OCAK 2012

NDEKLER

Sayfa No

Sunu
Engel Gruplar ve Doru letiim
Zihinsel Engellilik Nedir?
Zihinsel Engellilerle letiim
Grme Engellilii Nedir?
Grme Engellilerle letiim
Dil ve Konuma Engellilii Nedir?
Dil ve Konuma Engellilerle letiim
itme Engellilii Nedir?
itme Engellilerle letiim
Bedensel (Ortopedik) Engellilik Nedir?
Bedensel Engellilerle letiim
Otizm Nedir?
Otizmli Bireylerle letiim
izofreni Nedir?
izofreni Hastalar ile letiim
KAYNAKA

Hazrlayanlar

: C. Pnar KARATA / Sosyal Hizmet Uzman

Sibel EYMR / Sosyal Hizmet Uzman
Cihan AYDIN / Sosyal Hizmet Uzman

Katkda Bulunanlar : Halil KSELER - ankaya Belediyesi Meclis yesi

Eser ATAK - ankaya Belediyesi Bakan Yardmcs
Kapak Tasarm
llstrasyon
Grafik Tasarm

: Abdlkadir YILDIRIM
: Suat Efe US
: Bedia FDANCIOLU

Mattek Matbaaclk Basm Yayn Tantm Tic. San. Ltd. ti.

Adakale Sok. No: 32/27 Kzlay/Ankara
Tel: 0312 433 23 10 - Fax: 0312 434 03 56

3
5
5
5
6
6
10
10
10
10
11
12
13
13
14
14
16

SUNU
lke nfusumuzun nemli bir blmn oluturan
engelli yurttalarmzn yaam kalitesini ykseltmek, bu
ynde salkl politikalar ve kalc zmler retmek toplum olarak hepimizin temel sorumluluudur.
ankaya Belediyesi, Yeni Toplumcu Belediyecilik anlaynn bir gerei olarak tam katlm ve eitlik ilkesi
dorultusunda engellilerin kendine yeterli, retken, zgr bireyler haline gelmelerini ve toplumla btnlemelerini salayacak hizmetlerin sunulmasn amalamaktaBlent TANIK
dr. Sunmakta olduumuz hizmetlerin banda fiziki evankaya Belediye Bakan
renin engelsiz ve eriilebilir hale getirilmesi, psikososyal
destek ve mesleki eitim programlarnn uygulanmas, sanatsal ve kltrel etkinliklerin dzenlenmesi, engelliler alannda faaliyet yrten sivil toplum rgtlerinin
desteklenmesi gibi almalar gelmektedir.
Bir insann engelli olmas, onun her ortamda mutlaka yardma ihtiyac olduu anlamna gelmez. Engelli vatandalarmza yaplabilecek en byk hizmet, bakalarnn yardmna en az ihtiya duyabilecekleri fiziksel ve sosyal koullar hazrlamak
ve onlarn dier insanlarla eit olanaklara sahip, insan onuruna yakr bir yaam
standardna ulamalarn salamaktr.
Tm bunlarla birlikte engelli bireyler ile salkl bir iletiimin nasl kurulabilecei
konusunda doru bilgilere sahip olmak hepimiz iin son derece nemlidir. Bu nedenle ankaya Belediyesi Kltr ve Sosyal ler Mdrl Engelliler Hizmet Birimi
tarafndan hazrlanm olan bu klavuz, engelli bireyler ile hatal ve eksik bilgiler
eliinde kurulmaya allan iletiimin, doru bilgiler edinerek kurulmasna, n
yarglarn ortadan kaldrlmasna ksacas engelliler alannda daha gl bir toplum
bilincine katkda bulunulmasna yardmc olmay amalamtr.
Bu klavuzun herkese yararl olmas dileiyle

Engellilerle Doru letiim Klavuzu

ENGEL GRUPLARI VE DORU LETM

Zihinsel Engellilik Nedir ?
letiim, salk ve zbakm, sosyal ve akademik beceriler, gnlk yaam, kendine
yeterlilik gibi alanlarda zihinsel ilevler bakmndan akranlarna gre snrllk,
uyumsuzluk ve yetersizlik gsteren kiiler zihinsel engelli olarak tanmlanr. Zihinsel
engelliler eitilebilir, retilebilir, ar ve ileri derece olmak zere drt grupta
snflandrlmtr.
Zihinsel Engellilerle letiim

ekil 1

Zihinsel engelli bireylerle iletiim kurarken ltfen sabrl ve anlayl olun.

Zihinsel engelli bireyin bilgileri tam olarak anlamasna ve alglamasna izin verin,
onu cesaretlendirin, tevik edin.
5

Engellilerle Doru letiim Klavuzu

Yapmasn istediiniz eyleri basit bir dille anlatn, dncelerinizi her zaman ksa
cmlelerle ifade edin.
Kafa kartrc ayrntl tariflerden kann, anlattklarnz gerektiinde grsel
rneklerle de destekleyin.
Anlatamadnz ya da anlayamad cmleleri deiik kelimeler kullanarak
yeniden tekrarlayn.
Engelli bireyin konumalarna ilgisiz kalmayn, iletiim srasnda gz temas
kurun.
Szl iletiime dikkat ettiiniz kadar beden dilinize ve yz ifadenize de dikkat
edin.
Zihinsel engelli bireylerin kendi kendilerine bir eyler yapabilmelerini ve
baarabilmelerini salamak iin onlara ans tanyn frsat verin. Her zaman sevgi
ve efkat ile yaklan.
Grme Engellilii Nedir ?
eitli nedenlerle doutan ya da sonradan tamamen veya ksmen grme kayb
olan ve bu yzden destek hizmetlerine gereksinim duyan kiiler grme engelli olarak
tanmlanr. Baz grme engelli bireyler gnlk yaamlarn kolaylatrmak ve kendi
balarna bamsz hareket edebilmek iin beyaz baston kullanrlar.
Grme Engellilerle letiim
Bir grme engelliye rastladnz ve ona yardmc olmak istiyorsunuz. nce nazik
bir dille yardma ihtiyac olup olmadn sorun. Daha sonra ihtiyac varsa yardm
edin.
Eer grme engelli o anda ciddi bir tehlikeyle yz yze deilse, uzaktan komutlarla
Saa git, sola git, dz git eklinde ona yardmc olmaya almayn. nk
bu tr ifadeler st ste tekrarlandnda can skc hale gelir. Yardmc olmak
istiyorsanz yanna giderek yol gsterin.
ou kimse sa, solu karsndan gelene gre deil kendi konumuna gre
dnerek yanl tarif etmektedir. Grme engelli kiinin daha ok armasna
neden olan bu hususa dikkat edin.

Engellilerle Doru letiim Klavuzu

ekil 2

Eer grme engelli bir kiiyle belli bir yere kadar birlikte yryecekseniz onun
sizin kolunuza girerek yrmesi daha doru olacaktr. Onu kolundan, omzundan,
belinden, elbisesinden ekitirerek yardm etmeye almayn.
ni klarda her defasnda niyoruz, kyoruz demenize gerek yoktur.
ni klara bir adm kala yavalamanz yeterlidir. Bu ekilde ini veya ka
geldiini kolayca hissedebilir.
Grme engelli kiiye oturaca bir yeri gsteriyorsanz uraya oturun, buraya
oturun eklinde tarif etmeyin. Mmknse elinden tutarak oturaca sandalyenin
arka ksmna dokunmasn salayn.
7

Engellilerle Doru letiim Klavuzu

ekil 3

Bir arabaya veya taksiye binmesinde yardmc olurken de aracn kapsnn n veya
arka kap olduunu belirtmeniz yeterlidir.
Grme engelli bir kimseye herhangi bir iecek ikram ederken eliyle arpp
dkmemesi iin aynz veriyorum, suyunuzu veriyorum eklinde nceden
syleyin. Mmkn ise fincan eline dedirin. ay, kahve, su gibi iecekleri
masann kenarna ok yakn yerlere koymayn.
Grme engelli bir kiinin elbisesi zerinde bir leke varsa onu kendisine uygun bir
ortamda uygun bir dille sylemekten ekinmeyin, parman o lekenin zerine
koyarak yerini gsterin.
8

Engellilerle Doru letiim Klavuzu

ekil 4

Grme engellilerin en sk karlat kazalardan biri yarm ak braklan kaplara

arpmaktr. Kaplar kesinlikle yarm ak brakmayn. Kaplarn ya tam ak ya da tam
kapal olmasna dikkat edin.

Grme engelli bir kiiyle konuurken yanndan ayrlmanz gerektiinde ona

mutlaka bildirin. Hi ses karmadan ayrldnz takdirde sizi hl yanndaym
gibi dnerek konumasn srdrebilir.

Grme engellilerin yardma en fazla ihtiya duyduu yerlerden biri de trafiin

youn olduu caddelerden karya gemektir. Uzaktan seslenerek imdi
karya geebilirsiniz demek bir grme engelliye yardmc olmak deildir ve ok
9

Engellilerle Doru letiim Klavuzu

tehlikelidir. Bu nedenle ona refakat ederek birlikte karya gemesine yardmc

olun.
Dier insanlara nasl hitap ediyorsanz grme engelli bir kiiye de ayn ekilde
hitap edin. Onunla kmser tarzda bir ses tonuyla konumayn. Sanki iitme
gl varm gibi yksek sesle hitap etmeyin.
Dil ve Konuma Engellilii Nedir ?
Herhangi bir nedenle konuamayan veya konuma hznda, akclnda, ifadesinde
bozukluk olan ve bu yzden iletiim gl yaayan kiiler dil ve konuma engelli
olarak tanmlanr.
Dil ve Konuma Engellilerle letiim
Konuma engelli bireylerin syledii kelimeler anlalmad zaman, Bunu
anlayamadm / kardm ltfen benim iin tekrar edebilir misiniz? gibi ifadeler
kullann, kelimeleri hecelemesini isteyin.
Konuma engeli olan kiilerden syleyeceklerini yazmasn da isteyebilirsiniz.
Engelli bireyin anlattklarn anlayp anlamadnz teyit etmek iin tekrarlayn ve
doruluunun onaylanmasn bekleyin.
Konuma gl olan engellilerin cmlelerinin sonunu siz tamamlamaya
almayn, sabrla sonuna kadar dinleyin. Anlamadnz bir cmleyi anlam
gibi davranmayn.
Ksa cevap gerektiren sorularla onu anlamaya aln. Konumas iin onu
cesaretlendirin, iyi bir dinleyici olun.
itme Engellilii Nedir ?
Tek veya iki kulanda tamamen veya ksmen iitme kayb olan ve bu nedenle iletiim gl yaayan kiiler iitme engelli olarak tanmlanr. itme cihaz kullananlar
da bu gruba girer.
itme Engellilerle letiim
Konumaya balarken nce bireyin dikkatini ekin. htiya halinde eline veya
omzuna hafife dokunun. Gz temas kurduktan sonra konumaya balayn.
Ak, net ve rahatsz etmeyecek ykseklikte bir ses tonu ile konuun.
itme engelli bireyler, iletiim kurarken dudak okuma yntemini de
kullanabilecekleri iin, bulunduunuz ortamda n yeterli olmasna dikkat edin.
10

Engellilerle Doru letiim Klavuzu

Konuurken; sigara imeyin, sakz inemeyin, elinizle aznz ve yznz

kapatmayn.
itme engelli bireyin konuulanlar anlayamamas halinde, ayn cmleyi tekrar
etmek yerine baka kelimelerle yeni bir cmle kurun.
itme engelli bireyin sylediklerini anlamadnz durumlarda anlam gibi
davranmayn, tekrarlamasn isteyin.
stemedike yksek sesle konumayn nk iitme cihaz kullanan bireyler iin
yksek sesler parazitli hale dnr ve anlamay daha da gletirir.
Tercman olmas halinde konuurken tercmana deil iitme engellinin kendisine bakarak konuun.

ekil 5

itme engelli olan bireylerle yazarak veya biliyorsanz iaret diliyle iletiim kurun.
Bedensel (Ortopedik) Engellilik Nedir ?
skelet (kemik), kas ve sinir sistemindeki bozukluklar ve fonksiyon kayb sonucu, bedensel ilevlerini eitli derecelerde kaybeden, bu nedenle hareket gl yaayan
kiiler bedensel engelli olarak tanmlanr.
11

Engellilerle Doru letiim Klavuzu

Bedensel Engellilerle letiim

Eer engelli birey tekerlekli

sandalyede ise, onunla uzun
sreli konuacaksanz, gz
hizasna gelebilecek ekilde
siz de bir sandalyeye oturun.
Yere kerek konumayn.

ekil 6

Tekerlekli sandalye kullanan

engelli bireyi merdivenden
karmak ya da indirmek
gerektiinde, tek kiiyle tanabilecek
durumdaysa
tekerlekli sandalyenin arka
tutma kollarn hafife geriye
yatrarak basamaklar tek tek
karp indirin.

ekil 7
12

Engellilerle Doru letiim Klavuzu

Eer tek kiiyle tanamayacak

kadar arsa iki veya kiinin
yardmyla n ayak basma ksmlarndan ve arka tutma kollarndan
hafif geriye yatrmak suretiyle merdivenleri karp indirin.

Tekerlekli sandalye o kiinin

kendine ait zel alan olduundan

bir eya niyetiyle sandalyeye
yaslanmayn, onu itip ekmeyin,
kulland kanedyan ya da koltuk
deneklerine izinsiz dokunmayn.

Bedensel engelli birey istemedike koluna girip tutmayn. Onun

rahatsz olmasna ya da dmesine
neden olabilirsiniz.
Herhangi bir ortamda tekerlekli

sandalye kullanan bir engelliye nasl

yardm edileceini bilmiyorsanz,
kendisine sorun.
ekil 8

Otizm Nedir ?
Otizm beynin ve sinir sisteminin farkl yapsndan ya da ileyiinden kaynaklanan
ve 3 ya ncesi ocuklarda ortaya kan nro-biyolojik bir bozukluktur. Tamamnda
olmamakla birlikte otizmli bireylerde genellikle szel ve szel olmayan iletiim, oyun
ve sosyal iliki gl gibi geliimsel sorunlar grlmektedir.
Otizmli Bireylerle letiim
Otizmli bireyler, gz temas kurmaktan kanrlar, genellikle duygusal ba kurmalar gtr, plmeyi ve kucaklanmay sevmezler, isimleriyle seslenildiinde tepkisizdirler. Ekolali (ocuun duyduu kelimeleri, cmleleri, konumacnn hemen
arkasndan veya daha sonra taklit etmesi) grlmektedir. Bu nedenle kzmak
barmak ya da cezalandrmak yanltr. Anlayl ve sabrl olun.
Otizmli bireyle konuurken onun gz seviyesine inin ve ona bakarak konuun.
13

Engellilerle Doru letiim Klavuzu

Bireye komut verirken ksa ve net cmleler kurun, zellikle komut kelimelerini
kullanrken, rnein Buraya gel gibi, vurgulayarak syleyin.
evrede otizmli bireyin dikkatini datacak uyaranlarn olmamasna dikkat edin.
Onun dikkatini toplamasn kolaylatrmak iin abartl mimikler, tonlamalar ve
sesler kartmaktan kanmayn. Ancak sesinizi olumsuz tonda ykseltmemeye
de dikkat edin.
letiimi balatrken bunu ondan beklemeyin. lk iletiimi siz balatn. Onun sevdii
ya da ilgi duyduu konulardan yola karak iletiim kurmaya aln. Somut
dnen otizmli bireyler dili sadece szcklerin anlamna gre yorumlarlar.
Koturmay brak yerine Arkandan atl m kovalyor demek onlar iin
anlamszdr. Deyimler, kinayeler, imalar onlar iin anlamsz ve akl kartrcdr.
evresinde olup biteni onun anlayabilecei ekilde sade bir dille ona anlatn.
Otizmli bireyin baarlarn takdir edin ve her zaman vn. Bu durum ocuun
kendisinden bekleneni doru yaptn anlamasna yardmc olacaktr.
Otizmli ocuklar genellikle evrelerindeki tehlikelerin farknda deillerdir, bu
nedenle onlar korumak iin daha dikkatli olun. (ocuun ince yksek bir duvar
zerinde korkusuzca yrmesi, youn trafik olan bir caddeye kabilmesi, scak
sobaya yaklamas gibi davranlar bu tr tehlikelere rnek verilebilir.)
zel korkular, nedensiz glme ve alamalar gibi baz duygusal tepkiler, otizmli
ocuklarda sklkla gzlemlenir. Bu davranlarn otizmin genel bir zellii
olduunu bilin.
izofreni Nedir ?
izofreni, bireyin dnce, duyu, hareket ve alglama srecini etkileyen, renme, yarglama, kiiler aras ilikiler gibi zihinsel ve sosyal ilevlerde bozulmalara
yol aan, halsinasyonlar, tutarsz konuma ve davranlar, uygunsuz duygulanm,
bilisel kayplar ve psikososyal sorunlar eklinde belirtiler gsteren ruhsal bir hastalktr. izofreni genellikle 15-35 yalar arasnda ortaya kar.
izofreni Hastalar ile letiim
ncelikle hastann varln ve hastal kabullenin. Bu rahatszln bir su ya da
ceza deil biyolojik ynleri ar basan ruhsal bir rahatszlk olduunu bilin ve bu
hastaln hastann yeteneklerinde eitli kstlamalara yol aabileceini kabul
edin.
Hastalarn, evrelerinde olup bitenleri alglamakta ve deerlendirmekte zaman
zaman zorluk yaadklarn gz nnde bulundurun, anlalr ve net biimde
14

Engellilerle Doru letiim Klavuzu

iletiim kurun. rnein onu birok seenek arasndan tercih yapmaya zorlamak
yerine, net bir soru sormak veya istekte bulunmak iletiimi kolaylatracaktr.
Kendi dorularnz hastaya srarla kabullendirmeye almayn; hastay ailece
yaplan yemek yeme, misafir arlama gibi faaliyetlere katlmaya zorlamayn; onu
tembellikle ve miskinlikle sulamayn, srekli eletirmeyin ve fkeli davranlarda
bulunmayn.
Hastayla ok fazla ilgilenmek, stne dmek veya hi ilgilenmemek yerine
onun ihtiyac kadar ilgi gsterin.
Sorgulayc olmayn. Ne dnyorsun ,Niye byle yapyorsun gibi srekli
sorular sorarak onu bunaltmayn.
Takdir ettiinizi gsterin.
lalarn dzenli almasn ve randevularna gitmesini hatrlatn, ancak zor
kullanmayn.
Bir ey syleyip sonradan vazgemeyin. Neyi niin yaptnz aklayn.

nyarglar en byk ENGELdir.

15

KAYNAKA
* Altnokta Krler Dernei Yaynlar, Grme zrller Hakknda Grenler in Rehber Ankara.
(Eriim Tarihi - 11.02.2011)
* Babakanlk zrller daresi Bakanl, Aile Eitim Rehberi, Ortopedik zrller. T.C.
Babakanlk, Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl Yaynlar, Aile Eitim Serisi:2. Ankara,
2006.
* Babakanlk zrller daresi Bakanl, Aile Eitim Rehberi, Zihinsel zrller. T.C.Babakanlk,
Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl Yaynlar, Aile Eitim Serisi:3. Ankara, 2006.
* Doan, R, A., Otizim Yaygn Geliimsel Bozukluk www.sosyalhizmetuzmani.org/otizmyaygingelisim.doc (Eriim Tarihi 02.10.2011)
* Ege, P., Farkl Engel Gruplarnn letiim zellikleri ve retmenlere neriler, Ankara niversitesi
Eitim Bilimleri Fakltesi zel Eitim Dergisi 2006, 7 (2)
* Halil Kseler Engelli Bireylere Yaklam Biimleri
Tarihi 01.01.2011)

http://www.engelsizerisim.com/ (Eriim

* Kkkaraca, N., Sosyal Kiisel almada ocuk ve Oyun. Duyan, Veli; Akta, Aliye (Ed.)
Sosyal Hizmette Yeni Yaklamlar ve Sorun Alanlar. Prof. Dr. Nihal Turan a Armaan. Ankara:
Hacettepe niversitesi Sosyal Hizmetler Yksekokulu Yay. No:8 2001.
* Notbohm E., Childrens Voice Article Kasm/Aralk (2004), eviri: Kutn Sancakl
http://otizm-autism.tr.gg/
* Sayar,.&zbulut,M.&Kkkaraca,N. zrllerle Toplumsal Btnlemeye Bir Adm, Sosyal
Hizmet Uzmanlar Genel Merkezi, Mat Grup bask, 2008.
* Sucuolu, B., Aknc, A., Gmc, . ve Pikin,., Otistik ocuklar ve Eitimleri, Ankara (1998)
* TAV, .izofreni Tedavisinde Direkt Maliyeti Belirleyen Deikenlerin Karlatrmal
Deerlendirilmesi Uzmanlk Tezi. Salk Bakanl Bakrky Ruh Sal ve Sinir Hastalklar
Eitim ve Aratrma Hastanesi, stanbul, 2006.
* T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl zrl ve Yal Hizmetleri Genel Mdrl, itme
zrller. T.C.Babakanlk, Aile ve Sosyal Aratrmalar Genel Mdrl Yaynlar, Aile Eitim
Serisi:6 Ankara,2006.
* T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl zrl ve Yal Hizmetleri Genel Mdrl Aile Eitim
Seti - Ruhsal ve Duygusal zrller http://www.ozida.gov.tr/?menu=egitim&sayfa=ruhsal/ruhsal (Eriim tarihi 20.10.2011)
* T.C. Babakanlk zrller daresi Bakanl zrllk Eitimi:Toplum zrll Nasl Anlyor
Temel Aratrmas http://www.ozida.gov.tr/arastirma/toplum_ozurlulugu_nasil_anliyor.pdf
* Timur, S.&Ege, E.&Bak, E. Engelli Kadnlarn reme Sal Sorunlar ve Etkileyen Faktrler.
C..Hemirelik Yksek Okulu Dergisi, 10 (1), 2006.
* Ulutademir, N., Engelli ocuklarda letiim ve Oyunun nemi, Frat Salk Hizmetleri Dergisi,
Cilt: 2, Say: 5 2007.
www.ozida.gov.tr
http://www.sizofreni.web.tr/pap_at.html
http://www.draligus.com/5453-isitme-engellilerle-iletisim-kurmak.html