelen yksek manyetik alanlarn
bal olarak ekrana yakn yerlerde olmasdr.
Not: Vs hacmi, YKB ne ilikin ekrandan ds/1 veya ds/2 uzaklnda tutulur.
ekil U.4 Bir i YKB n iindeki elektrik ve elektronik sistemler iin hacim
U.2.3: Hat gzergah belirleme ve hat ekranlama:
Elektronik sistemlerde endklenen darbeler, uygun hat gzergah belirlenerek
(endksiyon dng alanlarn en aza indirme) veya ekranl kablolar veya metal kablo kanallar
kullanlarak (iteki endksiyon etkilerini en aza indirme) veya her ikisinin birleimi
kullanlarak azaltlabilir (ekil U.5).
Elektronik sistemlere bal iletken kablolar, kuaklama ebekesi metal elemanlarna
mmkn olduunca yakn geirilmelidir. Bu kablolarn kuaklama ebekesine ilikin mahfaza
712
iinden (rnein, U biimli tesisat borular veya donanml metal kablo kanallar) gemesi
yararldr (ayrca IEC 61000-5-2ye baklmaldr).
Kablolar, manyetik alanlarn YKB ekrannda yksek deerde olmasndan dolay, bir
YKBnin (zellikle YKB 1) siperine yakn tesis edilirken zellikle dikkat edilmelidir.
Ayr yaplar arasna denen kablolarn korunmasna ihtiya duyulduunda, bunlar
kablo kanallar iinden geirilmelidir. Bu kanallar, her iki ucunda ayr yaplara ilikin
kuaklama baralarna kuaklanmaldr. Kablo ekranlarnn (her iki ucunda kuaklanm)
muhtemel ksmi yldrm akmn tayabilme olanana sahip olmas durumunda, ek metal
kablo kanallarnn kullanlmasna gerek yoktur.
Tesisat tarafndan oluturulan dnglerde endklenen gerilimler ve akmlar, elektronik
sistemlerde ortak modlu darbeler meydana getirir. Endklenen bu akmlar ve gerilimlerin
hesaplanmas, Madde U.4te aklanmtr.
ekil U.6da byk bir ofis binasna ilikin rnek verilmitir:
- Ekranlama, YKB 1 iin elik donat ve metal d cepheler, YKB 2de hassas elektronik
sistemler iin kullanlan ekranl mahfazalarla elde edilir. Dar kafes biimli kuaklama
sisteminin tesisine olanak salayabilmek iin, her odada birka kuaklama balant ular
salanmaldr.
- 35 kVluk bir g beslemesini mahfaza iine almak iin YKB 0, YKB 1in iinde
geniletilmitir. Bunun nedeni, hemen giriteki yksek gerilim g taraf zerine DKDlerin
tesis edilmesinin bu zel durum iin mmkn olmamasdr.
ekil U.5b Hacimsel ekranlamayla iteki bir YKBnin iindeki manyetik alann
azaltlmas
713
4
5
6
Endksiyon dngs
D hacimsel ekranlama
Hattn metal ekran
714
E potansiyel kuaklama
DKD
715
YKB 1 iinde
H1
k H io w1
dw dr
YKB 2 iinde
H2
10
1
SF 2 / 20
k H io w
dw dr
dr
dw
io
kH
w
(A/m)
Gz nne alnan nokta ile ekranl YKB 1in ats arasndaki en ksa uzaklk [m]
Gz nne alnan nokta ile ekranl YKB 1in duvar arasndaki, en ksa uzaklk [m]
YKB 0Adaki yldrm akm [A],
1
Biim katsays, (1/m), tipik olarak k H 0,01
m
YKB 1in kafes biimli ekrana ilikin kafes geniliidir [m]
Bu formlden elde edilen sonu, YKB 1deki manyetik alann en byk deeridir
(aadaki Not gz nne alnarak):
- lk darbenin neden olduu:
H1 / f / max
k H i f / max w
dw dr
(A/m)
716
H1 / s / max
k H is / max w
dw dr
(A/m)
Not: Bu alan, kafes biimli kuaklama ann Madde 14.bye uygun olarak tesis
edilmesi durumunda iki kat azalr.
Bu manyetik alan deerleri, sadece ekrandan itibaren ds/1 gvenlik uzaklndaki kafes
biimli bir ekran iindeki bir vs gvenlik hacmi iin geerlidir (ekil U.4).
ds/1 = w (m)
rnekler
izelge U.1de verilen boyutlara sahip adet bakr kafes biimli ekran (ortalama kafes
genilii w = 2 m olan) bir rnek olarak gz nne alnr (ekil U.10). Bu, ds/1 = 2 m gvenlik
uzaklnda tanmlanan Vs gvenlik hacmini meydana getirmektedir. Vs iinde geerli H1/max
ile ilgili deerler, i0/max = 100 kA iin hesaplanm ve izelge U.1de gsterilmitir. atya
olan uzaklk, yksekliin yarsdr: dr = H / 2. Duvara olan uzaklk uzunluun yarsdr: dw =
L / 2 merkez veya dw = ds/1 (duvara olan en kt durum)
izelge U.1 - i0/max = 100 kA ve w = 2 m iin rnekler
Ekran tipi
(ekil U.10)
LWH
[m]
1
2
3
10 10 10
50 50 10
10 10 50
H1 / max (merkez)
[A/m]
179
36
80
H1 / max (d w d s / 1 )
[A/m]
447
447
200
U.3.1.2 Yap yaknna yldrm dmesi durumunda YKB 1in kafes biimli
hacimsel ekran:
Yap yaknna yldrm dmesi durumu ekil U.8de gsterilmitir. YKB 1in ekranl
hacmi civarna gelen manyetik alan yaklak olarak bir dzlemsel dalga olarak alnabilir.
Bir dzlemsel dalga iin kafes biimli hacimsel ekranlara ilikin SF ekranlama faktr,
izelge U.2de verilmitir.
izelge U.2 - Bir dzlemsel dalga iin kafes biimli hacimsel ekranlara ilikin manyetik
zayflama
SF [dB]
(Not 1 ve Not 2)
Malzeme
25 kHz (ilk darbe iin)
Bakr veya alminyum
20 log (8,5/w)
elik (Not 3)
717
Ekransz H 0 i0 /(2sa )
YKB 1 iinde H1 H 0 / 10 SF
YKB 2 iinde H 2 H1 / 10 SF
1 / 20
2 / 20
ekil U.8 Yap yaknna yldrm dmesi durumunda manyetik alann hesaplanmas
Gelen manyetik alan H0 aadaki formlden hesaplanr:
H 0 i0 / 2 .sa [A/m]
Burada;
i0
sa
Buradan YKB 0daki manyetik alann en byk deeri ile ilgili olarak aadakiler elde
edilir:
- lk darbenin neden olduu: H 0 / f / max i f / max / 2. .sa [A/m]
- Ardk darbelerin neden olduu: H 0 / s / max is / max / 2. .sa [A/m]
Burada;
if/max
is/max
Seilen koruma dzeyine uygun ilk darbe yldrm akmnn en byk deeri [A]
Seilen koruma dzeyine uygun ardk darbelere ilikin yldrm akmlarnn en
byk deeri [A].
YKB 1 iinde H0n H1e drlmesi, izelge U.2de verilen SF deerleri kullanlarak
aadaki formlden elde edilebilir:
H1/ max H 0 / max / 10 SF / 20 [A/m]
Burada;
SF
H0/max
Buradan, YKB 1deki manyetik alann en byk deeri ile ilgili olarak aadakiler elde
edilir:
SF / 20
- lk darbenin neden olduu: H1/ f / max H 0 / f / max / 10
[A/m]
- Ardk darbelerin neden olduu: H1/ s / max H 0 / s / max / 10 SF / 20 [A/m]
718
719
En byk yldrm
akm
i0/max
[kA]
200
150
100
izelge U.4 SF = 12,6 dBye karlk gelen i0/max = 100 kA ve w = 2 m iin rnekler
Ekran tipi
LWH
(ekil U.10)
[m]
1
10 10 10
2
50 50 10
3
10 10 50
Sa
[m]
67
87
137
H 0 / max
H 1/ max
[A/m]
236
182
116
[A/m]
56
43
27
U.3.1.3 YKB 2 ve daha byk blgeler iin kafes biimli hacimsel ekranlar:
YKB 2 ve daha byk blgelere ilikin kafes biimli ekranlarda, nemli lde ksmi
yldrm akmlar akmayacaktr. Bu nedenle, ilk yaklam olarak,
YKBn+1 iinde Hnnin Hn+1 e drlmesi, yakna yldrm dmesi ile ilgili olarak
Madde U.3.1.2de verildii ekilde, aadaki formlden hesaplanabilir:
Hn+1 = Hn /10SF/20 [A/m]
Burada;
SF izelge U.2den elde edilen ekranlama
faktr [dB]
Hn YKB n iindeki manyetik alan iddeti
[A/m]
Hn = H1 olmas durumunda, alan iddeti aadaki gibi hesaplanabilir:
- YKB 1in kafes biimli ekranna dorudan yldrm dmesi durumunda, dw ve dr,
YKB 2 ekran ile duvar ve srasyla at arasndaki uzaklklar olduundan, Madde U.3.1.1 ve
ekil U.7bye baklmaldr,
- YKB 1 yaknna yldrm dmesi durumunda, Madde U.3.1.2 ve ekil U.8e
baklmaldr.
Bu manyetik alan deerleri, sadece Madde U.3.1.2de tanmland ekilde ekrandan
itibaren ds/2 gvenlik uzakl olan kafes biimli siper iindeki Vs gvenlik hacmi iin
geerlidir (ekil U.4).
720
H x2 H y2 H z2
721
ekil U.11 Kafes biimli ekran, Tip 1 iinde H1/max manyetik alan iddeti
ekil U.12 Kafes biimli ekran, Tip 1 iinde H1/max manyetik alan iddeti
ekil U.11deki H1/max dme noktasndan balayarak (x = y = 0, z = 10 m) dz bir hat
boyunca hesaplanr ve hesaplama ilemine hacmin merkezinde (x = y = 5 m, z = 5 m) son
verilir. H1/max kafes biimli ekrann w kafes genilii parametre alnarak, bu hat zerindeki her
nokta iin x koordinatnn bir fonksiyonu olarak izilir.
ekil U.12deki H1/max ekran iinde bulunan iki nokta iin (A noktas: x = y = 5 m, z = 5
m, B noktas: x = y = 7 m, z = 7 m) hesaplanr. Sonu, w kafes geniliinin fonksiyonu olarak
izilir.
Her iki ekilde de kafes biimli ekran iindeki manyetik alan dalmna yn veren ana
parametrelerin etkileri grlmektedir. Bu ana parametreler, duvar veya atdan olan uzaklk
ve kafes geniliidir.
722
ekil U.11de ekran hacmi iinde bulunan dier izgiler boyunca yatay eksen ile
kesimelerin ve H1/max manyetik alan iddetine ilikin bileenlerin iaretlerinde deime
olabilecei gzlenmelidir. Bu nedenle Madde U.3.1.1de verilen formller, kafes biimli
ekran iindeki gerek ve daha karmak olan manyetik alan dalmnn birinci mertebeden
yaklak bir halidir.
U.3.3 Dorudan bir yldrm dmesinden oluan manyetik alann deneysel
belirlenmesi:
Ekranl yaplar iindeki manyetik alanlar, deneysel lmeler yaplarak ta belirlenebilir.
ekil U.13te, bir yldrm akm reteci kullanlarak, ekranl bir yapnn herhangi bir noktasna
dorudan yldrm dmesinin benzetimi iin bir rnek grlmektedir. Normal olarak bu gibi
deneyler, ancak benzetilen yldrm akmnn dalga biiminin gerek yldrm boalma
akmna zde olmas durumunda, dk akm dzeyi deneyleri olarak yaplabilir.
Burada:
U
C
Yaklak 10 kV
Yaklak 10 nF
723
k H (1 / m )
l
T1
w
ekil U.14 Hatlarn meydana getirdii bir dng iindeki gerilimler ve akmlar
Ksa devre akm aadaki bantdan elde edilir.
I sc 0 .b. ln(1 l / d l / w ).k H ( w / d l / r .i0 / L [A]
Burada telin omik direnci ihmal edilmitir (en kt durum).
724
0,4.b. ln 2l / r / 1 1 (l / b 2
.10 6
Burada
r, m
is/m
ax
U.4.2 Yap yaknna bir yldrm dmesi halinde YKB 1 iindeki durum:
YKB 1in Vs hacmi iindeki H1 manyetik alann dzgn olduu kabul edilmitir (Madde
U.3.1.2)
Uoc ak devre gerilimi aadaki bantdan elde edilir:
U oc 0 .b.l.dH 1 / dt
0
b
H1
H1/m
ax
l
T1
725
U oc / f / max 0,126.b.l.H1/ f / max
[V]
[A]
Ardk darbelerin (T1 = 25 s) oluturduu H1/s manyetik alan tarafndan endklenen
gerilim ve akm aadaki bantlardan elde edilir:
U oc / s / max 5,04.b.l.H 1/ s / max [V]
I sc / s / max 1,26. 10 6.b. l.H1/ s / max / L [A]
Burada:
H1/f/max
H1/s/max
726
Ek V
Yaplarda elektronik sistemler iin yldrmn elektromanyetik darbesinden korunma
nlemlerinin uygulamas
V.1 Kontrol listesi:
Binalarda yldrm etkilerine kar uygun korunma nlemlerinin belirlenmesinde, yap
ve mevcut elektrik ve elektronik sistemlerle ilgili olarak verilen yap ve yap koullar gz
nne alnmaldr. Bir kontrol listesi kullanlarak risk analizi ve en uygun korunma
nlemlerinin seimi salanr. zellikle mevcut yaplarda, blge oluturma kavram ile
topraklama, kuaklama, hat gzergahn belirleme ve ekranlama iin sistematik bir plan
hazrlanmaldr.
izelge V.1 Yapya ve evresine ilikin zellikler
Madde
Soru
1
Ta, tula, ahap, betonarme, elik kafes yaplar, metal cephe kaplamas?
2
Tek bir yap veya genileme ek yerleri ile birbirlerine bal bloklar?
3
Dz ve alak veya yksek yaplar (yaplarn boyutlar)?
4
Yap boyunca elektriksel olarak balanan elik donatlar?
5
Metal at malzemelerinin cinsi, tipi ve kalitesi?
6
Kuaklanan metal cephe kaplamalar?
7
Kuaklanan pencere ereveleri?
8
Pencere byklkleri?
9
D YKS ile donatlan yap?
10
YKS tipi ve kalitesi?
11
Zemin malzemesi (kayalk, toprak)?
12
Yakn yaplarn ykseklii, uzakl ve topraklamas?
Not - Ayrntl bilgi iin Blm 3e baklmaldr.
Soru
Elektronik sistemlerin birbirlerine balant tipi (ekranl veya ekransz ok damarl kablolar, e eksenli kablolar,
analog ve/veya saysal, dengeli veya dengesiz fiber optik kablolar) (Not 1)?
2
Belirtilen elektronik sistemin dayanm dzeyi? (Not 1 ve Not 2)
Not 1: Ayrntl bilgi iin Blm 3e baklmaldr.
Not 2: Ayrntl bilgi iin ITU-T K.21, IEC 61000-4-5, IEC 61000-4-9 ve IEC 61000-4-10a baklmaldr.
izelge V.4 Korunma kavram ile ilgili gz nne alnmas gereken dier sorular
Madde
1
2
3
Soru
TN (TN-S veya TN-C), TT veya IT balants?
Elektronik donanmn yeri? (Ayrntl bilgi iin Ek - Uya baklmaldr)
Kuaklama ebekesi olan elektronik sistemin fonksiyonel topraklama iletkenlerinin birbirlerine balants?
727
izelge V.1, izelge V.2, izelge V.3 ve izelge V.4te verilen kontrol listeleri, mevcut
yaplar ve bu yaplardaki tesisatlara ilikin istenen verileri toplamak amacyla kullanlmaldr.
Bu veriler esas alnarak, korunma ile ilgili ihtiyac belirlemek ve bylece, kullanlacak en
ekonomik koruma nlemlerini tantmak amacyla Blm 3e uygun bir risk deerlendirmesi
yaplmaldr.
Not: Elektromanyetik giriime (EMG) kar korunma ile ilgili daha fazla bilgi iin IEC
60364-4-44e baklmaldr.
V.2 Mevcut yaplara yeni elektronik sistemlerin eklenmesi:
Mevcut bir yapya yeni bir elektronik sistem eklendiinde, mevcut tesisat kullanlabilen
koruma nlemlerine kstlama getirebilir.
ekil V.1de sol taraftaki mevcut tesisatn yeni bir tesisata balanmas durumu
grlmektedir. Mevcut tesisat, kullanlabilen koruma nlemleri zerinde kstlamalar
meydana getirmektedir. Bununla birlikte, yeni tesisatn tasarm ve planlamas, kabul edilecek
gerekli btn koruma nlemlerinin uygulanmasna izin verebilir.
V.2.1 Olas koruma nlemlerinin gzden geirilmesi
V.2.1.1 Elektrik beslemesi:
Genellikle TN-C tipinde olan mevcut elektrik ebekeleri (ekil V.1, No.1), ebeke
frekansnda giriime neden olabilir. Bu tr bir giriim, aada belirtilen arayzler
kullanlarak nlenir. Yeni bir elektrik ebekesi (ekil V.1, No.2) tesis edilirken, TN-S tipi
ebeke olmas kuvvetle nerilir.
V.2.1.2 Darbe koruma dzenleri:
Hat zerindeki darbeleri snrlamak iin, YKBnin giriinde, korunacak donanma yakn
DKDler kullanlmaldr (ekil V.1, No.3 ve ekil V.2).
V.2.1.3 Yaltm arayzleri:
Giriimleri nlemek iin, mevcut ve yeni donanmlar arasnda yaltm arayzleri
kullanlabilir. Bu yaltm arayzleri, Snf II izole edilmi donanm (ekil V.1, No.5), yaltm
transformatrleri (ekil V.1, No.6), fiber optik kablolar veya optik balayclardr (ekil V.1,
No.7).
V.2.1.4 Hat gzergahn belirleme ve ekranlama:
Hat gzergahndaki byk dngler, ok yksek gerilimler ve akmlarn
endklenmesine neden olabilir. Elektrik ve iletiim hatlarnn (ekil V.1, No.8) birbirlerine
yakn gzergahtan geirilerek ve bylece dng alan en aza indirilerek, bu ok yksek
gerilimler ve akmlarn endklenmesi nlenebilir. Ekranl iletiim hatlarnn kullanlmas
nerilmektedir. Geniletilmi yaplar iin, ek ekranlama yaplmas (rnein, kuakl kablo
kanallar kullanlmas) nerilmektedir (ekil V.1, no.9). Btn bu ekranlar her iki ucunda
kuaklanmaldr.
Hattn uygun bir gzergah izlemesi ve ekranlanmas nlemleri, YKB 1in hacimsel
ekranna ilikin ekranlama etkinliinde daha az ve dng alannda daha fazla nemli hale
gelmektedir.
728
Burada
1 Mevcut elektrik ebekesi (TN-C, TT, IT)
2 Yeni elektrik ebekesi (TN-S, TN-CS,
TT, IT)
3 DKD
4 Snf I standart yaltm
5 Snf II PEsiz ift yaltm
6 Yaltm (izolasyon) transformatr
7 Optik balayc (opto kuplr) veya fiber
optik kablo
8 Elektrik ve iletiim hatlarnn yakn
gzergah
9 Ekranl kablo kanallar
E
S
ET
BN
PE
FE
//T
Elektrik hatlar
Veri hatlar (ekranl veya ekransz)
Toprak sonlandrma sistemi
Kuaklama ebekesi
Koruma (topraklama) iletkeni
Fonksiyonel topraklama iletkeni (varsa)
telli elektrik hatt: L, N, PE
//
729
gerekmektedir. Bir YKBye giren btn hizmet tesisatlar, dorudan veya uygun bir DKD
zerinden YKBnin snrna mmkn olduunca yakn olacak ekilde kuaklanmaldr.
Mevcut yaplarda, bu koullarn salanamamas durumunda, dier uygun koruma nlemleri
alnmaldr.
V.2.2 Elektrik ve elektronik sistemler iin YKBnin tesis edilmesi:
Elektrik ve elektronik sistemlerin says, tipi ve hassasiyetine bal olarak, kk yerel
blgelerden (tek bir elektronik donanmn mahfazas) balayarak byk toplu alanlara (btn
bina hacmi) kadar uzanan uygun i YKBler tanmlanr.
ekil V.2de, zellikle mevcut yaplar iin elektronik sistemlerin korunmasna ynelik
olarak farkl ancak uygun zmler salayan bir YKB plan grlmektedir.
ekil V.2ada, btn bir yap iinde aadaki gibi, korunan bir hacmi meydana getiren
(rnein, elektronik sistemlerin artrlm gerilime dayanm seviyeleri iin) tek YKB 1e
ilikin tesisat grlmektedir:
- Blm 4e uygun bir d YKS ve bir i YKSden (yldrm e potansiyel kuaklama ve
ayrma uzaklklarnn uygunluu) meydana gelen bir YKS kullanlarak YKB 1 meydana
getirilebilir,
- D YKS, yapya yldrm dmesine kar YKB 1i korur, ancak YKB 1 iindeki
manyetik alan hemen hemen zayflatlmam olarak kalr. Bunun nedeni, yakalama ucu ve
indirme iletkenlerinin kafes genilikleri ve uzaklklarnn 5 mden fazla olmasdr. Bu
nedenle, hacimsel ekranlama etkisi, yukarda da akland gibi, ihmal edilebilir seviyededir.
Yldrm akmalarna ilikin RD riskinin ok dk olmas durumunda, d YKS ihmal
edilebilir.
- YKSde, btn elektrik ve iletiim hatlar iin Iimp akmna uygun DKDlere ilikin
tesisatlar ieren YKB 1in snrnda yapya giren btn hizmet tesisatlarnn kuaklanmas
gerekir. Bu sayede, gelen hizmet tesisatlar zerinde iletilen darbelerin DKDler tarafndan
girite snrlandrlmas salanm olur.
Not: YKB 1 iinde yaltm arayzleri kullanmak, dk frekansl giriimi nlemek iin
de faydal olabilir.
ekil V.2bde, ekranlanmam bir YKB 1 iindeki yeni cihazlarn iletim yoluyla yaylan
darbelere kar korunmasna ayrca ihtiya olduu grlmektedir. rnek olarak, iletiim
hatlar ekranl kablolar kullanlarak ve elektrik hatlar DKD korumas kullanlarak
korunabilir. Bu durumda, IN akmna uygun ek DKDlere ve donanma yakn tesis edilen ve
hizmet tesisat giriinde DKDlerle koordine edilen birleik dalgaya uygun DKDlere ihtiya
olabilir. Ayrca donanm iin Snf II tipi ift yaltm gerekebilir.
ekil V.2cde, yeni elektronik sistemleri yerletirmek iin YKB 1in iinde byk toplu
bir YKB 2 tesisat grlmektedir. YKB 2ye ilikin kafes biimli hacimsel ekran, yldrm
manyetik alannn nemli lde zayflatlmasn salar. Sol tarafta, YKB 1in snrnda
(YKB 0/1 geii) ve bunu izleyen YKB 2 (YKB 1/2 geii) snrnda kullanlan DKDler, Ek Yye uygun olarak koordine edilmelidir. Sa tarafta, YKB 1in snrnda tesis edilen DKDler,
YKB 0/1/2 dorudan geii iin seilmelidir (Madde V.3.4).
ekil V.2dde, YKB 1 iinde iki adet daha kk YKB 2ye ilikin tesisat
grlmektedir. Her YKB 2 snrnda iletiim hatlar iin de dahil olmak zere elektrik hatlar
iin ek DKDler kullanlmaldr. Bu DKDler, Ek - Yye uygun olarak YKB 1in snrndaki
DKDlerle olmaldr.
730
ekil V.2a Yapya hatlarn giriinde YKS ve DKDleri kullanan ekranlanmam YKB
1 (rnein, sistemlerin artrlm gerilime dayanm seviyeleri iin veya yap iindeki kk
dngler iin)
ekil V.2b Ekranl iletiim hatlar ve elektrik hatlarnda DKDler kullanan yeni
elektronik sistemler iin korumal ekranlanmam YKB 1
731
ekil V.2c Yeni elektronik sistemler iin ekranlanmam YKB 1 ve byk ekranl
YKB2
ekil V.2d Yeni elektronik sistemler iin ekranlanmam YKB 1 ve iki yerel YKB 2
ekil V.2 Mevcut yaplarda YKB seenekleri
V.3 Yap iindeki elektrik beslemesi ve kablo tesisatnn iyiletirilmesi:
Eski yaplardaki elektrik ebekeleri (ekil V.1, No.1), genel olarak TN-C tipindedir.
PEN iletkenleri olan toprakl iletiim hatlarnn balantsndan kaynaklanan 50/60 Hzdeki
giriim, aada belirtildii ekilde nlenebilir:
- Sadece birka tane elektronik donanmn mevcut olmas durumunda, Snf II elektrik
donanmnn kulland yaltm arayzleri veya ift yaltml transformatrler zm olabilir.
(Madde V.5).
- Elektrik ebekesinin TN-Sye dntrlmesi (ekil V.1, No.2).
zellikle elektronik donanmn ok sayda sistemleri iermesi durumunda, bu nerilen
bir zmdr.
732
733
kanal boyunca, kanal zerindeki eklerin elektriksel iletkenliini arttrmak iin ok sayda
vida veya erit kullanlarak kablo kanallarnn empedans drlebilir (IEC 61000-5-2).
Hat gzergah belirleme ve ekranlama tekniklerine ilikin rnekler ekil V.3 ve V.4te
verilmitir.
Not: Genel alanlar (elektronik sistemler iin zel olarak belirlenmeyen) iinde bulunan
iletiim hatlar ile elektronik donanm arasndaki uzakln 10 mden daha byk olmas
durumunda, uygun galvanik yaltm kaplarna sahip (rnein, optik balayclar, iaret
giriimini nleyici transformatrler veya yaltmn kuvvetlendirilmesi) dengeli iletiim
hatlarnn kullanlmas nerilir. Ayrca, eksenli kablolarn kullanlmas avantajl olabilir.
Burada:
1
2
3
4
Not: Kk dng alanndan dolay, kablo ekran ile metal levha arasnda endklenen
gerilim kktr.
ekil V.3 Metal bir levhaya yakn ekranl kablolar kullanlarak dng alannn
azaltlmas
V.7 YKB 1in hacimsel ekranlamas yaplarak mevcut YKSin gelitirilmesi:
YKB 1 etrafndaki mevcut bir YKS (Blm 4e uygun) aadakiler ile gelitirilebilir:
- Mevcut metal d cephelerin ve metal atlarn d YKS ile entegre edilmesi,
- Yapdaki elik donat ubuklarnn kullanlmas (elik donat ubuklarnn st atdan
itibaren toprak sonlandrma sistemine kadar elektriksel olarak sreklilii salanarak),
- ndirme iletkenlerinin aklklarnn azaltlmas ve yakalama ucu sisteminin kafes
byklnn 5 mnin altna drlmesi,
- Birbirlerine yakn, ancak yapsal olarak ayrlm, elik donatl bloklar arasndaki
genleme ek yerleri arasna bklgen kuaklama iletkenlerinin monte edilmesi.
734
Burada:
1
2
E
S
ekil V.4 lave ekranlama amacyla kullanlan metal levhaya ilikin rnek
V.8 Kuaklama ebekesi kullanlarak koruma:
Mevcut ebeke frekansl topraklama sistemleri, birka MHze kadar olan frekanslara
sahip yldrm akmlar iin tatmin edici bir e potansiyel dzlem salamayabilir. Bunun
nedeni, yldrm akmlarndan kaynaklanan empedansn bu frekanslarda ok yksek deerlere
eriebilmesidir.
Bir YKS, Blm 3e uygun olarak tasarlanm olsa bile, kafes geniliinin 5 mden daha
byk olmasna izin verilmesi ve yldrm e potansiyel kuaklamann i YKS iin zorunlu bir
blm olarak n grlmesi nedeniyle, hassas elektronik sistemler iin yeterli olmayabilir. Bu
durumda, kuaklama sisteminin empedans bu uygulama iin hala ok yksek deerde
olabilmektedir.
5 m ve altnda kafes geniliklerine sahip dk empedansl kuaklama ebekesinin
kullanlmas iddetle nerilmektedir.
Genel olarak kuaklama ebekesi, elektrik veya iletiim iin geri dn iletkeni olarak
kullanlmamaldr. Bu nedenle, PE iletkeni kuaklama ebekesiyle entegre edilmeli, ancak
PEN iletkeni iin buna izin verilmemelidir.
Bir fonksiyonel topraklama iletkeninin dk empedansl kuaklama ebekesine
dorudan kuaklanmasna izin verilir. Bu nedenle, elektrik ve iletiim hatlar ile olan giriim
kuplaj ok dk dzeyde olur. PEN iletkenine veya bu iletkene bal dier metal blmlere
dorudan kuaklama yaplmasna izin verilmez. Bylece, elektronik sistemlerdeki ebeke
frekansndaki giriim nlenmi olur.
V.9 Darya tesis edilmi donanm iin koruma nlemleri:
Darya tesis edilmi donanm rnekleri unlardr:
Antenler dahil, her tipteki alglayclar, meteoroloji ile ilgili alglayclar, TV izleme
kameralar, tesisler zerindeki akta bulunan alglayclar (basn, scaklk, ak hz, valf
735
konumu, vb.) ve yaplar zerinde darda konumlandrlan dier elektrik, elektronik veya
radyo donanm, direkler ve proses kaplar.
V.9.1 D donanmn korunmas:
Mmknse d donanm, dorudan yldrm boalmalarna kar bu donanm korumak
amacyla tesis edilmi sistemin (rnein, bir yakalama ucu sistemi kullanlarak) YKB 0B
koruma blgesine dahil edilmelidir (ekil V.5).
Burada:
1
2
3
4
5
6
r
Yakalama ucu
elik anten direi
Parmaklklar - korkuluklar
Birbirlerine balanm donatlar
YKB 0Bden gelen hat giriinde DKD kullanlmas gereklidir.
YKB 1den gelen hat iin (direk iindeki) girite DKDler kullanlmasna
gerek olmayabilir.
Yuvarlanan kre yarap
736
kablodan alc veya vericiye akan ar geici rejim akmlarn nlemek iin, besleme
kablolarna balanacak DKDlere ihtiya duyulmaktadr. Bir d YKSnin mevcut olmas
durumunda, anten destekleri bu YKSye kuaklanmaldr.
V.9.2 Kablolardaki ar gerilimlerin azaltlmas:
Kablolarda endklenen yksek gerilimler ve akmlar, kablolar, kuaklanm kanal veya
metal borular iinden geirerek nlenebilir. zel donanmlara giden btn kablolar, tek bir
noktada kablo kanalndan kmaldr. Mmkn olan yerlerde, btn kablolar yapnn tp
biimindeki elemanlarnn iinden geirilerek yapnn kendisine ilikin doal ekranlama
zelliklerinden yararlanlmaldr. Bunun mmkn olmad proses kaplar ve benzeri yerlerde,
kablolar dardan, ancak yapya yakn geirilmeli ve metal borular ve merdivenler, veya iyi
kuaklanm dier btn iletken malzemeler tarafndan salanan doal ekranlama mmkn
olduunca ok kullanlmaldr (ekil V.6). L biimindeki ke elemanlarnn kullanld
direkler zerindeki kablolar, en fazla koruma salamak amacyla, Lnin iteki kesine
yerletirilmelidir (ekil V.7).
1
2
3
Proses kab
Metal merdiven
Metal Borular
1
2
ekil V.7 Bir direk zerindeki hatlarn ideal konumlar (elik direin kesiti)
737
738
Ek Y
DKD koordinasyonu
Y.1 Genel:
Ayn devrede iki veya ikiden fazla ard arda DKDlerin kullanlmas durumunda, bu
DKDler enerji sourma yeteneklerine gre enerjiyi aralarnda paylaacak ekilde koordine
edilmelidir. Etkili koordinasyon iin, her bir DKDnin zellii (imalat tarafndan
yaymland gibi) baland noktadaki riske ve korunacak donanmn zelliklerine uygun
olmaldr.
Birincil yldrm tehlikesini; ilk ksa darbe, ardk ksa darbeler ve uzun darbe yldrm
akm bileenleri oluturmaktadr. DKDlerin knn koordinasyonunda, enerji paylam
gz nne alndnda, ilk darbe en baskn faktrdr (yk ve genlik bakmndan). Ardk ksa
darbeler, zgl enerjinin daha dk deerlerine, ancak daha yksek akm dikliine sahiptir.
Uzun darbe ise, koordinasyon amalar bakmndan gz nne alnmasna gerek duyulmayan
ek bir zorlama faktrdr.
Not 1: DKDlerin ilk ksa darbe tehlikesi iin belirtilmesi durumunda, ardk ksa
darbeler, ek sorunlara neden olmaz. Endktanslarn kuplaj nleyici (dekuplaj) elemanlar
olarak kullanlmas durumunda, daha yksek akm diklii DKDler arasndaki koordinasyonu
kolaylatrr.
Farkl YKDlerle ilgili toplam yldrm akmna ilikin parametreler, izelge 1de
listelenmitir. Ancak, tek bir DKD, bu yldrm akmnn belirli bir yzdesi ile zorlanr.
Dolaysyla, bir ebeke analiz yazlm ile bilgisayar benzetimi yaplarak veya Ek-Ede
belirtilen yaklaklk hesaplama ile akm dalmnn belirlenmesi gerekir.
Not 2: Analiz amalar iin kullanlan ksa darbelere ilikin analitik fonksiyonlar, EkBde verilmitir.
Dorudan bir yldrm boalmasna ilikin ilk ksa darbe akm, 10/350 slik bir dalga
biimi kullanlarak benzetim yaplabilir. Sistem iindeki ksm yldrm akmlar veya
endklenen akmlar, yldrm akm ile alak gerilim tesisat arasndaki etkileimlerden dolay
farkl dalga biimlerine sahip olabilirler. Bu nedenle, koordinasyon amalar bakmndan
aadaki darbe deney akmlar gz nne alnr:
I10/350 10/350 slik dalga biimli deney akm: Bu akm, zellikle DKDlerin enerji
koordinasyonu iin kullanlr. Elektrik hatlar zerinde kullanlmas amalanan DKD iin bu
dalga biimi, Ipeak tepe deer ve Q yk aktarm ile tanmlanan Snf I deneyinde kullanlr
(IEC 61643-1).
I8/20 8/20 slik dalga biimli deney akm: Elektrik hatlar zerinde kullanlmas
amalanan DKD iin bu dalga biimi Snf II deneyinde kullanlr (IEC 61643-1).
ICWG Birleik dalga retecinin k akm (IEC 61000-4-5): Dalga biimi, yke baldr
(ak devre gerilimi 1,2/50 s ve ksa devre akm 8/20 s). Bu k akm, Snf III
deneyinde kullanlr (IEC 61643-1).
IRAMP 0,1 kA/slik akm diklii olan deney akm: Bu akm, yldrm akm ile dk
gerilim tesisat arasndaki etkileimlerden dolay en kk diklie sahip sistem iindeki ksm
yldrm akmlarnn benzetimini yapmak iin tanmlanr. Bu akm, zellikle ardk
DKDlerin kuplajn nlenmesini denemek amacyla kullanlr.
ekil C.1de, yldrmdan korunma blgeleri kavramna uygun elektrik datm
sistemlerinde DKDlerin uygulanmasna ilikin bir rnek gsterilmitir. DKDler, ard arda
balanr ve balandklar noktadaki kurallara uygun olarak seilir.
739
ekil Y.1 - Elektrik datm sistemlerinde DKD uygulanmas ile ilgili rnek
Seilen DKDler ve bunlarn yap iindeki tm elektrik sistemlerine entegrasyonu, ksmi
yldrm akmnn, esas olarak YKB 0A / YKB 1 ara yznde topraklama sistemine
ynlendirilmesini salamaldr.
Ksmi yldrm akmna ilikin enerjinin byk bir ksmnn ilk DKDde sourulduktan
sonra, ardk DKDlerin, sadece YKB 0A ile YKB 1 ara yzeyinde ve elektromanyetik
etkiden (zellikle, YKB 1in elektromanyetik siperi olmamas durumunda) kaynaklanan
tehlikelere gre tasarlanmas gerekir.
Not 3: Ardk DKDler seilirken, gerilim anahtarlamal tip DKDlerin kendi alma
eik deerlerine eriemeyebildikleri hususu gz nne alnmaldr.
YKB 0Adan giren hatlar (dorudan yldrm boalma olaslnn olmas), ksmi
yldrm akmn tar. Bu nedenle YKB 0A ile YKB 1 arayznde, bu akmlarn ynn
deitirmek iin Iimp le denenen DKDlere ihtiya duyulmaktadr.
YKB 0Bden giren hatlar (dorudan yldrm boalma olaslnn olmamas, sadece tam
elektromanyetik alann mevcut olmas) sadece endklenen darbeleri tar. YKB 0B - YKB 1
arayznde endklenen darbe etkileri, 8/20 slik dalga biimli bir darbe akm (denenen
Snf II DKD) veya IEC 61643-1e uygun bir birleik dalga deneyi (denenen Snf III DKD)
ile benzetimi yaplmaldr.
YKB 0 ila YKB 1 gei blgesinde arta kalan tehdit ve YKB 1 iinde manyetik
alanlardan dolay endklenen darbelerin etkileri, YKB 1 ila YKB 2 arayznde DKDlerle
ilgili kurallar tanmlar. Tehditle ilgili ayrntl bir analizin yaplmasnn mmkn olmamas
durumunda, baskn zorlama, 8/20 slik dalga biimli bir darbe akm (denenen Snf II DKD)
veya IEC 61643-1e uygun bir birleik dalga deneyi (denenen Snf III DKD) ile benzetimi
yaplmaldr. YKB 0 ile YKB 1 arayznde gerilim anahtarlamal tipte bir DKD kullanlmas
durumunda, gelen yldrm akm dzeyi bu DKDyi tetiklemek iin yeterli olmayabilir. Bu
durumda, DKDlerin k 10/350 slik dalga biimli darbe akmna maruz kalabilir.
740
741
742
ekil Y.3b MOV 1 ile MOV 2 arasndaki enerji koordinasyona ilikin prensipler
ekil Y.3 - Gerilim snrlamal tipteki iki DKDnin birleimi
Not: rnekten de grlebildii gibi, sadece MOVa ilikin referans gerilim (Uref) bilgisi,
koordinasyon iin yeterli deildir.
ekil Y.4a MOV 1 ve MOV 2ye ilikin akm/gerilim zerileri
ekil Y.4b 10/350 slik darbe iin MOV 1 ve MOV 2nin akm/gerilim zerileri
743
744
ekil Y.6a - 10/350 slik bir darbe iin atlama aral ve MOVa ilikin akm ve
gerilim (DKD 1 atelenmemi)
ekil Y.6b - 10/350 slik bir darbe iin atlama aral ve MOVa ilikin akm ve
gerilim (DKD 1 atelenmi)
ekil Y.6 Gerilim anahtarlamal tipteki atlama aral ve gerilim snrlamal tipteki
MOVa ilikin rnek
Aada belirtilen iki temel husus gz nne alnmaldr:
- Atlama aralnn (SG) atelenmemesi (ekil Y.6a).
Atlama aral atelenmedii taktirde, darbe akmnn tamam MOV zerinden akar.
ekil Y.5bde grld gibi, bu darbe tarafndan datlan enerji MOVun dayanm
enerjisinden daha fazla ise, koordinasyon salanmam olur. Kuplaj nleme eleman olarak ek
bir endktansa gerek duyulduunda, en kt durum olan 0,1 kA/slik en kk akm diklii
kullanlarak koordinasyon deerlendirilmelidir.
- Atlama aralnn atelenmesi (ekil Y.6b).
Atlama aral atelendiinde, MOV zerinden akan akmn sresi, nemli lde azalr.
ekil Y.5bde grld gibi, atlama aral MOVun dayanm enerjisinin almasndan nce
atelendii taktirde, koordinasyon salanm olur.
ekil Y.7de, iki lt iin gerekli kuplaj nleme endktansnn belirlenmesi ile ilgili
ilem grlmektedir. Bu iki lt, 10/350 slik yldrm akm ve 0,1 kA/s olan en kk
yldrm akm dikliidir. Her iki DKDnin dinamik gerilim/akm zerileri, gerekli kuplaj
nleme elemannn belirlenmesinde gz nne alnmaldr. Baarl koordinasyon iin,
MOVun enerji dayanmnn almasndan nce atlama aralnn atelenmesi arttr.
Gerilim koulu U1 U 2 U DE U 2 L . di / dt
SGnin atelenmesi U1 U Atlama
745
Koordinasyon koulu: MOVa ilikin Wmax dayanm enerjisi almadan nce SGnin
atelenmesi
10/350 slik darbe iin enerji koordinasyonu
LDE .10 / 350 s ve LDE .0,1kA / s endktans deerlerinden byk olan LDE deeri olarak seilir
ekil Y.7 - 10/350 s ve 0,1 kA/slik darbeler iin kuplaj nleme elemannn
endktansnn belirlenmesi
Atlama aralnn atelenmesi, UAtlama atlama gerilimi olup bu deer MOVun
ularndaki U2 gerilimi ile kuplaj nleme elemannn ularndaki UDE geriliminin toplamna
baldr. U2 gerilimi i akmna (MOVun gerilim/akm zerilerine baklmaldr), UDE =
LDT.di/dt ise akm dikliine baldr.
10/350 slik darbe iin, akm diklii di/dt Imax/10 s, MOVa ilikin izin verilebilen
Imax (Wmax enerji dayanmndan elde edilen) genliine baldr. nk gerek UDE ve gerekse
U2 gerilimleri Imax n fonksiyonlardr. Ayrca, atlama aralndaki U1 gerilimi de Imax a
baldr. Daha yksek Imax, U1 gerilimi dikliinin daha yksek olmas demektir. Bu ltten
dolay, atlama gerilimi UAtlama, genellikle 1 kV/slik cephe diklii ile belirlenir.
0,1 kA/ slik eim iin, di/dt = 0,1 kA/ slik akm diklii sabittir. Bylece, UDE
gerilimi de sabittir. Buna karn, daha nce de belirtildii gibi, U2 gerilimi, Imaxn bir
fonksiyonudur. Atlama aralndaki U1 geriliminin diklii, MOVun akm/gerilim zerilerini
izler ve birinci durumla karlatrldnda daha dktr. Atlama aralna ilikin dinamik
746
alma gerilimi karakteristiinden dolay, atlama gerilimi, atlama aral geriliminin daha
uzun olan sresi ile azalr (bu sre, MOVa ilikin Wmax dayanm enerjisinden elde edilir).
Dolaysyla, UAtlama atlama gerilimi, MOVdan akan akmn ykseldii srede, 500 V/sde
hemen hemen d.a. alma gerilimine dt kabul edilmelidir.
Son olarak, LDE kuplaj nleme endktans iin daha yksek deere sahip LDE-10/350 s ve
LDE-0,1kA/S endktanslar uygulanmaldr. rnekler iin ekil Y.8 ve ekil Y.9a baklmaldr.
Not: Alak gerilim elektrik sisteminde bir kuplaj nleme elemann belirlemede en kt
durum, DKD 2de ksa devre meydana gelmesi (U2 = 0) ve dolaysyla, istenen UDE
geriliminin en yksek deere erimesidir. DKD 2 gerilim snrlamal tipten ise, ularnda U2 >
0 olan bir artk gerilim kalr. Bu gerilim istenen UDE gerilimini nemli lde azaltmaktadr.
Bu artk gerilim, en azndan elektrik besleme ebekesinin tepe geriliminden daha yksektir
(rnein, a.a. anma gerilimi 220 V ise gerilimin tepe deeri 2 . 220 = 325 V olur). DKD
2deki artk gerilim gz nne alnarak, uygun boyuttaki kuplaj nleme elemanlarnn
kullanlmasna izin verilir. Aksi taktirde, bunlar ar byklkte olabilirler.
ekil Y.8b LDE = 8 H iin akm/gerilim/enerji zerileri - 10/350 slik darbe iin
enerji koordinasyonu salanmam (atlama aral atelenmemi)
747
ekil Y.8c - LDE = 10 H iin akm/gerilim/enerji zerileri - 10/350 slik darbe iin
enerji koordinasyonu salanm (atlama aral atelenmi)
ekil Y.8 - 10/350 slik darbe iin atlama aral ve MOV ile ilgili rnek
ekil Y.9a 0,1 kA/ slik darbe diklii iin koordinasyon devresi
ekil Y.9b LDE = 10 H iin akm/gerilim/enerji zerileri - 0,1 kA/ slik darbe iin
enerji koordinasyonu salanmam
ekil Y.9c LDE = 12 H iin akm/gerilim/enerji zerileri - 0,1 kA/ slik darbe
diklii iin enerji koordinasyonu salanm
ekil Y.9 - 0,1 kA/ slik darbe iin kvlcm atlama aral ve MOV ile ilgili rnek
748
749
750
751
752
Ek Z
DKD korumasnn seimi ve tesisi
Karmak elektrik ve elektronik sistemlerdeki hem elektrik ve hem de iletiim devreleri,
uygun bir DKD korumasnn seimi ve tesisinde gz nne alnmaldr.
Z.1 DKDnin gerilim koruma dzeyine gre seimi:
Korunmas gereken donanmn UW darbe dayanm gerilimi, aadakiler iin
tanmlanmaldr:
- IEC 60664-1e uygun elektrik hatlar ve donanm balant ular,
- ITU-T K.20 ve K.21e uygun iletiim hatlar ve donanm balant ular,
- malatdan elde edilen bilgilere uygun dier hatlar ve donanm balant ular.
Aadaki koullar salandnda i sistemler korunmu olur:
- sistemlere ilikin UW darbe dayanm geriliminin, DKDye ilikin UP gerilim koruma
dzeyi ile balant iletkenlerindeki gerilim dmn gz nne almak iin gerekli olan bir
payn (marjn) toplamna eit veya daha byk olmas,
- sistemlerin DKD giriiyle enerji bakmndan koordine edilmesi.
Not 1: DKDye ilikin UP gerilim koruma dzeyi, tanmlanm bir In anma akmnda
kar den artk gerilime baldr. DKD iinden geen daha yksek ve daha dk akmlarda,
DKD balant ularndaki gerilimin deeri buna bal olarak deimektedir.
Not 2: DKD, korunmas gereken donanma balandnda, balant iletkenlerindeki U
endktif gerilim dm DKDye ilikin UP gerilim koruma dzeyine eklenir. Koruma dzeyi
ve bacaklar/balantlardaki iletken elemanda gerilim dmesi sonucu olarak meydana gelen
ve DKD knda gerilim olarak tanmlanan etkin koruma dzeyi UP/f nin, DKD tipleri iin
aadaki gibi olmas kabul edilebilir (ekil Z.1):
Gerilim snrlamal tip DKDler iin U P / f U P U ,
U P / f max(U P , U )
Gerilim anahtarlamal tip DKDler iin
Baz anahtarlamal tip DKDlerde, ark gerilimini Uya eklemek gerekebilir. Bu ark
gerilimi, birka yz volt olabilir. Birleik tip DKDlerde, daha karmak formller gerekebilir.
DKD ksmi yldrm akm geerken, balant iletkenlerinin uzunluu 0,5 m olmas
durumunda, U = 1 kV/m veya en az % 20 gvenlik pay kabul edilmelidir. Endklenen
darbeler iin U ihmal edilebilir.
Not 3: UP gerilim koruma dzeyi, DKD ile ayn koullarda denenen donanma (ar
gerilim ve ar akm dalga biimi ve enerjilendirilmi donanm vb.) ilikin UW darbe dayanm
gerilimi ile karlatrlmaldr.
Not 4: Donanm i DKDleri ierebilir ve DKDlerin zellikleri koordinasyona etki
edebilir.
753
Burada:
I
U P / f U P U
Up
U U L1 U L 2
H , dH / dt
754
- Darbe akmn topraa yneltmek iin en yakn yer (rnein yapdaki bir hattn giri
noktasna mmkn olduunca yakn yer).
Gz nne alnmas gereken ilk lt: Bir DKD gelen hattn giri noktasna ne kadar
yaknsa, bu DKD tarafndan korunan yap iindeki donanm miktar o kadar fazla olur
(ekonomik olarak avantajl). Sonra ikinci lt kontrol edilmelidir. Bir DKD korunmakta olan
donanma ne kadar yaknsa, bu DKDnin koruma etkinlii daha fazla olur (teknik olarak
avantajl).
Z.2.2 Balant iletkenleri:
DKD balant iletkenleri, izelge 27de verilen en kk kesitlere sahip olmaldr.
Z.2.3 Salnm koruma uzakl lpo:
Bir DKDnin almas srasnda, DKD balant ularndaki gerilim, Up/f ile snrldr.
Korunan donanm ile DKD arasndaki uzaklk fazla ise darbelerde salnm olay oluur.
Donanmn balant ular ak devre ise, bu olaydan dolay, ar gerilim 2Up/fye kadar
ykselebilir ve Up/f Uw olsa bile donanmda arza meydana gelebilir.
Salnm koruma uzakl lpo, korumann salanabildii (salnm olay ve kapasitif yk
gz nne alndnda) donanm ile DKD arasndaki en byk uzaklktr. Bu uzaklk, DKD
teknolojisine, tesisat kurallarna ve yk kapasitesine baldr. Devrenin uzunluu 10 mden
daha az veya U P / f U w / 2 ise, salnm koruma uzakl lpo gz nne alnmayabilir.
Not: DKD ile donanm arasndaki en byk uzaklk 10 mden daha byk veya
U P / f U w / 2 olduunda, salnm koruma uzakl aadaki bant kullanlarak tahmin
edilebilir:
l po U w U P / f / k [m]
Burada; k = 25 V/mdir.
Z.2.4 Endksiyon koruma uzakl lpi:
Yapya veya yapnn yaknna yldrm dmesi, korunan donanm ile DKD arasndaki
devre dngsnde ar gerilim endkleyebilir. Bu ar gerilim UPye eklenerek DKDnin
koruma verimliliini azaltr. Endklenen ar gerilimler, dngnn boyutlar ile artar (hat
gzergah, devre uzunluu, PE ile aktif iletkenler arasndaki uzaklk, elektrik ve iletiim
hatlar arasndaki dng alan) ve manyetik alan iddetinin zayflamasyla azalr (hacimsel
ekranlama ve/veya hat ekranlamas).
Endksiyon koruma uzakl lpi, korumann salanabildii (endksiyon olay gz nne
alndnda) donanm ile DKD arasndaki en byk uzaklktr.
Yldrmdan dolay meydana gelen manyetik alann ok yksek olduu gz nne
alnarak, DKDler ile donanm arasndaki dngy en aza indirmek gerekir. Aksi halde,
manyetik alan ve endksiyon etkileri aadaki nlemler alnarak azaltlabilir:
- Binann (YKB 1) veya odalarn (YKB 2 veya daha yukar YKBler) hacimsel
ekranlamas,
- Hat ekranlamas (ekranl kablolar veya kablo kanallar kullanlmas).
Bu nlemlere uyulmas durumunda, endksiyon koruma uzakl lpi gz nne
alnmayabilir.
Not: ok ar koullarda (ekranl olmayan hatlarn oluturduu byk dngler ve
yldrm akmnn endkledii ok yksek deerler) endksiyon koruma uzakl lpi aadaki
bant kullanlarak hesaplanr.
l pi U w U P / f / h
[m]
755
Burada;
h 300.K S1.K S 2 .K S 3
h 30 000.K S1.K S 2 .K S 3
5)
6)
7)
Hattn yapya giriinde (YKB 1in snrnda, rnein ana panoda) DKD 1 tesis edilir.
Korunacak i sisteme ilikin Uw darbe dayanm gerilimi belirlenir.
Etkili koruma dzeyinin Up/f Uw olmasn salamak iin DKD 1e ilikin Up1 gerilim
koruma dzeyi seilir.
lP0/1 ve lPi/1 koruma dzeyleri iin istenenler kontrol edilir (Madde Z.2.3 ve Madde
Z.2.4).
3) ve 4)teki koullar yerine getirildii taktirde, donanm, DKD 1 tarafndan korunmu
olur. Aksi taktirde, DKD 2 (DKD 2lere) ihtiya vardr.
Donanma daha yakn olacak ekilde (YKB 2nin snrnda, rnein tali datm panosu
veya prizde) DKD 2 (Madde Z.1.2) tesis edilir ve DKD 1 girii ile enerji koordine edilir
(Madde Z.2.5).
Etkili koruma dzeyinin Up/f Uw olmasn salamak iin DKD 2ye ilikin Up2 gerilim
koruma dzeyi seilir.
lP0/2 ve lPi/2 koruma uzaklklar iin koullar kontrol edilir (Madde Z.2.3 ve Madde
Z.2.4).
6) ve 7)deki koullar yerine getirildii taktirde, donanm DKD 1 ve DKD 2 tarafndan
korunmu olur. Aksi taktirde, donanma yakn (rnein SA tesisat noktasnda) ek DKD
3e (DKD 3lere) ve DKD 1 ve DKD 2 girileri ile enerjinin koordine edilmesine ihtiya
vardr (Madde Z.2.5)
756
1954
TMMOB
ELEKTRK MHENDSLER ODASI
1954
ANKARA
2012
ISBN:978-605-01-0254-3
EMO YAYIN NO:TY/2011/2