‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ »ﮐﺎﭘﻴﺘﺎل«‬

‫ﺟﻠﺪ اول – ﺑﺨﺶ دوم‬

‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﭘﻮل ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬

‫ﮐﺎرل ﻣﺎرﮐﺲ‬

‫ﺗﺎرﻳﺦ و ادﺑﻴﺎت ﻣﺎرﮐﺴﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ »ﮐﺎﭘﻴﺘﺎل«‪ :‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﺑﺨﺶ دوم‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬ ‫ﮐﺎرل ﻣﺎرﮐﺲ‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬

‫ﺑﺨﺶ دوم‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﭘﻮل ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﭘﻮل ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬

‫‪ -١‬ﻓﻮرﻣﻮل ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬
‫‪ -٢‬ﺗﻀﺎدهﺎﯼ ﻓﻮرﻣﻮل ﻋﺎم‬
‫‪ -٣‬ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوش ﻧﻴﺮوﯼ ﮐﺎر‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ اﻳﺮج اﺳﮑﻨﺪرﯼ ﺳﺎل ‪١٣٥٢‬‬

‫ﺑﺎزﻧﻮﻳﺲ‪ :‬ﻳﺎﺷﺎر ﺁذرﯼ‬
‫ﺁدرس اﻧﺘﺮﻧﺘﯽ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ‪http://www.iwsn.org/nashr.htm :‬‬
‫ﺁدرس ﭘﺴﺘﯽ‪BM IWSN, London WC١N ٣XX, UK:‬‬
‫اﻳﻤﻞ‪yasharazarri@yahoo.com :‬‬
‫ﻣﺴﺌﻮل ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‪ :‬ﻳﺎﺷﺎر ﺁذرﯼ‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺎزﻧﻮﻳﺴﯽ‪١٣٨٥ :‬‬

‫‪١‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﺑﺨﺶ دوم‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﭘﻮل ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬
‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪:‬‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﭘﻮل ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬

‫‪ -١‬ﻓﻮرﻣﻮل ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬

‫ﮔﺮدش ﮐﺎﻻﺋﯽ ﺳﺮﺁﻏﺎز ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮐﺎﻻﺋﯽ و دوران رﺷﺪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﯼ ﮐﺎﻻهﺎ ﻳﻌﻨﯽ‬
‫ﺑﺎزرﮔ ﺎﻧﯽ ﺗ ﺸﮑﻴﻞ دهﻨ ﺪﻩ ﯼ ﺁن وﺳ ﺎﺋﻂ ﺗ ﺎرﻳﺨﯽ ﺋ ﯽ ه ﺴﺘﻨﺪ ﮐ ﻪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ درﻣﻴ ﺎن ﺁن ﺑ ﻪ‬
‫وﺟ ﻮد ﻣ ﯽ ﺁﻳ ﺪ‪ .‬ﺗﺠ ﺎرت ﺟﻬ ﺎﻧﯽ و ﺑ ﺎزار ﺟﻬ ﺎﻧﯽ در ﻗ ﺮن ﺷ ﺎﻧﺰدهﻢ ﺗ ﺎرﻳﺦ زﻧ ﺪﮔﯽ ﺟﺪﻳ ﺪ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ را ﻣﯽ ﮔﺸﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ از ﻣﺤﺘﻮﯼ ﻣﺎدﯼ دوران ﮐﺎﻻﺋﯽ ﻳﻌﻨﯽ از ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﯼ ارزش هﺎﯼ ﻣ ﺼﺮف‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭼﺸﻢ ﺑﭙﻮﺷﻴﻢ و ﻓﻘﻂ اﺷﮑﺎل اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﺋﯽ را ﮐ ﻪ اﻳ ﻦ ﭘﺮوﺳ ﻪ ﺑ ﻪ وﺟ ﻮد ﻣ ﯽ ﺁورد‬
‫ﻣ ﻮرد ﻧﻈ ﺮ ﻗ ﺮار ده ﻴﻢ‪ ،‬ﺁن ﮔ ﺎﻩ ﭘ ﻮل را ﺑ ﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ﺁﺧ ﺮﻳﻦ ﻣﺤ ﺼﻮل اﻳ ﻦ ﭘﺮوﺳ ﻪ ﺧ ﻮاهﻴﻢ‬
‫ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺁﺧﺮﻳﻦ ﻣﺤﺼﻮل دوران ﮐﺎﻻﺋﯽ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺻﻮرت ﺗﺠّﻠﯽ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﻟﺤﺎظ ﺗﺎرﻳﺨﯽ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ هﻤ ﻪ ﺟ ﺎ در ﺑﺮاﺑ ﺮ ﻣﺎﻟﮑﻴ ﺖ ارﺿ ﯽ ﺑ ﺪوًا ﺑ ﻪ ﺷ ﮑﻞ ﭘ ﻮل‪ ،‬ﺑ ﻪ‬
‫ﻣﺜﺎﺑﻪ داراﺋﯽ ﻧﻘﺪﯼ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﺗﺠﺎرﯼ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ رﺑﺎﺋﯽ ﻗ ﺮار ﻣ ﯽ ﮔﻴ ﺮد‪ .١‬وﻟ ﯽ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫درﻳﺎﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﮐﻪ ﭘ ﻮل ﻧﺨ ﺴﺘﻴﻦ ﺻ ﻮرت ﺗﺠّﻠ ﯽ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ اﺳ ﺖ ﻧﻴ ﺎزﯼ ﺑ ﻪ ﻣﺮاﺟﻌ ﻪ ﺑ ﻪ‬

‫‪ -١‬ﺗﻀﺎد ﺑﻴﻦ ﻗﺪرت ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ ارﺿ ﯽ ﮐ ﻪ ﻣﺒﺘﻨ ﯽ ﺑ ﺮ ﻣﻨﺎﺳ ﺒﺎت ﺷﺨ ﺼﯽ ارﺑ ﺎب رﻋﻴﺘ ﯽ اﺳ ﺖ و‬
‫ﻧﻴﺮوﯼ ﻏﻴﺮﻣﺸﺨﺺ ﭘﻮل در اﻳﻦ دو ﻣﺜﻞ ﻓﺮاﻧﺴﻮﯼ ﺑﻪ ﻃﻮر روﺷﻦ ﺑﻴﺎن ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫)" ‪ (" Nulle terre sans seigneur‬هﻴﭻ زﻣﻴﻨﯽ ﺑﯽ ﺧﺪاوﻧﺪﮔﺎر ﻧﻴﺴﺖ(‬
‫)" ‪ (" L’argent n’a pas de maitre‬ﭘﻮل ارﺑﺎب ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪٢‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ »ﮐﺎﭘﻴﺘﺎل«‪ :‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﺑﺨﺶ دوم‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬ ‫ﮐﺎرل ﻣﺎرﮐﺲ‬

‫ﺗ ﺎرﻳﺦ ﭘﻴ ﺪاﻳﺶ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬هﻤ ﻴﻦ داﺳ ﺘﺎن هﻤ ﻪ روزﻩ در ﺑﺮاﺑ ﺮ ﭼ ﺸﻤﺎن ﻣ ﺎ ﺑ ﺎزﯼ‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬هﺮ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻧﻮ ﮐﻪ وارد ﺻﺤﻨﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﻳﻌﻨﯽ وارد ﺑﺎزار )ﺑﺎزار ﮐﺎﻻ‪ ،‬ﺑﺎزار‬
‫ﮐﺎر ﻳﺎ ﺑﺎزار ﭘﻮل( ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬هﻤﻮارﻩ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﻮل اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻮﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺮﺣ ﺴﺐ ﭘﺮوﺳ ﻪ ﯼ‬
‫ﻣﺸﺨﺼﯽ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ ﭘﻮل از ﺣﻴﺚ ﭘﻮل ﺑﻮدن ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ از ﺟﻬ ﺖ ﺷ ﮑﻞ ﻣﺨﺘﻠ ﻒ دوراﻧ ﯽ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎ هﻢ ﻓﺮق دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷ ﮑﻞ ﺑ ﯽ واﺳ ﻄﻪ ﯼ ﮔ ﺮدش ﮐﺎﻻه ﺎ ﻋﺒﺎرﺗ ﺴﺖ از »ﮎ‪ -‬پ‪ -‬ﮎ«‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ ﺗﺒ ﺪﻳﻞ ﮐ ﺎل‬
‫ﺑﻪ ﭘ ﻮل و رﺟ ﻮع ﭘ ﻮل ﺑ ﻪ ﮐ ﺎﻻ‪ ،‬ﻳ ﺎ ﻓ ﺮوش ﺑ ﺮاﯼ ﺧﺮﻳ ﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ در ﺟﻨ ﺐ اﻳ ﻦ ﺷ ﮑﻞ‪ :‬ﺷ ﮑﻞ‬
‫دوﻣﯽ را ﻣﯽ ﻳﺎﺑﻴﻢ ﮐ ﻪ از ﻟﺤ ﺎظ وﻳﮋﮔ ﯽ ﺑ ﺎ ﺁن ﻳﮑ ﯽ ﻣﺘﻔ ﺎوت اﺳ ﺖ و ﺁن ﻋﺒ ﺎرت از ﺷ ﮑﻞ‬
‫»پ‪ -‬ﮎ‪ -‬پ« اﺳ ﺖ ﻳﻌﻨ ﯽ ﺗﺒ ﺪﻳﻞ ﭘ ﻮل ﺑ ﻪ ﮐ ﺎﻻ و رﺟ ﻮع ﮐ ﺎﻻ ﺑ ﻪ ﭘ ﻮل ﻳ ﺎ ﺧﺮﻳ ﺪ ﺑ ﻪ ﻗ ﺼﺪ‬
‫ﻓﺮوش‪ .‬ﭘ ﻮﻟﯽ ﮐ ﻪ در ﺣﺮﮐ ﺖ ﺧ ﻮد اﻳ ﻦ ﮔ ﺮدش اﺧﻴ ﺮ رااﻧﺠ ﺎم ﻣ ﯽ ده ﺪ ﻣﺒ ﺪل ﺑ ﻪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ‬
‫ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد‪ ،‬ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﻣ ﯽ ﮔ ﺮدد و از ﻟﺤ ﺎظ ﺗﺨﺼﻴ ﺼﯽ ﮐ ﻪ ﻳﺎﻓﺘ ﻪ‪ ،‬ﺧ ﻮد از ﭘ ﻴﺶ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ‬
‫هﺴﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺮدش »پ‪ -‬ﮎ‪ -‬پ« را ﻧﺰدﻳﮏ ﺗﺮ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار دهﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺮدش ﻣﺎﻧﻨ ﺪ دوران‬
‫ﺳ ﺎدﻩ ﮐ ﺎﻻﺋﯽ داراﯼ دو ﻣﺮﺣﻠ ﻪ ﯼ ﻣﺘ ﻀﺎد اﺳ ﺖ‪ .‬در ﻣﺮﺣﻠ ﻪ ﯼ ﻧﺨ ﺴﺖ ﮐ ﻪ ﻋﺒ ﺎرت از‬
‫»پ‪ -‬ﮎ«‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ ﺧﺮﻳ ﺪ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﭘ ﻮل ﺑ ﻪ ﮐ ﺎﻻ ﺗﺒ ﺪﻳﻞ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد‪ .‬در ﻣﺮﺣﻠ ﻪ ﯼ دوم ﮐ ﻪ‬
‫»ﮎ‪ -‬پ« ﻳﻌﻨ ﯽ ﻓ ﺮوش اﺳ ﺖ‪ ،‬ﮐ ﺎﻻ از ﻧ ﻮ ﺑ ﻪ ﭘ ﻮل ﻣﺒ ّﺪل ﻣ ﯽ ﮔ ﺮدد‪ .‬وﻟ ﯽ وﺣ ﺪت اﻳ ﻦ دو‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻋﺒﺎرت از ﺗﻤﺎم ﺣﺮﮐﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﻮل را ﺑﺎ ﮐﺎﻻ و هﻤﻴﻦ ﮐﺎﻻ را از ﻧﻮ ﺑﺎ ﭘﻮل ﻣﺒﺎدﻟﻪ‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮐﺎﻻ را ﻣﯽ ﺧﺮد ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻳﻦ ﮐﻪ ﺁن را دوﺑﺎرﻩ ﺑﻔﺮوﺷﺪ ﻳ ﺎ اﮔ ﺮ از ﺗﻔ ﺎوت ه ﺎﯼ‬
‫ﺻ ﻮرﯼ ﺧﺮﻳ ﺪ و ﻓ ﺮوش ﭼ ﺸﻢ ﺑﭙﻮﺷ ﻴﻢ‪ ،‬ﺑ ﺎ ﭘ ﻮل ﮐ ﺎﻻ ﻣ ﯽ ﺧ ﺮد و ﺑ ﺎ ﮐ ﺎﻻ ﭘ ﻮل ﺧﺮﻳ ﺪارﯼ‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .٢‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﯼ ﮐﻪ ﻣﺠﻤ ﻮع ﭘﺮوﺳ ﻪ در ﺁن ﺣ ﻞ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد ﻋﺒ ﺎرت اﺳ ﺖ از ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ ﯼ‬
‫ﭘ ﻮل ﺑ ﻪ ﭘ ﻮل ﻳﻌﻨ ﯽ »پ‪ -‬پ«‪ .‬اﮔ ﺮ ﻣ ﻦ در ﺑﺮاﺑ ﺮ ‪ ١٠٠‬ﻟﻴ ﺮﻩ ﯼ اﺳ ﺘﺮﻟﻴﻨﮓ ‪ ٢٠٠٠‬ﻓﻮﻧ ﺪ‬

‫‪" -٢‬ﺑﺎ ﭘﻮل ﮐ ﺎﻻ ﻣ ﯽ ﺧﺮﻧ ﺪ و ﺑ ﺎ ﮐ ﺎﻻ ﭘ ﻮل ﺧﺮﻳ ﺪارﯼ ﻣ ﯽ ﮐﻨﻨ ﺪ"‪) .‬ﻣﺮﺳ ﻴﻪ دوﻻرﻳ ﻮﻳﺮ‪" :‬ﻧﻈ ﺎم‬
‫ﻃﺒﻴﻌﯽ و اﺻﻠﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﺳﻴﺎﺳﯽ" ص ‪Mercier de la Rivière: „L’ordre naturel ٥٤٣‬‬
‫‪(et essentiel des sociètès politiques“, p. ٥٤٣‬‬

‫‪٣‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﭘﻨﺒﻪ ﺑﺨﺮم و هﻤ ﺎن ‪ ٢٠٠٠‬ﻓﻮﻧ ﺪ ﭘﻨﺒ ﻪ را ﺑ ﺎز ﺑ ﻪ ﻣﺒﻠ ﻎ ‪ ١١٠‬ﻟﻴ ﺮﻩ ﺑﻔﺮوﺷ ﻢ‪ ،‬ﻣ ﺂﻻ از اﻳ ﻦ‬

‫راﻩ ‪ ١٠٠‬ﻟﻴﺮﻩ ﯼ اﺳﺘﺮﻟﻴﻨﮓ را ﺑﺎ ‪ ١١٠‬ﻟﻴﺮﻩ ﯼ اﺳﺘﺮﻟﻴﻨﮓ ﻳﻌﻨ ﯽ ﭘ ﻮل را ﺑ ﺎ ﭘ ﻮل ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ‬
‫ﮐﺮدﻩ ام‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻏﺮض از ﻃﯽ اﻳﻦ ﺑﻴﺮاهﻪ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﯼ ﻣﺒﻠﻐﯽ ﭘﻮل ﺑﺎ ﻣﺒﻠﻐﯽ ﺑ ﻪ هﻤ ﺎن‬
‫ﻼ اﮔ ﺮ ‪ ١٠٠‬ﻟﻴ ﺮﻩ ﯼ اﺳ ﺘﺮﻟﻴﻨﮓ در ﺑﺮاﺑ ﺮ ‪ ١٠٠‬ﻟﻴ ﺮﻩ ﯼ‬
‫ارزش ﻣ ﯽ ﺑ ﻮد ﻳﻌﻨ ﯽ ﻣ ﺜ ً‬
‫اﺳﺘﺮﻟﻴﻨﮓ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻣﯽ ﺷ ﺪ‪ ،‬ﺁن ﮔ ﺎﻩ ﭘﺮوﺳ ﻪ ﯼ دوراﻧ ﯽ »پ‪ -‬ﮎ‪ -‬پ« ﺑ ﻪ ﺻ ﻮرت ﺟﺮﻳ ﺎن‬
‫ﺑﯽ ﻣﺰﻩ و ﺧﺎﻟﯽ از ﻣﻌﻨﺎﺋﯽ در ﻣﯽ ﺁﻣﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺷ ﻴﻮﻩ ﯼ اﻧ ﺪوﺧﺖ ﮔ ﺮﯼ ﮐ ﻪ ‪١٠٠‬‬
‫ﻟﻴ ﺮﻩ ﯼ ﺧ ﻮد را ﺑ ﻪ ﺟ ﺎﯼ ﺁن ﮐ ﻪ دﭼ ﺎر ﻣﺨ ﺎﻃﺮات دوراﻧ ﯽ ﮐﻨ ﺪ ﻣﺤﮑ ﻢ ﻧﮕ ﺎﻩ ﻣ ﯽ دارد ﺑ ﻪ‬
‫ﻣﺮاﺗ ﺐ ﺳ ﺎدﻩ ﺗ ﺮ و اﻃﻤﻴﻨ ﺎن ﺑﺨ ﺶ ﺗ ﺮ اﺳ ﺖ‪ .‬از ﺳ ﻮﯼ دﻳﮕ ﺮ اﻋ ﻢ از اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ ﺑﺎزرﮔ ﺎن‬
‫ﭘﻨﺒ ﻪ اﯼ را ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ ‪ ١٠٠‬ﻟﻴ ﺮﻩ ﯼ اﺳ ﺘﺮﻟﻴﻨﮓ ﺧﺮﻳ ﺪارﯼ ﮐ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ ﺑ ﻪ ‪ ١١٠‬ﻟﻴ ﺮﻩ ﯼ‬
‫اﺳ ﺘﺮﻟﻴﻨﮓ ﺑﻔﺮوﺷ ﺪ و ﻳ ﺎ ﻣﺠﺒ ﻮر ﺷ ﻮد ﺁن را در ازاء ‪ ١٠٠‬ﻟﻴ ﺮﻩ ﯼ اﺳ ﺘﺮﻟﻴﻨﮓ ﻳ ﺎ ﺣﺘ ﯽ‬
‫‪ ٥٠‬ﻟﻴﺮﻩ واﮔﺬار ﮐﻨﺪ‪ ،‬در هﺮ ﺻﻮرت ﭘﻮﻟﺶ ﺣﺮﮐﺖ وﻳﮋﻩ و ﺑﺪﻳﻌﯽ اﻧﺠﺎم دادﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑ ﻪ‬
‫ﮐﻠﯽ ﻏﻴﺮ از ﺁن ﻧﻮﻋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻮرد دوران ﺳﺎدﻩ ﯼ ﮐﺎﻻﺋﯽ ﺑﻪ وﻗﻮع ﻣ ﯽ ﭘﻴﻮﻧﺪﻧ ﺪ ﺁن‬
‫ﻼ دهﻘﺎﻧﯽ ﮔﻨﺪم ﻣﯽ ﻓﺮوﺷﺪ و ﺑﺎ ﭘﻮل ﺑﻪ دﺳﺖ ﺁوردﻩ ﻟﺒﺎﺳﯽ ﻣﯽ ﺧﺮد‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﻣﺜ ً‬
‫ﭘﺲ ﺑﺪوًا ﺑﺎﻳﺪ وﻳﮋﮔﯽ اﺧﺘﻼف ﺷﮑﻠﯽ ﺑ ﻴﻦ ﮔ ﺮدش ه ﺎﯼ »پ‪ -‬ﮎ‪ -‬پ« و »ﮎ‪ -‬پ‪ -‬ﮎ«‬
‫را ﻣﻌﻠﻮم داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳ ﻖ در ﻋ ﻴﻦ ﺣ ﺎل ﺗﻔ ﺎوت ﻣ ﺎهﻮﯼ ﮐ ﻪ ﭘ ﺸﺖ اﻳ ﻦ اﺧ ﺘﻼف ﺷ ﮑﻞ‬
‫ﮐﻤﻴﻦ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺪوًا ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﭼﻪ ﺟﻬﺎت ﻣﺸﺘﺮﮐﯽ ﺑﻴﻦ دو ﺷﮑﻞ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ه ﺮ دو ﮔ ﺮدش ﺑ ﻪ هﻤ ﺎن دو ﻣﺮﺣﻠ ﻪ ﯼ ﻣﺘﻘﺎﺑ ﻞ ﻳﻌﻨ ﯽ »ﮎ‪ -‬پ« )ﻓ ﺮوش( و »پ‪ -‬ﮎ«‬
‫)ﺧﺮﻳﺪ( ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در هﺮ ﻳﮏ از اﻳﻦ دو ﻣﺮﺣﻠﻪ هﻤﺎن ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺎدﯼ )ﮐﺎﻻ و ﭘ ﻮل(‬
‫و هﻢ ﭼﻨﻴﻦ دو ﺷﺨﺺ ﺑﺎ هﻤﺎن ﻧﻘﺎب هﺎﯼ ﻣ ﺸﺨﺺ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ ﻳﻌﻨ ﯽ ﺧﺮﻳ ﺪار و ﻓﺮوﺷ ﻨﺪﻩ‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬هﺮ ﻳﮏ از دو ﮔ ﺮدش وﺣ ﺪت ﺑﺨ ﺶ هﻤ ﺎن ﻣﺮاﺣ ﻞ ﻣﺘ ﻀﺎد‬
‫اﺳ ﺖ و در ه ﺮ دو ﺑ ﺎر اﻳ ﻦ وﺣ ﺪت ﺑ ﻪ وﺳ ﻴﻠﻪ ﯼ ﻣﺪاﺧﻠ ﻪ ﯼ ﺳ ﻪ ﻣﻌﺎﻣﻠ ﻪ ﮐﻨﻨ ﺪﻩ ﺗﺤﻘ ﻖ‬

‫‪٤‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ »ﮐﺎﭘﻴﺘﺎل«‪ :‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﺑﺨﺶ دوم‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬ ‫ﮐﺎرل ﻣﺎرﮐﺲ‬

‫ﻣﯽ ﻳﺎﺑﺪ ﮐﻪ از ﻣﻴﺎن ﺁن هﺎ ﻳﮑﯽ ﻓﻘﻂ ﻣﯽ ﻓﺮوﺷﺪ و دﻳﮕﺮﯼ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﯽ ﺧ ﺮد وﻟ ﯽ ﺳ ﻮﻣﯽ ﺑ ﻪ‬

‫ﻃﻮر ﻣﺘﻨﺎوب ﻣﯽ ﺧﺮد و ﻣﯽ ﻓﺮوﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﺁن ﭼﻪ از اﺑﺘ ﺪا دو ﮔ ﺮدش »ﮎ‪ -‬پ‪ -‬ﮎ« و »پ‪ -‬ﮎ‪ -‬پ« را از ﻳﮑ ﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﯽ ﺳﺎزد ﻋﺒﺎرت از ﺗﺮﺗﻴﺐ واروﻧﻪ ﯼ هﻤﺎن ﻣﺮاﺣﻞ دوراﻧﯽ ﻣﺘﻀﺎد اﺳ ﺖ‪ .‬دوران‬
‫ﮐﺎﻻﺋﯽ ﺳﺎدﻩ ﺑﺎ ﻓﺮوش ﺁﻏﺎز ﻣﯽ ﺷﻮد و ﺑﺎ ﺧﺮﻳﺪ اﻧﺠﺎم ﻣ ﯽ ﭘ ﺬﻳﺮد در ﺻ ﻮرﺗﯽ ﮐ ﻪ ﮔ ﺮدش‬
‫ﭘﻮل ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﺎ ﺧﺮﻳﺪ ﺷﺮوع ﻣﯽ ﺷﻮد و ﺑﻪ ﻓﺮوش ﺧﺘﻢ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬در ﻣﻮرد اول‬
‫ﮐﺎﻻ و در ﻣﻮرد دوم ﭘ ﻮل اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﻧﻘﻄ ﻪ ﯼ ﻣﺒ ﺪاء و ﻧﻘﻄ ﻪ ﯼ اﻧﺘﻬ ﺎﯼ ﺣﺮﮐ ﺖ را ﺗ ﺸﮑﻴﻞ‬
‫ﻣ ﯽ ده ﺪ‪ .‬واﺳ ﻄﻪ ﯼ ﺣﺮﮐ ﺖ ﺟﻤﻌ ﯽ‪ ،‬در ﺷ ﮑﻞ ﻧﺨ ﺴﺖ‪ ،‬ﭘ ﻮل اﺳ ﺖ و در ﺷ ﮑﻞ دﻳﮕ ﺮ ﺑ ﻪ‬
‫ﻋﮑﺲ ﮐﺎﻻﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﮔ ﺮدش »ﮎ‪ -‬پ‪ -‬ﮎ« ﻣ ﺂﻻ ﭘ ﻮل ﺑ ﻪ ﮐ ﺎﻻﺋﯽ ﺗﺒ ﺪﻳﻞ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ارزش‬
‫ﻣﺼﺮف ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽ رود‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﭘﻮل ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﻄﻌﯽ ﺧﺮج ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬در ﺷ ﮑﻞ ﻋﮑ ﺲ‬
‫ﺁن‪» ،‬پ‪ -‬ﮎ‪ -‬پ«‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﮑﺲ ﺧﺮﻳﺪار ﭘﻮل را از ﺁن ﺟﻬﺖ ﺧﺮج ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐ ﻪ ﺑﺘﻮاﻧ ﺪ از ﻧ ﻮ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻓﺮوﺷﻨﺪﻩ ﭘﻮل ﺑﻪ ﭼﻨﮓ ﺁورد‪ .‬وﯼ ﺑﻪ هﻨﮕﺎم ﺧﺮﻳﺪ ﮐﺎﻻ ﭘﻮل ﺑﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﻣ ﯽ رﻳ ﺰد‬
‫ﺗﺎ ﻣﮕﺮ دوﺑﺎرﻩ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﯼ ﻓﺮوش ﮐﺎﻻ ﺁن را از ﮔﺮدش ﺑﻴﺮون ﮐ ﺸﺪ‪ .‬او ﭘ ﻮل را ﻓﻘ ﻂ ﺑ ﺎ‬
‫اﻳﻦ ﺣﺴﺎب ﻣﻮذﻳﺎﻧﻪ از ﺧﻮد ﺟ ﺪا ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ ﮐ ﻪ دوﺑ ﺎرﻩ ﺁن را ﺑ ﻪ ﺗ ﺼﺮف ﺧ ﻮﻳﺶ در ﺁورد‪.‬‬
‫‪٣‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﭘﻮل ﻓﻘﻂ ﭘﻴﺶ ﭘﺮداﺧﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺷﮑﻞ »ﮎ‪ -‬پ‪ -‬ﮎ«‪ ،‬هﻤﺎن ﻣ ﺴﮑﻮﮎ دوﺑ ﺎر ﺟ ﺎ ﺑ ﻪ ﺟ ﺎ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد‪ .‬ﻓﺮوﺷ ﻨﺪﻩ ﺁن را‬
‫از ﺧﺮﻳ ﺪار درﻳﺎﻓ ﺖ ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ و از ﻧ ﻮ ﺁن را ﺑﻔﺮوﺷ ﻨﺪﻩ ﯼ دﻳﮕ ﺮﯼ ﻣ ﯽ ﺳ ﭙﺎرد‪ .‬ﻣﺠﻤ ﻮع‬
‫ﭘﺮوﺳﻪ اﯼ ﮐﻪ ﺑﺎ درﻳﺎﻓﺖ ﭘﻮل ﺑﻪ ﺟﺎﯼ ﮐ ﺎﻻ ﺁﻏ ﺎز ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد ﺑ ﺎ ﭘﺮداﺧ ﺖ ﭘ ﻮل در ِازاء ﮐ ﺎﻻ‬
‫اﻧﺠ ﺎم ﻣ ﯽ ﭘ ﺬﻳﺮد‪ .‬ﺑ ﻪ ﻋﮑ ﺲ در ﺷ ﮑﻞ »پ‪ -‬ﮎ‪ -‬پ« ﻧ ﻪ هﻤ ﺎن ﻣ ﺴﮑﻮﮎ ﺑﻠﮑ ﻪ هﻤ ﺎن‬

‫‪" -٣‬هﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﭼﻴﺰﯼ از ﺁن ﺟﻬﺖ ﺧﺮﻳﺪارﯼ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐ ﻪ از ﻧ ﻮ ﺑ ﻪ ﻓ ﺮوش رود‪ ،‬ﻣﺒﻠﻐ ﯽ ﮐ ﻪ‬

‫ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ ﭘﻮل ﭘﻴﺶ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺧﻮاﻧﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﺷﺌﯽ ﻣﺰﺑﻮر ﺑﺮاﯼ ﺁن ﺧﺮﻳﺪارﯼ‬
‫ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻧﻮ ﺑﻪ ﻓﺮوش رود‪ ،‬در ﺁن ﺻﻮرت ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﺒﻠﻎ ﻧﺎﻣﺒﺮدﻩ را ﺧﺮج ﺷﺪﻩ ﺑ ﻪ ﺷ ﻤﺎر‬
‫ﺁورد‪) .‬ﺟﻴﻤﺲ اﺳﺘﻮارت‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺁﺛﺎر و ﻏﻴﺮﻩ‪ .‬ﭼ ﺎپ ﻟﻨ ﺪن ‪ ،١٨٠١‬ﺟﻠ ﺪ ﻳﮑ ﻢ‪ ،‬ﺻ ﻔﺤﻪ ﯼ ‪.(٢٧٤‬‬
‫) ‪James Steuart: „Woeks etc.“ edited by General Sir James Steuart, his son,‬‬
‫‪(London, ١٨٠٥, V. I. p. ١٧٤‬‬

‫‪٥‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﮐﺎﻻﺳﺖ ﮐﻪ دوﺑﺎر ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺟﺎ ﻣﯽ دهﺪ‪ .‬ﺧﺮﻳ ﺪار ﮐ ﺎﻻ را از دﺳ ﺖ ﻓﺮوﺷ ﻨﺪﻩ ﻣ ﯽ ﺳ ﺘﺎﻧﺪ و ﺑ ﻪ‬

‫دﺳﺖ ﺧﺮﻳﺪار دﻳﮕﺮﯼ ﻣﯽ ﺳﭙﺎرد‪ .‬هﻢ ﭼﻨﺎن ﮐﻪ در ﻣﻮرد دوران ﮐﺎﻻﺋﯽ ﺳﺎدﻩ دو ﺑﺎر ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫ﺟﺎﯼ هﻤﺎن ﻣﺴﮑﻮﮎ ﻣﻮﺟﺐ اﻧﺘﻘﺎل ﻗﻄﻌﯽ ﭘﻮل از دﺳﺘﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ دﻳﮕﺮ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬در اﻳ ﻦ‬
‫ﺟﺎ دوﺑﺎر ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺟﺎﯼ هﻤﺎن ﮐﺎﻻ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﭘﻮل ﺑﻪ ﺳﻮﯼ ﻣﺒﺪاء ﺣﺮﮐﺘﺶ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮﮔ ﺸﺖ ﭘ ﻮل ﺑ ﻪ ﻣﺒ ﺪاء ﺣﺮﮐ ﺖ ﺧ ﻮد ﺑ ﺴﺘﻪ ﺑ ﻪ ﺁن ﻧﻴ ﺴﺖ ﮐ ﻪ ﮐ ﺎﻻ ﮔ ﺮان ﺗ ﺮ از ﺁن ﭼ ﻪ‬
‫ﺧﺮﻳﺪﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﻪ ﻓﺮوش رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﻘ ﺪار ﻣﺒﻠ ﻎ ﭘ ﻮﻟﯽ ﮐ ﻪ ﺑ ﺮ ﻣ ﯽ ﮔ ﺮدد‬
‫ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺪﻳﺪﻩ ﯼ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺧﻮد هﻨﮕﺎﻣﯽ ﺑﻪ وﻗﻮع ﻣﯽ ﭘﻴﻮﻧﺪد ﮐﻪ ﮐﺎﻻﯼ ﺧﺮﻳﺪارﯼ ﺷ ﺪﻩ‬
‫از ﻧﻮ ﺑﻪ ﻓﺮوش رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ دور »پ‪ -‬ﮎ‪ -‬پ« ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﻃﯽ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺗﻔﺎوت ﻣﺤ ﺴﻮس و ﻗﺎﺑ ﻞ ﻟﻤ ﺴﯽ ﺑ ﻴﻦ دوران ﭘ ﻮل ﺑ ﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ و دوران ﺁن ﺑ ﻪ‬
‫ﻣﺜﺎﺑﻪ ﭘﻮل ﺳﺎدﻩ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﺑ ﻪ ﻣﺤ ﺾ اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ ﭘ ﻮل ﺣﺎﺻ ﻞ از ﻓ ﺮوش ﮐ ﺎﻻﺋﯽ از ﻧ ﻮ ﺻ ﺮف ﺧﺮﻳ ﺪ ﮐ ﺎﻻﺋﯽ دﻳﮕ ﺮ‬
‫ﺷﺪ دور »ﮎ‪ -‬پ‪ -‬ﮎ« ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﻃﯽ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎز ﭘﻮل ﺑﻪ ﺳﻮﯼ‬
‫ﻧﻘﻄﻪ ﯼ ﺧﺮوج ﺧﻮﻳﺶ ﺟﺮﻳﺎن ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬اﻳ ﻦ ﻓﻘ ﻂ ﺑ ﻪ وﺳ ﻴﻠﻪ ﯼ از ﺳ ﺮﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑ ﺎ ﺗﮑ ﺮار ﺗﻤ ﺎم‬
‫ﺴﺮ ﺧﻮاه ﺪ ﺑ ﻮد‪ .‬اﮔ ﺮ ﻣ ﻦ ﻳ ﮏ ﭼ ﺎرﮎ ﮔﻨ ﺪم را ﺑ ﻪ ﻣﺒﻠ ﻎ ﺳ ﻪ ﻟﻴ ﺮﻩ ﯼ اﺳ ﺘﺮﻟﻴﻨﮓ‬
‫دور ﻣﻴ ّ‬
‫ﻓﺮوﺧﺘﻢ و ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﻪ ﻟﻴﺮﻩ ﻟﺒﺎس ﺧﺮﻳﺪارﯼ ﮐﺮدم ﺁن ﭘﻮل از ﻟﺤﺎظ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻃ ﻮر ﻗﻄ ﻊ ﺧ ﺮج‬
‫ن ﻟﺒ ﺎس ﻓ ﺮوش‬
‫ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ و دﻳﮕ ﺮ ﺑ ﻪ ه ﻴﭻ وﺟ ﻪ ﺑ ﺎ ﻣ ﻦ ارﺗﺒ ﺎﻃﯽ ﻧ ﺪارد‪ .‬ﺁن ﭘ ﻮل از ﺁ ِ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎﻻ اﮔﺮ ﻣﻦ دوﺑ ﺎرﻩ ﻳ ﮏ ﭼ ﺎرﮎ ﮔﻨ ﺪم ﺑﻔﺮوﺷ ﻢ‪ ،‬ﭘ ﻮل از ﻧ ﻮ ﺑ ﻪ ﺳ ﻮﯼ ﻣ ﻦ‬
‫روان ﻣﯽ ﺷﻮد وﻟﯽ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﯼ ا ّول ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﯼ ﺗﮑﺮار ﻣﻌﺎﻣﻠ ﻪ‪ .‬ﺑ ﻪ‬
‫ﻣﺤﺾ اﻳﻦ ﮐﻪ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﯼ دوم را ﺑﻪ اﻧﺠ ﺎم رﺳ ﺎﻧﺪم و از ﻧ ﻮ ﭼﻴ ﺰﯼ ﺧﺮﻳ ﺪم ﻣﺠ ﺪدًا ﭘ ﻮل از‬
‫ﻣﻦ دور ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ در ﮔﺮدش »ﮎ‪ -‬پ‪ -‬ﮎ« ﺧ ﺮج ﭘ ﻮل ﺑ ﻪ ه ﻴﭻ وﺟ ﻪ ارﺗﺒ ﺎﻃﯽ ﺑ ﺎ‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺁن ﻧﺪارد‪ .‬در »پ‪ -‬ﮎ‪ -‬پ« ﺑﻪ ﻋﮑﺲ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﭘ ﻮل ﺑ ﻪ ﻧﺤ ﻮﻩ ﯼ ﺧ ﺮج ﺷ ﺪن ﺁن‬
‫ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪ .‬ﺑﺪون اﻳﻦ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ هﺪف ﻧﺮﺳﻴﺪﻩ ﻳﺎ اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ ﭘﺮوﺳ ﻪ ﺑﺮﻳ ﺪﻩ اﺳ ﺖ و‬
‫هﻨﻮز ﻧﺎﺗﻤﺎم‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ دوم ﻳﻌﻨﯽ ﻓﺮوﺷﯽ ﮐﻪ ﻣﮑ ّﻤ ﻞ و اﻧﺠ ﺎم دهﻨ ﺪﻩ ﯼ ﺧﺮﻳ ﺪ اﺳ ﺖ‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪٦‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ »ﮐﺎﭘﻴﺘﺎل«‪ :‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﺑﺨﺶ دوم‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬ ‫ﮐﺎرل ﻣﺎرﮐﺲ‬

‫دور »ﮎ‪ -‬پ‪ -‬ﮎ« از ﻣﺒ ﺪاء ﺑ ﺎ ﮐ ﺎﻻﺋﯽ ﺁﻏ ﺎز ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد و در اﻧﺘﻬ ﺎﯼ ﺁن ﻧﻴ ﺰ ﮐ ﺎﻻﯼ‬

‫دﻳﮕﺮﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد از دوران ﺧﺎرج ﻣﯽ ﺷﻮد و در ﻣﺤﻴﻂ ﻣ ﺼﺮف ﻣ ﯽ اﻓﺘﻨ ﺪ‪ .‬ﺑﻨ ﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫هﺪف ﻏﺎﻧﯽ ﺁن ﻣﺼﺮف‪ ،‬ﺑ ﺮﺁوردن ﺣ ﻮاﺋﺞ و در ﻳ ﮏ ﮐﻠﻤ ﻪ ارزش ﻣ ﺼﺮف اﺳ ﺖ و ﺑ ﺲ‪.‬‬
‫دور »پ‪ -‬ﮎ‪ -‬پ« ﺑﻪ ﻋﮑﺲ از ﻧﻘﻄﻪ ﯼ ﻋﺰﻳﻤ ﺖ ﺑ ﺎ ﭘ ﻮل ﺁﻏ ﺎز ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد و ﺳ ﺮاﻧﺠﺎم ﺑ ﻪ‬
‫هﻤﺎن ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺮ ﻣ ﯽ ﮔ ﺮدد‪ .‬ﭘ ﺲ ﻋّﻠ ﺖ ﻣﺤﺮﮐ ﻪ و ه ﺪف ﺟ ﺎزم ﺁن ارزش ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ ﺑ ﻪ ﺧ ﻮدﯼ‬
‫ﺧﻮد اﺳﺖ‪.‬‬
‫در دوران ﺳ ﺎدﻩ دو ﻣﻨﺘﻬ ﺎﯼ دور داراﯼ ﺷ ﮑﻞ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ واﺣ ﺪﯼ اﺳ ﺖ‪ .‬ه ﺮ دو‬
‫ﻃﺮف ﮐﺎﻻ هﺴﺘﻨﺪ و هﺮ دو ﻧﻴﺰ ﮐﺎﻻهﺎﺋﯽ ﺑ ﺎ ﻣﻘ ﺪار ارزﺷ ﯽ ﻳﮑ ﺴﺎﻧﻨﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ از ﻟﺤ ﺎظ ﮐﻴﻔ ﯽ‬
‫ارزش هﺎﯼ ﻣﺼﺮف ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ هﺴﺘﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﮔﻨ ﺪم و ﻟﺒ ﺎس‪ .‬ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ ﯼ ﻣﺤ ﺼﻮﻻت و ﺗﺒ ﺎدل‬
‫ﻣﻮاد ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﮐﻪ در ﺁن هﺎ ﮐﺎ ِر اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻣﺤﺘﻮﯼ ﺣﺮﮐ ﺖ‬
‫را ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﯽ دهﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﻣﻮرد ﮔﺮدش »پ‪ -‬ﮎ‪ -‬پ« ﺟﻮر دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﮔﺮدش در ﻧﻈﺮ اول ﺑﯽ ﻣﺤﺘﻮﯼ ﺟﻠﻮﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ زﻳﺮا ﺟﻨﺒﻪ هﻤﺎن ﮔﻮﺋﯽ )ﺗﻮﺗﻮﻟ ﻮژﯼ(‬
‫دارد‪ .‬ه ﺮ دو ﺳ ﺮ دور داراﯼ ﺷ ﮑﻞ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ ﻳﮑ ﺴﺎﻧﯽ اﺳ ﺖ‪ .‬ﭘ ﻮل در ه ﺮ دو ﺳ ﻮ ﻗ ﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ارزش هﺎﯼ ﻣ ﺼﺮف ﮐ ﻪ از ﻟﺤ ﺎظ ﮐﻴﻔ ّﻴ ﺖ ﻣﺘﻔ ﺎوت ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ ،‬وﺟ ﻮد‬
‫ﻧﺪارﻧ ﺪ زﻳ ﺮا ﭘ ﻮل ﭼﻬ ﺮﻩ ﯼ دﮔﺮﺳ ﺎن ﺷ ﺪﻩ ﯼ ﮐﺎﻻهﺎﺳ ﺖ ﮐ ﻪ در درون ﺁن ارزش ه ﺎﯼ‬
‫ﻣﺼﺮف وﻳﮋﻩ ﯼ ﮐﺎﻻهﺎ ﺧﺎﻣﻮﺷﯽ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﯼ ﺻﺪ ﻟﻴﺮﻩ ﯼ اﺳﺘﺮﻟﻴﻨﮓ ﺑ ﺎ ﭘﻨﺒ ﻪ و‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﺎز ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﯼ هﻤﻴﻦ ﭘﻨﺒﻪ ﺑﺎ ﻳﮏ ﺻﺪ ﻟﻴﺮﻩ ﯼ اﺳﺘﺮﻟﻴﻨﮓ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﻣﻌﺎوﺿ ﻪ ﯼ ﭘ ﻮل از‬
‫راﻩ ﻏﻴﺮﻣ ﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑ ﺎ ﭘ ﻮل‪ ،‬ﻣﻌﺎوﺿ ﻪ ﯼ ﭼﻴ ﺰﯼ ﺑ ﺎ هﻤ ﺎن ﭼﻴ ﺰ‪ ،‬ﻋﻤﻠ ﯽ ﺧ ﺎﻟﯽ از ه ﺪف و‬
‫‪٤‬‬
‫ﺑﯽ ﻓﺎﻳﺪﻩ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ‪.‬‬

‫‪ -٤‬ﻣﺮﺳﻴﻪ دوﻻرﻳﻮﻳﺮ ‪ Mercier de la Rivière‬ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺎﻧﺘﯽ ﻟﻴﺴﺖ هﺎ ﺑﺎﻧﮓ ﻣﯽ زﻧﺪ‪" :‬ﭘ ﻮل‬
‫را ﺑﺎ ﭘﻮل ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻨﺪ" )ﮐﺘﺎب ﻧﻈﺎم ﻃﺒﻴﻌ ﯽ و ﻏﻴ ﺮﻩ ﺻ ﻔﺤﻪ ‪ .(٤٨٦‬در ﮐﺘ ﺎﺑﯽ ﮐ ﻪ ﺑ ﺎ ﮐ ﺎرداﻧﯽ‬
‫ﺣﺮﻓﻪ اﯼ از "ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ" و "اﺣﺘﮑﺎر" ﺑﺤﺚ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﯽ ﺗ ﻮان ﺧﻮاﻧ ﺪ‪" :‬ه ﺮ ﺗﺠ ﺎرت ﻋﺒ ﺎرت‬
‫از ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ ﯼ اﺷ ﻴﺎء ﻣﺨﺘﻠ ﻒ اﻟﻨ ﻮع اﺳ ﺖ؛ و درﺳ ﺖ از هﻤ ﻴﻦ اﺧ ﺘﻼف اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﺑﻬ ﺮﻩ ﺳﺮﭼ ﺸﻤﻪ‬
‫ﻣﯽ ﮔﻴﺮد )ﺑﺮاﯼ ﺗﺎﺟﺮ؟(‪ .‬ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻳﮏ ﻓﻮﻧﺪ ﻧﺎن ﺑﺎ ﻳﮏ ﻓﻮﻧﺪﻧﺎن‪ ...‬هﻴﭻ ﺳﻮدﯼ ﺑﻪ ﺑ ﺎر ﻧﻤ ﯽ ﺁورد‪ ...‬و‬
‫هﻤﻴﻦ اﻣﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻔﺎوت ﻣﻤﺘﺎز ﺗﺠﺎرت را ﺑﺎ ﻗﻤﺎر‪ ،‬ﮐﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ ﯼ ﭘ ﻮل در ﻣﻘﺎﺑ ﻞ ﭘ ﻮل اﺳ ﺖ‪،‬‬
‫روﺷﻦ ﻣﯽ ﺳﺎزد"‪.‬‬

‫‪٧‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﺁن ﭼ ﻪ ﻣﺒﻠﻐ ﯽ ﭘ ﻮل را از ﻣﺒﻠ ﻎ دﻳﮕ ﺮﯼ ﭘ ﻮل ﻣﺘﻔ ﺎوت ﻣ ﯽ ﺳ ﺎزد ﻓﻘ ﻂ ﻣﻘ ﺪار ﺁن اﺳ ﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻨ ﺎﺑﺮ اﻳ ﻦ ﻣﺤﺘ ﻮﯼ ﭘﺮوﺳ ﻪ ﯼ »پ‪ -‬ﮎ‪ -‬پ« ﺑ ﻪ ه ﻴﭻ وﺟ ﻪ ﻣﺮه ﻮن اﺧ ﺘﻼف ﮐﻴﻔ ﯽ ﺑ ﻴﻦ‬
‫ﻗﻄﺒﻴﻦ ﺁن ﻧﻴﺴﺖ‪ -‬زﻳﺮا هﺮ دو ﺳﺮ ﺁن ﭘﻮل اﺳﺖ‪ -‬ﺑﻠﮑﻪ اﻳﻦ ﻣﻔﻬ ﻮم ﻓﻘ ﻂ ﻣﺮه ﻮن اﺧ ﺘﻼف‬
‫ﮐ ّﻤﯽ ﺁن دوﺳ ﺖ‪ .‬ﺳ ﺮاﻧﺠﺎم ﺑ ﻴﺶ از ﺁن ﭼ ﻪ ﺑ ﺪوًا در دوران رﻳﺨﺘ ﻪ ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد‪ ،‬ﭘ ﻮل از ﺁن‬
‫ﻼ‬
‫ﺑﻴﺮون ﮐﺸﻴﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﭘﻨﺒﻪ اﯼ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﺪ ﻟﻴ ﺮﻩ ﯼ اﺳ ﺘﺮﻟﻴﻨﮓ ﺧﺮﻳ ﺪارﯼ ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد ﻣ ﺜ ً‬
‫از ﻧﻮ ﺑﻪ ﻣﺒﻠﻎ ‪ ١٠ +١٠٠‬ﻟﻴﺮﻩ ﯼ اﺳﺘﺮﻟﻴﻨﮓ ﻳﺎ ‪ ١١٠‬ﻟﻴﺮﻩ ﻓﺮوﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﺷﮑﻞ‬
‫ﮐﺎﻣﻞ اﻳﻦ ﭘﺮوﺳﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫پ = پ ‪ +‬زپ« ﻳﻌﻨﯽ ﻣ ﺴﺎوﯼ اﺳ ﺖ ﺑ ﺎ ﭘ ﻮل ﭘ ﻴﺶ ﭘﺮداﺧ ﺖ‬
‫پ« ﮐﻪ در ﺁن » َ‬
‫»پ ‪ -‬ﮎ ‪َ -‬‬
‫ﺷﺪﻩ ﺑﻪ اﺿﺎﻓﻪ ﯼ ﻳﮏ زاﺋﺪﻩ‪ -‬ﻣﻦ اﻳﻦ زاﺋﺪﻩ ﻳ ﺎ ﻓﺰوﻧ ﯽ ﻧ ﺴﺒﺖ ﺑ ﻪ ارزش ﺑ ﺪوﯼ را اﺿ ﺎﻓﻪ‬
‫ارزش )‪ (Surplus- Value‬ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ارزﺷﯽ ﮐﻪ ﺑﺪوًا رﻳﺨﺘ ﻪ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ ﻧ ﻪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ در دوران ﺣﻔﻆ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﻠﮑﻪ ﺿﻤﻦ ﮔﺮدش ﻣﻘﺪار ارزﺷﯽ ﺧ ﻮد را ﺗﻐﻴﻴ ﺮ ﻣ ﯽ ده ﺪ‪،‬‬

‫‪(Th. Cerbet: „An Inquiry into the Causes and Modes of the Wealth of‬‬
‫”‪Individuals; or the Principles of Trade and Speculation explained.‬‬
‫)‪London ١٨٤١, p. ٥‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﮐﻪ ﮐﻮرﻳﺖ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ پ‪ -‬پ ﻳﻌﻨﯽ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﯼ ﭘﻮل ﺑﺎ ﭘﻮل ﺗﻨﻬﺎ ﺷﮑﻞ ﺗﻤﻴﺰدهﻨ ﺪﻩ ﯼ‬
‫دوران ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﺗﺠﺎرﯼ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﺷﮑﻞ ﮔﺮدﺷﯽ هﺮ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﺳﺖ وﻟﯽ ﻻاﻗ ﻞ ﺗ ﺎ اﻳ ﻦ ﺣ ﺪ ﻗﺒ ﻮل‬
‫دارد ﮐﻪ اﻳ ﻦ ﺷ ﮑﻞ ﻧ ﻮع وﻳ ﮋﻩ اﯼ از ﺑﺎزرﮔ ﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ اﺣﺘﮑ ﺎر )اﺳﭙﮑﻮﻻﺳ ﻴﻮن( ﺑ ﺎ ﻗﻤ ﺎر ﻣ ﺸﺘﺮﮎ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ ﭘﺲ از ﺁن ﻣﮏ ﮐﻠﻮچ ‪ Mac Culloch‬ﻣﯽ رﺳﺪ و در ﻣﯽ ﻳﺎﺑﺪ ﮐ ﻪ ﺧﺮﻳ ﺪ ﺑ ﺮاﯼ ﻓ ﺮوش‬
‫ﺧﻮد اﺳﭙﮑﻮﻻﺳﻴﻮﻧﯽ اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﺑ ﻴﻦ اﺳﭙﮑﻮﻻﺳ ﻴﻮن و ﺗﺠ ﺎرت از ﺑ ﻴﻦ ﻣ ﯽ رود‪" .‬ه ﺮ‬
‫ﻣﻌﺎﻣﻠ ﻪ اﯼ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ وﺳ ﻴﻠﻪ ﯼ ﺁن ﺷ ﺨﺺ ﺟﻨ ﺴﯽ ﻣ ﯽ ﺧ ﺮد ﺗ ﺎ ﺁن را ﻣﺠ ﺪدًا ﺑﻔﺮوﺷ ﺪ در واﻗ ﻊ ﺧ ﻮد‬
‫اﺳﭙﮑﻮﻻﺳﻴﻮﻧﯽ اﺳﺖ"‪.‬‬
‫‪(Mac Culloch: A Diction ary practical etc. of Commerce. London‬‬
‫)‪١٨٤٧, p. ١٠٠٩.‬‬
‫ﭘﻴﻨﺘﻮ ‪ ،pinto‬اﻳﻦ ﭘﻴﻨﺪار )‪ pindare‬ﺷﺎﻋﺮ ﻏﺰل ﺳ ﺮاﯼ ﻣﻌ ﺮوف ﻳﻮﻧ ﺎن‪ .‬م( ﺑ ﻮرس ﺁﻣ ﺴﺘﺮدام‬
‫ﺑﯽ اﻧﺪازﻩ ﺳﺎدﻩ ﻟﻮح ﺗﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﮔﻮﻳﺪ‪" :‬ﺗﺠﺎرت ﻗﻤﺎرﯼ اﺳﺖ" )اﻳ ﻦ ﺟﻤﻠ ﻪ را از ﻻﮎ ‪Locke‬‬
‫ﻗﺮض ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ(‪ .‬و از ﮔﺪاﻳﺎن ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﭼﻴﺰﯼ ﺑﺮد‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻨﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺘﻮان ﺑﺮاﯼ ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﯽ هﻤﻪ‬
‫ﭼﻴﺰ را از هﺮﮐﺲ ﺑﺮد ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈ ِﻢ ﺑﺮد را دوﺑﺎرﻩ ﺑﺎ ﻣﻴﻞ و رﺿ ﺎ ﭘ ﺲ داد ﺗ ﺎ ﺑ ﺎزﯼ را‬
‫ﺑﺘﻮان از ﺳﺮ ﮔﺮﻓﺖ"‪.‬‬
‫‪(Pinto: „Traitè de La Circulation et du Crèdit.“ Amsterdam, ١٧٧١, p.‬‬
‫)‪٢٣١.‬‬

‫‪٨‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ »ﮐﺎﭘﻴﺘﺎل«‪ :‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﺑﺨﺶ دوم‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬ ‫ﮐﺎرل ﻣﺎرﮐﺲ‬

‫اﺿﺎﻓﻪ ارزﺷ ﯽ ﺑ ﻪ ﺧ ﻮد ﻣ ﯽ اﻓﺰاﻳ ﺪ ﻳ ﺎ ﺑ ﻪ ﻋﺒ ﺎرت دﻳﮕ ﺮ ارزش اﻓ ﺰا ﻣ ﯽ ﮔ ﺮدد‪ .‬و هﻤ ﻴﻦ‬

‫ﺣﺮﮐﺖ ﺁن را ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻼ ﮔﻨ ﺪم و‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در »ﮎ‪ -‬پ‪ -‬ﮎ« ﻧﻴﺰ دو ﺳﺮ ﺁن ﮐﻪ »ﮎ ﮎ« اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺜ ً‬
‫ﻟﺒﺎس‪ ،‬ﻣﻘﺎدﻳﺮ ارزﺷﯽ اﯼ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ ﮐ ﻪ از ﻟﺤ ﺎظ ﮐ ّﻤ ﯽ ﻣﺨﺘﻠ ﻒ اﻧ ﺪ‪ .‬ﻣﻤﮑ ﻦ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ دهﻘ ﺎن‬
‫ﮔﻨﺪم ﺧﻮد را ﺑﺎﻻﺗﺮ از ارزش ﺁن ﺑﻔﺮوﺷﺪ و ﻳ ﺎ ﻟﺒ ﺎس را ﭘ ﺎﺋﻴﻦ ﺗ ﺮ از ارزﺷ ﺶ ﺧﺮﻳ ﺪارﯼ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﻮﺑ ﻪ ﯼ ﺧ ﻮد اﻣﮑ ﺎن دارد ﮐ ﻪ ﻟﺒ ﺎس ﻓ ﺮوش ﮐ ﻼﻩ ﺳ ﺮ او ﮔﺬاﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪.‬‬
‫ﻼ ﺗ ﺼﺎدﻓﯽ اﺳ ﺖ‪ .‬در‬
‫وﻟﯽ اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﺗﻔﺎوت ارزﺷﯽ در ﻣﻮرد ﺧﻮد اﻳﻦ ﺷﮑﻞ از دوران ﮐﺎﻣ ً‬
‫ﻼ ﮔﻨ ﺪم و ﻟﺒ ﺎس(‬
‫اﻳﻦ ﺷﮑﻞ دوران‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف »پ‪ -‬ﮎ‪ -‬پ«‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻌﺎدل ﺑﻮدن دو ﺟﻬﺖ )ﻣ ﺜ ً‬
‫ﻣﻌﻨ ﯽ و ﻣﻔﻬ ﻮم ﺁن از ﺑ ﻴﻦ ﻧﻤ ﯽ رود‪ .‬ﺑ ﻪ ﻋﮑ ﺲ در اﻳ ﻦ ﻣ ﻮرد ﺗ ﺴﺎوﯼ ارزﺷ ﯽ ﻃ ﺮﻓﻴﻦ‬
‫ﺷﺮط ﺳﻴﺮ ﻋﺎدﯼ ﺁن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺪ و هﺪف ﺗﮑﺮار ﻳﺎ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻓﺮوش ﺑﺮاﯼ ﺧﺮﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮد ﭘﺮوﺳﻪ‪ ،‬د رﺟﻬﺖ ﻏﺎﺋﯽ اﯼ‬
‫ﺧﺎرج از ﺁن ﻗﺮار دارد ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت از ﻣﺼﺮف و رﻓﻊ اﺣﺘﻴﺎﺟﺎت ﻣﻌﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﮑﺲ در‬
‫ﻣﻮرد ﺧﺮﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻓﺮوش ﺁﻏﺎز و اﻧﺠﺎم ﻳﮑﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻮل اﺳﺖ و ارزش ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ اﺳ ﺖ‬
‫و از هﻤﻴﻦ ﺟﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﺰﺑﻮر ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺪارد‪.‬‬
‫درﺳﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ »پ« ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ »پ ‪ +‬زپ« ﺷﺪﻩ و ﻳﮏ ﺻﺪ ﻟﻴ ﺮﻩ ﯼ اﺳ ﺘﺮﻟﻴﻨﮓ ﻣﺒ ﺪل‬
‫ﺑﻪ ‪ ١٠ + ١٠٠‬ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ وﻟﯽ اﮔ ﺮ ﺻ ﺮﻓ ًﺎ از ﻟﺤ ﺎظ ﮐﻴﻔ ّﻴ ﺖ ﺗﻮﺟ ﻪ ﺷ ﻮد ‪ ١١٠‬ﻟﻴ ﺮﻩ ﯼ‬
‫اﺳﺘﺮﻟﻴﻨﮓ ﺑﺎ ﻳﮏ ﺻﺪ ﻟﻴﺮﻩ ﯼ اﺳ ﺘﺮﻟﻴﻨﮓ ﺗﻔ ﺎوﺗﯽ ﻧ ﺪارد زﻳ ﺮا ه ﺮ دو ﭘ ﻮل اﻧ ﺪ‪ .‬و اﮔ ﺮ از‬
‫ﺟﻬﺖ ﮐﻤﻴّﺖ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ‪ ١١٠‬ﻟﻴﺮﻩ ﯼ اﺳﺘﺮﻟﻴﻨﮓ ﻣﺒﻠﻎ ارزﺷ ﯽ ﻣﺤ ﺪودﯼ اﺳ ﺖ‬
‫ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ‪ ١٠٠‬ﻟﻴ ﺮﻩ ﯼ اﺳ ﺘﺮﻟﻴﻨﮓ‪ .‬اﮔ ﺮ ‪ ١١٠‬ﻟﻴ ﺮﻩ ﯼ ﻣﺰﺑ ﻮر ﺑ ﻪ ﺻ ﻮرت ﭘ ﻮل ﺧ ﺮج ﺷ ﻮد‬
‫ﻧﻘﺶ ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﯽ دهﺪ و دﻳﮕ ﺮ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬و اﮔ ﺮ از ﮔ ﺮدش ﺑﻴ ﺮون ﮐ ﺸﻴﺪﻩ‬
‫ﺠﺮ ﻣﯽ ﮔﺮدد و ﺑﻪ اﻧﺪازﻩ ﯼ ﭘﺸﻴﺰﯼ ه ﻢ زﻳ ﺎد ﻧﺨﻮاه ﺪ ﺷ ﺪ وﻟ ﻮ‬
‫ﺷﻮد ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﻨﺞ‪ ،‬ﻣﺤ ّ‬
‫اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ ﺗ ﺎ روز ﻗﻴﺎﻣ ﺖ ﺳ ﺮ ﺟ ﺎﯼ ﺧ ﻮد ﺑﻤﺎﻧ ﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ ﺑ ﻪ ﻣﺤ ﺾ اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ ﻗ ﺮار ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد‬
‫ﮐ ﻪ ارزش‪ ،‬ارزش اﻓ ﺰا ﮔ ﺮدد‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ ‪ ١١٠‬ﻟﻴ ﺮﻩ هﻤ ﺎن اﺣﺘﻴ ﺎج ارزش اﻓﺰاﺋ ﯽ اﺣ ﺴﺎس‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ‪ ١٠٠‬ﻟﻴ ﺮﻩ ﯼ اﺳ ﺘﺮﻟﻴﻨﮓ زﻳ ﺮا ه ﺮ دو ﺑﻴ ﺎن ه ﺎﯼ ﻣﺤ ﺪودﯼ از ارزش‬

‫‪٩‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﻣﺒﺎدﻟﻪ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ هﺮ دو اﻳ ﻦ وﻇﻴﻔ ﻪ را ﻋﻬ ﺪﻩ دارﻧ ﺪ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ وﺳ ﻴﻠﻪ ﯼ اﻓ ﺰاﻳﺶ‬

‫ﻣﻘﺪار‪ ،‬ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺑﻪ ﺛﺮوت ﻣﻄﻠﻖ ﻧﺰدﻳﮏ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﺑﺮاﯼ ﻳﮏ ﻟﺤﻈ ﻪ ارزش ‪١٠٠‬‬
‫ﻟﻴ ﺮﻩ اﯼ ﭘ ﻴﺶ رﻳﺨﺘ ﻪ از اﺿ ﺎﻓﻪ ارزش ‪ ١٠‬ﻟﻴ ﺮﻩ اﯼ ﮐ ﻪ در دوران ﺑ ﻪ او اﻓ ﺰودﻩ ﺷ ﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﯽ ﺷﻮد وﻟﯽ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت زاﺋﻞ ﻣ ﯽ ﮔ ﺮدد‪ .‬اﻳ ﻦ ﻃ ﻮر ﻧﻴ ﺴﺖ ﮐ ﻪ در‬
‫ﭘﺎﻳ ﺎن ﭘﺮوﺳ ﻪ از ﻳ ﮏ ﻃ ﺮف ارزش ﺑ ﺪوﯼ ﻳﻌﻨ ﯽ ‪ ١٠٠‬ﻟﻴ ﺮﻩ و از ﺳ ﻮﯼ دﻳﮕ ﺮ اﺿ ﺎﻓﻪ‬
‫ارزش ‪ ١٠‬ﻟﻴﺮﻩ اﯼ ﺑﻴﺮون ﺁﻳﺪ‪ .‬ﺁن ﭼﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد ﻋﺒﺎرت از ارزﺷﯽ اﺳﺖ ﺑ ﻪ ﻣﺒﻠ ﻎ‬
‫‪ ١١٠‬ﻟﻴﺮﻩ ﯼ اﺳﺘﺮﻟﻴﻨﮓ ﮐ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﺁﻏ ﺎز ﭘﺮوﺳ ﻪ ﯼ ارزش اﻓﺰاﺋ ﯽ ﻋﻴﻨ ًﺎ در هﻤ ﺎن ﺷ ﮑﻞ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﻗﺮار دارد ﮐﻪ ‪ ١٠٠‬ﻟﻴﺮﻩ ﯼ ﺑﺪوﯼ ﻗ ﺮار داﺷ ﺖ‪ .‬در ﭘﺎﻳ ﺎن ﺣﺮﮐ ﺖ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﺁﻏ ﺎز ﺁن‬
‫ﺑﺎز ﭘ ﻮل ﺑﻴ ﺮون ﻣ ﯽ ﺁﻳ ﺪ‪ .٥‬ﺑﻨ ﺎﺑﺮ اﻳ ﻦ ﭘﺎﻳ ﺎن ه ﺮ دورﯼ ﮐ ﻪ ﺿ ﻤﻦ ﺁن ﺧﺮﻳ ﺪ ﺑ ﺮاﯼ ﻓ ﺮوش‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮدﯼ ﺧﻮد ﺁﻏﺎز دور ﺟﺪﻳﺪﯼ را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣ ﯽ ﺁورد‪ .‬دوران ﺳ ﺎدﻩ ﯼ‬
‫ﮐﺎﻻ‪ ،‬ﻓﺮوش ﺑﺮاﯼ ﺧﺮﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯼ وﺳﻴﻠﻪ اﯼ ﺑﺮاﯼ ﻣﻘﺼﻮد ﻧﻬﺎﺋﯽ ﺋﯽ اﺳﺖ ﮐ ﻪ ﺧ ﺎرج‬
‫از دوران واﻗﻊ ﺷﺪﻩ اﺳ ﺖ و ﺁن ﻋﺒ ﺎرت از ﺗﻤﻠ ﮏ ارزش ه ﺎﯼ ﻣ ﺼﺮف‪ ،‬ارﺿ ﺎء ﺣ ﻮاﺋﺞ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﻪ ﻋﮑﺲ ﮔﺮدش ﭘﻮل ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‪ ،‬ﺧﻮد ﻣﻘﺼﻮد ﺑﺎﻻﺻﺎﻟﻪ اﺳﺖ زﻳ ﺮا‬
‫ارزش اﻓﺰاﺋﯽ ارزش ﻓﻘﻂ در درون اﻳﻦ ﺣﺮﮐﺖ داﺋﻤ ًﺎ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺠ ﺎم ﭘ ﺬﻳﺮ اﺳ ﺖ‪ .‬ﭘ ﺲ‬
‫‪٦‬‬
‫ﺣﺮﮐﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻧﺎﻣﺤﺪود اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪" -٥‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ...‬ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﺑﺪوﯼ و ﻧﻔﻊ ﻳﻌﻨﯽ زاﺋﺪﻩ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ‪ ...‬ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ‬
‫ﺧﻮد ﻋﻤ ﻞ ﺑﻼﻓﺎﺻ ﻠﻪ اﻳ ﻦ ﻧﻔ ﻊ را ﺑ ﻪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﺗﺒ ﺪﻳﻞ ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ و ﺑ ﺎ ﺁن در ﺟﺮﻳ ﺎن ﻗ ﺮار ﻣ ﯽ ﮔﻴ ﺮد‪".‬‬
‫)ﻓﺮﻳﺪرﻳﺶ اﻧﮕﻠﺲ‪:‬‬
‫‪„Umrisse zu einer Kritk der Nationalökonomie“ in „Deutsch-‬‬
‫‪Französische Jahrbücher“, Herausgegeben von Arnold Ruge und Karl‬‬
‫)‪Marx. Paris ١٨٤٤, s. ٩٩‬‬
‫‪ -٦‬ارﺳ ﻄﻮ اﮐﻮﻧﻮﻣﻴ ﮏ را در ﻣﻘﺎﺑ ﻞ ﺧﺮﻣ ﺎﺗﯽ ﺳ ﺘﻴﮏ ‪ Chrematistique‬ﻣ ﯽ ﮔ ﺬارد و‬
‫اﮐﻮﻧﻮﻣﻴﮏ را ﻣﺒﺪاء ﺣﺮﮐﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﯽ دهﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﺁن ﺟﺎ ﮐﻪ اﮐﻮﻧﻮﻣﻴﮏ ﻋﺒﺎرت از ﻓﻦ ﺗﻤﻠﮏ اﺳﺖ‬
‫ﺑ ﻪ ﺗﻬﻴ ﻪ ﯼ ﺧﻮاﺳ ﺘﻪ ه ﺎﺋﯽ ﮐ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ زﻧ ﺪﮔﯽ ﺿ ﺮور و ﺑ ﺮاﯼ ﺧﺎﻧ ﻪ و دوﻟ ﺖ ﻣﻔﻴ ﺪ اﺳ ﺖ ﻣﺤ ﺪود‬
‫ﻣﯽ ﮔﺮدد‪" .‬ﺛﺮوت ﺣﻘﻴﻘﯽ ﻋﺒﺎرت ازاﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ارزش هﺎﯼ ﻣﺼﺮف اﺳ ﺖ زﻳ ﺮا ﻣﻘ ﺪار اﻳ ﻦ ﻧ ﻮع از‬
‫ﺗﻤﻠﮏ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﮐﺎﻣﺮواﺋﯽ در زﻧﺪﮔﯽ ﮐ ﺎﻓﯽ اﺳ ﺖ ﻧﺎﻣﺤ ﺪود ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬اﻣ ﺎ ﻧ ﻮع دﻳﮕ ﺮﯼ از ﻓ ﻦ ﺗﻤﻠ ﮏ‬
‫هﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺮﺟّﺤًﺎ و ﺑﻪ درﺳﺘﯽ ﺧﺮﻣﺎﺗﯽ ﺳ ﺘﻴﮏ ﻧﺎﻣﻴ ﺪﻩ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد و ﻃﺒ ﻖ ﺁن ﺑ ﺮاﯼ ﺛ ﺮوت و ﺗﻤﻠ ﮏ‬
‫وﺟ ﻮد ه ﻴﭻ ﮔﻮﻧ ﻪ ﺣ ﺪ و ﻣ ﺮزﯼ ﺑ ﻪ ﻧﻈ ﺮ ﻧﻤ ﯽ رﺳ ﺪ‪ .‬ﺗﺠ ﺎرت ﮐ ﺎﻻ )ﮐﻠﻤ ﻪ ﯼ ﻳﻮﻧ ﺎﻧﯽ ﮐﺎﭘ ﻪ ﻟﻴﮑ ﻪ‬
‫‪ Kapelikè‬از ﻟﺤﺎظ ﻟﻐﻮﯼ ﺑ ﻪ ﻣﻌﻨ ﺎﯼ ﺧ ﺮدﻩ ﻓﺮوﺷ ﯽ و ﮐﺎﺳ ﺒﯽ اﺳ ﺖ و ارﺳ ﻄﻮ اﻳ ﻦ اﺻ ﻄﻼح را‬

‫‪١٠‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ »ﮐﺎﭘﻴﺘﺎل«‪ :‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﺑﺨﺶ دوم‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬ ‫ﮐﺎرل ﻣﺎرﮐﺲ‬

‫دارﻧ ﺪﻩ ﯼ ﭘ ﻮل ﺑ ﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ﯼ ﻋﺎﻣ ﻞ ذﯼ ﺷ ﻌﻮر اﻳ ﻦ ﺣﺮﮐ ﺖ‪ ،‬ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دار ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد‪.‬‬

‫ﺷﺨ ﺼﻴﺖ وﯼ ﻳ ﺎ ﺑﻬﺘ ﺮ ﺑﮕ ﻮﺋﻴﻢ ﺟﻴ ﺐ او ﻣﺒ ﺪاء ﺣﺮﮐ ﺖ و ﻧﻘﻄ ﻪ ﯼ رﺟﻌ ﺖ ﭘ ﻮل اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺤﺘﻮﯼ ﻋﻴﻨﯽ اﻳﻦ دوران ﻳﻌﻨﯽ‪ ،‬ارزش اﻓﺰاﻳﯽ ارزش‪ ،‬هﺪف ذهﻨﯽ اوﺳ ﺖ و ﺗ ﺎ هﻨﮕ ﺎﻣﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻳﮕﺎﻧﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﺤﺮﮐﻪ ﻣﻌﺎﻣﻼت وﯼ ﻓﻘﻂ ﺗﻤﻠ ﮏ روزاﻓ ﺰون ﺛ ﺮوت ﻣﺠ ﺮد اﺳ ﺖ‪ ،‬وﯼ ﺑ ﻪ‬
‫ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دار ﻳ ﺎ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ اﯼ ﻋﻤ ﻞ ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ ﮐ ﻪ ﺷﺨ ﺼﻴﺖ ﻳﺎﻓﺘ ﻪ و داراﯼ ارادﻩ و‬
‫ﺷ ﻌﻮر اﺳ ﺖ‪ .‬ﭘ ﺲ هﺮﮔ ﺰ ﻧﺒﺎﻳ ﺪ ارزش ﻣ ﺼﺮف را ه ﺪف ﻣ ﺴﺘﻘﻴﻢ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ داران ﺗﻠﻘ ﯽ‬

‫از ﺁن ﺟﻬ ﺖ ﺑ ﻪ ﮐ ﺎر ﻣ ﯽ ﺑ ﺮد ﮐ ﻪ در اﻳ ﻦ ﺷ ﮑﻞ‪ ،‬ارزش ﻣ ﺼﺮف ﺑﺮﺗ ﺮﯼ دارد( ﻣﺎهﻴﺘ ًﺂ ﺟ ﺰء ﻓ ﻦ‬

‫ﺧﺮﻣﺎﺗﯽ ﺳﺘﻴﮏ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻓﻘﻂ ﺑ ﺮ ﺳ ﺮ ﺁن ﭼﻴ ﺰﯼ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﺧ ﻮد ﺁﻧ ﺎن‬
‫)ﻓﺮوﺷ ﻨﺪﻩ و ﺧﺮﻳ ﺪار( ﻻزم اﺳ ﺖ"‪ .‬ﺳ ﭙﺲ ارﺳ ﻄﻮ ﺗﺤﻘﻴ ﻖ ﺧ ﻮد را ﺑ ﺴﻂ ﻣ ﯽ ده ﺪ و ﻣ ﯽ ﮔﻮﻳ ﺪ‬
‫"ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﮑﻞ اﺑﺘﺪاﺋﯽ اﻳﻦ ﺗﺠ ﺎرت ﮐ ﺎﻻ ﻣﻌﺎوﺿ ﻪ ﯼ ﺟ ﻨﺲ ﺑ ﺎ ﺟ ﻨﺲ ﺑ ﻮدﻩ وﻟ ﯽ در‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﯼ ﮔﺴﺘﺮش ﺁن‪ ،‬ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﭘﻮل ﺿﺮورت ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﮐﺸﻒ ﭘﻮل ﻣﻌﺎوﺿﻪ ﯼ ﺟﻨﺲ ﺑ ﻪ ﺟ ﻨﺲ‬
‫ﺿﺮورﺗًﺎ ﺑﻪ )ﮐﺎﭘﻪ ﻟﻴﮑﻪ(‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺠﺎرت ﮐﺎﻻ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪ و اﻳﻦ ﺗﺠﺎرت ﻧﻴ ﺰ در ﺗ ﻀﺎد ﺑ ﺎ ﺟﻬ ﺖ اوﻟﻴ ﻪ ﯼ‬
‫ﺧ ﻮﻳﺶ ﺑ ﻪ ﺧﺮﻣ ﺎﺗﯽ ﺳ ﺘﻴﮏ ﻳﻌﻨ ﯽ ﺑ ﻪ ﻓ ﻦ ﭘ ﻮل درﺁرﯼ ﻣﺒ ﺪل ﮔﺮدﻳ ﺪ‪ .‬ﺗﻔ ﺎوت ﺧﺮﻣ ﺎﺗﯽ ﺳ ﺘﻴﮏ ﺑ ﺎ‬
‫اﮐﻮﻧﻮﻣﻴﮏ در اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ "ﺑ ﺮاﯼ ﺧﺮﻣ ﺎﺗﯽ ﺳ ﺘﻴﮏ دوران ﺳﺮﭼ ﺸﻤﻪ ﯼ ﺛ ﺮوت اﺳ ﺖ و ﭼﻨ ﻴﻦ ﺑ ﻪ‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﮐﻪ وﯼ ﺑﻪ دور ﭘﻮل ﻣ ﯽ ﭼﺮﺧ ﺪ زﻳ ﺮا ﭘ ﻮل ﺁﻏ ﺎز و اﻧﺠ ﺎم اﻳ ﻦ ﻧ ﻮع ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺑ ﻪ‬
‫هﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ ﺑﺮاﯼ ﺁن ﺛﺮوﺗﯽ ﮐﻪ ﺧﺮﻣﺎﺗﯽ ﺳﺘﻴﮏ ﻣﯽ ﺟﻮﻳﺪ ﭘﺎﻳﺎن و ﺣ ﺪﯼ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬ه ﻢ ﭼﻨ ﻴﻦ ه ﺮ ﻓﻨ ﯽ‬
‫ﮐﻪ هﺪﻓﺶ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯼ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻘﺼﻮد ﻏﺎﺋﯽ ﺗﻠﻘﯽ ﺷﻮد‪ ،‬در ﻃﻠﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺎﻣﺤﺪود‬
‫اﺳﺖ زﻳﺮا وﯼ ﻣﯽ ﮐﻮﺷﺪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﺑﻪ هﺪف ﻧﺰدﻳﮏ ﮐﻨﺪ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻓﻨﻮﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻓﻘﻂ وﺳﻴﻠﻪ ﯼ ﺑﻮدن را هﺪف ﺧ ﻮﻳﺶ ﻗ ﺮار دادﻩ اﻧ ﺪ ﻧﺎﻣﺤ ﺪود ﻧﻴ ﺴﺘﻨﺪ زﻳ ﺮا ﻧﻔ ﺲ ه ﺪف‪ ،‬ﺧ ﻮد ﺣ ﺪﯼ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺁن هﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨ ﻴﻦ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ه ﺪف ﺧﺮﻣ ﺎﺗﯽ ﺳ ﺘﻴﮏ ﻧﻴ ﺰ ﺣ ﺪ و ﻣ ﺮزﯼ وﺟ ﻮد‬
‫ﻧ ﺪارد زﻳ ﺮا ه ﺪﻓﺶ ﻏﻨ ﺎء ﻣﻄﻠ ﻖ اﺳ ﺖ‪ .‬اﻣ ﺎ اﮐﻮﻧﻮﻣﻴ ﮏ ﺑ ﺮﺧﻼف ﺧﺮﻣ ﺎﺗﯽ ﺳ ﺘﻴﮏ ﻣﺤ ﺪود اﺳ ﺖ‪...‬‬
‫ﻣﻘﺼﻮد اوﻟﯽ ﭼﻴﺰﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﭘ ﻮل ﻣﺘﻔ ﺎوت اﺳ ﺖ در ﺻ ﻮرﺗﯽ ﮐ ﻪ ﻣﻘ ﺼﻮد دوﻣ ﯽ اﻓ ﺰاﻳﺶ ﺧ ﻮد‬
‫ﭘ ﻮل اﺳ ﺖ‪ ...‬اﺧ ﺘﻼط اﻳ ﻦ دو ﺷ ﮑﻞ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ ه ﻢ در ﻣ ﯽ ﺁﻣﻴﺰﻧ ﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧ ﯽ را ﺑ ﺮ ﺁن داﺷ ﺘﻪ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ‬
‫ﻧﮕﺎهﺪارﯼ و اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﻳﺖ‪ ،‬ﭘﻮل را هﺪف ﻏﺎﺋﯽ اﮐﻮﻧﻮﻣﻴﮏ ﺑﻴﺎﻧﮕﺎرﻧﺪ‪".‬‬
‫)ارﺳﻄﻮ‪ :‬در ﺑﺎرﻩ ﯼ ﺟﻤﻬﻮرﻳﺖ ‪ De Republica‬ﭼﺎپ ‪ Bekker‬ﮐﺘﺎب اول‪ -‬ﻓ ﺼﻞ ه ﺸﺘﻢ و‬
‫ﻧﻬﻢ و ﺑﻌﺪ(‪.‬‬
‫ﺗﺬﮐﺮ ﻣﺘﺮﺟﻢ‪ :‬ﻣﺼﻨّﻒ ﮐﺎﭘﻴﺘﺎل در ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﻠﻴﻪ ﯼ ﻧﻘﻞ ﻗﻮل هﺎﺋﯽ ﮐﻪ از ارﺳﻄﻮ ﮐﺮدﻩ ﻣﺘﻦ ﻳﻮﻧﺎﻧﯽ‬
‫ﺁن را ﻧﻴﺰ ذﮐﺮ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﺑﺎ وﺳﺎﺋﻠﯽ ﮐﻪ اﮐﻨﻮن ﺗﺮﺟﻤﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﻪ ﭼﺎپ ﻣ ﯽ رﺳ ﺪ اﻣﮑ ﺎن‬
‫ﻧﻘﻞ ﻣﺘﻮن ﻳﻮﻧﺎﻧﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد و از ﺳ ﻮﯼ دﻳﮕ ﺮ ﺁوردن ﺟﻤﻠ ﻪ ه ﺎ ﺑ ﺎ ﺧ ﻂ ﻳﻮﻧ ﺎﻧﯽ ﺑ ﺮاﯼ ﺧﻮاﻧﻨ ﺪﻩ ﯼ‬
‫اﻳﺮاﻧﯽ ﺗﺠﻤﻞ زاﺋﺪﯼ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳ ﺪ در اﻳ ﻦ ﺟ ﺎ ﻓﻘ ﻂ ﺑ ﻪ ذﮐ ﺮ ﺗﺮﺟﻤ ﻪ ﯼ ﻓﺎرﺳ ﯽ ﺁن ﻧﻘ ﻞ ﻗ ﻮل ه ﺎ‬
‫اﮐﺘﻔﺎ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﯽ اﺳﺖ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﭼﺎپ ﮐﺎﻣﻠﯽ از ﮐﺘﺎب ﮐﺎﭘﻴﺘﺎل در ﺁﻳﻨﺪﻩ ﻣﻴﺴﺮ ﮔﺮدد ﻻزم اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ اﻳﻦ ﻣﺘﻦ هﺎ ﻋﻴﻨًﺂ ﺑﻪ زﺑﺎن و ﺧﻂ ﻳﻮﻧﺎﻧﯽ ﻗﻴﺪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪١١‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﻧﻤ ﻮد‪ .٧‬و ﻧﻴ ﺰ ه ﺪف ﻣﺰﺑ ﻮر ﻋﺒ ﺎرت از ﻧﻔ ﻊ واﺣ ﺪ و ﻣﻨﻔ ﺮدﯼ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ ﺣﺮﮐ ﺖ‬
‫ﺑ ﺪون اﻧﻘﻄ ﺎع ﻧﻔ ﻊ ﻣﻘ ﺼﻮد اﺳ ﺖ‪ .٨‬اﻳ ﻦ اﻧﮕﻴ ﺰﻩ ﯼ ﻣﻄﻠ ﻖ ﺗﻤ ﻮل‪ ،‬اﻳ ﻦ ﺷ ﻬﻮت ﺷ ﮑﺎر‬
‫ارزش‪٩‬ﺑ ﻴﻦ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دار و ﮔ ﻨﺞ ﺳ ﺎز ﻣ ﺸﺘﺮﮎ اﺳ ﺖ اﻣ ﺎ در ﺣ ﺎﻟﯽ ﮐ ﻪ ﮔ ﻨﺞ ﺳ ﺎز ﻓﻘ ﻂ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دار دﻳﻮاﻧﻪ اﯼ ﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دار ﮔﻨﺞ ﺳﺎز ﻋﺎﻗﻠﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﻴﮑﺮان ارزش را ﮐﻪ ﮔ ﻨﺞ ﺳ ﺎز ﻣ ﯽ ﺟﻮﻳ ﺪ و ﺁن را در رهﺎﻧ ﺪن ﭘ ﻮل از ﺁﺳ ﻴﺐ‬
‫دوران ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،١٠‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دار ﮐﻪ ﻋﺎﻗﻞ ﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬از راﻩ رهﺎ ﺳ ﺎﺧﺘﻦ ﭘ ﯽ در ﭘ ﯽ‬
‫‪١٠a‬‬ ‫∗‬
‫ﭘﻮل در دوران ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ ﺁورد‪.‬‬
‫اﺷﮑﺎل ﻣﺴﺘﻘﻞ‪ ،‬اﺷﮑﺎل ﭘﻮﻟﯽ ﺋﯽ ﮐﻪ ارزش ﮐﺎﻻهﺎ در دوران ﺳ ﺎدﻩ ﺑ ﻪ ﺧ ﻮد ﻣ ﯽ ﮔﻴﺮﻧ ﺪ‬
‫ﻓﻘﻂ واﺳﻄﻪ ﯼ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﯼ ﮐﺎﻻهﺎ هﺴﺘﻨﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﯼ ﻧﻬﺎﺋﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﻣﯽ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑ ﻪ‬
‫ﻋﮑ ﺲ در دوران »پ‪ -‬ﮎ‪ -‬پ«‪ ،‬ﮐ ﺎﻻ و ﭘ ﻮل ه ﺮ دو ﻓﻘ ﻂ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﺻ ﻮر وﺟ ﻮدﯼ ﻣﺨﺘﻠ ﻒ‬
‫ﺧﻮد ارزش ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﻮل ﺻﻮرت ﻋﺎم و ﮐﺎﻻ ﺻﻮرت وﻳﮋﻩ ﯼ ﺁن‪ ،‬ﻳﺎ ﺑ ﻪ ﻋﺒ ﺎرت‬

‫‪" -٧‬ﮐﺎﻻه ﺎ )اﻳ ﻦ ﺟ ﺎ ﺑ ﻪ ﻣﻌﻨ ﺎﯼ ارزش ه ﺎﯼ ﻣ ﺼﺮف( ه ﺪف ﺟ ﺎزم ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ‬

‫ﻣﻌﺎﻣﻼت ﻣﯽ ﭘﺮدازد ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ...‬هﺪف ﺟﺎزم وﯼ ﭘﻮل اﺳ ﺖ"‪Th. Chalmers: „on Political ) .‬‬
‫”‪ Economy erc.‬ﭼﺎپ دوم‪ .‬ﻟﻨﺪن ‪ ١٨٣‬ﺻﻔﺤﻪ ‪(١٦٦ -١٦٥‬‬
‫‪" -٨‬اﮔﺮ ﺑﺎزرﮔ ﺎن ﻓﺎﻳ ﺪﻩ اﯼ را ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ ﺁوردﻩ اﺳ ﺖ ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ ﺑ ﻪ ه ﻴﭻ ﻣ ﯽ ﺷ ﻤﺎرد ﺑ ﺮاﯼ ﺁن‬
‫اﺳﺖ ﮐ ﻪ ﻧﻈ ﺮش هﻤ ﻮارﻩ ﻣﻌﻄ ﻮف ﺑ ﻪ ﻧﻔ ﻊ ﺁﻳﻨ ﺪﻩ اﺳ ﺖ )‪A. Genovesi: „Lezioni di (١٧٦٥‬‬
‫‪ (Economia Civile“.‬ﭼﺎپ اﻗﺘﺼﺎدﻳﻮن اﻳﺘﺎﻟﻴﺎﻳﯽ ﺗﺄﻟﻴﻒ ﮐﻮﺳﺘﻮدﯼ ‪ Custodi‬ﺑﺨ ﺶ ﺟﺪﻳ ﺪ‪ ،‬ﺟﻠ ﺪ‬
‫‪ ،٨‬ﺻﻔﺤﻪ ‪(١٣٩‬‬
‫‪" -٩‬ﺷﻬﻮت ارﺿ ﺎء ﻧ ﺸﺪﻧﯽ ﻧﻔ ﻊ‪ ،‬ﺟ ﻮع ﻟﻌﻨﺘ ﯽ ﻃ ﻼ )‪ (auri sacra fames‬هﻤ ﻮارﻩ ﻣ ﺸﺨﺺ‬
‫ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دار اﺳ ﺖ ) ‪ Mac Cullech: The Principles of Political Economy.‬ﻟﻨ ﺪن‬
‫‪ ١٨٣٠‬ﺻﻔﺤﻪ ‪(١٧٩‬‬
‫ﺑ ﺪﻳﻬﯽ اﺳ ﺖ اﻳ ﻦ اﻇﻬ ﺎرﻧﻈﺮ ﻣ ﺎﻧﻊ از ﺁن ﻧﻴ ﺴﺖ ﮐ ﻪ هﻤ ﻴﻦ ﻣ ﺎﮎ ﮐﻠ ﻮچ و اﻣﺜ ﺎل وﯼ در ﻣ ﻮرد‬
‫ﻼ هﻨﮕ ﺎﻣﯽ ﮐ ﻪ ﺑﺤ ﺚ ﺑ ﺮ ﺳ ﺮ اﺿ ﺎﻓﻪ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ اﺳ ﺖ‪ ،‬هﻤ ﻴﻦ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دار را ﺑ ﻪ‬ ‫اﺷ ﮑﺎﻻت ﻋﻠﻤ ﯽ ﻣ ﺜ ً‬
‫ﺑﻮرژوازﯼ ﻧﻴﮑﯽ ﻣﺒﺪل ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ارزش ﻣﺼﺮف ﻣﯽ ﭘﺮدازد و ﺣﺘﯽ ﺟﻮع ﻏﻮل ﺁﺳﺎﺋﯽ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﮐﻔﺶ و ﮐﻼﻩ و ﺗﺨ ﻢ ﻣ ﺮغ و ﭘﻨﺒ ﻪ و ﺳ ﺎﻳﺮ اﻗ ﻼم ﺑ ﺴﻴﺎر ﺧﻮدﻣ ﺎﻧﯽ ارزش ﻣ ﺼﺮف ﮔﺮﻳﺒ ﺎن ﮔﻴ ﺮ وﯼ‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -١٠‬ﻓﻌ ﻞ ﻳﻮﻧ ﺎﻧﯽ )‪ (sòzèfn‬ﺑ ﻪ ﻣﻌﻨ ﺎﯼ رهﺎﻧ ﺪن و ﻧﺠ ﺎت دادن ﻳﮑ ﯽ از ﺷ ﻴﻮﻩ ه ﺎﯼ ﺑﻴ ﺎن وﻳ ﮋﻩ‬
‫ﻳﻮﻧﺎﻧﯽ هﺎ ﺑﺮاﯼ ﮔﻨﺞ ﺳﺎزﯼ و زراﻧ ﺪوزﯼ اﺳ ﺖ‪ .‬ﻣ ﺼﺪر اﻧﮕﻠﻴ ﺴﯽ ‪ to save‬ﻧﻴ ﺰ در ﻋ ﻴﻦ ﺣ ﺎل ﺑ ﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﺎﯼ رهﺎﻧﺪن و ﭘﺲ اﻧﺪاز ﮐﺮدن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪" - ٠١a‬ﺁن ﺑﯽ ﻧﻬﺎﻳﺘﯽ را ﮐﻪ اﺷﻴﺎء در ﺳﻴﺮ ﺻﻌﻮدﯼ ﺑﻪ دﺳ ﺖ ﻧﻤ ﯽ ﺁورﻧ ﺪ در ﺣﺮﮐ ﺖ دوراﻧ ﯽ‬
‫دارا ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪) ".‬ﮔﺎﻟﻴﺎﻧﯽ‪ :‬درﺑﺎرﻩ ﯼ ﭘﻮل ﺻﻔﺤﻪ ‪(Galiani: „Della Monetav P. ١٥٦)١٠٦‬‬

‫‪١٢‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ »ﮐﺎﭘﻴﺘﺎل«‪ :‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﺑﺨﺶ دوم‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬ ‫ﮐﺎرل ﻣﺎرﮐﺲ‬

‫دﻳﮕﺮ ﻓﻘﻂ ﺻﻮرت وﺟﻮدﯼ ﻣﺴﺘﻮر ﺁن اﺳﺖ‪ .١١‬ارزش هﻤﻮارﻩ از ﺷﮑﻠﯽ ﺑ ﻪ ﺷ ﮑﻞ دﻳﮕ ﺮ‬
‫∗‬
‫ﻣﯽ ﮔﺬرد ﺑﺪون اﻳﻦ ﮐﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﻃﯽ اﻳﻦ ﺣﺮﮐ ﺖ ﮔ ﻢ ﮐﻨ ﺪ و ﺑ ﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳ ﻖ ﺑ ﻪ ﻣﻮﺿ ﻮع‬
‫ش‬
‫ﺧﻮدﮐ ﺎرﯼ ﻣﺒ ﺪل ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد‪ .‬اﮐﻨ ﻮن اﮔ ﺮ ﺻ ﻮرت ه ﺎﯼ ﭘﺪﻳ ﺪﻩ اﯼ ﺧﺎﺻ ﯽ ﮐ ﻪ ارز ِ‬
‫ارزش اﻓﺰا در ﺟﺮﻳﺎن زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺘﻮاﻟﻴ ًﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣ ﯽ ﺁورد ﺗﺜﺒﻴ ﺖ ﮔ ﺮدد ﺁن ﮔ ﺎﻩ اﻳ ﻦ‬
‫‪١٢‬‬
‫ﻧﮑﺎت روﺷﻦ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ :‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﭘﻮل اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮐﺎﻻﺳﺖ‪.‬‬
‫وﻟﯽ اﻳﻦ ﺟﺎ در واﻗﻊ ارزش ﻣﻮﺿ ﻮع ﭘﺮوﺳ ﻪ اﯼ ﻗ ﺮار ﻣ ﯽ ﮔﻴ ﺮد‪ ،‬ﮐ ﻪ در درون ﺁن ﺑ ﺎ‬
‫ﺗﺒﺎدل ﻣﺴﺘﻤﺮ اﺷﮑﺎل ﭘﻮل و ﮐﺎﻻ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﺧ ﻮد ارزش ﺗﻐﻴﻴ ﺮ ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ﯼ اﺿ ﺎﻓﻪ‬
‫ارزش از ﺧ ﻮدش ﺑ ﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ﯼ ارزش ﺑ ﺪوﯼ ﺟ ﺪًا ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد و ﺧ ﻮد ﺑ ﻪ ﺧ ﻮد ارزش اﻓ ﺰا‬
‫ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬زﻳﺮا ﺣﺮﮐﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﯼ ﺁن ارزش‪ ،‬اﺿﺎﻓﻪ ارزش ﮐﺴﺐ ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ‪ ،‬ﺣﺮﮐ ﺖ‬
‫ﺧﻮد ارزش و ارزش اﻓﺰاﺋﯽ ﺧﻮد اوﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳ ﻦ ﺧ ﻮد‪ -‬ارزش زاﺋ ﯽ اﺳ ﺖ‪ .‬وﯼ اﻳ ﻦ‬
‫ﺧﺎﺻﻴﺖ ﺳﺤﺮﺁﻣﻴﺰ ﺁﻓﺮﻳﻨ ﯽ را از ﺁن ﺟ ﺎ ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ ﺁوردﻩ ﮐ ﻪ ﺧ ﻮد ارزش اﺳ ﺖ‪ .‬وﯼ ﺑﭽ ﻪ‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﻳﺎ ﻻاﻗﻞ ﺗﺨﻢ ﻃﻼﺋﯽ ﻣﯽ ﮔﺬارد‪.‬‬
‫ارزش ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯼ ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺎﺳﯽ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺮوﺳﻪ اﯼ ﮐﻪ در دروﻧ ﺶ وﯼ ﺷ ﮑﻞ ﭘ ﻮﻟﯽ‬
‫و ﺷﮑﻞ ﮐﺎﻻﺋﯽ را ﮔﺎهﯽ ﺟﺬب و زﻣﺎﻧﯽ دﻓﻊ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ وﻟﯽ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺿﻤﻦ اﻳ ﻦ ﺗﻐﻴﻴ ﺮات‬
‫ﻧﮕﺎﻩ ﻣﯽ دارد و ﺑ ﺴﻂ ﻣ ﯽ ده ﺪ‪ ،‬ﭘ ﻴﺶ از ه ﺮ ﭼﻴ ﺰ اﺣﺘﻴ ﺎج ﺑ ﻪ ﺷ ﮑﻞ ﻣ ﺴﺘﻘﻠﯽ دارد ﺗ ﺎ ﺑ ﻪ‬
‫وﺳﻴﻠﻪ ﯼ ﺁن ﺑﺘﻮان ﻳﮑ ﯽ ﺑ ﻮدن وﯼ را ﺑ ﺎ ﺧ ﻮدش ﺑﺎﻟﻤﻌﺎﻳﻨ ﻪ دﻳ ﺪ‪ .‬و اﻳ ﻦ ﺷ ﮑﻞ را ارزش‬

‫‪" -١١‬ﻣﺎدّﻩ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺳﺎز ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ارزش ﻣﺎدّﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻣﯽ ﺳﺎزد‪".‬‬
‫‪(J. B. Say: „Traitè d’Economie Politique,“ ٣ème editien. Paris ١٨١٧.‬‬
‫)‪T.II. P. ٤٢٩‬‬
‫)ژان ﺑﺎﺗﻴﺴﺖ ﺳﻪ‪ :‬دورﻩ ﯼ ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد‪ .‬ﭼﺎپ ﺳﻮم‪ .‬ﭘﺎرﻳﺲ ‪ .١٨١٧‬ﺟﺎد دوم ص ‪( ٤٢٩‬‬
‫∗‪ -‬ﻣﻮﺿﻮع در ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻨﻄﻘﯽ ﮐﻠﻤﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺤﻤﻮل‪Subjekt, sujet :‬‬
‫‪" -١٢‬وﺳﻴﻠﻪ دوراﻧﯽ )‪ (Currency‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻮﻟﻴﺪﯼ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽ رود ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﺳﺖ‪".‬‬
‫) ‪Macleod: „The Theory and Practice of Banking.” London ١٨٥٥. Vol.‬‬
‫‪) (I. ch. I. P.٥٥‬ﻣﮏ ﻟﻮد‪ :‬ﺗﺌﻮرﯼ و ﻋﻤﻞ ﺑﺎﻧﮏ دارﯼ‪ ،‬ﻟﻨﺪن ‪(١٨٥٥‬‬
‫"ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮐﺎﻻﺳﺖ"‪(James Mill: „Elements of Political Economy“, London .‬‬
‫‪(١٨٢١. P. ٧٤.‬‬
‫ﺟﻴﻤﺲ ﻣﻴﻞ‪ .‬دورﻩ ﯼ ﻣﺨﺘﺼﺮﯼ از ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد‪ .‬ﻟﻨﺪن ‪ .١٨٢١‬ﺻﻔﺤﻪ ‪(٧٤‬‬

‫‪١٣‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﺗﻨﻬ ﺎ در ﭘ ﻮل ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ ﻣ ﯽ ﺁورد‪ .‬ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ ﺳ ﺒﺐ ﭘ ﻮل ﻣﺒ ﺪاء و اﻧﺘﻬ ﺎﯼ ه ﺮ ﭘﺮوﺳ ﻪ ﯼ‬

‫ارزش اﻓﺰاﺋﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪوًا ‪ ١٠٠‬ﻟﻴﺮﻩ ﯼ اﺳﺘﺮﻟﻴﻨﮓ ﺑﻮد و اﮐﻨﻮن ‪ ١١٠‬ﻟﻴﺮﻩ ﺷﺪﻩ اﺳ ﺖ و‬
‫ﻏﻴﺮﻩ‪ .‬وﻟﯽ ﺧﻮد ﭘﻮل در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ﯼ ﻳ ﮏ ﺷ ﮑﻞ ارزش ﺗﻠﻘ ﯽ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد زﻳ ﺮا‬
‫ارزش داراﯼ ﺷ ﮑﻞ دو ﮔﺎﻧ ﻪ اﯼ ﺳ ﺖ‪ .‬ﺑ ﺪون ﭘ ﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﺷ ﮑﻞ ﮐ ﺎﻻﺋﯽ ﭘ ﻮل ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ‬
‫ﻧﻤ ﯽ ﺷ ﻮد‪ .‬ﭘ ﺲ ﭘ ﻮل در اﻳ ﻦ ﺟ ﺎ ﺑ ﺮﺧﻼف ﻣ ﻮرد ﮔ ﻨﺞ ﺳ ﺎزﯼ ﺑ ﺎ ﮐ ﺎﻻ از در ﺳ ﺘﻴﺰﻩ وارد‬
‫ﻧﻤ ﯽ ﺷ ﻮد‪ .‬ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دار ﻣ ﯽ داﻧ ﺪ ﮐ ﻪ هﻤﻴ ﺸﻪ ﮐﺎﻻه ﺎ‪ ،‬ه ﺮ ﻗ ﺪر ﭘﻠﻴ ﺪ ﺑ ﻪ ﻧﻈ ﺮ رﺳ ﻨﺪ و ﺑ ﺪ‬
‫ﺑﻮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬روﺣ ًﺎ و ﺣﻘﻴﻘﺘ ًﺎ ﭘﻮل و ﻣﻌﻨ ﺎ ﻳﻬﻮدﻳ ﺎن ﺧﺘﻨ ﻪ ﺷ ﺪﻩ اﯼ ه ﺴﺘﻨﺪ و ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ ﺳ ﺒﺐ‬
‫ﺑ ﺮاﯼ اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ از ﭘ ﻮل ﺑﺘ ﻮان ﭘ ﻮل ﺑﻴ ﺸﺘﺮﯼ درﺁورد وﺳ ﻴﻠﻪ ﯼ ﻣﻌﺠﺰﺁﺳ ﺎﺋﯽ ﺑ ﻪ ﺷ ﻤﺎر‬
‫ﻣﯽ روﻧﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ در ﻣﻮرد دوران ﺳﺎدﻩ‪ ،‬ارزش ﮐﺎﻻهﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ارزش ﻣ ﺼﺮف ﺁن ه ﺎ‪ ،‬در ﺑﻬﺘ ﺮﻳﻦ‬
‫ﺣ ﺎﻻت‪ ،‬ﺷ ﮑﻞ ﻣ ﺴﺘﻘﻞ ﭘ ﻮل ﺑ ﻪ ﺧ ﻮد ﻣ ﯽ ﮔﻴ ﺮد‪ ،‬در اﻳ ﻦ ﺟ ﺎ ارزش ﻧﺎﮔﻬ ﺎن ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﺟ ﻮهﺮ‬
‫ﻣﺘﺤ ّﻮل و ﺧ ﻮد ﺑ ﻪ ﺧ ﻮد ﻣﺘﺤ ّﺮﮐ ﯽ ﺟﻠ ﻮﻩ ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ ﮐ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ وﯼ ﮐ ﺎﻻ و ﭘ ﻮل ه ﺮ دو ﻓﻘ ﻂ‬
‫ﺷﮑﻞ اﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ هﻢ ﺑﺎﻻﺗﺮ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺎﯼ ﺁن ﮐﻪ ﻣﻌ ّﺮف ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﮐ ﺎﻻﺋﯽ ﺑﺎﺷ ﺪ ﻣ ﯽ ﺗ ﻮان ﮔﻔ ﺖ‬
‫ﮐ ﻪ اﮐﻨ ﻮن ارزش ﺑ ﺎ ﺧ ﻮد ﺑ ﻪ ﻧﻔ ﺴﻪ ﻣﻨﺎﺳ ﺒﺎت ﺧ ﺼﻮﺻﯽ ﺑﺮﻗ ﺮار ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ‪ .‬ﺑ ﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ﯼ‬
‫ارزش ﺑﺪوﯼ وﯼ از ﺧﻮدش ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ﯼ اﺿ ﺎﻓﻪ ارزش ﻣﺘﻤ ﺎﻳﺰ ﻣ ﯽ ﮔ ﺮدد‪ ،‬ه ﻢ ﭼﻨ ﺎن ﮐ ﻪ‬
‫∗∗‬ ‫∗‬
‫ﺧﺪواﻧﺪ ﭘﺪر ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯼ ﺧﺪواﻧﺪ ﭘﺴﺮ از ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﺎ اﻳﻦ ﮐﻪ هﺮ دو هﻢ‬
‫ﺳﻦ اﻧﺪ و در واﻗﻊ ﻳﮏ ﺷﺨﺼﻴﺖ را ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﯽ دهﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺳ ﺒﺐ ﺗﻨﻬ ﺎ ﺑ ﻪ وﺳ ﻴﻠﻪ ﯼ‬
‫اﺿﺎﻓﻪ ارزش ‪ ١٠‬ﻟﻴﺮﻩ اﯼ ﺳﺖ ﮐﻪ ‪ ١٠٠‬ﻟﻴﺮﻩ ﯼ ﭘﻴﺶ ﭘﺮداﺧﺘ ﻪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد و ﺑ ﻪ‬
‫ﻣﺤﺾ اﻳﻦ ﮐ ﻪ ﭼﻨ ﻴﻦ ﺷ ﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ ﭘ ﺴﺮ و ﺑ ﻪ وﺳ ﻴﻠﻪ ﯼ ﭘ ﺴﺮ ﭘ ﺪر ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ ﺁﻣ ﺪ‪ ،‬اﻳ ﻦ‬
‫ﺗﻔﺎوت از ﻧﻮ ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﻣﯽ ﺷﻮد و هﺮ دو در ‪ ١١٠‬ﻟﻴﺮﻩ ﯼ اﺳﺘﺮﻟﻴﻨﮓ ﻳﮕﺎﻧﮕﯽ ﻣﯽ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬

‫∗‪ -‬اﺷﺎرﻩ ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺗﺜﻠﻴﺚ در ﻣﺬهﺐ ﻣﺴﻴﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ اُب و اِﺑﻦ و روح اﻟﻘﺪس در ﻋﻴﻦ اﻳﻦ ﮐﻪ‬
‫از ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰﻧﺪ ﻳﮑﯽ هﺴﺘﻨﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ هﺎﺗﻒ اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ‪:‬‬
‫"در ﺳﻪ ﺁﺋﻴﻨﻪ ﺷﺎهﺪ ازﻟﯽ ﭘﺮدﻩ از روﯼ ﺗﺎﺑﻨﺎﮎ اﻓﮑﻨﺪ"‬
‫∗∗‪ -‬ﺑﺎز زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ﻗﺒﻠﯽ‬

‫‪١٤‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ »ﮐﺎﭘﻴﺘﺎل«‪ :‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﺑﺨﺶ دوم‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬ ‫ﮐﺎرل ﻣﺎرﮐﺲ‬

‫ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ارزش‪ ،‬ارزش ﺧﻮد ﺗﺎز و ﭘﻮل ﭘﻴﺶ ﺗﺎز ﻣﯽ ﺷﻮد و از اﻳﻦ رو ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬
‫ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ارزش از دوران ﺑﻴﺮون ﻣﯽ ﺁﻳﺪ و از ﻧﻮ ﺑﻪ ﺁن ﺟﺎ ﺑﺮ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺧ ﻮد را در ﺁن‬
‫ﺟﺎ ﻧﮕﺎﻩ ﻣﯽ دارد و در ﻣﻴﺎن ﺁن ﭼﻨﺪ ﺑﺮاﺑ ﺮ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد‪ ،‬ﺑ ﺎ ﻣﻘ ﺪار ﺑ ﺰرگ ﺗ ﺮ از ﺁن ﺟ ﺎ ﺑ ﺎز‬
‫ﻣﯽ ﮔﺮد و داﺋﻤ ًﺎ از ﻧﻮ هﻤﻴﻦ ﺟﺮﻳﺎن را از ﺳﺮ ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪» .١٣‬پ‪َ -‬‬
‫پ«‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﭘﻮﻟﯽ ﮐﻪ ﭘ ﻮل‬
‫ﻣﯽ زاﻳﺪ – ‪ – money which begets money‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﺗﻮﺻ ﻴﻒ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ از زﺑ ﺎن‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﺘﺮﺟﻤﻴﻦ ﺁن ﮐﻪ ﻣﺮﮐﺎﻧﺘﯽ ﻟﻴﺴﺖ هﺎ هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﮐﻪ ﺧﺮﻳﺪ ﺑﺮاﯼ ﻓﺮوش ﻳﺎ دﻗﻴﻖ ﺗﺮ ﺑﮕﻮﺋﻴﻢ ﺧﺮﻳﺪ ﺑﺮاﯼ ﮔ ﺮان ﺗ ﺮ‬
‫پ«‪ ،‬ﻓﻘ ﻂ ﺷ ﮑﻠﯽ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ ﻧ ﻮﻋﯽ از ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ‬
‫ﻓ ﺮوﺧﺘﻦ‪» ،‬پ‪ -‬ﮎ‪َ -‬‬
‫ﺗﺠﺎرﯼ‪ ،‬ﻣﻨﺤﺼﺮ اﺳ ﺖ‪ .‬وﻟ ﯽ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﺻ ﻨﻌﺘﯽ ﻧﻴ ﺰ ﻋﺒ ﺎرت از ﭘ ﻮﻟﯽ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ ﮐ ﺎﻻ‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﯼ ﻓﺮوش ﮐﺎﻻ از ﻧﻮ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻣﺒﻠ ﻎ ﺑﻴ ﺸﺘﺮﯼ ﭘ ﻮل ﻣ ﯽ ﮔ ﺮدد‪.‬‬
‫اﻋﻤﺎﻟﯽ ﮐﻪ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﯼ ﺑﻴﻦ ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوش ﺧﺎرج از ﻣﺤ ﻴﻂ دوران اﻧﺠ ﺎم ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد‪ ،‬ﺑ ﻪ‬
‫هﻴﭻ وﺟﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮﯼ در ﺷﮑﻞ اﻳﻦ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﯽ دهﻨﺪ‪ .‬و ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ در ﻣﻮرد ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ رﺑﺎﺋﯽ‪،‬‬
‫پ« ﺑ ﻪ ﺻ ﻮرت ﮐﻮﺗ ﺎﻩ ﺷ ﺪﻩ و ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﯼ ﺑﻼواﺳ ﻄﻪ ﯼ ﺁن و ﺑ ﻪ ﻋﺒ ﺎرت‬
‫دوران »پ‪ -‬ﮎ‪َ -‬‬
‫دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﺳﺒﮑﯽ ﻣﻮﺟﺰ دﻳﺪﻩ ﻣﯽ ﺷ ﻮد ﻳﻌﻨ ﯽ ﺑ ﻪ ﺻ ﻮرت »ﮎ‪ -‬ﮎ«‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺻ ﻮرت ﭘ ﻮﻟﯽ ﮐ ﻪ‬
‫ﻣﺴﺎوﯼ ﺑﺎ ﭘﻮﻟﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮ و ارزﺷﯽ ﮐﻪ ﺑﺰرگ ﺗﺮ از ﺧﻮد اوﺳﺖ‪.‬‬
‫پ« ﻓﻮرﻣﻮل ﻋﺎم ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﺳﺖ هﻢ ﺁن ﭼﻨ ﺎن ﮐ ﻪ ﺑﻼواﺳ ﻄﻪ در‬
‫ﭘﺲ در واﻗﻊ »پ‪ -‬ﮎ‪َ -‬‬
‫ﻣﺤﻴﻂ دوران دﻳﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺗﻀﺎدهﺎﯼ ﻓﻮرﻣﻮل ﻋﺎم‬

‫ﺷﮑﻞ ﮔﺮدﺷﯽ ﮐﻪ در درون ﺁن ﭘﻮل ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻗﻠ ﺐ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد ﻧ ﺎﻗﺾ هﻤ ﻪ ﯼ ﻗ ﻮاﻧﻴﻨﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎ ﮐﻨﻮن درﺑﺎرﻩ ﯼ ﻣﺎهﻴﺖ ﮐﺎﻻ‪ ،‬ارزش‪ ،‬ﭘﻮل و ﺧﻮد دوران ﺑﻴ ﺎن ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺁن‬

‫‪" -١٣‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‪ ...‬ارزﺷﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﺘﻤﺮًا ﭼﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد"‪.‬‬

‫‪(Sismondi: „Nouveaux principes de l’Economie politique“ Paris ١٨١٩.‬‬
‫)‪T. I. P. ٨٨- ٨٩‬‬
‫)ﺳﻴﺴﻤﻮﻧﺪﯼ‪ :‬اﺻﻞ ﺟﺪﻳﺪ ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد‪ .‬ﭘﺎرﻳﺲ ‪ .١٨١٩‬ﺟﻠﺪ اول ﺻﻔﺤﺎت ‪ ٨٨‬و ‪(٨٩‬‬

‫‪١٥‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﭼﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺰﺑﻮر را از دوران ﺳ ﺎدﻩ ﻣﺘﻤ ﺎﻳﺰ ﻣ ﯽ ﺳ ﺎزد ﺗﺮﺗﻴ ﺐ ﻣﻌﮑ ﻮس ﺗ ﻮاﻟﯽ هﻤ ﺎن دو‬
‫ﻼ ﺻ ﻮرﯼ‬
‫ﭘﺮوﺳ ﻪ ﯼ ﻣﺘﻘﺎﺑ ﻞ ﻳﻌﻨ ﯽ ﻓ ﺮوش و ﺧﺮﻳ ﺪ اﺳ ﺖ‪ .‬وﻟ ﯽ ﭼﮕﻮﻧ ﻪ اﻳ ﻦ ﺗﻔ ﺎوت ﮐ ﺎﻣ ً‬
‫ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﺎهﻴﺖ اﻳﻦ ﭘﺮوﺳﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺳﺤﺮﺁﺳﺎﺋﯽ ﺑﺪهﺪ؟‬
‫ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻌﮑﻮس ﺷﺪن ﻣﺮاﺣﻞ ﻓﻘ ﻂ ﺑ ﺮاﯼ ﻳﮑ ﯽ از ﺳ ﻪ دوﺳ ﺖ ﺳ ﻮداﮔﺮ‪ ،‬ﮐ ﻪ ﺑ ﺎ‬
‫ﻳﮑ ﺪﻳﮕﺮ ﻣﻌﺎﻣﻠ ﻪ ﻣ ﯽ ﮐﻨﻨ ﺪ‪ ،‬وﺟ ﻮد دارد‪ .‬ﻣ ﻦ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﻳ ﮏ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دار از »اﻟ ﻒ« ﮐ ﺎﻻﺋﯽ‬
‫ﻣ ﯽ ﺧ ﺮم و ﺳ ﭙﺲ ﺁن را ﺑ ﻪ »ب« ﻣ ﯽ ﻓﺮوﺷ ﻢ در ﺣ ﺎﻟﯽ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ﯼ ﮐ ﺎﻻدار ﺳ ﺎدﻩ‬
‫ﮐﺎﻻﺋﯽ ﺑﻪ »ب« ﻣﯽ ﻓﺮوﺷﻢ و از »اﻟﻒ« ﮐﺎﻻﺋﯽ ﺧﺮﻳﺪارﯼ ﻣﯽ ﮐ ﻨﻢ‪ .‬اﻳ ﻦ ﺗﻔ ﺎوت ﺑ ﺮاﯼ دو‬
‫ﺳﻮداﮔﺮ »اﻟﻒ« و »ب« وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺁن هﺎ ﻓﻘ ﻂ ﺑ ﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ﯼ ﺧﺮﻳ ﺪار و ﻓﺮوﺷ ﻨﺪﻩ وارد‬
‫ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﺁن هﺎ هﺮ ﺑﺎر ﻣﻦ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯼ ﭘﻮل دار ﺳﺎدﻩ ﻳﺎ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﺻ ﺎﺣﺐ‬
‫ﮐ ﺎﻻﺋﯽ ﻋ ﺎدﯼ‪ ،‬ﺧﺮﻳ ﺪار ﻳ ﺎ ﻓﺮوﺷ ﻨﺪﻩ‪ ،‬ﻗ ﺮار ﻣ ﯽ ﮔﻴ ﺮم و در واﻗ ﻊ در ه ﺮ دو ﺳﻠ ﺴﻠﻪ ﯼ‬
‫ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻣﻦ ﻳﺎ ﺷﺨ ﺼﯽ ﻓﻘ ﻂ ﺑ ﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ﯼ ﺧﺮﻳ ﺪار و ﺑ ﺎ ﺷ ﺨﺺ دﻳﮕ ﺮﯼ ﺗﻨﻬ ﺎ ﺑ ﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ﯼ‬
‫ﻓﺮوﺷﻨﺪﻩ ﻣﻮاﺟﻪ ه ﺴﺘﻢ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑ ﺮ ﻳﮑ ﯽ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﭘ ﻮل و در ﻣﻘﺎﺑ ﻞ دﻳﮕ ﺮﯼ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﮐ ﺎﻻ ﻗ ﺮار‬
‫ﻣﯽ ﮔﻴ ﺮم‪ .‬ﺑ ﺮاﯼ ه ﻴﭻ ﮐ ﺪام از ﺁن ه ﺎ ﻣ ﻦ ﻧ ﻪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﺗﻠﻘ ﯽ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮم ﻧ ﻪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دار ﻳ ﺎ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ﯼ ﭼﻴﺰﯼ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻴﺶ از ﭘﻮل و ﮐﺎﻻ ﺑﺎﺷﺪ و ﻳ ﺎ ﺑﺘﻮاﻧ ﺪ ﺗ ﺄﺛﻴﺮﯼ ﺧ ﺎرج از‬
‫ﭘﻮل ﻳﺎ ﮐﺎﻻ اﻋﻤﺎل ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺮاﯼ ﻣﻦ ﺧﺮﻳﺪﯼ ﮐﻪ از »اﻟﻒ« و ﻓﺮوﺷﯽ ﮐﻪ ﺑ ﻪ »ب« ﮐ ﺮدﻩ ام‬
‫ﺳﻠﺴﻠﻪ ﯼ واﺣﺪﯼ را ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﯽ دهﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ هﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﺑﻴﻦ اﻳﻦ دو ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻓﻘﻂ ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﻦ‬
‫وﺟﻮد دارد و ﺑﺲ‪» .‬اﻟﻒ« ﺑﻪ هﻴﭻ وﺟﻪ ﻧﮕﺮان ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﯼ ﻣ ﻦ ﺑ ﺎ »ب« ﻧﻴ ﺴﺖ ﭼﻨ ﺎن ﮐ ﻪ‬
‫»ب« ﻋﻼﻗﻪ اﯼ ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﯼ ﻣﻦ ﺑﺎ »اﻟﻒ« ﻧﺪارد‪ .‬اﮔ ﺮ ﻣ ﻦ ﮐﻮﺷ ﺶ ﻣ ﯽ ﮐ ﺮدم ﺑ ﻪ ﺁن ه ﺎ‬
‫ﻧﺸﺎن ده ﻢ ﮐ ﻪ ﺑ ﺎ ﻣﻌﮑ ﻮس ﺳ ﺎﺧﺘﻦ ﺗﺮﺗﻴ ﺐ ﺳﻠ ﺴﻠﻪ ﯼ ﻣﻌ ﺎﻣﻼت ﭼ ﻪ ﺷﺎﻳ ﺴﺘﮕﯽ وﻳ ﮋﻩ اﯼ‬
‫ﺑﺮوز دادﻩ ام ﺁن ه ﺎ ﺑ ﻪ ﻣ ﻦ ﺛﺎﺑ ﺖ ﻣ ﯽ ﮐﺮدﻧ ﺪ ﮐ ﻪ ﻣ ﻦ در ﺑ ﺎرﻩ ﯼ ﻧﻔ ﺲ ﺗﺮﺗﻴ ﺐ ﺳﻠ ﺴﻠﻪ ﯼ‬
‫ﻣﻌﺎﻣﻼت در اﺷﺘﺒﺎهﻢ و ﻣﺠﻤﻮع ﻣﻌﺎﻣﻠ ﻪ از ﺧﺮﻳ ﺪ ﺁﻏ ﺎز ﻧ ﺸﺪﻩ و ﺑ ﻪ ﻓ ﺮوش ﺧﺎﺗﻤ ﻪ ﻧﻴﺎﻓﺘ ﻪ‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻋﮑﺲ ﺑ ﺎ ﻓ ﺮوش ﺷ ﺮوع ﺷ ﺪﻩ و ﺑ ﺎ ﺧﺮﻳ ﺪ ﭘﺎﻳ ﺎن ﻳﺎﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬در واﻗ ﻊ ﻧﺨ ﺴﺘﻴﻦ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻣﻦ ﻳﻌﻨﯽ ﺧﺮﻳﺪ از ﻧﻘﻄﻪ ﯼ ﻧﻈﺮ »اﻟﻒ« ﻓﺮوش و دوﻣﻴﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﻦ ﻳﻌﻨﯽ ﻓ ﺮوش‪ ،‬از‬
‫ﻧﻘﻄﻪ ﯼ ﻧﻈﺮ »ب« ﺧﺮﻳﺪ ﺑﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺣ ﺎﻻ اﮔ ﺮ »اﻟ ﻒ« و »ب« ﻧﺎراﺿ ﯽ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ ﺧﻮاهﻨ ﺪ‬

‫‪١٦‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ »ﮐﺎﭘﻴﺘﺎل«‪ :‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﺑﺨﺶ دوم‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬ ‫ﮐﺎرل ﻣﺎرﮐﺲ‬

‫ﮔﻔﺖ ﮐﻪ هﻤﻪ ﯼ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴ ﺐ ﺗ ﻮاﻟﯽ ﻣﺮاﺣ ﻞ زاﺋ ﺪ و ﺣﻘ ﻪ ﺑ ﺎزﯼ ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬و از اﻳ ﻦ ﭘ ﺲ‬
‫»اﻟ ﻒ« ﮐ ﺎﻻ را ﻣ ﺴﺘﻘﻴﻤ ًﺎ ﺑ ﻪ »ب« ﺧﻮاه ﺪ ﻓﺮوﺧ ﺖ و »ب« ﻧﻴ ﺰ ﻣ ﺴﺘﻘﻴﻤ ًﺎ از »اﻟ ﻒ«‬
‫ﺧﺮﻳ ﺪارﯼ ﺧﻮاه ﺪ ﻧﻤ ﻮد‪ .‬در اﻳ ﻦ ﺻ ﻮرت ﻣﺠﻤ ﻮع ﻣﻌﺎﻣﻠ ﻪ ﺑ ﻪ ﻳ ﮏ ﻋﻤ ﻞ ﻳ ﮏ ﺟﺎﻧﺒ ﻪ ﯼ‬
‫دوران ﻋﺎدﯼ ﮐﺎﻻهﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﻳﻌﻨﯽ ﻓﺮوش ﺳﺎدﻩ از ﻧﻘﻄﻪ ﯼ ﻧﻈﺮ »اﻟ ﻒ« و ﺧﺮﻳ ﺪ‬
‫ﺳ ﺎدﻩ از دﻳ ﺪﮔﺎﻩ »ب«‪ .‬ﺑﻨ ﺎﺑﺮ اﻳ ﻦ دﻳ ﺪﻩ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد ﮐ ﻪ ﺑ ﺎ ﻣﻌﮑ ﻮس ﺳ ﺎﺧﺘﻦ ﺗﺮﺗﻴ ﺐ ﺗ ﻮاﻟﯽ‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺎ از ﻣﺤﻴﻂ دوران ﺳﺎدﻩ ﯼ ﮐﺎﻻهﺎ ﺑﻴﺮون ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ اﻳﻢ و ﻧﺎﭼﺎر ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌ ﻪ ﯼ‬
‫اﻳ ﻦ ﻣﻄﻠ ﺐ ﺑ ﺎﻗﯽ ﻣ ﯽ ﻣﺎﻧ ﺪ ﮐ ﻪ ﺁﻳ ﺎ ﺑﻨ ﺎ ﺑ ﺮ ﻣﺎهﻴ ﺖ ﺧ ﻮد اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ دوران ارزش اﻓﺰاﺋ ﯽ‬
‫ارزش هﺎﯼ وارد در ﻣﺤﻴﻂ ﺧﻮﻳﺶ و ﺗﺸﮑﻴﻞ اﺿﺎﻓﻪ ارزش را ﻣﻤﮑﻦ ﻣﯽ ﺳﺎزد ﻳﺎ ﻧﻪ‪.‬‬
‫اﮐﻨ ﻮن ﭘﺮوﺳ ﻪ ﯼ دوران را در ﺷ ﮑﻠﯽ ﻣ ﻮرد ﻧﻈ ﺮ ﻗ ﺮار ده ﻴﻢ ﮐ ﻪ ﻓﻘ ﻂ ﺑ ﻪ ﺻ ﻮرت‬
‫ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﯼ ﺳﺎدﻩ ﯼ ﮐﺎﻻهﺎ ﻧﻤﻮدﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ هﻤ ﻮارﻩ در ﻣ ﻮاردﯼ ﭘ ﻴﺶ ﻣ ﯽ ﺁﻳ ﺪ ﮐ ﻪ دو‬
‫دارﻧﺪﻩ ﯼ ﮐﺎﻻ از ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﮐﺎﻻ ﻣﯽ ﺧﺮﻧ ﺪ و ﺗﺮازﻧﺎﻣ ﻪ ﯼ ﻣﻄﺎﻟﺒ ﺎت ﭘ ﻮﻟﯽ ﻣﺘﻘﺎﺑ ﻞ ﺁن ه ﺎ در‬
‫ﺳﺮ ﻣﻮﻋﺪ ﺑﻪ هﻢ در ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﭘﻮل در اﻳﻦ ﺟ ﺎ ﻓﻘ ﻂ ﺑ ﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ﯼ ﺷ ﻤﺎر ﭘ ﻮل ﻳ ﺎ وﺳ ﻴﻠﻪ ﯼ‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽ رود ﺑﺮاﯼ اﻳﻦ ﮐ ﻪ ارزش ﮐﺎﻻه ﺎ را در ﺑﻬ ﺎﯼ ﺁن ه ﺎ ﺑﻴ ﺎن ﻧﻤﺎﻳ ﺪ وﻟ ﯽ‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﺎﻻهﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺎدﯼ ﺧﻮد ﻗﺮار ﻧﻤﯽ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﯽ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺁن ﺟ ﺎ ﮐ ﻪ ﺻ ﺤﺒﺖ‬
‫ﺑﺮ ﺳﺮ ارزش ﻣﺼﺮف اﺳﺖ هﺮ دو ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬هﺮ دو ﻧﻔ ﺮ‬
‫ﮐﺎﻻهﺎﺋﯽ را ﮐﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑ ﯽ ﻓﺎﻳ ﺪﻩ اﺳ ﺖ از ﺳ ﺮ ﺧ ﻮد ﺑ ﺎز ﻣ ﯽ ﮐﻨﻨ ﺪ و ﮐﺎﻻه ﺎﺋﯽ ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ‬
‫ﻣ ﯽ ﺁورﻧ ﺪ ﮐ ﻪ از ﺟﻬ ﺖ ﻣ ﺼﺮف ﻣ ﻮرد اﺣﺘﻴ ﺎج ﺁن هﺎﺳ ﺖ‪ .‬وﻟ ﯽ اﻳ ﻦ ﻓﺎﻳ ﺪﻩ ﻣﻤﮑ ﻦ اﺳ ﺖ‬
‫ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻣﻮردﯼ ﮐﻪ ذﮐﺮ ﺷﺪ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪» .‬اﻟ ﻒ« ﮐ ﻪ ﺷ ﺮاب ﻣ ﯽ ﻓﺮوﺷ ﺪ و ﮔﻨ ﺪم ﻣ ﯽ ﺧ ﺮد‪.‬‬
‫ﺷ ﺎﻳﺪ ﺑ ﻴﺶ از ﺁن ﭼ ﻪ دهﻘ ﺎن ﮔﻨ ﺪم ﻓ ﺮوش »ب« ﻣ ﯽ ﺗﻮاﻧ ﺪ در زﻣ ﺎن ﮐ ﺎر واﺣ ﺪ ﺷ ﺮاب‬
‫ﺑﻴﺎﻧ ﺪازد‪ ،‬ﺷ ﺮاب ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ و دهﻘ ﺎن ﮔﻨ ﺪم ﮐ ﺎر »ب« ﺷ ﺎﻳﺪ ﺑ ﻴﺶ از ﺁن ﭼ ﻪ دهﻘ ﺎن‬
‫ﺷ ﺮاب ﺳ ﺎز »اﻟ ﻒ« در زﻣ ﺎن ﮐ ﺎر ﻳﮑ ﺴﺎن ﻣ ﯽ ﺗﻮاﻧ ﺪ ﮔﻨ ﺪم ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﮐﻨ ﺪ‪ ،‬ﮔﻨ ﺪم ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ‬
‫ﻣﯽ ﺁورد‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﮔﻨﺪم و ﺷﺮاﺑﯽ ﮐﻪ »اﻟﻒ« و »ب« ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ ﻣ ﯽ ﺁورﻧ ﺪ ﺑ ﻴﺶ از ﺁن ﻣﻘ ﺪارﯼ ﺳ ﺖ‬
‫ﮐ ﻪ در ﺻ ﻮرت ﻧﺒ ﻮدن ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ ه ﺮ ﻳ ﮏ از ﺁن دو ﻣ ﯽ ﺑﺎﻳ ﺴﺖ ﺑ ﺮاﯼ ﺧ ﻮد ﺷ ﺮاب و ﮔﻨ ﺪم‬

‫‪١٧‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﺎ ﺁن ﺟﺎ ﮐﻪ ﺻ ﺤﺒﺖ ﺑ ﺮ ﺳ ﺮ ارزش ﻣ ﺼﺮف اﺳ ﺖ ﻣ ﯽ ﺗ ﻮان ﮔﻔ ﺖ‬

‫ﮐﻪ‪" :‬ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻋﺒﺎرت از ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ اﯼ ﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﯼ ﺁن هﺮ دو ﻃ ﺮف ﺑﺮﻧ ﺪﻩ اﻧ ﺪ"‪.١٤‬‬
‫ﻼ‬
‫وﻟﯽ در ﻣﻮرد ارزش ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻣﻄﻠﺐ دﻳﮑﺮ اﺳﺖ‪" .‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺷﺮاب ﺑ ﺴﻴﺎر دارد وﻟ ﯽ اﺻ ً‬
‫ﻼ ﺷﺮاب ﻧﺪارد دادوﺳﺘﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫ﮔﻨﺪم ﻧﺪارد ﺑﺎ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮﯼ ﮐﻪ ﮔﻨﺪم ﺑﺴﻴﺎر دارد و اﺻ ً‬
‫ﺑ ﻴﻦ ﺁن ه ﺎ ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ اﯼ ﺑ ﻪ ارزش ‪ ٥٠‬از ﮔﻨ ﺪم در ﺑﺮاﺑ ﺮ ارزﺷ ﯽ ‪ ٥٠‬از ﺷ ﺮاب ﺳ ﺮ‬
‫ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﺑﺮاﯼ هﻴﭻ ﻳﮏ از ﺁﻧﺎن ازدﻳﺎد ﺛﺮوت ﻧﻴﺴﺖ زﻳ ﺮا ه ﺮ ﻳ ﮏ از ﺁن ه ﺎ‬
‫ﻗﺒﻞ از ﻣﺒﺎدﻟﻪ داراﯼ ارزﺷﯽ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺁن ﭼﻪ ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺁوردﻩ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ"‪.١٥‬‬
‫اﻳﻦ ﮐﻪ ﭘﻮل ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯼ وﺳﻴﻠﻪ ﯼ دوران‪ ،‬ﺑﻴﻦ ﮐﺎﻻه ﺎ واﺳ ﻄﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ و ﺑ ﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳ ﻖ ﻋﻤ ﻞ‬
‫ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوش ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺤﺴﻮس از هﻢ ﺟﺪا ﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮﯼ در ﺧﻮد ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻧﻤﯽ ده ﺪ‪.١٦‬‬
‫ﭘﻴﺶ از ﺁن ﮐﻪ ﮐﺎﻻهﺎ وارد ﮔﺮدش ﺷﻮﻧﺪ ارزش ﺁن هﺎ در ﺑﻬﺎﺷﺎن ﺑﻴﺎن ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨ ﺎﺑﺮ‬
‫اﻳﻦ ارزش ﺷﺮط دوران اﺳﺖ ﻧﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﯼ ﺁن‪.١٧‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ اﻧﺘﺰاﻋﯽ ﻣﺴﺄﻟﻪ را ﻣ ﻮرد دﻗ ﺖ ﻗ ﺮار ده ﻴﻢ ﻳﻌﻨ ﯽ از ﺗ ﺼﺎدﻓﺎﺗﯽ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ ه ﻴﭻ‬
‫وﺟﻪ ﻧﺎﺷﯽ از ﻗﻮاﻧﻴﻦ ذاﺗﯽ دوران ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ‪ ،‬ﺁن ﮔﺎﻩ در دوران ﮐﺎﻻهﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻏﻴﺮ از ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺷﺪن ارزش ﻣﺼﺮﻓﯽ ﺑﻪ ﺟﺎﯼ ارزش ﻣ ﺼﺮف دﻳﮕ ﺮ‪ ،‬ﺟ ﺰ اﺳ ﺘﺤﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺟ ﺰ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﮑﻞ ﺳﺎدﻩ ﯼ ﮐﺎﻻ‪ ،‬هﻴﭻ اﺗﻔﺎق دﻳﮕ ﺮﯼ رخ ﻧﻤ ﯽ ده ﺪ‪ .‬هﻤ ﻮارﻩ هﻤ ﺎن ارزش ﻳﻌﻨ ﯽ‬
‫هﻤﺎن ﻣﻘﺪار از ﮐﺎر اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ ﺷ ﻴﺌﻴﺖ ﻳﺎﻓﺘ ﻪ در دﺳ ﺖ هﻤ ﺎن ﺻ ﺎﺣﺐ ﮐ ﺎﻻ ﺑ ﺎﻗﯽ ﻣ ﯽ ﻣﺎﻧ ﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪوًا ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﺎﻻﯼ ﺧﻮدش‪ ،‬ﺳﭙﺲ در ﭼﻬ ﺮﻩ ﯼ ﭘ ﻮﻟﯽ ﮐ ﻪ در ﺁن ﺗﻐﻴﻴ ﺮ ﺷ ﮑﻞ ﻳﺎﻓﺘ ﻪ و‬
‫ﺑ ﺎﻻﺧﺮﻩ در ﮐ ﺎﻻﺋﯽ ﮐ ﻪ از ﻧ ﻮ ﭘ ﻮل در ﺁن ﻣ ﺴﺘﺤﻴﻞ ﮔﺮدﻳ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬اﻳ ﻦ دﮔﺮﺳ ﺎﻧﯽ ﺑ ﻪ ه ﻴﭻ‬

‫‪١٤‬‬
‫‪" -‬ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﯼ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﺴﻴﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺁن هﺮ دو ﻃﺮف ﻋﻘﺪ هﻤﻴﺸﻪ )!( ﺑﺮﻧﺪﻩ اﻧ ﺪ"‬
‫)‪(Destutt de Tracy: „Traitè de la Volontè et de ses effets.“ Paris ١٨٢٦ P.٦٨‬‬
‫هﻤﻴﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﻌﺪهﺎ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ‪ Traitè d’Economie Politique‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪(Mercier de la Rivière: „L’ordre naturel etc.“, P. ٥٤٤) -١٥‬‬
‫‪ " -١٦‬هﻴﭻ ﭼﻴﺰﯼ ﺑﻪ ﺧﻮدﯼ ﺧﻮد ﺑﯽ ﺗﻔﺎوت ﺗﺮ از اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﻳﮑ ﯽ از اﻳ ﻦ دو ارزش‪ ،‬ﭘ ﻮل‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ هﺮ دو ﮐﺎﻻﯼ ﻋﺎدﯼ ﺑﺎﺷﻨﺪ"‪) .‬ﻣﺮﺳﻴﻪ دوﻻرﻳﻮﻳﺮ‪ :‬هﻤﺎن ﮐﺘﺎف ﺻﻔﺤﻪ ‪Mercier de ) ٥٤٤‬‬
‫‪((la Rivière, l. c. P. ٥٤٤‬‬
‫‪" -١٧‬اﻳ ﻦ ﻣﻌﺎﻣﻠ ﻪ ﮐﻨﻨ ﺪﮔﺎن ﻧﻴ ﺴﺘﻨﺪ ﮐ ﻪ درﺑ ﺎرﻩ ﯼ ارزش ﺗ ﺼﻤﻴﻢ ﻣ ﯽ ﮔﻴﺮﻧ ﺪ؛ ارزش ﭘ ﻴﺶ از‬
‫ﻗﺮارداد ﻣﺴﻠﻢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪(Le Trosne: „De l’Intèrèt Socialy P. ٩٠٦) ".‬‬

‫‪١٨‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ »ﮐﺎﭘﻴﺘﺎل«‪ :‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﺑﺨﺶ دوم‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬ ‫ﮐﺎرل ﻣﺎرﮐﺲ‬

‫وﺟﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮﯼ در ﻣﻘﺪار ارزﺷﯽ ارزﺷﯽ ﻧﻤ ﯽ ده ﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ ﺗﻨﻬ ﺎ ﺗﻐﻴﻴ ﺮﯼ ﮐ ﻪ در اﻳ ﻦ ﭘﺮوﺳ ﻪ‬

‫ﻋﺎرض ارزش ﮐﺎﻻ ﻣﯽ ﮔﺮدد ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑ ﻪ ﺗﻐﻴﻴ ﺮﯼ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ در ﺷ ﮑﻞ ﭘ ﻮﻟﯽ ﺁن ﺑ ﻪ وﺟ ﻮد‬
‫ﻣﯽ ﺁﻳﺪ‪ .‬در اﺑﺘﺪا ﺷﮑﻞ ﭘﻮﻟﯽ ارزش ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﻬﺎﯼ ﮐﺎﻻﺋﯽ ﮐﻪ ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ‬
‫ﻼ ﺿﻤﻦ ﻗﻴﻤﺖ ه ﺎ ﺑﻴ ﺎن ﮔﺮدﻳ ﺪﻩ ﺑ ﻮد و ﺑ ﺎﻻﺧﺮﻩ ﺑ ﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ﯼ ﺑﻬ ﺎﯼ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺒﻠﻐﯽ ﭘﻮل ﮐﻪ ﻗﺒ ً‬
‫ﮐﺎﻻﺋﯽ ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮد‪ ،‬وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﮑﻞ ﺑﻪ ﺧﻮدﯼ ﺧﻮد ﺑﻪ هﻤﺎن اﻧ ﺪازﻩ در ﺗﻐﻴﻴ ﺮ‬
‫ﻣﻘﺪار ارزش ﺑﯽ ﺗﺄﺛﻴﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﯽ اﻟﻤﺜﻞ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﯼ ﻳﮏ اﺳﮑﻨﺎس ﭘﻨﺞ ﻟﻴﺮﻩ اﯼ ﺑﺎ ﻟﻴ ﺮﻩ ﯼ‬
‫ﻃ ﻼ ﻳ ﺎ ﻣ ﺴﮑﻮﮐﺎت ﻧ ﻴﻢ ﻟﻴ ﺮﻩ اﯼ و ﺷ ﻴﻠﻴﻨﮓ‪ .‬ﺑﻨ ﺎﺑﺮ اﻳ ﻦ ﭼ ﻮن دوران ﮐﺎﻻه ﺎ ﻓﻘ ﻂ ﻣﻮﺟ ﺐ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﮑﻠﯽ در ارزش ﺁن هﺎ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬اﮔﺮ ﭘﺪﻳﺪﻩ در ﺷﮑﻞ ﺧﺎﻟﺺ ﺧﻮد ﺟﺮﻳ ﺎن ﻳﺎﺑ ﺪ‪ ،‬از‬
‫ﺁن ﺟﺰ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﯼ ﺑﺮاﺑﺮهﺎ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮﯼ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ ﺳ ﺒﺐ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ اﻗﺘ ﺼﺎد ﻋﺎﻣﻴﺎﻧ ﻪ ﻧﻴ ﺰ‪ ،‬ﺑ ﺎ وﺟ ﻮد اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ ﮐﻤﺘ ﺮﻳﻦ وﻗ ﻮﻓﯽ از‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ارزش ﻧﺪارد‪ ،‬ﺁن ﮔﺎﻩ ﮐﻪ ﻣ ﯽ ﺧﻮاه ﺪ ﺑ ﻪ ﺳ ﺒﮏ ﺧ ﻮﻳﺶ ﭘﺪﻳ ﺪﻩ را ﺧ ﺎﻟﺺ ﻣ ﻮرد‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار دهﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮض ﻣﯽ ﮐﻨ ﺪ ﮐ ﻪ ﻋﺮﺿ ﻪ و ﺗﻘﺎﺿ ﺎ ﻳﮑ ﺪﻳﮕﺮ را ﺟﺒ ﺮان ﻣ ﯽ ﮐﻨﻨ ﺪ‬
‫ﻳﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺁن هﺎ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ اﮔﺮ از ﻟﺤﺎظ ارزش ﻣ ﺼﺮف‬
‫هﺮ دو ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺳﻮد ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬از ﺟﻬﺖ ارزش ﻣﺒﺎدﻟﻪ هﺮ دو ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻨ ﺪ ﺑ ﺮد‬
‫داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ .‬دراﻳ ﻦ ﺟ ﺎ ﺁن ﻣﺜﻠ ﯽ ﮐ ﻪ ﻣ ﯽ ﮔﻮﻳ ﺪ‪" :‬ﺁن ﺟ ﺎ ﮐ ﻪ ﺑﺮاﺑ ﺮﯼ اﺳ ﺖ ﺳ ﻮدﯼ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ"‪ ١٨‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺻ ﺪق ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ‪ .‬در واﻗ ﻊ ﻣﻤﮑ ﻦ اﺳ ﺖ ﮐﺎﻻه ﺎ ﺑ ﻪ ﺑﻬ ﺎﺋﯽ دور از ارزش‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ وﻟﯽ اﻳﻦ اﻧﺤﺮاف ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ﯼ ﻧﻘ ﺾ ﻗ ﺎﻧﻮن ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ ﯼ ﮐﺎﻻه ﺎ ﺗﻠﻘ ﯽ‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .١٩‬ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ ﯼ ﮐﺎﻻه ﺎ در ﺷ ﮑﻞ ﺧ ﺎﻟﺺ ﺧ ﻮد ﻋﺒ ﺎرت از ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ ﯼ ﺑﺮاﺑﺮهﺎﺳ ﺖ و‬
‫‪٢٠‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ هﻴﭻ وﺳﻴﻠﻪ اﯼ ﺑﺮاﯼ ارزش اﻓﺰاﺋﯽ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫‪„Dove è egualità, non lucro. -١٨‬‬

‫)‪(Galiani: „ Della Moneta“, Custodi, Parte Moderna, T. IV. P. ٢٤٤‬‬
‫‪ -١٩‬هﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺳﺒﺒﯽ ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻘﻠﻴﻞ ﻳﺎ ﺗﺮﻗﯽ ﻗﻴﻤ ﺖ ه ﺎ ﮔ ﺮدد ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ ﺑ ﻪ زﻳ ﺎن ﻳﮑ ﯽ از‬
‫ﻃﺮﻓﻴﻦ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﺮاﺑ ﺮﯼ ﻧﻘ ﺾ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ وﻟ ﯽ اﻳ ﻦ زﻳ ﺎن ﻧﺎﺷ ﯽ از هﻤ ﻴﻦ‬
‫ﻋﻠﺖ اﺳﺖ ﻧﻪ از ﻣﺒﺎدﻟﻪ‪(Le Trosne: „ De l’Intèrèt Social“, P. ٩٠٤) ".‬‬
‫‪" -٢٠‬ﻣﺒﺎدﻟﻪ ذاﺗًﺎ ﻋﺒ ﺎرت ازﻗ ﺮاردادﯼ ﺳ ﺖ ﺑ ﺮ ﭘﺎﻳ ﻪ ﯼ ﺑﺮاﺑ ﺮﯼ ﮐ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ارزﺷ ﯽ ﻣ ﺴﺎوﯼ ﺑ ﺎ‬
‫ارزش دﻳﮕﺮ ﺑﺴﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑ ﺮ اﻳ ﻦ ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ وﺳ ﻴﻠﻪ ﯼ ﻣﺘﻤ ﻮل ﺷ ﺪن ﻧﻴ ﺴﺖ زﻳ ﺮا هﻤ ﺎن ﻗ ﺪر ﮐ ﻪ‬
‫ﻣﯽ دهﻨﺪ ﻣﯽ ﺳﺘﺎﻧﻨﺪ‪) ".‬ﻟﻮﺗﺮون ‪ Le Trosne‬هﻤﺎن ﮐﺘﺎب ﺻﻔﺤﻪ ﯼ ‪ ٩٠٣‬و ﺑﻌﺪ(‬

‫‪١٩‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ ﺟﻬ ﺖ ﮐﻮﺷ ﺶ ه ﺎﺋﯽ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ ﻣﻨﻈ ﻮر واﻧﻤ ﻮد ﮔ ﺮدش ﮐﺎﻻه ﺎ ﺑ ﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ﯼ‬

‫ﺳﺮﭼ ﺸﻤﻪ ﯼ اﺿ ﺎﻓﻪ ارزش ﺑ ﻪ ﻋﻤ ﻞ ﺁﻣ ﺪﻩ ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ هﻤﻴ ﺸﻪ ﺑ ﺎ درهﻤ ﯽ و ﻣﺨﻠ ﻮط ﺳ ﺎﺧﺘﻦ‬
‫∗‬
‫ارزش ﻣﺼﺮف و ارزش ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﺗﻮأم ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃ ﻮر ﻧﻤﻮﻧ ﻪ ﻣ ﯽ ﺗ ﻮان از ﮐﻨ ﺪ ﻳ ﺎﮎ‬
‫ﻣﺜﺎل ﺁورد ﮐﻪ ﻣﯽ ﮔﻮﻳﺪ‪" :‬اﻳﻦ اﺷﺘﺒﺎﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﺒﺎدﻻت ارزش هﺎﯼ ﻣﺴﺎوﯼ دادوﺳ ﺘﺪ‬
‫ﻣ ﯽ ﺷ ﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑ ﻪ ﻋﮑ ﺲ ه ﺮ ﻳ ﮏ از ﻣﻌﺎﻣﻠ ﻪ ﮐﻨﻨ ﺪﮔﺎن هﻤ ﻮارﻩ ارزش ﮐﻤﺘ ﺮﯼ ﻣ ﯽ ده ﺪ و‬
‫ارزش ﺑﺰرگ ﺗﺮﯼ ﻣﯽ ﺳﺘﺎﻧﺪ‪ ...‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ اﮔﺮ هﻤ ﻮارﻩ ارزش ﻣ ﺴﺎوﯼ در ﺑﺮاﺑ ﺮ ارزش‬
‫ﻣﺴﺎوﯼ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻣﯽ ﺷﺪ ﺑﺮاﯼ هﻴﭻ ﻳﮏ از ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺳﻮدﯼ ﻧﻤﯽ ﺑﻮد در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ‬
‫هﺮ دوﯼ ﺁن هﺎ از ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﺳﻮد ﻣﯽ ﺑﺮﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ از ﺁن ﻣﻨﺘﻔﻊ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭼﺮا؟ زﻳﺮا اﺷﻴﺎء ﻓﻘ ﻂ‬
‫در ﻧﺴﺒﺖ ﺑ ﺎ اﺣﺘﻴﺎﺟ ﺎت ﻣ ﺎ ارزش دارﻧ ﺪ‪ .‬ﺁن ﭼ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﻳﮑ ﯽ اﺿ ﺎﻓﻪ اﺳ ﺖ ﺑ ﺮاﯼ دﻳﮕ ﺮﯼ‬
‫ﻣﻨﻬﺎﺳﺖ و ﺑﺎﻟﻌﮑﺲ‪ ...‬ﻣﺎ اﺷﻴﺎﺋﯽ را ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﻣﺼﺮف ﺧﻮد ﻻزم دارﻳﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﺮض ﻓﺮوش‬
‫ﻧﻤﯽ ﮔﺬارﻳﻢ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺎزاد ﺧﻮد را ﻣ ﯽ ﻓﺮوﺷ ﻴﻢ‪ ...‬ﻣ ﺎ ﻣ ﯽ ﺧ ﻮاهﻴﻢ ﭼﻴ ﺰﯼ را ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ درد ﻣ ﺎ‬
‫ﻧﻤﯽ ﺧﻮرد ﺑﺪهﻴﻢ ﺗﺎ ﭼﻴﺰﯼ را ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﻣﺎ ﻻزم اﺳﺖ ﻓﺮاهﻢ ﮐﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﻣﯽ ﺧﻮاهﻴﻢ ﮐﻤﺘﺮ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺪهﻴﻢ‪ ...‬ﻃﺒﻴﻌﯽ اﺳﺖ هﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﺷﻴﺎء ﻣﻮرد‬
‫ﻣﺒﺎدﻟﻪ از ﻟﺤﺎظ ارزش‪ ،‬ﻣﺴﺎوﯼ ﺑﺎ ﻣﻘ ﺪار واﺣ ﺪﯼ ﭘ ﻮل ﺗﻠﻘ ﯽ ﺷ ﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻳ ﻦ ﻗ ﻀﺎوت ﮐ ﻪ در‬
‫ﻣﺒﺎدﻻت ﮔﻮﻳﺎ ارزش ﻣﺴﺎوﯼ ﻣﯽ دهﻨﺪ و ارزش ﻣﺴﺎوﯼ ﻣﯽ ﺳﺘﺎﻧﻨﺪ ﭘﻴﺶ ﻣﯽ ﺁﻳ ﺪ‪ ...‬وﻟ ﯽ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﯼ دﻳﮕﺮﯼ در ﺣﺴﺎب ﻣﺎ وارد ﺷﻮد و ﺁن داﻧﺴﺘﻦ اﻳﻦ ﻧﮑﺘ ﻪ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﺁﻳ ﺎ ﻣ ﺎ‬
‫هﺮ دو ﻣﺎزادﯼ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﭼﻴﺰ ﻻزﻣﯽ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ ﻳﺎ ﻧﻪ"‪.٢١‬‬
‫دﻳﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﮐﻨ ﺪ ﻳ ﺎﮎ ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ ارزش ﻣ ﺼﺮف و ارزش ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ را ﺑ ﺎ ه ﻢ‬
‫ﻣﺨﻠﻮط ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ واﻗﻌ ًﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻮدﮐﺎﻧ ﻪ ﺑ ﻪ ﺟ ﺎﯼ ﺟﺎﻣﻌ ﻪ اﯼ ﮐ ﻪ داراﯼ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﮐ ﺎﻻﺋﯽ‬
‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ وﺿﻌﯽ را ﻗﺮار ﻣﯽ ده ﺪ ﮐ ﻪ در ﺁن ﺗﻮﻟﻴﺪﮐﻨﻨ ﺪﻩ وﺳ ﺎﺋﻞ ﻣﻌﻴ ﺸﺖ ﺧ ﻮﻳﺶ را‬

‫∗‪ .(١٧٨٠ -١٧١٥) -Condillac, Etienne Bonnot de -‬ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻓﺮاﻧﺴﻮﯼ ﮐﻪ ﺗﺎ ﺣ ﺪﯼ‬

‫ﺑﻪ ﻣﺎﺗﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﻧﺰدﻳﮏ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﻟﻴﮑﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﯼ وﯼ ﮐﻪ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺣﺴّﻴﺎت اﺳﺖ و ﻣ ﺪﻋﯽ اﺳ ﺖ ﺗﻤ ﺎم‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﯽ و ﻣﻌﺮﻓﺖ در ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺗﺤﻠﻴﻞ از ﺣﺲ و اﺣﺴﺎس ﻧﺎﺷﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد وﯼ را ﺑﻪ اﻳ ﺪﻩ ﺁﻟﻴ ﺴﻢ ﺳ ﻮق‬
‫دادﻩ اﺳﺖ‪ -‬در ﻣﻮرد ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد وﯼ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﮑﺘﺐ و ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﻴﺰﻳﻮﮐﺮات هﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪Condillac: „Le Commerce et le Gouvernement“ èdit. Daire et ) -٢١‬‬
‫‪(Molinari, Dans les Mèlanges d’Ecinomie Politique. Paris ١٨٤٧, P. ٢٦٧‬‬

‫‪٢٠‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ »ﮐﺎﭘﻴﺘﺎل«‪ :‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﺑﺨﺶ دوم‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬ ‫ﮐﺎرل ﻣﺎرﮐﺲ‬

‫ﺷﺨﺼ ًﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﻓﻘﻂ ﺁن ﭼﻪ زﻳﺎدﺗﺮ ازاﺣﺘﻴﺎﺟﺎت ﺷﺨﺼﯽ اوﺳﺖ ﻳﻌﻨﯽ ﻣ ﺎزادش را‬
‫‪٢٢‬‬
‫در دوران ﻣﯽ رﻳﺰد‪.‬‬
‫ﺑ ﺎ وﺟ ﻮد اﻳ ﻦ اﻗﺘ ﺼﺎدداﻧﺎن ﺟﺪﻳ ﺪ ﻧﻴ ﺰ ه ﺮ ﺑ ﺎر ﮐ ﻪ ﻣ ﯽ ﮐﻮﺷ ﻨﺪ ﺷ ﮑﻞ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ ﻳﺎﻓﺘ ﻪ ﯼ‬
‫ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﯼ ﮐﺎﻻهﺎ ﻳﻌﻨﯽ ﺑﺎزرﮔ ﺎﻧﯽ را ﺑ ﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ﯼ زاﻳﻨ ﺪﻩ ﯼ اﺿ ﺎﻓﻪ ارزش واﻧﻤ ﻮد ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ‪،‬‬
‫ﻼ ﭼﻨ ﻴﻦ ﮔﻔﺘ ﻪ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪" :‬ﺑﺎزرﮔ ﺎﻧﯽ ﺑ ﺮ‬
‫اﻏﻠﺐ اﺳﺘﺪﻻل ﮐﻨﺪ ﻳﺎﮎ را ﺗﮑﺮار ﻣ ﯽ ﮐﻨﻨ ﺪ‪ .‬ﻣ ﺜ ً‬
‫ارزش ﻓ ﺮﺁوردﻩ ه ﺎ ﻣ ﯽ اﻓﺰاﻳ ﺪ زﻳ ﺮا هﻤ ﻴﻦ ﻓ ﺮﺁوردﻩ ه ﺎ در دﺳ ﺖ ﻣ ﺼﺮف ﮐﻨﻨ ﺪﻩ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ‬
‫ارزش دارﻧ ﺪ ﺗ ﺎ در دﺳ ﺖ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﮐﻨﻨ ﺪﻩ‪ .‬ﺑﻨ ﺎﺑﺮ اﻳ ﻦ ﺑﺎزرﮔ ﺎﻧﯽ ﺑﺎﻳ ﺪ اﮐﻴ ﺪًا )‪ (Strictly‬ﺑ ﻪ‬
‫ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯼ ﻳﮏ ﻋﻤﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪﯼ ﺗﻠﻘﯽ ﺷﻮد"‪ .٢٣‬وﻟﯽ هﻴﭻ ﮐﺲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﺎﻻهﺎ دوﺑ ﺎر ﭘﺮداﺧ ﺖ‬
‫ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻳﮏ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﺮاﯼ ارزش ﻣﺼﺮف و ﺑﺎر دﻳﮕ ﺮ ﺑ ﺮاﯼ ارزش ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ ﯼ ﺁن ه ﺎ‪ .‬و‬
‫ﻧﻴ ﺰ اﮔ ﺮ ارزش ﻣ ﺼﺮف ﮐ ﺎﻻ ﺑ ﺮاﯼ ﺧﺮﻳ ﺪار ﻣﻔﻴ ﺪﺗﺮ از ﻓﺮوﺷ ﻨﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺷ ﮑﻞ ﭘ ﻮﻟﯽ ﺁن‬
‫ﺑ ﺮاﯼ ﻓﺮوﺷ ﻨﺪﻩ ﺳ ﻮدﻣﻨﺪﺗﺮ از ﺧﺮﻳ ﺪار اﺳ ﺖ‪ .‬ﺁﻳ ﺎ درﻏﻴ ﺮ اﻳ ﻦ ﺻ ﻮرت وﯼ ﮐ ﺎﻻ را‬
‫ﻼ ﺧﺮﻳ ﺪار ﺟ ﻮراب ﺗ ﺎﺟﺮ را ﺗﺒ ﺪﻳﻞ ﺑ ﻪ‬
‫ﻣ ﯽ ﻓﺮوﺧ ﺖ؟ ﭘ ﺲ ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ ﻗ ﺮار ﺁن ﮔ ﺎﻩ ﮐ ﻪ ﻣ ﺜ ً‬
‫ﭘ ﻮل ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ ﻣ ﯽ ﺗ ﻮان ﮔﻔ ﺖ ﮐ ﻪ وﯼ اﮐﻴ ﺪًا )‪ (Strictly‬ﻳ ﮏ "ﻋﻤ ﻞ ﺗﻮﻟﻴ ﺪﯼ" اﻧﺠ ﺎم‬
‫ﻣﯽ دهﺪ‪.‬‬
‫ﺑ ﺪﻳﻬﯽ ﺳ ﺖ هﻨﮕ ﺎﻣﯽ ﮐ ﻪ ﮐﺎﻻه ﺎ ﻳ ﺎ ﮐﺎﻻه ﺎ و ﭘ ﻮل ﮐ ﻪ از ﻟﺤ ﺎظ ارزش ﻳﮑ ﺴﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮه ﺎ‪ ،‬ﺑ ﺎ ﻳﮑ ﺪﻳﮕﺮ ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮﻧﺪ ه ﻴﭻ ﮐ ﺲ از دوران ﺑ ﻴﺶ از ارزﺷ ﯽ ﮐ ﻪ ﺁوردﻩ‬
‫اﺳﺖ ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﺸﮑﻴﻞ هﻴﭻ ﮔﻮﻧ ﻪ اﺿ ﺎﻓﻪ ارزﺷ ﯽ وﻗ ﻮع ﻧﻤ ﯽ ﻳﺎﺑ ﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ ﺑ ﺎ‬
‫اﻳﻦ ﮐﻪ ﭘﺮوﺳﻪ ﯼ دوران ﮐﺎﻻهﺎ در ﺷﮑﻞ ﺧ ﺎﻟﺺ ﺧ ﻮد ﻋﺒ ﺎرت از ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ ﯼ ﺑﺮاﺑﺮهﺎﺳ ﺖ‬

‫‪ -٢٢‬ﻟﻮﺗﺮون ‪ Le Trosne‬ﺑﺎ درﺳﺘﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ ﺑﻪ دوﺳﺖ ﺧ ﻮد ﮐﻨ ﺪ ﻳ ﺎﮎ ﭘﺎﺳ ﺦ ﻣ ﯽ ﮔﻮﻳ ﺪ‪" :‬در‬

‫ﻳﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﯼ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ...‬هﻴﭻ ﻧﻮع ﻣ ﺎزادﯼ وﺟ ﻮد ﻧ ﺪارد"‪ .‬در ﻋ ﻴﻦ ﺣ ﺎل ﺑ ﺎ ﺗ ﺬﮐﺮ ﻃﻨﺰﺁﻣﻴ ﺰﯼ‬
‫ﺳﺮ ﺑﻪ ﺳﺮ او ﻣﯽ ﮔﺬارد و ﻣﯽ ﮔﻮﻳﺪ‪" :‬اﮔﺮ هﺮ دو ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺎوﯼ زﻳﺎدﺗﺮ ﻣﯽ ﺳ ﺘﺎﻧﻨﺪ‬
‫و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺎوﯼ ﮐﻤﺘﺮ ﻣﯽ دهﻨﺪ در اﻳﻦ ﺻﻮرت هﺮ ﻳﮏ از ﺁن هﺎ ﺑﻪ اﻧﺪازﻩ ﯼ دﻳﮕﺮﯼ ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ‬
‫ﻣﯽ ﺁورد"‪ .‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﮐﻪ ﮐﻨﺪ ﻳﺎﮎ ﮐﻤﺘﺮﻳﻦ درﮐﯽ از ﻣﺎهﻴﺖ ارزش ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺁﻗﺎﯼ ﭘﺮوﻓﺴﻮر‬
‫روﺷﺮ ‪ Roscher‬وﯼ را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯼ ﻣﺮﺷﺪ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﮐﻮدﮐﺎﻧﻪ ﯼ ﺧﻮد ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮاﺟﻌ ﻪ ﮐﻨﻴ ﺪ‬
‫ﺑ ﻪ ﮐﺘ ﺎب او ﺗﺤ ﺖ ﻋﻨ ﻮان ‪„Die Grundlage der Nationalockonomie.“ Dritte :‬‬
‫‪Auflage. ١٨٥٨.‬‬
‫‪S. P. Newman: „Elements of Political Economy“, Andover and -٢٣‬‬
‫‪New-York. ١٨٣٥. P. ١٧٥.‬‬

‫‪٢١‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﻣﻌﺬﻟﮏ در واﻗﻌﻴﺖ اﻣﻮر ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﺎﻟﺺ ﻧﻤ ﯽ ﮔ ﺬرد‪ .‬ﭘ ﺲ ﻓ ﺮض ﮐﻨ ﻴﻢ ﮐ ﻪ ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ ﺑ ﻴﻦ‬

‫ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮهﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﺑ ﻪ ه ﺮ ﺻ ﻮرت در ﺑ ﺎزار ﺗﻨﻬ ﺎ ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ ﮐﻨﻨ ﺪﻩ در ﺑﺮاﺑ ﺮ ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ ﮐﻨﻨ ﺪﻩ ﻗ ﺮار ﻣ ﯽ ﮔﻴ ﺮد و‬
‫ﻗﺪرﺗﯽ ﮐﻪ اﻳﻦ اﺷﺨﺎص ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ اﻋﻤﺎل ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﺟﺰ ﻧﻴ ﺮوﯼ ﮐﺎﻻه ﺎﯼ ﺁﻧ ﺎن ﭼﻴ ﺰ‬
‫دﻳﮕﺮﯼ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺗﻔﺎوت ﻣ ﺎدﯼ اﯼ ﮐ ﻪ ﺑ ﻴﻦ ﮐﺎﻻه ﺎ وﺟ ﻮد دارد ﺟﻬ ﺖ ﻣ ﺎ ّدﯼ ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ اﺳ ﺖ و‬
‫ﻼ ﺑﻪ هﻢ واﺑﺴﺘﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﻪ ﻃﻮرﯼ ﮐﻪ هﻴﭻ ﮐﺪام از ﺁﻧﺎن ﻣ ﻮرد اﺣﺘﻴ ﺎج‬
‫ﮐﺎﻻداران را ﻣﺘﻘﺎﺑ ً‬
‫ﺧﻮد را در دﺳﺖ ﻧﺪارد و هﺮ ﮐﺪام از ﺁن هﺎ ﻣ ﻮرد ﻧﻴﺎزﻣﻨ ﺪﯼ دﻳﮕ ﺮﯼ را در اﺧﺘﻴ ﺎر دارد‪.‬‬
‫ﺑ ﻪ ﻏﻴ ﺮ از اﻳ ﻦ ﺗﻔ ﺎوت ﻣ ﺎدﯼ در ارزش ﻣ ﺼﺮف ﻓ ﺮق دﻳﮕ ﺮﯼ ﻧﻴ ﺰ وﺟ ﻮد دارد و ﺁن‬
‫اﺧﺘﻼف ﺑﻴﻦ ﺷﮑﻞ ﻃﺒﻴﻌﯽ و ﺷ ﮑﻞ دﮔﺮﺳ ﺎن ﺷ ﺪﻩ ﯼ ﺁن ه ﺎ ﻳﻌﻨ ﯽ ﺗﻔ ﺎوت ﺑ ﻴﻦ ﮐ ﺎﻻ و ﭘ ﻮل‬
‫اﺳ ﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬ ﺎ از اﻳ ﻦ روﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﮐ ﺎﻻداران ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ﯼ ﻓﺮوﺷ ﻨﺪﻩ و ﺻ ﺎﺣﺐ ﮐ ﺎﻻ و‬
‫ﺧﺮﻳﺪار و ﺻﺎﺣﺐ ﭘﻮل از هﻢ ﺗﻤﻴﺰ دادﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎﻻ ﻓﺮض ﮐﻨﻴﻢ ﮐﻪ ﺑﺮﺣﺴﺐ اﻣﺘﻴﺎز ﻣﺮﻣ ﻮزﯼ ﺑ ﻪ ﻓﺮوﺷ ﻨﺪﻩ اﺧﺘﻴ ﺎر دادﻩ ﺷ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ ﮐ ﻪ‬
‫ﻼ ﺑ ﻪ ﺟ ﺎﯼ ‪ ١٠٠‬ﮐ ﻪ ارزش ﺁن اﺳ ﺖ‬
‫ﮐ ﺎﻻﯼ ﺧ ﻮد را ﺑ ﺎﻻﺗﺮ از ارزش ﺁن ﺑﻔﺮوﺷ ﺪ‪ .‬ﻣ ﺜ ً‬
‫‪ ،١١٠‬ﻳﻌﻨﯽ اﺳﻤ ًﺎ ﺑ ﺎ اﺿ ﺎﻓﻪ ﻗﻴﻤﺘ ﯽ ﺑﺮاﺑ ﺮ ﺑ ﺎ ‪ %١٠‬ﻓ ﺮوش ﮐﻨ ﺪ‪ .‬ﺑ ﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳ ﻖ ﻓﺮوﺷ ﻨﺪﻩ‬
‫اﺿ ﺎﻓﻪ ارزﺷ ﯽ ﻣﻌ ﺎدل ‪ ١٠‬ﺑ ﻪ ﺟﻴ ﺐ ﻣ ﯽ زﻧ ﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ وﯼ ﭘ ﺲ از ﻓﺮوﺷ ﻨﺪﻩ ﺑ ﻮدن ﺧﺮﻳ ﺪار‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﮐﻨﻮن ﮐﺎﻻدار ﺳﻮﻣﯽ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯼ ﻓﺮوﺷﻨﺪﻩ ﺑﻪ وﯼ ﺑﺮ ﻣﯽ ﺧ ﻮرد و ﺑ ﻪ ﻧﻮﺑ ﻪ ﯼ‬
‫ﺧﻮد از اﻣـﺘﻴﺎز دﻩ درﺻﺪ ﮔﺮان ﻓﺮوﺷﯽ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮدﮎ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯼ ﻓﺮوﺷ ﻨﺪﻩ‬
‫‪ ١٠‬ﺳﻮد ﺑ ﺮدﻩ و ﺑ ﻪ ﻋﻨ ﻮان ﺧﺮﻳ ﺪار ‪ ١٠‬زﻳ ﺎن ﮐ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .٢٤‬در واﻗ ﻊ ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﯼ ﻧﻬ ﺎﺋﯽ‬
‫ﻋﺒ ﺎرت از اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﻋﻤ ﻮم ﮐ ﺎﻻداران ﮐ ﺎﻻﯼ ﺧ ﻮد را ‪ %١٠‬ﺑ ﺎﻻﺗﺮ از ارزش ﺑ ﻪ‬
‫ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﺑﻔﺮوﺷ ﻨﺪ و اﻳ ﻦ ﻋﻴﻨ ًﺎ ﭼﻨ ﺎن اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﮔ ﻮﺋﯽ هﻤ ﻪ ﯼ اﺟﻨ ﺎس ﺧ ﻮد را ﺑ ﻪ ارزش‬
‫واﻗﻌﯽ ﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ اﻓﺰاﻳﺶ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﻬﺎﯼ اﺳﻤﯽ ﮐﺎﻻه ﺎ داراﯼ هﻤ ﺎن اﺛ ﺮ اﺳ ﺖ‬

‫‪" -٢٤‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ارزش اﺳ ﻤﯽ ﻣﺤ ﺼﻮﻻت… ﻓﺮوﺷ ﻨﺪﮔﺎن ﻣﺘﻤ ﻮل ﻧﻤ ﯽ ﺷ ﻮﻧﺪ‪ ...‬زﻳ ﺮا ﺁن ﭼ ﻪ‬
‫را ﮐﻪ ﺁﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻓﺮوﺷﻨﺪﻩ ﻣﯽ ﺑﺮﻧﺪ ﻋﻴﻨًﺎ در ﺧﺼﻠﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﺮﻳﺪار ﻣﯽ ﺑﺎزﻧﺪ‪".‬‬
‫‪(„The Essential Principles of the Wealth of Nationsetc.“ London,‬‬
‫)‪١٧٩٧, P. ٦٦.‬‬

‫‪٢٢‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ »ﮐﺎﭘﻴﺘﺎل«‪ :‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﺑﺨﺶ دوم‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬ ‫ﮐﺎرل ﻣﺎرﮐﺲ‬

‫ﻼ ارزش ﮐﺎﻻهﺎ را ﺑﻪ ﺟﺎﯼ ﻃ ﻼ و ﻧﻘ ﺮﻩ ﺳ ﻨﺠﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ .‬ﻧ ﺎم ه ﺎﯼ ﭘ ﻮﻟﯽ ﮐﺎﻻه ﺎ‬

‫ﮐﻪ اﮔﺮ ﻣﺜ ً‬
‫ﻳﻌﻨﯽ ﻗﻴﻤﺖ ﮐﺎﻻهﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﯽ ﻳﺎﺑﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ رواﺑﻂ ارزﺷﯽ ﺁن هﺎ ﻳﮑﺴﺎن ﺑ ﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧ ﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺎﻻ ﺑﻪ ﻋﮑﺲ ﻓﺮض ﮐﻨﻴﻢ ﮐﻪ ﺧﺮﻳﺪار اﻳﻦ اﻣﺘﻴﺎز را ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﮐ ﻪ ﮐﺎﻻه ﺎ را ﭘ ﺎﺋﻴﻦ ﺗ ﺮ‬
‫از ارزش ﺁن هﺎ ﺑﺨ ﺮد‪ .‬اﻳ ﻦ ﺟ ﺎ ﺣﺘ ﯽ ﻻزم ﺑ ﻪ ﺗ ﺬﮐﺮ ﻧﻴ ﺴﺖ ﮐ ﻪ ﺧﺮﻳ ﺪار دوﺑ ﺎرﻩ ﻓﺮوﺷ ﻨﺪﻩ‬
‫ﻼ ﭘ ﻴﺶ از ﺁن ﮐ ﻪ‬
‫ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد زﻳ ﺮا وﯼ ﭘ ﻴﺶ از ﺁن ﮐ ﻪ ﺧﺮﻳ ﺪار ﺷ ﻮد ﻓﺮوﺷ ﻨﺪﻩ ﺑ ﻮدﻩ و ﻗ ﺒ ً‬
‫‪ %١٠‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﺮﻳﺪار ﺳﻮد ﮐﻨﺪ دﻩ درﺻﺪ ﺿﻤﻦ ﻓﺮوش زﻳﺎن ﺑﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .٢٥‬ﺑﺎز از ﻧﻮ‬
‫هﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﻪ ﺣﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺗﺸﮑﻴﻞ اﺿﺎﻓﻪ ارزش و ﺑﺎﻟﻨﺘﻴﺠﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﭘﻮل ﺑ ﻪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﻧ ﻪ ﻣ ﯽ ﺗﻮاﻧ ﺪ از اﻳ ﻦ راﻩ‬
‫روﺷﻦ ﺷ ﻮد ﮐ ﻪ ﻓﺮوﺷ ﻨﺪﮔﺎن ﮐﺎﻻه ﺎﯼ ﺧ ﻮد را ﺑ ﺎﻻﺗﺮ از ارزش ﻣ ﯽ ﻓﺮوﺷ ﻨﺪ و ﻧ ﻪ از ﺁن‬
‫راﻩ ﮐﻪ ﺧﺮﻳﺪاران ﮐﺎﻻهﺎ را ﭘﺎﺋﻴﻦ ﺗﺮ از ارزﺷﺸﺎن ﻣﯽ ﺧﺮﻧﺪ‪.٢٦‬‬
‫وارد ﮐﺮدن ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﺎﭼﺎق ﺑﻪ هﻴﭻ وﺟﻪ ﻣﺴﺄﻟﻪ را ﺳﺎدﻩ ﺗﺮ ﻧﻤ ﯽ ﮐﻨ ﺪ‬
‫ﻼ اﮔﺮ ﭼﻴﺰﯼ ﻧﻈﻴﺮ ﺁن ﭼﻪ ﺳﺮهﻨﮓ ﺗﻮرﻧﺲ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻴﺎن ﮐﻨﻴﻢ‪" :‬ﺗﻘﺎﺿﺎﯼ واﻗﻌﯽ در‬
‫ﻣﺜ ً‬
‫ﺗﻮاﻧ ﺎﺋﯽ و ﮔ ﺮاﻳﺶ)!( ﻣ ﺼﺮف ﮐﻨﻨ ﺪﮔﺎن ﻗ ﺮار دارد ﮐ ﻪ‪ ،‬ﺧ ﻮاﻩ ﺑ ﻪ وﺳ ﻴﻠﻪ ﯼ ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ ﯼ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﺧﻮاﻩ ﺑﺎ واﺳﻄﻪ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑ ﻞ ﮐﺎﻻه ﺎ ﺳ ﻬﻢ ﻣﻌﻴﻨ ﯽ از ﺗﻤ ﺎم ﺁن ﭼ ﻪ ﮐ ﻪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ را‬
‫ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﯽ دهﺪ و ﺑﻴﺶ از ﺁن ﭼﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﮐﺎﻻه ﺎ ﺧ ﺮج ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ ﺑﭙﺮدازﻧ ﺪ"‪ .٢٧‬در‬
‫دوران ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن و ﻣﺼﺮف ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻓﻘﻂ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮوﺷﻨﺪﻩ و ﺧﺮﻳﺪار در ﺑﺮاﺑﺮ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ‬

‫‪" -٢٥‬اﮔﺮ ﻣﺠﺒ ﻮر ﺷ ﻮﻳﻢ ﻣﻘ ﺪار ﻣﻌﻴﻨ ﯽ از ﻓ ﻼن ﻣﺤ ﺼﻮل را ﮐ ﻪ ‪ ٢٤‬ﻟﻴ ﺮﻩ ارزش دارد ﺑ ﻪ ‪١٨‬‬
‫ﻟﻴﺮﻩ ﺑﺪهﻴﻢ هﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ هﻤﻴﻦ ﭘﻮل را ﺑﺮاﯼ ﺧﺮﻳﺪ ﻣﺼﺮف ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ ﻋﻴﻨًﺂ ﺑﻪ ﺟﺎﯼ ‪ ٢٤‬ﻟﻴﺮﻩ ‪ ١٨‬ﻟﻴ ﺮﻩ‬
‫ﺧﻮاهﻴﻢ ﭘﺮداﺧﺖ‪".‬‬
‫)‪(Le Trosne: „ De l’Intèrèt Social“, P. ٥٥٥.‬‬
‫ﻻ ﮐﺎﻻهﺎﯼ ﺧﻮد را ﮔﺮان ﺗﺮ ﺑﻔﺮوﺷﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﮐﻪ ﺧﻮد‬ ‫‪" -٢٦‬هﻴﭻ ﻓﺮوﺷﻨﺪﻩ اﯼ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫ﻧﻴﺰ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﺮﺗﺒًﺎ ﮐﺎﻻهﺎﯼ ﻓﺮوﺷﻨﺪﮔﺎن دﻳﮕﺮ را ﮔﺮان ﺗﺮ ﺑﺨﺮد و ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ه ﻴﭻ‬
‫ﻻ ﻗﻴﻤﺖ ﺁن ﭼﻪ ﺧﺮﻳﺪارﯼ ﻣﯽ ﮐﻨ ﺪ ارزان ﺗ ﺮ ﺑﭙ ﺮدازد ﻣﮕ ﺮ اﻳ ﻦ‬‫ﻣﺼﺮف ﮐﻨﻨﺪﻩ اﯼ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻌﻤﻮ ً‬
‫ﮐﻪ ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﮐﺎهﺶ ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ در ﺑﻬﺎﯼ ﭼﻴﺰهﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﻣﯽ ﻓﺮوﺷﺪ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﮔﺮد"‪.‬‬
‫)‪(Mercier de la Rivière: „ L’Ordre naturel etc.“ P. ٥٥٥.‬‬
‫‪R. Torrens: „An Essay on the Production of Wealth“, London ) -٢٧‬‬
‫‪(١٨٢١, P. ٣٤٩.‬‬

‫‪٢٣‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﻗ ﺮار ﻣ ﯽ ﮔﻴﺮﻧ ﺪ‪ .‬ادﻋ ﺎﯼ اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ اﺿ ﺎﻓﻪ ارزش ﺑ ﺮاﯼ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﮐﻨﻨ ﺪﮔﺎن از ﺁن ﺟ ﺎ ﻧﺎﺷ ﯽ‬
‫ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد ﮐ ﻪ ﻣ ﺼﺮف ﮐﻨﻨ ﺪﮔﺎن ﺑﻬ ﺎﯼ ﮐﺎﻻه ﺎ را ﺑ ﻴﺶ از ارزش ﺁن ه ﺎ ﻣ ﯽ ﭘﺮدازﻧ ﺪ ﺑ ﻪ‬
‫ﻣﻨﺰﻟ ﻪ ﯼ ﻣ ﺴﺘﻮر ﺳ ﺎﺧﺘﻦ اﻳ ﻦ ﺟﻤﻠ ﻪ ﯼ ﺳ ﺎدﻩ ﺗ ﺮ اﺳ ﺖ‪" :‬دارﻧ ﺪﻩ ﯼ ﮐ ﺎﻻ ﺑ ﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ﯼ‬
‫ﻓﺮوﺷﻨﺪﻩ داراﯼ اﻣﺘﻴﺎز ﮔﺮان ﻓﺮوﺷﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎ ﻓﺮوﺷﻨﺪﻩ ﺧﻮد ﮐﺎﻻ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮐ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ ﻳ ﺎ‬
‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﯼ ﺁن اﺳﺖ و ﺧﺮﻳﺪار ﻧﻴﺰ ﮐﺎﻻﺋﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﻮل ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳ ﺖ ﻳ ﺎ‬
‫ﺧ ﻮد ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﮐ ﺮدﻩ و ﻳ ﺎ ﺟﺎﻧ ﺸﻴﻦ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﮐﻨﻨ ﺪﻩ ﯼ ﺁن اﺳ ﺖ‪ .‬ﭘ ﺲ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﮐﻨﻨ ﺪﻩ در ﺑﺮاﺑ ﺮ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪﮐﻨﻨﺪﻩ ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺁن ﭼﻪ ﺁن هﺎ را از ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﯽ ﺳ ﺎزد اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﻳﮑ ﯽ‬
‫ﻣﯽ ﺧﺮد و دﻳﮕﺮﯼ ﻣﯽ ﻓﺮوﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ اﻳﻦ ﮐﻪ ﮐﺎﻻدار ﺗﺤﺖ ﻧ ﺎم ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﮐﻨﻨ ﺪﻩ ﮐ ﺎﻻ را ﻣ ﺎﻓﻮق‬
‫ارزﺷﺶ ﺑﻔﺮوﺷﺪ و ﻳﺎ ﺑﻪ اﺳﻢ ﻣﺼﺮف ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺁن را ﮔﺮان ﺗﺮ ﺑﭙ ﺮدازد‪ ،‬ﻳ ﮏ ﮔ ﺎم ه ﻢ ﻣ ﺎ را‬
‫ﺑﻪ ﺣﻞ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻧﺰدﻳﮏ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪.٢٨‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﭘﻴﮕﻴﺮ اﻳﻦ وهﻢ ﮐﻪ ﮔﻮﻳﺎ اﺿﺎﻓﻪ ارزش از اﻓﺰاﻳﺶ اﺳﻤﯽ ﻗﻴﻤ ﺖ ه ﺎ‬
‫ﻳ ﺎ از اﻣﺘﻴ ﺎزﯼ ﮐ ﻪ ﻓﺮوﺷ ﻨﺪﻩ در ﮔ ﺮان ﻓﺮوﺷ ﯽ ﮐ ﺎﻻﯼ ﺧ ﻮد دارد ﺳﺮﭼ ﺸﻤﻪ ﻣ ﯽ ﮔﻴ ﺮد‪،‬‬
‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﻧﺪ ﻃﺒﻘﻪ اﯼ را ﻗﺒﻮل داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ هﻤﻮارﻩ ﻣﯽ ﺧﺮد و ه ﻴﭻ ﮔ ﺎﻩ ﻧﻤ ﯽ ﻓﺮوﺷ ﺪ ﻳ ﺎ‬
‫اﻳﻦ ﮐﻪ ﻣﺼﺮف ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﺪون اﻳﻦ ﮐﻪ ﭼﻴﺰﯼ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ .‬ﺗ ﺎ ﺁن ﺟ ﺎ ﮐ ﻪ اﮐﻨ ﻮن ﺗﺤﻘﻴ ﻖ ﻣ ﺎ‬
‫اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ در ﻣﻮرد دوران ﺳﺎدﻩ‪ ،‬وﺟﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﻃﺒﻘﻪ اﯼ هﻨﻮز ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺿ ﻴﺢ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬وﻟﯽ از ﭘﻴﺶ ﺑﮕﻮﺋﻴﻢ ﭘﻮﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﯼ ﺁن ﭼﻨﻴﻦ ﻃﺒﻘﻪ اﯼ داﺋﻤ ًﺎ ﻣﯽ ﺧﺮد ﺑﺎﻳ ﺪ‬
‫ﺑﺪون ﻣﺒﺎدﻟﻪ و ﻣﺠﺎﻧ ًﺎ از ﻃﺮف ﺧﻮد دارﻧﺪﮔﺎن ﮐﺎﻻ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺣﻖ ﻣﺸﺨﺼﯽ ﻳ ﺎ ﺑ ﺮ ﭘﺎﻳ ﻪ ﯼ‬
‫ﻗﻬﺮ ﺑﻪ ﻃﺮف اﻳﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﻮد‪ .‬ﻓﺮوش ﺑ ﻪ ﭼﻨ ﻴﻦ ﻃﺒﻘ ﻪ اﯼ ﮐ ﻪ ﮐﺎﻻه ﺎ را ﺑ ﺎﻻﺗﺮ از‬
‫ارزش ﺁن ه ﺎ ﺧﺮﻳ ﺪارﯼ ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ ﺑ ﻪ ﻣﻌﻨ ﺎﯼ ﺑ ﺎز ﮔﺮداﻧ ﺪن ﻗ ﺴﻤﺘﯽ از هﻤ ﺎن ﭘ ﻮل ﻣ ﻮرد‬
‫ﮔﺬﺷﺖ اﺳﺖ‪ .٢٩‬ﻣﺜ ً‬
‫ﻼ ﺷﻬﺮهﺎﯼ ﺁﺳﻴﺎﯼ ﺻﻐﻴﺮ ﺧﺮاج ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ ﯼ ﺧﻮد را ﺑﻪ رم ﻗﺪﻳﻢ ﺑﻪ ﭘﻮل‬

‫‪" -٢٨‬اﻳ ﻦ اﻧﺪﻳ ﺸﻪ ﮐ ﻪ ﺑﻬ ﺮﻩ را ﻣ ﺼﺮف ﮐﻨﻨ ﺪﮔﺎن ﻣ ﯽ ﭘﺮدازﻧ ﺪ ﻣﻄﻠﻘ ًﺎ ﺑﺎﻃ ﻞ اﺳ ﺖ‪ .‬ﻣ ﺼﺮف‬
‫ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﭼﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ هﺴﺘﻨﺪ؟"‬
‫‪(G. Ramsay: „An Essay on the Distribution of Wealth“. Edinburgh‬‬
‫)‪١٨٣٦, P. ١٨٣.‬‬
‫) (‬
‫‪" -٢٩‬اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﺧﺮﻳﺪار ﻧﺪاﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ ﺁﻳ ﺎ ﺁﻗ ﺎﯼ ﻣ ﺎﻟﺘﻮس * ‪ Malthus‬ﺑ ﻪ وﯼ ﺗﻮﺻ ﻴﻪ ﻣ ﯽ‬
‫ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷ ﺨﺺ دﻳﮕ ﺮﯼ ﭘ ﻮل ﺑﺪه ﺪ ﺗ ﺎ ﮐ ﺎﻻﻳﺶ را از او ﺑﺨ ﺮد؟"‪ .‬اﻳ ﻦ ﺳ ﺆاﻟﯽ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﻳﮑ ﯽ از‬

‫‪٢٤‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ »ﮐﺎﭘﻴﺘﺎل«‪ :‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﺑﺨﺶ دوم‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬ ‫ﮐﺎرل ﻣﺎرﮐﺲ‬

‫ﻧﻘﺪ ﻣﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻨ ﺪ‪ .‬ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ ﭘ ﻮل رم از ﺁن ه ﺎ ﮐ ﺎﻻ ﻣ ﯽ ﺧﺮﻳ ﺪ و ﮔ ﺮان ﻣ ﯽ ﭘﺮداﺧ ﺖ‪ .‬اه ﺎﻟﯽ‬

‫ﺁﺳ ﻴﺎﯼ ﺻ ﻐﻴﺮ روﻣ ﯽ ه ﺎ را ﻣﻐﺒ ﻮن ﻣ ﯽ ﮐﺮدﻧ ﺪ و ﺑ ﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳ ﻖ از راﻩ ﺗﺠ ﺎرت ﻗ ﺴﻤﺘﯽ از‬
‫ﺧﺮاج را از ﻓﺎﺗﺤﻴﻦ ﺑﺎز ﻣﯽ ﺳﺘﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﺑﺎز ﺳ ﺮ ﺁﺳ ﻴﺎﯼ ﺻ ﻐﻴﺮﯼ ه ﺎ ﮐ ﻼﻩ‬
‫رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻬﺎﯼ ﮐﺎﻻهﺎﯼ ﺁن هﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎ ﭘ ﻮل ﺧ ﻮد ﺁن ه ﺎ ﭘﺮداﺧ ﺖ ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد‪ .‬اﻳ ﻦ‬
‫اﻟﺒﺘﻪ اﺳﻠﻮب ﻣﺘﻤﻮل ﺷﺪن ﻳﺎ اﻳﺠﺎد اﺿﺎﻓﻪ ارزش ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ در ﺣﺪود ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﯼ ﮐﺎﻻهﺎ ﺑﻤﺎﻧﻴﻢ ﻳﻌﻨﯽ ﺁن ﺟﺎﺋﯽ ﮐ ﻪ ﻓﺮوﺷ ﻨﺪﮔﺎن ﺧﺮﻳﺪارﻧ ﺪ و‬
‫ﺧﺮﻳ ﺪاران ﻓﺮوﺷ ﻨﺪﻩ‪ .‬ﺷ ﺎﻳﺪ ﻣ ﺸﮑﻞ ﻣ ﺎ از اﻳ ﻦ ﺟ ﺎ ﻧﺎﺷ ﯽ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد ﮐ ﻪ ﻣ ﺎ اﺷ ﺨﺎص را‬
‫ﻧﻪ اﻧﻔﺮاد ﺑﻠﮑﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺻ ﻮرت ﻣﻘ ﻮﻻت ﺷﺨ ﺼﻴﺖ ﻳﺎﻓﺘ ﻪ ﺗﻠﻘ ﯽ ﮐ ﺮدﻩ اﻳ ﻢ‪ .‬ﻓ ﺮض ﮐﻨ ﻴﻢ ﮐ ﻪ‬
‫ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﯼ »اﻟﻒ« ﭼﻨ ﺎن زﺑﺮدﺳ ﺖ و ﻧﻴﺮﻧ ﮓ ﺑ ﺎز ﺑﺎﺷ ﺪ ﮐ ﻪ هﻤﮑ ﺎران ﺧ ﻮد »ب« و‬
‫»ج« را ﺗ ﻮﯼ ﺟﻴ ﺐ ﺑﮕ ﺬارد و اﻳﻨ ﺎن ﻋﻠ ﯽ رﻏ ﻢ ﺣ ﺴﻦ ﻧﻴ ﺖ ﺧ ﻮد اﻣﮑ ﺎن ﺗﻼﻓ ﯽ ﻧﺪاﺷ ﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪» .‬اﻟﻒ« ﺑﻪ »ب« ﺷ ﺮاﺑﯽ ﻣ ﯽ ﻓﺮوﺷ ﺪ ﮐ ﻪ ارزش ﺁن ‪ ٤٠‬ﻟﻴ ﺮﻩ اﺳ ﺖ و در ازاء ﺁن‬
‫ﮔﻨ ﺪﻣﯽ ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ ﻣ ﯽ ﺁورد ﮐ ﻪ ارزﺷ ﺶ ‪ ٥٠‬ﻟﻴ ﺮﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺑﻨ ﺎﺑﺮ اﻳ ﻦ وﯼ ﺑ ﺎ ﭘ ﻮل ﮐ ﻢ ﭘ ﻮل‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺁوردﻩ و ﮐﺎﻻﯼ ﺧﻮد را ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﻣﻄﻠ ﺐ را ﻗ ﺪرﯼ‬
‫دﻗﻴﻖ ﺗﺮ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار دهﻴﻢ‪ .‬ﻣﺎ ﻗﺒﻞ از ﻣﺒﺎدﻟﻪ ‪ ٤٠‬ﻟﻴﺮﻩ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷﺮاب در دﺳ ﺖ‬
‫»اﻟ ﻒ« داﺷ ﺘﻪ اﻳ ﻢ و ‪ ٥٠‬ﻟﻴ ﺮﻩ ﺑ ﻪ ﺻ ﻮرت ﮔﻨ ﺪم در دﺳ ﺖ »ب« ﻳﻌﻨ ﯽ ﻣﺠﻤﻮﻋ ًﺎ ارزﺷ ﯽ‬
‫ﻣ ﺴﺎوﯼ ‪ ٩٠‬ﻟﻴ ﺮﻩ ﯼ اﺳ ﺘﺮﻟﻴﻨﮓ‪ .‬ﭘ ﺲ از ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ ﺑ ﺎز ﻣ ﺎ هﻤ ﺎن ﻣﻴ ﺰان ارزش ﺟﻤﻌ ﯽ را‬

‫ﻼ ﭼ ﺎﻟﻤﺮس ‪Chalmers‬‬ ‫ﻃﺮف داران ﺣﻴﺮان رﻳﮑﺎردو از ﻣﺎﻟﺘﻮس ﻣﯽ ﮐﻨ ﺪ ﮐ ﻪ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﺷ ﺎﮔﺮدش ﻣ ّ‬

‫ﻃﺒﻘﻪ ﯼ ﺧﺮﻳﺪاران ﺳﺎدﻩ ﻳﺎ ﻣﺼﺮف ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن را از ﻧﻈﺮ اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﻣﯽ ﺳﺘﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد ﺑﻪ‪:‬‬
‫‪(„An Inquiry into those principles respecting the Nature of Demand‬‬
‫”‪and the Necessity of Consumption, lately advocated by Mr. Malthus etc.‬‬
‫)‪London, ١٨٢١, P. ٥٥.‬‬
‫) (‬
‫* ‪ -(١٨٣٤ -١٧٦٦) Malthus, Thomas Robert -‬ﮐ ﺸﻴﺶ و اﻗﺘ ﺼﺎددان اﻧﮕﻠﻴ ﺴﯽ‬
‫ﻣﻬ ﻢ ﺗ ﺮﻳﻦ ﺧ ﺪﻣﺖ او اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﻧﺨ ﺴﺘﻴﻦ ﺑ ﺎر ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ ﯼ ﻧ ﺎﺑﺮاﺑﺮ ﺑ ﻴﻦ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ و ﻣ ﺰد را‬
‫ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ وﻟﯽ وﯼ ﻓﻘﺮ ﻃﺒﻘﻪ ﯼ ﮐﺎرﮔﺮ را ﺿﺮورﯼ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﮐﻨ ﺪ و ﺗﺌ ﻮرﯼ ﺿ ﺮورت‬
‫روزاﻓﺰون ﻣﺼﺮف ﻏﻴﺮﻣﻮﻟﺪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺗﻮاﻧﮕﺮان از اوﺳ ﺖ‪ .‬وﯼ ﺁورﻧ ﺪﻩ ﯼ ﺗﺌ ﻮرﯼ ﺑﺪﺑﻴﻨﺎﻧ ﻪ اﯼ ﺳ ﺖ‬
‫ﮐ ﻪ ﻃﺒ ﻖ ﺁن ﮔﻮﻳ ﺎ ﺟﻤﻌﻴ ﺖ ﺑ ﻪ ﻧ ﺴﺒﺖ ﺗ ﺼﺎﻋﺪ هﻨﺪﺳ ﯽ و ﺧﻮارﺑ ﺎر ﺑ ﻪ ﻧ ﺴﺒﺖ ﺗ ﺼﺎﻋﺪ ﻋ ﺪدﯼ ﺗﺮﻗ ﯽ‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺑﺎﻟﻨﺘﻴﺠﻪ ﺿﺮورت ﻗﺤﻄﯽ و ﺟﻨﮓ و ﺳﺎﻳﺮ ﺑﻠﻴّﺎت ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬او ﺑﻪ ﻃﺒﻘ ﻪ ﯼ ﮐ ﺎرﮔﺮ‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ از ازدﻳﺎد ﻧﺴﻞ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ ﮐﻨﺪ ﺗﺎ از ﻓﻘﺮ ﺑﺮهﺪ‪.‬‬

‫‪٢٥‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫دارﻳﻢ‪ .‬ارزﺷﯽ ﮐﻪ در ﮔﺮدش ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺣﺘﯽ ﻳﮏ اﺗﻢ ه ﻢ زﻳ ﺎد ﻧ ﺸﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬ ﺎ ﭼﻴ ﺰﯼ‬
‫ﮐﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﮐﺮدﻩ ﺗﻮزﻳ ﻊ ﺁن ﺑ ﻴﻦ »اﻟ ﻒ« و »ب« اﺳ ﺖ‪ .‬ﺑ ﺮاﯼ ﻳ ﮏ ﻃ ﺮف ﻓﺰوﻧ ﯽ ارزش و‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﮐﺎﺳﺘﯽ در ارزش ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد‪ ،‬ﺁن ﭼ ﻪ در ﻳ ﮏ ﺟﻬ ﺖ ﺑ ﻪ ﺻ ﻮرت‬
‫اﺿ ﺎﻓﻪ اﺳ ﺖ در ﺟﻬ ﺖ دﻳﮕ ﺮ ﻣﻨﻬﺎﺳ ﺖ‪ .‬در ﺻ ﻮرﺗﯽ ﮐ ﻪ ﺑ ﺪون رﻋﺎﻳ ﺖ ﺷ ﮑﻞ ﭘﻮﺷ ﻴﺪﻩ ﯼ‬
‫ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ »اﻟ ﻒ« ﺻ ﺎف و ﺳ ﺎدﻩ ‪ ١٠‬ﻟﻴ ﺮﻩ از »ب« دزدﻳ ﺪﻩ ﺑ ﻮد ﻋﻴﻨ ًﺎ هﻤ ﻴﻦ ﺗﻐﻴﻴ ﺮ اﺗﻔ ﺎق‬
‫ﻣ ﯽ اﻓﺘ ﺎد‪ .‬ﺑ ﺪﻳﻬﯽ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ه ﻴﭻ ﺗﻐﻴﻴ ﺮﯼ در ﻣ ﻮرد ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ارزش ه ﺎﯼ ﻣ ﻮرد دوران‬
‫ﻧﻤ ﯽ ﺗﻮاﻧ ﺪ ﻣﺒﻠ ﻎ ﺁن ه ﺎ را زﻳ ﺎدﺗﺮ ﮐﻨ ﺪ ه ﻢ ﭼﻨ ﺎن ﮐ ﻪ ﻳ ﮏ ﻧﻔ ﺮ ﻳﻬ ﻮدﯼ ﺑ ﺎ ﻓ ﺮوش ﻳ ﮏ‬
‫∗∗∗‬ ‫∗∗‬ ‫∗‬
‫ﺣﺠﻢ ﻓﻠﺰات ﮔﺮان ﺑﻬﺎء را‬ ‫ﻓﺎرﺳﻴﻨﮓ از ﻣﺴﮑﻮﮐﺎت زﻣﺎن ﻣﻠﮑﻪ ﯼ ﺁﻧﺎ ﺑﻪ ﻳﮏ ﮔﻴﻨﻪ‬
‫در ﮐﺸﻮر ﻣﻌﻴﻨﯽ زﻳﺎدﺗﺮ از ﺁن ﭼﻪ هﺴﺖ ﻧﺨﻮاهﺪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺠﻤ ﻮع ﻃﺒﻘ ﻪ ﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دار ﻳ ﮏ ﮐ ﺸﻮر ﻧﻤ ﯽ ﺗﻮاﻧ ﺪ ﺧ ﻮد از ﺧ ﻮدش ﺑﻬ ﺮﻩ ﮐ ﺸﯽ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.٣٠‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻗﺪر دﻟﺨﻮاﻩ دور ﺧﻮد ﭼﺮﺧﻴﺪ وﻟﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ ﺑﻪ هﻤ ﺎن ﺻ ﻮرت‬
‫ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺮاﺑﺮهﺎ ﺑﺎ هﻢ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﺷﻮﻧﺪ از اﻳ ﻦ راﻩ اﺿ ﺎﻓﻪ ارزﺷ ﯽ ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ ﻧﻤ ﯽ‬
‫ﺁﻳﺪ و اﮔﺮ ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮهﺎ ﺑﺎ هﻢ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﺷﻮﻧﺪ از اﻳﻦ راﻩ اﺿﺎﻓﻪ ارزﺷﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻤﯽ ﺁﻳﺪ و اﮔﺮ‬

‫∗‪ -Farthing -‬ﻧﺎم ﮐﻮﭼﮏ ﺗﺮﻳﻦ ﭘ ﻮل ﻣ ﺴﯽ ﻗ ﺪﻳﻢ در اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﭘ ﺸﻴﺰ ﻳ ﺎ ﻏ ﺎز در اﻳ ﺮان‬
‫ﻗﺪﻳﻢ و در زﻣﺎن ﺻﻔﻮﻳﻪ‪.‬‬
‫∗∗‪ Anna -‬ﻣﻠﮑﻪ ﯼ اﻧﮕﻠﻴﺲ از ﺳﺎل ‪ ١٧٠١‬ﺗﺎ ‪١٧١٤‬‬
‫∗∗∗‪ -Guinee -‬ﭘﻮل ﻃﻼﯼ ﻗﺪﻳﻤﯽ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﮐﻪ اﮐﻨﻮن ﻓﻘﻂ درﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺑﻪ ﺟﺎﯼ ‪ ٢١‬ﺷ ﻴﻠﻴﻨﮓ‬
‫ﻧﺎم ﺑﺮدﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد هﻢ ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺗﻮﻣﺎن ﺑﻪ ﺟﺎﯼ دﻩ رﻳﺎل در اﻳﺮان‬
‫) (‬
‫‪ -٣٠‬دﺳ ﺘﻮت دو ﺗﺮاﺳ ﯽ * ‪ Destutt de Tracy‬ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ‪ -‬ﻳ ﺎ ﺷ ﺎﻳﺪ ﺑ ﺮاﯼ اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ‪ -‬ﻋ ﻀﻮ‬
‫اﻧ ﺴﺘﻴﺘﻮﺳﺖ )اﻧﺠﻤ ﻦ داﻧ ﺸﻤﻨﺪان در ﻓﺮاﻧ ﺴﻪ( ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ ﻧﻈ ﺮ ﻣﺨ ﺎﻟﻒ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺑﻨ ﺎ ﺑ ﻪ ﻋﻘﻴ ﺪﻩ ﯼ او‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داران ﺻﻨﻌﺘﯽ از ﺁن ﺟﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ ﺁورﻧﺪ ﮐﻪ " ه ﺮ ﭼ ﻪ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﻣ ﯽ ﮐﻨﻨ ﺪ‬
‫ﮔﺮان ﺗﺮ از ﺁن ﭼﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺗﻤﺎم ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﻣﯽ ﻓﺮوﺷﻨﺪ‪ .‬و ﻳﮏ ﺟﺎ ﻣﯽ ﻓﺮوﺷﻨﺪ؟ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ اول‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮدﺷﺎن"‪(„Traitè de la Volontè etc“ P. ٢٣٩.) .‬‬
‫) (‬
‫* ‪ -‬دﺳﺘﻮت دوﺗﺮاﺳﯽ‪ -(١٨٣٨ -١٧٥٤) -‬ﻓﻴﻠﺴﻮف و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ ﯼ ﻓﺮاﻧﺴﻮﯼ ﮐﻪ در ﺳﻴﺎﺳﺖ و‬
‫اﻗﺘﺼﺎد ﺗﺎﺑﻊ ﻣﮑﺘﺐ ﻟﻴﺒﺮال و در ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭘﻴﺮو ﻣﮑﺘﺐ ﺳﺎﻧﺴﻮاﻟﻴﺰم )‪ (Sensualisme‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢٦‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ »ﮐﺎﭘﻴﺘﺎل«‪ :‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﺑﺨﺶ دوم‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬ ‫ﮐﺎرل ﻣﺎرﮐﺲ‬

‫ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮهﺎ هﻢ ﺑﺎ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﺎز اﺿﺎﻓﻪ ارزﺷ ﯽ ﺣﺎﺻ ﻞ ﻧﻤ ﯽ ﺷ ﻮد‪ .٣١‬دوران ﻳ ﺎ‬
‫ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﯼ ﮐﺎﻻهﺎ هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ارزﺷﯽ ﻧﻤﯽ ﺁﻓﺮﻳﻨﺪ‪.٣٢‬‬
‫ﭘﺲ اﮐﻨﻮن ﻓﻬﻤﻴﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد ﭼﺮا در ﺗﺤﻠﻴﻠﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ از ﺷﮑﻞ اﺳﺎﺳﯽ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﻴﻢ‪،‬‬
‫ﻳﻌﻨ ﯽ از ﺷ ﮑﻠﯽ ﮐ ﻪ در ﺁن ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﻣﻌ ﺮف ﺳ ﺎزﻣﺎن اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ ﺟﺎﻣﻌ ﻪ ﯼ ﺟﺪﻳ ﺪ اﺳ ﺖ‪،‬‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺗﺮﻳﻦ اﺷﮑﺎل ﺁن ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﭼﻬ ﺮﻩ ه ﺎﯼ ﭘ ﻴﺶ از ﻃﻮﻓ ﺎن ﻧ ﻮح ﺁن‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﺗﺠﺎرﯼ و رﺑﺎﺋﯽ‪ ،‬ﻣﻮﻗﺘ ًﺎ ﮐﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪.‬‬
‫پ«‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﺧﺮﻳﺪ ﺑﺮاﯼ ﮔﺮان ﺗ ﺮ ﻓ ﺮوﺧﺘﻦ‪،‬‬
‫در ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﺗﺠﺎرﯼ ﻧﻔﺴ ًﺎ ﺷﮑﻞ »پ‪ -‬ﮎ‪َ -‬‬
‫در ﺧﺎﻟﺺ ﺗﺮﻳﻦ وﺟ ﻪ ﺧ ﻮد ﺑ ﺮوز ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ‪ .‬از ﻃ ﺮف دﻳﮕ ﺮ ﻣﺠﻤ ﻮع ﺣﺮﮐ ﺖ ﺁن در درون‬
‫ﻣﺤﻴﻂ دوران اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﮔﻴ ﺮد‪ .‬وﻟ ﯽ ﭼ ﻮن ﻣﻤﮑ ﻦ ﻧﻴ ﺴﺖ ﺑ ﻪ وﺳ ﻴﻠﻪ ﯼ ﺧ ﻮد دوران ﺗﺒ ﺪﻳﻞ‬
‫ﭘﻮل ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و ﺗﺸﮑﻴﻞ اﺿﺎﻓﻪ ارزش را ﺗﻮﺿﻴﺢ داد‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﺗﺠﺎرﯼ‪ ،‬ﺗﺎ ﺁن ﺟﺎ ﮐﻪ‬

‫‪" -٣١‬ﻣﺒﺎدﻟﻪ اﯼ ﮐﻪ ﺑﻴﻦ دو ارزش ﻣﺴﺎوﯼ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﺷﻮد ﻧﻪ ﺑ ﺮ ﺣﺠ ﻢ ارزش ه ﺎﯼ ﻣﻮﺟ ﻮد در‬
‫ﺟﺎﻣﻌ ﻪ ﭼﻴ ﺰﯼ ﻣ ﯽ اﻓﺰاﻳ ﺪ و ﻧ ﻪ از ﺁن ﭼﻴ ﺰﯼ ﻣ ﯽ ﮐﺎه ﺪ‪ .‬ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ ﯼ دو ارزش ﻏﻴﺮﻣﺘ ﺴﺎوﯼ‪ ...‬ﻧﻴ ﺰ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮﯼ در ﻣﺠﻤﻮع ارزش هﺎﯼ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻧﻤﯽ ﺁورد ﺑﺎ اﻳﻦ ﮐﻪ ﺁن ﭼﻪ را از ﺛﺮوت ﻳﮑﯽ ﺑﺮ‬
‫ﻣﯽ دارد ﺑﻪ ﻣﮑﻨﺖ دﻳﮕﺮﯼ ﻣﯽ اﻓﺰاﻳﺪ"‪.‬‬
‫‪(J. Baptist Say. „Traitè d’Economie Poöitique“ ٣ème edition. ١٨١٧. T.‬‬
‫)‬ ‫(‬
‫** )‪II. P. ٤٤٣ et suiv.‬‬
‫ﺳﻪ ‪ Say‬ﮐﻪ ﻃﺒﻴﻌﺘًﺎ از ﻧﺘﺎﻳﺞ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﮑﻤﯽ ﻧﮕﺮان ﻧﻴﺴﺖ ﺁن را ﺗﺎ اﻧﺪازﻩ اﯼ ﻋﻴﻨًﺎ از ﻓﻴﺰﻳﻮﮐﺮات ه ﺎ‬
‫اﻗﺘﺒ ﺎس ﮐ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬از ﻧﻤﻮﻧ ﻪ ﯼ ذﻳ ﻞ ﻣ ﯽ ﺗ ﻮان ﻗ ﻀﺎوت ﮐ ﺮد ﮐ ﻪ ﭼﮕﻮﻧ ﻪ وﯼ ﺑ ﺎ دﺳ ﺖ ُﺑ ﺮد ﺑ ﻪ‬
‫ﻧﻮﺷ ﺘﻪ ه ﺎﯼ اﻳ ﻦ اﻗﺘ ﺼﺎدداﻧﺎن از ﻣ ﺪ اﻓﺘ ﺎدﻩ ﯼ زﻣ ﺎن ﺧ ﻮد ﺑ ﺮ "ارزش" ﺧ ﻮﻳﺶ اﻓ ﺮودﻩ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫"ﻣﻌﺮوف ﺗﺮﻳﻦ" ﺣﮑﻢ ﻣﺴﻴﻮ ﺳﻪ‪" :‬ﻓﺮﺁوردﻩ هﺎ را ﺟﺰ ﺑ ﺎ ﻓ ﺮﺁوردﻩ ه ﺎ ﻧﻤ ﯽ ﺗ ﻮان ﺧﺮﻳ ﺪ" در اﺻ ﻞ‬
‫ﻓﻴﺰﻳﻮﮐﺮاﺗﯽ ﺧﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪" :‬ﺗﻮﻟﻴﺪهﺎ ﺟﺰ ﺑﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪهﺎ ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻤﯽ ﺷﻮﻧﺪ"‪.‬‬
‫‪(Le Trosne: „De l’Intèrèt Social,“ P. ٨٩٩).‬‬
‫(‬ ‫)‬
‫** ‪ -‬ژان ﺑﺎﺗﻴﺴﺖ ﺳﻪ )‪ -(١٨٣٢ -١٧٦٧‬اﻗﺘﺼﺎددان ﻓﺮاﻧﺴﻮﯼ ﭘﻴﺮو ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺁدام اﺳﻤﻴﺖ و‬
‫ﻓﻴﺰﻳﻮﮐﺮات ه ﺎ‪ -‬ﻗ ﺎﻧﻮن ﻣﻌ ﺮوف ﺑ ﻪ ﺑﺎزارﻳ ﺎﺑﯽ ‪ La Loi des Dèbouchès‬ﻣﻨﺘ ﺴﺐ ﺑ ﻪ اوﺳ ﺖ و‬
‫ﭼﻨﺎن ﮐﻪ در زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ ‪ ٣١‬ﺑﻪ ﺁن اﺷﺎرﻩ ﺷﺪﻩ ﺁن را از ﻓﻴﺰﻳ ﻮﮐﺮات ه ﺎ اﻗﺘﺒ ﺎس ﮐ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬وﯼ از‬
‫اﻳﻦ ﺣﮑﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﻴﺮد ﮐﻪ هﺮ ﺗﻮﻟﻴﺪﯼ ﺑﺎزار ﺧﻮد را اﻳﺠﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪﯼ ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد‬
‫ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﺗﻮزﻳﻊ و ﻣﺼﺮف ﮐﻪ اﺳﺎس ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨ ﺪﯼ ﮐﺘ ﺐ اﻗﺘ ﺼﺎد ﺑ ﻮرژواﺋﯽ را ﺗ ﺸﮑﻴﻞ ﻣ ﯽ ده ﺪ از‬
‫اوﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻻ هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ارزﺷﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻧﻤﯽ دهﺪ"‪.‬‬ ‫‪" -٣٢‬ﻣﺒﺎدﻟﻪ اﺻﻮ ً‬
‫‪(F. Wayland: „The Elements of Political Economy“, Boston, ١٨٥٣, P.‬‬
‫‪١٦٨).‬‬

‫‪٢٧‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﯼ ﺑﻴﻦ ارزش هﺎﯼ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻏﻴﺮﻣﻤﮑﻦ ﺟﻠﻮﻩ ﻣﯽ ﮐﻨ ﺪ‪ .٣٣‬ﺑﻨ ﺎﺑﺮ اﻳ ﻦ‬
‫ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﺗﺠ ﺎرﯼ ﺗﻨﻬ ﺎ ﻣ ﯽ ﺗﻮاﻧ ﺪ از ﻣﻐﺒ ﻮن ﺳ ﺎﺧﺘﻦ دوﮔﺎﻧ ﻪ ﯼ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﮐﻨﻨ ﺪﮔﺎن ﮐ ﺎﻻ ﮐ ﻪ‬
‫ﻓﺮوﺷﻨﺪﻩ و ﺧﺮﻳﺪارﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﯼ ﺑﺎزرﮔﺎﻧ ﺎن‪ ،‬ﮐ ﻪ اﻧﮕ ﻞ وار در ﻣﻴ ﺎن ﺁن ه ﺎ ﻣ ﯽ ﺧﺰﻧ ﺪ‪،‬‬
‫∗‬
‫ﻧﺎﺷﯽ ﮔﺮدد‪ .‬درهﻤﻴﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮاﻧﮕﻠﻴﻦ ﻣﯽ ﮔﻮﻳﺪ‪" :‬ﺟﻨ ﮓ راهﺰﻧ ﯽ و ﺗﺠ ﺎرت ﺗﻘﻠ ﺐ‬
‫و ﻓﺮﻳ ﺐ اﺳ ﺖ"‪ .٣٤‬ﺑ ﺮاﯼ اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ ﺗﻮﺿ ﻴﺢ ارزش اﻓﺰاﺋ ﯽ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﺗﺠ ﺎرﯼ ﺗﻨﻬ ﺎ و ﺑ ﻪ‬
‫ﻃﻮر ﺳﺎدﻩ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﯼ ﺗﻘﻠﺐ و ﻧﻴﺮﻧﮓ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﮐ ﺎﻻ اﻧﺠ ﺎم ﻧﮕﻴ ﺮد هﻨ ﻮز‬
‫ﻳﮏ ﺳﻠ ﺴﻠﻪ از ﺣﻠﻘ ﻪ ه ﺎﯼ واﺳ ﻂ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧ ﺪﻩ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ در ﻣﺮﺣﻠ ﻪ ﯼ ﮐﻨ ﻮﻧﯽ‪ ،‬هﻨﮕ ﺎﻣﯽ ﮐ ﻪ‬
‫ﻼ ﻓﺎﻗﺪ ﺁﻧﻴﻢ‪.‬‬
‫ﮔﺮدش ﮐﺎﻻهﺎ و ﺳﺎدﻩ ﺗﺮﻳﻦ ﻟﺤﻈﺎت ﺁن ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺎﻣ ً‬
‫ﺁن ﭼﻪ ﻣﺎ در ﺑﺎرﻩ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﺗﺠﺎرﯼ ﮔﻔﺘ ﻴﻢ ﺑ ﺎز ﺑﻴ ﺸﺘﺮ در ﻣ ﻮرد ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ رﺑ ﺎﺋﯽ‬
‫ﺻﺪق ﻣﯽ ﮐﻨ ﺪ‪ .‬در ﻣ ﻮرد ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﺗﺠ ﺎرﯼ دو ﺳ ﺮ ﻣﻌﺎﻣﻠ ﻪ‪ ،‬ﭘ ﻮﻟﯽ ﮐ ﻪ در ﺑ ﺎزار رﻳﺨﺘ ﻪ‬
‫ﺷ ﺪﻩ و ﭘ ﻮل اﻓ ﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘ ﻪ اﯼ ﮐ ﻪ از ﺑ ﺎزار ﺑﻴ ﺮون ﮐ ﺸﻴﺪﻩ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻻاﻗ ﻞ داراﯼ‬
‫واﺳ ﻄﻪ اﯼ ﺑ ﻪ ﺻ ﻮرت ﺧﺮﻳ ﺪ و ﻓ ﺮوش و ﺑ ﻪ وﺳ ﻴﻠﻪ ﯼ ﺣﺮﮐ ﺖ دوران ه ﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در‬
‫پ« در دو ﺳ ﺮ ﺑ ﺪون واﺳ ﻄﻪ ﯼ ﺁن ﺑ ﻪ ﺻ ﻮرت‬
‫ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ رﺑ ﺎﺋﯽ ﺷ ﮑﻞ »پ‪ -‬ﮎ‪َ -‬‬
‫پ« ﺧﻼﺻﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﭘﻮﻟﯽ ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﻮل ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﻳ ﻦ‬
‫»پ ‪َ -‬‬
‫ﺷﮑﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺎهﻴﺖ ﭘﻮل ﻣﺘﻀﺎد اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ از ﻧﻘﻄﻪ ﯼ ﻧﻈﺮ ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ ﯼ ﮐﺎﻻه ﺎ‬

‫‪" -٣٣‬ﺗﺤﺖ ﺣﺎﮐﻤﻴﺖ ﺑﺮاﺑﺮهﺎﯼ ﺑﯽ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺗﺠﺎرت اﻣﮑﺎن ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻣﯽ ﺷﺪ"‪.‬‬

‫‪(G. Opdyke: „A Treatise on Political Economy“. New – York, ١٨٥١, P.‬‬
‫‪٦٩).‬‬
‫"ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎﯼ اﺧﺘﻼف ﺑﻴﻦ ارزش واﻗﻌﯽ و ارزش ﻣﺒﺎدﻟﻪ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻗﺮار دارد ﮐ ﻪ ارزش ﻳ ﮏ‬
‫ﺷﺌﯽ ﺑﺎ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻣﻌﺎدﻟﯽ ﮐﻪ در ﺑﺎزرﮔ ﺎﻧﯽ ﺑ ﻪ اِزأ ﺁن دادﻩ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد ﻣﺘﻔ ﺎوت اﺳ ﺖ و اﻳ ﻦ ﺑ ﻪ ﺁن‬
‫ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﺎدل‪ ،‬ﻣﻌﺎدل ﻧﻴﺴﺖ"‪.‬‬
‫)‪(F. Engels: „Umrisse zu einer Kritik der Nationalökonomie“ ebd. s. ٩٦‬‬
‫∗‪ -‬ﺑﻨﻴﺎﻣﻴﻦ ﻓﺮاﻧﮑﻠﻴﻦ )‪ -(١٧٩٠ -١٧٠٦‬ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪار و اﻗﺘ ﺼﺎددان ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎﺋﯽ ﮐ ﻪ ﻧﻘ ﺶ ﺑﺰرﮔ ﯽ‬
‫در ﺟﻨﺒﺶ اﺳﺘﻘﻼل ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ اﻳﻔﺎء ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ﯼ اﻓﮑﺎر روﺷﻦ ﮔﺮاﻧﻪ در ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎﯼ‬
‫ﺷﻤﺎﻟﯽ و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﯼ ﮐﺎرل ﻣﺎرﮐﺲ "ﺗﺤﻠﻴﻞ ارزش ﻣﺒﺎدﻟﻪ را ﺁﮔﺎهﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﯼ‬
‫زﻣﺎن ﮐﺎر ﻗﺮار دادﻩ و ﺑﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﻗﺘﺼﺎد ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺟﺪﻳﺪ را ﻓﻮرﻣﻮﻟﻪ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ"‪.‬‬
‫‪Benjamin Framklin: „Works“, vol. II. edit. Sparks in: Positions to -٣٤‬‬
‫“‪be examined concerning Natinal Wealth.‬‬

‫‪٢٨‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ »ﮐﺎﭘﻴﺘﺎل«‪ :‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﺑﺨﺶ دوم‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬ ‫ﮐﺎرل ﻣﺎرﮐﺲ‬

‫∗∗‬ ‫∗‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ ﺳ ﺒﺐ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ارﺳ ﻄﻮ ﻣ ﯽ ﮔﻮﻳ ﺪ‪" :‬ﺧﺮﻣ ﺎﺗﯽ ﺳ ﺘﻴﮏ‬
‫دوﮔﺎﻧ ﻪ اﺳ ﺖ‪ :‬از ﻃﺮﻓ ﯽ ﺑ ﻪ ﺗﺠ ﺎرت ﻣﺮﺑ ﻮط ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد و از ﺳ ﻮﯼ دﻳﮕ ﺮ ﺑ ﻪ ﺗ ﺪﺑﻴﺮ ﻣﻨ ﺰل‬
‫)اﻗﺘ ﺼﺎد(‪ .‬از ﻧﻘﻄ ﻪ ﯼ ﻧﻈ ﺮ اﺧﻴ ﺮ ﺿ ﺮورﯼ و ﭘ ﺴﻨﺪﻳﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬اﻣ ﺎ در ﻣ ﻮرد اول ﮐ ﻪ‬
‫ﭘﺎﻳﻪ اش ﺑﺮ دوران اﺳﺖ ﺣﻘﺎ ﻧﮑﻮهﻴﺪﻩ اﺳﺖ )زﻳﺮا ﺑﻨﻴﺎن ﺁن ﺑﺮ ﻃﺒﻊ اﺷ ﻴﺎء ﻣﺒﺘﻨ ﯽ ﻧﻴ ﺴﺖ‬
‫ﻼ‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﯼ ﻓﺮﻳﺐ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ(‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ اﺳﺖ ﮐ ﻪ رﺑ ﺎﺧﻮار ﮐ ﺎﻣ ً‬
‫ﺑﻪ درﺳﺘﯽ ﻣﻮرد ﻧﻔﺮت اﺳ ﺖ زﻳ ﺮا در اﻳ ﻦ ﻣ ﻮرد ﻧﻔ ﺲ ﭘ ﻮل ﻣﻨﺒ ﻊ ﺟﻤ ﻊ ﻣ ﺎل ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد و‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻣﻘﺼﺪﯼ ﮐﻪ اﺧﺘﺮاع ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻧﻤﯽ رود‪ .‬ﭘﻮل ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﯼ ﮐﺎﻻهﺎ ﺑﻪ‬
‫وﺟ ﻮد ﺁﻣ ﺪﻩ اﺳ ﺖ وﻟ ﯽ رﺑ ﺎ از ﭘ ﻮل‪ ،‬ﭘ ﻮل ﺑﻴ ﺸﺘﺮﯼ ﺑﻴ ﺮون ﻣ ﯽ ﺁورد و از ﺁن ﺟﺎﺳ ﺖ ﮐ ﻪ‬
‫ﻟﻐﺖ رﺑﺎ ﭘﻴﺪا ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ )ﺑ ﻪ ﻳﻮﻧ ﺎﻧﯽ ‪ Tòxos‬ﺑ ﻪ ﻣﻌﻨ ﺎﯼ رﺑ ﺎ و ﭘ ﻮل زاﺋﻴ ﺪﻩ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ(‪.‬‬
‫زﻳ ﺮا ﻓﺮزﻧ ﺪان ﺁن ﺷ ﺒﻴﻪ ﺑ ﻪ واﻟ ﺪﻳﻦ ﺧ ﻮد ه ﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از ﺁن ﺟ ﺎ ﮐ ﻪ رﺑ ﺎ ﭘ ﻮل درﺁرﯼ از ﭘ ﻮل‬
‫اﺳﺖ از هﻤﻪ ﯼ ﺷﻴﻮﻩ هﺎﯼ ﺟﻤﻊ ﻣﺎل ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺿﺪ ﻃﺒﻴﻌﺖ اﺳﺖ"‪.٣٥‬‬
‫در دﻧﺒﺎل ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺧﻮد ﺧﻮاهﻴﻢ دﻳﺪ ﮐﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ رﺑﺎﺋﯽ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﺗﺠ ﺎرﯼ اﺷ ﮑﺎل‬
‫ﻓﺮﻋﯽ هﺴﺘﻨﺪ و ﺁن ﮔﺎﻩ ﺧﻮاهﻴﻢ دﻳﺪ ﭼﺮا اﻳﻦ اﺷﮑﺎل ﺗﺎرﻳﺨ ًﺎ ﻣﻘ ﺪم ﺑ ﺮ ﺷ ﮑﻞ اﺳﺎﺳ ﯽ ﺟﺪﻳ ﺪ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻇﻬﻮر ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺛﺒﻮت رﺳﻴﺪ ﮐﻪ اﺿﺎﻓﻪ ارزش ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ازدوران ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﺑﮕﻴﺮد و ﻟﺬا ﺑﻪ هﻨﮕ ﺎم‬
‫وﺟ ﻮد ﺁﻣ ﺪﻧﺶ ﺑﺎﻳ ﺪ ﭼﻴ ﺰﯼ ﭘ ﺸﺖ ﺳ ﺮ دوران ﺑﮕ ﺬرد ﮐ ﻪ در درون ﺧ ﻮد دوران دﻳ ﺪﻩ‬

‫∗‪ -‬ارﺳﻄﻮ ﻳﺎ ارﺳ ﻄﻮ ﻃ ﺎﻟﻴﺲ ‪ ٣٢٢ -٣٨٤) Aristote, Aristoteles‬ق م( – ﺑ ﺰرگ ﺗ ﺮﻳﻦ‬
‫ﺣﮑﻴﻢ ﻳﻮﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﭘﺮداﻣﻨ ﻪ اش در ﮐﻠﻴ ﻪ ﯼ رﺷ ﺘﻪ ه ﺎﯼ داﻧ ﺶ ﺑ ﺸﺮﯼ ﺑ ﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ﯼ‬
‫ﻳﮑﯽ از ﻋﻤﺪﻩ ﺗﺮﻳﻦ داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﻓﻼﺳﻔﻪ ﯼ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ ﺁﻳﺪ و ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ او ﺗﺎ اﺑﺘﺪاﯼ ﻗﺮون ﺟﺪﻳﺪ‬
‫در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﺣﺠﺖ و ﻣﻮرد اﺳ ﺘﻨﺎد داﻧ ﺸﻤﻨﺪان ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ ﺟﻬ ﺖ ﺣﮑﻤ ﺎﯼ اﻳ ﺮان و‬
‫ﺷ ﺮق وﯼ را ﻣﻌﻠ ﻢ اول ﻧﺎﻣﻴ ﺪﻩ اﻧ ﺪ‪ .‬ﻓﺮﻳ ﺪرﻳﺶ اﻧﮕﻠ ﺲ درﺑ ﺎرﻩ ﯼ او ﭼﻨ ﻴﻦ ﻗ ﻀﺎوت ﻧﻤ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪:‬‬
‫"ﺟﺎﻣﻊ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻐﺰ ﻣﻴﺎن ﻓﻼﺳﻔﻪ ﯼ ﻳﻮﻧﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در ﺁن هﻨﮕﺎم اﺷﮑﺎل ﻓﮑ ﺮ دﻳ ﺎﻟﮑﺘﻴﮑﯽ را‬
‫ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻗﺮار دادﻩ اﺳﺖ"‪.‬‬
‫∗∗‪ .Chrematistique, chrematistik -‬ﻋﻠﻢ ﭘﻮل ﻳﺎ هﻨﺮ ﭘﻮل درﺁرﯼ‪.‬‬
‫‪ -٣٥‬ارﺳﻄﻮ‪ ،‬ﮐﺘﺎب ﺟﻤﻬﻮرﻳﺖ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول ﻓﺼﻞ دهﻢ‪.‬‬

‫‪٢٩‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪ .٣٦‬وﻟﯽ ﺁﻳﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳ ﺖ اﺿ ﺎﻓﻪ ارزش از ﺟ ﺎﯼ دﻳﮕ ﺮﯼ ﻏﻴ ﺮ از دوران ﺑﻴ ﺮون‬
‫ﺁﻳﺪ؟ دوران ﻋﺒ ﺎرت از ﻣﺠﻤﻮﻋ ﻪ ﯼ ﻣﻨﺎﺳ ﺒﺎت ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ اﯼ ﺑ ﻴﻦ ﮐ ﺎﻻداران اﺳ ﺖ‪ .‬در ﺧ ﺎرج‬
‫از دوران دارﻧﺪﻩ ﯼ ﮐﺎﻻ ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﮐﺎﻻﯼ ﺧﻮد در ارﺗﺒﺎط اﺳﺖ‪ .‬ارزش اﻳﻦ ﮐﺎﻻ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ اﯼ‬
‫ﻣﺤ ﺪود ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد ﮐ ﻪ ﻃﺒ ﻖ ﺁن ﮐ ﺎﻻﯼ ﻣﺰﺑ ﻮر ﮐﻤﻴّﺘ ﯽ از ﮐ ﺎر ﺧ ﺎص وﯼ را ﮐ ﻪ ﺑﺮﺣ ﺴﺐ‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺸﺨﺺ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﻧﺪازﻩ ﮔﻴ ﺮﯼ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ درﺑ ﺮ دارد‪ .‬اﻳ ﻦ ﮐﻤ ّﻴ ﺖ ﮐ ﺎر در ﻣﻘ ﺪار‬
‫ارزﺷﯽ ﮐﺎﻻﻳﺶ ﺑﻴ ﺎن ﻣ ﯽ ﮔ ﺮدد و ﭼ ﻮن ﻣﻘ ﺪار ارزﺷ ﯽ در ﺷ ﻤﺎر ﭘ ﻮل ﻣﺠ ﺴﻢ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد‪،‬‬
‫ﻼ ﻣﻌ ﺎدل ‪ ١٠‬ﻟﻴ ﺮﻩ ﯼ اﺳ ﺘﺮﻟﻴﻨﮓ ﻧﻤ ﻮدﻩ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد‪ .‬وﻟ ﯽ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻘﺪار ارزﺷ ﯽ در ﻗﻴﻤﺘ ﯽ ﻣ ﺜ ً‬
‫ﮐﺎر وﯼ ﻧﻤ ﯽ ﺗﻮاﻧ ﺪ در ﻋ ﻴﻦ ﺣ ﺎل ه ﻢ ﻣﻌ ّﺮف ارزش ﮐ ﺎﻻ و ه ﻢ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪﻩ ﻣ ﺎزاد ﺑ ﺮ ارزش‬
‫ﺧﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﻳﻌﻨﯽ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧ ﺪ ه ﻢ ﺑﻴ ﺎن ﮐﻨﻨ ﺪﻩ ﯼ ﻗﻴﻤﺘ ﯽ ﻣﻌ ﺎدل ‪ ١٠‬و ه ﻢ ﻣﻌ ﺎدل ‪ ١١‬ﮐ ﻪ از‬
‫ﺧﻮد او ﺑﺰرگ ﺗﺮ اﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دارﻧﺪﻩ ﯼ ﮐ ﺎﻻ ﻣ ﯽ ﺗﻮاﻧ ﺪ ﺑ ﺎ ﮐ ﺎر ﺧ ﻮﻳﺶ ارزش اﻳﺠ ﺎد ﮐﻨ ﺪ‬
‫وﻟﯽ ﺑﻪ هﻴﭻ وﺟﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ اﻳ ﻦ ﻧﻴ ﺴﺖ ﮐ ﻪ ارزﺷ ﯽ‪ ،‬ارزش زا ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨ ﺪ‪ .‬وﯼ ﻣ ﯽ ﺗﻮاﻧ ﺪ ﺑ ﺎ‬
‫اﺿ ﺎﻓﻪ ﮐ ﺮدن ارزش ﺗ ﺎزﻩ اﯼ ﺑ ﻪ ارزش ﻣﻮﺟ ﻮد ﺑ ﺎ ﮐ ﺎر ﻧ ﻮﯼ ﺧ ﻮد ارزش ﮐ ﺎﻻ را ﺑ ﺎﻻ‬
‫ﻼ از ﭼ ﺮم ﭼﮑﻤ ﻪ ﺑ ﺴﺎزد‪ .‬هﻤ ﺎن ﻣ ﺎدﻩ اﮐﻨ ﻮن ارزش ﺑﻴ ﺸﺘﺮﯼ ﻳﺎﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ زﻳ ﺮا‬
‫ﺑﺒ ﺮد ﻣ ﺜ ً‬
‫ﮐﻤﻴّﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ از ﮐﺎر را درﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﭼﮑﻤﻪ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ از ﭼ ﺮم ارزش‬
‫دارد وﻟﯽ ارزش ﭼﺮم هﻤﺎن ﮐﻪ ﺑﻮد ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ ارزش ﻣﺰﺑﻮر ﺧ ﻮد ﺑ ﺮ ارزش‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻴﺎﻓﺰودﻩ اﺳﺖ و ﺑﻪ هﻨﮕﺎم ﭼﮑﻤﻪ ﺳﺎزﯼ اﺿﺎﻓﻪ ارزﺷﯽ ﮐﺴﺐ ﻧﻨﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﭘ ﺲ‬
‫ﻏﻴ ﺮﻣﻤﮑﻦ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﮐﻨﻨ ﺪﻩ ﯼ ﮐ ﺎﻻ در ﺧ ﺎرج از ﻣﺤ ﻴﻂ دوران و ﺑ ﺪون اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ ﺑ ﺎ‬
‫دﻳﮕ ﺮ ﮐ ﺎﻻداران در ﺗﻤ ﺎس ﻗ ﺮار ﮔﻴ ﺮد‪ ،‬ارزش را‪ ،‬ارزش اﻓ ﺰا ﮐﻨ ﺪ و در ﻧﺘ ـﻴﺠﻪ ﭘ ﻮل ﻳ ﺎ‬
‫ﮐﺎﻻ را ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﺪل ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ از دوران ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﺑﮕﻴﺮد و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻧﻤ ﯽ ﺗﻮاﻧ ﺪ از‬
‫دوران ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻧﮕﻴﺮد‪ .‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﺎﻳﺪ درﻋﻴﻦ ﺣﺎل هﻢ از درون دوران و هﻢ ﻧﻪ از درون‬
‫ﺁن ﺑﻪ وﺟﻮد ﺁﻳﺪ‪.‬‬

‫‪" -٣٦‬در ﺷﺮاﻳﻂ ﻋﺎدﯼ ﺑ ﺎزار ﺑﻬ ﺮﻩ از ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ ﻧﺎﺷ ﯽ ﻧﻤ ﯽ ﺷ ﻮد‪ .‬اﮔ ﺮ ﺑﻬ ﺮﻩ ﻗ ﺒ ً‬

‫ﻼ وﺟ ﻮد ﻧﺪاﺷ ﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد ﻧﺨﻮاهﺪ ﻳﺎﻓﺖ"‪.‬‬
‫)‪(Ramsay: „ An Essay on the Distribution of Wealth“, P. ١٨٤‬‬

‫‪٣٠‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ »ﮐﺎﭘﻴﺘﺎل«‪ :‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﺑﺨﺶ دوم‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬ ‫ﮐﺎرل ﻣﺎرﮐﺲ‬

‫ﺑﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﯼ دوﮔﺎﻧﻪ اﯼ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﭘﻮل ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎﯼ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ذاﺗﯽ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﯼ ﮐﺎﻻه ﺎ ﺑ ﻪ ﻧﺤ ﻮﯼ ﺗﻮﺿ ﻴﺢ‬
‫دادﻩ ﺷ ﻮد ﮐ ﻪ ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ ﯼ ﺑ ﻴﻦ ﺑﺮاﺑﺮه ﺎ ﻧﻘﻄ ﻪ ﯼ ﻣﺒ ﺪاء و ﺣﺮﮐ ﺖ ﺁن را ﺗ ﺸﮑﻴﻞ ده ﺪ‪.٣٧‬‬
‫ﭘﻮﻟﺪار ﻣﺎ ﮐﻪ هﻨﻮز در ﺣﺎﻟﺖ ﭘﻴﻠﻪ اﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دار اﺳﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪوًا ﮐﺎﻻهﺎ را ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ارزﺷ ﯽ‬
‫ﮐ ﻪ دارﻧ ﺪ ﺑﺨ ﺮد و ﺳ ﭙﺲ ﻃﺒ ﻖ ارزﺷ ﺸﺎن ﺑﻔﺮوﺷ ﺪ و ﺑ ﺎ وﺟ ﻮد اﻳ ﻦ در ﭘﺎﻳ ﺎن ﭘﺮوﺳ ﻪ‬
‫ارزﺷﯽ ﺑﻴﺶ از ﺁن ﭼﻪ ﻣﺎﻳ ﻪ رﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ از ﺁن ﺟ ﺎ ﺑﻴ ﺮون ﮐ ﺸﺪ‪ .‬از ﭘﻴﻠ ﻪ ﺑﻴ ﺮون ﺁﻣ ﺪن و‬
‫ﭘﺮواﻧﻪ ﺷﺪن وﯼ ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﺤﻴﻂ دوران اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد و ﻧﺒﺎﻳﺪ در ﺁن ﻣﺤﻴﻂ وﻗﻮع ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫∗‬
‫اﻳ ﻦ ه ﺎ ه ﺴﺘﻨﺪ ﺷ ﺮاﻳﻂ ﻣ ﺴﺄﻟﻪ‪) Hic Rhodus, hic Saltal.‬اﻳ ﻦ ﮔ ﻮﯼ و اﻳ ﻦ‬
‫ﻣﻴﺪان(‪.‬‬

‫‪ -٣٧‬ﺑ ﺎ ﺗﻮﺿ ﻴﺤﺎﺗﯽ ﮐ ﻪ ﮔﺬﺷ ﺖ ﺧﻮاﻧﻨ ﺪﻩ درﮎ ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ ﮐ ﻪ ﻣﻘ ﺼﻮد ﻋﺒ ﺎرت از اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ‬

‫ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﺣﺎﻟﯽ هﻢ ﮐ ﻪ ﻗﻴﻤ ﺖ ﮐﺎﻻه ﺎ ﻣ ﺴﺎوﯼ ارزش ﺁن ه ﺎ ﺑﺎﺷ ﺪ اﻣﮑ ﺎن ﭘ ﺬﻳﺮ ﮔ ﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ را ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﯼ ﺗﻔﺎوت ﻳﺎ ﻓﺎﺻ ﻠﻪ اﯼ ﺑ ﻴﻦ ارزش ه ﺎ و ﻗﻴﻤ ﺖ ه ﺎ ﺗﻮﺿ ﻴﺢ‬
‫داد‪ .‬اﮔﺮ ﻗﻴﻤﺖ هﺎ ﺑﺎ ارزش هﺎ ﺗﻔﺎوت ﭘﻴﺪا ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺁن هﺎ را ﺑﻪ ارزش ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ ﻳﻌﻨﯽ از ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﺣﺎﻟﺘﯽ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺟﻨﺒ ﻪ ﯼ ﻋﺮﺿ ﯽ دارد ﺻ ﺮف ﻧﻈ ﺮ ﻧﻤ ﻮد ﺗ ﺎ ﺑﺘ ﻮان ﭘﺪﻳ ﺪﻩ ﯼ ﺗ ﺸﮑﻴﻞ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ را در‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﮐﺎﻣﻞ و ﺧﺎﻟﺺ ﺁن ﺑﺮﻣﺒﻨﺎﯼ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﯼ ﮐﺎﻻهﺎ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار داد و ﺑ ﻪ وﺳ ﻴﻠﻪ ﯼ اﺗﻔﺎﻗ ﺎﺗﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﻐﺮﻧﺞ ﺷﺪن ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻣﯽ ﮔﺮدﻧﺪ ﮔﻤﺮاﻩ ﻧﮕﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﯽ داﻧﻴﻢ ﮐﻪ اﻳﻦ ﺗﺤﻮﻳﻞ‬
‫و ﺗﺤﻮّل ﺑﻪ هﻴﭻ وﺟﻪ ﻋﺒﺎرت از ﻳﮏ ﺷﻴﻮﻩ ﯼ ﻓﻘﻂ ﻋﻠﻤﯽ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت داﺋﻤﯽ ﻗﻴﻤﺖ هﺎﯼ ﺑﺎزار‪،‬‬
‫ﻼ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ را ﺧﻨﺜﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد‬ ‫ﺗﺮﻗﯽ و ﺗﻨﺰل ﺁن هﺎ ﺑﺎ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﭘﺎ ﺑﻪ ﭘﺎ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻘﺎﺑ ً‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻗﺎﻋﺪﻩ ﯼ دروﻧﯽ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻣﯽ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬هﻤﻴﻦ ﻗﺎﻋﺪﻩ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﻓ ﯽ اﻟﻤﺜ ﻞ‬
‫ﺑﺎزرﮔﺎن ﻳﺎ ﺻﻨﻌﺘﮕﺮ را در ﻣﻮرد اﻗﺪام ﺑﻪ هﺮﮐﺎرﯼ ﮐﻪ زﻣﺎن زﻳﺎدﯼ ﻻزم دارد راهﻨﻤﺎﻳﯽ ﻣﯽ ﮐﻨ ﺪ‪.‬‬
‫وﯼ ﻣﯽ داﻧﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ دورﻩ ﯼ ﻧﺴﺒﺘًﺎ ﻃﻮﻻﻧﯽ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد ﮐﺎﻻهﺎ ﻧﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ و ﻧ ﻪ ﭘ ﺎﺋﻴﻦ ﺗ ﺮ از‬
‫ﻗﻴﻤﺖ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻓﺮوش ﻧﻤﯽ روﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﯼ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺧﻮد ﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺧﻮاهﻨﺪ ﺷ ﺪ‪ .‬اﮔ ﺮ وﯼ ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر‬
‫ﮐﻠﯽ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺧﻮد را ﺑﯽ ﻃﺮﻓﺎﻧﻪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﻣﯽ داد ﻣﯽ ﺑﺎﻳﺴﺘﯽ ﻣ ﺴﺄﻟﻪ ﺗ ﺸﮑﻴﻞ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ را‬
‫ﺑﻪ ﻧﺤﻮ زﻳ ﺮﻳﻦ در ﺑﺮاﺑ ﺮ ﺧ ﻮد ﻃ ﺮح ﻣ ﯽ ﻧﻤ ﻮد‪ :‬ﭼﮕﻮﻧ ﻪ ﻣﻤﮑ ﻦ اﺳ ﺖ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ از ﺗﻨﻈ ﻴﻢ ﻗﻴﻤ ﺖ ه ﺎ‬
‫ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺑﻬﺎﯼ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻳﻌﻨﯽ ﻣﺂﻻ ﻃﺒﻖ ارزش ﮐﺎﻻهﺎ ﺑﻴﺮون ﺁﻳﺪ؟ ﻣﻦ از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﻣﯽ ﮔﻮﺋﻴﻢ "ﻣﺂﻻ"‬
‫ﮐﻪ ﻗﻴﻤﺖ هﺎﯼ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺁن ﻃﻮر ﮐﻪ ﺁدام اﺳﻤﻴﺖ و رﻳﮑﺎردو و دﻳﮕﺮان ﺗﺼﻮر ﻣﯽ ﮐﻨﻨ ﺪ‪ ،‬ﻣ ﺴﺘﻘﻴﻤًﺎ ﺑ ﺎ‬
‫ﻣﻘﺪار ارزﺷﯽ ﮐﺎﻻهﺎ اﻧﻄﺒﺎق ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫∗‪" -‬ﺟﺰﻳﺮﻩ ﯼ رودس اﻳﻦ ﺟﺎﺳﺖ‪ ،‬هﻤﻴﻦ ﺟﺎ ﺑﺠّﻪ"‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺜﻞ ﻧﻘﻞ از ﻳﮑﯽ از اﻓﺴﺎﻧﻪ هﺎﯼ ازوپ‬
‫‪ Esope‬اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺳﺮاﯼ ﻣﻌﺮوف ﻳﻮﻧﺎﻧﯽ اﺳﺖ و ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺎ دﻋﺎﯼ ﻣﺮدﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎم ﺧﻮدﺳﺘﺎﺋﯽ‬
‫ﻣ ﺪﻋﯽ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد ﮐ ﻪ در ﺟﺰﻳ ﺮﻩ ﯼ رودس ﭘﺮﺷ ﯽ ﮐ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ دﻳﮕ ﺮان اﻣﮑ ﺎن اﻧﺠ ﺎم ﺁن را‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﻧﺪ و ﻣﯽ ﺧﻮاهﺪ ﺑﺮاﯼ ﺻﺤﺖ ادﻋﺎﯼ ﺧﻮد ﺷﺎهﺪﯼ ﺑﻴ ﺎورد‪ .‬ﻳﮑ ﯽ از ﺷ ﻨﻮﻧﺪﮔﺎن ﺑ ﻪ او ﺑﺎﻧ ﮓ‬
‫ﺠ ﻪ‪ .‬ﮔﻤ ﺎن ﻣ ﯽ رود‬ ‫ﻣﯽ زﻧﺪ اﺣﺘﻴﺎج ﺑﻪ ﺷﺎهﺪ ﻧﻴﺴﺖ هﻤﻴﻦ ﺟﺎ ﺟﺰﻳ ﺮﻩ ﯼ رودس اﺳ ﺖ و هﻤ ﻴﻦ ﺟ ﺎ ﺑ ّ‬

‫‪٣١‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوش ﻧﻴﺮوﯼ ﮐﺎر‬ ‫‪-٣‬‬

‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ارزش ﭘﻮﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﻣﺒ ﺪل ﺷ ﻮد ﻧﻤ ﯽ ﺗﻮاﻧ ﺪ از ﺧ ﻮد اﻳ ﻦ ﭘ ﻮل ﻧﺎﺷ ﯽ‬
‫ﮔﺮدد زﻳﺮا ﭘﻮل ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯼ وﺳﻴﻠﻪ ﯼ ﺧﺮﻳﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ وﺳﻴﻠﻪ ﯼ ﭘﺮداﺧﺖ ﻓﻘﻂ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺤﻘ ﻖ‬
‫ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ ﺑﻬﺎﯼ ﮐﺎﻻﺋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺁن ﺧﺮﻳﺪارﯼ ﻣﯽ ﺷ ﻮد ﻳ ﺎ ﺑ ﻪ وﺳ ﻴﻠﻪ ﯼ ﺁن ﭘﺮداﺧ ﺖ‬
‫ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﭘﻮل ﺑﺎ اﺑﻘﺎء در ﺷﮑﻞ ﺧﺎص ﺧ ﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ﯼ ﻣﻘ ﺪار ارزﺷ ﯽ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ و ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬ﻣﺤﺠﺮ ﻣﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪ .٣٨‬هﻢ ﭼﻨ ﻴﻦ ﺗﻐﻴﻴ ﺮ ﻣﺰﺑ ﻮر ﻧﻤ ﯽ ﺗﻮاﻧ ﺪ از دوﻣ ﻴﻦ ﻋﻤ ﻞ‬
‫دوران ﻳﻌﻨﯽ ﺑﺎز ﻓﺮوش ﮐﺎﻻ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﺑﮕﻴﺮد زﻳﺮا اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻓﻘﻂ ﮐﺎﻻ را از ﺷﮑﻞ ﻃﺒﻴﻌ ﯽ‬
‫ﺧﻮد ﻣﺠﺪدًا ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﭘﻮﻟﯽ ﻣﺒﺪل ﻣﯽ ﺳﺎزد و ﺑ ﺲ‪ .‬ﺑﻨ ﺎﺑﺮ اﻳ ﻦ ﺗﻐﻴﻴ ﺮ ﺑﺎﻳ ﺪ ﻧﺎﺷ ﯽ از ﮐ ﺎﻻﺋﯽ‬
‫ﺑﺎﺷ ﺪ ﮐ ﻪ در ﻣﻌﺎﻣﻠ ﻪ ﯼ ﻧﺨ ﺴﺘﻴﻦ »پ‪ -‬ﮎ« ﺧﺮﻳ ﺪارﯼ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ وﻟ ﯽ ﻧ ﻪ از ارزش ﺁن‬
‫ﮐﺎﻻ‪ ،‬زﻳﺮا ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﮔﺬﺷﺖ ﺑﺮاﺑﺮهﺎ ﺑ ﺎ ه ﻢ ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮﻧﺪ و ﭘﺮداﺧ ﺖ ﻧﻴ ﺰ ﻃﺒ ﻖ ارزش‬
‫ﮐﺎﻻ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﮔﻴ ﺮد‪ .‬ﭘ ﺲ ﺗﻐﻴﻴ ﺮ ﻣﺰﺑ ﻮر ﻓﻘ ﻂ ﻣ ﯽ ﺗﻮاﻧ ﺪ از ارزش ﻣ ﺼﺮف ﮐ ﺎﻻ ﺑ ﻪ ﻧﻔ ﺴﻪ‬
‫ﻳﻌﻨ ﯽ از اﺳ ﺘﻌﻤﺎل و ﻣ ﺼﺮف ﺁن ﻧﺎﺷ ﯽ ﮔ ﺮدد‪ .‬ﺑ ﺮاﯼ اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ ﺻ ﺎﺣﺐ ﭘ ﻮل ﻣ ﺎ ﺑﺘﻮاﻧ ﺪ از‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻳﺎ ﻣﺼﺮف ﮐﺎﻻﺋﯽ ارزش ﺑﻴ ﻮرن ﮐ ﺸﺪ ﺑﺎﻳ ﺪ ﺑﺨ ﺖ ﭼﻨ ﺎن ﺑ ﺎ وﯼ ﻳ ﺎر ﮔ ﺮدد ﮐ ﻪ در‬
‫ﻣﺤ ﻴﻂ دوران‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ در ﺧ ﻮد ﺑ ﺎزار‪ ،‬ﮐ ﺎﻻﺋﯽ ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ وﻳﮋﮔ ﯽ ﺑ ﻪ ﭼﻨ ﮓ ﺁورد ﮐ ﻪ ارزش‬
‫ﻣ ﺼﺮﻓﺶ‪ ،‬ﺧ ﻮد ﺳﺮﭼ ﺸﻤﻪ ﯼ ارزش ﺑﺎﺷ ﺪ ﺑ ﻪ ﻧﺤ ﻮﯼ ﮐ ﻪ اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ واﻗﻌ ﯽ از ﺁن ﮐ ﺎﻻ ﺑ ﻪ‬
‫ﺧﻮدﯼ ﺧﻮد ﻣﻮﺟﺐ وﻗﻮع ﻳﺎﻓﺘﻦ ﮐﺎر و ﺑﺎﻟﻨﺘﻴﺠﻪ ارزش ﺁﻓﺮﻳﻨﯽ ﮔ ﺮدد‪ .‬و در واﻗ ﻊ ﺻ ﺎﺣﺐ‬
‫ﭘ ﻮل ﻣ ﺎ ﮐ ﺎﻻﺋﯽ ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ ﺧ ﺼﻮﺻﻴﺖ در ﺑ ﺎزار ﭘﻴ ﺪا ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ و ﺁن ﻋﺒ ﺎرت از ﺗ ﻮان ﮐ ﺎر ﻳ ﺎ‬
‫ﻧﻴﺮوﯼ ﮐﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻧﻴﺮوﯼ ﮐﺎر ﻳﺎ ﺗ ﻮان ﮐ ﺎر ﻣﺠﻤ ﻮع اﻣﮑﺎﻧ ﺎت ﺟ ﺴﻤﺎﻧﯽ و روﺣ ﺎﻧﯽ اﯼ را‬
‫ﻣ ﻮرد ﻧﻈ ﺮ ﻗ ﺮار ﻣ ﯽ ده ﻴﻢ ﮐ ﻪ در ﮐﺎﻟﺒ ﺪ و در ﺷﺨ ﺼﻴﺖ ﻳ ﮏ اﻧ ﺴﺎن زﻧ ﺪﻩ وﺟ ﻮد دارد و‬

‫ﻗﻮل ﻣﻌﺮوف ﻓﺎرﺳﯽ‪" :‬اﻳﻦ ﮔﻮﯼ و اﻳﻦ ﻣﻴﺪان" از ﻟﺤﺎظ ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻧﺎدرﺳ ﺘﯽ از ﺟﻤﻠ ﻪ ﯼ ﻻﺗﻴﻨ ﯽ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪" -٣٨‬در ﺷﮑﻞ ﭘﻮل… ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ هﻴﭻ ﺑﻬﺮﻩ اﯼ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻧﻤﯽ ﺁورد‪".‬‬
‫‪(Ricardo: „principles of political Economy“, P. ٢٦٧).‬‬

‫‪٣٢‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ »ﮐﺎﭘﻴﺘﺎل«‪ :‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﺑﺨﺶ دوم‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬ ‫ﮐﺎرل ﻣﺎرﮐﺲ‬

‫وﯼ ﺁن ﮔ ﺎﻩ ﮐ ﻪ ارزش ه ﺎﯼ ﻣ ﺼﺮف از ه ﺮ ﻧ ﻮﻋﯽ را ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ ﺁن ه ﺎ را ﺑ ﻪ ﮐ ﺎر‬

‫ﻣﯽ اﻧﺪازد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺮاﯼ اﻳﻦ ﮐﻪ ﭘﻮﻟﺪار ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻧﻴﺮوﯼ ﮐﺎر را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯼ ﮐﺎﻻ در ﺑﺎزار ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ ﺁورد‬
‫ﺿﺮورﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪو ًﺁ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺑ ﻪ وﺟ ﻮد ﺁﻣ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ .‬ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ ﯼ ﮐ ﺎﻻ ﺑ ﻪ ﺧ ﻮدﯼ‬
‫ﺧﻮد هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ راﺑﻄﻪ ﯼ واﺑﺴﺘﮕﯽ‪ ،‬ﺟﺰ ﺁن ﭼﻪ از ﻣﺎهﻴﺖ ﺧ ﺎص ﺧ ﻮد ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ ﺳﺮﭼ ﺸﻤﻪ‬
‫ﺖ اﻳ ﻦ اﻣ ﺮ‪ ،‬ﻧﻴ ﺮوﯼ ﮐ ﺎر ﻓﻘ ﻂ هﻨﮕ ﺎﻣﯽ ﻣ ﯽ ﺗﻮاﻧ ﺪ ﺑ ﻪ‬
‫ﺴ َﻠﻤ ّﻴ ِ‬
‫ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪ ،‬اﻳﺠﺎد ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ُﻣ َ‬
‫ﺻﻮرت ﮐﺎﻻ در ﺑﺎزار ﻇﺎهﺮ ﺷﻮد ﮐﻪ دارﻧﺪﻩ اش ﻳﻌﻨﯽ ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻧﻴﺮو از ﺁن اوﺳ ﺖ‬
‫ﺁن را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯼ ﮐﺎﻻ در ﺑﺎزار ﻋﺮﺿﻪ ﮐﻨﺪ ﻳ ﺎ ﺑﻔﺮوﺷ ﺪ‪ .‬ﺑ ﺮاﯼ اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ دارﻧ ﺪﻩ ﯼ ﻧﻴ ﺮوﯼ‬
‫ﮐ ﺎر ﺑﺘﻮاﻧ ﺪ ﺁن را ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﮐ ﺎﻻ ﺑﻔﺮوﺷ ﺪ ﻻزم اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ وﯼ اﻳ ﻦ ﻧﻴ ﺮو را در اﺧﺘﻴ ﺎر داﺷ ﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺎﻟﮏ ﺁزاد ﺗﻮاﻧﺎﺋﯽ ﮐﺎر ﺧ ﻮد و ﺷ ﺨﺺ ﺧ ﻮد ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .٣٩‬وﯼ و دارﻧ ﺪﻩ ﯼ‬
‫ﭘﻮل در ﺑﺎزار ﺑﻪ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﺑﺮ ﻣﯽ ﺧﻮرﻧﺪ و ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﮐ ﺎﻻداران ﻣﺘ ﺴﺎوﯼ اﻟﺤﻘ ﻮق ﺑ ﺎ ﻳﮑ ﺪﻳﮕﺮ‬
‫در ارﺗﺒﺎط ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺗﻨﻬﺎ از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﺎ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﺗﻔﺎوت دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻳﮑﯽ ﻓﺮوﺷ ﻨﺪﻩ‬
‫و دﻳﮕﺮﯼ ﺧﺮﻳﺪار اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ هﺮ دوﯼ ﺁن هﺎ از ﻟﺤﺎظ ﺣﻘﻮﻗﯽ اﺷﺨﺎﺻﯽ هﺴﺘﻨﺪ ﮐ ﻪ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻘ ﺎء اﻳ ﻦ راﺑﻄ ﻪ ﻣ ﺴﺘﻠﺰم ﺁن اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﻣﺎﻟ ﮏ ﻧﻴ ﺮوﯼ ﮐ ﺎر اﻳ ﻦ ﻧﻴ ﺮو را هﻤ ﻮارﻩ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﻣﺪت ﻣﻌﻴﻨﯽ ﺑﻔﺮوﺷﺪ زﻳﺮا اﮔﺮ وﯼ ﻧﻴﺮوﯼ ﮐﺎر ﺧﻮد را درﺑ ﺴﺖ و ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر ﻗﻄ ﻊ ﻳ ﮏ ﺑ ﺎر‬
‫ﺑﺮاﯼ هﻤﻴﺸﻪ ﺑﻔﺮوﺷﺪ در واﻗﻊ ﺷﺨﺺ ﺧﻮد را ﻓﺮوﺧﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺟ ﺎﯼ ﺷ ﺨﺺ ﺁزاد ﺑ ﻪ‬
‫ﺑﻨﺪﻩ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﯽ ﮔﺮدد و ﺑﻪ ﺟﺎﯼ ﮐﺎﻻدار ﺧﻮد ﮐﺎﻻ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺨﻮاهﺪ ﺷﺨ ﺼﻴﺖ ﺧ ﻮد را‬
‫ﻧﮕﺎﻩ دارد‪ ،‬وﯼ ﺑﺎﻳﺪ داﺋﻤ ًﺎ ﻣﺎﻟﮏ ﻧﻴﺮوﯼ ﮐﺎر ﺧ ﻮد ﺑﺎﺷ ﺪ و ﺁن را ﺑ ﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ﯼ ﮐ ﺎﻻﯼ ﺧ ﻮد‬
‫ﺣﻔﻆ ﮐﻨﺪ و وﯼ ﺁن ﮔﺎﻩ ﻣ ﯽ ﺗﻮاﻧ ﺪ ﭼﻨ ﻴﻦ ﮐﻨ ﺪ ﮐ ﻪ ﻧﻴ ﺮوﯼ ﮐ ﺎر ﺧ ﻮﻳﺶ را هﻤ ﻮارﻩ ﻓﻘ ﻂ ﺑ ﻪ‬

‫‪ -٣٩‬در داﺋﺮة اﻟﻤﻌﺎرف هﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ وﻗﺎﻳﻊ دوران ﺑﺎﺳﺘﺎن ﮐﻼﺳﻴﮏ اﺳﺖ ﻣ ﯽ ﺗ ﻮان اﻳ ﻦ‬
‫ﺣﮑﻢ ﺑﺎﻃﻞ را ﺧﻮاﻧﺪ ﮐﻪ در ﺟﻬﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن ﮔﻮﻳﺎ ﺳﺮﻣﺂﻳﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﮐﺎﻣﻞ ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد "ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎء‬
‫اﻳﻦ ﮐﻪ ﮐﺎرﮔﺮ ﺁزاد و دﺳﺘﮕﺎﻩ اﻋﺘﺒﺎرﯼ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ"‪ .‬ﺁﻗﺎﯼ ﻣﻮﻣﺴﻦ ‪ Mommsen‬ﻧﻴﺰ در "ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫رم" ﺧﻮﻳﺶ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ هﻢ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﭼﻨﻴﻦ اﺷﺘﺒﺎهﺎﺗﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪٣٣‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﻃﻮر ﻣﻮﻗﺖ و ﺑﺮاﯼ ﻣﺪت ﻣﺸﺨﺼﯽ در اﺧﺘﻴﺎر ﺧﺮﻳﺪار ﺑﺮاﯼ اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ از ﺁن ﻗ ﺮار ده ﺪ ﺑ ﻪ‬
‫ﻧﺤﻮﯼ ﮐﻪ واﮔﺬارﯼ ﺁن ﻣﻮﺟﺐ اﻧﺼﺮاف وﯼ از ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ ﻧﻴﺮوﯼ ﮐﺎر ﻧﮕﺮدد‪.٤٠‬‬
‫دوﻣﻴﻦ ﺷﺮط اﺳﺎﺳﯽ ﺑ ﺮاﯼ اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ دارﻧ ﺪﻩ ﯼ ﭘ ﻮل ﺑﺘﻮاﻧ ﺪ ﮐ ﺎر را ﺑ ﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ﯼ ﮐ ﺎﻻ در‬
‫ﺑﺎزار ﺑﻴﺎﺑﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻴ ﺮوﯼ ﮐ ﺎر ﺑ ﻪ ﺟ ﺎﯼ اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ ﺗﻮاﻧ ﺎﺋﯽ ﻓ ﺮوش ﮐ ﺎﻻﺋﯽ را‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﮐﺎرش در ﺁن ﺷﻴﺌﻴﺖ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺠﺒﻮر ﺷ ﻮد ﺧ ﻮد ﻧﻴ ﺮوﯼ ﮐ ﺎرش را‬
‫ﮐﻪ ﻓﻘﻂ در ﭘﻴﮑﺮ زﻧﺪﻩ اش وﺟﻮد دارد ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯼ ﮐﺎﻻ ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑ ﺮاﯼ اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ ﮐ ﺴﯽ ﺑﺘﻮاﻧ ﺪ ﮐﺎﻻه ﺎﺋﯽ ﻏﻴ ﺮ از ﻧﻴ ﺮوﯼ ﮐ ﺎر ﺧ ﻮﻳﺶ ﺑﻔﺮوﺷ ﺪ ﻃﺒﻌ ًﺎ ﺑﺎﻳ ﺪ‬
‫ﻣﺎﻟ ﮏ وﺳ ﺎﺋﻞ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ از ﻗﺒﻴ ﻞ ﻣ ﻮاد ﺧ ﺎم‪ ،‬اﻓ ﺰار ﮐ ﺎر و ﻏﻴ ﺮﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬ﺑ ﺪون ﭼ ﺮم ﮐ ﺴﯽ‬
‫ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﭼﮑﻤﻪ ﺑﺪوزد و ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﻪ وﺳﺎﺋﻞ ﻣﻌﻴ ﺸﺖ ﻧﻴ ﺰ اﺣﺘﻴ ﺎج دارد‪ .‬ه ﻴﭻ ﮐ ﺲ‬
‫ﺣﺘ ﯽ ﻣﻮﺳ ﻴﻘﯽ دان ﺁﻳﻨ ﺪﻩ ﻧﻴ ﺰ ﻧﻤ ﯽ ﺗﻮاﻧ ﺪ ﻣﺤ ﺼﻮﻻت ﺁﺗ ﯽ را ﻣ ﺼﺮف ﮐﻨ ﺪ و ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﺮاﻳﺶ‬
‫اﻣﮑﺎن ﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻏﻴﺮ ﺁﻣﺎدﻩ را ﻣﻮرد ﻣﺼﺮف ﻗﺮار دهﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ روزﯼ‬
‫ﮐﻪ ﻗﺪم ﺑﻪ ﭘﻬﻨﻪ ﯼ زﻣﻴﻦ ﮔ ﺬاردﻩ اﺳ ﺖ هﻨ ﻮز اﻧ ﺴﺎن ﻣﺠﺒ ﻮر اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ه ﺮ روز‪ ،‬ﭘ ﻴﺶ از‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ و در اﺛﻨﺎء ﺁن ﻣﺼﺮف ﮐﻨﺪ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻓﺮﺁوردﻩ هﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﺎﻻ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﻮﻧﺪ‬

‫‪ -٤٠‬ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ ﺳ ﺒﺐ در ﻗ ﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺨﺘﻠ ﻒ ﺣ ﺪاﮐﺜﺮﯼ ﺑ ﺮاﯼ ﻗ ﺮارداد ﮐ ﺎر ﻣﻘ ﺮر ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬در‬

‫ﮐﻠﻴﻪ ﯼ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻠﺖ هﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﻧﺰد ﺁن ه ﺎ ﮐ ﺎر ﺁزاد اﺳ ﺖ ﺷ ﺮاﻳﻂ ﻓ ﺴﺦ ﻗ ﺮارداد ﻧﻴ ﺰ ﭘ ﻴﺶ ﺑﻴﻨ ﯽ ﺷ ﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﭼﻨﺪﯼ از ﺟﻤﻠ ﻪ در ﻣﮑﺰﻳ ﮏ )و ه ﻢ ﭼﻨ ﻴﻦ در ﺁن ﺳ ﺮزﻣﻴﻦ ه ﺎﺋﯽ ﮐ ﻪ ﭘ ﻴﺶ از‬
‫ﻼ در اﻳ ﺎﻻت داﻧ ﻮﺑﯽ ﺗ ﺎ ﮐﻮدﺗ ﺎﯼ‬ ‫ﺟﻨ ﮓ داﺧﻠ ﯽ ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎ از ﻣﮑﺰﻳ ﮏ ﺟ ﺪا ﺷ ﺪﻩ ﺑﻮدﻧ ﺪ و ﻧﻴ ﺰ ﻋﻤ ً‬
‫ﮐ ﻮزا ‪ (Kusa‬ﺑﺮدﮔ ﯽ ﺗﺤ ﺖ ﺷ ﮑﻠﯽ ﺑ ﻪ ﻧ ﺎم ﭘ ﻪ اوﻧ ﺎژ ‪ Pèonage‬ﭘﻨﻬ ﺎن اﺳ ﺖ‪ .‬ﺑ ﻪ وﺳ ﻴﻠﻪ ﯼ ﭘ ﻴﺶ‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ هﺎﺋﯽ ﮐﻪ از ﻣﻴﺰان ﮐﺎر ﮐﺴﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد و از ﻧﺴﻠﯽ ﺑ ﻪ ﻧ ﺴﻞ دﻳﮕ ﺮ اﻧﺘﻘ ﺎل ﻣ ﯽ ﻳﺎﺑ ﺪ‪ ،‬ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ‬
‫ﻼ ﺑﻪ ﻣﺎﻟﮑﻴ ﺖ اﺷ ﺨﺎص دﻳﮕ ﺮ و ﺧ ﺎﻧﻮادﻩ ه ﺎﯼ ﺁﻧ ﺎن در ﻣ ﯽ ﺁﻳﻨ ﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻮد ﮐﺎرﮔﺮ ﺑﻠﮑﻪ ﺧﺎﻧﻮادﻩ اش ﻋﻤ ً‬
‫ﺧﻮارز ‪ Juarez‬ﭘﻪ اوﻧﺎژ را ﺑﺮاﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬ﻣﺎﮐﺴﯽ ﻣﻴﻠﻴ ﺎن ‪ Maximilian‬اﻳ ﻦ اﻣﭙﺮاﻃ ﻮر ادﻋ ﺎﺋﯽ ﺁن‬
‫را از ﻧ ﻮ ﻃﺒ ﻖ ﻓﺮﻣ ﺎﻧﯽ ﺑﺮﻗ ﺮار ﺳ ﺎﺧﺖ ﮐ ﻪ در ﻣﺠﻠ ﺲ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪﮔﺎن ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎ ﺑ ﻪ درﺳ ﺘﯽ ﺑ ﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ﯼ‬
‫ﻓﺮﻣﺎن اﺳﺘﻘﺮار ﻣﺠﺪد ﺑﺮدﮔﯽ درﻣﮑﺰﻳﮏ اﻓﺸﺎء ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫"ﻣﻦ ﻣﯽ ﺗ ﻮاﻧﻢ اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ از اﺳ ﺘﻌﺪادهﺎﯼ ﺟ ﺴﻤﺎﻧﯽ و روﺣ ﺎﻧﯽ وﻳ ﮋﻩ ﯼ ﺧ ﻮد و اﻣﮑﺎﻧ ﺎت ﻓﻌ ﺎﻟﻴﺘﻢ‬
‫را ﺑ ﺮاﯼ زﻣ ﺎن ﻣﺤ ﺪود ﺑ ﻪ ﺷ ﺨﺺ دﻳﮕ ﺮﯼ واﮔ ﺬار ﮐ ﻨﻢ زﻳ ﺮا ﺁن ه ﺎ در ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﯼ اﻳ ﻦ ﻣﺤ ﺪودﻳﺖ‬
‫راﺑﻄﻪ اﯼ ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﺎ ﮐﻠﻴّﺖ و ﺗﻤﺎﻣﻴّﺖ وﺟﻮد ﻣﻦ ﺣﻔﻆ ﺧﻮاهﻨﺪ ﻧﻤﻮد‪ .‬وﻟﯽ واﮔ ﺬارﯼ ﺗﻤ ﺎم زﻣ ﺎﻧﯽ را‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺨﺺ در ﮐﺎر ﻣﻦ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽ ﻳﺎﺑﺪ و اﻧﺘﻘﺎل ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﯼ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻦ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﯽ ﺷ ﻮد ﮐ ﻪ‬
‫ﺁن ﭼﻪ در اﻳﻦ ﻣﻴﺎﻧﻪ اﺳﺎﺳﯽ اﺳﺖ ﻳﻌﻨﯽ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻣ ﻦ ﺗﺤ ﺖ ﻣﺎﻟﮑﻴ ﺖ دﻳﮕ ﺮﯼ در‬
‫ﺁﻳ ﺪ"‪) .‬هﮕ ﻞ ‪ :Hegel‬ﻓﻠ ﺴﻔﻪ ﯼ ﺣﻘ ﻮق ‪ .Philosophie des Rechts‬ﺑ ﺮﻟﻦ ‪ ١٨٤٠‬ﺻ ﻔﺤﻪ ﯼ‬
‫‪ ١٠٤‬ﺑﻨﺪ ‪.(٦٧‬‬

‫‪٣٤‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ »ﮐﺎﭘﻴﺘﺎل«‪ :‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﺑﺨﺶ دوم‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬ ‫ﮐﺎرل ﻣﺎرﮐﺲ‬

‫ﺑﺎﻳﺴﺘﯽ ﭘﺲ از ﺁن ﮐﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪﻧﺪ ﺑ ﻪ ﻓ ﺮوش روﻧ ﺪ و ﻓﻘ ﻂ ﭘ ﺲ از ﺁن ﮐ ﻪ ﻓﺮوﺧﺘ ﻪ ﺷ ﺪﻧﺪ‬

‫ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪﯼ هﺎﯼ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮐﻨﻨﺪﻩ را ﺑﺮﺁورﻧﺪ‪ .‬زﻣﺎن ﻻزم ﺑﺮاﯼ ﻓﺮوش ﻧﻴﺰ ﺑﻪ زﻣ ﺎﻧﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻻزم اﺳﺖ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺮاﯼ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﭘﻮل ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺻ ﺎﺣﺐ ﭘ ﻮل ﺑﺎﻳ ﺪ در ﺑ ﺎزار ﮐﺎﻻه ﺎ ﮐ ﺎرﮔﺮ ﺁزادﯼ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺪو ﻣﻌﻨﯽ ﺁزاد ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻴﺎﺑﺪ‪ ،‬ﮐ ﺎرﮔﺮﯼ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ﯼ ﺷ ﺨﺺ ﺁزاد اﺧﺘﻴ ﺎر ﻧﻴ ﺮوﯼ ﮐ ﺎر‬
‫ﺧﻮد را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺎﻻﯼ ﻣﺘﻌﻠ ﻖ ﺑ ﻪ ﺧ ﻮد داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ و از ﺳ ﻮﯼ دﻳﮕ ﺮ ﻧﺒﺎﻳ ﺪ ﮐ ﺎﻻﯼ دﻳﮕ ﺮﯼ‬
‫ﺑ ﺮاﯼ ﻓ ﺮوش در اﺧﺘﻴ ﺎر داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ ﻳﻌﻨ ﯽ ﻳﺨ ﻼ و ﻣﺠ ّﺮد‪ ،‬ﺁزاد از ه ﺮ ﭼﻴ ﺰﯼ ﺑﺎﺷ ﺪ ﮐ ﻪ‬
‫∗‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ ﻧﻴﺮوﯼ ﮐﺎرش ﻻزم اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻮﺿ ﻮع اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ ﭼ ﺮا اﻳ ﻦ ﮐ ﺎرﮔﺮ ﺁزاد در ﻣﺤ ﻴﻂ دوران در ﺑﺮاﺑ ﺮ ﺻ ﺎﺣﺐ ﭘ ﻮل ﻗ ﺮار‬
‫ﻣﯽ ﮔﻴﺮد ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﻪ ﯼ دارﻧﺪﻩ ﯼ ﭘﻮل ﻧﻴﺴﺖ زﻳ ﺮا وﯼ ﺑ ﺎزار ﮐ ﺎر را ﺷ ﻌﺒﻪ ﯼ وﻳ ﮋﻩ اﯼ‬
‫از ﺑﺎزار ﮐﺎﻻ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاﯼ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ اﮐﻨﻮن ﻣﻄﺮح ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬هﻤ ﺎن ﻃ ﻮر ﮐ ﻪ‬
‫ﻼ در واﻗﻌﻴﺖ ﺗﻮﻗﻒ ﻣﯽ ﮐﻨ ﺪ ﻣ ﺎ ﻧﻴ ﺰ از ﻟﺤ ﺎظ ﺗﺌ ﻮرﯼ ﺑ ﻪ واﻗﻌﻴ ﺖ اﮐﺘﻔ ﺎ‬
‫دارﻧﺪﻩ ﯼ ﭘﻮل ﻋﻤ ً‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ‪ .‬در هﺮ ﺣﺎل اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ دارﻧﺪﮔﺎن ﭘﻮل ﻳ ﺎ ﮐ ﺎﻻ را از ﻳ ﮏ‬
‫ﺳﻮ و ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻴﺮوﯼ ﮐﺎر ﺧﻮد ه ﺴﺘﻨﺪ از ﺳ ﻮﯼ دﻳﮕ ﺮ ﻧﻴﺎﻓﺮﻳ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﻪ هﻴﭻ وﺟﻪ از ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﻴﻌﯽ ﻧﺎﺷ ﯽ ﻧﻤ ﯽ ﺷ ﻮد و ﻧﻴ ﺰ راﺑﻄ ﻪ ﯼ اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ اﯼ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ در ﮐﻠﻴﻪ ﯼ ادوار ﺗﺎرﻳﺨﯽ ﻣﺸﺘﺮﮎ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬ﻣ ﺴﻠﻢ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ اﻳ ﻦ راﺑﻄ ﻪ ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﯼ‬
‫ﻳﮏ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ ﺗ ﺎرﻳﺨﯽ ﮔﺬﺷ ﺘﻪ و ﻣﺤ ﺼﻮل ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ از ﺗﺤ ﻮﻻت اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ و ﻧﺎﺷ ﯽ از زوال‬
‫ﻳﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ از ﺳﺎﺧﺖ هﺎﯼ ﮐﻬ ﻦ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ اﺳ ﺖ‪ .‬و ﻧﻴ ﺰ ﺁن ﻣﻘ ﻮﻻت اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ ﮐ ﻪ‬
‫ﻼ ﻣ ﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌ ﻪ ﯼ ﻣ ﺎ ﻗ ﺮار ﮔﺮﻓ ﺖ ﺣﺎﻣ ﻞ ُﻣﻬ ﺮ و ﻧ ﺸﺎن ﺗ ﺎرﻳﺨﯽ ﺧﻮﻳ ﺸﻨﺪ‪ .‬در وﺟ ﻮد‬
‫ﻗﺒ ً‬
‫ﻣﺤﺼﻮﻟﯽ ﮐﻪ ﺑ ﻪ ﺻ ﻮرت ﮐﺎﻻﺳ ﺖ ﺷ ﺮاﻳﻂ ﻣ ﺸﺨﺺ ﺗ ﺎرﻳﺨﯽ ﻧﻬﻔﺘ ﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺑ ﺮاﯼ اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ‬
‫ﻓﺮﺁوردﻩ اﯼ ﮐﺎﻻ ﺷﻮد ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯼ وﺳﻴﻠﻪ ﯼ ﻣﻌﻴﺸﺖ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻮد ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺎ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺧﻮد را ﭘﻴﺸﺘﺮ ﻣﯽ راﻧﺪﻳﻢ و از ﺧﻮد ﻣﯽ ﭘﺮﺳﻴﺪﻳﻢ‪ :‬در ﭼ ﻪ اوﺿ ﺎع و‬
‫اﺣﻮاﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ هﻤﻪ ﯼ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﮐﺎﻻ ﻳﺎ ﻻاﻗﻞ اﻏﻠﺐ ﺁن هﺎ ﺷﮑﻞ ﮐﺎﻻ ﻣﯽ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺁن ﮔﺎﻩ‬

‫∗‪" -‬زهﺮ ﭼﻪ رﻧﮓ ﺗﻌﻠﻖ ﭘﺬﻳﺮد ﺁزاد اﺳﺖ"‪.‬‬

‫‪٣٥‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﻶ وﻳ ﮋﻩ اﯼ ﻳﻌﻨ ﯽ ﺷ ﻴﻮﻩ ﯼ‬
‫در ﻣﯽ ﻳﺎﻓﺘﻴﻢ ﮐﻪ اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﻴﻮﻩ ﯼ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮐ ﺎﻣ ً‬
‫ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ وﻗ ﻮع ﭘﻴ ﺪا ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ ﭼﻨ ﻴﻦ ﺗﺤﻘﻴﻘ ﯽ از ﺗﺤﻠﻴ ﻞ ﮐ ﺎﻻ دورﺗ ﺮ‬
‫ﻣ ﯽ رود‪ .‬ﺗﻮﻟﻴ ﺪ و دوران ﮐﺎﻻه ﺎﺋﯽ ﻣﻤﮑ ﻦ اﺳ ﺖ هﻨﮕ ﺎﻣﯽ وﻗ ﻮع ﻳﺎﺑﻨ ﺪ ﮐ ﻪ هﻨ ﻮز ﻗ ﺴﻤﺖ‬
‫اﻋﻈ ﻢ ﻣﺤ ﺼﻮﻻت ﻣ ﺴﺘﻘﻴﻤ ًﺎ ﻣﺘﻮﺟ ﻪ رﻓ ﻊ ﻧﻴﺎزﻣﻨ ﺪﯼ ه ﺎﯼ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﮐﻨﻨ ﺪﮔﺎن اﺳ ﺖ و ﺑ ﻪ ﮐ ﺎﻻ‬
‫ﻣﺒﺪل ﻧﮕﺮدﻳﺪﻩ و ﺑﻨ ﺎﺑﺮ اﻳ ﻦ هﻨ ﻮز ﺧﻴﻠ ﯽ ﻣﺎﻧ ﺪﻩ اﺳ ﺖ ﺗ ﺎ ارزش ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ ﺑ ﺮ ﺗﻤ ﺎم ﻋ ﺮض و‬
‫ﻋﻤﻖ ﭘﺮوﺳﻪ ﯼ ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوا ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺮاﯼ اﻳﻦ ﮐﻪ ﻣﺤ ﺼﻮل ﺑ ﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ﯼ ﮐ ﺎﻻ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ در درون ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﮐﺎر ﭼﻨ ﺎن ﺑ ﺴﻂ ﻳﺎﻓﺘ ﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ ﮐ ﻪ ﺟ ﺪاﺋﯽ‬
‫ﺑ ﻴﻦ ارزش ﻣ ﺼﺮف و ارزش ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ‪ ،‬ﮐ ﻪ ﺑ ﺪوًا ﺑ ﺎ دادوﺳ ﺘﺪ ﻣ ﺴﺘﻘﻴﻢ ﺁﻏ ﺎز ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد‪ ،‬از‬
‫ﻣﺪت هﺎ ﭘﻴﺶ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ ﭼﻨ ﻴﻦ ﻣﺮﺣﻠ ﻪ اﯼ از ﭘﻴ ﺸﺮﻓﺖ ﺑ ﺎ ﻣﺘﻨ ﻮع ﺗ ﺮﻳﻦ‬
‫ﺳﺎﺧﺖ هﺎﯼ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ ﺟﺎﻣﻌ ﻪ دﻣ ﺴﺎز اﺳ ﺖ‪ .‬اﮔ ﺮ ﭘ ﻮل را ه ﻢ ﻣ ﻮرد دﻗ ﺖ ﻗ ﺮار ده ﻴﻢ ﺑ ﺎز‬
‫ﻼ ﻣﻼزﻣﻪ دارد‪ .‬اﺷ ﮑﺎل وﻳ ﮋﻩ ﯼ‬
‫ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺁن ﺑﺎ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻣﺸﺨﺼﯽ در ﻣﻮرد ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﯼ ﮐﺎﻣ ً‬
‫ﭘ ﻮل‪ ،‬ﻣﻌ ﺎدل ﺳ ﺎدﻩ ﻳ ﺎ وﺳ ﻴﻠﻪ ﯼ دوران و ﻳ ﺎ وﺳ ﻴﻠﻪ ﯼ ﭘﺮداﺧ ﺖ و زر اﻧ ﺪوزﯼ و ﭘ ﻮل‬
‫ﺟﻬ ﺎﻧﯽ ﺑﺮﺣ ﺴﺐ داﻣﻨ ﻪ ﯼ ﻣﺨﺘﻠ ﻒ وﺳ ﻌﺖ ه ﺮ ﮐ ﺪام و ﺗﻔ ﻮق ﻧ ﺴﺒﯽ اﻳ ﻦ ﻳ ﺎ ﺁن ﻳ ﮏ از‬
‫وﻇﺎﺋﻒ‪ ،‬ﻧﺸﺎن دهﻨﺪﻩ ﯼ ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭘﺮوﺳﻪ ﯼ ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ه ﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ‬
‫وﺟﻮد ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ ﮔﺮدش ﮐﺎﻻﺋﯽ ﻧﺴﺒﺘ ًﺎ ﮐﻢ رﺷﺪ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﯼ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاﯼ ﺑﻪ وﺟﻮد‬
‫ﺁوردن ﮐﻠﻴﻪ ﯼ اﻳﻦ اﺷﮑﺎل ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﻟﯽ در ﻣﻮرد ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ وﺿﻊ ﺑ ﻪ ﻗ ﺮار دﻳﮕ ﺮ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺷ ﺮاﻳﻂ ﺗ ﺎرﻳﺨﯽ وﺟ ﻮدش ﺑ ﻪ ه ﻴﭻ‬
‫وﺟ ﻪ ﺑ ﺎ ﮔ ﺮدش ﮐ ﺎﻻ و ﭘ ﻮل ﺗﻄﺒﻴ ﻖ ﻧﻤ ﯽ ﮐﻨ ﺪ‪ .‬ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﻓﻘ ﻂ در ﺟ ﺎﺋﯽ ﺑ ﺮوز ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ ﮐ ﻪ‬
‫دارﻧ ﺪﻩ ﯼ وﺳ ﺎﺋﻞ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ و ﻣﻌﻴ ﺸﺖ ﮐ ﺎرﮔﺮ ﺁزاد را‪ ،‬ﺑ ﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ﯼ دارﻧ ﺪﻩ ﯼ ﻧﻴ ﺮوﯼ ﮐ ﺎر‬
‫ﺧ ﻮﻳﺶ‪ ،‬در ﺑ ﺎزار ﺑﻴﺎﺑ ﺪ و در ﭼﻨ ﻴﻦ ﺷ ﺮط ﺗ ﺎرﻳﺨﯽ‪ ،‬ﺗ ﺎرﻳﺨﯽ از ﺟﻬ ﺎن ﻧﻬﻔﺘ ﻪ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨ ﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ از ﺁﻏ ﺎز ﺧ ﻮد اﻋ ﻼم ﮐﻨﻨ ﺪﻩ ﯼ دوراﻧ ﯽ از ﭘﺮوﺳ ﻪ ﯼ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ‬
‫‪٤١‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -٤١‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﺻﻔﺤﺖ ﻣﺸﺨﺼﻪ ﯼ دوران ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻴﺮوﯼ ﮐ ﺎر ﺑ ﺮاﯼ ﺧ ﻮد‬
‫ﮐ ﺎرﮔﺮ ﺷ ﮑﻞ ﮐ ﺎﻻﺋﯽ ﭘﻴ ﺪا ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ ﮐ ﻪ ﻣﺘﻌﻠ ﻖ ﺑ ﻪ اوﺳ ﺖ و ﻟ ﺬا ﮐ ﺎرش ﺷ ﮑﻞ ﮐ ﺎر ﻣ ﺰدور ﺑ ﻪ ﺧ ﻮد‬

‫‪٣٦‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ »ﮐﺎﭘﻴﺘﺎل«‪ :‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﺑﺨﺶ دوم‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬ ‫ﮐﺎرل ﻣﺎرﮐﺲ‬

‫اﮐﻨﻮن ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻴﺮوﯼ ﮐﺎر‪ ،‬اﻳﻦ ﮐﺎﻻﯼ وﻳﮋﻩ را ﻧﺰدﻳﮏ ﺗﺮ ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﻴ ﻖ ﻗ ﺮار داد‪ .‬ﺁﻳ ﺎ اﻳ ﻦ‬
‫ﮐﺎﻻ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ هﻤﻪ ﯼ ﮐﺎﻻه ﺎﯼ دﻳﮕ ﺮ داراﯼ ارزﺷ ﯽ اﺳ ﺖ‪٤٢‬؟ ﭼﮕﻮﻧ ﻪ اﻳ ﻦ ارزش ﺗﻌﻴ ﻴﻦ‬
‫ﻣﯽ ﮔﺮدد؟‬
‫ارزش ﻧﻴ ﺮوﯼ ﮐ ﺎر‪ ،‬ﻋﻴﻨ ًﺎ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ارزش ه ﺮ ﮐ ﺎﻻﯼ دﻳﮕ ﺮ‪ ،‬ﺑ ﺮ ﺣ ﺴﺐ زﻣ ﺎﻧﯽ ﮐ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﻟﺬا ﻧﻴﺰ ﺑﺮاﯼ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻳﻦ ﮐﺎﻻﯼ وﻳﮋﻩ ﻻزم اﺳﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯼ‬
‫ارزش‪ ،‬ﺧﻮد ﻧﻴﺮوﯼ ﮐﺎر ﻓﻘﻂ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ﯼ ﮐﻤﻴّﺖ ﻣﻌﻴﻨﯽ از ﮐﺎر ﻣﺘﻮﺳ ﻂ اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ‬
‫در ﺁن ﺗﺠﺴﻢ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻴﺮوﯼ ﮐﺎر ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯼ ﺗﻮاﻧ ﺎﺋﯽ ﺷ ﺨﺺ زﻧ ﺪﻩ وﺟ ﻮد دارد‪.‬‬
‫ﺑﻨ ﺎﺑﺮ اﻳ ﻦ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﺁن ﻣ ﺴﺘﻠﺰم وﺟ ﻮد ﺷ ﺨﺺ زﻧ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺑ ﺎ ﺗﺤﻘ ﻖ وﺟ ﻮد ﺷ ﺨﺺ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴ ﺪ‬
‫ﻧﻴ ﺮوﯼ ﮐ ﺎر ﻋﺒ ﺎرت ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد از ﺗﺠﺪﻳ ﺪ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﻳ ﺎ ﻧﮕﺎه ﺪارﯼ ﺁن ﺷ ﺨﺺ‪ ،‬ﻳ ﮏ ﻓ ﺮد زﻧ ﺪﻩ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻧﮕﺎهﺪارﯼ ﺧﻮد ﻣﺤﺘﺎج ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﯼ ﻣﻌﻴﻨ ﯽ از وﺳ ﺎﺋﻞ ﻣﻌﻴ ﺸﺖ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺑﻨ ﺎﺑﺮ اﻳ ﻦ‬
‫زﻣﺎن ﮐﺎر ﻻزم ﺑﺮاﯼ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻴﺮوﯼ ﮐﺎر ﺑﻪ زﻣﺎن ﮐﺎرﯼ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﺗﻮﻟﻴﺪ اﻳ ﻦ وﺳ ﺎﺋﻞ زﻧ ﺪﮔﯽ‬
‫ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻣﯽ ﮔ ﺮدد‪ .‬ﻳ ﺎ ﺑ ﻪ ﮔﻔﺘ ﺎر دﻳﮕ ﺮ ارزش ﻧﻴ ﺮوﯼ ﮐ ﺎر ﻋﺒ ﺎرت از ارزش ﺁن‬
‫وﺳﺎﺋﻞ ﻣﻌﻴﺸﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﻧﮕﺎه ﺪارﯼ ﺻ ﺎﺣﺐ ﻧﻴ ﺮوﯼ ﮐ ﺎر ﻻزم اﺳ ﺖ‪ .‬ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ وﺟ ﻮد‬
‫ﻧﻴﺮوﯼ ﮐﺎر ﻓﻘﻂ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﯼ ﺗﻈ ﺎهﺮ ﺧ ﺎرﺟﯽ ﺧ ﻮد ﺗﺤﻘ ﻖ ﻣ ﯽ ﻳﺎﺑ ﺪ و ﻓﻘ ﻂ در ﮐ ﺎر ﻓﻌﻠﻴ ﺖ‬
‫ﭘﻴﺪا ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﺎ ﻓﻌﻠﻴﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﮐﺎر ﻣﻘﺪار ﻣﻌﻴﻨﯽ از ﻋﻀﻼت‪ ،‬اﻋ ﺼﺎب‪ ،‬ﻣﻐ ﺰ اﻧ ﺴﺎﻧﯽ و‬
‫ﻏﻴﺮ ﺁن ﻣ ﺼﺮف ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد ﮐ ﻪ ﺑﺎﻳ ﺪ از ﻧ ﻮ ﺟﺒ ﺮان ﮔ ﺮدد‪ .‬ﺗ ﺸﺪﻳﺪ اﻳ ﻦ ﺻ ﺮف ﻗ ﻮا ﻣ ﺴﺘﻠﺰم‬
‫ﺟﺬب ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ اﺳﺖ‪ .٤٣‬اﮔﺮ دارﻧﺪﻩ ﯼ ﻧﻴﺮوﯼ ﮐﺎر اﻣﺮوز ﮐﺎر ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻓ ﺮدا‬

‫ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪ .‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻓﻘﻂ از اﻳﻦ ﻟﺤﻈﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ ﺎﻻﯼ ﻣﺤ ﺼﻮﻻت ﮐ ﺎر ﻋﻤﻮﻣﻴ ﺖ ﭘﻴ ﺪا‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪" -٤٢‬ارزش )‪ (Value or Worth‬ﻳﮏ اﻧﺴﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ارزش هﺮ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮﯼ ﻋﺒﺎرت از ﺑﻬﺎﯼ‬
‫اوﺳﺖ ﻳﻌﻨﯽ ﺁن ﻣﻘﺪارﯼ ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﻗﺪرت وﯼ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪".‬‬
‫‪(Th. Hobbes: „Leviathan“ in „Works“ edit. Molesworth, London, ١٨٣٩-٤٤‬‬
‫)‪V. III. p. ٧٦.‬‬
‫‪ -٤٣‬ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ ﺳ ﺒﺐ در رم ﺑﺎﺳ ﺘﺎن وﻳﻠ ﯽ ﮐ ﻮس )‪ (Villicus‬ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ﯼ ﻣﺒﺎﺷ ﺮ در رأس‬
‫ﺑﻨﺪﮔﺎن ﮐﺸﺎورز ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﮐﻪ "ﮐﺎر ﺁﺳﺎن ﺗﺮﯼ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن داﺷﺖ‪ ،‬ﮐﻤﺘ ﺮ از‬
‫ﺁﻧﺎن ﺟﻴﺮﻩ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﯽ ﻧﻤﻮد‪".‬‬
‫‪(Th. Mommsen: „Römische Geschichte“, I. Bd, ٢. Aufl. Berlin ١٨٥٦, S.‬‬
‫)‪٨١٠‬‬

‫‪٣٧‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﻧﻴﺰ هﻤﻴﻦ ﺟﺮﻳﺎن را ﺗﺤﺖ هﻤﺎن ﺷ ﺮاﻳﻂ ﺗﻮاﻧ ﺎﺋﯽ و ﺗﻨﺪرﺳ ﺘﯽ ﺗﮑ ﺮار ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ .‬ﭘ ﺲ ﻣﺠﻤ ﻮع‬
‫وﺳﺎﺋﻞ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻧﺪازﻩ اﯼ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻓﺮد ﮐ ﺎرﮐﻦ را ﺑ ﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ﯼ ﻳ ﮏ ﻓ ﺮد ﮐ ﺎرﮐﻦ در‬
‫وﺿﻊ ﻋﺎدﯼ زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﮕﺎهﺪارد‪ .‬ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪﯼ هﺎﯼ ﻃﺒﻴﻌﯽ از ﻗﺒﻴ ﻞ ﺧ ﻮراﮎ‪ ،‬ﭘﻮﺷ ﺎﮎ‪،‬‬
‫ﺳﻮﺧﺖ‪ ،‬ﺳﮑﻨﯽ و ﻏﻴﺮﻩ ﺑﺮ ﺣ ﺴﺐ ﺧ ﺼﻮﺻﻴﺎت اﻗﻠﻴﻤ ﯽ و ﺳ ﺎﻳﺮ وﻳﮋﮔ ﯽ ه ﺎﯼ ﻃﺒﻴﻌ ﯽ ه ﺮ‬
‫ﮐﺸﻮر ﻣﺘﻔﺎوﺗﻨﺪ‪ .‬از ﺳﻮﯼ دﻳﮕﺮ ﺗﻌﺪاد ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪﯼ هﺎﺋﯽ ﮐ ﻪ ﺿ ﺮورﯼ ﺧﻮاﻧ ﺪﻩ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮﻧﺪ و‬
‫هﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺤﻮﻩ ﯼ ﺑﺮﺁوردن ﺁن هﺎ ﺧﻮد ﻳﮏ ﻣﺤﺼﻮل ﺗﺎرﻳﺨﯽ اﺳﺖ و ﺑﻴ ﺸﺘﺮ ﺑ ﺎ درﺟ ﻪ ﯼ‬
‫ﺗﻤﺪن ﻣﻮﺟﻮد ﻳﮏ ﮐﺸﻮر و ازﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪﻩ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ اﻳﻦ اﻣﺮ ﮐﻪ ﻃﺒﻘ ﻪ ﯼ ﮐ ﺎرﮔﺮ ﺁزاد‬
‫ﺗﺤ ﺖ ﭼ ﻪ ﺷ ﺮاﻃﯽ و ﺑﻨ ﺎﺑﺮ اﻳ ﻦ ﺑ ﺎ ﭼ ﻪ ﻋ ﺎدات و ﺧﻮاﺳ ﺖ ه ﺎﯼ ﻣﻌﻴ ﺸﺘﯽ ﺑ ﻪ وﺟ ﻮد ﺁﻣ ﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪ .٤٤‬ﭘﺲ در ﺗﻌﻴﻴﻦ ارزش ﻧﻴﺮوﯼ ﮐﺎر‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﮑ ﺲ ﮐﺎﻻه ﺎﯼ دﻳﮕ ﺮ‪ ،‬ﻳ ﮏ‬
‫ﻋﻨ ﺼﺮ ﺗ ﺎرﻳﺨﯽ و ﻣﻌﻨ ﻮﯼ دﺧﺎﻟ ﺖ دارد‪ .‬ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ ﺣ ﺎل در ﻳ ﮏ ﮐ ﺸﻮر ﻣﻌ ﻴﻦ و در زﻣ ﺎن‬
‫ﻣﺸﺨﺺ‪ ،‬ﺣﺪود ﻣﺘﻮﺳﻂ وﺳﺎﺋﻞ ﺿﺮورﯼ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺻ ﺎﺣﺐ ﻧﻴ ﺮوﯼ ﮐ ﺎر ﻣﻴﺮﻧ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﭘ ﺲ اﮔ ﺮ ﺑﻨ ﺎ ﺑ ﻪ ﻣﻘﺘ ﻀﺎﯼ ﺗﺒ ﺪﻳﻞ ﻣ ﺴﺘﻤﺮ ﭘ ﻮل ﺑ ﻪ‬
‫ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ وﺟ ﻮد ﻣ ﺴﺘﻤﺮ ﻧﻴ ﺮوﯼ ﮐ ﺎر در ﺑ ﺎزار ﻧﻴ ﺰ ﻻزم اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺁن ﮔ ﺎﻩ ﺿ ﺮور اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ‬
‫ﻓﺮوﺷﻨﺪﻩ ﯼ ﻧﻴﺮوﯼ ﮐﺎر ﺟﺎوﻳﺪ ﮔﺮدد "هﻢ ﭼﻨﺎن ﮐﻪ هﺮ ﻓﺮد زﻧﺪﻩ اﯼ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﯼ ﺗﻮاﻟﺪ و‬
‫ﺗﻨﺎﺳﻞ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺟﺎوﻳﺪان ﻣﯽ ﮐﻨﺪ"‪ .٤٥‬ﻧﻴﺮوه ﺎﯼ ﮐ ﺎرﯼ ﮐ ﻪ در ﻧﺘ ـﻴﺠﻪ ﯼ ﻓﺮﺳ ﻮدﮔﯽ و‬
‫ﻣ ﺮگ از ﺑ ﺎزار ﺑﻴ ﺮون ﮐ ﺸﻴﺪﻩ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮﻧﺪ هﻤ ﻮارﻩ ﺑﺎﻳ ﺴﺘﯽ ﺑ ﺎ ﺗﻌ ﺪاد ﻻاﻗ ﻞ ﺑﺮاﺑ ﺮﯼ از‬
‫ﻧﻴﺮوهﺎﯼ ﺟﺪﻳﺪ ﮐﺎر ﺟﺒﺮان ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﯼ وﺳﺎﺋﻞ ﻣﻌﻴﺸﺘﯽ ﮐ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ‬
‫ﻧﻴ ﺮوﯼ ﮐ ﺎر ﺿ ﺮور اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺷ ﺎﻣﻞ وﺳ ﺎﺋﻞ زﻧ ﺪﮔﯽ ﺟﺎﻧ ﺸﻴﻨﺎن ﺁن ﻳﻌﻨ ﯽ اوﻻد ﮐ ﺎرﮔﺮان ﻧﻴ ﺰ‬
‫‪٤٦‬‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ اﻳﻦ ﻧﮋاد ﮐﺎﻻداران وﻳﮋﻩ در ﺑﺎزار ﺟﺎوﻳﺪان ﺑﻤﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -٤٤‬ﻣﻘﺎﻳ ﺴﻪ ﮐﻨﻴ ﺪ ﺑ ﺎ )“‪ („Over- population and ist Remedy‬ﺗ ﺄﻟﻴﻒ ) ‪W. Th.‬‬
‫‪(Thornton‬‬
‫‪ -٤٥‬ﭘﺘﯽ )‪(Petty‬‬
‫‪ -٤٦‬ﺑﻬ ﺎﯼ ﻃﺒﻴﻌ ﯽ ﮐ ﺎر‪ ...‬ﻋﺒ ﺎرت از ﺁن ﻣﻘ ﺪار وﺳ ﺎﺋﻞ ﻣﻌﻴ ﺸﺖ و اﺳ ﺒﺎب ﺁﺳﺎﻳ ﺸﯽ اﺳ ﺖ‬
‫)‪ (comforts‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎﯼ اﻗﻠﻴﻢ و ﻋﺎدات ﻳﮏ ﮐﺸﻮر ﺿﺮورﻳ ﺴﺖ ﺑ ﻪ ﻃ ﻮرﯼ ﮐ ﻪ ﮐ ﺎرﮔﺮ ﺑ ﺎﻗﯽ‬
‫ﺑﻤﺎﻧﺪ و اﻣﮑﺎن ﻳﺎﺑﺪ ﭼﻨﺎن ﺧﺎﻧﻮادﻩ اﯼ ﭘﺮورش دهﺪ ﮐﻪ ﻋﺮﺿﻪ ﯼ ﺛ ﺎﺑﺘﯽ از ﮐ ﺎر را در ﺑ ﺎزار ﺗ ﺄﻣﻴﻦ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪".‬‬

‫‪٣٨‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ »ﮐﺎﭘﻴﺘﺎل«‪ :‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﺑﺨﺶ دوم‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬ ‫ﮐﺎرل ﻣﺎرﮐﺲ‬

‫ﺑﺮاﯼ اﻳﻦ ﮐﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻧﺤﻮﯼ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﺑ ﺪ ﮐ ﻪ ﺑﺘﻮاﻧ ﺪ در رﺷ ﺘﻪ ﯼ ﮐ ﺎر‬
‫ﻣﺸﺨﺼﯽ ﻣﻬﺎرت و ﮐﻤﺎل ﮐﺴﺐ ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﻧﻴﺮوﯼ ﮐﺎر ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ و وﻳﮋﻩ اﯼ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﮔ ﺮدد‬
‫ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻳﺎ ﭘﺮورش ﻣﻌﻴﻨ ﯽ ﻻزم اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ ﻧﻮﺑ ﻪ ﯼ ﺧ ﻮد ﻣ ﺴﺘﻠﺰم ﺧ ﺮج ﻣﺒﻠ ﻎ زﻳ ﺎدﺗﺮ ﻳ ﺎ‬
‫ﮐﻤﺘ ﺮﯼ از ﮐﺎﻻه ﺎﯼ ﻣﻌ ﺎدل ﺁن اﺳ ﺖ‪ .‬ﺑ ﺮ ﺣ ﺴﺐ ﺧ ﺼﻠﺖ ﮐ ﻢ و ﺑ ﻴﺶ ﺑﻐ ﺮﻧﺞ ﻧﻴ ﺮوﯼ ﮐ ﺎر‬
‫ﻣﺨﺎرج ﭘﺮورش ﺁن ﻧﻴﺰ ﺗﻔﺎوت ﭘﻴﺪا ﻣﯽ ﮐﻨ ﺪ‪ .‬ﺑﻨ ﺎﺑﺮ اﻳ ﻦ ﻣﺨ ﺎرج ﺁﻣ ﻮزش و ﭘ ﺮورش‪ ،‬ﮐ ﻪ‬
‫در ﻣﻮرد ﻧﻴﺮوﯼ ﮐﺎر ﺳﺎدﻩ ﺑﺴﻴﺎر ﻧ ﺎﭼﻴﺰ اﺳ ﺖ‪ ،‬در ﺟﻤ ﻊ ارزش ه ﺎﺋﯽ وارد ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد ﮐ ﻪ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻴﺮوﯼ ﮐﺎر ﺿﺮورﯼ ﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘ ﺲ ارزش ﻧﻴ ﺮوﯼ ﮐ ﺎر ﺑ ﻪ ارزش ﻣﻘ ﺪار ﻣﻌﻴﻨ ﯽ از وﺳ ﺎﺋﻞ زﻧ ﺪﮔﯽ ﺗﺤﻮﻳ ﻞ ﻣ ﯽ ﮔ ﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴ ﺮ ارزش اﻳ ﻦ وﺳ ﺎﺋﻞ زﻧ ﺪﮔﯽ‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ ﻣﻘ ﺪار زﻣ ﺎن ﮐ ﺎرﯼ ﮐ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ‬
‫ﺁن هﺎ ﻻزم اﺳﺖ‪ ،‬ارزش ﻧﻴﺮوﯼ ﮐﺎر ﻧﻴﺰ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺸﯽ از وﺳﺎﺋﻞ ﻣﻌﻴﺸﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮراﮎ‪ ،‬ﺳﻮﺧﺖ و ﻏﻴﺮﻩ روزاﻧﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﯼ ﻣﺼﺮف‬
‫ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺎﻳﺪ هﺮ روز از ﻧﻮ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧ ﯽ دﻳﮕ ﺮ از وﺳ ﺎﺋﻞ زﻧ ﺪﮔﯽ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ‬
‫ﭘﻮﺷﺎﮎ‪ ،‬اﺛﺎث ﺧﺎﻧﻪ و ﻏﻴﺮﻩ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﯼ زﻣﺎﻧﯽ ﻃ ﻮﻻﻧﯽ ﺗ ﺮﯼ ﻣ ﺼﺮف ﻣ ﯽ ﺷ ﻮﻧﺪ و ﻟ ﺬا‬
‫ﻓﻘﻂ ﺑﺎﻳﺪ در ﻣﺪت درازﺗﺮﯼ ﺗﻌﻮﻳﺾ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﻮﻋﯽ از ﮐﺎﻻ را ﺑﺎﻳﺪ روزاﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ دﻳﮕﺮ را‬
‫هﻔﺘﻪ اﯼ ﻳﮏ ﺑﺎر‪ ،‬ﺷﺶ ﻣﺎﻩ ﻳﮏ ﺑﺎر و ﻳﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ دﻳﮕﺮﯼ ﺧﺮﻳﺪ و ﻳﺎ ﺑﻬ ﺎء ﭘﺮداﺧ ﺖ‪ .‬وﻟ ﯽ‬
‫ﻼ در ﻋ ﺮض ﻳ ﮏ ﺳ ﺎل‪ ،‬ﺑﺎﻳ ﺪ ﺑ ﻪ‬
‫ﺑﻪ هﺮ ﻧﺤﻮﯼ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮع اﻳﻦ هﺰﻳﻨﻪ هﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷ ﻮد‪ ،‬ﻣ ﺜ ً‬
‫وﺳﻴﻠﻪ ﯼ درﺁﻣﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ روزاﻧﻪ ﺟﺒ ﺮان ﮔ ﺮدد‪ .‬اﮔ ﺮ ﺣﺠ ﻢ ﺁن ﮐﺎﻻه ﺎﺋﯽ ﮐ ﻪ روزاﻧ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻴﺮوﯼ ﮐﺎر ﺿﺮورﯼ ﺳﺖ ﻣﺴﺎوﯼ ﺑﺎ »اﻟﻒ« و ﺣﺠﻢ ﺁن هﺎﺋﯽ ﮐﻪ هﻔﺘﻪ اﯼ ﻳﮏ ﺑ ﺎر‬
‫ﻣﻮرد ﻟﺰوم اﺳﺖ ﻣﺴﺎوﯼ ﺑﺎ »ب« و ﺁن ﭼﻪ ﮐﻪ هﺮ ﺳﻪ ﻣﺎﻩ ﻳﮏ ﺑﺎر ﻻزم اﺳﺖ ﻣﺴﺎوﯼ ﺑ ﺎ‬

‫( )‬
‫‪* R. Torrens „An Essay on the external Corn Trade“, London, ١٨١٥,‬‬
‫‪p. ٦٢).‬‬
‫در اﻳﻦ ﺟﺎ ﮐﻠﻤﻪ ﯼ ﮐﺎر ﺑﻪ ﺧﻄﺎ ﺑﻪ ﺟﺎﯼ ﻧﻴﺮوﯼ ﮐﺎر ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫) (‬
‫* ‪ -‬راﺑﺮت ﺗﻮرﻧﺲ )‪ -(١٨٦٤ -١٧٨٠) (Robert Torrens‬اﻓ ﺴﺮ و اﻗﺘ ﺼﺎددان اﻧﮕﻠﻴ ﺴﯽ‬
‫هﻮادار ﻣﮑﺘﺐ ﺁزادﯼ ﺗﺠﺎرت‪ ،‬ﻳﮑﯽ از ﻋﻤﺪﻩ ﺗﺮﻳﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻋﻘﻴﺪﻩ ﯼ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ) ‪„Currency‬‬
‫“‪(Principle‬‬

‫‪٣٩‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫»ج« و ﻏﻴﺮﻩ ﻓﺮض ﺷﻮﻧﺪﺁن ﮔﺎﻩ ﻣﺘﻮﺳ ﻂ روزاﻧ ﻪ ﯼ اﻳ ﻦ ﮐﺎﻻه ﺎ ﺑ ﻪ ﻗ ﺮار زﻳ ﺮﻳﻦ ﺧﻮاه ﺪ‬
‫ﺑﻮد‪:‬‬

‫‪ ٣٦٥‬اﻟﻒ ‪ ٥٢ +‬ب ‪ ٤ +‬ج ‪ +‬ﺳﺎﻳﺮﻳﻦ‬

‫ﻣﺘﻮﺳﻂ روزاﻧﻪ =‬
‫‪٣٦٥‬‬

‫اﮔ ﺮ ﻓ ﺮض ﺷ ﻮد ﮐ ﻪ در ﻣﺠﻤ ﻮع ﻣﻘ ﺪار ﮐ ﺎﻻﺋﯽ ﮐ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﻣﺘﻮﺳ ﻂ روز ﻻزم اﺳ ﺖ ‪٦‬‬

‫ﺳﺎﻋﺖ ﮐﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﺁن ﮔﺎﻩ در ﻧﻴﺮوﯼ ﮐﺎر‪ ،‬روزاﻧﻪ ﻧﺼﻒ روز ﮐﺎر ﻣﺘﻮﺳ ﻂ‬
‫اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ ﺗﺠ ﺴﻢ ﻳﺎﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ ﻳ ﺎ ﺑ ﻪ ﻋﺒ ﺎرت دﻳﮕ ﺮ ه ﺮ روز ﻧﻴﻤ ﯽ از ﮐ ﺎر روزاﻧ ﻪ ﺻ ﺮف‬
‫ﻧﻴﺮوﯼ ﮐﺎر ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬اﻳ ﻦ ﻣﻘ ﺪار ﮐ ﺎر ﮐ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ روزاﻧ ﻪ ﯼ ﻧﻴ ﺮوﯼ ﮐ ﺎر ﻻزم اﺳ ﺖ‬
‫ﻋﺒ ﺎرت از ارزش روزاﻧ ﻪ ﯼ ﻧﻴ ﺮوﯼ ﮐ ﺎر ﻳ ﺎ ارزش ﺗﺠﺪﻳ ﺪ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ روزاﻧ ﻪ ﯼ ﻧﻴ ﺮوﯼ ﮐ ﺎر‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﮐﻨﻮن اﮔﺮ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻧﺼﻒ روز ﮐﺎر ﻣﺘﻮﺳﻂ اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ در ﻣﻘ ﺪار ﻃﻼﺋ ﯽ ﻣﻌ ﺎدل‬
‫ﺑﺎ ﺳﻪ ﺷﻴﻠﻴﻨﮓ ﻳﺎ ﻳﮏ ﺗﺎﻟﺮ ﻣﺠﺴﻢ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺁن ﮔﺎﻩ ﻳ ﮏ ﺗ ﺎﻟﺮ ﺑﻬ ﺎﺋﯽ ﺧﻮاه ﺪ ﺑ ﻮد ﮐ ﻪ ﺑ ﺎ‬
‫ارزش روزاﻧﻪ ﯼ ﻧﻴﺮوﯼ ﮐﺎر ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎﻻ اﮔﺮ دارﻧﺪﻩ ﯼ ﻧﻴﺮوﯼ ﮐﺎر هﺮ روز اﻳﻦ‬
‫ﻧﻴﺮو را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻳﮏ ﺗﺎﻟﺮ ﻋﺮﺿﻪ ﮐﻨﺪ در ﺁن ﺻﻮرت ﺑﻬﺎﯼ ﻓ ﺮوش ﻧﻴ ﺮوﯼ ﮐ ﺎر ﻣ ﺴﺎوﯼ‬
‫ﺑﺎ ارزش ﺁن ﺧﻮاهﺪ ﺑ ﻮد و ﺑﻨ ﺎ ﺑ ﻪ ﻓ ﺮض ﻣ ﺎ دارﻧ ﺪﻩ ﯼ ﭘ ﻮل ﮐ ﻪ در ﺻ ﺪد ﺗﺒ ﺪﻳﻞ ﺗﺎﻟﺮه ﺎﯼ‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﺳﺖ هﻤﻴﻦ ارزش را ﻣﯽ ﭘﺮدازد‪.‬‬
‫ﺁﺧ ﺮﻳﻦ ﻣ ﺮز ﻳ ﺎ ﺣ ﺪاﻗﻞ ارزش ﻧﻴ ﺮوﯼ ﮐ ﺎر از ارزش ﻣﺠﻤﻮﻋ ﻪ ﯼ ﮐﺎﻻه ﺎﺋﯽ ﺗ ﺸﮑﻴﻞ‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑ ﺪون ﻣ ﺼﺮف روزاﻧ ﻪ ﯼ ﺁن ه ﺎ ﺣﺎﻣ ﻞ ﻧﻴ ﺮوﯼ ﮐ ﺎر‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ اﻧ ﺴﺎن‪ ،‬ﻗ ﺎدر ﺑ ﻪ‬
‫ﺗﺠﺪﻳﺪ ﭘﺮوﺳﻪ ﯼ زﻧﺪﮔﺎﻧﯽ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻴﺴﺖ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ارزش وﺳﺎﺋﻞ زﻧ ﺪﮔﯽ اﯼ ﮐ ﻪ‬
‫ﺑ ﺮاﯼ زﻳ ﺴﺖ ﻃﺒﻴﻌ ﯽ ﺁدﻣ ﯽ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑ ﻞ اﺟﺘﻨ ﺎب اﺳ ﺖ اﻳ ﻦ ﺣ ﺪاﻗﻞ را ﺗ ﺸﮑﻴﻞ ﻣ ﯽ ده ﺪ‪ .‬در‬
‫ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﻬﺎﯼ ﻧﻴﺮوﯼ ﮐﺎر ﺗﺎ اﻳﻦ ﺣ ﺪاﻗﻞ ﺗﻨ ﺰل ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ ،‬ﻗﻴﻤ ﺖ ﺁن ﭘ ﺎﺋﻴﻦ ﺗ ﺮ از ارزﺷ ﺶ‬
‫ﻗﺮار ﺧﻮاهﺪ ﮔﺮﻓﺖ زﻳﺮا در ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﯽ ﻧﻴ ﺮوﯼ ﮐ ﺎر ﻓﻘ ﻂ ﻣ ﯽ ﺗﻮاﻧ ﺪ ﺑ ﻪ ﺷ ﮑﻞ ﭘﮋﻣ ﺮدﻩ و‬
‫ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﯽ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﻧﮕﺎﻩ دارد و ﺑﺴﻂ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ ﺗﻌﻴ ﻴﻦ ارزش ه ﺮ ﮐ ﺎﻻ ﺑﺮﺣ ﺴﺐ زﻣ ﺎن‬
‫ﮐﺎر‪ ،‬اﻳﺠﺎب ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺁن ﮐﺎﻻ ﺑﺎ ﮐﻴﻔﻴّﺖ ﻋﺎدﯼ ﺗﺤﻮﻳﻞ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪٤٠‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ »ﮐﺎﭘﻴﺘﺎل«‪ :‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﺑﺨﺶ دوم‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬ ‫ﮐﺎرل ﻣﺎرﮐﺲ‬

‫اﻳ ﻦ ﺗﻌﻴ ﻴﻦ ارزش ﻧﻴ ﺮوﯼ ﮐ ﺎر را‪ ،‬ﮐ ﻪ ﺧ ﻮد از ﻃﺒﻴﻌ ﺖ اﺷ ﻴﺎء ﺳﺮﭼ ﺸﻤﻪ ﻣ ﯽ ﮔﻴ ﺮد‪،‬‬
‫∗‬
‫ﺧﺸﻮﻧﺖ ﺁﻣﻴﺰ ﺗﻠﻘﯽ ﮐﺮدن و ﻣﺎﻧﻨﺪ روﺳ ﯽ ﻓﺮﻳ ﺎد ﺑ ﺮﺁوردن ﮐ ﻪ‪" :‬ﺗ ﺼ ّﻮر ﺗﻮاﻧ ﺎﺋﯽ ﮐ ﺎر ﺑ ﺎ‬
‫ﻗﻄﻊ ﻧﻈﺮ از وﺳ ﺎﺋﻞ ﻣﻌﻴ ﺸﺖ ﮐ ﺎرﮔﺮان ﺑ ﻪ هﻨﮕ ﺎم ﻋﻤ ﻞ ﺗﻮﻟﻴ ﺪﯼ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﺗ ﺼﻮر ﻳ ﮏ وﺟ ﻮد‬
‫ﺧﻴ ﺎﻟﯽ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺁن ﮐ ﻪ از ﮐ ﺎر و ﺗ ﻮان ﮐ ﺎر ﺻ ﺤﺒﺖ ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ در ﻋ ﻴﻦ ﺣ ﺎل از ﮐ ﺎرﮔﺮان و‬
‫وﺳ ﺎﺋﻞ ﻣﻌﻴ ﺸﺖ‪ ،‬از ﮐ ﺎرﮔﺮ و از ﻣ ﺰد ﺳ ﺨﻦ ﻣ ﯽ ﮔﻮﻳ ﺪ"‪ ،٤٧‬ﻣﻨﺘﻬ ﺎﯼ اﺣ ﺴﺎﺳﺎت ﻓﺮوﺷ ﯽ‬
‫ارزان ﻗﻴﻤﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺁن ﮐﻪ از ﺗﻮاﻧﺎﺋﯽ ﮐﺎر ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ هﻨﻮز از ﮐﺎر ﺳﺨﻦ ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳ ﺖ‬
‫ه ﻢ ﭼﻨ ﺎن ﮐ ﻪ ﺻ ﺤﺒﺖ از ﺗﻮاﻧ ﺎﺋﯽ ﮔ ﻮارش ﺑ ﻪ ﻣﻌﻨ ﺎﯼ ﺧ ﻮد ﮔ ﻮارش ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬هﻤ ﻪ ﮐ ﺲ‬
‫ﻣﯽ داﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﻧﻴﻞ ﺑﻪ ﭘﺮوﺳﻪ ﯼ اﺧﻴﺮ ﺗﻨﻬﺎ داﺷﺘﻦ ﻳﮏ ﻣﻌﺪﻩ ﯼ ﺧﻮب ﮐﺎﻓﯽ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬ﺁن‬
‫ﮐﻪ از ﺗﻮاﻧﺎﺋﯽ ﮐﺎر ﺻ ﺤﺒﺖ ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ ﺑ ﻪ ه ﻴﭻ وﺟ ﻪ از وﺳ ﺎﺋﻞ ﻣﻌﻴ ﺸﺘﯽ ﮐ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﺑﻘ ﺎء ﺁن‬
‫ﺿﺮورﯼ ﺳﺖ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ ارزش اﻳﻦ وﺳ ﺎﺋﻞ در ارزش ﺁن ﺗﻮاﻧ ﺎﺋﯽ‪ ،‬ﺑﻴ ﺎن‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﻧﻴﺮو ﺑﻪ ﻓﺮوش ﻧﺮود دﻳﮕﺮ ﺑﻪ هﻴﭻ وﺟﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﮐ ﺎرﮔﺮ ﻣﻔﻴ ﺪ ﻧﻴ ﺴﺖ و‬
‫ﺑﻪ ﻋﮑﺲ وﯼ ﺗﻮاﻧﺎﺋﯽ ﮐﺎر ﺧﻮد را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﮏ ﺟﺒﺮ ﺑﯽ رﺣﻢ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪش ﺗﺎﮐﻨﻮن ﺻﺮف ﻣﻘﺪارﯼ وﺳﺎﺋﻞ زﻧﺪﮔﯽ ﻻزم ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ و ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺁن ﻣﺴﺘﻤﺮًا‬
‫وﺳﺎﺋﻞ ﺗﺎزﻩ اﯼ را ﻃﻠﺐ ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ .‬ﺳ ﭙﺲ ﺑ ﺎ ﺳﻴ ﺴﻤﻮﻧﺪﯼ ﮐ ﺸﻒ ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ ﮐ ﻪ‪" :‬ﺗﻮاﻧ ﺎﺋﯽ‬
‫ﮐﺎر‪ ...‬هﺮﮔﺎﻩ ﺑﻪ ﻓﺮوش ﻧﺮود هﻴﭻ اﺳﺖ"‪.٤٨‬‬
‫ﻣﺎهﻴ ﺖ ﺧ ﺎص اﻳ ﻦ ﮐ ﺎﻻﯼ وﻳ ﮋﻩ‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ ﻧﻴ ﺮوﯼ ﮐ ﺎر‪ ،‬ﻣ ﺴﺘﻠﺰم ﺁن اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﺑ ﺎ اﻧﻌﻘ ﺎد‬
‫ﻗﺮارداد ﺑﻴﻦ ﻓﺮوﺷﻨﺪﻩ و ﺧﺮﻳﺪار ارزش ﻣﺼﺮﻓﺶ هﻨﻮز ﺑﻪ ﻃﻮر واﻗﻌﯽ ﺑﻪ دﺳ ﺖ ﺧﺮﻳ ﺪار‬
‫ﻧﺮﺳ ﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬ارزش اﻳ ﻦ ﮐ ﺎﻻ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ه ﺮ ﻣﺘ ﺎع دﻳﮕ ﺮ ﭘ ﻴﺶ از ﺁن ﮐ ﻪ وارد دوران ﮔ ﺮدد‬
‫ﻣﻌﻴﻦ ﺑﻮد زﻳﺮا ﺑﺮاﯼ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻴ ﺮوﯼ ﮐ ﺎر ﻣﻘ ﺪار ﻣﻌﻴﻨ ﯽ از ﮐ ﺎر اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ ﺻ ﺮف ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد‬
‫وﻟﯽ ارزش ﻣﺼﺮﻓﺶ ﻋﺒﺎرت از ﺑﺮوز و ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑ ﺮدن ﺁﻳﻨ ﺪﻩ ﯼ اﻳ ﻦ ﻧﻴﺮوﺳ ﺖ‪ .‬ﺑﻨ ﺎﺑﺮ اﻳ ﻦ‬
‫اﻧﺘﻘ ﺎل ﻧﻴ ﺮو و ﺑ ﺮوز واﻗﻌ ﯽ ﺁن‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ ﺗﺤﻘ ﻖ ﺁن ﺑ ﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ﯼ ارزش ﻣ ﺼﺮف‪ ،‬از ﻟﺤ ﺎظ‬

‫∗‪ -‬روﺳﯽ‪ -‬ﭘﻠﮕﺮﻳﻨﻮ ﻟﻮﺋﯽ ﺟﯽ ‪ -(١٨٤٨-١٧٨٧) Rossi, Pellegrino Luigi‬اﻗﺘﺼﺎددان و‬

‫رﺟﻞ ﺳﻴﺎﺳﯽ اﻳﺘﺎﻟﻴﺎﺋﯽ‪.‬‬
‫‪Rossi: „Cours d’ Economie Politique“, Bruxelles ١٨٤٢, P. ٣٧٠ -٤٧‬‬
‫‪Sismondi: „Nouveax Principes d’ Economie Politique“. T. I. P. ١١٣ -٤٨‬‬

‫‪٤١‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫زﻣ ﺎﻧﯽ ﺟ ﺪا از ﻳﮑﺪﻳﮕﺮﻧ ﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ در ﻣ ﻮرد اﻳ ﻦ ﻗﺒﻴ ﻞ ﮐﺎﻻه ﺎ‪ ٤٩‬ﮐ ﻪ اﻧﺘﻘ ﺎل ﺻ ﻮرﯼ ارزش‬
‫ﻣﺼﺮف ﺁن هﺎ ﺑﻪ وﺳ ﻴﻠﻪ ﯼ ﻓ ﺮوش و ﺗ ﺴﻠﻴﻢ واﻗﻌ ﯽ ﺁن ه ﺎ ﺑ ﻪ ﺧﺮﻳ ﺪار‪ ،‬از ﻟﺤ ﺎظ زﻣ ﺎﻧﯽ‬
‫ﺟﺪا هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻮل ﺧﺮﻳﺪار‪ ،‬اﮐﺜﺮًا ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﯼ وﺳﻴﻠﻪ ﯼ ﭘﺮداﺧﺖ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨ ﺪ‪ .‬در ﮐﻠﻴ ﻪ ﯼ‬
‫ﮐ ﺸﻮرهﺎﺋﯽ ﮐ ﻪ ﺷ ﻴﻮﻩ ﯼ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺣﮑ ﻢ ﻓﺮﻣﺎﺳ ﺖ ﺑﻬ ﺎﯼ ﻧﻴ ﺮوﯼ ﮐ ﺎر ﻓﻘ ﻂ‬
‫هﻨﮕﺎﻣﯽ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﯽ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﺁن ﻧﻴﺮو ﻣﺪﺗﯽ ﻃﺒﻖ ﻣﻮﻋﺪ ﻣﻘﺮر در ﻗ ﺮارداد ﺧﺮﻳ ﺪ ﺑ ﻪ ﮐ ﺎر‬
‫ﻼ در ﭘﺎﻳﺎن هﺮ هﻔﺘﻪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ در هﻤﻪ ﺟﺎ ﮐﺎرﮔﺮ ارزش ﻣ ﺼﺮف ﻧﻴ ﺮوﯼ‬
‫اﻓﺘﺎدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺜ ً‬
‫ﮐ ﺎر ﺧ ﻮد را ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر ﻣ ﺴﺎﻋﺪﻩ ﺑ ﻪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دار ﻣ ﯽ ده ﺪ و ﭘ ﻴﺶ از ﺁن ﮐ ﻪ ﺑﻬ ﺎﻳﺶ را‬
‫درﻳﺎﻓ ﺖ ﮐﻨ ﺪ ﻣ ﯽ ﮔ ﺬارد ﮐ ﻪ ﺧﺮﻳ ﺪار ﺁن را ﺑ ﻪ ﻣ ﺼﺮف ﺑﺮﺳ ﺎﻧﺪ و ﻟ ﺬا هﻤ ﻪ ﺟ ﺎ ﮐ ﺎرﮔﺮ ﺑ ﺎ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دار ﺑﻪ ﻧﺴﻴﻪ و اﻋﺘﺒﺎر ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺳﻮﺧﺖ ﺷﺪن دﺳﺘﻤﺰد ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﯼ ﮐﺎرﮔﺮ‪ ،‬ﺑﻪ هﻨﮕﺎم ورﺷﮑﺴﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دار‪،‬‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دهﺪ اﻳﻦ اﻋﺘﺒﺎر ﮔﺸﺎﺋﯽ وهﻢ و ﺧﻴﺎل ﭘ ﻮﭼﯽ ﻧﺒ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪ ٥٠‬ﺑﻠﮑ ﻪ ﻳ ﮏ‬
‫ﺳﻠ ﺴﻠﻪ ﻋﻮاﻗ ﺐ دﻳﮕ ﺮﯼ ﻧﻴ ﺰ ﮐ ﻪ ﭘﺎﻳ ﺪارﺗﺮ از ورﺷﮑ ﺴﺘﮕﯽ ه ﺴﺘﻨﺪ اﻳ ﻦ ﻧﮑﺘ ﻪ را اﺛﺒ ﺎت‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﻨ ﺪ‪ .٥١‬ﺑ ﺎ وﺟ ﻮد اﻳ ﻦ ﭘ ﻮل ﭼ ﻪ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ وﺳ ﻴﻠﻪ ﯼ ﺧﺮﻳ ﺪ و ﭼ ﻪ ﺑ ﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ﯼ وﺳ ﻴﻠﻪ ﯼ‬

‫‪" -٤٩‬هﺮ ﮐﺎر هﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﺷﺪ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﯽ ﺷﻮد"‬

‫‪(An Inquirg into those Principles respecting the Nature of Demand etc.‬‬
‫‪P. ١٠٤).‬‬
‫"اﻋﺘﺒﺎر ﺗﺠﺎرﯼ ﺑﺎﻳﺪ از هﻨﮕﺎﻣﯽ ﺁﻏﺎز ﺷﻮد ﮐﻪ ﮐﺎرﮔﺮ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ‪ ،‬اﻣﮑ ﺎن ﻳﺎﻓﺘ ﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ ﺑ ﻪ‬
‫وﺳﻴﻠﻪ ﯼ ﭘﺲ اﻧﺪاز ﺧﻮد اﻧﺘﻈﺎر ﻣﺰد ﮐﺎرش را ﺗﺎ ﺁﺧﺮ هﻔﺘﻪ‪ ،‬ﭘﺎﻧﺰدﻩ روز‪ ،‬ﻳﮏ ﻣﺎﻩ‪ ،‬ﺳﻪ ﻣﺎﻩ و ﻏﻴﺮﻩ‬
‫ﺑﮑﺸﺪ"‬
‫‪(Ch. Ganilh: „Des Systèmes d’ Economie Politique“, ٢ème èdition. Paris‬‬
‫‪١٨٢١, T. II. P. ١٥٠).‬‬
‫) (‬
‫‪" -٥٠‬ﮐﺎرﮔﺮ ﮐﺎر و ﮐﻮﺷﺶ )‪ (Industry‬ﺧﻮد را ﻗﺮض ﻣﯽ دهﺪ" وﻟ ﯽ اﺳ ﺘﻮرش * ﻣﺆذﻳﺎﻧ ﻪ‬
‫اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ :‬وﯼ هﻴﭻ ﺧﻄﺮﯼ ﻧﻤ ﯽ ﮐﻨ ﺪ" ﺟ ﺰ اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ ﻣ ﺰدش رااز دﺳ ﺖ ﺑﺪه ﺪ‪ ...‬زﻳ ﺮا ﮐ ﺎرﮔﺮ‬
‫هﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻣﺎدﯼ اﯼ در ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﻤﯽ ﺁورد"‪.‬‬
‫)‪(Storch: „Cours d’ Economie Politique“, petersburg, ١٨١٥, T. II. P. ٣٧‬‬
‫) (‬
‫* ‪ -‬هﻨ ﺮﻳﺶ اﺳ ﺘﻮرش )‪ -(١٨٣٥ -١٧٦٦) (Heinrich Storch‬اﻗﺘ ﺼﺎددان روﺳ ﯽ ﮐ ﻪ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺁدام اﺳﻤﻴﺖ را ﻣﻮرد ﻣﺠﺎدﻟﻪ و ﻣﻨﺎﻇﺮﻩ ﻗﺮار دادﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -٥١‬ﻳﮏ ﻣﺜﺎل‪ :‬در ﻟﻨﺪن دو ﻧﻮع ﻧﺎﻧﻮا وﺟ ﻮد دارد‪ :‬ﺁن ه ﺎﺋﯽ ﮐ ﻪ ﻧ ﺎن را ﻃﺒ ﻖ ارزش ﮐﺎﻣ ﻞ ﺁن‬
‫ﻣ ﯽ ﻓﺮوﺷ ﻨﺪ و ﺑ ﻪ "‪ "full-priced‬ﻣﻌﺮوﻓﻨ ﺪ و ﻧﺎﻧﻮاه ﺎﺋﯽ ﮐ ﻪ ﻧ ﺎن را ﭘ ﺎﺋﻴﻦ ﺗ ﺮ از اﻳ ﻦ ارزش‬

‫‪٤٢‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ »ﮐﺎﭘﻴﺘﺎل«‪ :‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﺑﺨﺶ دوم‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬ ‫ﮐﺎرل ﻣﺎرﮐﺲ‬

‫ﻣ ﯽ ﻓﺮوﺷ ﻨﺪ و " ‪ " Undersellers‬ﻧﺎﻣﻴ ﺪﻩ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮﻧﺪ‪ -‬ﺑ ﻴﺶ از ﺳ ﻪ ﭼﻬ ﺎرم ﻣﺠﻤ ﻮع ﻧﺎﻧﻮاه ﺎ از‬
‫ﻃﺒﻘﻪ ﯼ اﺧﻴﺮﻧﺪ‪) .‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ ٣٢‬از ﮔﺰارش ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ﯼ دوﻟﺖ ‪ H.S. Tremenheere‬در ﺑﺎرﻩ ﯼ‪:‬‬
‫‪(„Grievances complained of by the Journeymen bakers etc“. London‬‬
‫)‪١٨٦٢‬‬
‫اﻳﻦ ارزان ﻓﺮوﺷﺎن ﺗﻘﺮﻳﺒًﺎ ﺑ ﺪون اﺳ ﺘﺜﻨﺎء ﻧ ﺎن ﺗﻘﻠﺒ ﯽ ﻣ ﯽ ﻓﺮوﺷ ﻨﺪ ﻳﻌﻨ ﯽ ﻧ ﺎﻧﯽ ﮐ ﻪ ﺑ ﺎ زاج‪ ،‬ﺻ ﺎﺑﻮن‪،‬‬
‫ﺁهﮏ‪ ،‬ﮔﭻ و ﻣﻮاد ﻣﻄﺒﻮع و ﻣﻐﺬﯼ و ﺻﺤّﯽ دﻳﮕﺮﯼ از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﻣﺨﻠﻮط ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ )ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﻴﺪ ﺑﻪ‬
‫ﮐﺘ ﺎب ﺁﺑ ﯽ ﭘ ﻴﺶ ﮔﻔﺘ ﻪ و ه ﻢ ﭼﻨ ﻴﻦ ﺑ ﻪ ﮔ ﺰارش ﮐﻤﻴ ﺴﻴﻮن ‪ ١٨٥٥‬درﺑ ﺎرﻩ ﯼ ﺗﻘﻠ ﺐ در ﻧ ﺎن‬
‫"‪ "Committee of ١٨٥٥ on adulteration of bread‬و ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﻪ ﮔ ﺰارش دﮐﺘ ﺮ‬
‫هﺎﺳ ﺎل ‪ Hassall‬ﺗﺤ ﺖ ﻋﻨ ﻮان‪ "Adulterations Detected" :‬ﭼ ﺎپ دوم‪ ،‬ﻟﻨ ﺪن ‪.(١٨٦١‬‬
‫ﺳﺮﺟﺎن ﮔﻮردن ‪ Sir John Gordon‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﻤﻴﺘﻪ ﯼ ‪ ١٨٥٥‬اﻇﻬﺎر داﺷ ﺖ ﮐ ﻪ‪" :‬در ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﯼ‬
‫اﻳﻦ ﺗﻘﻠﺐ ﻣﺮدم ﻓﻘﻴﺮﯼ ﮐﻪ روزاﻧﻪ ﺑﺎ دو ﻓﻮﻧﺪ ﻧﺎن زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻊ ﻧﻈﺮ از ﻋﻮاﻗﺐ زﻳﺎن ﻣﻨﺪﯼ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ ﺁن هﺎ وﺟﻮد دارد اﮐﻨﻮن ﺣﺘ ﯽ رﺑ ﻊ ﺁن ﻣ ﻮاد ﻏ ﺬاﺋﯽ ﮐ ﻪ ﺑﺮاﻳ ﺸﺎن ﻻزم اﺳ ﺖ ﺑ ﻪ‬
‫دﺳﺖ ﻧﻤﯽ ﺁورﻧ ﺪ"‪ .‬ﺗ ﺮﻣﻦ هﻴ ﺮ ﺑ ﺮاﯼ ﺗﻮﺿ ﻴﺢ اﻳ ﻦ ﻣﻄﻠ ﺐ ﮐ ﻪ ﭼﮕﻮﻧ ﻪ ﺑﺨ ﺶ ﻋﻤ ﺪﻩ اﯼ از ﻃﺒﻘ ﻪ ﯼ‬
‫ﻼ از ﺟﺮﻳﺎن اﻳﻦ ﺗﻘﻠﺒﺎت اﻃﻼع دارد ﺑﻪ ﭼﻨ ﻴﻦ وﺿ ﻌﯽ ﺗ ﻦ ﻣ ﯽ ده ﺪ اﻳ ﻦ ﻃ ﻮر‬ ‫ﮐﺎرﮔﺮ ﺑﺎ اﻳﻦ ﮐﻪ ﮐﺎﻣ ً‬
‫اﺳ ﺘﺪﻻل ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ )هﻤ ﺎن ﮔ ﺰارش ﺻ ﻔﺤﻪ ﯼ ‪ (٦٨‬ﮐ ﻪ‪" :‬ﺑ ﺮاﯼ ﮐ ﺎرﮔﺮان ﺧﺮﻳ ﺪارﯼ ﻧ ﺎن ﺑ ﻪ هﻤ ﺎن‬
‫ﺷﮑﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ او ﻣﯽ دهﻨﺪ از ﻧ ﺎﻧﻮا ﻳ ﺎ ‪) chandler`s Shop‬دﮐ ﺎن ﺧ ﺮدﻩ ﻓ ﺮوش( اﺟﺒ ﺎرﯼ اﺳ ﺖ"‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﮐﻪ ﻣﺰد ﮐﺎرﮔﺮان در ﭘﺎﻳﺎن هﻔﺘﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﮐ ﺎرﮔﺮان ﻓﻘ ﻂ ﻣ ﯽ ﺗﻮاﻧﻨ ﺪ در ﺁﺧ ﺮ‬
‫هﻔﺘﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﻧﺎﻧﯽ را ﮐﻪ در اﻳﻦ ﻣﺪت ﺧﺎﻧﻮادﻩ ﯼ ﺁن هﺎ ﻣﺼﺮف ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﺗﺮﻣﻦ هﻴﺮ‬
‫ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎﯼ اﻇﻬﺎرات ﺷﻬﻮد ﻋﻠﻨﯽ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ " :‬اﻳ ﻦ اﻣ ﺮ ﺑ ﻪ اﺷ ﻴﺎع رﺳ ﻴﺪﻩ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﻧ ﺎن ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ‬
‫ﻗﺒﻴﻞ ﺁﻣﻴﺰﻩ هﺎ ﺑﻪ وﻳﮋﻩ ﺑﺮاﯼ اﻳﻦ ﻧﻮع از ﻣﺮدم ﺗﻬﻴﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪".‬‬
‫‪(It is notorius that bread conposed of those mixtures, is made expressly‬‬
‫)‪for sale in this manner‬‬
‫در ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﻧﻮاﺣﯽ روﺳ ﺘﺎﺋﯽ اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن )وﻟ ﯽ ﺧﻴﻠ ﯽ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ در اﺳ ﮑﺎﺗﻠﻨﺪ( ﻣ ﺰد ﭘ ﺎﻧﺰدﻩ روز ﺑ ﻪ‬
‫ﭘﺎﻧﺰدﻩ روز ﻳﺎ ﺣﺘﯽ ﻣﺎهﯽ ﻳ ﮏ ﺑ ﺎر ﭘﺮداﺧ ﺖ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد‪ .‬ﮐ ﺎرﮔﺮ ﻣﺠﺒ ﻮر اﺳ ﺖ ﮐﺎﻻه ﺎﯼ ﻣ ﻮرد ﻧﻴ ﺎز‬
‫ﺧ ﻮد را ﺗ ﺎ ﻣﻮﻋ ﺪ ﺑ ﻪ ﭘﺮداﺧ ﺖ ﻣ ﺰد ﻧ ﺴﻴﻪ ﺑﺨ ﺮد‪ ...‬هﻤ ﻪ ﭼﻴ ﺰ را ﺑ ﻪ او ﺑ ﻪ ﺑﻬ ﺎﯼ ﺑ ﺴﻴﺎر ﮔ ﺮان‬
‫ﻼ‬
‫ﻼ ﺑﻪ دﮐﺎﻧﯽ ﮐﻪ وﯼ را ﻣﯽ دوﺷﺪ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣ ﺜ ً‬ ‫ﻣﯽ ﻓﺮوﺷﻨﺪ و وﯼ ﻋﻤ ً‬
‫در هﻮرﻧﻴﻨﮕﺲ هﺎم ‪ Horningsham‬از ﺗﻮاﺑﻊ وﻟﺘﺲ ‪ Wilts‬ﮐﻪ ﻣﺰد ﻣﺎهﻴﺎﻧﻪ اﺳﺖ وﯼ ﺑﺎﻳﺪ هﻤ ﺎن‬
‫ﻣﻘﺪار ﺁرد را ﮐﻪ ﺟ ﺎﯼ دﻳﮕ ﺮ هﺮاﺳ ﺘﻮن ‪ ١٤) Stone‬ﻓﻮﻧ ﺪ( ﺑ ﻪ ﻳ ﮏ ﺷ ﻴﻠﻴﻨﮓ و ‪ ١٠‬ﭘ ﻨﺲ ﻓﺮوﺧﺘ ﻪ‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﻪ دو ﺷﻴﻠﻴﻨﮓ و ‪ ١٠‬ﭘﻨﺲ ﺧﺮﻳﺪارﯼ ﮐﻨﺪ"‪.‬‬
‫‪(„Sixth Report“ on „public Health“ by „the Medical officer of the priry‬‬
‫)‪Council etc.“ ١٨٦٤. P. ٢٦٤‬‬
‫"در ﺳ ﺎل ‪ ١٨٥٣‬ﮐ ﺎرﮔﺮان ﺣ ﺮوﻓﭽﻴﻦ ﭘ ﺎﻳﺰﻟﯽ ‪ Paisly‬و ﮐﻴﻠﻤ ﺎرﻧﻮﮎ ‪) Kilmarnock‬اﺳ ﮑﺎﺗﻠﻨﺪ‬
‫ﻏﺮﺑﯽ( ﺗﻨﺰل ﻣﻮﻋﺪ ﭘﺮداﺧﺖ را از ﻳﮏ ﻣﺎﻩ ﺑﻪ ‪ ١٤‬روز ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﯼ اﻋﺘﺼﺎب ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻧﻤﻮدﻧﺪ"‪.‬‬
‫‪(Reports of the Inspectors of Factories ٣١ st . Oct. ١٨٥٣“, P. ٣٤).‬‬
‫ﺷﻴﻮﻩ اﯼ را ﮐﻪ ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻣﻌﺎدن ذﻏﺎل اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑ ﻪ ﮐ ﺎر ﻣ ﯽ ﺑﺮﻧ ﺪ ﻣ ﯽ ﺗ ﻮان ﺑ ﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ﯼ‬
‫ﺗﺤﻮل ﺁرام اﻋﺘﺒﺎرﯼ ﮐﻪ ﮐﺎرﮔﺮ ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دار ﻣﯽ دهﺪ ﻣ ﻮرد ﺗﻮﺟ ﻪ ﻗ ﺮار داد‪ .‬ﺷ ﻴﻮﻩ ﯼ ﻣﺰﺑ ﻮر از‬
‫اﻳﻦ ﻗﺮار اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺰد ﮐﺎرﮔﺮان ﻣﺎهﻴﺎﻧﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﯽ ﮔﺮدد و ﺗﺎ ﺳﺮرﺳﻴﺪ ﻣﻮﻋﺪ ﻣ ﺴﺎﻋﺪﻩ ه ﺎﺋﯽ از‬
‫ﻃﺮف ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دار ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﺮ دادﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻋﺪﻩ هﺎ اﻏﻠ ﺐ ﺑ ﻪ ﺻ ﻮرت ﮐﺎﻻه ﺎﺋﯽ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ‬
‫ﮐ ﺎرﮔﺮ ﺑﺎﻳ ﺪ ﺑ ﺎﻻﺗﺮ از ﻗﻴﻤ ﺖ ﺑ ﺎزار ﺧﺮﻳ ﺪارﯼ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ )‪" .(Trucksystem‬اﻳ ﻦ ﺧ ﻮد ﻋﻤﻮﻣ ًﺎ ﺑ ﺮاﯼ‬

‫‪٤٣‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﭘﺮداﺧﺖ ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ ﺑﻪ هﻴﭻ وﺟﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮﯼ در ﻣﺎهﻴﺖ ﺧﻮد ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﯼ ﮐﺎﻻهﺎ ﻧﻤﯽ ده ﺪ‪ .‬ﺑﻬ ﺎﯼ‬
‫ﻧﻴﺮوﯼ ﮐﺎر ﻃﺒﻖ ﻗﺮارداد ﻃﯽ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ وﻟﻮ اﻳﻦ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺟ ﺎرﻩ ﺑﻬ ﺎﯼ ﺧﺎﻧ ﻪ ﺑﻌ ﺪًا ﺗﺤﻘ ﻖ‬
‫ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻧﻴﺮوﯼ ﮐﺎر ﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮔﻮ اﻳﻦ ﮐﻪ ﺑﻬ ﺎﯼ ﺁن ﺑﻌ ﺪًا ﭘﺮداﺧ ﺖ ﺧﻮاه ﺪ ﺷ ﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ‬
‫ﺑ ﺮاﯼ اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ رواﺑ ﻂ ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر ﺧ ﺎﻟﺺ درگ ﮔ ﺮدد ﺳ ﻮدﻣﻨﺪ اﺳ ﺖ ﻣﻮﻗﺘ ًﺎ ﻓ ﺮض ﮐﻨ ﻴﻢ ﮐ ﻪ‬
‫دارﻧ ﺪﻩ ﯼ ﻧﻴ ﺮوﯼ ﮐ ﺎر ه ﺮ ﺑ ﺎر ﺑ ﻪ ﻣﺤ ﺾ ﻓ ﺮوش ﺁن ﻧﻴ ﺮو‪ ،‬ﺑﻬ ﺎﺋﯽ را ﮐ ﻪ ﻃﺒ ﻖ ﻗ ﺮارداد‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎ اﮐﻨﻮن ﺷﻴﻮﻩ و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺗﻌﻴﻴﻦ ارزﺷ ﯽ را ﮐ ﻪ از ﺟﺎﻧ ﺐ دارﻧ ﺪﻩ ﯼ ﭘ ﻮل ﺑ ﻪ ﺻ ﺎﺣﺐ‬
‫اﻳﻦ ﮐﺎﻻﯼ وﻳﮋﻩ‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﻧﻴﺮوﯼ ﮐﺎر‪ ،‬ﭘﺮداﺧ ﺖ ﻣ ﯽ ﮔ ﺮدد ﻣ ﯽ داﻧ ﻴﻢ‪ .‬ارزش ﻣ ﺼﺮﻓﯽ را ﮐ ﻪ‬
‫دارﻧﺪﻩ ﯼ ﭘ ﻮل در ﻣﻘ ﺎم ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ ﻣ ﯽ ﺁورد‪ ،‬ﺗﻨﻬ ﺎ در اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ ﯼ واﻗﻌ ﯽ ﻳﻌﻨ ﯽ در‬
‫ﭘﺮوﺳﻪ ﯼ ﻣﺼﺮف ﻧﻴﺮوﯼ ﮐﺎر ﺑﺮوز ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم اﺷﻴﺎء ﻻزم ﺑﺮاﯼ اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﭘﺮوﺳﻪ از‬
‫ﻗﺒﻴ ﻞ ﻣ ﻮاد اوﻟﻴ ﻪ و ﻏﻴ ﺮﻩ را دارﻧ ﺪﻩ ﯼ ﭘ ﻮل از ﺑ ﺎزار ﺑ ﻪ ﻗﻴﻤ ﺖ ﮐﺎﻣ ﻞ ﺁن ه ﺎ ﺧﺮﻳ ﺪارﯼ‬
‫ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ‪ .‬ﭘﺮوﺳ ﻪ ﯼ ﻣ ﺼﺮف ﻧﻴ ﺮوﯼ ﮐ ﺎر در ﻋ ﻴﻦ ﺣ ﺎل ﭘﺮوﺳ ﻪ ﯼ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﮐ ﺎﻻ و اﺿ ﺎﻓﻪ‬
‫ارزش اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺼﺮف ﻧﻴﺮوﯼ ﮐ ﺎر ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﻣ ﺼﺮف ه ﺮ ﮐ ﺎﻻﯼ دﻳﮕ ﺮ در ﺧ ﺎرج از ﺑ ﺎزار ﻳ ﺎ‬
‫ﻣﺤﻴﻂ دوران اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ هﻤﺮاﻩ ﺻﺎﺣﺐ ﭘﻮل و دارﻧﺪﻩ ﯼ ﻧﻴ ﺮوﯼ‬
‫ﮐﺎر اﻳﻦ ﻣﺤﻴﻂ ﭘﺮ ﺳﺮوﺻﺪا را ﮐﻪ هﻤﻪ ﭼﻴ ﺰش در ﺳ ﻄﺢ و در ﺑﺮاﺑ ﺮ دﻳ ﺪﮔﺎن هﻤ ﻪ اﻧﺠ ﺎم‬
‫ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد ﺗ ﺮﮎ ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﻴﻢ و ﺑ ﻪ دﻧﺒ ﺎل ه ﺮ دوﯼ ﺁن ه ﺎ وارد ﮐﺎرﮔ ﺎﻩ ﻣﺤﺮﻣﺎﻧ ﻪ ﯼ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮﻳﻢ ﮐﻪ در ﺁﺳﺘﺎﻧﻪ ﯼ ﺁن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫"‪) "No admittance except on business‬ورود ﺟ ﺰ ﺑ ﺮاﯼ ﮐ ﺎر ﻣﻤﻨ ﻮع‬
‫اﺳ ﺖ(‪ .‬در ﺁن ﺟ ﺎ ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ ﻧﻤﺎﻳ ﺎن ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد ﭼﮕﻮﻧ ﻪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ ﺑﻠﮑ ﻪ دﻳ ﺪﻩ‬

‫ﻣﺘﺼﺪﻳﺎن ﻣﻌﺎدن ذﻏﺎل )‪ (coal masters‬ﻋﻤﻠﯽ ﻋﺎدﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺰد ﮐﺎرﮔﺮان ﺧﻮد را ﻣ ﺎهﯽ ﻳ ﮏ‬
‫ﺑﺎر ﺑﭙﺮدازﻧﺪ و در ﺁﺧﺮ هﺮ هﻔﺘﻪ ﻣﺴﺎﻋﺪﻩ اﯼ ﺑﻪ ﺁن هﺎ ﺑﺪهﻨ ﺪ‪ .‬اﻳ ﻦ ﻣ ﺴﺎﻋﺪﻩ در دﮐ ﺎن دادﻩ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد‬
‫)دﮐﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﻣﯽ ﺷﺎپ )‪ (Tommy shop‬ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﻋﺒ ﺎرت از ﻣﻐ ﺎزﻩ ﯼ ﺟﺰﺋ ﯽ ﻓﺮوﺷ ﯽ‬
‫ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑ ﻪ ﺧ ﻮد ﺻ ﺎﺣﺐ ﮐ ﺎر اﺳ ﺖ(‪ .‬ﮐ ﺎرﮔﺮ ﺁن ﻣ ﺴﺎﻋﺪﻩ را از دﺳ ﺘﯽ ﻣ ﯽ ﮔﻴ ﺮد و از دﺳ ﺖ دﻳﮕ ﺮ‬
‫دوﺑﺎرﻩ ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻣﯽ دهﺪ"‪.‬‬
‫‪(„Children`s Employment Commission, I I I. Report,“ London, ١٨٦٤, P.‬‬
‫‪٣٨, n. ١٩٢).‬‬

‫‪٤٤‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ »ﮐﺎﭘﻴﺘﺎل«‪ :‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﺑﺨﺶ دوم‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬ ‫ﮐﺎرل ﻣﺎرﮐﺲ‬

‫∗‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺧﻮد ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ راز اﻓﺰوﻧﮕﺮﯼ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ از ﭘﺮدﻩ‬
‫ﺑﻴﺮون اﻓﺘﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻴﻂ دوران ﻳﺎ ﻣﺤﻴﻂ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﯼ ﮐﺎﻻ هﺎ‪ ،‬ﮐﻪ در ﻣﻴ ﺎن ﭼﻬ ﺎر دﻳ ﻮار ﺁن ﺧﺮﻳ ﺪ و ﻓ ﺮوش‬
‫ﻧﻴﺮوﯼ ﮐﺎر اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪ ،‬در واﻗﻊ ﺑﻬﺸﺖ ﺣﻘﻴﻘﯽ ﺣﻘﻮق ﻃﺒﻴﻌﯽ ﺑﺸﺮ ﺑ ﻮد‪ .‬ﺗﻨﻬ ﺎ ﺁن ﭼ ﻪ‬
‫∗‬
‫در اﻳ ﻦ ﻣﺤ ﻴﻂ ﺣﮑ ﻢ ﻓﺮﻣﺎﺳ ﺖ‪ ،‬ﺁزادﯼ‪ ،‬ﺑﺮاﺑ ﺮﯼ ﻣﺎﻟﮑﻴ ﺖ و ﺑﻨﺘ ﺎم اﺳ ﺖ‪ .‬ﺁزادﯼ! زﻳ ﺮا‬
‫ﻼ ﻧﻴ ﺮوﯼ ﮐ ﺎر‪ ،‬ﻓﻘ ﻂ ﺗ ﺎﺑﻊ ارادﻩ ﯼ ﺁزاد ﺧ ﻮد ه ﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺮﻳ ﺪار و ﻓﺮوﺷ ﻨﺪﻩ ﯼ ﮐ ﺎﻻﺋﯽ‪ ،‬ﻣ ﺜ ً‬
‫ﺁﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯼ اﺷﺨﺎص ﺁزاد و دارﻧﺪﮔﺎن ﺣﻘﻮق ﻣﺴﺎوﯼ ﺑﺎ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﻗﺮارداد ﻣ ﯽ ﺑﻨﺪﻧ ﺪ‪.‬‬
‫ﻗ ﺮارداد ﻋﺒ ﺎرت از ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﯼ ﻧﻬ ﺎﺋﯽ اﯼ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ وﺳ ﻴﻠﻪ ﯼ ﺁن ارادﻩ ﯼ ﺁﻧ ﺎن ﺑﻴ ﺎن‬
‫ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﺸﺘﺮﮐﯽ ﭘﻴﺪا ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاﺑﺮﯼ! زﻳﺮا ﺁن هﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دارﻧﺪﻩ ﮐﺎﻻ ﺑﺎ ﻳﮑ ﺪﻳﮕﺮ‬
‫در ارﺗﺒﺎط ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﻴﺮﻧﺪ و ﻣﻌﺎدﻟﯽ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻌﺎدل ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ ﻣ ﯽ ﮐﻨﻨ ﺪ‪ .‬ﻣﺎﻟﮑﻴ ﺖ! ﺑ ﺮاﯼ‬
‫اﻳﻦ ﮐﻪ هﺮ ﻳﮏ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺨﺘﺎر ﻣﺎل ﺧﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺜﺎم! زﻳ ﺮا ه ﺮ ﻳ ﮏ از ﺁن دو ﻓﻘ ﻂ ﺧﻮﻳ ﺸﺘﻦ‬
‫را در ﻧﻈ ﺮ ﻣ ﯽ ﮔﻴ ﺮد و ﺑ ﺲ‪ .‬ﺗﻨﻬ ﺎ ﻧﻴﺮوﺋ ﯽ ﮐ ﻪ ﺁن ه ﺎ را ﺟﻤ ﻊ ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ و در ارﺗﺒ ﺎط‬
‫ﺑ ﺎ ﻳﮑ ﺪﻳﮕﺮ ﻗ ﺮار ﻣ ﯽ ده ﺪ هﻤﺎﻧ ﺎ اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ ﯼ ﺷﺨ ﺼﯽ‪ ،‬ﺳ ﻮدﺟﻮﺋﯽ و ﻣﻨ ﺎﻓﻊ ﺧ ﺼﻮﺻﯽ‬
‫ﺁن هﺎﺳﺖ‪ .‬و درﺳﺖ ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ ﺟﻬ ﺖ ﮐ ﻪ ه ﺮ ﮐ ﺲ ﻓﻘ ﻂ ﺑ ﻪ ﻓﮑ ﺮ ﺧ ﻮد اﺳ ﺖ و ه ﻴﭻ ﮐ ﺲ‬
‫ﻏﻢ ﺧﻮار دﻳﮕﺮﯼ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬هﻤﻪ ﯼ ﺁن هﺎ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻳﮏ ﻧﻮع هﻤﺎهﻨﮕﯽ ﻣﻘ ﺪّر اﺷ ﻴﺎء ﻳ ﺎ ﺗﺤ ﺖ‬
‫ﻼ ﻣﻔﻴ ﺪ اﺳ ﺖ و ﺑ ﻪ ﺳ ﻮد ﻣ ﺸﺘﺮﮎ‬
‫ﮑﺎر‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺁن ﭼﻪ را ﮐﻪ ﻣﺘﻘ ﺎﺑ ً‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ اﻳﺰدﯼ زﻳﺮﮎ و ﻣ ّ‬
‫ﺁن هﺎﺳﺖ و ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﯼ ﺟﻤﻌﯽ اﺳﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ دهﻨﺪ‪.‬‬

‫∗‪ -‬اﻓﺰوﻧﮕﺮﯼ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐﻠﻤﻪ ﯼ ﺁﻟﻤﺎﻧﯽ ‪ Plusmacherei‬ﮐﻪ ﻣﺎرﮐﺲ ﺑ ﻪ ﮐ ﺎر ﺑ ﺮدﻩ ﮔﻔﺘ ﻪ ﺷ ﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮐﻠﻤﻪ در ﺗﺮﺟﻤﻪ هﺎﯼ ﻓﺮاﻧ ﺴﻪ و روﺳ ﯽ ﺑ ﻪ ﺗﺮﺗﻴ ﺐ "اﺿ ﺎﻓﻪ ارزش ﺳ ﺎزﯼ" و "ﺗﺤ ﺼﻴﻞ‬
‫ﺳﻮد" ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ وﻟﯽ ﮐﻠﻤﻪ اﯼ ﮐﻪ در ﻣﺘﻦ ﺁﻟﻤﺎﻧﯽ از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺼﻨﻒ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدﻩ ﺷﺪﻩ اﻋﻢ‬
‫از هﺮ دو ﻣﻔﻬﻮم اﺿﺎﻓﻪ ارزش و ﺳﻮد اﺳﺖ و ﺗﺮﮐﻴﺐ ﻓﺎرﺳﯽ اﻓﺰوﻧﮕ ﺮﯼ ﺑ ﻪ ﻧﻈ ﺮ ﻣ ﺎ ﻋﻴﻨ ًﺎ داراﯼ‬
‫هﻤﺎن ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺼﻨﻒ ﮐﺘﺎب ارادﻩ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫∗‪ -‬اﺷﺎرﻩ ﺑﻪ ﺟﺮﻣﯽ ﺑﻨﺘﺎم ‪ Jeremy Bentham‬ﺣﻘﻮﻗ ﺪان ﻣﻌ ﺮوف اﻧﮕﻠﻴ ﺴﯽ و ﻣﺆﺳ ﺲ ﻣﮑﺘ ﺐ‬
‫ﻣﻔﻴ ﺪ ﺟ ﻮﺋﯽ ‪ utiliterisme‬اﺳ ﺖ‪) ،‬ﺗﻮﻟ ﺪ ‪ -١٧٤٨‬وﻓ ﺎت ‪ .(١٨٣٢‬ﻣ ﺎرﮐﺲ در ﻳﮑ ﯽ از ﻓ ﺼﻮل‬
‫ﮐﺎﭘﻴﺘﺎل ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ ﺗﺒ ﺪﻳﻞ اﺿ ﺎﻓﻪ ارزش ﺑ ﻪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ )ﺟﻠ ﺪ ﺳ ﻮم‪ -‬ﻓ ﺼﻞ ‪ (٢٤‬وﯼ را "ﻧﺎﺑﻐ ﻪ اﯼ در‬
‫ﺣﻤﻖ ﺑﻮرژواﺋﯽ" ﺧﻮاﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٤٥‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫در اﻳ ﻦ ﻟﺤﻈ ﻪ ﮐ ﻪ ﻣ ﺎ از ﻣﺤ ﻴﻂ دوران ﺳ ﺎدﻩ ﻳ ﺎ ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ ﯼ ﮐﺎﻻه ﺎ ﺟ ﺪا ﻣ ﯽ ﺷ ﻮﻳﻢ ﻳﻌﻨ ﯽ‬

‫ﻣﺤﻴﻄ ﯽ را ﺗ ﺮﮎ ﻣ ﯽ ﮔ ﻮﺋﻴﻢ ﮐ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ ﮔ ﺮ ﺁزاد ﻣﻨ ﺸﺎء ﻋﺎﻣﻴﺎﻧ ﻪ ﯼ )‪(vulgaris‬‬
‫ﻧﻈﺮات‪ ،‬ﻣﻔﺎهﻴﻢ و ﺿﺎﺑﻄﻪ ﯼ ﻗﻀﺎوت وﯼ در ﺑﺎرﻩ ﯼ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و ﮐﺎرﻣﺰدور اﺳ ﺖ‪،‬‬
‫ﭼﻨ ﻴﻦ ﺑ ﻪ ﻧﻈ ﺮ ﻣ ﯽ رﺳ ﺪ ﮐ ﻪ در ﺳ ﻴﻤﺎﯼ ﺑ ﺎزﻳﮕﺮان درام ﻣ ﺎ )‪(dramatis personae‬‬
‫ﺑﺮﺧ ﯽ ﺗﻐﻴﻴ ﺮات رخ دادﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺁن ﻣ ﺮد ﭘﻮﻟ ﺪار ﺳ ﺎﺑﻖ ﺑ ﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دار در‬
‫ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﻣﯽ رود و دارﻧﺪﻩ ﯼ ﻧﻴﺮوﯼ ﮐﺎر ﺑﻪ دﻧﺒﺎل او ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﮐ ﺎرﮔﺮ ﻣﺘﻌﻠ ﻖ ﺑ ﻪ وﯼ روان‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺁن ﻳﮑﯽ ﺑﺎد در دﻣﺎغ اﻓﮑﻨﺪﻩ‪ ،‬ﻟﺒﺨﻨﺪ زﻧ ﺎن و ﮐﺎراﻧ ﺪﻳﺶ‪ ،‬اﻳ ﻦ دﻳﮕ ﺮﯼ ﺳ ﺮاﻓﮑﻨﺪﻩ و‬
‫ﻣﻨﺰﺟﺮ هﻢ ﭼﻮن ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﭘﻮﺳﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑ ﻪ ﺑ ﺎزار ﺁوردﻩ اﺳ ﺖ و اﮐﻨ ﻮن اﻧﺘﻈ ﺎرﯼ ه ﻢ‬
‫ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﺪارد ﮐﻪ ﺑﻪ دﺑّﺎﻏﻴﺶ ﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٤٦‬‬