Teknologia mekanikoa

Txirbil-harroketazko
mekanizazioa

LANBIDE
EKIMENA

L ANBIDE E KIMENA
LANBIDE EKIMENA

Proiektuaren bultzatzaileak

Laguntzaileak

Hizkuntz koordinazioa

Egilea(k):
MAKINA
ERREMINTAREN
INSTITUTUA
INSTITUTO
DE MAQUINA
HERRAMIENTA

TEKNOLOGIA MEKANIKOA Txirbil-harroketazko mekanizazioa

IMH Makina Erremintaren institutua (ELGOIBAR)

Zuzenketak: ELHUYAR Hizkuntz zerbitzuak

Maketa: ELHUYAR Edizioak
Azalaren diseinua: Naiara Beasain
2003an itzulia eta prestatua

TEKNOLOGIA
MEKANIKOA
5. UNITATE DIDAKTIKOA

ZULATZEKO
ERREMINTAK
Irakaskuntza Ertainak

ARRASATEKO ESKOLA POLITEKNIKOA

Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak onetsia: 1990VIII1

ELHUYAR, K.E. Urbieta 73.a. 20006 DONOSTIA
ARRASATEKO ESKOLA POLITEKNIKOA. ARRASATE
Legegordailua: SS 635/90
ISBN: 8487114695

AURKIBIDEA
Or.
1.

UNITATEAREN HELBURUA........................................

2.

BARAUTSAK EGITEKO ERABILTZEN DIREN

MATERIALAK ..................................................................

3.

BARAUTSMOTAK..........................................................

4.

BARAUTS HELIKOIDALA............................................
4.1. Barauts helikoidal baten atal eraginkorra; gainazal,
ertz eta angelu nagusiak ..............................................
4.2. Barauts helikoidalaren angeluak .................................
4.3. Barauts helikoidalen erabilpena..................................

8
9
11
13

5.

ZENTRATZEKO BARAUTSAK ....................................

14

6.

BARAUTS ABEILANATZAILEAK...............................

16

7.

LANTZAPUNTADUN BARAUTSAK..........................
7.1. Lantzapuntadun barauts baten zati eraginkorraren
atalak ...........................................................................
7.2. Lantzapuntadun barautsen erabilpena.......................

17

8.

EZPATABARAUTSA......................................................
8.1. Ezpatabarautsaren atal eraginkorra............................
8.2. Ezpatabarautsen erabilpena.......................................

19
19
20

9.

PLAKATXO TRUKAGARRIZKO BARAUTSAK......

9.1. Zulo laburretarako barautsetan erabiltzen diren
plakatxoak ...................................................................
9.2. Zulo laburretarako plakatxo trukagarridun barautsen
erabilpena....................................................................

20

10. KANOIBARAUTSA.........................................................
10.1. Kanoibarautsaren geometria......................................
10.2. Kanoibarautsen erabilpena........................................

22
22
23

11. ZULATZEKO BURUAK..................................................

11.1. Soldaturiko plakatxodun buruak .................................
11.2. Plakatxo trukagarridun buruak....................................
11.3. Zulatzeko buruen geometria........................................
11.4. Zulatzeko buruen erabilpena.......................................

24
24
25
25
27

12. GALDEERANTZUNAK..................................................

28

18
18

21
21

1. UNITATEAREN HELBURUA
Barautsmota desberdinak egiteko materialak ezagutzea. Barauts desberdinen geometria eta aplikazioak ezagutzea.

2. BARAUTSAK EGITEKO ERABILTZEN DIREN MATERIALAK

Barautsak egiteko gehien erabiltzen diren materialak ondoko hauek
dira:
Altzairu estralasterra
Metal gogorra
Altzairu estralasterra, gaur egun ere asko erabiltzen da; gehienbat
barauts helikoidalak egiteko, baina baita potentzia txikiko eragiketetako lanetan edo produkzio txikitan usatzen diren beste zenbait barauts
motetan ere.
Material honekin egiten diren barautsetan, oro har, erreminta osoa
egoten da altzairu estralasterrez egina, hau da, kirtena eta atal eraginkorra.
Bada, hala ere, zenbait salbuespen; ezpatabarautsa adibidez, zeinak
kirtena karbonoaltzairuzkoa duen bitartean zorroztu eta truka daitezkeen
altzairu estralasterrezko hortzak baititu.
Gaur egun barauts asko, ebaketaabiadura eta txirbilsekzio handia
lortzeko ahalmena duten metal gogorrez egiten dira. Bai altzairu estralaster
eta bai metal gogorrezko barautsak, titanio karbonitruroz estal daitezke,
honek beren errendimendua nabarmenki hobetzen duen azalgogortasun
handia ematen diolako.
Metal gogorrez egiten diren barautsek, material hori atal eraginkorrean
bakarrik daramate, eta plakatxoetxea duen kirtenera bi era hauetan loturik
egon daiteke:
Soldaduraz
Lotura mekanikoz
ZULATZEKO ERREMINTAK

3. BARAUTSMOTAK
Barautsek, material desberdinez eginda
egoteaz at, burutu behar duten lanaren arabera
forma desberdinak izan ditzakete. Barautsak
lan hauetan erabiltzen dira:

Zulaketan

Pieza beteetan zulo

bat mekanizatzeko

Birzulaketan

Galdaketaz, forjaz
edo aldez aurretik
zulatu diren zuloak
handiagotzeko.

Trepanaketan

Erdigunean nukleo
zentral bat utziz
koroa zirkular baten
itxura duen zulo bat
egitean datza.
(3.2. irudia)

3.1. irudia:
a) Zulaketa
b) Zorroz gidaturiko zulaketa
c) Puntaz gidaturiko zulaketa

TEKNOLOGIA MEKANIKOA

Barautsmota ezberdinen artean honako hauek ditugu:

Barauts helikoidala
Zentratzeko barautsa
Lantzapuntadun barautsa
Ezpatabarautsa
Plakatxo trukagarrizko barautsak, zulo laburrentzat

3.2. irudia. Trepanaketa

Zulatzeko eta trepanatzeko

buruak
Etab.

ZULATZEKO ERREMINTAK

4. BARAUTS HELIKOIDALA
Barauts helikoidala Montignomi
alemanak 1863. urtean asmatu zuen.
Barauts helikoidalaren atal nagusiak
honako hauek dira:

Gorputz
zilindrikoa

Erremintaren erdialdea
da. Bertan zilindroaren
ardatzarekiko aurkako
eta inklinatuak diren bi
arteka mekanizatu aurkitzen dira.

Sorbatzak

Barauts hauek bi sorbatz,

ardatzarekiko simetrikoki inklinatuak, izaten
dituzte muturrean.

Kirtena
edo
Isatsa

Barautsetxean edo ardatz nagusian sartzen den

atala da. Zilindrikoa
nahiz konikoa izan daiteke eta konikoa baldin
bada, kirtenaren bukaeran mihi bat izaten du.
Morse konoseriea erabiltzen da barauts hauetan.
4.1. irudia. Barauts helikoidala

TEKNOLOGIA MEKANIKOA

4.1. Barauts helikoidal baten atal eraginkorra; gainazal, ertz eta

angelu nagusiak. 4. 2. irudia.

4.2. irudia. Barauts helikoidalaren atal eraginkorra

1. Jaulkitzeaurpegia
4. Sorbatz edo ebaketaertzak
2. Zerrenda gidaria
5. Arima
3. Azpijanaurpegia
6. Zeharkako ertza
A. Erasoangelua
C. Jaulkitzeangelua
D. Ebaketaangelua
H. Puntako angelua

ZULATZEKO ERREMINTAK

Jaulkitzeaurpegia
Arteka helikoidalaren barnegainazala da. Honen inklinazioak ardatzarekiko jaulkitzeangelua osatzen du, honek zulatzelanak behar duen
hozgarri eta labaingarriaren bidea eta txirbilaren irteera errazten dituelarik.
Arteka helikoidalak, barautsaren ebaketanorazkoa kontuan izanik,
eskuinak edo ezkerrak izan daitezke. Hala ere, eta besterik aditzen ez den
bitartean, helizea eskuina izaten da, baina egiten dira barauts ezkerrak ere.
(4.2. irudia).
Zerrenda gidaria
Barautsaren diametro izendatua adierazten du. Bere zabalera diametroaren araberakoa da eta barautsa zuloan zehar gidatzen du. (4.2. irudia)

Barautsaren
diametroa

10

20

30

40

50

60

80

100

Zerrenda gidariaren zabalera

1,3

2,6

3,4

3,6

3,8

Azpijanaurpegiak
Barautsaren mutur eraginkorraren gainazal konikoek osatzen dituzte.
Hauek dira zorrozten diren ezpainak. (4.2. irudia)
Ebaketaertzak
Arteka helikoidal eta azpijanaurpegien arteko elkarguneek ebaketa-ertzak osatzen dituzte. Beraiek, puntako angelua osatzen dute. (4.2. irudia)

10

TEKNOLOGIA MEKANIKOA

Zeharkako ertza (4.2. irudia)

Zeharkako ertzak ebaketaertzak lotzen ditu, baina ez du ebaketa-ahalmenik. Horregatik bere luzerak ez du ondoren aipatzen dena baino
handiagoa izan behar:

1/8 D

zulatzen den materialean egin behar den presioa txikiagotzeko.

Arima (4.2. irudia)
Helizeari eusten dion zutabe edo euskarria osatzen du. Arimaren sekzioa,
barautsari sendotasun handiagoa ematearren kirtenerantz apurka handiagotuz doa.
Bere lodiera gutxi gorabehera hau da:

e = (0,14etik 0,20era) D

4.2. Barauts helikoidalaren angeluak

Barauts helikoidala hortz biragarri bat besterik ez da. Beraz bertan, hortz
bakarreko erremintan genituen eta ezagunak diren angelu berdinak aurki
ditzakegu.

Erasoangelua

Azpijanaurpegiari jarraitzen zaion lerroak

eta barautsaren ardatzarekiko zut den
lerroak osatzen dute.

ZULATZEKO ERREMINTAK

11

Barautsaren ardatzak eta helizearen ukitzaiJaulkitzeangelua

le batek osatzen duten angeluari deritzogu.

Ebaketaertzek osatzen duten angeluari

Puntako angelua
deritzogu.

Azpijanaurpegiak eta helizearen ukitzaiEbaketaangelua

leak osaturiko angeluari deritzogu.
4.1. taula
Jaulkitzeangeluaren (arteka helikoidalaren angeluaren) eta puntako
angeluaren balio orientagarriak barauts helikoidalentzat:

Landu behar den

materiala
Altzairua eta
burdinurtua

C jaulkitze
angelua

H puntako
angelua

30
Helize arrunta

118

15
Helize luzea

140

4045
Helize laburra

140

Letoia eta
brontzea
Aleazio
arinak

12

TEKNOLOGIA MEKANIKOA

Oharra: Altzairuzko xafla meheak zulatzean, barautsa materiala aldenik

alden erabat zeharkatzeko dagoenean piezak biratzen hasteko joera du.
Istripua edo barautsa apurtzea gerta daiteke. Hori eragozteko H puntako
angelua 140-koa izan dadin gomendatzen da.

4.3. Barauts helikoidalen erabilpena

Barautsetan gehien erabiltzen direnak barauts helikoidalak dira.
Edozein material zulatzeko erabil daitezke. Beti ere barautsaren
ebaketa-ertzaren materialak zulatu behar dugunarena baino gogorragoa
izan behar du.
12 mm baino diametro handiagoko
zuloa egin nahi dugunean, lehenengo
zuloa diametro txikiko barauts batez
hasi eta gero zuloa diametro handiagoko barautsez bukatzea komeni da.
Horrela barauts handia gidatuta joaten
da eta ez da hainbeste indar egin behar.
Zulaketa burutu behar duen makinak nahikoa potentzia baldin badu, 12
mm baino diametro handiagoko barautsak erabil daitezke. Kasu horretan
beharrezkoa da zeharkako ertza zorroztea, gutxi gorabehera 1,5 mmra utzi
arte. (4.3. irudia)

4.3. irudia. Zeharkako ertza

zorrozturiko barautsa.

Ebaketaabiadura
Zulaketan, denboraunitateko barautsaren kanpoko aldeko puntu batek
egiten duen bidea da ebaketaabiadura. vc deritzogu.

ZULATZEKO ERREMINTAK

13

Aitzinapenabiadura
Barauts batek egiten duen bira bakoitzeko bere ardatzaren norabidean
ibilitako bideari deritzogu aitzinapenabiadura. mm/btan adierazten da.
4.2. taula.
Altzairu estralasterrezko barauts helikoidalen ebaketaabiaduraren eta
aitzinapenabiaduraren balio orientagarriak:

Materiala:

Kobre
60 kg/mm2rai- Burdinurtu
noko materialak
grisa
aleazioak

Aleazio
arinak

v c:
m/min.

30 40

12 30

30 60

100 150

Ai:
mm/b

0,1 0,4

0,10,4

0,10,6

0,10,6

Aitzinapenabiadurak barautsaren abiadurarekin nolabaiteko erlazioa

izan behar duela argitu behar da. Zenbat eta diametro handiagoa, hainbat
eta eragozpen handiagoa. Beraz, aitzinapen txikiagoa erabili behar da.
Azkenik, zulaketaeragiketan sorturiko esfortzuak barautsaren arimak
jasaten dituela esan behar da.

5. ZENTRATZEKO BARAUTSAK (5.1. irudia)

Zentratzeko barautsek, torneaketa, fresaketa eta artezketalanetan
puntu artean atxiki behar diren piezetan eustepuntuak ezartzeko lekuak
mekanizatzea dute helburutzat. (5.2. irudia).
Piezak punteatzeko ere erabiltzen dira, zulaketalanetan gidari gisa lan
egin dezaten.

14

TEKNOLOGIA MEKANIKOA

Barauts helikoidalen antzeko diren ertz,

gainazal eta angeluetatik at bere forma
geometrikoa dela eta zati hauek ditu:

diametro txikidun zatia

gainazal zilindrikoan eustepuntuaren puntak hondoa uki ez dezan.

60ko konoenbor bat

Zati honek egindako konoenborraren

formako zuloan oinarritzen da euste-puntua.
diametro handiagoko zatia

5.1. irudia. Zentratzeko

barautsak
1) Arrunta
2) Babesturiko
zentroentzat

Zenbait kasutan, zentratu behar diren

piezak astunak badira konoenborrak 90
izan ditzake.
Zentratzeko barautsak, normalean altzairu estralasterrez eginak izaten dira.

5.2. irudia. Euskarrizentroak

1) Arrunta
2) Babestua
ZULATZEKO ERREMINTAK

15

6. BARAUTS ABEILANATZAILEAK
Torlojuburu edo errematxeburu zilindrikoak nahiz konikoak sartzeko zuloak
egiteko erabiltzen diren barautsak dira.
Abeilanaketa, zulo bati sarreran zabalgune zilindrikoa nahiz konikoa egitean datza.
Zilindrikoa, Allen torlojuburuentzat (6.1.
irudia), eta konikoa, torlojuburu koniko
lauentzat. (6.2. irudia)
Barauts abeilanatzaileak zilindro gidari
batez horniturik egoten dira. Beraz, zilindroaren diametroko zulo bat aldez aurretik
egina behar dute.

6.1. irudia

6.2. irudia

Ondoren azaltzen zaizkizu zulatzeko

makinan erabil daitezkeen eta lan bakoitzerako erabiltzen diren barautsmotak:
Abeilanatzaile zilindrikoa
Buru zilindrikodun torlojuentzako zuloak egiteko. (6.3. irudia)

6.3. irudia

Abeilanatzaile konikoa
Buru konikodun torlojuentzako zuloak
egiteko erabiltzen da. (6.4. irudia)
Aurretiko abeilanatzailea
Zuloaren ardatzarekiko azal lau zutak
lortzeko. (6.5. irudia)

6.4. irudia

Otxabua
Barautsez eginiko zuloak doitasunez
amaitzeko erabiltzen da. d' diametroa d
diametroa baino handixeagoa da.
6.5. irudia

16

TEKNOLOGIA MEKANIKOA

7. LANTZAPUNTADUN BARAUTSAK
(7.1. irudia)
Barauts hauek normalean altzairu estralasterrez
egiten dira. Fabrikatzea oso erraza da. Zerrenda
gidaria erremintaren luzetarako ardatzarekiko paraleloa izaten dute. (7.1. irudia)
Barauts hauek ondoko zatiak dituzte:

Kirtena

Gorputza

Sorbatzak

Normalean zilindrikoa izanik, barautsa barautsetxeari lotzen zaion zatia da.

Ebakiduraz gutxi gorabehera

laukizuzena izanik, bertan
sorbatz desberdinak dauden
zatia da.

Bi sorbatz ardatzarekiko simetrikoki inklinatuta daude

aurreko muturrean eta barautsak izan dezakeen ebakidura
zilindriko edo koniko bakoitzagatik bi sorbatz edo
gehiago izan ditzake.

7.1. irudia.
Lantzapuntadun
barautsa.

ZULATZEKO ERREMINTAK

17

7.1. Lantzapuntadun barauts

baten zati eraginkorraren
atalak
Barauts hauek, ardatzarekiko
puntako H angelua osatzen duten bi
sorbatz simetrikoetatik at, egin behar den zuloak duen ebakidura zilindriko edo koniko bakoitzagatik, bi
sorbatz edo gehiago izan ditzake.
Eraso eta puntako angeluak,
hala nola zeharkako ertzaren balioa,
barauts helikoidalaren berdinak izan
daitezke eta jaulkitzeangeluari
dagokionez, lantzapuntadun barautsaren kasuan negatiboa izaten da.
23 bitarteko angelua aski izan
daiteke barautsaren palak ebaketa-esfortzuak jasateko nahikoa erresistentzia izan dezan. (7.2. irudia) 7.2. irudia. Lantzapuntadun barautsaren
7.2. Lantzapuntadun barautsen
erabilpena
Pieza berdineko serielanetan dute
aplikazioa eta kobrealeazioetan
(letoian eta brontzean) bezala txirbila
harrotzeko indar gutxi egin behar
denean ere bai.

atal eraginkorra.
1) Ebaketaertza
2) Azpijanaurpegia
A) Erasoangelua
B) Jaulkitzeangelua

Barauts hauek egitea oso erraza

denez, guztiz egokiak dira iraganaldi batez zulo mailakatuak lortzeko
eta gero konikoki mandrinatu behar- 7.3. irudia. Lantzapuntadun barauts
batez eta iraganaldi batean
ko diren zuloak prestatzeko. (7.3.
lorturiko zuloa.
irudia)

18

TEKNOLOGIA MEKANIKOA

Ebaketabaldintzei dagokienez, barautsmota hauentzat 4.2. taulan

ikusitakoak balio dezakeela esan daiteke.

8. EZPATABARAUTSA
Funtsean ezpatabarautsa, kirten eta gorputz izeneko bi zatietan banaturik agertzen zaigun erremintaetxe bat besterik ez da. Gorputzaren
muturrak, zorrotz daitekeen altzairu estralasterrezko lama bat zein metal
gogorrezko plakatxo trukagarriak
muntatzeko arteka bat darama.
Kirtena
Gorputza luzetaraka bi zulo txikiz zulaturik agertzen da. Hauetatik, ebaketasorbatzak hozteaz
gain txirbilirteera erraztuko duen
likido hozgarria, presio handiz,
ateratzen da.
8.1. Ezpatabarautsaren atal
eraginkorra
Ezpata-barautsaren atal eraginkorra, altzairu estralasterrezko edo
metal gogorrezko ken daitekeen
8.1. irudia. Ezpatabarautsa.
plakatxo batez osaturik agertzen
da. Nolanahi ere, puntaren (H)
angelua osatzen duen ardatzarekiko
simetrikoki inklinatuak diren bi
ebaketaertz daramatza. Ertz
hauek, azpijan-aurpegiaren eta
jaulkitze-aurpegiaren elkargunean
osatzen dira. Txirbilzabalera
luzeak harrotu behar direnean,
eraso-aurpegian txirbilausle-eginkizuna beteko duten hozka
8.2. irudia. Ezpatabarautsaren atal eraginkobatzuk egiten zaizkio.
rraren elementuak:
Eraso, jaulkitze eta punta-

A) Erasoangelua
C) Jaulkitzeangelua
H) Puntako angelua
ZULATZEKO ERREMINTAK

19

ko angeluei dagokienez, barauts helikoidalentzat emandako balioak

onargarriak direla esan daiteke.
8.2. Ezpatabarautsen erabilpena
Plakatxo trukagarridun ezpatabarautsak 25etik 62,5 mm bitarteko
tamainetan erabiltzen dira eta zulo sakon zein zulo laburrak egiteko erabil
daitezke.
Ebaketabaldintzak, lama altzairu estralasterrezkoa denean, 4.2.
taulan emandakoak izan daitezke.
Metal gogorrezko plakatxo
trukagarria badu, ebaketa-material
hauentzat gomendaturiko balioak
aplikatzea komeni da.

Kirtena

9. PLAKATXO TRUKAGARRIZKO BARAUTSAK

Zulo laburrak egiteko barauts
gehienak, puntan bi plakatxo trukagarri izanik, barautsaren ardatzarekiko paralelo diren bi arteka
zuzen dituzten erremintak dira.
Plakatxoetariko batek zuloaren
erdigunea ebakitzen du eta besteak diametro handiari dagokion
gunea (9.1. irudia)

9.1. irudia. Plakatxo trukagarridun barautsa

Plakatxoak, zulaketa gidatu

eta ebaketaindarrak orekatzeko
eran muntaturik daude. Horrela,
zorro gidari edo zentraketaren
premiarik gabe barautsak lan
egin dezake.
9.2. irudia. Zulo laburretarako barautsetan
erabiltzen diren plakatxoak.
20

TEKNOLOGIA MEKANIKOA

Mekanizazioabiadura azkarrak direla eta, sortzen diren txirbilkopuru

handiak hozkarriaz ateratzen dira.
9.1. Zulo laburretarako barautsetan erabiltzen diren plakatxoak
Ebaketaertzen geometria fresaketan eta torneaketan erabiltzen denaren antzekoa da. (9.2. irudia)
9.2. Zulo laburretarako plakatxo trukagarridun barautsen erabilpena
Plakatxo trukagarridun barautsak erabiltzea, gaur egungo sistema
berria dela esan daiteke. Sistema honetan, torneaketako antzeko ebaketa-abiadurak erabiltzen dira eta 18 mmtik hasita gutxi gorabehera 57
mmrainoko diametroak zula daitezke. (9.1. taula)
9.1. taula. Birako aitzinapena eta ebaketaabiaduraren balio orientagarriak zulo laburretarako plakatxo trukagarridun barautsentzat.
Materiala

Brinell
gogortasuna
HB

Mekanizazio erra- 180275

zeko altzairuak eta
karbonoaltzairuak
Karbonoaltzairu 220450
tratatuak
Aleazio txikiko
220450
altzairu tratatuak
Altzairu herdoil150275
gaitz austenitikoak
Aleazio handiko
150250
altzairu suberatuak
Aleazio handiko altzairuak. Erremintaaltzairu tratatua
Erresistentzia baxuko burdinurtu
grisa
Erresistentzia altuko burdinurtu grisa

360

230

230

Ebaketa-abiadura
m/min

Barautsaren diametroa. mmtan

18,520,9

21,025,9

26,030,9

31,041,9

42,056,0

Aitzinapena mm/btan

100
200
300
100
200
300
100
200
300

0,080,15
0,090,16
0,100,18
0,090,14
0,100,16
0,110,17
0,090,15
0,110,18
0,110,19

0,090,15
0,100,18
0,110,18
0,090,14
0,100,16
0,110,17
0,100,17
0,120,20
0,120,20

0,090,16
0,090,25
0,100,25
0,080,14
0,090,17
0,100,18
0,090,17
0,100,24
0,110,25

0,090,17
0,090,30
0,100,32
0,080,14
0,100,20
0,100,22
0,090,20
0,100,20
0,130,27

0,100,20
0,100,30
0,100,32
0,100,20
0,100,28
0,100,30
0,110,22
0,110,28
0,120,30

100
200
300
100
200

0,120,17
0,120,20
0,120,22
0,080,14
0,090,16

0,120,18
0,130,22
0,120,23
0,080,14
0,090,16

0,100,20
0,100,25
0,110,26
0,090,16
0,100,20

0,090,25
0,120,30
0,120,31
0,090,17
0,100,20

0,100,20
0,100,30
0,120,32
0,090,18
0,100,20

100
200
300
100
200

0,070,25
0,070,30
0,070,30
0,070,25
0,070,30

0,070,25
0,070,30
0,070,30
0,070,30
0,070,30

0,070,30
0,070,35
0,070,35
0,070,30
0,070,35

0,070,35
0,070,40
0,070,40
0,070,35
0,070,40

0,070,35
0,070,40
0,070,40
0,070,35
0,070,40

Zulo laburretarako barautsa, arbastatzeko erremintatzat kontsidera daiteke.

ZULATZEKO ERREMINTAK

21

10. KANOIBARAUTSA
Buru, gorputz eta kirten izeneko hiru elementuz osaturik
agertzen zaigu kanoibarautsa.
Burua, metal gogorrez egina da
eta hozkarria hornitzeko zulo bat
du. Soldaturik doan gorputzak
bezalaxe, V itxura du. Gorputza
luze samarra da eta burua baino
diametro txikiagoa duen zailtasun handiko altzairuzko tutu batez
osaturik dago. Kirtena gorputzera
soldaturik doa, eta makinara
doitzen den tokia izanik, bertan
hozgarriaren hornidura konektatzen da. (10.1. irudia)

Kirtena
Hozketa-zuloa

Gorputza

10.1. Kanoibarautsaren
geometria
Burua

Kanoibarautsak ebaketa-ertz bat besterik ez dauka. Hori

dela eta, zuloaren hasieran arreta handiz gidatu behar da.

10.1. irudia. Kanoibarautsa.

Daraman V itxurako artekaren angelua 100-koa da eta 10.2.

irudian ikus daitezke eraso-angeluaren ebaketaertz nagusiaren eta abarren balioak.
Kanoibarautsa askotan
zorrotz daiteke.

10.2. irudia. Kanoibarautsaren geometria.

22

TEKNOLOGIA MEKANIKOA

10.2. Kanoibarautsen erabilpena

Kanoibarautsak zulo sakonak eta baita zulo laburrak egiteko ere
erabiltzen dira. Hasieran kanoitutuak egiteko erabiltzen ziren. Gaur egun,
diametro txiki eta luzera handiko zuloak egiteko oso baliagarriak dira.
Adibidez 2 mmtik 20 mmrainoko diametroetan eta 100 mmtik 2000
mmrainoko luzeratan.
Kanoibarautsak doitasun oneko zuloa egiten du, txirbil asko harrotuz.
Kanoibarautsak, zulo laburrak egiteko eta bereziki serieprodukzioan,
barauts helikoidalen ordez erabil daitezke, zeren eta zuloak zehaztasun
handiagoz egiteaz gain, kalitate hobeko gainazalak uzten baititu. Horrela
otxabutzeko premiarik ez da egoten.
10.1. taula. Birako aitzinapena eta ebaketaabiaduraren balio orientagarriak kanoi
barautsentzat.

Materiala

Brinell
gogortasuna.
HB

Ebaketa-abiadura

90225

80125

0,0050,02

0,010,06

0,030,1

220240
150260

70100
5080

0,0050,02
0,0050,02

0,010,05
0,010,05

0,030,1
0,030,1

4063
5090
50125
63100
3163
63100
3163
63100
80100
70130
125200

0,0050,02
0,0050,02
0,01 0,02
0,05 0,1
0,05 0,1
0,0050,1
0,0050,1
0,005

0,02
0,005

0,010,05
0,010,05
0,010,05
0,020,12
0,020,12
0,020,12
0,020,08
0,12

0,030,1
0,020,1
0,020,1
0,060,2
0,060,2
0,060,2
0,050,12

Letoia
Aluminioa eta aluminioaleazioak

250350
150270
150275
< 250
250450
< 220
220320

75150

Aluminio urtu aleatua

40100

80160

0,005

Karbonoaltzairu ezaleatuak
Karbonoaltzairu aleatuak
Hobekuntzaaltzairua
Zementazioaltzairua eta nitrurazio
altzairua
Erremintaaltzairua
Altzairu herdoilgaitza
Burdinurtua
Burdinurtu xaflakorra
Kobrea

m/min

Barautsaren diametroa mmtan

3,06,3

6,312,5

12,520,0

Aitzinapena mm/btan

0,12

0,080,31
0,050,12
0,25
0,25

ZULATZEKO ERREMINTAK

23

11. ZULATZEKO BURUAK

Zulatzeko buruak txirbil-harroketarako ahalmen handia
izatetik at, hozgarriaren bidez
txirbila ateratzeko sistema du.
Burua zulaketatutu bati hariztatuta dago eta tutu horren
barruan beste tutu bat agertzen da
muntaturik. Bi tutu hauen tartetik
hozgarria joaten da eta barneko
tututik ateratzen dira txirbilak.
(11.1. irudia)
Buru hauek zulatzeko ez ezik
(11.2. irudia) zuloa handiagotzeko (11.3. irudia) eta trepanatzeko
(11.4. irudia) erabiltzen dira.
Normalean sorbatza bi era
11.1. irudia. Hozgarria sartuz txirbilak
hauetakoa izaten da:
ateratzen
soldaturiko plakatxozkoa
plakatxo trukagarriduna

11.1. Soldaturiko plakatxodun

buruak
Buru hauek erabiltzea gutxi
gorabehera 12tik 65 mm bitarteko diametroa duten zuloentzat da
gomendagarria.
Soldaturiko ebaketaertzeko
buruak honelakoak izan daitezke:

24

TEKNOLOGIA MEKANIKOA

11.2. irudia. Zulo berria egiteko burua

berriz zorroztekoak
erabili eta botatzekoak
Soldaturiko plakatxodun buru
hauetan, sinterizazioz landuriko
txirbilausledun botatzekoa da
gehien garatu dena, zeren berriz
zorroztea nahikoa eragiketa garesti eta korapilatsua izaten bait a.
11.2. Plakatxo trukagarridun
buruak
Buru hauetan, plakatxoak
asentuunitate eta guzti muntatzen dira gorputzean. Txirbilausleak, ezarriak edo plakatxo berean sinterizatuak izan daitezke.
Ezarritako txirbilausle hauek, era
guztietako materialetan, txirbil-zabalera egokia aukeratzea errazten dute. Txirbilzabalera hau
funtsezkoa da, zeren txirbila
eratzea eta bera hustea garrantzi
handikoak baitira emaitza egokiak lortzeko.

11.3. irudia. Zuloak hazteko burua

11.3. Zulatzeko buruen geometria

Barauts hauek geometria berezia dute. Erpina, zentrotik hurbileko guneari dagozkion ebaketaabiadura baxuak medio eragiketan zehar sortzen diren presio

11.4. irudia. Trepanatzeko burua

ZULATZEKO ERREMINTAK

25

altuak biran zehar plakatxoari eragitea saihesteko, erdigunetik desplazatu

egin da. (11.5. irudia)
Dakigunez, ebaketaabiadura erdigunetik urrundu ahala aldatuz doa.
Hori dela eta, egokiena den metal gogorrezko kalitatea erabil daiteke,
hurrengo iritzi honen arabera: "Zenbat eta abiadura handiagoa, metal
gogorraren kalitatea hainbat eta gogorragoa".

11.5. irudia. Erpinaren alboraketa eta kokapenangeluak.

Barautsa berez zentratzen ez

denez eta zulaketa zorro gidari
batez hasi behar denez, euskarri
gidari edo plakaz hornitzen dira
indar erradialak jasateko eta barautsa gidatzeko. (11.6. irudia)
Barauts hauen ebaketa-sorbatzek, fresaketan eta torneaketan erabiltzen direnen antzeko
geometria dute.
11.6. irudia. Zorro gidaria.

26

TEKNOLOGIA MEKANIKOA

11.4. Zulatzeko buruen erabilpena

Plakatxo trukakorreko zulatzeko buruek, gutxi gorabehera 12 mm eta 65
mm bitarteko diametroko zuloak mekanizatzeko erabiltzen dira.

10.1. taula. Zulatzeko buruentzat ebaketaabiadura eta birako aitzinapenaren balio

orientagarriak.
Materiala

Karbonoaltzairu ezaleatua
Altzairu aleatua

Malgukialtzairua
Altzairu herdoilgaitza
Aluminioaleazioak
Burdinurtua

Brinell
gogortasuna
HB

Ebaketa-abiadura

Barautsdiametroa. mmtan

m/min

Aitzinapena mm/btan

90250
170220
220270
270380
150250
150270
40125
150220
200330

70120
70110
5585
3055
4570
5585
70200
70110
5080

0,140,20
0,150,20
0,120,18
0,120,18
0,160,20
0,160,20
0,200,30
0,150,20
0,140,19

15,620,0

20,0131,0 31,0143,0

0,170,25
0,180,25
0,160,24
0,150,22
0,160,24
0,180,25
0,200,35
0,180,30
0,160,28

0,200,30
0,200,30
0,180,24
0,160,24
0,180,25
0,220,30
0,240,40
0,220,40
0,200,40

43,0165,1

0,240,32
0,220,30
0,160,28
0,160,25
0,180,25
0,240,36
0,300,60
0,220,40
0,220,40

ZULATZEKO ERREMINTAK

27

12. GALDEERANTZUNAK
12.1. Barautsak egiteko zein material erabiltzen dira eta kasu bakoitzean
zein da beraien aplikazioa?

12.2. Aipa itzazu barautsmotak.

12.3. Defini ezazu barauts helikoidala.

12.4. Barauts helikoidalaren erabilpenari buruz dakizun guztia adieraz

ezazu.

28

TEKNOLOGIA MEKANIKOA

12.5. Zentratzeko barautsak definitu.

12.6. Lantzapuntadun barautsak definitu.

12.7. Lantzapuntadun barautsen erabilpenari buruz dakizuna idatz

ezazu.

12.8. Ezpatabarautsa definitu.

ZULATZEKO ERREMINTAK

29

12.9. Zulo laburretarako plakatxo trukagarriak definitu.

12.10. Zulo laburretarako plakatxo trukagarridun barauts batekin 25

mmko diametroa duen 200 HBko altzairuzko pieza bat zulatu
nahi da. Kalkulatu makinan programatu beharreko biraketa-abiadura eta minutuko aitzinapena.

12.11. Kanoibarautsa definitu.

12.12. Zulatzeko buruen erabilpena adierazi.

30

TEKNOLOGIA MEKANIKOA

12.13. Zulatzeko buruei dagokien geometriari buruz dakizuna idatz

ezazu.

12.14. 60 mmko diametroa duen zulo bat, 20 HBko burdinurtuzko

pieza batean zulatzeko buru batez zulatzen ari gara. Eragiketa 318
bira/minko biraketaabiaduraz egiten ari bagara, kalkulatu
erremintaren erpinak zein ebaketaabiaduraz lan egiten duen, 14
mmko diametroa deskribatzen duela jakinik.

ZULATZEKO ERREMINTAK

31

LANBIDE
EKIMENA