‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم‬

‫ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬

‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫ﺗﺎرﻳﺦ و ادﺑﻴﺎت ﻣﺎرﮐﺴﻴﺴﺘﯽ‬

‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬

‫ﭘﻴﺶ ﮔﻔﺘﺎر ﻣﺎزﻳﺎر رازﯼ‬

‫ﭘﻴﺶ ﮔﻔﺘﺎر ﻟﻨﻴﻦ‬
‫ﭘﻴﺶ ﮔﻔﺘﺎر ﻟﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﯼ ﻓﺮاﻧﺴﻪ و ﺁﻟﻤﺎﻧﯽ‬
‫ﺗﻤﺮﮐﺰ ﺗﻮﻟﻴﺪ و اﻧﺤﺼﺎرهﺎ‬ ‫‪-١‬‬
‫ﺑﺎﻧﮏ هﺎ و ﻧﻘﺶ ﻧﻮﻳﻦ ﺁن هﺎ‬ ‫‪-٢‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣﺎﻟﯽ و اﻟﻴﮕﺎرﺷﯽ ﻣﺎﻟﯽ‬ ‫‪-٣‬‬
‫ﺻﺪور ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬ ‫‪-٤‬‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻦ اﺗﺤﺎدﻳﻪ هﺎﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داران‬ ‫‪-٥‬‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻦ دول ﻣﻌﻈﻢ‬ ‫‪-٦‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺧﺎﺻﯽ از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫‪-٧‬‬
‫ﻃﻔﻴﻠﯽ ﮔﺮﯼ و ﮔﻨﺪﻳﺪﮔﯽ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫‪-٨‬‬
‫اﻧﺘﻘﺎد از اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم‬ ‫‪-٩‬‬
‫‪ -١٠‬ﻣﻘﺎم ﺗﺎرﻳﺨﯽ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم‬

‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﻣﻨﺘﺨﺐ ﺁﺛﺎر ﺗﮏ ﺟﻠﺪﯼ ﻟﻨﻴﻦ ﺻﻔﺤﻪ ﯼ ‪٣٩٢‬‬

‫ﺑﺎزﻧﻮﻳﺲ‪ :‬ﻳﺎﺷﺎر ﺁذرﯼ‬
‫ﺁدرس اﻧﺘﺮﻧﺘﯽ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ‪http://www.iwsn.org/nashr.htm :‬‬
‫ﺁدرس ﭘﺴﺘﯽ‪BM IWSN, London WC١N ٣XX, UK :‬‬
‫اﻳﻤﻞ‪yasharazarri@yahoo.com :‬‬
‫ﻣﺴﺌﻮل ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‪ :‬ﻳﺎﺷﺎر ﺁذرﯼ‬
‫‪١٣٨٥‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺎزﻧﻮﻳﺴﯽ‪١٣٨٥ :‬‬

‫‪١‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﭘﻴﺶ ﮔﻔﺘﺎر ﻣﺎزﻳﺎر رازﯼ‬

‫»اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﺑ ﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ﯼ ﺑ ﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠ ﻪ ﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ«‪ -‬در ﻧﻴﻤ ﻪ ﯼ اول ﺳ ﺎل‬
‫‪ ١٩١٦‬ﺑ ﻪ رﺷ ﺘﻪ ﯼ ﺗﺤﺮﻳ ﺮ در ﺁﻣ ﺪ‪ .‬ﻟﻨ ﻴﻦ از ﺳ ﺎل ‪ ١٩١٥‬در ﺷ ﻬﺮ ﺑ ﺮن )ﺳ ﻮﺋﻴﺲ( ﺑ ﻪ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌ ﻪ ﻣﻄﺒﻮﻋ ﺎت ﺟﻬ ﺎﻧﯽ ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﭘﺮداﺧ ﺖ و در ژاﻧﻮﻳ ﻪ ﺳ ﺎل ‪١٩١٦‬‬
‫ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻦ اﻳﻦ ﮐﺘﺎب ﻧﻤﻮد‪ .‬در ﭘﺎﻳﺎن ژاﻧﻮﻳﻪ اﻳﻦ ﺳ ﺎل ﻟﻨ ﻴﻦ ﺑ ﻪ زورﻳ ﺦ رﻓ ﺖ و در‬
‫ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﯼ ﺷﻬﺮ زورﻳﺦ ﺑﻪ اداﻣﻪ ﯼ ﻧﮕﺎرش اﻳﻦ ﮐﺘﺎب ﭘﺮداﺧ ﺖ‪ .‬روﻧ ﻮﻳﺲ ه ﺎ‪ ،‬ﺧﻼﺻ ﻪ‬
‫ﻧﻮﻳ ﺴﯽ ه ﺎ‪ ،‬ﻳﺎدداﺷ ﺖ ه ﺎ و ﺟ ﺪول ه ﺎﺋﯽ ﮐ ﻪ ﻟﻨ ﻴﻦ از ﺻ ﺪهﺎ ﮐﺘ ﺎب‪ ،‬ﻣﺠﻠ ﻪ‪ ،‬روزﻧﺎﻣ ﻪ و‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺁﻣﺎر اﺳﺘﺨﺮاج ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ ﺑﻴﺶ از ‪ ٤٠‬ورق ﺑﺰرگ ﭼ ﺎﭘﯽ را ﺗ ﺸﮑﻴﻞ ﻣ ﯽ ده ﺪ‪.‬‬
‫ﻣ ﺘﻦ اﻳ ﻦ ﺗﺤﻘﻴﻘ ﺎت در ﺳ ﺎل ‪ ١٩٣٩‬ﺑ ﻪ ﺻ ﻮرت ﻣﺠﻤﻮﻋ ﻪ ﯼ ﺟﺪاﮔﺎﻧ ﻪ اﯼ ﺗﺤ ﺖ ﻋﻨ ﻮان‬
‫»ﻳﺎدداﺷﺖ هﺎﯼ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم« ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑ ﺪﻳﻬﯽ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ از زﻣ ﺎن ﻧﮕ ﺎرش اﻳ ﻦ ﺟ ﺰوﻩ ﺗ ﺎ ﺑ ﻪ اﻣ ﺮوز ﻧﻈ ﺎم اﻣﭙﺮﻟﻴ ﺰم دﺳ ﺘﺨﻮش‬
‫ﺗﺤ ﻮﻻت ﻧ ﻮﻳﻨﯽ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺑ ﻪ ﺳ ﺨﻦ دﻳﮕ ﺮ ﺑ ﺮاﯼ درﮎ وﺿ ﻌﻴﺖ ﮐﻨ ﻮﻧﯽ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم‬
‫ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺟﺰوﻩ ﻟﻨﻴﻦ اﮐﺘﻔﺎ ﮐﺮد‪ .‬در اﻳﻦ ﭘﻴﺶ ﮔﻔﺘﺎر ﺑﺎ ﺗﺄﻳﻴ ﺪ ﺗﺤﻠﻴ ﻞ ه ﺎﯼ ﻟﻨ ﻴﻦ در‬
‫ﻣﻮرد ﻋﺼﺮ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ دورﻩ اﺧﻴﺮ اﺷﺎراﺗﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫در واﻗﻊ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم اﻣﺮوزﯼ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺣﺘ ﻀﺎرﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ اﻧﺤ ﺼﺎرﯼ‬
‫ﻳﺎ »ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﭘﺴﻴﻦ«‪ .‬دوران ﮐﻼﺳﻴﮏ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﺎ ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﯽ اول ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻳﺎﻓ ﺖ‪.‬‬
‫از ﺁن ﭘ ﺲ ﻧﻈ ﺎم ﺟﻬ ﺎﻧﯽ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺑ ﺎ ﺑﺤ ﺮان ﻋﻤﻴﻘ ﯽ روﺑ ﺮو ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬وﺟ ﻪ‬
‫ﻣﺸﺨ ﺼﻪ ﺑﺤ ﺮان ﻧﻈ ﺎم ﺟﻬ ﺎﻧﯽ ﻇﻬ ﻮراﻧﻘﻼب ه ﺎ و ﺟﻨ ﮓ ه ﺎﯼ ﺧﺎﻧﻤﺎﻧ ﺴﻮز اﺳ ﺖ‪ .‬ﺟﻨ ﮓ‬
‫ه ﺎﯼ اول و دوم ﺟﻬ ﺎﻧﯽ؛ اﻧﻘ ﻼب ه ﺎﯼ روﺳ ﻴﻪ‪ ،‬ﭼ ﻴﻦ و ﮐﻮﺑ ﺎ و اﻋﺘ ﺼﺎب ه ﺎﯼ ﮐ ﺎرﮔﺮﯼ‬

‫‪٢‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫ﮔﺴﺘﺮدﻩ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن؛ ﻃﻐﻴﺎن هﺎﯼ ﮐ ﺎرﮔﺮﯼ در اﺳ ﭙﺎﻧﻴﺎ و اﻳﺘﺎﻟﻴ ﺎ و ﻓﺮاﻧ ﺴﻪ ﻧ ﺸﺎﻧﮕﺮ‬
‫اﻳﻦ اﻧﺤﻄﺎط در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﺑﺤﺮان هﺎ و ﺟﻨﮓ هﺎ را ﺑﻪ دول ﺷﻮروﯼ و اروﭘﺎﯼ ﺷﺮﻗﯽ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﻣﯽ داد‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﺷﻮروﯼ و »ﺑﻠﻮﮎ ﺷﺮق«‪ ،‬ﻧﻮﻳﺪ »ﺻﻠﺢ« و ﺁراﻣﺶ را ﺳﺮ داد؛ در‬
‫ﺳﺎل هﺎﯼ ﭘﻴﺶ ﻧﺸﺎن دادﻩ ﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻪ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﺪون ﺟﻨﮓ اﻓﺮوزﯼ و ﮐ ﺸﺘﺎر ﻣ ﺮدم ﺳ ﺎﻳﺮ‬
‫ﻧﻘ ﺎط ﺟﻬ ﺎن ﻗ ﺎدر ﺑ ﻪ اداﻣ ﻪ ﺣﻴ ﺎت اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬ﺗﻬﺎﺟﻤ ﺎت ﻧﻈ ﺎﻣﯽ ﺑ ﻪ ﻳﻮﮔ ﺴﻼوﯼ‪،‬‬
‫اﻓﻐﺎﻧ ﺴﺘﺎن و ﺣﻤﻠ ﻪ ﻧﻈ ﺎﻣﯽ ﺑ ﻪ ﻋ ﺮاق هﻤ ﻪ ﻧﻤﺎﻳ ﺎﻧﮕﺮ ﻣﺮﺣﻠ ﻪ اﻧﺤﻄ ﺎط اﻳ ﻦ ﻧﻈ ﺎم ﺟﻬ ﺎﻧﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻤﺎم ﺗﻀﺎدهﺎ ﻧﻈﺎم اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﯽ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺗﺮ از ﭘﻴﺶ ﻣﯽ ﺷ ﻮد‪ .‬ﻋﻠ ﻞ‬
‫اﺻ ﻠﯽ ﺟﻨ ﮓ اﻓ ﺮوزﯼ ه ﺎ اﻳﻨ ﺴﺖ ﮐ ﻪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﭘ ﺴﻴﻦ ﺑ ﺎ ﺑﺤ ﺮان داﺋﻤ ﯽ اﺷ ﺒﺎع‬
‫اﻧﺒﺎﺷ ﺖ روﺑ ﺮو اﺳ ﺖ‪ .‬اﻳ ﻦ وﺿ ﻌﻴﺖ رﻗﺎﺑ ﺖ ﺷ ﺪﻳﺪﺗﺮ از ﭘ ﻴﺶ ﺑ ﺮاﯼ ﮐ ﺴﺐ ﺳ ﻮدهﺎﯼ‬
‫اﻓﺰوﻧ ﻪ اﻧﺤ ﺼﺎرﯼ را ﻃﻠ ﺐ ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ‪ .‬در اﻳ ﻦ ﻣﺮﺣﻠ ﻪ ﺑ ﺮﺧﻼف دوران ﭘ ﻴﺶ )ﻋ ﺼﺮ‬
‫ﮐﻼﺳ ﻴﮏ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم(‪ ،‬ﺿ ﻤﻦ ﺑ ﻪ ﻗ ﻮت ﺑ ﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧ ﺪن ﺗﻤ ﺎم ﻗ ﻮاﻧﻴﻦ ﺣﺮﮐ ﺖ و ﺗ ﻀﺎدهﺎﯼ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺟﻬﺎﻧﯽ؛ ﺷﻴﻮﻩ ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻘ ﺎط ﺟﻬ ﺎن‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴ ﺮ‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽ ﻪ در ﻋ ﺼﺮ ﮐﻼﺳ ﻴﮏ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ) ﺟ ﺰوﻩ ﻟﻨ ﻴﻦ(؛ ﻣ ﺴﻴﺮ دﺧ ﺎﻟﺘﮕﺮﯼ‪ ،‬ﺻ ﺪور‬
‫ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑ ﻪ ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﭘﻴﺮاﻣ ﻮﻧﯽ ﺑ ﻮد؛ در دورﻩ ﺟﺪﻳ ﺪ؛ ﺗﻤﺮﮐ ﺰ اﺻ ﻠﯽ ﺑ ﺮ ﻣﺤ ﻮر ﺗﻮﻟﻴ ﺪ‬
‫ﮐﺎﻻه ﺎﯼ ﻣ ﺼﺮﻓﯽ ﺑ ﺮاﯼ ﺑﺎزاره ﺎﯼ ﺑ ﻮﻣﯽ اﻳ ﻦ ﮐ ﺸﻮرهﺎ اﺳ ﺖ‪ .‬اﻳ ﻦ روﻧ ﺪ ﺑ ﻪ ﺗ ﺸﺪﻳﺪ‬
‫ﻋﻘﺐ اﻓﺘﺎدﮔﯽ در ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﻣﺤﻴﻄﯽ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﯽ دهﻴﻢ‪:‬‬
‫اول؛ در اﻳﻦ دورﻩ ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﮔﺴﺘﺮش ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﺻ ﻨﺎﻳﻊ؛ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﻣ ﻮاد ﺧ ﺎم ﻣ ﺼﻨﻮﻋﯽ در‬
‫ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﺻﻨﻌﺘﯽ‪ ،‬ﻓﺮاهﻢ ﺁﻣﺪ‪ .‬ﺻﺪور ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ از ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ واﺑ ﺴﺘﻪ ﺑ ﻪ ﺧ ﻮد‬
‫ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﻣﺘﺮوﭘ ﻞ ﺗﻐﻴﻴ ﺮ ﺟﻬ ﺖ داد‪ .‬ﻧﻴ ﺮوﯼ ﮐ ﺎر ارزان ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﭘﻴﺮاﻣ ﻮﻧﯽ دﻳﮕ ﺮ‬
‫ﻣﻨﻄﺒ ﻖ ﺑ ﺎ اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ وﺳ ﻴﻊ از ﺗﮑﻨﻮﻟ ﻮژﯼ ﺻ ﻨﻌﺘﯽ ﻧﺒ ﻮد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﻣ ﻮاد ﺧ ﺎم‬
‫ﻣ ﺼﻨﻮﻋﯽ )اﻟﻴ ﺎف ﻣ ﺼﻨﻮﻋﯽ؛ ﻻﺳ ﺘﻴﮏ‪ ،‬ﭘﻼﺳ ﺘﻴﮏ و ﻏﻴ ﺮﻩ( در ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﻣﺘﺮوﭘ ﻞ‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻣﻮاد ﺧﺎم در ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﭘﻴﺮاﻣﻮﻧﯽ ﮔﺸﺖ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠ ﻪ اﻳ ﻦ ﺗﻐﻴﻴ ﺮات ﻣﻨﺠ ﺮ ﺑ ﻪ اﻧﺘﻘ ﺎل‬

‫‪٣‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﺣﻮزﻩ ﻋﻤﻞ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺧﺎرﺟﯽ از ﻣﻮاد ﺧﺎم ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻮﻓﺎﮐﺘﻮر ﺷ ﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠ ﻪ‪ ،‬ﺟﻬ ﺖ ﻣ ﺪاﺧﻼت‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮐﺸﻮرهﺎﯼ دﻳﮕﺮ ﺟﻬﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮ ﮐﺮد‪.‬‬
‫دوم؛ ﺑﺮﺧﻼف دورﻩ ﭘﻴﺶ ﮐﻪ ﺑﺎزارهﺎﯼ دروﻧﯽ ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﻋﻘﺐ اﻓﺘﺎدﻩ ﺟﺬاﺑﻴﺖ ﺧﺎﺻ ﯽ‬
‫از ﻣﻨﻈ ﺮ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﻧﺪاﺷ ﺖ؛ در دورﻩ اﺧﻴ ﺮ ﺑ ﺎ رﺷ ﺪ ﻗ ﺸﺮهﺎﯼ ﭘﺮدرﺁﻣ ﺪ ﻣ ﺼﺮف ﮐﻨﻨ ﺪﻩ‪،‬‬
‫ﺑﺎزار اﻳﻦ ﮐﺸﻮرهﺎ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﻣﺘﺮوﭘﻞ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺳﺮﻳﻊ ﺗ ﺮﻳﻦ روش ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﮐﻨﺘﺮل ﺑ ﺮ ﺑ ﺎزار اﻳ ﻦ ﮐ ﺸﻮرهﺎ و ه ﻢ ﭼﻨ ﻴﻦ از ﻣﻴ ﺎن ﺑﺮداﺷ ﺘﻦ رﻗﺒ ﺎﯼ دﻳﮕ ﺮ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴ ﺴﺘﯽ‬
‫ﮐ ﻪ ﮐﺎﻻهﺎﻳ ﺸﺎن در ﺑﺎزاره ﺎ ﻋﺮﺿ ﻪ دادﻩ ﻣ ﯽ ﺷ ﺪ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴ ﺪ در ﺁن ﮐ ﺸﻮرهﺎ ﺑ ﻮد‪ .‬در‬
‫اﻳ ﻦ ﻣﺮﺣﻠ ﻪ‪ ،‬ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﺧ ﺎرﺟﯽ هﻤ ﺮاﻩ ﺑ ﺎ ﺑ ﻮرژوازﯼ ﺑ ﻮﻣﯽ ﺑﺨ ﺶ ه ﺎﯼ ﻣﻬ ﻢ ﺑ ﺎزار را‬
‫ﺑ ﻪ ﺧ ﻮد اﺧﺘ ﺼﺎص دادﻧ ﺪ‪ .‬رﺷ ﺪ ﻓ ﻮق اﻟﻌ ﺎدﻩ در ﺻ ﻨﺎﻳﻊ ﻣﻮﻧﺘ ﺎژ در اﻳ ﻦ دورﻩ ﻧﻤﺎﻳ ﺎﻧﮕﺮ‬
‫اﻳ ﻦ ﺗﺤ ﻮﻻت ﻧ ﻮﻳﻦ اﺳ ﺖ‪ .‬هﻤﺰﻣ ﺎن ﺑ ﺎ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﮐﺎﻻه ﺎﯼ ﻣ ﺼﺮﻓﯽ ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ ﻧ ﺎﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻴ ﺎن‬
‫ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﻣﺘﺮوﭘ ﻞ و ﭘﻴﺮاﻣ ﻮﻧﯽ ﺗ ﺸﺪﻳﺪ ﺷ ﺪ‪ .‬زﻳ ﺮا »ﻣﺤ ﺼﻮل ﮐ ﺎر« در ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ‬
‫ﻣﺘﺮوﭘﻞ ﺑﺎرﺁورﺗﺮ از ﻣﺤﺼﻮل ﮐﺎر در ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﻋﻘﺐ اﻓﺘﺎدﻩ‪ ،‬ﺑﻮد‪ .‬از اﻳ ﻦ رو ﺑ ﻪ ﺷ ﮑﻠﯽ‬
‫اﻧﺘﻘ ﺎل »ارزش« از ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﻋﻘ ﺐ اﻓﺘ ﺎدﻩ ﺑ ﻪ ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﺻ ﻮرت ﮔﺮﻓ ﺖ‪ .‬اﺿ ﺎﻓﻪ ﺑ ﺮ‬
‫اﻳ ﻦ ﻧﻈ ﺎم ﺟﻬ ﺎﻧﯽ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴ ﺴﺘﯽ ﺗ ﺴﺎوﯼ ﻣﻴ ﺰان ﺳ ﻮد در ﺳ ﻄﺢ ﺑ ﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠ ﯽ را ﺑ ﻪ ﺿ ﺮر‬
‫ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﻋﻘ ﺐ اﻓﺘ ﺎدﻩ ﺗﻐﻴﻴ ﺮ داد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠ ﻪ؛ واﺑ ﺴﺘﮕﯽ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ را ه ﺮ ﭼ ﻪ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ‬
‫ﺗﺸﺪﻳﺪ داد‪.‬‬
‫ﺳﻮم؛ ﺑﺨﺶ‪) ٢‬ﺑﺨﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮐﺎﻻهﺎﯼ ﻣ ﺼﺮﻓﯽ( ﺑ ﻪ ﻋﻠ ﻞ ﻓ ﻮق روﻧ ﻖ ﺣﺎﺻ ﻞ ﮐ ﺮد‪ ،‬اﻣ ﺎ‬
‫در ﺑﺨﺶ‪) ١‬ﺑﺨﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ وﺳﺎﻳﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ( رﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺤ ﺪود ﺑ ﺎﻗﯽ ﻣ ﯽ ﻣﺎﻧ ﺪ‪ .‬ﻋ ﺪم وﺟ ﻮد ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ‬
‫ﺑﻴﻦ اﻳﻦ دو ﺑﺨﺶ اﻗﺘﺼﺎدﯼ‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﺠﺪﻳﺪ رﺷ ﺪ ﻧﻴﺮوه ﺎﯼ ﻣﻮﻟ ﺪﻩ ﻣ ﯽ ﮔ ﺮدد‪ .‬ه ﻢ ﭼﻨ ﻴﻦ‬
‫ﮐﺎﻻهﺎﯼ ﻣﺼﺮﻓﯽ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪﻩ ﺑﻪ رﻏﻢ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﻧﻴﺮوﯼ ﮐﺎر ارزان‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮐﻨﻨﺪﻩ اﯼ‬
‫در ﺻﺎدرات اﻳﻦ ﮐﺸﻮرهﺎﯼ اﻳﺤﺎد ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ و ﮐﺎﻻهﺎﯼ ﻋﻤ ﺪﺗ ًﺎ ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﺼﺮف داﺧﻠ ﯽ ﺑ ﺎﻗﯽ‬
‫ﻣﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٤‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫ﭼﻬﺎرم؛ ﮔﺴﺘﺮش ﺑﺨﺶ‪) ٢‬ﺑﺨﺶ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮐﺎﻻهﺎﯼ ﻣﺼﺮﻓﯽ( ﺑﺪون ﮔﺴﺘﺮش ﺑﺎزار دروﻧ ﯽ‬
‫ﻣﻨﺤﺒﺮ ﺑﻪ اﻧﺤﺼﺎرﯼ ﺷﺪن ﺳﺮﻳﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﺸﺘﻪ و اﻳﻦ اﻣ ﺮ ﺑ ﻪ ﻧﻮﺑ ﻪ ﺧ ﻮد ﺑﺤ ﺮان هﻤﻴ ﺸﮕﯽ‬
‫اﺷﺒﺎع اﻧﺒﺎﺷﺖ و ﻣﺤﺪود ﻣﺎﻧﺪن رﺷﺪ ﺻﻨﻌﺘﯽ را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺧﻮاهﺪ ﺁورد‪.‬‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺎﻻ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻧﺎﻣﻮزوﻧﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﮔ ﺮدد‪ .‬ﺑ ﻪ ﺳ ﺨﻦ دﻳﮕ ﺮ‬
‫دﺧﺎﻟ ﺖ ه ﺎﯼ اﻳ ﻦ دورﻩ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﻣﻨﺠ ﺮ ﺑ ﻪ ﭘﻴ ﺪاﻳﺶ ﻧ ﻮع وﻳ ﮋﻩ اﯼ از ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬
‫ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻧ ﺎﻗﺺ اﻟﺨﻠﻘ ﻪ )و ﻏﻴﺮﻋ ﺎدﯼ(‪ .‬در اﻳ ﻦ دورﻩ ﺑﺮاﺳ ﺎس ﻧﻴﺎزه ﺎﯼ‬
‫ﻣﺮﺣﻠ ﻪ اﯼ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﺣﮑﻮﻣ ﺖ ه ﺎﯼ واﺑ ﺴﺘﻪ از ﻟﺤ ﺎظ ﺳﻴﺎﺳ ﯽ )ﻳ ﺎ ﻣ ﺴﺘﻘﻴﻢ( و ﺑ ﻪ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ هﺎﯼ ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﮑﻞ ﻣﯽ دهﻨﺪ‪ .‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﻳﻦ ﮐﺸﻮرهﺎ‪ ،‬از از ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎرﯼ )دورﻩ ﮐﻼﺳﻴﮏ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم( ﺑﻪ ﺷﺒﻪ اﺳ ﺘﻌﻤﺎرﯼ )دورﻩ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﭘ ﺴﻴﻦ(‬
‫ﺗﻐﻴﻴ ﺮ ﻣ ﯽ ﻳﺎﺑ ﺪ‪ .‬اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم‪ ،‬ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﻋﻘ ﺐ اﻓﺘ ﺎدﻩ را دﻳﮕ ﺮ ﻧﻴﺎزﻣﻨ ﺪ ﺑ ﻪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ه ﺎﯼ‬
‫ﺻﺎدرﺗﯽ ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﻣﺘﺮوﭘﻞ ﻧﮑﺮدﻩ‪ ،‬ﺑﻠﮑ ﻪ ﺁن ﮐ ﺸﻮرهﺎ را ﻣﺘﮑ ﯽ ﺑ ﻪ زﻣﻴﻨ ﻪ رﻳ ﺰﯼ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﺟ ﺬب وﺳ ﺎﻳﻞ ﺗﻮﻟﻴ ﺪﯼ اﺷ ﺒﺎع ﺷ ﺪﻩ ﺧ ﻮد‪ ،‬ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ‪ .‬در اﻳ ﻦ دورﻩ ﺑ ﺮاﯼ اﻳﺠ ﺎد ﺗ ﺴﻬﻴﻼت‬
‫ﺿ ﺮورﯼ ﺑ ﺮاﯼ ﭼﻨ ﻴﻦ زﻣﻴﻨ ﻪ رﻳ ﺰﯼ ﯼ‪ ،‬ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ه ﺎ ﻧ ﻪ ﺑ ﻪ ﺷ ﮑﻞ »ﺻ ﺎدرات« ﺑﻠﮑ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫ﺻ ﻮرت وام ه ﺎﯼ درازﻣ ﺪت و ﻳ ﺎ ﮐﻤ ﮏ ه ﺎﯼ ﺑﻼﻋ ﻮض ﺑ ﻪ ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﭘﻴﺮاﻣ ﻮﻧﯽ دادﻩ‬
‫ﻣﯽ ﺷ ﻮد‪ .‬ﻧﻘ ﺶ »ﺳ ﺎزﻣﺎن ﺑ ﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠ ﯽ ﭘ ﻮل« و ﻧﻬﺎده ﺎﯼ ﻣ ﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬در اﻳ ﻦ دورﻩ ﺗ ﻀﻤﻴﻦ‬
‫ﻧﻴﺎزه ﺎﯼ ﮐﻨ ﻮﻧﯽ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم اﺳ ﺖ‪ .‬ﺑ ﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴ ﺐ ﺑ ﺎ ﮐﻤ ﮏ ه ﺎﯼ ﻓ ﻮق‪ ،‬دوﻟ ﺖ ه ﺎ و‬
‫ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺑ ﻮﻣﯽ ﻧ ﺎﻗﺺ اﻟﺨﻠﻘ ﻪ )ﺳ ﺎﺧﺘﻪ ﺷ ﺪﻩ ﺗﻮﺳ ﻂ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم( اﻳ ﻦ ﮐ ﺸﻮرهﺎ‪،‬‬
‫زﻳﺮﺑﻨ ﺎﯼ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ) ﺳﻴ ﺴﺘﻢ ﺑ ﺎﻧﮑﯽ‪ ،‬ﺗﺮاﻧ ﺴﭙﻮرت و ﻏﻴ ﺮﻩ( را ﺑ ﺮاﯼ ﺟ ﺬب ﮐﺎﻻه ﺎﯼ‬
‫ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﻣﺘﺮوﭘﻞ‪ ،‬ﺑﻨﻴﺎد ﻣﯽ ﻧﻬﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ ٦‬ﺗﻴﺮ ‪١٣٨٥‬‬

‫‪٥‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم‬
‫ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬
‫‪١‬‬
‫)رﺳﺎﻟﻪ ﯼ ﻋﺎﻣﻪ ﻓﻬﻢ(‬

‫ﭘﻴﺶ ﮔﻔﺘﺎر ﻟﻨﻴﻦ‬

‫رﺳﺎﻟﻪ اﯼ ﮐ ﻪ از ﻧﻈ ﺮ ﺧﻮاﻧﻨ ﺪﻩ ﻣ ﯽ ﮔ ﺬرد در ﺑﻬ ﺎر ﺳ ﺎل ‪ ١٩١٦‬در زورﻳ ﺦ ﺑ ﻪ ﺗﻮﺳ ﻂ‬
‫ﻧﮕﺎرﻧﺪﻩ ﺑﻪ رﺷﺘﻪ ﺗﺤﺮﻳﺮ در ﺁﻣﺪ‪ .‬ﻃﺒﻴﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺷﺮاﻳﻂ ﮐﺎر ﺁن ﺟﺎ‪ ،‬ﻣﻦ ﺗﺎ اﻧ ﺪازﻩ اﯼ‬
‫از ﻟﺤﺎظ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت و ﮐﺘﺎب هﺎﯼ ﻓﺮاﻧﺴﻪ و اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ و ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﻓﻮق اﻟﻌﺎدﻩ اﯼ از ﻟﺤ ﺎظ‬
‫ﻣﻄﺒﻮﻋ ﺎت و ﮐﺘ ﺎب ه ﺎﯼ روﺳ ﯽ در ﻣ ﻀﻴﻘﻪ ﺑ ﻮدم‪ .‬وﻟ ﯽ ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ وﺻ ﻒ از ﮐﺘ ﺎب ج‪ .‬ﺁ‪.‬‬
‫هﻮﺑﺴﻦ‪ ،‬ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ اﺛﺮ اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ درﺑﺎرﻩ ﯼ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﺎ دﻗﺘﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻦ اﻳﻦ اﺛﺮ‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺁﻧﺴﺖ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻧﻤﻮدم‪.‬‬

‫‪ -١‬ﻟﻨﻴﻦ در ‪ ١٩‬ژوﺋﻦ ﺳﺎل ‪ ١٩١٦‬ﻧﮕ ﺎرش ﮐﺘ ﺎب را ﺑ ﻪ ﭘﺎﻳ ﺎن رﺳ ﺎﻧﺪ و دﺳ ﺖ ﻧ ﻮﻳﺲ ﺁن را ﺑ ﺮاﯼ‬

‫ﭼﺎپ ﺑﻪ ﺑﻨﮕﺎﻩ ﻧﺸﺮﻳﺎت »ﭘﺎروس« ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬اﻋﻀﺎﯼ ﺟﻨﺎح ﻣﻨﺸﻮﻳﮏ ﺳﻮﺳﻴﺎل دﻣﮑﺮاﺳﯽ ﮐﻪ در اﻳ ﻦ‬
‫دﻓﺘ ﺮ اﻧﺘ ﺸﺎراﺗﯽ ﮐ ﺎر ﻣ ﯽ ﮐﺮدﻧ ﺪ اﻧﺘﻘ ﺎد ﺷ ﺪﻳﺪﯼ را ﮐ ﻪ از ﺗﺌ ﻮرﯼ ه ﺎﯼ اﭘﻮرﺗﻮﻧﻴ ﺴﺘﯽ ﮐﺎﺋﻮﺗ ﺴﮑﯽ و‬
‫ﻣﻨﺸﻮﻳﮏ هﺎﯼ روس )ﻣﺎرﺗﻒ و دﻳﮕﺮان( ﺷﺪﻩ ﺑﻮد از ﮐﺘﺎب ﺣﺬف ﮐﺮدﻧﺪ و ﮐﻠﻤﻪ »رﺷ ﺪ و اﻧﺘﻘ ﺎل«‬
‫را )رﺷ ﺪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ و اﻧﺘﻘ ﺎل ﺁن ﺑ ﻪ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ( ﺑ ﺎ ﮐﻠﻤ ﻪ »ﺗﺒ ﺪﻳﻞ« و ﻋﺒ ﺎرت‬
‫»ﺟﻨﺒﻪ ارﺗﺠﺎﻋﯽ« را )ﺟﻨﺒﻪ ارﺗﺠﺎﻋﯽ ﺗﺌﻮرﯼ »اوﻟﺘﺮا اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم«( ﺑﺎ ﻋﺒﺎرت »ﺟﻨﺒﻪ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧ ﺪﻩ«‬
‫و ﻏﻴﺮﻩ ﺗﻌﻮﻳﺾ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮐﺘﺎب در ﺁﻏﺎز ﺳﺎل ‪ ١٩١٧‬ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﻨﮕﺎﻩ ﻧﺸﺮﻳﺎت »ﭘ ﺎروس« ﺗﺤ ﺖ‬
‫ﻋﻨﻮان »اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﻮﻳﻦ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ« در ﭘﺘﺮﺑﻮرگ از ﭼﺎپ ﺧﺎرج ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻟﻨﻴﻦ ﭘﺲ از ورود ﺑﻪ روﺳﻴﻪ ﭘ ﻴﺶ ﮔﻔﺘ ﺎرﯼ ﺑ ﺮاﯼ اﻳ ﻦ ﮐﺘ ﺎب ﻧﻮﺷ ﺖ در اواﺳ ﻂ ﺳ ﺎل ‪ ١٩١٧‬ﮐﺘ ﺎب‬
‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫‪٦‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫اﻳﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺳﺎﻧﺴﻮر ﺗ ﺰارﯼ ﻧﻮﺷ ﺘﻪ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺑ ﺪﻳﻦ ﺟﻬ ﺖ ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ‬
‫ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻮدم ﺟﺪا ﺑﻪ ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺻﺮﻓ ًﺎ ﺗﺌﻮرﻳﮏ ‪-‬و ﺑ ﻪ وﻳ ﮋﻩ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ‪ -‬اﮐﺘﻔ ﺎ ورزم‪،‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ در ﺑﻴﺎن ﺗﺬﮐﺮات ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻣﻌ ﺪودﯼ ﻧﻴ ﺰ ﮐ ﻪ ذﮐ ﺮ ﺁن ه ﺎ ﺿ ﺮورﯼ ﺑ ﻪ ﻧﻈ ﺮ ﻣ ﯽ رﺳ ﻴﺪ‬
‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻮدم ﻧﻬﺎﻳﺖ اﺣﺘﻴﺎط را ﻣﺮاﻋﺎت ﻧﻤﻮدﻩ و اﻳﻦ ﮐﺎر را ﺑﺎ اﻳﻤﺎء و اﺷﺎرﻩ و ﺑ ﻪ ﮐﻤ ﮏ‬
‫ﺁن زﺑﺎن ﻟﻌﻨﺘﯽ ازوپ اﻧﺠﺎم دهﻢ ﮐﻪ ﺗﺰارﻳﺰم هﻤﻪ ﯼ اﻧﻘﻼﺑﻴﻮﻧﯽ را ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﻧﮕﺎرش ﻳ ﮏ‬
‫اﺛﺮ »ﻋﻠﻨﯽ« ﻗﻠﻢ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ وادار ﻣﯽ ﺳﺎﺧﺖ ﺑﺪان ﺗﻮﺳﻞ ﺟﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫اﮐﻨﻮن ﮐ ﻪ روزه ﺎﯼ ﺁزادﯼ ﻓ ﺮا رﺳ ﻴﺪﻩ‪ ،‬ﺧﻮاﻧ ﺪن ﻣﺠ ﺪد ﺁن ﻗ ﺴﻤﺖ ه ﺎﯼ رﺳ ﺎﻟﻪ ﮐ ﻪ در‬
‫ﻧﺘﻴﺠ ﻪ اﻧﺪﻳ ﺸﻪ از ﺳﺎﻧ ﺴﻮر ﺗ ﺰارﯼ ﺗﺤﺮﻳ ﻒ ﮔﺮدﻳ ﺪﻩ و در ﻣﻨﮕﻨ ﻪ ﯼ ﺁهﻨﻴﻨ ﯽ ﻓ ﺸﺮدﻩ و‬
‫ﻣﺘ ﺮاﮐﻢ ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﺴﯽ ﺷ ﺎق و دﺷ ﻮار اﺳ ﺖ‪ .‬در اﻳ ﻦ ﺑ ﺎرﻩ ﮐ ﻪ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﺁﺳ ﺘﺎن اﻧﻘ ﻼب‬
‫ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴ ﺴﺘﯽ اﺳ ﺖ و در اﻳ ﻦ ﺑ ﺎرﻩ ﮐ ﻪ ﺳﻮﺳ ﻴﺎل ﺷ ﻮﻳﻨﻴﺰم )ﺳﻮﺳ ﻴﺎﻟﻴﺰم در ﮔﻔﺘ ﺎر و‬
‫ﺷ ﻮﻳﻨﻴﺰم در ﮐ ﺮدار( ﺧﻴﺎﻧ ﺖ ﮐﺎﻣ ﻞ ﺑ ﻪ ﺳﻮﺳ ﻴﺎﻟﻴﺰم و ﮔﺮوﻳ ﺪن ﮐﺎﻣ ﻞ ﺑ ﻪ ﺟﺒﻬ ﻪ ﯼ‬
‫ﺑﻮرژوازﻳﺴﺖ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﮐﻪ اﻳ ﻦ اﻧ ﺸﻌﺎب در ﺟﻨ ﺒﺶ ﮐ ﺎرﮔﺮﯼ‪ ،‬ﺑ ﺎ ﺷ ﺮاﻳﻂ ﻋﻴﻨ ﯽ‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم و ﻏﻴﺮﻩ ﻣﺮﺑ ﻮط ﻣ ﯽ ﺑﺎﺷ ﺪ ‪-‬ﻧﺎﭼ ﺎر ﺑ ﻮدم ﺑ ﺎ زﺑ ﺎﻧﯽ »ﺑ ﺮدﻩ وار« ﺳ ﺨﻦ ﮔ ﻮﻳﻢ و‬
‫ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻮدم دﻗﺖ ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ اﯼ را ﮐﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪ ﺑﻮد ﺑﻪ ﺳﻠ ﺴﻠﻪ ﻣﻘ ﺎﻻﺗﯽ ﮐ ﻪ‬
‫از ﺳ ﺎل ‪ ١٩١٤‬ﺗ ﺎ ‪ ١٩١٧‬در ﺧﺎرﺟ ﻪ ﻧﻮﺷ ﺘﻪ ام و ﺑ ﻪ زودﯼ ﺗﺠﺪﻳ ﺪ ﭼ ﺎپ ﺧﻮاه ﺪ ﺷ ﺪ‪-‬‬
‫∗‬
‫ﻣﻌﻄﻮف دارم‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﻻزم اﺳﺖ درﺑ ﺎرﻩ ﯼ ﻗ ﺴﻤﺘﯽ ﮐ ﻪ در ﺻ ﻔﺤﺎت‪ ١١٩‬و ‪١٢٠‬‬
‫اﻳﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﯼ ﻣ ﺴﻄﻮر اﺳ ﺖ ﺗ ﺬﮐﺮﯼ دادﻩ ﺷ ﻮد ‪ .‬ﺑ ﺮاﯼ اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ ﺑ ﺎ ﻣﺮاﻋ ﺎت ﺳﺎﻧ ﺴﻮر ﺑ ﻪ‬
‫ﺧﻮاﻧﻨ ﺪﻩ ﺗﻮﺿ ﻴﺢ دادﻩ ﺑﺎﺷ ﻢ ﭼﮕﻮﻧ ﻪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ داران و ﺳﻮﺳ ﻴﺎل ﺷﻮﻳﻨﻴ ﺴﺖ ه ﺎﺋﯽ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫ﺟﺒﻬ ﻪ ﯼ ﺁن ه ﺎ ﮔﺮوﻳ ﺪﻩ اﻧ ﺪ )هﻤ ﺎن ﺳﻮﺳ ﻴﺎل ﺷﻮﻳﻨﻴ ﺴﺖ ه ﺎﺋﯽ ﮐ ﻪ ﮐﺎﺋﻮﺗ ﺴﮑﯽ ﭼﻨ ﻴﻦ‬
‫ﻧﺎﭘﻴﮕﻴﺮاﻧ ﻪ ﺑ ﺎ ﺁن ه ﺎ ﻣﺒ ﺎرزﻩ ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ( در ﻣ ﻮرد ﻣ ﺴﺄﻟﻪ ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ اﻧ ﻀﻤﺎم ﻃﻠﺒ ﯽ‬
‫ﺑ ﯽ ﺷ ﺮﻣﺎﻧﻪ دروغ ﻣ ﯽ ﮔﻮﻳﻨ ﺪ و ﭼﮕﻮﻧ ﻪ اﻧ ﻀﻤﺎم ﻃﻠﺒ ﯽ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ داران ﺧ ﻮدﯼ را‬
‫ﭘﺮدﻩ ﭘﻮﺷﯽ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻮدم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ...‬ژاﭘﻦ را در ﻧﻈﺮ ﮔﻴﺮم! ﺧﻮاﻧﻨ ﺪﻩ ﯼ‬

‫∗‬
‫‪ -‬رﺟ ﻮع ﺷ ﻮد ﺑ ﻪ ﺑﺨ ﺶ ‪ -٧‬اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﺑ ﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ﻣﺮﺣﻠ ﻪ ﯼ ﺧﺎﺻ ﯽ از ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ )در هﻤ ﻴﻦ‬
‫ﺟﺰوﻩ(‪.‬‬

‫‪٧‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫دﻗﻴ ﻖ ﺑ ﻪ ﺳ ﻬﻮﻟﺖ ﻣ ﯽ ﺗﻮاﻧ ﺪ ﺑ ﻪ ﺟ ﺎﯼ ژاﭘ ﻦ ‪-‬روﺳ ﻴﻪ و ﺑ ﻪ ﺟ ﺎﯼ ﮐ ﺮﻩ‪ -‬ﻓﻨﻼﻧ ﺪ‪ ،‬ﻟﻬ ﺴﺘﺎن‪،‬‬

‫ﮐﻮرﻟﻨ ﺪ‪ ،‬اوﮐ ﺮاﺋﻴﻦ‪ ،‬ﺧﻴ ﻮﻩ‪ ،‬ﺑﺨ ﺎرا‪ ،‬اﺳ ﺘﻮﻧﯽ و ﻣﻨ ﺎﻃﻖ را ﻗ ﺮار ده ﺪ ﮐ ﻪ ﺳ ﺎﮐﻨﻴﻦ ﺁن ه ﺎ‬
‫وﻟﻴﮑﺎروس ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﯽ ﺧﻮاهﻢ اﻇﻬﺎر اﻣﻴﺪ ﮐﻨﻢ رﺳﺎﻟﻪ ﯼ ﻣﻦ ﺑﻪ درﮎ ﻳ ﮏ ﻣ ﺴﺄﻟﻪ اﺳﺎﺳ ﯽ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ ﻳﻌﻨ ﯽ‬
‫ﻣﺎهﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدﯼ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﮐﻪ ﺑﺪون ﺑﺮرﺳﯽ ﺁن ﻓﻬﻢ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺟﻨ ﮓ ﮐﻨ ﻮﻧﯽ و ﺳﻴﺎﺳ ﺖ‬
‫ﮐﻨﻮﻧﯽ ﺑﻪ هﻴﭻ وﺟﻪ ﻣﻴﺴﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ -‬ﮐﻤﮏ ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﻣﺆﻟﻒ‬
‫ﭘﺘﺮوﮔﺮاد‪ ٢٦ ،‬ﺁورﻳﻞ ﺳﺎل ‪١٩١٧‬‬

‫‪٨‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫‪٢‬‬
‫ﭘﻴﺶ ﮔﻔﺘﺎر ﺗﺮﺟﻤﻪ ﯼ ﻓﺮاﻧﺴﻪ و ﺁﻟﻤﺎﻧﯽ‬

‫‪١‬‬
‫اﻳﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﭼﻨﺎن ﭼﻪ در ﭘﻴﺶ ﮔﻔﺘ ﺎر ﭼ ﺎپ روﺳ ﯽ ﻣ ﺬﮐﻮر اﺳ ﺖ در ﺳ ﺎل ‪ ١٩١٦‬ﺑ ﺎ در‬
‫ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺳﺎﻧﺴﻮر ﺗﺰارﯼ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﺑ ﺮاﻳﻢ ﻣﻴ ﺴﺮ ﻧﻴ ﺴﺖ ﺗﻤ ﺎم ﻣ ﺘﻦ اﻳ ﻦ‬
‫ﮐﺘﺎب را ﺗﻐﻴﻴﺮ دهﻢ‪ ،‬واﻧﮕﻬﯽ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺷﺎﻳﺪ ﻣﻘﺮون ﺑﻪ ﺻﻼح هﻢ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻳ ﺮا وﻇﻴﻔ ﻪ ﯼ‬
‫اﺻ ﻠﯽ ﮐﺘ ﺎب اﻳ ﻦ ﺑ ﻮد و ﮐﻤﺎﮐ ﺎن ه ﻢ اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ‪ :‬از روﯼ ﻣ ﺪارﮎ ﺟ ﺎﻣﻊ ﻣﻨﺪرﺟ ﻪ در‬
‫ﺁﻣﺎرهﺎﯼ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ اﻧﮑﺎر ﺑﻮرژوازﯼ و اﻋﺘﺮاﻓﺎت داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﻮرژوازﯼ ﮐﻠﻴﻪ ﯼ ﮐ ﺸﻮرهﺎ‬
‫ﻧ ﺸﺎن دادﻩ ﺷ ﻮد ﻣﻨﻈ ﺮﻩ ﯼ ﻧﻬ ﺎﺋﯽ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ ﺟﻬ ﺎﻧﯽ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ از ﻟﺤ ﺎظ ﻣﻨﺎﺳ ﺒﺎت‬
‫ﻣﺘﻘﺎﺑ ﻞ ﺑ ﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠ ﯽ ﺁن در ﺁﻏ ﺎز ﺳ ﺪﻩ ﯼ ﺑﻴ ﺴﺘﻢ و در ﺁﺳ ﺘﺎن ﻧﺨ ﺴﺘﻴﻦ ﺟﻨ ﮓ ﺟﻬ ﺎﻧﯽ‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﯽ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗ ﺎ اﻧ ﺪازﻩ اﯼ ﺣﺘ ﯽ ﺑ ﺮاﯼ ﻋ ﺪﻩ زﻳ ﺎدﯼ از ﮐﻤﻮﻧﻴ ﺴﺖ ه ﺎﯼ ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﭘﻴ ﺸﺮو‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻧﻴﺰ ﺑﯽ ﻓﺎﻳﺪﻩ ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد از روﯼ ﻧﻤﻮﻧ ﻪ اﻳ ﻦ رﺳ ﺎﻟﻪ ﮐ ﻪ از ﻧﻘﻄ ﻪ ﯼ ﻧﻈ ﺮ‬
‫ﺳﺎﻧﺴﻮر ﺗﺰارﯼ ﻣﺠ ﺎز ﻣﺤ ﺴﻮب ﻣ ﯽ ﺷ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﻪ اﻣﮑ ﺎن‪ -‬و ﺿ ﺮورت‪ -‬اﻳ ﻦ ﻣﻮﺿ ﻮع ﻣﻌﺘﻘ ﺪ‬
‫ﻼ در ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎﯼ‬
‫ﺷ ﻮﻧﺪ ﮐ ﻪ ﺣﺘ ﯽ از ﺁن ﺑﻘﺎﻳ ﺎﯼ ﻧ ﺎﭼﻴﺰ ﺁزادﯼ ه ﺎﯼ ﻋﻠﻨ ﯽ ﻧﻴ ﺰ ﮐ ﻪ هﻨ ﻮز ﻣ ﺜ ً‬
‫ﮐﻨ ﻮﻧﯽ ﻳ ﺎ در ﻓﺮاﻧ ﺴﻪ ﭘ ﺲ از ﺑﺎزداﺷ ﺖ اﺧﻴ ﺮ ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ هﻤﮕ ﺎﻧﯽ ﮐﻤﻮﻧﻴ ﺴﺖ ه ﺎ ﺑ ﺮاﯼ ﺁﻧ ﺎن‬
‫ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ‪-‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺮاﯼ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﮐﺬب ﮐﺎﻣﻞ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺳﻮﺳﻴﺎل ﭘﺎﺳﻴﻔﻴﺴﺘﯽ و ﮐﺎذﺑﺎﻧ ﻪ‬
‫ﺑ ﻮدن اﻣﻴ ﺪ ﺑ ﻪ »دﻣﻮﮐﺮاﺳ ﯽ ﺟﻬ ﺎﻧﯽ«‪ -‬اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ ﮐ ﺮد‪ .‬ﺿ ﻤﻨ ًﺎ ﻣ ﯽ ﮐﻮﺷ ﻢ ﺗ ﺎ در اﻳ ﻦ ﭘ ﻴﺶ‬
‫ﮔﻔﺘﺎر ﻧﮑﺎﺗﯽ را ذﮐﺮ ﻧﻤﺎﻳﻢ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﺗﮑﻤﻴ ﻞ اﻳ ﻦ رﺳ ﺎﻟﻪ از ﺳﺎﻧ ﺴﻮر ﮔﺬﺷ ﺘﻪ ﻧﻬﺎﻳ ﺖ درﺟ ﻪ‬
‫ﺿﺮورت دارد‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﻳﻦ ﭘﻴﺶ ﮔﻔﺘﺎر ﺑﺮاﯼ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ« در »اﻧﺘﺮﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎل‬
‫ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺘﯽ«‪ ،‬ﺷﻤﺎرﻩ ‪ ،١٨‬اﮐﺘﺒﺮ ‪ ١٩٢١‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫‪٩‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫‪٢‬‬
‫در اﻳ ﻦ رﺳ ﺎﻟﻪ ﺛﺎﺑ ﺖ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ ﺟﻨ ﮓ ‪ ١٩١٨ -١٩١٤‬از ه ﺮ دو ﻃ ﺮف ﺟﻨﮕ ﯽ‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﯽ )ﻳﻌﻨﯽ ﻏﺎﺻﺒﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻏﺎرت ﮔﺮاﻧﻪ‪ ،‬راهﺰﻧﺎﻧﻪ( ﻳﺎ ﺟﻨﮕﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧ ﺎﻃﺮ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ‬
‫ﺟﻬ ﺎن‪ ،‬ﺗﻘ ﺴﻴﻢ و ﺗﺠﺪﻳ ﺪ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮات و »ﻣﻨ ﺎﻃﻖ ﻧﻔ ﻮذ« ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ و ﻏﻴ ﺮﻩ‬
‫ﺑﺮﭘﺎ ﺷﺪ‪.‬‬
‫زﻳ ﺮا ﺑﺪﻳﻬﻴ ﺴﺖ اﺛﺒ ﺎت ﭼﮕ ﻮﻧﮕﯽ ﺟﻨﺒ ﻪ ﯼ ﺣﻘﻴﻘ ﯽ اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ ﻳ ﺎ ﺑ ﻪ ﻋﺒ ﺎرت ﺻ ﺤﻴﺢ ﺗ ﺮ‬
‫ﺟﻨﺒ ﻪ ﯼ ﺣﻘﻴﻘ ﯽ ﻃﺒﻘ ﺎﺗﯽ ﺟﻨ ﮓ را ﺑﺎﻳ ﺪ در ﺗﺠﺰﻳ ﻪ و ﺗﺤﻠﻴ ﻞ ﻣﻮﻗﻌﻴ ﺖ ﻋﻴﻨ ﯽ ﻃﺒﻘ ﺎت‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯼ ﮐﻠﻴﻪ ﯼ ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﻣﺤﺎرب ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻧﻤﻮد ﻧﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ دﻳﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ﺟﻨﮓ‪ .‬ﺑﺮاﯼ‬
‫ﻣﺠﺴﻢ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴ ﺖ ﻋﻴﻨ ﯽ ﻧﺒﺎﻳ ﺪ ﻣﺜ ﺎل ه ﺎ و اﻃﻼﻋ ﺎت ﺟﺪاﮔﺎﻧ ﻪ را در ﻧﻈ ﺮ ﮔﺮﻓ ﺖ‬
‫)ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ ﭘﻴﭽﻴ ﺪﮔﯽ ﻓ ﻮق اﻟﻌ ﺎدﻩ ﭘﺪﻳ ﺪﻩ ه ﺎﯼ زﻧ ﺪﮔﯽ اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ هﻤﻴ ﺸﻪ ﻣ ﯽ ﺗ ﻮان اﻣﺜﻠ ﻪ و‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﻓﺮاوان ﺑﺮاﯼ ﺗﺄﻳﻴ ﺪ ه ﺮ ﻧ ﻮع ﺣﮑﻤ ﯽ ﭘﻴ ﺪا ﮐ ﺮد( ﺑﻠﮑ ﻪ ﺣﺘﻤ ًﺎ‬
‫ﺑﺎﻳ ﺪ ﻣﺠﻤﻮﻋ ﻪ اﯼ از ﻣ ﺪارﮎ ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ ﻣﺒ ﺎﻧﯽ زﻧ ﺪﮔﯽ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ ﮐﻠﻴ ﻪ ﯼ ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ‬
‫ﻣﺤﺎرب و ﮐﻠﻴﻪ ﯼ ﺟﻬﺎن را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار داد‪.‬‬
‫ﻣﻦ در ﺟﺪول ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺟﻬﺎن در ﺟﺮﻳﺎن ﺳﺎل هﺎﯼ ‪) ١٩١٤ -١٨٧٦‬ﻓ ﺼﻞ ‪(٦‬‬
‫و ﺟ ﺪول ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ راﻩ ه ﺎﯼ ﺁه ﻦ ﺗﻤ ﺎم ﺟﻬ ﺎن در ﺟﺮﻳ ﺎن ﺳ ﺎل ه ﺎﯼ ‪-١٨٩٠‬‬
‫‪) ١٩١٣‬ﻓﺼﻞ‪ (٧‬درﺳﺖ از هﻤﻴﻦ اﻃﻼﻋﺎت ﺟﻤﻊ ﺑﻨﺪﯼ ﺷ ﺪﻩ و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑ ﻞ ﺗﮑ ﺬﻳﺐ اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ‬
‫ﮐ ﺮدﻩ ام‪ .‬راﻩ ه ﺎﯼ ﺁه ﻦ ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﮐ ﺎر ﻣﻬ ﻢ ﺗ ﺮﻳﻦ رﺷ ﺘﻪ ه ﺎﯼ ﺻ ﻨﺎﻳﻊ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻳﻌﻨ ﯽ‬
‫ﺻ ﻨﺎﻳﻊ ذﻏ ﺎل ﺳ ﻨﮓ و ﻓﻮﻻدﺳ ﺎزﯼ و ﻧﻴ ﺰ ﻧﺘﻴﺠ ﻪ و ﺑ ﺎرزﺗﺮﻳﻦ ﻧﻤ ﻮدار ﺗﮑﺎﻣ ﻞ ﺑﺎزرﮔ ﺎﻧﯽ‬
‫ﺟﻬﺎﻧﯽ و ﺗﻤﺪن ﺑ ﻮرژوﺁ‪ -‬دﻣﻮﮐﺮاﺗﻴ ﮏ اﺳ ﺖ‪ .‬اﻳ ﻦ ﻣﻮﺿ ﻮع ﮐ ﻪ ﭼﮕﻮﻧ ﻪ راﻩ ه ﺎﯼ ﺁه ﻦ ﺑ ﺎ‬
‫ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﺑ ﺰرگ ﺑ ﺎ اﻧﺤ ﺼﺎرات‪ ،‬ﺳ ﻨﺪﻳﮑﺎهﺎ‪ ،‬ﮐﺎرﺗ ﻞ ه ﺎ‪ ،‬ﺗﺮاﺳ ﺖ ه ﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻧ ﮓ ه ﺎ و اﻟﻴﮕﺎرﺷ ﯽ‬
‫ﻣﺎﻟﯽ واﺑﺴﺘﻪ اﻧﺪ در ﻓﺼﻮل ﭘﻴﺸﻴﻦ ﮐﺘ ﺎب ﻧ ﺸﺎن دادﻩ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﺑﻨ ﺪﯼ ﺷ ﺒﮑﻪ راﻩ‬
‫ﺁه ﻦ‪ ،‬ﻧ ﺎﻣﻮزوﻧﯽ اﻳ ﻦ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﺑﻨ ﺪﯼ‪ ،‬ﻧ ﺎﻣﻮزوﻧﯽ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ اﻳ ﻦ ﺷ ﺒﮑﻪ ‪-‬اﻳ ﻦ ه ﺎ هﻤ ﻪ ﻧﺘ ﺎﻳﺞ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ اﻧﺤﺼﺎرﯼ ﮐﻨﻮﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ داﻣﻨﻪ ﯼ ﺁن در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﺑﺴﻂ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٠‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫و اﻳﻦ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دهﺪ ﺟﻨﮓ هﺎﯼ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﯽ ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﻪ ﻳﮏ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻨﻴﺎد اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ‬
‫اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﻳﻌﻨ ﯽ ﻣ ﺎداﻣﯽ ﮐ ﻪ ﻣﺎﻟﮑﻴ ﺖ ﺧ ﺼﻮﺻﯽ ﺑ ﺮ وﺳ ﺎﺋﻞ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ وﺟ ﻮد دارد‪ -‬ﻣﻄﻠﻘ ًﺎ‬
‫ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن راﻩ ﺁهﻦ اﻗﺪاﻣﯽ ﺳ ﺎدﻩ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌ ﯽ‪ ،‬دﻣﻮﮐﺮاﺗﻴ ﮏ‪ ،‬ﻓﺮهﻨﮕ ﯽ و ﻣﺘﻤﺪﻧﺎﻧ ﻪ ﺑ ﻪ ﻧﻈ ﺮ‬
‫ﻣ ﯽ رﺳ ﺪ‪ :‬اﻳ ﻦ ﻣﻮﺿ ﻮع در ﻧﻈ ﺮ ﭘﺮﻓ ﺴﻮرهﺎﯼ ﺑ ﻮرژوا ﮐ ﻪ در ﻗﺒ ﺎل ﺗ ﺰﺋﻴﻦ ﺑﺮدﮔ ﯽ‬
‫ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ اﺟ ﺮت ﻣ ﯽ ﮔﻴﺮﻧ ﺪ و ﻧﻴ ﺰ در ﻧﻈ ﺮ ﮐﻮﺗ ﻪ ﻧﻈ ﺮان ﺧ ﺮدﻩ ﺑ ﻮرژوا‪ -‬ﭼﻨ ﻴﻦ‬
‫ﺟﻠﻮﻩ ﮔﺮ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ در ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻣﺮ ﺁن رﺷﺘﻪ زﻧﺠﻴﺮهﺎﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر ﮐﻠ ﯽ‬
‫اﻳ ﻦ ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎ را ﺑ ﻪ وﺳ ﻴﻠﻪ ﯼ ه ﺰاران ﺷ ﺒﮑﻪ ﺑ ﻪ ﻣﺎﻟﮑﻴ ﺖ ﺧ ﺼﻮﺻﯽ ﺑ ﺮ وﺳ ﺎﺋﻞ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن را ﺑ ﻪ وﺳ ﻴﻠﻪ اﯼ ﺑ ﺮاﯼ ﺳ ﺘﻢ ﮔ ﺮﯼ ﺑ ﺮ ﻳ ﮏ ﻣﻴﻠﻴ ﺎرد ﻧﻔ ﺮ‬
‫)از اه ﺎﻟﯽ ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮات و ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﻧﻴﻤ ﻪ ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮﻩ( ﻳﻌﻨ ﯽ ﺑ ﺮ ﺑ ﻴﺶ از ﻧﻴﻤ ﯽ از اه ﺎﻟﯽ‬
‫ﺟﻬﺎن در ﮐﺸﻮرهﺎﯼ واﺑﺴﺘﻪ و ﺑﺮ ﻏﻼﻣﺎن اﺟﻴ ﺮ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ در ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ »ﻣﺘﻤ ﺪن« ﻣﺒ ﺪل‬
‫ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﮐﺎر ﺻﺎﺣﺒﮑﺎر ﮐﻮﭼﮏ‪ ،‬رﻗﺎﺑ ﺖ ﺁزاد و دﻣﻮﮐﺮاﺳ ﯽ ‪-‬ﺗﻤ ﺎم‬
‫اﻳ ﻦ ﺷ ﻌﺎرهﺎﺋﯽ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ وﺳ ﻴﻠﻪ ﯼ ﺁن ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ داران و ﻣﻄﺒﻮﻋ ﺎت ﺁن ه ﺎ ﮐ ﺎرﮔﺮان و‬
‫دهﻘﺎﻧﺎن را ﻓﺮﻳﺐ ﻣﯽ دهﻨﺪ‪ -‬ﻣﺴﺎﻓﺖ زﻳ ﺎدﯼ در ﻋﻘ ﺐ ﺳ ﺮ ﻣﺎﻧ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ در‬
‫ﺟﺮﻳﺎن رﺷﺪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺳﺘﻢ ﮔ ﺮﯼ ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮاﺗﯽ ﻣ ﺸﺘﯽ ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ »ﭘﻴ ﺸﺮو«‬
‫ﺑ ﺮ اﮐﺜﺮﻳ ﺖ ﻋﻈﻴﻤ ﯽ از ﺳ ﮑﻨﻪ روﯼ زﻣ ﻴﻦ و اﺧﺘﻨ ﺎق ﻣ ﺎﻟﯽ ﺁﻧ ﺎن ﻣﺒ ﺪل ﮔﺮدﻳ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬و‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ اﻳﻦ »ﻏﻨﻴﻤﺖ« ﺑﻴﻦ ‪ ٣-٢‬درﻧﺪﻩ اﯼ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﭘﺬﻳﺮد )ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ‪ ،‬اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ژاﭘﻦ( ﮐﻪ‬
‫در ﺟﻬﺎن از هﻤﻪ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ ﺑﻮدﻩ و ﺳﺮاﭘﺎ ﻏﺮق در ﺳﻼح اﻧﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﻏﻨﻴﻤ ﺖ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ ﺟﻬﺎﻧﯽ را ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﺟﻨﮓ ﺧﻮد ﻣﯽ ﮐﺸﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٣‬‬
‫ﺻﻠﺢ ﺑﺮﺳﺖ ﻟﻴﺘﻮﻓﺴﮏ ﮐﻪ ﻃﺮف ﺁﻟﻤﺎن ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﺗﺤﻤﻴ ﻞ ﺷ ﺪ و ﺳ ﭙﺲ ﺻ ﻠﺢ ﺑ ﻪ ﻣﺮاﺗ ﺐ‬
‫وﺣﺸﻴﺎﻧﻪ ﺗﺮ و رذﻳﻼﻧﻪ ﺗﺮ ورﺳﺎﯼ ﮐﻪ از ﻃﺮف ﺟﻤﻬﻮرﯼ هﺎﯼ »دﻣﻮﮐﺮاﺗﻴﮏ« ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎ و‬

‫‪١١‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﻓﺮاﻧ ﺴﻪ و ﻧﻴ ﺰ اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن »ﺁزاد« ﺗﺤﻤﻴ ﻞ ﮔﺮدﻳ ﺪﻩ ﺳ ﻮدﻣﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﮐﻤ ﮏ ه ﺎ را ﺑ ﻪ ﺑ ﺸﺮﻳﺖ‬

‫ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ه ﻢ ﻣﻴ ﺮزا ﺑﻨ ﻮﻳﺲ ه ﺎﯼ ﻣ ﺰدور اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم را رﺳ ﻮا ﺳ ﺎﺧﺖ و ه ﻢ‬
‫ﺧ ﺮدﻩ ﺑﻮرژواه ﺎﯼ ﻣﺮﺗﺠ ﻊ ﻳ ﺎ ﺑ ﻪ اﺻ ﻄﻼح ﺧﻮدﺷ ﺎن ﭘﺎﺳﻴﻔﻴ ﺴﺖ و ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴ ﺴﺖ را ﮐ ﻪ‬
‫»وﻳﻠ ﺴﻮﻧﻴﺰم« را ﺳ ﺘﻮدﻩ و اﻣﮑ ﺎن ﺻ ﻠﺢ و اﺻ ﻼﺣﺎت را در ﺷ ﺮاﻳﻂ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﺛﺎﺑ ﺖ‬
‫ﻣﯽ ﻧﻤﻮدﻧﺪ اﻓﺸﺎء ﮐﺮد‪.‬‬
‫دﻩ ه ﺎ ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﮐ ﺸﺘﻪ و ﻧ ﻮاﻧﯽ ﮐ ﻪ ﺟﻨ ﮓ ﺑ ﺮ ﺟ ﺎﯼ ﮔﺬاﺷ ﺘﻪ‪ ،‬هﻤ ﺎن ﺟﻨﮕ ﯽ ﮐ ﻪ ﺳ ﺒﺐ‬
‫ﺑﺮﭘ ﺎ ﺷ ﺪﻧﺶ ﺁن ﺑ ﻮد ﮐ ﻪ ﺁﻳ ﺎ ﮔ ﺮوﻩ اﻧﮕﻠﻴ ﺴﯽ راهﺰﻧ ﺎن ﻣ ﺎﻟﯽ ﺑﺎﻳ ﺪ ﺳ ﻬﻢ ﺑ ﻴﺶ ﺗ ﺮﯼ از‬
‫ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺑﻪ ﭼﻨﮓ ﺁرﻧﺪ ﻳﺎ ﮔﺮوﻩ ﺁﻟﻤﺎﻧﯽ و ﺳﭙﺲ اﻳﻦ دو »ﭘﻴﻤﺎن ﺻﻠﺢ«‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪﻩ اﺳ ﺖ‬
‫ﭼ ﺸﻢ و ﮔ ﻮش ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ه ﺎ و دﻩ ه ﺎ ﻣﻴﻠﻴ ﻮن اﻓ ﺮادﯼ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ ﺑ ﻮرژوازﯼ ﻣﻨﮑ ﻮب و‬
‫ﻼ دﻳ ﺪﻩ ﻧ ﺸﺪﻩ‬
‫ﺳ ﺮﮐﻮب ﺷ ﺪﻩ و ﺗﺤﻤﻴ ﻖ و اﻏ ﻮاء ﮔﺮدﻳ ﺪﻩ اﻧ ﺪ ﺑ ﺎ ﺳ ﺮﻋﺘﯽ ﮐ ﻪ ﻧﻈﻴ ﺮ ﺁن ﻗ ﺒ ً‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑ ﺎز ﺷ ﻮد‪ .‬ﺑ ﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳ ﻖ در زﻣﻴﻨ ﻪ ﯼ وﻳﺮاﻧ ﯽ ﺟﻬ ﺎﻧﯽ ﺣﺎﺻ ﻠﻪ از ﺟﻨ ﮓ ﻳ ﮏ ﺑﺤ ﺮان‬
‫اﻧﻘﻼﺑﯽ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻧ ﺸﻮ و ﻧﻤ ﺎ ﻣ ﯽ ﻳﺎﺑ ﺪ ﮐ ﻪ اﻋ ﻢ از ﺁن ﮐ ﻪ دﭼ ﺎر هﺮﮔﻮﻧ ﻪ ﺗﺒ ﺪﻻت ﻃ ﻮﻻﻧﯽ و‬
‫دﺷﻮارﯼ هﻢ ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﺟﺰ اﻧﻘﻼب ﭘﺮوﻟﺘﺎرﯼ و ﭘﻴﺮوزﯼ ﺁن ﭘﺎﻳﺎن دﻳﮕﺮﯼ ﻧﻤ ﯽ ﺗﻮاﻧ ﺪ داﺷ ﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻴﺎﻧﻴﻪ ﯼ اﻧﺘﺮﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎل دوم ﺻﺎدرﻩ در ﺷﻬﺮ ﺑﺎل‪ ،‬ﮐﻪ در ﺳﺎل ‪ ١٩١٢‬درﺳﺖ ﺁن ﺟﻨﮕﯽ‬
‫را ﮐﻪ در ﺳﺎل ‪ ١٩١٤‬ﻓﺮا رﺳﻴﺪ ارزﻳﺎﺑﯽ ﮐﺮدﻩ ﻧﻪ ﺁن ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﺟﻨﮓ را )ﺟﻨﮓ هﺎ‬
‫ﺑﺎ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻨﮓ هﺎﯼ اﻧﻘﻼﺑﯽ هﻢ وﺟ ﻮد دارد( –ﺑ ﻪ ﻋﻨ ﻮان ﻳﺎدﮔ ﺎرﯼ ﮐ ﻪ ﭘ ﺮدﻩ‬
‫از روﯼ ﺗﻤﺎم ورﺷﮑﺴﺘﮕﯽ ﻧﻨﮕﻴﻦ و ارﺗﺪاد ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن اﻧﺘﺮﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎل دوم ﺑﺮ ﻣ ﯽ دارد‪ -‬ﺑ ﺮ‬
‫ﺟﺎﯼ ﺧﻮاهﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬ ﺖ ﻣ ﻦ اﻳ ﻦ ﺑﻴﺎﻧﻴ ﻪ را ﺿ ﻤﻴﻤﻪ ﯼ ﭼ ﺎپ ﺣﺎﺿ ﺮ ﻣ ﯽ ﻧﻤ ﺎﻳﻢ و ﺗﻮﺟ ﻪ ﺧﻮاﻧﻨ ﺪﮔﺎن‬
‫را ﺑ ﺎز و ﺑ ﺎز ه ﻢ ﺑ ﺪﻳﻦ ﻧﮑﺘ ﻪ ﻣﻌﻄ ﻮف ﻣ ﯽ دارم ﮐ ﻪ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧ ﺎن اﻧﺘﺮﻧﺎﺳ ﻴﻮﻧﺎل دوم از‬
‫ﺁن ﻗ ﺴﻤﺖ ه ﺎﯼ ﺑﻴﺎﻧﻴ ﻪ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر دﻗﻴ ﻖ و واﺿ ﺢ و ﺻ ﺮﻳﺢ از ارﺗﺒ ﺎط اﻳ ﻦ ﺟﻨ ﮓ ﺑ ﺎ‬
‫اﻧﻘﻼب ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳﺎ ﺻ ﺤﺒﺖ ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ‪ -‬ﺑ ﺎ هﻤ ﺎن دﻗﺘ ﯽ ﻣ ﯽ ﮔﺮﻳﺰﻧ ﺪ ﮐ ﻪ دزد از دزدﻳﮕ ﺎﻩ ﺧ ﻮد‬
‫ﻣﯽ ﮔﺮﻳﺰد‪.‬‬

‫‪١٢‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫‪٤‬‬
‫در اﻳ ﻦ رﺳ ﺎﻟﻪ ﺑ ﻪ اﻧﺘﻘ ﺎد از »ﮐﺎﺋﻮﺗ ﺴﮑﻴﺰم« ﻳﻌﻨ ﯽ ﺁن ﺟﺮﻳ ﺎن ﻣ ﺴﻠﮑﯽ ﺑ ﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠ ﯽ ﮐ ﻪ‬
‫در ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎن در وﺟﻮد »ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺗﺮﻳﻦ ﺗﺌﻮرﻳ ﺴﻴﻦ ه ﺎ« و ﭘﻴ ﺸﻮاﻳﺎن اﻧﺘﺮﻧﺎﺳ ﻴﻮﻧﺎل دوم‬
‫)در اﺗﺮﻳﺶ‪-‬اﺗﻮﺑﺎﺋﻮﺋﺮ و ﺷﺮﮐﺎء‪ ،‬در اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ -‬راﻣ ﺰﯼ ﻣﮑﺪوﻧﺎﻟ ﺪ و ﻏﻴ ﺮﻩ‪ ،‬در ﻓﺮاﻧ ﺴﻪ‪-‬‬
‫ﺁﻟﺒ ﺮ ﺗﻮﻣ ﺎ و ﻏﻴ ﺮﻩ و ﻏﻴ ﺮﻩ( و ﮔ ﺮوﻩ اﻧﺒ ﻮهﯽ از ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴ ﺴﺖ ه ﺎ‪ ،‬رﻓﺮﻣﻴ ﺴﺖ ه ﺎ‪،‬‬
‫ﭘﺎﺳﻴﻔﻴ ﺴﺖ ه ﺎ‪ ،‬دﻣ ﻮﮐﺮات ه ﺎﯼ ﺑ ﻮرژوا و ﮐﺸﻴ ﺸﺎن ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪﮔﺎﻧﯽ دارد ﺗﻮﺟ ﻪ ﺧﺎﺻ ﯽ‬
‫ﻣﻌﻄﻮف ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳ ﻦ ﺟﺮﻳ ﺎن ﻣ ﺴﻠﮑﯽ از ﻳ ﮏ ﺳ ﻮ ﻣﺤ ﺼﻮل از ه ﻢ ﭘﺎﺷ ﻴﺪﮔﯽ و ﮔﻨﺪﻳ ﺪﮔﯽ اﻧﺘﺮﻧﺎﺳ ﻴﻮﻧﺎل‬
‫دوم و از ﺳ ﻮﯼ دﻳﮕ ﺮ ﺛﻤ ﺮﻩ ﻧ ﺎﮔﺰﻳﺮ اﻳ ﺪﺋﻮﻟﻮژﯼ ﺧ ﺮدﻩ ﺑﻮرژواه ﺎﺋﯽ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﺷ ﺮاﻳﻂ‬
‫زﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬ﺁن هﺎ را در ﺑﻨﺪ ﺧﺮاﻓﺎت ﺑﻮرژوازﯼ و دﻣﻮﮐﺮاﺗﻴﮏ ﻣﻘﻴﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻇﻬﺎر اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﻧﻈﺮﻳﺎت از ﻃﺮف ﮐﺎﺋﻮﺗ ﺴﮑﯽ و اﻣﺜ ﺎل وﯼ ﺑ ﻪ ﻣﻨﺰﻟ ﻪ ﯼ دﺳ ﺖ ﮐ ﺸﻴﺪن‬
‫ﮐﺎﻣﻞ از ﺁن اﺻﻮل اﻧﻘﻼﺑﯽ ﻣﺎرﮐﺴﻴﺰم اﺳﺖ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ ﻃﯽ دﻩ هﺎ ﺳﺎل ﺗﻤﺎم و ﺁن هﻢ‬
‫ﺑﻪ ﺧ ﺼﻮص در ﻣﺒ ﺎرزﻩ ﻋﻠﻴ ﻪ اﭘﻮرﺗ ﻮﻧﻴﺰم ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴ ﺴﺘﯽ )ﺑﺮﻧ ﺸﺘﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻴﻠ ﺮان‪ ،‬هﺎﻳ ﺪﻣﺎن‪،‬‬
‫ﮔ ﻮﻣﭙﺮس و ﻏﻴ ﺮﻩ( از ﺁن دﻓ ﺎع ﻣ ﯽ ﮐ ﺮد‪ .‬از اﻳ ﻦ رو ﺗ ﺼﺎدﻓﯽ ﻧﻴ ﺴﺖ ﮐ ﻪ اﮐﻨ ﻮن در ﺗﻤ ﺎم‬
‫ﺟﻬ ﺎن »ﮐﺎﺋﻮﺗﺴﮑﻴ ﺴﺖ ه ﺎ« از ﻟﺤ ﺎظ ﻋﻤﻠ ﯽ و ﺳﻴﺎﺳ ﯽ ﺑ ﺎ اﭘﻮرﺗﻮﻧﻴ ﺴﺖ ه ﺎﯼ اﻓﺮاﻃ ﯽ‬
‫)از ﻃﺮﻳ ﻖ اﻧﺘﺮﻧﺎﺳ ﻴﻮﻧﺎل دوم ﻳ ﺎ اﻧﺘﺮﻧﺎﺳ ﻴﻮﻧﺎل زرد( و ﺑ ﺎ ﺣﮑﻮﻣ ﺖ ه ﺎﯼ ﺑ ﻮرژوازﯼ‬
‫)از ﻃﺮﻳﻖ ﺣﮑﻮﻣﺖ هﺎﯼ ﻣﺆﺗﻠﻔﻪ ﺑﻮرژوازﯼ ﮐﻪ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺖ هﺎ در ﺁن هﺎ ﺷﺮﮐﺖ دارﻧ ﺪ(‬
‫ﻣﺘﺤﺪ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻨﺒﺶ اﻧﻘﻼﺑﯽ ﭘﺮوﻟﺘﺎرﯼ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ و ﺟﻨﺒﺶ ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺘﯽ در ﺳﺮاﺳ ﺮ ﺟﻬ ﺎن در ﺣ ﺎل‬
‫رﺷﺪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃ ﻮر اﺧ ﺺ ‪-‬ﻧﻤ ﯽ ﺗﻮاﻧ ﺪ از ﺗﺠﺰﻳ ﻪ و ﺗﺤﻠﻴ ﻞ و اﻓ ﺸﺎﯼ اﺷ ﺘﺒﺎهﺎت ﺗﺌﻮرﻳ ﮏ‬
‫»ﮐﺎﺋﻮﺗﺴﮑﻴﺰم« ﺧ ﻮددارﯼ ورزد‪ .‬اﻳ ﻦ ﻣﻮﺿ ﻮع ﺑ ﻪ ﺧ ﺼﻮص از اﻳ ﻦ ﺟﻬ ﺖ ﺿﺮورﻳ ﺴﺖ‬
‫ﮐﻪ ﭘﺎﺳﻴﻔﻴﺰم و ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ »دﻣﻮﮐﺮاﺗﻴﺰم« ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ ه ﻴﭻ وﺟ ﻪ دﻋ ﻮﯼ ﻣﺎرﮐ ﺴﻴﺰم ﻧﺪاﺷ ﺘﻪ‬
‫ﻼ هﻤﺎﻧﻨ ﺪ ﮐﺎﺋﻮﺗ ﺴﮑﯽ و ﺷ ﺮﮐﺎء ﻋﻤ ﻖ ﺗ ﻀﺎدهﺎﯼ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم و ﻧ ﺎﮔﺰﻳﺮﯼ ﺑﺤ ﺮان‬
‫وﻟﯽ ﮐ ﺎﻣ ً‬
‫اﻧﻘﻼﺑﯽ را ﮐﻪ زاﺋﻴﺪﻩ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم اﺳﺖ ﭘﺮدﻩ ﭘﻮﺷ ﯽ ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ‪ -،‬ﺟﺮﻳ ﺎن ه ﺎﺋﯽ ه ﺴﺘﻨﺪ ﮐ ﻪ‬

‫‪١٣‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫هﻨﻮز ﺑﺎ ﻧﻴﺮوﯼ ﻓﻮق اﻟﻌﺎدﻩ اﯼ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﺷﺎﻳﻊ اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ ﺟﺮﻳ ﺎن ه ﺎ از‬
‫وﻇ ﺎﻳﻒ ﺣﺘﻤ ﯽ ﺣ ﺰب ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳ ﺎ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﺑﺎﻳ ﺪ ﺻ ﺎﺣﺒﮑﺎران ﮐ ﻮﭼﮑﯽ را ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ ﺗﻮﺳ ﻂ‬
‫ﺑﻮرژوازﯼ ﺗﺤﻤﻴﻖ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ و ﻧﻴﺰ ﻣﻴﻠﻴﻮن هﺎ رﻧﺠﺒ ﺮﯼ را ﮐ ﻪ داراﯼ ﺷ ﺮاﻳﻂ زﻧ ﺪﮔﯽ ﮐ ﻢ و‬
‫ﺑﻴﺶ ﺧﺮدﻩ ﺑﻮرژواﺋﯽ هﺴﺘﻨﺪ از ﭼﻨﮓ ﺑﻮرژوازﯼ ﺑﻴﺮون ﺑﮑﺸﺪ‪.‬‬

‫‪٥‬‬
‫ﻻزﻣﺴﺖ ﭼﻨﺪ ﮐﻠﻤﻪ اﯼ هﻢ درﺑﺎرﻩ ﯼ ﻓﺼﻞ هﺸﺘﻢ اﻳﻦ ﮐﺘ ﺎب‪» :‬ﻃﻔﻴﻠ ﯽ ﮔ ﺮﯼ و ﮔﻨﺪﻳ ﺪﮔﯽ‬
‫ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ« ﺻ ﺤﺒﺖ ﺷ ﻮد‪ .‬ﭼﻨ ﺎن ﭼ ﻪ در ﻣ ﺘﻦ ﮐﺘ ﺎب ذﮐ ﺮ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ هﻴﻠﻔﺮدﻳﻨ ﮏ‪،‬‬
‫»ﻣﺎرﮐﺴﻴﺴﺖ« ﺳﺎﺑﻖ ﮐﻪ اﮐﻨﻮن از هﻢ رزﻣﺎن ﮐﺎﺋﻮﺗﺴﮑﯽ و ﻳﮑﯽ از ﮐﺎرﮔﺮداﻧﺎن ﻋﻤ ﺪﻩ ﯼ‬
‫ﺳﻴﺎﺳ ﺖ ﺑ ﻮرژوا‪ -‬رﻓﺮﻣﻴ ﺴﺘﯽ در »ﺣ ﺰب ﻣ ﺴﺘﻘﻞ ﺳﻮﺳ ﻴﺎل دﻣ ﻮﮐﺮات ﺁﻟﻤ ﺎن«‪ ٣‬اﺳ ﺖ‪،‬‬
‫در ﻣ ﻮرد اﻳ ﻦ ﻣ ﺴﺄﻟﻪ ﻧ ﺴﺒﺖ ﺑ ﻪ هﻮﺑ ﺴﻮن اﻧﮕﻠﻴ ﺴﯽ ﻳﻌﻨ ﯽ ﭘﺎﺳﻴﻔﻴ ﺴﺖ و رﻓﺮﻣﻴ ﺴﺖ‬
‫ﺁﺷﮑﺎر ﮔﺎﻣﯽ ﺑﻪ ﭘﺲ ﻧﻬﺎدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺸﻌﺎب ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ در ﺳﺮاﺳ ﺮ ﺟﻨ ﺒﺶ ﮐ ﺎرﮔﺮﯼ اﮐﻨ ﻮن‬
‫ﻼ ﺁﺷﮑﺎر ﺷﺪﻩ اﺳ ﺖ )اﻧﺘﺮﻧﺎﺳ ﻴﻮﻧﺎل دوم و ﺳ ﻮم(‪ .‬واﻗﻌﻴ ﺖ ﻣﺒ ﺎرزﻩ ﻣ ﺴﻠﺤﺎﻧﻪ و‬
‫دﻳﮕﺮ ﮐﺎﻣ ً‬
‫ﺟﻨ ﮓ داﺧﻠ ﯽ ﺑ ﻴﻦ اﻳ ﻦ دو ﺟﺮﻳ ﺎن ﻧﻴ ﺰ ﺁﺷ ﮑﺎر ﮔﺮدﻳ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ :‬ﭘ ﺸﺘﻴﺒﺎﻧﯽ ﻣﻨ ﺸﻮﻳﮏ ه ﺎ و‬
‫»ﺳﻮﺳﻴﺎل روﻟﻮﺳﻴﻮﻧﺮهﺎ« از ﮐﻠﭽﺎﮎ ودﻧﻴﮑﻴﻦ در روﺳﻴﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﻠﺸﻮﻳﮏ هﺎ و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﯽ‬
‫ﺷ ﻴﺪﻣﺎﻧﯽ ه ﺎ و ﻧﻮﺳ ﮑﻪ و ﺷ ﺮﮐﺎء از ﺑ ﻮرژوازﯼ در ﺁﻟﻤ ﺎن ﻋﻠﻴ ﻪ اﺳﭙﺎرﺗﺎﮐﻴ ﺴﺖ ه ﺎ‪ ٤‬و‬

‫‪» -٣‬ﺣﺰب ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺳﻮﺳﻴﺎل دﻣﻮﮐﺮات ﺁﻟﻤ ﺎن« ﻳ ﺎ ﺣ ﺰب ﻣﺮﮐﺰﻳ ﻮن در ﺁورﻳ ﻞ ﺳ ﺎل ‪ ١٩١٧‬ﺗﺄﺳ ﻴﺲ‬
‫ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد‪ .‬ﻗ ﺴﻤﺖ ﻋﻤ ﺪﻩ ﯼ اﻳ ﻦ ﺣ ﺰب از ﺳ ﺎزﻣﺎن ﮐﺎﺋﻮﺗﺴﮑﻴ ﺴﺘﯽ »اﺗﻔ ﺎق ﮐ ﺎر« ﺗ ﺸﮑﻴﻞ ﻣ ﯽ ﺷ ﺪ‬
‫»اﻋﻀﺎء ﺣﺰب ﻣﺴﺘﻘﻞ« »وﺣﺪت« ﺳﻮﺳﻴﺎل ﺷﻮﻳﻨﻴﺴﺖ هﺎﯼ ﺁﺷﮑﺎر را ﻣﻮﻋﻈﻪ ﻣﯽ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺁن هﺎ‬
‫را ﺗﺒﺮﺋﻪ ﮐﺮدﻩ ﻣﻮرد دﻓﺎع ﻗﺮار ﻣﯽ دادﻧﺪ و ﻃﻠﺐ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ از ﻣﺒﺎرزﻩ ﯼ ﻃﺒﻘﺎﺗﯽ اﻣﺘﻨﺎع ﮔﺮدد‪.‬‬
‫در اﮐﺘﺒﺮ ﺳﺎل ‪ ١٩٢٠‬در ﺟﺮﻳﺎن ﮐﻨﮕﺮﻩ ﯼ ﺣﺰب ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺳﻮﺳﻴﺎل دﻣﻮﮐﺮات در ﺷ ﻬﺮ ه ﺎل در اﻳ ﻦ‬
‫ﺣﺰب اﻧﺸﻌﺎب روﯼ داد‪ .‬ﻗﺴﻤﺖ ﻣﻬﻤﯽ از اﻳﻦ ﺣﺰب در دﺳﺎﻣﺒﺮ ﺳ ﺎل ‪ ١٩٢٠‬ﺑ ﻪ ﺣ ﺰب ﮐﻤﻮﻧﻴ ﺴﺖ‬
‫ﺁﻟﻤﺎن ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ .‬ﻋﻨﺎﺻﺮ دﺳﺖ راﺳ ﺖ‪ ،‬ﺣ ﺰب ﺟﺪاﮔﺎﻧ ﻪ اﯼ ﺗ ﺸﮑﻴﻞ دادﻧ ﺪ و ﻧ ﺎم ﻗ ﺪﻳﻤﯽ ﺣ ﺰب ﻣ ﺴﺘﻘﻞ‬
‫ﺳﻮﺳﻴﺎل دﻣﻮﮐﺮات را ﺑﻪ روﯼ ﺧﻮد ﻧﻬﺎدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺰب ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ ١٩٢٢‬وﺟﻮد داﺷﺖ‪.‬‬
‫‪ -٤‬اﺳﭙﺎرﺗﺎﮐﻴ ﺴﺖ ه ﺎ‪ -‬اﻋ ﻀﺎء ﺳ ﺎزﻣﺎن »اﺳ ﭙﺎرﺗﺎﮐﻮس«‪ ،‬ﮐ ﻪ در دوران ﻧﺨ ﺴﺘﻴﻦ ﺟﻨ ﮓ ﺟﻬ ﺎﻧﯽ‬
‫ﺗ ﺸﮑﻴﻞ ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد‪ .‬در ﺁﻏ ﺎز ﺟﻨ ﮓ از ﺳﻮﺳ ﻴﺎل دﻣ ﻮﮐﺮات ه ﺎﯼ ﭼ ﭗ ﺁﻟﻤ ﺎن ﮔﺮوه ﯽ ﺑ ﻪ ﻧ ﺎم‬
‫»اﻧﺘﺮﻧﺎﺳ ﻴﻮﻧﺎل« ﺗﺤ ﺖ رهﺒ ﺮﯼ ﮎ‪ .‬ﻟﻴﺒﮑﻨﺨ ﺖ‪ ،‬ر‪ .‬ﻟﻮﮐﺰاﻣﺒ ﻮرگ‪ ،‬ف‪ .‬ﻣﺮﻳﻨ ﮓ‪ ،‬ﮎ‪ .‬زﺗﮑ ﻴﻦ و‬
‫دﻳﮕﺮان ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﺎم اﻳﻦ ﮔﺮوﻩ هﻤﺎن ﺳﺎزﻣﺎن »اﺳ ﭙﺎرﺗﺎﮐﻮس« ﺑ ﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧ ﺪ‪ .‬اﺳﭙﺎرﺗﺎﮐﻴ ﺴﺖ ه ﺎ در‬

‫‪١٤‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫ﻧﻈﺎﺋﺮ ﺁن در ﻓﻨﻼﻧﺪ و ﻟﻬﺴﺘﺎن و ﻣﺠﺎرﺳ ﺘﺎن و ﻏﻴ ﺮﻩ‪ .‬ﺁﻳ ﺎ اﻳ ﻦ ﭘﺪﻳ ﺪﻩ ﺗ ﺎرﻳﺨﯽ‪ -‬ﺟﻬ ﺎﻧﯽ ﺑ ﺮ‬
‫روﯼ ﭼﻪ ﭘﺎﻳﻪ اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﻣﺘﮑﯽ اﺳﺖ؟‬
‫اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪﻩ هﻤﺎﻧﺎ ﺑﺮ ﻃﻔﻴﻠﯽ ﮔﺮﯼ و ﮔﻨﺪﻳ ﺪﮔﯽ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻣﺘﮑ ﯽ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ از ﺧ ﻮاص‬
‫ذاﺗﯽ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﺎرﻳﺨﯽ ﺁن ﻳﻌﻨ ﯽ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم اﺳ ﺖ‪ .‬هﻤ ﺎن ﮔﻮﻧ ﻪ ﮐ ﻪ در اﻳ ﻦ رﺳ ﺎﻟﻪ‬
‫ﺛﺎﺑ ﺖ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ اﮐﻨ ﻮن ﻣ ﺸﺘﯽ از ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﻓ ﻮق اﻟﻌ ﺎدﻩ ﺛﺮوﺗﻤﻨ ﺪ و‬
‫ﻧﻴﺮوﻣﻨ ﺪ را )ﮐ ﻪ ﺟﻤﻌﻴ ﺖ ﺁن ه ﺎ ﮐﻤﺘ ﺮ از ﻳ ﮏ ده ﻢ و در ﺻ ﻮرت ﻣﻨﺘﻬ ﺎﯼ »ﺳ ﺨﺎوت« و‬
‫زﻳ ﺎدﻩ روﯼ در ﺣ ﺴﺎب ﮐﻤﺘ ﺮ از ﻳ ﮏ ﭘ ﻨﺠﻢ ﺳ ﮑﻨﻪ روﯼ زﻣ ﻴﻦ اﺳ ﺖ( ﻣﺘﻤ ﺎﻳﺰ ﺳ ﺎﺧﺘﻪ ﮐ ﻪ‬
‫ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎن را‪ -‬ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺳﺎدﻩ »ﮐﻮﭘﻦ ﭼﻴﻨﯽ«‪ -‬ﻏﺎرت ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺻﺪور ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‪ ،‬از روﯼ‬
‫ﻧ ﺮخ ﻗﺒ ﻞ از ﺟﻨ ﮓ و ﺁﻣﺎره ﺎﯼ ﺑ ﻮرژوازﯼ ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ دوران ﻗﺒ ﻞ از ﺟﻨ ﮓ‪ ،‬هﺮﺳ ﺎل در‬
‫ﺣﺪود ‪ ١٠-٨‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻓﺮاﻧﮏ ﺳ ﻮد ﻣ ﯽ ده ﺪ‪ .‬و اﮐﻨ ﻮن اﻟﺒﺘ ﻪ ﻣﻘ ﺪار ﺁن ﺑ ﺴﯽ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ ﺷ ﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻬﻴﺴﺖ ﺑﺎ ﻳﮏ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺎﻓﻮق ﺳﻮد هﻨﮕﻔﺘﯽ )زﻳﺮا اﻳ ﻦ ﺳ ﻮد ﻣ ﺎﻓﻮق ﺁن ﺳﻮدﻳ ﺴﺖ ﮐ ﻪ‬
‫ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ داران از ﻃﺮﻳ ﻖ ﺑﻬ ﺮﻩ ﮐ ﺸﯽ از ﮐ ﺎرﮔﺮان ﮐ ﺸﻮر »ﺧ ﻮد« ﺑ ﻪ ﭼﻨ ﮓ ﻣ ﯽ ﺁورﻧ ﺪ(‬
‫ﻣﯽ ﺗﻮان رهﺒﺮان ﮐﺎرﮔﺮان و ﻗﺸﺮ ﻓﻮﻗ ﺎﻧﯽ ﮐ ﺎرﮔﺮان را ﮐ ﻪ ﻗ ﺸﺮ اﺷ ﺮاف ﮐ ﺎرﮔﺮﯼ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‬
‫ﺧﺮﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺸﺮ را هﻤﺎن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داران ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ »ﭘﻴ ﺸﺮو« ﻣ ﯽ ﺧﺮﻧ ﺪ و اﻳ ﻦ ﻋﻤ ﻞ را‬
‫هﻢ ﺑﻪ هﺰاران وﺳﺎﺋﻞ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪ ،‬ﺁﺷﮑﺎرا و ﭘﻨﻬﺎﻧﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ دهﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻴﻦ ﺗﻮدﻩ هﺎ ﺑﺮ ﺿﺪ ﺟﻨﮓ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﯽ ﺑﻪ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت اﻧﻘﻼﺑ ﯽ ﻣ ﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻨ ﺪ و ﺳﻴﺎﺳ ﺖ ﻏﺎرﺗﮕﺮاﻧ ﻪ ﯼ‬

‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺁﻟﻤﺎن و ﺧﻴﺎﻧﺖ رهﺒﺮان ﺳﻮﺳﻴﺎل دﻣﻮﮐﺮات را ﻓﺎش ﻣﯽ ﻧﻤﻮدﻧ ﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ اﺳﭙﺎرﺗﺎﮐﻴ ﺴﺖ ه ﺎ‬
‫ﻳﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ دﺳﺖ ﭼ ﭗ ﺁﻟﻤ ﺎن در ﻣﻬ ﻢ ﺗ ﺮﻳﻦ ﻣ ﺴﺎﺋﻞ ﺗﺌ ﻮرﯼ و ﺳﻴﺎﺳ ﯽ از اﺷ ﺘﺒﺎهﺎت ﻧﻴﻤ ﻪ ﻣﻨ ﺸﻮﻳﮑﯽ‬
‫ﻣﺒﺮﯼ ﻧﺒﻮدﻧﺪ؛ ﺁن هﺎ ﺗﺌﻮرﯼ ﻧﻴﻤﻪ ﻣﻨﺸﻮﻳﮑﯽ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم را ﺑﺴﻂ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﯽ دادﻧﺪ‪ .‬اﺻﻞ ﺣ ﻖ ﻣﻠ ﻞ‬
‫در ﺗﻌﻴ ﻴﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷ ﺖ ﺧ ﻮﻳﺶ ﺑ ﻪ ﻣﻔﻬ ﻮم ﻣﺎرﮐﺴﻴ ﺴﺘﯽ ﺁن را )ﻳﻌﻨ ﯽ ﺣ ﻖ ﺟ ﺪا ﺷ ﺪن و ﺗ ﺸﮑﻴﻞ دوﻟ ﺖ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ( رد ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ؛ اﻣﮑﺎن ﺟﻨﮓ هﺎﯼ ﻣﻠﯽ ﺁزادﻳﺒﺨﺶ را در ﻋﺼﺮ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﻧﻔﯽ ﻣﯽ ﻧﻤﻮدﻧﺪ؛‬
‫ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﺣﺰب اﻧﻘﻼﺑﯽ ﮐﻢ ﺑﻬﺎء ﻣ ﯽ دادﻧ ﺪ و در ﺑﺮاﺑ ﺮ ﺟﻨ ﺒﺶ ﺧ ﻮد ﺑﺨ ﻮدﯼ ﺳ ﺮ ﻓ ﺮود ﻣ ﯽ ﺁوردﻧ ﺪ‪.‬‬
‫ﻟﻨ ﻴﻦ در ﺁﺛ ﺎر ﺧ ﻮد ﻣﻮﺳ ﻮم ﺑ ﻪ »درﺑ ﺎرﻩ ﯼ رﺳ ﺎﻟﻪ ﯼ ﻳ ﻮﻧﯽ ﺋ ﻮس« و »درﺑ ﺎرﻩ ﯼ ﮐﺎرﻳﮑ ﺎﺗﻮر‬
‫ﻣﺎرﮐﺴﻴﺰم و »اﮐﻮﻧﻮﻣﻴﺰم اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﯽ« و ﻏﻴﺮﻩ‪ .‬اﺳﭙﺎرﺗﺎﮐﻴﺴﺖ هﺎ در ﺳﺎل ‪ ١٩١٧‬ﺑﻪ ﺣﺰب ﻣﺴﺘﻘﻞ‬
‫ﻣﺮﮐﺰﻳﻮن ﺁﻟﻤﺎن داﺧﻞ ﺷﺪﻧﺪ وﻟﯽ اﺳﺘﻘﻼل ﺗ ﺸﮑﻴﻼﺗﯽ ﺧ ﻮد را ﺣﻔ ﻆ ﻧﻤﻮدﻧ ﺪ‪ .‬ﭘ ﺲ از اﻧﻘ ﻼب ﻧ ﻮاﻣﺒﺮ‬
‫ﺳﺎل ‪ ١٩١٨‬ﺁﻟﻤﺎن اﺳﭙﺎرﺗﺎﮐﻴﺴﺖ هﺎ ﺑﺎ »اﻋﻀﺎﯼ ﺣﺰب ﻣ ﺴﺘﻘﻞ« ﻗﻄ ﻊ راﺑﻄ ﻪ ﮐﺮدﻧ ﺪ و در دﺳ ﺎﻣﺒﺮ‬
‫هﻤﻴﻦ ﺳﺎل ﺣﺰب ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﺁﻟﻤﺎن را ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪١٥‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫اﻳﻦ ﻗﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮان ﺑﻮرژوا ﺷﺪﻩ ﻳﺎ »ﻗﺸﺮ اﺷﺮاف ﮐ ﺎرﮔﺮﯼ« ﮐ ﻪ از ﻟﺤ ﺎظ ﺷ ﻴﻮﻩ زﻧ ﺪﮔﯽ‬
‫ﻼ ﺧﺮدﻩ ﺑﻮرژوا ه ﺴﺘﻨﺪ‪ -‬ﺗﮑﻴ ﻪ ﮔ ﺎﻩ‬
‫و ﻣﻴﺰان دﺳﺘﻤﺰد و ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﯽ ﺧﻮد ﮐﺎﻣ ً‬
‫ﻋﻤ ﺪﻩ اﻧﺘﺮﻧﺎﺳ ﻴﻮﻧﺎل دوم و در اﻳ ﻦ اﻳ ﺎم ﻣ ﺎ ﺗﮑﻴ ﻪ ﮔ ﺎﻩ ﻋﻤ ﺪﻩ اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ )ﻧ ﻪ ﺟﻨﮕ ﯽ(‬
‫ﺑ ﻮرژوازﯼ را ﺗ ﺸﮑﻴﻞ ﻣ ﯽ دهﻨ ﺪ‪ .‬زﻳ ﺮا اﻳ ﻦ ه ﺎ ﻋ ﺎﻣﻠﻴﻦ واﻗﻌ ﯽ ﺑ ﻮرژوازﯼ در ﺟﻨ ﺒﺶ‬
‫ﮐ ﺎرﮔﺮﯼ و ﻣﺒﺎﺷ ﺮﻳﻦ ﮐ ﺎرﮔﺮﯼ ﻃﺒﻘ ﻪ ﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ داران و ﻣﺠﺮﻳ ﺎن ﺣﻘﻴﻘ ﯽ رﻓﺮﻣﻴ ﺰم و‬
‫ﺷ ﻮﻳﻨﻴﺰم ه ﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺟﻨ ﮓ داﺧﻠ ﯽ ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳ ﺎ ﻋﻠﻴ ﻪ ﺑ ﻮرژوازﯼ ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ از اﻳﻨ ﺎن ﺑ ﻪ‬
‫ﻃﺮﻓﺪارﯼ از ﺑﻮرژوازﯼ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮﻓﺪارﯼ »ورﺳﺎﺋﯽ هﺎ« ﻋﻠﻴﻪ »ﮐﻤﻮﻧﺎرهﺎ« ﺑﺮ ﻣﯽ ﺧﻴﺰﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪون ﭘﯽ ﺑﺮدن ﺑﻪ رﻳﺸﻪ ه ﺎﯼ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ اﻳ ﻦ ﭘﺪﻳ ﺪﻩ‪ ،‬ﺑ ﺪون ارزﻳ ﺎﺑﯽ اهﻤﻴ ﺖ ﺳﻴﺎﺳ ﯽ و‬
‫اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ ﺁن ﻧﻤ ﯽ ﺗ ﻮان در زﻣﻴﻨ ﻪ ﯼ ﺣ ﻞ ﻣ ﺴﺎﺋﻞ ﻋﻤﻠ ﯽ ﺟﻨ ﺒﺶ ﮐﻤﻮﻧﻴ ﺴﺘﯽ و اﻧﻘ ﻼب‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺣﺘﯽ ﮔﺎﻣﯽ ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﺑﺮداﺷﺖ‪.‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﺁﺳ ﺘﺎن اﻧﻘ ﻼب اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳ ﺎ اﺳ ﺖ‪ .‬اﻳ ﻦ ﺣﻘﻴﻘ ﺖ از ﺳ ﺎل ‪ ١٩١٧‬در‬
‫ﻣﻘﻴﺎس ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ن‪.‬ﻟﻨﻴﻦ‬
‫‪ ٦‬ژوﺋﻴﻪ ﺳﺎل ‪١٩٢٠‬‬

‫در ﺟﺮﻳ ﺎن ‪ ٢٠-١٥‬ﺳ ﺎل اﺧﻴ ﺮ و ﺑ ﻪ ﺧ ﺼﻮص ﭘ ﺲ از ﺟﻨ ﮓ ﺑ ﻴﻦ اﺳ ﭙﺎﻧﻴﺎ و ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎ‬

‫)‪ (١٨٩٨‬و ﺟﻨﮓ ﺑﻴﻦ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و ﺑﻮﺋﺮه ﺎ‪ ،(١٩٠٢ -١٨٩٩) ،‬ﻣﻄﺒﻮﻋ ﺎت اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ و‬
‫هﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﺳﻴﺎﺳﯽ اروﭘﺎ و ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ ﺑﺮاﯼ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻋﺼﺮﯼ ﮐﻪ ﻣ ﺎ در ﺁن ﺑ ﻪ ﺳ ﺮ‬
‫ﻣﯽ ﺑﺮﻳﻢ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ در روﯼ ﻣﻔﻬﻮم »اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم« ﻣﮑ ﺚ ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ‪ .‬در ﺳ ﺎل ‪١٩٠٢‬‬
‫ﮐﺘﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم »اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم« اﺛﺮ ج‪ .‬ﺁ‪ .‬هﻮﺑﺴﻦ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎددان اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ در ﻟﻨ ﺪن و ﻧﻴﻮﻳ ﻮرﮎ‬
‫ﻣﻨﺘ ﺸﺮ ﺷ ﺪ‪ .‬ﻧﻮﻳ ﺴﻨﺪﻩ ﯼ اﻳ ﻦ ﮐﺘ ﺎب ﮐ ﻪ ﭘﻴ ﺮو ﻧﻈﺮﻳ ﻪ ﺳﻮﺳ ﻴﺎل رﻓﺮﻣﻴ ﺰم ﺑ ﻮرژوازﯼ و‬
‫ﭘﺎﺳﻴﻔﻴﺰم ﻳﻌﻨﯽ ﭘﻴﺮو ﻧﻈﺮﻳﻪ اﻳﺴﺖ ﮐﻪ در ﻣﺎهﻴﺖ اﻣﺮ ﺑﺎ ﺧﻂ ﻣﺸﯽ ﮐﻨﻮﻧﯽ ﮐﺎرل ﮐﺎﺋﻮﺗﺴﮑﯽ‬
‫ﻣﺎرﮐﺴﻴﺴﺖ ﺳﺎﺑﻖ هﻤﺎﻧﻨﺪ اﺳﺖ‪ -‬ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت اﺳﺎﺳ ﯽ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ و ﺳﻴﺎﺳ ﯽ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم را‬
‫ﺑﻄﺮزﯼ ﺑﺲ ﻧﻴﮑﻮ و ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ ١٩١٠‬ﮐﺘﺎب دﻳﮕﺮﯼ ﺑﻘﻠ ﻢ‬

‫‪١٦‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫رودﻟ ﻒ هﻴﻠﻔﺮدﻳﻨ ﮓ ﻣﺎرﮐﺴﻴ ﺴﺖ اﻃﺮﻳ ﺸﯽ ﺗﺤ ﺖ ﻋﻨ ﻮان »ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﻣ ﺎﻟﯽ« )ﺗﺮﺟﻤ ﻪ ﯼ‬

‫روﺳﯽ اﻳﻦ ﮐﺘﺎب در ﺳﺎل ‪ ١٩١٢‬در ﻣﺴﮑﻮ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷ ﺪ( در وﻳ ﻦ از ﭼ ﺎپ ﺧ ﺎرج ﮔﺮدﻳ ﺪ‪.‬‬
‫ﺑ ﺎ وﺟ ﻮد اﺷ ﺘﺒﺎﻩ اﻳ ﻦ ﻧﻮﻳ ﺴﻨﺪﻩ در ﻣﻮﺿ ﻮع ﺗﺌ ﻮرﯼ ﭘ ﻮل و ﺑ ﺎ وﺟ ﻮد ﺗﻤ ﺎﻳﻠﯽ ﮐ ﻪ وﯼ‬
‫ﺗ ﺎ ﺣ ﺪودﯼ در ﻣ ﻮرد ﺁﺷ ﺘﯽ دادن ﻣﺎرﮐ ﺴﻴﺰم ﺑ ﺎ اﭘﻮرﺗ ﻮﻧﻴﺰم ﻧ ﺸﺎن ﻣ ﯽ ده ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺎز اﻳ ﻦ‬
‫ﮐﺘ ﺎب ﺣ ﺎوﯼ ﺗﺠﺰﻳ ﻪ و ﺗﺤﻠﻴ ﻞ ﺗﺌﻮرﻳ ﮏ ﺑ ﯽ ﻧﻬﺎﻳ ﺖ ﭘﺮارزﺷ ﯽ درﺑ ﺎرﻩ ﯼ »ﻓ ﺎز ﻧ ﻮﻳﻦ‬
‫ﺗﮑﺎﻣ ﻞ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ« اﺳ ﺖ‪ -‬ﻋﺒ ﺎرت اﺧﻴ ﺮ ﻋﻨ ﻮان ﻓﺮﻋ ﯽ ﮐﺘ ﺎب هﻴﻠﻔﺮدﻳﻨ ﮓ اﺳ ﺖ‪ .‬در‬
‫ﺣﻘﻴﻘ ﺖ اﻣ ﺮ از ﺁن ﭼ ﻪ ﮐ ﻪ در ﺳ ﺎل ه ﺎﯼ اﺧﻴ ﺮ درﺑ ﺎرﻩ ﯼ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﮔﻔﺘ ﻪ ﺷ ﺪﻩ‪ -‬ﺑ ﻪ‬
‫ﺧ ﺼﻮص از ﺁن ﭼ ﻪ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ ﺻ ﻮرت ﺗﻌ ﺪاد ﮐﺜﻴ ﺮﯼ ﻣﻘ ﺎﻻت در ﻣﺠ ﻼت و روزﻧﺎﻣ ﻪ ه ﺎ‬
‫ﻼ در ﻗﻄﻌﻨﺎﻣﻪ هﺎﯼ ﮐﻨﮕﺮﻩ هﺎﯼ هﻤﻨﻴ ﺘﺲ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﯼ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮔﺮدﻳﺪﻩ و ﻧﻴﺰ ﻣﺜ ً‬
‫و ﺑﺎل ﻣﻨﻌﻘﺪﻩ در ﭘﺎﺋﻴﺰ ﺳ ﺎل ‪ ١٩١٢‬ذﮐ ﺮ ﺷ ﺪﻩ‪ -‬ﻣ ﺸﮑﻞ ﺑﺘ ﻮان ﻣﻄﻠﺒ ﯽ ﻳﺎﻓ ﺖ ﮐ ﻪ از ﺣ ﺪود‬
‫ﺁن اﻳ ﺪﻩ ه ﺎﺋﯽ ﮐ ﻪ در ﺁﺛ ﺎر دو ﻧﻮﻳ ﺴﻨﺪﻩ ﯼ ﻧ ﺎﻣﺒﺮدﻩ ﺗ ﺸﺮﻳﺢ ﻳ ﺎ ﺑ ﻪ ﻋﺒ ﺎرت ﺻ ﺤﻴﺢ ﺗ ﺮ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮﯼ ﺷﺪﻩ‪ -‬ﺧﺎرج ﺑﺎﺷﺪ‪...‬‬
‫در ﺳﻄﻮر ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺧ ﻮاهﻴﻢ ﮐﻮﺷ ﻴﺪ ﺑ ﻪ اﺧﺘ ﺼﺎر و ﺣﺘ ﯽ اﻟﻤﻘ ﺪور ﺑ ﺎ زﺑ ﺎﻧﯽ ﻋﺎﻣ ﻪ ﻓﻬ ﻢ ﺗ ﺮ‬
‫ﺑﺴﺘﮕﯽ و ارﺗﺒﺎط ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت اﻗﺘﺼﺎدﯼ اﺳﺎﺳﯽ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم را ﺗ ﺸﺮﻳﺢ ﻧﻤ ﺎﺋﻴﻢ‪ .‬ﻣ ﺎ‬
‫ﻧﻤ ﯽ ﺗ ﻮاﻧﻴﻢ روﯼ ﺟﻨﺒ ﻪ ﻏﻴﺮاﻗﺘ ﺼﺎدﯼ ﻣ ﺴﺄﻟﻪ هﺮاﻧ ﺪازﻩ ه ﻢ ﮐ ﻪ ﺷ ﺎﻳﺎن ذﮐ ﺮ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ -‬ﻣﮑ ﺚ‬
‫ﮐﻨﻴﻢ‪ .‬اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت و ﻧﻴﺰ ﺗﺒﺼﺮﻩ هﺎﯼ دﻳﮕﺮﯼ را ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻨ ﺴﺖ ﻣ ﻮرد ﺗﻮﺟ ﻪ هﻤ ﻪ‬
‫‪٥‬‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺁﺧﺮ اﻳﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ‬

‫‪ -٥‬در اﻳﻦ ﮐﺘﺎب ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﺗﺒﺼﺮﻩ هﺎ در ذﻳﻞ ﺻﻔﺤﺎت ﭼﺎپ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٧‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫‪ -١‬ﺗﻤﺮﮐﺰ ﺗﻮﻟﻴﺪ و اﻧﺤﺼﺎرهﺎ‬

‫رﺷﺪ ﻋﻈﻴﻢ ﺻ ﻨﺎﻳﻊ و ﭘﺮوﺳ ﻪ ﻓ ﻮق اﻟﻌ ﺎدﻩ ﺳ ﺮﻳﻊ ﺗﻤﺮﮐ ﺰ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ در ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎﯼ ﺑﺰرﮔ ﯽ‬
‫ﮐ ﻪ داﺋﻤ ًﺎ در ﺣ ﺎل ﺗﻮﺳ ﻌﻪ اﺳ ﺖ ﻳﮑ ﯽ از ﺷ ﺎﺧﺺ ﺗ ﺮﻳﻦ ﺧ ﺼﻮﺻﻴﺎت ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﻳ ﺴﺖ‪.‬‬
‫ﮐﺎﻣ ﻞ ﺗ ﺮﻳﻦ و دﻗﻴ ﻖ ﺗ ﺮﻳﻦ اﻃﻼﻋ ﺎت را درﺑ ﺎرﻩ ﯼ اﻳ ﻦ ﭘﺮوﺳ ﻪ‪ ،‬ﺁﻣ ﺎر ﮐﻨ ﻮﻧﯽ ﺻ ﻨﺎﻳﻊ ﺑ ﻪ‬
‫دﺳﺖ ﻣﯽ دهﺪ‪.‬‬
‫ﻼ در ﺁﻟﻤﺎن از هﺮ هﺰار ﺑﻨﮕﺎﻩ ﺻﻨﻌﺘﯽ در ﺳﺎل ‪ ١٨٨٢‬ﺳﻪ ﺑﻨﮕﺎﻩ و در ﺳﺎل ‪١٨٩٥‬‬
‫ﻣﺜ ً‬
‫ﺷﺶ ﺑﻨﮕﺎﻩ و درﺳﺎل ‪ ١٩٠٧‬ﻧﻪ ﺑﻨﮕﺎﻩ ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺑﺰرگ ﻳﻌﻨ ﯽ ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎﺋﯽ ﮐ ﻪ داراﯼ ﺑ ﻴﺶ‬
‫از ‪ ٥٠‬ﮐ ﺎرﮔﺮ ﻣ ﺰدور ﺑﻮدﻧ ﺪ وﺟ ﻮد داﺷ ﺖ‪ .‬از ه ﺮ ‪ ١٠٠‬ﮐ ﺎرﮔﺮ ﺑ ﻪ ﺗﺮﺗﻴ ﺐ ‪ ٢٢‬و ‪ ٣٠‬و‬
‫‪ ٣٧‬ﮐﺎرﮔﺮ ﺳﻬﻢ اﻳﻦ ﺑﻨﮕﺎﻩ هﺎ ﺑﻮد‪ .‬وﻟﯽ ﺗﻤﺮﮐ ﺰ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﺑ ﺴﯽ ﺷ ﺪﻳﺪ ﺗ ﺮ از ﺗﻤﺮﮐ ﺰ ﮐ ﺎرﮔﺮان‬
‫اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺑﺎزدﻩ ﮐﺎر در ﺑﻨﮕﺎﻩ هﺎﯼ ﺑﺰرگ ﺑﺴﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻣﺎرهﺎ و اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﺑﻪ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﺑﺨﺎر و ﻣﻮﺗﻮرهﺎﯼ اﻟﮑﺘﺮﻳﮑﯽ ﺑﺮ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﮔ ﻮاهﯽ ﻣ ﯽ ده ﺪ‪ .‬اﮔ ﺮ ﺁن ﭼ ﻪ را‬
‫ﮐﻪ در ﺁﻟﻤﺎن ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯼ وﺳ ﻴﻊ ﺁن ﻣ ﯽ ﻧﺎﻣﻨ ﺪ در ﻧﻈ ﺮ ﮔﻴ ﺮﻳﻢ ﮐ ﻪ ﺑﺎزرﮔ ﺎﻧﯽ و ﻃ ﺮق‬
‫ﻣﻮاﺻﻼﺗﯽ و ﻏﻴﺮﻩ ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻣﻞ ﺁن ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺁن ﮔﺎﻩ ﭘﻴﮑﺮﻩ هﺎﯼ زﻳ ﺮﻳﻦ ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ ﻣ ﯽ ﺁﻳ ﺪ‪.‬‬
‫از ﻣﺠﻤ ﻮع ‪ ٣/٢٦٥/٦٢٣‬ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ‪ ٣٠/٥٨٨‬ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ﻳﻌﻨ ﯽ ﺟﻤﻌ ًﺎ ‪ ٠/٩‬درﺻ ﺪ‪ ،‬ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎﯼ‬
‫ﺑﺰرگ اﺳﺖ‪ .‬از ﻣﺠﻤﻮع ‪ ١٤/٤‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﮐ ﺎرﮔﺮ ‪ ٥/٧‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﻳﻌﻨ ﯽ ‪ ٣٩/٤‬درﺻ ﺪ در اﻳ ﻦ‬
‫ﺑﻨﮕﺎﻩ ه ﺎ ﮐ ﺎر ﻣ ﯽ ﮐﻨﻨ ﺪ‪ .‬از ‪ ٨٠٨‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﻗ ﻮﻩ اﺳ ﺐ ﺑﺨ ﺎر ‪ ٦/٦‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﻗ ﻮﻩ اﺳ ﺐ ﺑﺨ ﺎر‬
‫ﻳﻌﻨ ﯽ ‪ ٧٥/٣‬درﺻ ﺪ و از ‪ ١/٥‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﮐﻴﻠ ﻮ وات ﻧﻴ ﺮوﯼ ﺑ ﺮق ‪ ١/٢‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﮐﻴﻠ ﻮ وات‬
‫ﻳﻌﻨﯽ ‪ ٧٧/٢‬درﺻﺪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﻨﮕﺎﻩ هﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٨‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫ﮐﻤﺘﺮ از ﻳﮏ ﺻﺪم ﻣﺠﻤﻮع ﺑﻨﮕﺎﻩ هﺎ ﺑﻴﺶ از ﺳﻪ ﭼﻬﺎرم ﮐﻞ ﻧﻴﺮوﯼ ﺑﺨﺎر و ﺑ ﺮق را در‬

‫اﺧﺘﻴﺎر دارﻧﺪ! ‪ ٢/٩٧‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﻨﮕﺎﻩ ﮐﻮﭼ ﮏ )داراﯼ ﺗ ﺎ ‪ ٥‬ﮐ ﺎرﮔﺮ ﻣ ﺰدور( ﮐ ﻪ ‪ ٩١‬درﺻ ﺪ‬
‫ﺗﻌ ﺪاد ﮐ ﻞ ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎ را ﺗ ﺸﮑﻴﻞ ﻣ ﯽ دهﻨ ﺪ ﻓﻘ ﻂ ‪ ٧‬درﺻ ﺪ ﻧﻴ ﺮوﯼ ﺑﺨ ﺎر و اﻟﮑﺘﺮﻳ ﮏ را در‬
‫اﺧﺘﻴﺎر دارﻧﺪ‪ .‬ﻳﮏ ﭼﻨﺪ دﻩ هﺰار ﺑﻨﮕﺎﻩ ﮐﻼن هﻤﻪ ﭼﻴﺰ و ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ه ﺎ ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ﮐﻮﭼ ﮏ‪ -‬ه ﻴﭻ‬
‫ﭼﻴﺰ‪.‬‬
‫در ﺁﻟﻤ ﺎن در ﺳ ﺎل ‪ ١٩٠٧‬ﺗﻌ ﺪاد ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎﺋﯽ ﮐ ﻪ ‪ ١٠٠٠‬و ﺑﻴ ﺸﺘﺮ ﮐ ﺎرﮔﺮ داﺷ ﺘﻨﺪ ﺑ ﻪ‬
‫‪ ٥٨٦‬ﺑ ﺎﻟﻎ ﺑ ﻮد‪ .‬ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ ﻳ ﮏ ده ﻢ )‪ ١/٣٨‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن( ﺗﻤ ﺎم ﮐ ﺎرﮔﺮان و ﻗﺮﻳ ﺐ ﻳ ﮏ ﺳ ﻮم‬
‫∗‬
‫)‪ ٣٢‬درﺻﺪ( ﺗﻤﺎم ﻧﻴﺮوﯼ ﺑﺨ ﺎر و ﺑ ﺮق ﻣﺘﻌﻠ ﻖ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎ ﺑ ﻮد ‪ .‬ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﻣ ﺎﻟﯽ و‬
‫ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎ‪ ،‬ﭼﻨ ﺎن ﭼ ﻪ ﺧ ﻮاهﻴﻢ دﻳ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﻴﺶ از ﭘ ﻴﺶ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﺗﻔ ﻮق ﻣ ﺸﺖ ﮐ ﻮﭼﮑﯽ از‬
‫ﺑﻨﮕﺎﻩ هﺎﯼ ﮐﻼن ﺟﻨﺒﻪ ﻣﻄﻠﻖ ﻣﯽ دهﻨﺪ و ﺁن هﻢ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻌﻨﺎﯼ اﻳﻦ ﮐﻠﻤﻪ ﻳﻌﻨﯽ ﻣﻴﻠﻴﻮن ه ﺎ‬
‫ﻼ ﺗﺤ ﺖ اﺳ ﺎرت‬
‫»ﺻﺎﺣﺒﮑﺎر« ﮐﻮﭼﮏ و ﻣﺘﻮﺳﻂ و ﺣﺘﯽ ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﮐﺎرﻓﺮﻣﺎﻳﺎن ﺑﺰرگ ﻋﻤ ً‬
‫ﮐﺎﻣﻞ ﭼﻨﺪ ﺻﺪ ﻓﻴﻨﺎﻧﺴﻴﺴﺖ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﺮ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﮐﺸﻮر ﭘﻴﺸﺮو دﻳﮕﺮ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻳﻌﻨﯽ در اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪﻩ ﯼ ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎ‪ ،‬رﺷ ﺪ‬
‫ﺗﻤﺮﮐﺰ ﺗﻮﻟﻴﺪ از اﻳﻦ هﻢ ﺷﺪﻳﺪﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬در ﺁﻣﺎر اﻳﻦ ﮐﺸﻮر ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺑﻪ ﻣﻌﻨ ﺎﯼ ﻣﺤ ﺪود ﮐﻠﻤ ﻪ‬
‫ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﮔﺮدﻳﺪﻩ و ﺑﻨﮕﺎﻩ ه ﺎ از روﯼ ارزش ﻣﺤ ﺼﻮل ﺳ ﺎﻟﻴﺎﻧﻪ ﮔ ﺮوﻩ ﺑﻨ ﺪﯼ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬در‬
‫ﺳﺎل ‪ ١٩٠٤‬ﺗﻌﺪاد ﺑﻨﮕﺎﻩ هﺎﯼ ﮐﻼن ﮐﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ هﺮﻳﮏ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑ ﺎ ﻳ ﮏ ﻣﻴﻠﻴ ﻮن دﻻر و ﺑﻴ ﺸﺘﺮ‬
‫ﻣﯽ ﺷﺪ ‪) ١٩٠٠‬از ﻣﺠﻤﻮع ‪٢١٦/١٨٠‬؛ ﻳﻌﻨﯽ ‪ ٠/٩‬درﺻﺪ( ﺑﻮد‪ - .‬ﺗﻌﺪاد ﮐﺎرﮔﺮان ﺁن هﺎ‬
‫‪ ١/٤‬ﻣﻴﻠﻴﻮن )از ﻣﺠﻤﻮع ‪ ٥/٥‬ﻣﻴﻠﻴﻮن؛‪ -‬ﻳﻌﻨ ﯽ ‪ ٢٥/٦‬درﺻ ﺪ(و ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﺁن ه ﺎ ﺑﺮاﺑ ﺮ ‪٥/٦‬‬
‫ﻣﻴﻠﻴ ﺎرد )از ﻣﺠﻤ ﻮع ‪ ١٤/٨‬ﻣﻴﻠﻴ ﺎرد‪ -،‬ﻳﻌﻨ ﯽ ‪ ٣٨‬درﺻ ﺪ( ﺑ ﻮد‪ .‬ﭘ ﺲ از ‪ ٥‬ﺳ ﺎل ﻳﻌﻨ ﯽ در‬
‫ﺳﺎل ‪ ١٩٠٩‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﭘﻴﮑﺮﻩ هﺎﯼ ﻣﺮﺑﻮط زﻳﺮﻳﻦ را ﻣ ﺸﺎهﺪﻩ ﻣ ﯽ ﻧﻤ ﺎﺋﻴﻢ‪ ٣٠٦٠ :‬ﺑﻨﮕ ﺎﻩ‬
‫)از ﻣﺠﻤﻮع ‪٢٦٨/٤٩١‬؛ ﻳﻌﻨﯽ ‪ ١/١‬درﺻﺪ( داراﯼ ‪ ٢‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﮐ ﺎرﮔﺮ )از ‪ ٦/٦‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن؛‪-‬‬

‫∗‪ -‬ﻣﺠﻤﻮﻋ ﻪ ارﻗ ﺎم ﻣﻨﺪرﺟ ﻪ در ‪») Annalen des deutschen Reichs ١٩١١, Zahn‬ﺳ ﺎل‬
‫ﻧﺎﻣﻪ هﺎﯼ دوﻟﺖ ﺁﻟﻤﺎن«‪ ،‬ﺳﺎل ‪ ،١٩١١‬زان‪ – .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬

‫‪١٩‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﻳﻌﻨ ﯽ ‪ ٣٠/٥‬درﺻ ﺪ( و ﺗﻮﻟﻴ ﺪﯼ ﺑﺮاﺑ ﺮ ﺑ ﺎ ‪ ٩‬ﻣﻴﻠﻴ ﺎرد )از ‪ ٢٠/٧‬ﻣﻴﻠﻴ ﺎرد‪ -،‬ﻳﻌﻨ ﯽ ‪٤٣/٨‬‬
‫∗‬
‫درﺻﺪ( هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ ﻧﻴﻤ ﯽ از ﮐ ﻞ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﺗﻤ ﺎم ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎﯼ ﮐ ﺸﻮر در دﺳ ﺖ ﻳ ﮏ ﺻ ﺪم ﻋ ﺪﻩ ﮐ ﻞ‬
‫ﺑﻨﮕﺎﻩ هﺎﺳﺖ! و اﻳﻦ ﺳﻪ هﺰار ﺑﻨﮕﺎﻩ ﻋﻈ ﻴﻢ ‪ ٢٥٨‬رﺷ ﺘﻪ ﺻ ﻨﻌﺖ را در ﺑ ﺮ ﻣ ﯽ ﮔﻴﺮﻧ ﺪ‪ .‬از‬
‫اﻳﻦ ﺟﺎ روﺷﻦ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﻤﺮﮐﺰ در ﻣﺮﺣﻠ ﻪ ﻣﻌﻴﻨ ﯽ از ﺗﮑﺎﻣ ﻞ‪ ،‬ﺑﺨ ﻮدﯼ ﺧ ﻮد ﮐ ﺎر را ﺑ ﻪ‬
‫اﺻ ﻄﻼح ﺑ ﻪ اﻧﺤ ﺼﺎر ﻣ ﯽ ﮐ ﺸﺎﻧﺪ‪ .‬زﻳ ﺮا ﺣ ﺼﻮل ﺳ ﺎزش ﺑ ﻴﻦ ﻳ ﮏ ﭼﻨ ﺪ دﻩ ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ﻋﻈ ﻴﻢ‬
‫ﺁﺳﺎﻧ ﺴﺖ‪ ،‬و از ﻃ ﺮف دﻳﮕ ﺮ هﻤﺎﻧ ﺎ در ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﺑﺰرﮔ ﯽ ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ رﻗﺎﺑ ﺖ دﺷ ﻮار‬
‫ﻣﯽ ﮔﺮدد و ﺗﻤﺎﻳﻞ اﻧﺤﺼﺎر ﭘﻴﺪا ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺒﺪﻳﻞ رﻗﺎﺑﺖ ﺑﻪ اﻧﺤﺼﺎر ﻳﮑﯽ از ﻣﻬﻢ ﺗ ﺮﻳﻦ‬
‫و‪ -‬ﻳ ﺎ ﺧ ﻮد ﻣﻬ ﻢ ﺗ ﺮﻳﻦ‪ -‬ﭘﺪﻳ ﺪﻩ اﻳ ﺴﺖ ﮐ ﻪ در اﻗﺘ ﺼﺎدﻳﺎت ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻧ ﻮﻳﻦ ﻣ ﺸﺎهﺪﻩ‬
‫ﻼ روﯼ ﺁن ﻣﮑ ﺚ ﻧﻤ ﺎﺋﻴﻢ‪ .‬وﻟ ﯽ اﺑﺘ ﺪا ﺑﺎﻳ ﺪ ﻳ ﮏ‬
‫ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد و ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﺟﻬ ﺖ ﻣ ﺎ ﺑﺎﻳ ﺪ ﻣﻔ ﺼ ً‬
‫ﺳﻮءﺗﻔﺎهﻢ ﻣﺤﺘﻤﻞ را ﺑﺮﻃﺮف ﮐﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺁﻣ ﺎر ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎﺋﯽ ﺣ ﺎﮐﯽ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ‪ ٣٠٠٠‬ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ﻋﻈ ﻴﻢ ‪ ٢٥٠‬رﺷ ﺘﻪ ﺻ ﻨﻌﺖ را در ﺑ ﺮ‬
‫ﻣﯽ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬از ﻇﺎهﺮ اﻣﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﯽ ﺁﻳﺪ ﮐﻪ ﮔﻮﺋﯽ ﺑ ﻪ ه ﺮ رﺷ ﺘﻪ ﺻ ﻨﻌﺖ ﺟﻤﻌ ًﺎ ‪١٢‬ﺑﻨﮕ ﺎﻩ‬
‫ﮐﻼن ﻣﯽ رﺳﺪ‪.‬‬
‫وﻟﯽ ﻣﻄﻠﺐ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در هﺮ رﺷﺘﻪ اﯼ از ﺻﻨﺎﻳﻊ‪ ،‬ﺑﻨﮕﺎﻩ هﺎﯼ ﺑ ﺰرگ وﺟ ﻮد ﻧ ﺪارد؛‬
‫و از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻳﮑﯽ از ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺑﯽ ﻧﻬﺎﻳ ﺖ ﻣﻬ ﻢ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ ﻋ ﺎﻟﯽ ﺗ ﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ ﺧ ﻮد رﺳ ﻴﺪﻩ ﻋﺒﺎرﺗ ﺴﺖ از ﺑ ﻪ اﺻ ﻄﻼح ﺗﺮﮐﻴ ﺐ ﻳﻌﻨ ﯽ در ﻳ ﮏ ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ﺟﻤ ﻊ‬
‫ﺷ ﺪن رﺷ ﺘﻪ ه ﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻔ ﯽ از ﺻ ﻨﺎﻳﻊ ﮐ ﻪ ﻳ ﺎ ﺷ ﺎﻣﻞ ﻣﺮاﺣ ﻞ ﭘﻴ ﺎﭘﯽ ﻋﻤ ﻞ ﺁوردن ﻣ ﻮاد ﺧ ﺎم‬
‫ه ﺴﺘﻨﺪ )ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ذوب ﺳ ﻨﮓ ﺁه ﻦ ﺑ ﺮاﯼ ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ ﺁوردن ﭼ ﺪن و ﺗﺒ ﺪﻳﻞ ﭼ ﺪن ﺑ ﻪ ﻓ ﻮﻻد و‬
‫ﺳﭙﺲ ﺷﺎﻳﺪ هﻢ ﺗﻬﻴﻪ ﻓﻼن ﻳﺎ ﺑﻪ هﻤ ﺎن ﻣﺤ ﺼﻮل ﺣﺎﺿ ﺮ از اﻳ ﻦ ﻓ ﻮﻻد( و ﻳ ﺎ اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ ﻳ ﮏ‬
‫ﻼ اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ از ﻓ ﻀﻮﻻت و‬
‫رﺷﺘﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رﺷﺘﻪ دﻳﮕ ﺮ ﻧﻘ ﺶ ﮐﻤﮑ ﯽ ﺑ ﺎزﯼ ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ )ﻣ ﺜ ً‬
‫ﻣﻮاد ﻓﺮﻋﯽ؛ ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺷﻴﺎء ﻣﺨﺼﻮص ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻨﺪﯼ ﮐﺎﻻ و ﻏﻴﺮﻩ(‪.‬‬

‫∗‪») Statistical Abstract of the United States ١٩١٢ p:٢٠٢ -‬ﻣﺠﻤﻮﻋ ﻪ ﺁﻣ ﺎر اﻳ ﺎﻻت‬
‫ﻣﺘﺤﺪﻩ در ﺳﺎل ‪ ،«١٩١٢‬ص‪ – .٢٠٢ -‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬

‫‪٢٠‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫هﻴﻠﻔﺮدﻳﻨﮓ ﻣﯽ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﻋﻤ ﻞ ﺗﺮﮐﻴ ﺐ‪ -‬ﻣﻮﺟ ﺐ ﺗﻌ ﺎدل وﺿ ﻊ ﺑ ﺎزار ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد و ﺑ ﺮاﯼ‬

‫ﺑﻨﮕﺎﻩ ﻣﺮﮐﺐ ﺛﺒﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ را در ﻧﺮخ ﺳﻮد ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺛﺎﻧﻴ ًﺎ ﺗﺮﮐﻴﺐ ﺑﻪ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ‬
‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ ﻣﻨﺠﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺛﺎﻟﺜ ًﺎ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻓﻨﯽ و ﺑﺎﻟﻨﺘﻴﺠﻪ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺳﻮد ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑ ﻪ‬
‫ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎﯼ »ﺑ ﺴﻴﻂ« )ﻳﻌﻨ ﯽ ﻏﻴﺮﻣﺮﮐ ﺐ( اﻣﮑ ﺎن ﭘ ﺬﻳﺮ ﻣ ﯽ ﺳ ﺎزد‪ .‬راﺑﻌ ًﺎ ﻣﻮﻓﻘﻴ ﺖ ﺑﻨﮕ ﺎﻩ‬
‫ﻣﺮﮐﺐ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻨﮕﺎﻩ »ﺑﺴﻴﻂ« ﺗﺤﮑﻴﻢ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ -‬و ﺁن را در ﻣﺒﺎرزﻩ ﯼ رﻗﺎﺑﺖ ﺁﻣﻴ ﺰ‪،‬‬
‫هﻨﮕﺎم اﻧﺤﻄﺎط ﺷﺪﻳﺪ ﺑﺎزار )وﻗﻔﻪ در ﮐﺎرهﺎ‪ ،‬ﺑﺤﺮان( ﮐﻪ در ﺁن ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻨ ﺰل ﺑﻬ ﺎﯼ ﻣ ﻮاد‬
‫∗‬
‫ﺧﺎم از ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻨﺰل ﺑﻬﺎﯼ ﻣﺼﻨﻮﻋﺎت ﻋﻘﺐ ﻣﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪ -‬ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪«.‬‬
‫هﺎﻳﻤ ﺎن اﻗﺘ ﺼﺎددان ﺑ ﻮرژواﯼ ﺁﻟﻤ ﺎﻧﯽ ﮐ ﻪ ﺗ ﺄﻟﻴﻒ ﺧﺎﺻ ﯽ ﺑ ﻪ ﺗﻮﺻ ﻴﻒ ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎﯼ‬
‫»ﻣﺨ ﺘﻠﻂ«‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ ﻣﺮﮐ ﺐ‪ ،‬در رﺷ ﺘﻪ ﯼ ﺻ ﻨﺎﻳﻊ ﻓﻠ ﺰ ﺳ ﺎزﯼ ﺁﻟﻤ ﺎن اﺧﺘ ﺼﺎص دادﻩ اﺳ ﺖ‬
‫ﻣﯽ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﻨﮕﺎﻩ هﺎﯼ ﺑﺴﻴﻂ ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﺑﻬ ﺎﯼ ﮔ ﺰاف ﻣ ﻮاد و ﻣ ﺼﺎﻟﺢ ﻣ ﻮرد ﻟ ﺰوم و در‬
‫ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺑﻬﺎﯼ ﻧﺎزل ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺣﺎﺿﺮ ﺧ ﻮرد ﻣ ﯽ ﺷ ﻮﻧﺪ«‪ .‬ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﭼﻨ ﻴﻦ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد‪» :‬از‬
‫ﻳﮏ ﻃﺮف ﺷﺮﮐﺖ هﺎﯼ ﺑﺰرگ زﻏﺎل ﺳﻨﮓ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻩ اﻧﺪ ﮐ ﻪ اﺳ ﺘﺨﺮاج زﻏ ﺎل ﺁن ه ﺎ ﺑ ﻪ‬
‫ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻦ ﻣﯽ رﺳﺪ و ﺑﻪ ﻃﻮر اﺳﺘﻮارﯼ در ﺳﻨﺪﻳﮑﺎﯼ زﻏﺎل ﺳ ﻨﮓ ﺧ ﻮد ﻣﺘ ﺸﮑﻞ‬
‫ﺷ ﺪﻩ اﻧ ﺪ و از ﻃ ﺮف دﻳﮕ ﺮ ﮐﺎرﺧﺎﻧ ﻪ ه ﺎﯼ ﻓ ﻮﻻدرﻳﺰﯼ ﺑﺰرﮔ ﯽ ﺑ ﺎ ﺳ ﻨﺪﻳﮑﺎﯼ ﻓ ﻮﻻد ﺧ ﻮد‬
‫وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺁن ﺷﺮﮐﺖ هﺎ داراﯼ ارﺗﺒﺎط ﻧﺰدﻳﮑﯽ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻨﮕﺎﻩ ه ﺎﯼ ﻋﻈ ﻴﻢ ﮐ ﻪ‬
‫ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ ‪ ٤٠٠/٠٠٠‬ﺗﻦ )ﺗﻦ= ‪ ٦٠‬ﭘﻮط( ﻓﻮﻻد ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﻋﻈﻴﻤﯽ ﺳﻨﮓ ﺁه ﻦ‬
‫و زﻏﺎل ﺳﻨﮓ اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺼﻨﻮﻋﺎت ﺣﺎﺿﺮﯼ از ﻓﻮﻻد ﺗﻬﻴﻪ ﻣ ﯽ ﮐﻨﻨ ﺪ‪ ،‬داراﯼ‬
‫‪ ١٠/٠٠٠‬ﮐ ﺎرﮔﺮ ه ﺴﺘﻨﺪ ﮐ ﻪ در ﻣﻨﺰﻟﮕ ﺎﻩ ه ﺎﯼ ﮐ ﻮﯼ ه ﺎﯼ ﮐ ﺎرﮔﺮﯼ زﻧ ﺪﮔﯽ ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ‪،‬‬
‫ﮔ ﺎهﯽ از ﺧ ﻮد راﻩ ه ﺎﯼ ﺁه ﻦ و ﺑﻨ ﺪرﮔﺎﻩ دارﻧ ﺪ‪ -‬اﻳ ﻦ ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪﮔﺎن ﻧﻤﻮﻧ ﻪ وار‬
‫ﻓﻠﺰﺳ ﺎزﯼ ﺁﻟﻤ ﺎن ه ﺴﺘﻨﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ ﺗﻤﺮﮐ ﺰ ﺑ ﺎز و ﺑ ﺎز ﺑ ﻪ ﭘ ﻴﺶ روﯼ ﺧ ﻮد اداﻣ ﻪ ﻣ ﯽ ده ﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﮕﺎﻩ هﺎﯼ ﺟﺪاﮔﺎﻧ ﻪ دﻣﺒ ﺪم ﺑ ﺰرگ ﺗ ﺮ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮﻧﺪ‪ :‬ﺗﻌ ﺪاد روزاﻓﺰوﻧ ﯽ از ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎﯼ ﻳ ﮏ‬
‫رﺷﺘﻪ واﺣﺪ ﻳﺎ رﺷﺘﻪ هﺎﯼ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺑﻪ ﺻ ﻮرت ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎﯼ ﻋﻈﻴﻤ ﯽ ﮐ ﻪ ﻳ ﮏ ﭼﻨ ﺪ‬
‫ﺑﺎﻧﮏ ﻋﻤﺪﻩ ﯼ ﺑﺮﻟﻦ ﺗﮑﻴﻪ ﮔﺎﻩ و رهﺒ ﺮ ﺁﻧﺎﻧﻨ ﺪ ﺑ ﻪ ه ﻢ ﻣ ﯽ ﭘﻴﻮﻧﺪﻧ ﺪ‪ .‬ﺻ ﺤﺖ ﺁﻣ ﻮزش ﮐ ﺎرل‬

‫∗‪» -‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻣﺎﻟﯽ«‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﯼ روﺳﯽ‪ ،‬ص‪.٢٧٨ ،٢٨٦ -‬‬

‫‪٢١‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﻣﺎرﮐﺲ درﺑ ﺎرﻩ ﯼ ﺗﻤﺮﮐ ﺰ دﻗﻴﻘ ًﺎ در ﻣ ﻮرد ﺻ ﻨﺎﻳﻊ ﻣﻌ ﺪﻧﯽ ﺁﻟﻤ ﺎن ﺑ ﻪ ﺛﺒ ﻮت رﺳ ﻴﺪﻩ اﺳ ﺖ؛‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮐﺸﻮرﻳﺴﺖ ﮐﻪ در ﺁن ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﮔﻤﺮﮐ ﯽ و‬
‫ﺑﺮﻗﺮارﯼ ﻧﺮخ هﺎﯼ ﺛﺎﺑﺖ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ از ﺻ ﻨﺎﻳﻊ ﭘ ﺸﺘﻴﺒﺎﻧﯽ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد‪» .‬در ﺻ ﻨﺎﻳﻊ ﻣﻌ ﺪﻧﯽ‬
‫∗‬
‫ﺁﻟﻤﺎن ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺑﺮاﯼ ﺳﻠﺐ ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ ﻓﺮاهﻢ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳ ﺴﺖ ﮐ ﻪ ﻳ ﮏ ﻧﻔ ﺮ اﻗﺘ ﺼﺎددان ﺑ ﻮرژواﯼ اﺳ ﺘﺜﻨﺎﺋ ًﺎ ﺑ ﺎ وﺟ ﺪان ﻣﺠﺒ ﻮر ﺑ ﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ ﺑ ﻪ ﺁن ﺑﺮﺳ ﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳ ﺪ ﻣﺘ ﺬﮐﺮ ﺷ ﺪ ﮐ ﻪ ﻧ ﺎﻣﺒﺮدﻩ ﺁﻟﻤ ﺎن را از اﻳ ﻦ ﻟﺤ ﺎظ ﮐ ﻪ ﺻ ﻨﺎﻳﻌﺶ ﺑ ﻪ‬
‫وﺳﻴﻠﻪ ﻧﺮخ هﺎﯼ ﮔﻤﺮﮐﯽ ﮔﺰاﻓﯽ ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻗ ﺮار ﮔﺮﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ ﺑ ﻪ ﻃ ﺮز ﺧﺎﺻ ﯽ ﻣﺘﻤ ﺎﻳﺰ‬
‫ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ اﻳ ﻦ ﮐﻴﻔﻴ ﺖ ﻓﻘ ﻂ ﻣﻮﺟ ﺐ ﺗ ﺴﺮﻳﻊ ﺳ ﻴﺮ ﺗﻤﺮﮐ ﺰ و ﺗ ﺸﮑﻴﻞ اﺗﺤﺎدﻳ ﻪ ه ﺎﯼ‬
‫اﻧﺤﺼﺎرﯼ ﮐﺎرﻓﺮﻣﺎﻳﺎن‪ ،‬ﮐﺎرﺗﻞ ه ﺎ و ﺳ ﻨﺪﻳﮑﺎهﺎ و ﻏﻴ ﺮﻩ ﮔﺮدﻳ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﻧﮑﺘ ﻪ ﻓ ﻮق اﻟﻌ ﺎدﻩ‬
‫ﻣﻬﻢ اﻳﻦ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ در اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن ﻳﻌﻨ ﯽ ﮐ ﺸﻮر ﺑﺎزرﮔ ﺎﻧﯽ ﺁزاد ﻧﻴ ﺰ‪ ،‬ﮔ ﺮ ﭼ ﻪ ﮐﻤ ﯽ دﻳﺮﺗ ﺮ و‬
‫ﺷﺎﻳﺪ هﻢ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ دﻳﮕﺮﯼ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻪ هﺮ ﺣ ﺎل‪ ،‬ﺳ ﻴﺮ ﺗﻤﺮﮐ ﺰ ﺑ ﻪ اﻧﺤ ﺼﺎر ﻣﻨﺠ ﺮ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻨ ﺴﺖ ﺁن ﭼ ﻪ ﭘﺮﻓ ﺴﻮر هﺮﻣ ﺎن ﻟ ﻪ وﯼ ﺿ ﻤﻦ ﺗﺤﻘﻴﻘ ﺎت ﻣﺨ ﺼﻮص ﺧ ﻮد درﺑ ﺎرﻩ‬
‫»اﻧﺤ ﺼﺎرهﺎ‪ ،‬ﮐﺎرﺗ ﻞ ه ﺎ و ﺗﺮاﺳ ﺖ ه ﺎ‪ ،‬از روﯼ ﻣ ﺪارﮎ ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ‬
‫ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎﯼ ﮐﺒﻴﺮ ﻣﯽ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬
‫»در ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴ ﺎﯼ ﮐﺒﻴ ﺮ هﻤﺎﻧ ﺎ ﺑﺰرﮔ ﯽ ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎ و ﺑ ﺎﻻ ﺑ ﻮدن ﺳ ﻄﺢ ﺗﮑﻨﻴ ﮏ ﮔ ﺮاﻳﺶ ﺑ ﻪ‬
‫اﻧﺤﺼﺎر را در ﺧﻮد ﻧﻬﻔﺘﻪ دارﻧﺪ‪ .‬از ﻳﮏ ﺳﻮ ﺗﻤﺮﮐﺰ ﻣﻨﺠﺮ ﺑ ﺪان ﮔﺮدﻳ ﺪﻩ ﮐ ﻪ در ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎ‬
‫ﻣﺒﻠﻎ هﻨﮕﻔﺘﯽ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﻪ ﮐﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺷﻮد و ﺑﻪ هﻤ ﻴﻦ ﺟﻬ ﺖ ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎﯼ ﻧ ﻮﻳﻦ از ﻟﺤ ﺎظ‬
‫ﻣﻴ ﺰان ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﻻزم روز ﺑ ﻪ روز اﺣﺘﻴ ﺎج ﺑﻴ ﺸﺘﺮﯼ ﭘﻴ ﺪا ﻣ ﯽ ﮐﻨﻨ ﺪ و اﻳ ﻦ ﺧ ﻮد ﻣﻮﺟ ﺐ‬
‫دﺷ ﻮارﯼ ﭘﻴ ﺪاﻳﺶ اﻳ ﻦ ﻗﺒﻴ ﻞ ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎ ﻣ ﯽ ﮔ ﺮدد‪ .‬و از ﺳ ﻮﯼ دﻳﮕ ﺮ )و اﻳ ﻦ ﻧﮑﺘ ﻪ را ﻣ ﺎ‬
‫ﻣﻬﻢ ﺗﺮ ﻣﯽ داﻧﻴﻢ( هﺮ ﺑﻨﮕﺎﻩ ﻧﻮﻳﻨﯽ ﺑﺨﻮاهﺪ ﺑﺎ ﺑﻨﮕﺎﻩ هﺎﯼ ﻋﻈﻴﻤﯽ ﮐﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻤﺮﮐﺰ ﺑ ﻪ‬
‫وﺟﻮد ﺁﻣﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬هﻤﺘﺮاز ﺷ ﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻳ ﺪ ﺑ ﻪ ﻣﻘ ﺪارﯼ ﺑ ﺲ ﻋﻈ ﻴﻢ و ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر اﺿ ﺎﻓﯽ ﻣﺤ ﺼﻮل‬

‫∗‪Hans Gideon Heymann: ,,Die gemischten Werke im deutschen -‬‬

‫)‪) Grosseisengewerbe,,. Stuttgart., ١٩٠٤. (S.S. ٢٥٦, ٢٧٨‬هﺎﻧﺲ هﻴﺪﻩ ﺋﻮن هﺎﻳﻤ ﺎن‪:‬‬
‫»ﺑﻨﮕﺎﻩ هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻂ در ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺑﺰرگ ﻓﻠﺰﺳﺎزﯼ ﺁﻟﻤﺎن«‪ .‬اﺷﺘﻮﺗﮑﺎرت‪ ،١٩٠٤ ،‬ص‪.٢٧٨ ،٢٥٦ -‬‬
‫– ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬

‫‪٢٢‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﮐﻨ ﺪ‪ ،‬وﻟ ﯽ ﻓ ﺮوش ﭘﺮﺳ ﻮد اﻳ ﻦ ﻣﻘ ﺪار ﻣﺤ ﺼﻮل ﺗﻨﻬ ﺎ در ﺻ ﻮرﺗﯽ ﻣﻤﮑ ﻦ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ‬

‫ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ ﻣﻌﻤ ﻮل اﻓ ﺰاﻳﺶ ﭘ ﺬﻳﺮد زﻳ ﺮا در ﻏﻴ ﺮ اﻳ ﻦ ﺻ ﻮرت اﻳ ﻦ ﻣﻘ ﺪار اﺿ ﺎﻓﯽ‬
‫ﻣﺤﺼﻮل ﻗﻴﻤ ﺖ ه ﺎ را ﺑ ﻪ ﺳ ﻄﺤﯽ ﺗﻨ ﺰل ﺧﺎه ﺪ داد ﮐ ﻪ ﻧ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﮐﺎرﺧﺎﻧ ﻪ ﯼ ﻧ ﻮﻳﻦ ﺻ ﺮﻓﻪ‬
‫دارد و ﻧﻪ ﺑﺮاﯼ اﺗﺤﺎدﻳﻪ هﺎﯼ اﻧﺤﺼﺎرﯼ«‪ .‬در اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﺮﺧﻼف ﮐﺸﻮرهﺎﯼ دﻳﮕ ﺮﯼ ﮐ ﻪ‬
‫در ﺁن هﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﮔﻤﺮﮐﯽ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﮐﺎرﺗﻞ هﺎ را ﺁﺳ ﺎن ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ -‬اﺗﺤﺎدﻳ ﻪ ه ﺎﯼ اﻧﺤ ﺼﺎرﯼ‬
‫ﮐﺎرﻓﺮﻣﺎﻳ ﺎن و ﮐﺎرﺗ ﻞ ه ﺎ و ﺗﺮاﺳ ﺖ ه ﺎ اﮐﺜ ﺮًا ﻓﻘ ﻂ هﻨﮕ ﺎﻣﯽ ﺑ ﻪ وﺟ ﻮد ﻣ ﯽ ﺁﻳﻨ ﺪ ﮐ ﻪ ﺗﻌ ﺪاد‬
‫ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎﯼ ﻋﻤ ﺪﻩ رﻗﺎﺑ ﺖ ﮐﻨﻨ ﺪﻩ ﺑ ﻪ »ﻳﮑ ﯽ دو دوﺟ ﻴﻦ« رﺳ ﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ‪» .‬در اﻳ ﻦ ﺟ ﺎ‬
‫ﺗ ﺄﺛﻴﺮ ﺗﻤﺮﮐ ﺰ در ﭘﻴ ﺪاﻳﺶ اﻧﺤ ﺼﺎر در ﺻ ﻨﺎﻳﻊ ﺑ ﺰرگ‪ ،‬ﺑ ﺎ ﻣﻨ ﺖ ه ﺎﯼ وﺿ ﻮح ﻇ ﺎهﺮ‬
‫∗‬
‫ﻣﯽ ﮔﺮدد‪«.‬‬
‫ﻧﻴﻢ ﻗﺮن ﭘﻴﺶ هﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺎرﮐﺲ »ﮐﺎﭘﻴﺘﺎل« ﺧ ﻮد را ﻣ ﯽ ﻧﻮﺷ ﺖ رﻗﺎﺑ ﺖ ﺁزاد در ﻧﻈ ﺮ‬
‫اﮐﺜﺮﻳﺖ اﻗﺘﺼﺎدﻳﻮن »ﻗﺎﻧﻮن ﻃﺒﻴﻌﺖ« ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ رﻓ ﺖ‪ .‬ﻋﻠ ﻢ ﻓﺮﻣﺎﻳ ﺸﯽ ﻣ ﯽ ﮐﻮﺷ ﻴﺪ اﻳ ﻦ‬
‫اﺛﺮ ﻣ ﺎرﮐﺲ را ﮐ ﻪ در ﺁن ﺑ ﻪ وﺳ ﻴﻠﻪ ﺗﺠﺰﻳ ﻪ و ﺗﺤﻠﻴ ﻞ ﺗﺌﻮرﻳ ﮏ و ﺗ ﺎرﻳﺨﯽ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬
‫ﺛﺎﺑ ﺖ ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد ﮐ ﻪ رﻗﺎﺑ ﺖ ﺁزاد ﻣﻮﺟ ﺐ ﺗﻤﺮﮐ ﺰ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد و اﻳ ﻦ ﺗﻤﺮﮐ ﺰ در ﻣﺮﺣﻠ ﻪ‬
‫ﻣﻌﻴﻨﯽ از ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺧﻮد ﺑﻪ اﻧﺤﺼﺎر ﻣﻨﺠﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ -‬ﺑﺎ ﺗﻮﻃﺌﻪ ﺳﮑﻮت ﻣﺤﻮ و ﻧ ﺎﺑﻮد ﺳ ﺎزد‪.‬‬
‫اﮐﻨﻮن دﻳﮕﺮ وﺟﻮد اﻧﺤﺼﺎر واﻗﻌﻴﺘﯽ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻗﺘﺼﺎدﻳﻮن ﭘﺸﺘﻪ هﺎ ﮐﺘﺎب ﻣﯽ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪ و‬
‫در ﺁن ه ﺎ ﺑ ﻪ ﺗﻮﺻ ﻴﻒ ﻣﻈ ﺎهﺮ ﮔﻮﻧ ﺎﮔﻮن اﻧﺤ ﺼﺎر ﻣ ﯽ ﭘ ﺮدازد و ﮐﻤﺎﮐ ﺎن ﺑ ﺎ ﺁواز ﮔﺮوه ﯽ‬
‫اﻋ ﻼم ﻣ ﯽ دارﻧ ﺪ »ﻣﺎرﮐ ﺴﻴﺰم رد ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ«‪ .‬وﻟ ﯽ ﺑﻨ ﺎﺑﺮ ﻳ ﮏ ﺿ ﺮب اﻟﻤﺜ ﻞ اﻧﮕﻠﻴ ﺴﯽ‪-‬‬
‫واﻗﻌﻴ ﺎت ﺳﺮﺳ ﺨﺘﻨﺪ و ﺧ ﻮاﻩ ﻧ ﺎﺧﻮاﻩ ﺑﺎﻳ ﺪ ﺁن ه ﺎ را ﺑ ﻪ ﺣ ﺴﺎب ﺁورد‪ .‬واﻗﻌﻴ ﺎت ﻧ ﺸﺎن‬
‫ﻣ ﯽ دهﻨ ﺪ ﮐ ﻪ اﺧ ﺘﻼف ﺑ ﻴﻦ ﺑﺮﺧ ﯽ از ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻣ ﺜ ً‬
‫ﻼ در ﻣ ﻮرد ﺣﻤﺎﻳ ﺖ‬
‫ﮔﻤﺮﮐﯽ ﻳﺎ در ﻣﻮرد ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ ﺁزاد ﻓﻘ ﻂ ﺷ ﺎﻣﻞ اﺧﺘﻼﻓ ﺎت ﻧ ﺎﭼﻴﺰﯼ در ﺷ ﮑﻞ اﻧﺤ ﺼﺎرهﺎ ﻳ ﺎ‬
‫زﻣﺎن ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺁن هﺎﺳﺖ و ﺣﺎل ﺁن ﮐﻪ ﭘﻴﺪاﻳﺶ اﻧﺤﺼﺎر ﮐﻪ ﻣﻌﻠ ﻮل ﺗﻤﺮﮐ ﺰ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ اﺳ ﺖ ﺑ ﻪ‬
‫ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﻗﺎﻧﻮن ﻋﻤﻮﻣﯽ و اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﮐﻨﻮﻧﯽ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﻳﺴﺖ‪.‬‬

‫∗‪(Hermann Levy: ,,Monopole, Kartelle und Trusts,, ,Jena ١٩٠٩ -‬‬

‫)‪) S.S.٢٨٦،٢٩٠،٢٩٨‬هﺮﻣ ﺎن ﻟ ﻮﯼ‪» ،‬اﻧﺤ ﺼﺎرهﺎ‪ ،‬ﮐﺎرﺗ ﻞ ه ﺎ و ﺗﺮاﺳ ﺖ ه ﺎ«‪ .‬ﻳﻨ ﺎ‪ ،‬ﺳ ﺎل ‪،١٩٠٩‬‬
‫ص‪ -.٢٩٨ ،٢٩٠ ،٢٨٦-‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬

‫‪٢٣‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫زﻣ ﺎن ﺗﺒ ﺪﻳﻞ ﻗﻄﻌ ﯽ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺳ ﺎﺑﻖ ﺑ ﻪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻧ ﻮﻳﻦ را ﺑ ﺮاﯼ اروﭘ ﺎ‬
‫ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻃﺮز ﻧﺴﺒﺘ ًﺎ دﻗﻴﻘﯽ ﻣﻌﻴﻦ ﻧﻤﻮد‪ :‬اﻳﻦ زﻣﺎن ﻣﻘ ﺎرن اﺳ ﺖ ﺑ ﺎ ﺁﻏ ﺎز ﻗ ﺮن ﺑﻴ ﺴﺘﻢ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ در ﻳﮑﯽ از ﺟﺪﻳﺪﺗﺮﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ هﺎﯼ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗ ﺎرﻳﺦ »ﭘﻴ ﺪاﻳﺶ اﻧﺤ ﺼﺎر«‪،‬‬
‫ﻣﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﻴﻢ‪:‬‬
‫»از دوران ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ ﻣ ﺎ ﻗﺒ ﻞ ﺳ ﺎل ‪ ١٨٦٠‬ﻣ ﯽ ﺗ ﻮان ﻧﻤﻮﻧ ﻪ ه ﺎﯼ ﺟﺪاﮔﺎﻧ ﻪ اﯼ از‬
‫اﻧﺤﺼﺎرهﺎﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ذﮐﺮ ﻧﻤﻮد؛ در ﺁن هﺎ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺣﺎﻟﺖ ﺟﻨﻴﻨﯽ ﺁن ﺷﮑﻞ هﺎﺋﯽ را‬
‫ﮐﻪ اﮐﻨﻮن اﻳﻦ ﻗﺪر ﻋﺎدﯼ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﺸﻒ ﻧﻤﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ه ﺎ ﺑ ﺪون ﺷ ﮏ دوران ﻣ ﺎ‬
‫ﻗﺒﻞ ﺗﺎرﻳﺦ ﮐﺎرﺗﻞ هﺎ ﻣﺤﺴﻮب ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد‪ .‬ﺳ ﺮﺁﻏﺎز واﻗﻌ ﯽ اﻧﺤ ﺼﺎرهﺎﯼ ﮐﻨ ﻮﻧﯽ ﺣ ﺪاﮐﺜﺮ از‬
‫ﺳﺎل هﺎﯼ ﺷﺼﺘﻢ ﻗﺮن ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ دورﻩ ﯼ ﺑﺰرگ ﺗﮑﺎﻣﻞ اﻧﺤﺼﺎرهﺎ از هﻨﮕ ﺎم‬
‫ﻓﺸﺎر ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑ ﺮ ﺻ ﻨﺎﻳﻊ در ﺳ ﺎل ه ﺎﯼ هﻔﺘ ﺎد ﺷ ﺮوع ﺷ ﺪﻩ و ﺗ ﺎ ﺁﻏ ﺎز ﺳ ﺎل ه ﺎﯼ ﻧ ﻮد‬
‫اداﻣﻪ ﻣﯽ ﻳﺎﺑﺪ‪» «.‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ را در ﻣﻘﻴﺎس اروﭘﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺁن ﮔﺎﻩ ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻬ ﺎﺋﯽ‬
‫ﺗﮑﺎﻣ ﻞ رﻗﺎﺑ ﺖ ﺁزاد ﺑ ﺎ ﺳ ﺎل ه ﺎﯼ ﺷ ﺼﺖ و هﻔﺘ ﺎد ﻣﻘ ﺎرن ﺧﻮاه ﺪ ﺷ ﺪ‪ .‬در اﻳ ﻦ هﻨﮕ ﺎم‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن دﻳﮕﺮ ﺳ ﺎﺧﺘﻤﺎن ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺳ ﺒﮏ ﻗ ﺪﻳﻢ ﺧ ﻮد را ﺑ ﻪ ﭘﺎﻳ ﺎن رﺳ ﺎﻧﺪﻩ ﺑ ﻮد‪ .‬در‬
‫ﺁﻟﻤ ﺎن اﻳ ﻦ ﺳ ﺎزﻣﺎن ﺑ ﺎ ﭘﻴ ﺸﻪ ورﯼ و ﺻ ﻨﻌﺖ ﺧ ﺎﻧﮕﯽ ﺑ ﻪ ﭘﻴﮑ ﺎرﯼ ﻗﻄﻌ ﯽ ﺑﺮﺧﺎﺳ ﺖ و ﺑ ﻪ‬
‫اﻳﺠﺎد ﺷﮑﻞ هﺎﺋﯽ ﻣﺨﺼﻮص وﺟﻮد ﺧﻮد ﭘﺮداﺧﺖ‪«.‬‬
‫»از هﻨﮕﺎم ورﺷﮑﺴﺘﮕﯽ ﺳﺎل ‪ ١٨٧٣‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺻﺤﻴﺢ ﺗﺮ از هﻨﮕﺎم اﻧﺤﻄﺎﻃﯽ ﮐﻪ ﺑ ﻪ‬
‫دﻧﺒﺎل اﻳﻦ ورﺷﮑﺴﺘﮕﯽ ﻓﺮا ﻣﯽ رﺳﺪ ﺗﺤﻮل ﺑﺰرﮔﯽ ﺁﻏﺎز ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ اﻧﺤﻄ ﺎط ‪ ٢٢‬ﺳ ﺎل‬
‫از ﺗ ﺎرﻳﺦ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ اروﭘ ﺎ را در ﺑ ﺮ ﻣ ﯽ ﮔﻴ ﺮد و ﺗﻨﻬ ﺎ در ﺁﻏ ﺎز ﺳ ﺎل ه ﺎﯼ ه ﺸﺘﺎد وﻗﻔ ﻪ‬
‫ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ ﻧﺎﻣﺸﻬﻮدﯼ در ﺁن ﺣﺎﺻ ﻞ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد و در ﺣ ﺪود ﺳ ﺎل ‪ ١٨٨٩‬اﻋ ﺘﻼء ﻓ ﻮق اﻟﻌ ﺎدﻩ‬
‫ﭘﺮﺗ ﻮان وﻟ ﯽ ﮐﻮﺗ ﺎﻩ ﻣ ﺪﺗﯽ ﭘﺪﻳ ﺪ ﻣ ﯽ ﺁﻳ ﺪ‪» «.‬در دورﻩ ﯼ اﻋ ﺘﻼء ﮐﻮﺗ ﺎﻩ ﻣ ﺪت ﺳ ﺎل ه ﺎﯼ‬
‫‪ ١٨٩٠ -١٨٨٩‬از ﮐﺎرﺗ ﻞ ه ﺎ ﺑ ﺮاﯼ ﺗ ﺴﻠﻂ ﺑ ﺮ ﺑ ﺎزار اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ ﯼ ﻓ ﻮق اﻟﻌ ﺎدﻩ اﯼ ﺷ ﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻧﺎﺳﻨﺠﻴﺪﻩ اﯼ ﻗﻴﻤﺖ هﺎ را ﺑ ﺎ ﺳ ﺮﻋﺖ و ﺷ ﺪﺗﯽ ﺑ ﻴﺶ از دوران ﻓﻘ ﺪان ﮐﺎرﺗ ﻞ ه ﺎ‪،‬‬
‫ﺗﺮﻗ ﯽ ﻣ ﯽ داد و ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ ﺗﻤ ﺎم اﻳ ﻦ ﮐﺎرﺗ ﻞ ه ﺎ ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر ﻣﻔﺘ ﻀﺤﯽ »در ﮔﻮرﺳ ﺘﺎن‬
‫ورﺷﮑﺴﺘﮕﯽ« ﻣﺪﻓﻮن ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﻨﺞ ﺳﺎل دﻳﮕﺮ هﻢ ﺑﺎ اﻧﺤﻄﺎط و ﻗﻴﻤﺖ ه ﺎﯼ ﻧ ﺎزل ﮔﺬﺷ ﺖ‬

‫‪٢٤‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫وﻟﯽ در ﺻﻨﺎﻳﻊ دﻳﮕ ﺮ ﺁن روﺣﻴ ﻪ ﺳ ﺎﺑﻖ ﺣﮑ ﻢ ﻓﺮﻣ ﺎ ﻧﺒ ﻮد‪ .‬دﻳﮕ ﺮ اﻧﺤﻄ ﺎط راﻳ ﮏ ﭘﺪﻳ ﺪﻩ ﯼ‬
‫ﺑﺪﻳﻬﯽ ﺑﺪﻳﻬﯽ ﻧﺸﻤﺮدﻩ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ درﻧﮕﯽ ﻣﯽ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ از ﭘﯽ ﺁن ﻣﯽ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻬﺒ ﻮد‬
‫ﻧﻮﻳﻨﯽ در وﺿﻊ ﺑﺎزار ﭘﺪﻳﺪ ﺁﻳﺪ‪«.‬‬
‫»ﺑﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺟﻨﺒﺶ ﮐﺎرﺗﻠﯽ ﺑﻪ دوﻣﻴﻦ دوران ﺧﻮد ﮔﺎم ﻧﻬﺎد‪ .‬ﮐﺎرﺗ ﻞ ه ﺎ ﺑ ﻪ ﺟ ﺎﯼ ﻳ ﮏ‬
‫ﭘﺪﻳﺪﻩ ﮔﺬرﻧ ﺪﻩ ﺑ ﻪ ﻳﮑ ﯽ از ارﮐ ﺎن ﺗﻤ ﺎم زﻧ ﺪﮔﯽ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ ﻣﺒ ﺪل ﻣ ﯽ ﺷ ﻮﻧﺪ و ﻳﮑ ﯽ ﭘ ﺲ از‬
‫دﻳﮕﺮﯼ رﺷﺘﻪ هﺎﯼ ﺻﻨﺎﻳﻊ و در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ اول رﺷﺘﻪ ﺻ ﻨﺎﻳﻊ ﺗﺒ ﺪﻳﻞ ﻣ ﻮاد ﺧ ﺎم را ﻣ ﺴﺨﺮ‬
‫ﺧﻮد ﻣﯽ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬در ﺁﻏﺎز ﺳﺎل هﺎﯼ ﻧﻮد ﮐﺎرﺗﻞ هﺎ در ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻨﺪﻳﮑﺎﯼ زﻏﺎل ﮐ ﻮﮎ‪ ،‬ﮐ ﻪ‬
‫ﺳﻨﺪﻳﮑﺎﯼ زﻏﺎل ﺳﻨﮓ ﻃﺒ ﻖ ﻧﻤﻮﻧ ﻪ ﯼ ﺁن اﻳﺠ ﺎد ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد‪ ،‬ﺁن ﭼﻨ ﺎن ﺗﮑﻨﻴ ﮏ ﮐ ﺎرﺗﻠﯽ ﺑ ﻪ‬
‫وﺟﻮد ﻣﯽ ﺁورﻧﺪ ﮐﻪ دﻳﮕﺮ ﺟﻨﺒﺶ ﻧﺎﻣﺒﺮدﻩ ﻣﺎهﻴﺘ ًﺎ از ﺣ ﺪود ﺁن ﭘ ﺎ ﻓﺮاﺗ ﺮ ﻧﻨﻬ ﺎد‪ .‬در دوران‬
‫اﻋ ﺘﻼﯼ ﻧﻴﺮوﻣﻨ ﺪﯼ ﮐ ﻪ در ﭘﺎﻳ ﺎن ﻗ ﺮن ﻧ ﻮزدهﻢ ﭘﺪﻳ ﺪ ﺁﻣ ﺪ و ﻧﻴ ﺰ در ﺑﺤ ﺮان ﺳ ﺎل ه ﺎﯼ‬
‫‪ -١٩٠٣ -١٩٠٠‬ﺣﺪاﻗﻞ در ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻣﻌﺪﻧﯽ و ﻓﻠﺰﺳﺎزﯼ‪ -‬ﮐﺎرﺗﻞ ه ﺎ ﺑ ﺮاﯼ ﻧﺨ ﺴﺘﻴﻦ ﺑ ﺎر از‬
‫هﺮ ﺟﻬﺖ ﺣﮑﻤﻔﺮﻣ ﺎ ه ﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و اﮔ ﺮ در ﺁن زﻣ ﺎن اﻳ ﻦ ﮐﻴﻔﻴ ﺖ هﻨ ﻮز ﭘﺪﻳ ﺪﻩ ﻧ ﻮﻳﻨﯽ ﺑ ﻪ ﻧﻈ ﺮ‬
‫ﻣ ﯽ رﺳ ﻴﺪ‪ ،‬در ﻋ ﻮض اﮐﻨ ﻮن اﻳ ﻦ ﻣﻮﺿ ﻮع ﺑ ﺮاﯼ اﻓﮑ ﺎر وﺳ ﻴﻊ اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ ﻳ ﮏ ﺣﻘﻴﻘ ﺖ‬
‫ﺑﺪﻳﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺨﺶ هﺎﯼ ﺑﺰرﮔﯽ از ﺣﻴﺎت اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﺑ ﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ﯼ ﻳ ﮏ ﻗﺎﻋ ﺪﻩ ﯼ ﮐﻠ ﯽ از‬
‫∗‬
‫داﻳﺮﻩ رﻗﺎﺑﺖ ﺁزاد ﺧﺎرج ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳ ﻦ ﻧﺘ ﺎﻳﺞ اﺳﺎﺳ ﯽ ﺗ ﺎرﻳﺦ اﻧ ﺼﺤﺎرهﺎ ﺑ ﺪﻳﻦ ﻗ ﺮار اﺳ ﺖ‪ (١ :‬ﺳ ﺎل ه ﺎﯼ ﺷ ﺼﺖ و‬
‫هﻔﺘ ﺎد‪ -‬ﺑ ﺎﻻﺗﺮﻳﻦ و ﺁﺧ ﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠ ﻪ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ رﻗﺎﺑ ﺖ ﺁزاد اﺳ ﺖ‪ .‬اﻧﺤ ﺼﺎرهﺎ ﻓﻘ ﻂ در ﺣﺎﻟ ﺖ‬
‫ﺟﻨﻴﻨﯽ ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ ﻧﺎﻣﺸﻬﻮدﯼ هﺴﺘﻨﺪ‪ (٢ .‬ﭘﺲ از ﺑﺤﺮان ﺳﺎل ‪ ١٨٧٣‬داﻣﻨﻪ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ ﮐﺎرﺗ ﻞ ه ﺎ‬
‫وﺳ ﻌﺖ ﻣ ﯽ ﮔﻴ ﺮد وﻟ ﯽ هﻨ ﻮز در ﺣﮑ ﻢ اﺳ ﺘﺜﻨﺎء ه ﺴﺘﻨﺪ و هﻨ ﻮز اﺳ ﺘﻮار ﻧ ﺸﺪﻩ و‬
‫ﭘﺪﻳ ﺪﻩ ﮔ ﺬراﺋﯽ را ﺗ ﺸﮑﻴﻞ ﻣ ﯽ دهﻨ ﺪ‪ (٣ .‬اﻋ ﺘﻼﯼ ﭘﺎﻳ ﺎن ﻗ ﺮن ﻧ ﻮزدﻩ و ﺑﺤ ﺮان ﺳ ﺎل ه ﺎﯼ‬

‫∗‪Th. Vogelstein: „Die finanzielle Organisation der kapitalistischen Industrie und ) -‬‬
‫‪ „Grundriss der Sozialökonomik“ Vl Abt. ١٩١٤‬در “‪(die Monopolbildungen‬‬
‫)ت‪ .‬ﻓﻮﮔﻠﺸﺘﻴﻦ‪» :‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻣ ﺎﻟﯽ ﺻ ﻨﺎﻳﻊ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ و ﭘﻴ ﺪاﻳﺶ اﻧﺤ ﺼﺎرهﺎ« ﻣﻨﺪرﺟ ﻪ در ﻧ ﺸﺮﻳﻪ‬
‫ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ »ارﮐﺎن اﻗﺘﺼﺎد اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ«‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﺗﻮﺑﻴﻨﮕﻦ‪ ،‬ﺳﺎل ‪ -١٩١٤‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‬
‫ﺑ ﻪ ﮐﺘ ﺎب هﻤ ﻴﻦ ﻧﻮﻳ ﺴﻨﺪﻩ‪») () .‬ﺷ ﮑﻞ ه ﺎﯼ ﺳ ﺎزﻣﺎﻧﯽ ﺻ ﻨﺎﻳﻊ ﻓﻠﺰﺳ ﺎزﯼ و ﺑﺎﻓﻨ ﺪﮔﯽ در اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن و‬
‫ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ«‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،١‬ﻻﻳﭙﺰﻳﮏ‪ -.١٩١٠ ،‬ﻣﺘﺮﺟﻢ( ‪.‬‬

‫‪٢٥‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫‪ :١٩٠٣ -١٩٠٠‬ﮐﺎرﺗ ﻞ ه ﺎ ﺑ ﻪ ﻳﮑ ﯽ از ارﮐ ﺎن ﺗﻤ ﺎم زﻧ ﺪﮔﯽ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ ﻣﺒ ﺪل ﻣ ﯽ ﺷ ﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺑﻪ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﮐﺎرﺗﻞ هﺎ درﺑﺎرﻩ ﯼ ﺷﺮاﻳﻂ ﻓﺮوش و ﻣﻮﻋﺪ ﭘﺮداﺧﺖ و ﻏﻴﺮﻩ ﺑﺎ ﻳﮑ ﺪﻳﮕﺮ ﺳ ﺎزش ﮐ ﺮدﻩ‬
‫و ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻓﺮوش را ﺑﻴﻦ ﺧﻮد ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻘ ﺪار ﻣﺤ ﺼﻮﻟﯽ را ﮐ ﻪ ﺑﺎﻳ ﺪ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﺷ ﻮد‬
‫و ﻧﻴ ﺰ ﻗﻤﻴ ﺖ ه ﺎ را ﻣﻌ ﻴﻦ ﻣ ﯽ ﮐﻨﻨ ﺪ‪ ،‬ﺳ ﻮد ﺣﺎﺻ ﻠﻪ را ﺑ ﻴﻦ ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎﯼ ﺟﺪاﮔﺎﻧ ﻪ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ‬
‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﻏﻴﺮﻩ و ﻏﻴﺮﻩ‪.‬‬
‫ﺷ ﻤﺎرﻩ ﯼ ﮐﺎرﺗ ﻞ ه ﺎ را در ﺁﻟﻤ ﺎن در ﺳ ﺎل ‪ ١٨٩٦‬ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ ‪ ٢٥٠‬و در ﺳ ﺎل ‪ ١٩٠٥‬ﺗ ﺎ‬
‫‪ ٣٨٥‬ﺗﺨﻤﻴﻦ زدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻗﺮﻳﺐ ‪ ١٢‬هﺰار ﺑﻨﮕ ﺎﻩ در ﺁن ه ﺎ ﺷ ﺮﮐﺖ داﺷ ﺘﻨﺪ∗‪ .‬وﻟ ﯽ هﻤ ﻪ‬
‫ﺑﺮﺁﻧﻨﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ارﻗﺎم ﮐﻤﺘ ﺮ از واﻗ ﻊ اﺳ ﺖ‪ .‬از ﭘﻴﮑ ﺮﻩ ه ﺎﯼ ﺁﻣ ﺎر ‪ ١٩٠٧‬ﺻ ﻨﺎﻳﻊ ﺁﻟﻤ ﺎن ﮐ ﻪ‬
‫ﻓﻮﻗ ًﺎ ذﮐﺮ ﺷﺪ دﻳﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ در ‪ ١٢/٠٠٠‬ﺑﻨﮕﺎﻩ ﮐﻼن ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻗﺮﻳ ﺐ ﺑ ﻪ ﻳﻘ ﻴﻦ ﺑ ﻴﺶ‬
‫از ﻧﻴﻤﯽ از ﮐﻞ ﻧﻴ ﺮوﯼ ﺑﺨ ﺎر و ﺑ ﺮق ﺗﻤﺮﮐ ﺰ ﻳﺎﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬در اﻳ ﺎﻻت ﻣﺘﺤ ﺪﻩ ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎ ﺗﻌ ﺪاد‬
‫ﺗﺮاﺳ ﺖ ه ﺎ در ﺳ ﺎل ‪ ١٨٥ -١٩٠٠‬و در ﺳ ﺎل ‪ ٢٥٠ -١٩٠٧‬ﺗﺨﻤ ﻴﻦ زدﻩ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫ﺁﻣ ﺎر ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎ ﺗﻤ ﺎم ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎﯼ ﺻ ﻨﻌﺘﯽ را ﺑ ﻪ ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎﯼ ﻣﺘﻌﻠ ﻖ ﺑ ﻪ اﻓ ﺮاد ﺟﺪاﮔﺎﻧ ﻪ و‬
‫ﺗﺠﺎرﺗﺨﺎﻧﻪ هﺎ و ﮐﻮرﭘﻮراﺳﻴﻮن هﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺁن ﭼﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﻮرﭘﻮراﺳ ﻴﻮن ه ﺎ ﺗﻌﻠ ﻖ‬
‫داﺷﺖ در ﺳﺎل ‪ ٢٣/٦-١٩٠٤‬در ﺻﺪ و در ﺳﺎل ‪ ٢٥/٩ -١٩٠٩‬درﺻﺪ ﺑﻮد ﮐ ﻪ ﺑ ﻴﺶ از‬
‫ﻳﮏ ﭼﻬﺎرم ﻣﺠﻤﻮع ﺑﻨﮕﺎﻩ هﺎ را ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﯽ داد‪ .‬ﺗﻌﺪاد ﮐﺎرﮔﺮان در اﻳﻦ ﺑﻨﮕﺎﻩ هﺎ در ﺳ ﺎل‬
‫‪ ٧٠/٦ -١٩٠٤‬و در ﺳ ﺎل ‪ ٧٥/٦ -١٩٠٩‬درﺻ ﺪ ﻳﻌﻨ ﯽ ﺳ ﻪ ﭼﻬ ﺎرم ﮐ ﻞ ﮐ ﺎرﮔﺮان ﺑ ﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻴﺰان ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑ ﻪ ﺗﺮﺗﻴ ﺐ ﻋﺒ ﺎرت ﺑ ﻮد از ‪ ١٠/٩‬و ‪ ١٦/٣‬ﻣﻴﻠﻴ ﺎرد دﻻر ﻳﻌﻨ ﯽ ‪ ٧٣/٧‬و ‪٧٩‬‬
‫درﺻﺪ ﻣﺒﻠﻎ ﮐﻞ‪.‬‬

‫∗‪Dr. Riesser: „Die Deutschen Grossbanken und ihre Konzentration im ) -‬‬

‫‪Zusammenhange mit der Entwicklung der Gesamtwirtschaft in‬‬
‫‪Deutschland“. ٤. Aufl. ١٩١٢, S. ١٤٩. R. Liefmann: „Kartelle und Trusts‬‬
‫‪und die Weiterbildung der volkswirtschaftlichen Organisation“. ٢. Aufl.‬‬
‫‪) (١٩١٠ S. ٢٥“.‬دﮐﺘ ﺮ رﻳ ﺴﺮ‪»:‬ﺑﺎﻧ ﮓ ه ﺎﯼ ﺑ ﺰرگ ﺁﻟﻤ ﺎن و ﺗﻤﺮﮐ ﺰ ﺁن ه ﺎ ﺑ ﻪ ﻣﻨﺎﺳ ﺒﺖ ﺗﻮﺳ ﻌﻪ‬
‫و ﺗﺮﻗ ﯽ ﻋﻤ ﻮﻣﯽ اﻗﺘ ﺼﺎدﻳﺎت در ﺁﻟﻤ ﺎن«‪ ،‬ﭼ ﺎپ ﭼﻬ ﺎرم‪ ،‬ﺳ ﺎل ‪ ،١٩١٢‬ص‪ -١٤٩ -‬ر‪ .‬ﻟﻴﻔﻤ ﺎن‪.‬‬
‫»ﮐﺎرﺗﻞ هﺎ و ﺗﺮاﺳﺖ هﺎ و ﺗﮑﺎﻣﻞ روزاﻓﺰون ﺳﺎزﻣﺎن اﻗﺘﺼﺎد ﺗﻮدﻩ اﯼ«‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﺳ ﺎل ‪،١٩١٠‬‬
‫ص‪ -.٢٥ -‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‪.‬‬

‫‪٢٦‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫‪ ٧‬ﺗﺎ ‪ ٨‬دهﻢ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮐﻞ رﺷﺘﻪ ﻣﻌﻴﻨﯽ از ﺻ ﻨﻌﺖ اﻏﻠ ﺐ در دﺳ ﺖ ﮐﺎرﺗ ﻞ ه ﺎ و ﺗﺮاﺳ ﺖ ه ﺎ‬

‫ﻣﺘﻤﺮﮐ ﺰ ﻣ ﯽ ﮔ ﺮدد‪ .‬ﺳ ﻨﺪﻳﮑﺎﯼ زﻏ ﺎل ﺳ ﻨﮓ رن‪ -‬وﺳ ﺘﻔﺎﻟﯽ هﻨﮕ ﺎم ﺗﺄﺳ ﻴﺲ ﺧ ﻮد در ﺳ ﺎل‬
‫‪ ٨٦/٧ -١٨٩٣‬درﺻ ﺪ ﻣﺠﻤ ﻮع ﺗﻮﻟﻴ ﺪ زﻏ ﺎل را در ﻧﺎﺣﻴ ﻪ رن‪ -‬وﺳ ﺘﻔﺎﻟﯽ در دﺳ ﺖ ﺧ ﻮد‬
‫∗∗‬
‫ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد و در ﺳﺎل ‪ ١٩١٠‬اﻳﻦ ﺗﻤﺮﮐﺰ ﺑﻪ ‪ ٩٥/٤‬درﺻﺪ رﺳﻴﺪ‪ .‬اﻧﺤﺼﺎرﯼ ﮐ ﻪ‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽ ﺁﻳﺪ ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺗﺤﺼﻴﻞ درﺁﻣﺪهﺎﯼ هﻨﮕﻔﺘﯽ را ﻓ ﺮاهﻢ ﻣ ﯽ ﺳ ﺎزد و‬
‫ﺑ ﻪ ﺗ ﺸﮑﻴﻞ واﺣ ﺪهﺎﯼ ﺗﮑﻨﻴﮑ ﯽ و ﺗﻮﻟﻴ ﺪﯼ ﺑ ﯽ ﻧﻬﺎﻳ ﺖ ﻋﻈﻴﻤ ﯽ ﻣﻨﺠ ﺮ ﻣ ﯽ ﮔ ﺮدد‪ .‬ﺗﺮاﺳ ﺖ‬
‫ﻣ ﺸﻬﻮر ﻧﻔ ﺖ در اﻳ ﺎﻻت ﻣﺘﺤ ﺪﻩ ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎ )‪ (Standard Oil Company‬در ﺳ ﺎل‬
‫‪ ١٩٠٠‬ﺗﺸﮑﻴﻞ ﮔﺮدﻳ ﺪ‪» .‬ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﺁن ﺑ ﺎﻟﻎ ﺑ ﺮ ‪ ١٥٠‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن دﻻر ﺑ ﻮد‪ .‬ﺻ ﺪ ﻣﻴﻠﻴ ﻮن دﻻر‬
‫ﺳﻬﺎم ﻋﺎدﯼ و ‪ ١٠٦‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﺳﻬﺎم ﻣﻤﺘﺎز ﻧﻴﺰ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮔﺮدﻳ ﺪ‪ .‬در ﺳ ﺎل ه ﺎﯼ ‪-١٩٠٠‬‬
‫‪ ١٩٠٧‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳ ﻬﺎم ﻣﻤﺘ ﺎز ﺑﻬ ﺮﻩ اﯼ ﺑ ﻪ ﺗﺮﺗﻴ ﺐ زﻳ ﺮﻳﻦ ﭘﺮداﺧ ﺖ ﻣ ﯽ ﺷ ﺪ‪،٤٨ ،٤٨ :‬‬
‫‪ ٤٠ ،٤٠ ،٣٦ ،٤٤ ،٤٥‬و ‪ ٤٠‬درﺻ ﺪ ﮐ ﻪ ﺟﻤﻌ ًﺎ ‪ ٣٦٧‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن دﻻر ﻣ ﯽ ﺷ ﺪ‪ .‬از ﺳ ﺎل‬
‫‪ ١٨٨٢‬ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ ١٩٠٧‬ﺳﻮد ﺧﺎﻟﺼﯽ ﺑﻪ ﻣﺒﻠﻎ ‪ ٨٨٩‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ ﺁﻣ ﺪ ﮐ ﻪ ‪٦٠٦‬‬
‫ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﺁن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﻬﺮﻩ ﭘﺮداﺧ ﺖ ﺷ ﺪ و ﺑﻘﻴ ﻪ ﺑ ﻪ ﺣ ﺴﺎب ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ذﺧﻴ ﺮﻩ ﮔﺬاﺷ ﺘﻪ‬
‫∗‬
‫‪United‬‬ ‫‪States‬‬ ‫‪Steel‬‬ ‫ﺷ ﺪ‪» «.‬در ﺗﻤ ﺎم ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎﯼ ﺗﺮاﺳ ﺖ ﻓ ﻮﻻد )‬
‫‪ (Corporation‬در ﺳﺎل ‪ ١٩٠٧‬دﺳﺖ ﮐﻢ ‪ ٢١٠/١٨٠‬ﮐﺎرﮔﺮ و ﮐﺎرﻣﻨ ﺪ وﺟ ﻮد داﺷ ﺖ‪.‬‬
‫ﺑ ﺰرگ ﺗ ﺮﻳﻦ ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ﺻ ﻨﺎﻳﻊ ﻣﻌ ﺪﻧﯽ ﺁﻟﻤ ﺎن ﺑ ﻪ ﻧ ﺎم ﺷ ﺮﮐﺖ ﻣﻌ ﺎدن ﮔﻠ ﺰن ﮐﻴﺮﺷ ﻦ‬
‫‪ (Gelsenkirchener‬در ﺳ ﺎل ‪ ١٩٠٨‬داراﯼ‬ ‫)‪Bergwerksgesellschaft‬‬

‫∗∗‪Dr.Fritz Kestner: „Der Organisationszwang. Eine Untersuchung ) -‬‬

‫‪) (überdie Kämpfe zwischen Kartellen und Aussenseiten“. Brl.١٩١٢.‬دﮐﺘ ﺮ‬
‫ﻓﺮﻳﺘﺲ ﮐﺴﺘﻨﺮ‪» :‬اﺟﺒﺎر ﺑﻪ ﻣﺘﺸﮑﻞ ﺷﺪن‪ .‬ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت درﺑﺎرﻩ ﯼ ﻣﺒﺎرزﻩ ﯼ ﺑﻴﻦ ﮐﺎرﺗﻞ هﺎ و ﺑﺎﻧﮓ هﺎﯼ‬
‫ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ«‪ .‬ﺑﺮﻟﻦ‪ ،‬ص‪ .١١ -‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‪.‬‬
‫∗‪R. Liefmann: „Beteilligungs – und Finanzierungsgesellschaften. Eine ) -‬‬
‫‪Studie über den modernen Kapitalismus und das Effektenwesen“. I. Aufl,‬‬
‫‪) (Jena.‬ر‪ .‬ﻟﻴﻔﻤﺎن‪» :‬اﻧﺠﻤﻦ هﺎﯼ اﺷﺘﺮاﮎ ﮐﻨﻨﺪﻩ و اﻋﺘﺒﺎر دهﻨﺪﻩ‪ .‬ﺗﺤﻘﻴﻖ درﺑ ﺎرﻩ ﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬
‫ﻣﻌﺎﺻﺮ و ﻧﻘﺶ اوراق ﺑﻬﺎدار«‪ ،‬ﭼﺎپ اول‪ ،‬ﻳﻨﺎ‪ ،‬ﺳﺎل ‪ ،١٩٠٩‬ص‪ – .٢١٢ -‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‪.‬‬

‫‪٢٧‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫∗∗‬
‫‪ ٤٦/٠٤٨‬ﮐﺎرﮔﺮ و ﮐﺎرﻣﻨﺪ ﺑﻮد‪ «.‬ﺗﺮاﺳﺖ ﻓﻮﻻد در هﻤ ﺎن ﺳ ﺎل ‪ ١٩٠٢‬ﻧ ﻪ ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﺗ ﻦ‬
‫∗∗∗‬
‫‪ .‬ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﻓ ﻮﻻد ﺁن در ﺳ ﺎل ‪ ٦٦/٣ -١٩٠١‬درﺻ ﺪ و در ﺳ ﺎل‬ ‫ﻓ ﻮﻻد ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﻣ ﯽ ﮐ ﺮد‬
‫∗∗∗∗‬
‫‪ ٥٦/١ -١٩٠٨‬درﺻ ﺪ ﻣﺠﻤ ﻮع ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﻓ ﻮﻻد اﻳ ﺎﻻت ﻣﺘﺤ ﺪﻩ را ﺗ ﺸﮑﻴﻞ ﻣ ﯽ داد؛‬
‫اﺳﺘﺨﺮاج ﺳﻨﮓ ﺁهﻦ در ﺟﺮﻳﺎن هﻤﺎن ﺳﺎل ه ﺎ ‪ ٤٣/٩‬درﺻ ﺪ و ‪ ٤٦/٣‬درﺻ ﺪ را ﺗ ﺸﮑﻴﻞ‬
‫ﻣﯽ داد‪.‬‬
‫ﮔﺰارش ﮐﻤﻴﺴﻴﻮن دوﻟﺘﯽ ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ درﺑﺎرﻩ ﺗﺮاﺳ ﺖ ه ﺎ ﻣ ﺸﻌﺮ ﺑ ﺮ ﺁن اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ‪» :‬ﺑﺮﺗ ﺮﯼ‬
‫ﺁن ه ﺎ ﺑ ﺮ رﻗﺒ ﺎﯼ ﺧ ﻮد ﻣﺒﺘﻨ ﯽ ﺑ ﺮ ﻋﻈﻤ ﺖ ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎ و ﺗﮑﻨﻴ ﮏ ﻋ ﺎﻟﯽ ﺁن هﺎﺳ ﺖ‪ .‬ﺗﺮاﺳ ﺖ‬
‫دﺧﺎﻧﻴﺎت از هﻤ ﺎن اوان ﺗﺄﺳ ﻴﺲ‪ ،‬ﮐﻠﻴ ﻪ ﻣ ﺴﺎﻋﯽ ﺧ ﻮد را ﺻ ﺮف ﺁن ﻧﻤ ﻮد ﮐ ﻪ در هﻤ ﻪ ﺟ ﺎ‬
‫ﮐ ﺎر ﻣﺎﺷ ﻴﻨﯽ را ﺑ ﻪ ﻣﻘﻴ ﺎس وﺳ ﻴﻊ ﺟﺎﻧ ﺸﻴﻦ ﮐ ﺎر دﺳ ﺘﯽ ﮐﻨ ﺪ‪ .‬ﺗﺮاﺳ ﺖ ﻣﺰﺑ ﻮر ﺑ ﺮاﯼ اﻳ ﻦ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻤﺎم اﻣﺘﻴﺎزات اﺧﺘﺮاﻋﺎﺗﯽ را ﮐﻪ ﺑ ﻪ ﻧﺤ ﻮﯼ از اﻧﺤ ﺎء ﺑ ﺎ ﺟﺮﻳ ﺎن ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﻣﺤ ﺼﻮﻻت‬
‫دﺧﺎﻧﻴﺎت ارﺗﺒﺎط داﺷﺖ ﺧﺮﻳﺪارﯼ ﻣﯽ ﻧﻤﻮد و ﻣﺒﺎﻟﻎ هﻨﮕﻔﺘﯽ در اﻳ ﻦ راﻩ ﺻ ﺮف ﻣ ﯽ ﮐ ﺮد‪.‬‬
‫ﻋﺪﻩ زﻳﺎدﯼ از اﺧﺘﺮاﻋﺎت در ﺁﻏﺎز ﮐﺎر ﺑﯽ ﻣ ﺼﺮف ﺑ ﻪ ﻧﻈ ﺮ ﻣ ﯽ رﺳ ﻴﺪ ﻣﻬﻨﺪﺳ ﻴﻨﯽ ﮐ ﻪ در‬
‫ﺧﺪﻣﺖ ﺗﺮاﺳﺖ هﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﺠﺒﻮر ﻣﯽ ﺷﺪﻧﺪ ﺁن هﺎ را ﺗﻐﻴﻴﺮ دهﻨﺪ‪ .‬در ﭘﺎﻳﺎن ﺳﺎل ‪ ١٩٠٦‬دو‬
‫ﺷﺮﮐﺖ ﻓﺮﻋﯽ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﮔﺮدﻳﺪ ﮐﻪ ﮐﺎر ﺁن هﺎ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﺧﺮﻳ ﺪ اﺧﺘﺮاﻋ ﺎت ﺑ ﻮد‪ .‬ﺗﺮاﺳ ﺖ ﺑ ﻪ‬
‫هﻤﺎن ﻣﻨﻈﻮر از ﺧﻮد ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ هﺎﯼ ذوب ﻓﻠ ﺰ و ﻣﺎﺷ ﻴﻦ ﺳ ﺎزﯼ و ﺗﻌﻤﻴﺮﮔ ﺎﻩ ه ﺎﺋﯽ اﺣ ﺪاث‬
‫ﻧﻤﻮد‪ .‬در ﻳﮑﯽ از اﻳﻦ ﺑﻨﮕﺎﻩ هﺎ ﮐﻪ در ﺑﺮوﮐﻠﻴﻦ واﻗﻊ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃ ﻮر ﻣﺘﻮﺳ ﻂ ‪ ٣٠٠‬ﮐ ﺎرﮔﺮ‬
‫ﻣﺸﻐﻮل ﮐﺎرﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﺎ اﺧﺘﺮاﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺳﻴﮕﺎر‪ ،‬ﺳﻴﮕﺎر ﺑﺮﮔﯽ ﮐﻮﭼ ﮏ‪ ،‬ﺗﻮﺗ ﻮن‬
‫اﻧﻔﻴﻪ‪ ،‬ﻟﻔﺎﻓﻪ هﺎﯼ ﻗﻠﻌﯽ ﺑﺮاﯼ ﺟﻌﺒﻪ ﺑﻨﺪﯼ و ﻗﻮﻃﯽ و ﻏﻴﺮﻩ ﻣﻮرد ﺁزﻣ ﺎﻳﺶ ﻗ ﺮار ﻣ ﯽ ﮔﻴ ﺮد‬

‫∗∗‪ -‬هﻤﺎن ﺟﺎ‪ ،‬ص‪.٢١٨ -‬‬

‫∗∗∗‪) (Dr. S. Tschierschky: „Kartell und Trust“. Gött. ١٩٠٣) -‬دﮐﺘﺮ ز‪ .‬ﭼﻴﺮﺷﮑﯽ‪:‬‬
‫»ﮐﺎرﺗﻞ و ﺗﺮاﺳﺖ«‪ ،‬ﮔﺘﻴﻨﮕﻦ‪ ،‬ص‪ -١٣ -‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‪.‬‬
‫∗∗∗∗‪) (Th. Vogelstein: „Organisationsformen“) -‬ت‪ .‬ﻓﻮﮔﻠ ﺸﺘﻴﻦ‪» :‬ﺷ ﮑﻞ ه ﺎﯼ ﺳ ﺎزﻣﺎﻧﯽ«‪،‬‬
‫ص‪ -٢٧٥ -‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‪.‬‬

‫‪٢٨‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫∗‬
‫و هﻤﻴﻦ ﺟﺎ ﻧﻴﺰ اﺧﺘﺮاﻋﺎت ﺗﮑﻤﻴﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪» «.‬ﺗﺮاﺳﺖ هﺎﯼ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ اﺷﺨﺎﺻﯽ ﺑ ﻪ ﻧ ﺎم‬
‫)‪) (developping engineers‬ﻣﻬﻨﺪﺳ ﻴﻦ ﻣ ﺄﻣﻮر ﺗﮑﺎﻣ ﻞ ﺗﮑﻨﻴ ﮏ( در ﺧ ﺪﻣﺖ ﺧ ﻮد‬
‫دارﻧ ﺪ ﮐ ﻪ وﻇﻴﻔ ﻪ ﯼ ﺁن ه ﺎ ﻋﺒ ﺎرت اﺳ ﺖ از اﺧﺘ ﺮاع ﺷ ﻴﻮﻩ ه ﺎﯼ ﺟﺪﻳ ﺪ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ و ﺁزﻣ ﺎﻳﺶ‬
‫اﺻﻼﺣﺎت ﻓﻨﯽ‪ .‬ﺗﺮاﺳﺖ ﻓﻮﻻد ﺑﻪ ﻣﻬﻨﺪﺳﻴﻦ و ﮐﺎرﮔﺮان ﺧﻮد ﺑﻪ ازاء اﺧﺘﺮاﻋﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧ ﺪ‬
‫∗∗‬
‫ﺳﻄﺢ ﺗﮑﻨﻴﮏ را ارﺗﻘﺎء دادﻩ ﻳﺎ از هﺰﻳﻨﻪ ﺑﮑﺎهﺪ ﺟﻮاﺋﺰ هﻨﮕﻔﺘﯽ ﻣﯽ دهﺪ‪«.‬‬
‫ﻼ در ﺻ ﻨﺎﻳﻊ ﺷ ﻴﻤﻴﺎﺋﯽ ﺁن ﮐ ﻪ ﻃ ﯽ دﻩ ﺳ ﺎل اﺧﻴ ﺮ ﺑ ﻪ ﻃ ﺮز‬
‫در ﺻ ﻨﺎﻳﻊ ﺑ ﺰرگ ﺁﻟﻤ ﺎن ﻣ ﺜ ً‬
‫ﻋﺠﻴﺒﯽ ﺗﺮﻗﯽ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﮐﺎرهﺎﯼ ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ اﺻ ﻼﺣﺎت ﻓﻨ ﯽ ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ ﻃﺮﻳ ﻖ ﻣ ﻨﻈﻢ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺮوﺳﻪ ﺗﻤﺮﮐﺰ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ ١٩٠٨‬در اﻳﻦ رﺷﺘﻪ ﺻ ﻨﻌﺖ دو »ﮔ ﺮوﻩ« ﻋﻤ ﺪﻩ‬
‫ﺑﻪ وﺟﻮد ﺁوردﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺁن هﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺷ ﻴﻮﻩ اﯼ ﻣﺨ ﺼﻮص ﺑ ﻪ ﺧ ﻮد ﺑ ﻪ اﻧﺤ ﺼﺎر ﻧﺰدﻳ ﮏ‬
‫ﻣﯽ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ دو ﮔﺮوﻩ اﺑﺘ ﺪا »اﺗﺤﺎده ﺎﯼ دوﮔﺎﻧ ﻪ اﯼ« از دو ﺟﻔ ﺖ ﻓﺎﺑﺮﻳ ﮏ ﮐ ﻼن ﺑﻮدﻧ ﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ هﺮ ﻳﮏ ﺑﻪ ‪ ٢١ -٢٠‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣﺎرﮎ ﻣﯽ رﺳﻴﺪ‪ :‬از ﻳﮏ ﻃ ﺮف ﻓﺎﺑﺮﻳ ﮏ ﺳ ﺎﺑﻖ‬
‫ﻣﺎﻳﺴﺘﺮ واﻗﻊ در هﻮﺧ ﺴﺖ و ﻧﻴ ﺰ ﻓﺎﺑﺮﻳ ﮏ ﮐﺎﺳ ﻞ واﻗ ﻊ در ﻓﺮاﻧﮑﻔ ﻮرت‪ ٦‬ﮐﻨ ﺎر ﻣ ﺎﻳﻦ و از‬
‫ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻓﺎﺑﺮﻳﮏ ﺁﻧﻴﻠﻴﻦ و ﺳﻮد در ﻟﻮدوﻳﮕﺲ هﺎﻓﻦ و ﻓﺎﺑﺮﻳﮏ ﺳﺎﺑﻖ ﺑﺎﻳﺮ در اﻟﺒﺮﻓﻠﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ در ﺳﺎل ‪ ١٩٠٥‬ﻳﮏ ﮔﺮوﻩ و در ﺳﺎل ‪ ١٩٠٨‬ﮔﺮوﻩ دﻳﮕﺮ‪ ،‬هﺮ ﻳﮏ ﺑﺎز ه ﻢ ﺑ ﺎ ﻳ ﮏ‬
‫ﻓﺎﺑﺮﻳ ﮏ ﺑ ﺰرگ وارد ﺳ ﺎزش ﺷ ﺪﻧﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠ ﻪ دو »اﺗﺤ ﺎد ﺳ ﻪ ﮔﺎﻧ ﻪ« ﺑ ﻪ وﺟ ﻮد ﺁﻣ ﺪ ﮐ ﻪ‬

‫∗‪Report of the Commissioner of Corporations on the Tobacco Industry. ) -‬‬

‫‪) (Washington ١٩٠٩ p, ٢٢٦‬ﮔﺰارش ﻳﮑﯽ از اﻋﻀﺎء ﮐﻤﻴﺴﻴﻮن ﮐﻮرﭘﻮراﺳﻴﻮن هﺎ و ﺻﻨﺎﻳﻊ‬
‫دﺧﺎﻧﻴ ﺎت‪ ،‬واﺷ ﻨﮕﺘﻦ‪ -.‬ﻣﺘ ﺮﺟﻢ( ﻧﻘ ﻞ از ﮐﺘ ﺎب‪Dr. paul Tafel: “Die )-‬‬
‫‪nordamerikanischen Trusts und ihre Wirkungen auf den Fortschritt der‬‬
‫‪) (Technik”. Stuttgart, ١٩١٣, p. ٤٨‬دﮐﺘﺮ ﭘﻞ ﺗﺎﻓﻞ‪» .‬ﺗﺮاﺳﺖ هﺎﯼ ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﯼ ﺷﻤﺎﻟﯽ و ﺗﺄﺛﻴﺮ‬
‫ﺁن هﺎ در ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺗﮑﻨﻴﮑﯽ«‪ ،‬اﺷﺘﻮرﺗﮕﺎرت‪ - .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫∗∗‪ -‬هﻤﺎن ﺟﺎ‪ .‬ص‪.٤٩ -‬‬
‫‪» -٦‬روزﻧﺎﻣ ﻪ ﻓﺮاﻧﮑﻔ ﻮرت« )»« روزﻧﺎﻣ ﻪ ﺑ ﻮرژوازﯼ ﺁﻟﻤ ﺎن اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ از ﺳ ﺎل ‪ ١٨٥٦‬در‬
‫ﻓﺮاﻧﮑﻔﻮرت ﮐﻨﺎر ﻣﺎﻳﻦ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪٢٩‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ هﺮ ﻳﮏ ﺑﻪ ‪ ٥٠ -٤٠‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣﺎرﮎ ﺑﺎﻟﻎ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻴﻦ اﻳﻦ دو »اﺗﺤﺎد« هﻢ‬
‫∗‬
‫»ﻧﺰدﻳﮑﯽ« و ﻋﻘﺪ »ﻗﺮارداد« درﺑﺎرﻩ ﯼ ﻗﻴﻤﺖ هﺎ و ﻏﻴﺮﻩ ﺁﻏﺎز ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫رﻗﺎﺑﺖ ﺑﻪ اﻧﺤﺼﺎر ﻣﺒﺪل ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻋﻈﻴﻤﯽ در رﺷﺘﻪ ﯼ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺷ ﺪن ﺗﻮﻟﻴ ﺪ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﻨﺠﻤﻠ ﻪ ﭘﺮوﺳ ﻪ اﺧﺘﺮاﻋ ﺎت ﻓﻨ ﯽ و ﺗﮑﺎﻣ ﻞ ﻓﻨ ﯽ ﻧﻴ ﺰ ﺟﻨﺒ ﻪ اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ ﺑ ﻪ‬
‫ﺧﻮد ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫اﻳ ﻦ دﻳﮕ ﺮ ﺑ ﻪ ه ﻴﭻ وﺟ ﻪ ﺁن رﻗﺎﺑ ﺖ ﺁزاد ﺳ ﺎﺑﻖ ﮐﺎرﻓﺮﻣﺎﻳ ﺎن ﭘﺮاﮐﻨ ﺪﻩ و از ﻳﮑ ﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﺑﯽ ﺧﺒﺮﯼ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﻓﺮوش در ﺑﺎزار ﻧﺎﻣﻌﻠﻮﻣﯽ ﮐﺎﻻ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺟﺮﻳﺎن ﺗﻤﺮﮐﺰ‬
‫ﻼ اراﺿ ﯽ داراﯼ ﻣﻌ ﺎدن ﺁه ﻦ( را‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎﺋﯽ رﺳﻴﺪﻩ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺗﻤﺎم ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣ ﻮاد ﺧ ﺎم )ﻣ ﺜ ً‬
‫در ﻳﮏ ﮐﺸﻮر ﻣﻌﻴﻦ و ﺣﺘﯽ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﭼﻪ ﺑﻌ ﺪًا ﺧ ﻮاهﻴﻢ دﻳ ﺪ‪ ،‬در ﻳ ﮏ ﺳﻠ ﺴﻠﻪ از ﮐ ﺸﻮرهﺎ و‬
‫در ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﻘﺮﻳﺒﯽ ﺑ ﺮﺁورد ﻧﻤ ﻮد‪ .‬ﭼﻨ ﻴﻦ ﺑ ﺮﺁوردﯼ ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ اﻧﺠ ﺎم ﻣ ﯽ ﮔﻴ ﺮد‪،‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻋﺪﻩ اﯼ از اﺗﺤﺎدﻳﻪ هﺎﯼ ﻋﻈﻴﻢ اﻧﺤﺼﺎرﯼ در ﻳﮏ دﺳﺖ ﻣﺠﺘﻤﻊ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮرﻧﺪ ﺑﺎزارهﺎ ﮐﻪ اﻳﻦ اﺗﺤﺎدﻳﻪ هﺎ ﻃﺒﻖ ﻗﺮارداد‪ ،‬ﺁن ه ﺎ را ﺑ ﻴﻦ ﺧ ﻮد »ﺗﻘ ﺴﻴﻢ‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﻨ ﺪ« ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر ﺗﻘﺮﻳ ﺐ ﺗﺨﻤ ﻴﻦ زدﻩ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد‪ .‬ﻧﻴ ﺮوﯼ ﺗﻌﻠ ﻴﻢ ﻳﺎﻓﺘ ﻪ ﮐ ﺎرﮔﺮﯼ اﻧﺤ ﺼﺎر‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﻬﻨﺪﺳﻴﻦ اﺟﻴﺮ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬راﻩ هﺎ و وﺳ ﺎﺋﻞ ارﺗﺒ ﺎط‪ -‬راﻩ ه ﺎﯼ ﺁه ﻦ در‬
‫ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ و ﺷﺮﮐﺖ هﺎﯼ ﮐﺸﺘﯽ راﻧﯽ در اروﭘ ﺎ و ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎ‪ -‬ﻗﺒ ﻀﻪ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد‪ .‬ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬
‫ﻼ ﺟﻨﺒ ﻪ ﯼ اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ‬
‫در ﻣﺮﺣﻠﻪ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴ ﺴﺘﯽ ﺧ ﻮد ﺑ ﻪ ﺟ ﺎﻣﻊ ﺗ ﺮﻳﻦ وﺿ ﻌﯽ ﺑ ﻪ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﮐ ﺎﻣ ً‬
‫ﻣﯽ دهﺪ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داران را ﻋﻠﯽ رﻏﻢ ارادﻩ و ﺷ ﻌﻮر ﺁﻧ ﺎن ﺑ ﻪ ﻳ ﮏ ﻧ ﻮع ﻧﻈ ﺎم اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ‬
‫ﻧﻮﻳﻨﯽ ﻣﯽ ﮐﺸﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﺒ ﺎرت اﺳ ﺖ از ﻣﺮﺣﻠ ﻪ اﻧﺘﻘ ﺎل از ﺁزادﯼ ﮐﺎﻣ ﻞ رﻗﺎﺑ ﺖ ﺑ ﻪ اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ‬
‫ﺷﺪن ﮐﺎﻣﻞ‪.‬‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺟﻨﺒﻪ ﯼ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﯽ ﮔﻴﺮد وﻟﯽ ﺗﻤﻠﮏ ﮐﻤﺎﮐﺎن ﺟﻨﺒ ﻪ ﺧ ﺼﻮﺻﯽ ﺧ ﻮد را‬
‫ﺣﻔﻆ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬وﺳﺎﺋﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮐﻤﺎﮐ ﺎن در ﻣﺎﻟﮑﻴ ﺖ ﺧ ﺼﻮﺻﯽ ﻋ ﺪﻩ ﻗﻠﻴﻠ ﯽ از اﻓ ﺮاد‬
‫ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬رﻗﺎﺑﺖ ﺁزاد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻇﺎهﺮﯼ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل اﺳﺖ‪ ،‬در هﻤﺎن ﺣﺪود ﻋﻤﻮﻣﯽ‬

‫∗‪ (Riesser) -‬ﮐﺘﺎب ﻓﻮق اﻟﺬﮐﺮ‪ ،‬ص‪ ٥٤٧ -‬و ﺻ ﻔﺤﺎت ﺑﻌ ﺪﯼ‪ ،‬ﭼ ﺎپ ﺳ ﻮم‪ .‬روزﻧﺎﻣ ﻪ ه ﺎ از ﻳ ﮏ‬
‫ﺗﺮاﺳﺖ ﻋﻈﻴﻢ ﺟﺪﻳﺪﯼ ﺧﺒﺮ ﻣﯽ دهﻨﺪ )ژوﺋﻦ ‪ (١٩١٦‬ﮐﻪ ﺻﻨﻌﺖ ﺷﻴﻤﻴﺎﺋﯽ ﺁﻟﻤﺎن را ﻣﺘﺤﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٣٠‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫ﺧ ﻮد ﺑ ﺎﻗﯽ ﻣ ﯽ ﻣﺎﻧ ﺪ و ﺳ ﺘﻤﮕﺮﯼ ﻣﻌ ﺪودﯼ ﺻ ﺎﺣﺒﺎن اﻧﺤ ﺼﺎرات ﺑ ﺮ ﺑ ﺎﻗﯽ اه ﺎﻟﯽ ﺻ ﺪﺑﺎر‬
‫ﺷﺎق ﺗﺮ و ﻣﺤﺴﻮس ﺗﺮ و ﺗﻮان ﻓﺮﺳﺎﺗﺮ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﮐﺴﺘﻨﺮ اﻗﺘﺼﺎددان ﺁﻟﻤﺎﻧﯽ اﺛﺮ ﻣﺨﺼﻮﺻﯽ را ﺑﻪ »ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑ ﻴﻦ ﮐﺎرﺗ ﻞ ه ﺎ و ﺑﻴﮕﺎﻧﮕ ﺎن«‬
‫ﻳﻌﻨﯽ ﮐﺎرﻓﺮﻣﺎﻳﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﮐﺎرﺗﻞ داﺧﻞ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺗﺨﺼﻴﺺ دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬او اﻳ ﻦ اﺛ ﺮ را »اﺟﺒ ﺎر‬
‫ﺑ ﻪ ﻣﺘ ﺸﮑﻞ ﺷ ﺪن« ﻧﺎﻣﻴ ﺪﻩ اﺳ ﺖ و ﺣ ﺎل ﺁن ﮐ ﻪ اﮔ ﺮ ﻣﻨﻈ ﻮر ﺁراﺳ ﺘﻦ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻧﺒ ﻮد‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﻳﺴﺖ از اﺟﺒﺎر ﺑﻪ ﺗﺒﻌﻴﺖ از اﺗﺤﺎدﻳﻪ هﺎﯼ ﺻﺎﺣﺒﺎن اﻧﺤﺼﺎرات ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺴﯽ ﺁﻣﻮزﻧﺪﻩ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد هﺮ ﮔﺎﻩ ﻧﻈﺮ ﺳﺎدﻩ اﯼ ﺣﺘﯽ ﺑﻪ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺁن وﺳ ﺎﺋﻠﯽ ﺑﻴﻔﮑﻨ ﻴﻢ ﮐ ﻪ‬
‫اﻣﺮوزﻩ اﺗﺤﺎدﻳﻪ ه ﺎﯼ ﺻ ﺎﺣﺒﺎن اﻧﺤ ﺼﺎرات در ﻣﺒ ﺎرزﻩ ﻧ ﻮﻳﻦ و ﻣﺘﻤﺪﻧﺎﻧ ﻪ ﺧ ﻮد ﺑ ﻪ ﺧ ﺎﻃﺮ‬
‫»ﺗﺸﮑﻞ« ﺑﺪان ﻣﺘﻮﺳ ﻞ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳ ﻦ وﺳ ﺎﺋﻞ ﻋﺒﺎرﺗﻨ ﺪ از‪ (١ :‬ﻣﺤ ﺮوم ﺳ ﺎﺧﺘﻦ ازﻣ ﻮاد‬
‫ﺧﺎم )‪» ...‬ﻳﮑﯽ از ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﺷ ﻴﻮﻩ ه ﺎ ﺑ ﺮاﯼ ﻣﺠﺒ ﻮر ﺳ ﺎﺧﺘﻦ ﺑ ﻪ ورود در ﮐﺎرﺗ ﻞ«(؛ ‪(٢‬‬
‫ﻣﺤ ﺮوم ﺳ ﺎﺧﺘﻦ از ﺑ ﺎزوﯼ ﮐ ﺎرﮔﺮﯼ ﺑ ﻪ وﺳ ﻴﻠﻪ ﯼ »ﺁﻟﻴ ﺎﻧﺲ ه ﺎ« )ﻳﻌﻨ ﯽ ﺑ ﻪ وﺳ ﻴﻠﻪ ﯼ‬
‫ﻗﺮاردادهﺎﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داران ﺑﺎ اﺗﺤﺎدﻳﻪ هﺎﯼ ﮐﺎرﮔﺮﯼ درﺑﺎرﻩ ﯼ ﺁن ﮐﻪ اﻳﻦ اﺗﺤﺎدﻳﻪ هﺎ ﻓﻘﻂ‬
‫در ﺑﻨﮕﺎﻩ هﺎﯼ ﮐﺎرﺗﻠﯽ ﺷﺪﻩ ﮐﺎر ﻗﺒﻮل ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ(؛ ‪ (٣‬ﻣﺤﺮوم ﺳﺎﺧﺘﻦ از وﺳﺎﺋﻞ ﺣﻤ ﻞ و ﻧﻘ ﻞ؛‬
‫‪ (٤‬ﻣﺤﺮوم ﺳ ﺎﺧﺘﻦ از ﺑ ﺎزار ﻓ ﺮوش؛ ‪ (٥‬ﻗ ﺮارداد ﺑ ﺎ ﺧﺮﻳ ﺪار درﺑ ﺎرﻩ ﯼ اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ ﺧﺮﻳ ﺪار‬
‫ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﮐﺎرﺗﻞ هﺎ رواﺑﻂ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ؛ ‪ (٦‬ﺗﻨ ﺰل از روﯼ ﻧﻘ ﺸﻪ ﻗﻴﻤ ﺖ ه ﺎ )ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ورﺷﮑﺴﺖ ﺳﺎﺧﺘﻦ »ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن«‪ ،‬ﻳﻌﻨﯽ ﺑﻨﮕﺎﻩ هﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﺗﺎﺑﻊ ﺻﺎﺣﺒﺎن اﻧﺤﺼﺎرات ﻧﻴ ﺴﺘﻨﺪ؛‬
‫ﻣﻴﻠ ﻮن ه ﺎ ﺧ ﺮج ﺁن ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد ﮐ ﻪ ﻃ ﯽ ﻣ ﺪت ﻣﻌﻴﻨ ﯽ ﮐ ﺎﻻ ﮐﻤﺘ ﺮ از ﻗﻴﻤ ﺖ رأس اﻟﻤ ﺎل ﺑ ﻪ‬
‫ﻓﺮوش ﺑﺮﺳﺪ‪ :‬در ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺑﻨﺰﻳﻦ ﻣﻮاردﯼ ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﻴﻤ ﺖ از ‪ ٤٠‬ﻣ ﺎرﮎ ﺗ ﺎ ‪٢٢‬‬
‫ﻣﺎرﮎ ﻳﻌﻨﯽ ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ ﺑﻪ ﻧﺼﻒ ﺗﻨﺰل دادﻩ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ!(؛ ‪ (٧‬ﻣﺤ ﺮوم ﺳ ﺎﺧﺘﻦ از اﻋﺘﺒ ﺎر؛ ‪(٨‬‬
‫اﻋﻼم ﺗﺤﺮﻳﻢ‪.‬‬
‫ﺁن ﭼﻪ ﮐﻪ اﮐﻨﻮن ﺑﺎ ﺁن روﺑﺮو هﺴﺘﻴﻢ دﻳﮕﺮ ﻣﺒﺎرزﻩ ﯼ رﻗﺎﺑﺖ ﺁﻣﻴﺰ ﺑﻨﮕﺎﻩ ه ﺎﯼ ﮐﻮﭼ ﮏ‬
‫و ﺑﺰرگ ﻳﺎ از ﻟﺤﺎظ ﺗﮑﻨﻴﮑﯽ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﻩ و ﻣﺘﺮﻗﯽ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑ ﻪ ﻋﺒ ﺎرت اﺳ ﺖ از اﺧﺘﻨ ﺎق‬
‫ﺁن ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎﺋﯽ ﮐ ﻪ ﺗ ﺎﺑﻊ اﻧﺤ ﺼﺎر و ﻓ ﺸﺎر و ﻓﻌ ﺎل ﻣﺎﻳ ﺸﺎﺋﯽ اﻧﺤ ﺼﺎر ﻧﻴ ﺴﺘﻨﺪ ﺑ ﻪ ﺗﻮﺳ ﻂ‬

‫‪٣١‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﺻ ﺎﺣﺒﺎن اﻧﺤ ﺼﺎرات‪ .‬اﻳﻨ ﮏ ﭼﮕ ﻮﻧﮕﯽ اﻧﻌﮑ ﺎس اﻳ ﻦ ﺟﺮﻳ ﺎن در ذه ﻦ ﻳ ﮏ اﻗﺘ ﺼﺎددان‬

‫ﺑﻮرژوا‪:‬‬
‫ﮐﺴﺘﻨﺮ ﻣﯽ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﺣﺘﯽ در ﺣﻴﻄﻪ ﯼ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺻ ﺮﻓ ًﺎ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ ﻧﻴ ﺰ ﺣﺮﮐﺘ ﯽ از ﻓﻌﺎﻟﻴ ﺖ‬
‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨ ﺎﯼ ﭘﻴ ﺸﻴﻦ ﺁن ﺑ ﻪ اﺣﺘﮑ ﺎر ﻣﺘ ﺸﮑﻞ اﻧﺠ ﺎم ﻣ ﯽ ﮔﻴ ﺮد‪ .‬ﺣ ﺪاﮐﺜﺮ ﻣﻮﻓﻘﻴ ﺖ را‬
‫دﻳﮕﺮ ﺁن ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ ﻧﺪارد ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﺠﺮﺑﻪ ﯼ ﺗﮑﻨﻴﮑ ﯽ و ﺑﺎزرﮔ ﺎﻧﯽ ﺧ ﻮد ﺑﻬﺘ ﺮ ازهﻤ ﻪ‬
‫ﻗﺎدر اﺳﺖ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪﯼ هﺎﯼ ﺧﺮﻳﺪاران را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮐﻨﺪ و ﺗﻘﺎﺿ ﺎﺋﯽ را ﮐ ﻪ ﭘﻨﻬ ﺎن ﻣﺎﻧ ﺪﻩ ﭘﻴ ﺪا و‬
‫ﻳﺎ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح »ﮐﺸﻒ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ«‪ ،‬ﺑﻠﮑ ﻪ ﺁن ﻧﺎﺑﻐ ﻪ ﻣﺤﺘﮑ ﺮﯼ)؟!( دارد ﮐ ﻪ ﻣ ﯽ ﺗﻮاﻧ ﺪ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ و اﻣﮑﺎن ﺑﺮﻗ ﺮارﯼ رواﺑ ﻂ ﻣﻌﻴﻨ ﯽ ﺑ ﻴﻦ ﮐﺎرﻓﺮﻣﺎﻳ ﺎن ﮔﻮﻧ ﺎﮔﻮن و ﺑﺎﻧ ﮓ ه ﺎ را از‬
‫ﭘﻴﺶ ﺣﺪس ﺑﺰﻧﺪ و ﻳﺎ ﻻاﻗﻞ ﺁن را ﺑﺎ ﺷﻢ ﺧﻮد درﻳﺎﺑﺪ«‪....‬‬
‫اﮔﺮ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﺎ زﺑ ﺎن ﺑ ﺸﺮﯼ ﺑﻴ ﺎن ﻧﻤ ﺎﺋﻴﻢ ﭼﻨ ﻴﻦ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد‪ :‬ﺗﮑﺎﻣ ﻞ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬
‫ﺑﻪ ﺣﺪﯼ رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ ﮐ ﻪ ﺑ ﺎ ﺁن ﮐ ﻪ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﮐ ﺎﻻﺋﯽ ﮐﻤ ﺎﻓﯽ اﻟ ﺴﺎﺑﻖ »ﺣﮑ ﻢ ﻓﺮﻣﺎﺳ ﺖ« و ﺑ ﻪ‬
‫ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ﯼ ﭘﺎﻳ ﻪ ﯼ ﺗﻤ ﺎم اﻗﺘ ﺼﺎد ﺑ ﻪ ﺷ ﻤﺎر ﻣ ﯽ رود ﻣﻌﻬ ﺬا اﻳ ﻦ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ دﻳﮕ ﺮ ﺑﺎﻟﻔﻌ ﻞ‬
‫ﺷﻴﺮازﻩ اش از هﻢ ﭘﺎﺷ ﻴﺪﻩ ﺷ ﺪﻩ و ﺳ ﻮدهﺎﯼ ﻋﻤ ﺪﻩ ﻋﺎﻳ ﺪ ﮐ ﺴﺎﻧﯽ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد ﮐ ﻪ در دوز و‬
‫ﮐﻠﮏ هﺎﯼ ﻣﺎﻟﯽ »ﻧﺎﺑﻐﻪ« هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺒﻨﺎﯼ اﻳﻦ دوز و ﮐﻠﮏ هﺎ و ﺷﻴﺎدﯼ هﺎ اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ ﺷ ﺪن‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺗﺮﻗﻴﺎت ﻋﻈﻴﻢ ﺑﺸﺮﯼ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﻮﺷﺶ ﺧﻮد ﺑﻪ اﻳ ﻦ اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ ﺷ ﺪن رﺳ ﻴﺪﻩ‬
‫ﻼ ﺧ ﻮاهﻴﻢ دﻳ ﺪ ﭼﮕﻮﻧ ﻪ ﮐ ﺴﺎﻧﯽ ﮐ ﻪ ﺧ ﺮدﻩ‬
‫ﺑ ﻪ ﻧﻔ ﻊ‪ ...‬ﻣﺤﺘﮑﺮه ﺎ ﺗﻤ ﺎم ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد‪ .‬ذﻳ ً‬
‫ﺑﻮرژواﻣﺂﺑﺎﻧﻪ ﺑ ﻪ اﻧﺘﻘ ﺎد ارﺗﺠ ﺎﻋﯽ از اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻣ ﺸﻐﻮﻟﻨﺪ »ﺑ ﺮ روﯼ اﻳ ﻦ‬
‫اﺳﺎس« ﺁرزوﯼ رﺟﻌﺖ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﻳﻌﻨﯽ رﺟﻌﺖ ﺑﻪ ﺳﻮﯼ رﻗﺎﺑﺖ »ﺁزاد«‪» ،‬ﻣ ﺴﺎﻟﻤﺖ ﺁﻣﻴ ﺰ«‬
‫و »ﺷﺮاﻓﺘﻤﻨﺪاﻧﻪ« را دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮐﺴﺘﻨﺮ ﻣﯽ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺗﺮﻗﯽ ﻣﻤﺘﺪ ﻗﻴﻤﺖ هﺎ ﮐﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﮐﺎرﺗﻞ هﺎﺳ ﺖ‪ ،‬ﺗ ﺎ ﮐﻨ ﻮن ﻓﻘ ﻂ‬
‫در ﻣﻮرد ﻣﻬﻢ ﺗ ﺮﻳﻦ وﺳ ﺎﺋﻞ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺧ ﺼﻮص زﻏ ﺎل ﺳ ﻨﮓ و ﺁه ﻦ و ﭘﻄ ﺎس ﻣ ﺸﺎهﺪﻩ‬
‫ﮔﺮدﻳ ﺪﻩ اﺳ ﺖ و ﺣ ﺎل ﺁن ﮐ ﻪ در ﻣ ﻮرد ﻣﺤ ﺼﻮﻻت ﺣﺎﺿ ﺮ اﻳ ﻦ ﻣﻮﺿ ﻮع ه ﻴﭻ ﮔ ﺎﻩ ﺳ ﺎﺑﻘﻪ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮﻗ ﯽ درﺁﻣ ﺪ ﻧﻴ ﺰ ﮐ ﻪ ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ ﻗ ﻀﻴﻪ ارﺗﺒ ﺎط دارد‪ ،‬ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ ﻃﺮﻳ ﻖ ﻓﻘ ﻂ ﺑ ﻪ‬
‫ﺻﻨﺎﻳﻌﯽ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑ ﻪ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ وﺳ ﺎﺋﻞ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﻣ ﺸﻐﻮﻟﻨﺪ‪ .‬ﺑ ﻪ ﻧﮑ ﺎت ﻣﺰﺑ ﻮر ﺑﺎﻳ ﺪ‬

‫‪٣٢‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﻧﻴﺰ اﺿﺎﻓﻪ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻓﺮﺁورﻧﺪﻩ ﯼ ﻣﻮاد ﺧﺎم )ﻧﻪ اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ ﻓﺮﺁورﻧ ﺪﻩ‬
‫ﻣﺤ ﺼﻮﻻت ﻧﻴﻤ ﻪ ﺣﺎﺿ ﺮ( در ﺳ ﺎﻳﻪ ﺗ ﺸﮑﻴﻞ ﮐﺎرﺗ ﻞ ه ﺎ ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ ﺑ ﻪ زﻳ ﺎن ﺻ ﻨﺎﻳﻌﯽ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫ﺗﮑﻤﻴﻞ ﺑﻌﺪﯼ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻧﻴﻤﻪ ﺣﺎﺿ ﺮ ﻣ ﺸﻐﻮﻟﻨﺪ ﺳ ﻮدهﺎﯼ هﻨﮕﻔﺘ ﯽ ﺑ ﻪ ﭼﻨ ﮓ ﻣ ﯽ ﺁورﻧ ﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺻﻨﺎﻳﻊ اﺧﻴﺮ ﺗﺎ درﺟﻪ ﯼ ﻣﻌﻴﻨﯽ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺗﺴﻠﻂ ﺁﻣﻴﺰﯼ ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ ﺁوردﻩ اﻧ ﺪ‬
‫∗‬
‫ﮐﻪ در دوران رﻗﺎﺑﺖ ﺁزاد ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻧﺪاﺷﺖ‪«.‬‬
‫ﮐﻠﻤﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ روﯼ ﺁن ﺗﮑﻴﻪ ﮐﺮدﻩ اﻳﻢ ﺗﻤﺎم ﻣﺎهﻴﺖ ﻗﻀﻴﻪ اﯼ را ﮐﻪ اﻗﺘﺼﺎدﻳﻮن ﺑﻮرژوا‬
‫ﺑﺎ اﮐﺮاﻩ و ﺑﻪ ﻧ ﺪرت ﺑ ﺪان ﻣﻌﺘﺮﻓﻨ ﺪ و ﻣ ﺪاﻓﻌﻴﻦ ﮐﻨ ﻮﻧﯽ اﭘﻮرﺗ ﻮﻧﻴﺰم و ﺑ ﺮ رأس ﺁﻧ ﺎن ﮐ ﺎرل‬
‫ﮐﺎﺋﻮﺗﺴﮑﯽ ﺑﺎ ﺟﺪﻳﺖ ﺧﺎﺻﯽ ﻣ ﯽ ﮐﻮﺷ ﻨﺪ ﮔﺮﻳﺒ ﺎن ﺧ ﻮﻳﺶ را از ﺁن ﺧ ﻼص ﻧﻤ ﻮدﻩ و روﯼ‬
‫ﺑﺮﺗﺎﺑﻨﺪ‪ -‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دهﺪ‪ .‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺗﺴﻠﻂ ﺁﻣﻴﺰ و زورﮔﻮﺋﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺁن‪ -‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﺁن ﭼﻪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ »ﻓﺎز ﻧﻮﻳﻦ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ« ﺟﻨﺒﻪ ﯼ ﻣﺸﺨ ﺼﻪ دارد و اﻳﻨ ﺴﺖ ﺁن ﭼ ﻪ ﮐ ﻪ‬
‫از ﺗﺸﮑﻴﻞ اﻧﺤﺼﺎرهﺎﯼ اﻗﺘﺼﺎدﯼ هﻤﻪ ﺗﻮان ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﻳﺴﺘﯽ ﻧﺎﺷ ﯽ ﺷ ﻮد و ﻧﺎﺷ ﯽ ﻧﻴ ﺰ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل دﻳﮕﺮﯼ هﻢ درﺑﺎرﻩ ﯼ ﻓﻌﺎل ﻣﺎﻳﺸﺎﺋﯽ ﮐﺎرﺗﻞ هﺎ ذﮐﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ‪ .‬ﺁن ﺟ ﺎ ﮐ ﻪ ﻣ ﯽ ﺗ ﻮان‬
‫هﻤ ﻪ ﻳ ﺎ ﻣﻬ ﻢ ﺗ ﺮﻳﻦ ﻣﻨ ﺎﺑﻊ ﻣﻮادﺧ ﺎم را ﺑ ﻪ ﭼﻨ ﮓ ﺁورد‪ -‬ﭘﻴ ﺪاﻳﺶ ﮐﺎرﺗ ﻞ ه ﺎ و ﺗ ﺸﮑﻴﻞ‬
‫اﻧﺤ ﺼﺎرهﺎ ﺑ ﺴﯽ ﺁﺳ ﺎن اﺳ ﺖ‪ .‬وﻟ ﯽ اﺷ ﺘﺒﺎﻩ ﺑ ﻮد ه ﺮ ﺁﻳﻨ ﻪ ﺗ ﺼﻮر ﻣ ﯽ ﺷ ﺪ اﻧﺤ ﺼﺎرهﺎ در‬
‫رﺷﺘﻪ هﺎﯼ دﻳﮕﺮ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻧﻴﺰ ﮐﻪ در ﺁن هﺎ ﺑﻪ ﭼﻨ ﮓ ﺁوردن ﻣﻨ ﺎﺑﻊ ﻣ ﻮاد ﺧ ﺎم اﻣﮑ ﺎن ﭘ ﺬﻳﺮ‬
‫ﻧﻴ ﺴﺖ ﺑ ﻪ وﺟ ﻮد ﻧﻤ ﯽ ﺁﻳﻨ ﺪ‪ .‬ﻣ ﻮاد ﺧ ﺎم ﻣ ﻮرد اﺣﺘﻴ ﺎج ﺻ ﻨﻌﺖ ﺳ ﻴﻤﺎن درهﻤ ﻪ ﺟ ﺎ ﻳﺎﻓ ﺖ‬
‫ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد‪ .‬وﻟ ﯽ اﻳ ﻦ ﺻ ﻨﻌﺖ ﻧﻴ ﺰ در ﺁﻟﻤ ﺎن ﺷ ﺪﻳﺪًا ﮐ ﺎرﺗﻠﻴﺰﻩ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﮐﺎرﺧﺎﻧ ﻪ ه ﺎ در‬
‫ﺳ ﻨﺪﻳﮑﺎهﺎﯼ ﻧﺎﺣﻴ ﻪ اﯼ ﻣﺘﺤ ﺪ ﺷ ﺪﻩ اﻧ ﺪ‪ :‬از ﻗﺒﻴ ﻞ ﺳ ﻨﺪﻳﮑﺎﯼ ﺟﻨ ﻮب ﺁﻟﻤ ﺎن‪ ،‬ﺳ ﻨﺪﻳﮑﺎﯼ‬
‫رن‪ -‬وﺳﺘﻔﺎﻟﯽ و ﺳﻨﺪﻳﮑﺎهﺎﯼ دﻳﮕﺮ‪ .‬ﻗﻴﻤﺖ هﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷ ﺪﻩ اﻧﺤﺼﺎرﻳ ﺴﺖ‪ :‬ﻗﻴﻤ ﺖ ه ﺮ‬
‫واﮔﻦ ‪ ٢٨٠ -٢٣٠‬ﻣﺎرﮎ اﺳﺖ و ﺣﺎل ﺁن ﮐﻪ ﻗﻴﻤ ﺖ رأس اﻟﻤ ﺎل ‪ ١٨٠‬ﻣ ﺎرﮎ اﺳ ﺖ! اﻳ ﻦ‬
‫ﺑﻨﮕﺎﻩ هﺎ ‪ ١٢‬ﺗﺎ ‪ ١٦‬درﺻﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺮﻩ ﺳﻬﺎم ﻣﯽ ﭘﺮدازﻧ ﺪ‪ ،‬ﺿ ﻤﻨ ًﺎ ﻧﺒﺎﻳ ﺪ ﻓﺮاﻣ ﻮش ﮐ ﺮد ﮐ ﺴﺎﻧﯽ‬
‫ﮐﻪ در ﮐﺎر اﺣﺘﮑﺎر ﻣﻌﺎﺻﺮ »ﻧﺎﺑﻐﻪ« ه ﺴﺘﻨﺪ ﻣ ﯽ داﻧﻨ ﺪ ﭼﮕﻮﻧ ﻪ ﻣﺒ ﺎﻟﻎ هﻨﮕﻔﺘ ﯽ از ﺳ ﻮد را‬

‫∗‪ -‬ﮐﺴﺘﻨﺮ‪ -‬ﮐﺘﺎب ﻧﺎﻣﺒﺮدﻩ‪ ،‬ص‪.٢٥٤ -‬‬

‫‪٣٣‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ ﺁن ﭼﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﻬﺮﻩ ﯼ ﺳﻬﺎم ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻴﺐ ﺧﻮد ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ .‬ﺻﺎﺣﺒﺎن‬
‫اﻧﺤﺼﺎر ﺑﺮاﯼ ﺁن ﮐﻪ رﻗﺎﺑﺖ را از ﺣﻴﻄﻪ ﻳ ﮏ ﭼﻨ ﻴﻦ ﺻ ﻨﻌﺖ ﭘﺮﺳ ﻮدﯼ ﺑﻴ ﺮون راﻧﻨ ﺪ ﺣﺘ ﯽ‬
‫ﻼ ﺷ ﺎﻳﻌﺎت دروﻏ ﯽ ﭘﺨ ﺶ ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ ﺣ ﺎﮐﯽ از اﻳ ﻦ‬
‫ﺑﻪ ﻧﻴﺮﻧﮓ ﻧﻴﺰ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﯽ ﺷ ﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣ ﺜ ً‬
‫ﮐ ﻪ وﺿ ﻊ ﺻ ﻨﻌﺖ ﺧ ﺮاب اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺁﮔﻬ ﯽ ه ﺎﯼ ﺑ ﺪون اﻣ ﻀﺎﺋﯽ در روزﻧﺎﻣ ﻪ ه ﺎ ﻣﻨﺘ ﺸﺮ‬
‫ﻣ ﯽ ﺳ ﺎزﻧﺪ ﻣﺘ ﻀﻤﻦ اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ‪» :‬ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ داران! از ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔ ﺬارﯼ در رﺷ ﺘﻪ ﺳ ﻴﻤﺎن ﺑ ﻪ‬
‫ﭘﺮهﻴﺰﻧ ﺪ«؛ و ﺑ ﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳ ﻖ ﺳ ﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻨﮕ ﺎﻩ »ﺑﻴﮕﺎﻧﮕ ﺎن« را )ﻳﻌﻨ ﯽ ﮐ ﺴﺎﻧﯽ را ﮐ ﻪ در‬
‫ﺳﻨﺪﻳﮑﺎ ﺷﺮﮐﺖ ﻧﺪارﻧ ﺪ( ﺧﺮﻳ ﺪارﯼ ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ و ‪ ١٥٠ -٨٠ -٦٠‬ه ﺰار ﻣ ﺎرﮎ ﺑ ﻪ ﺁن ه ﺎ‬
‫∗‬
‫»ﺳﺮﻗﻔﻠﯽ« ﻣ ﯽ دهﻨ ﺪ ‪ .‬اﻧﺤ ﺼﺎر هﻤ ﻪ ﺟ ﺎ و ﺑ ﻪ اﻧ ﻮاع وﺳ ﺎﺋﻞ راﻩ را ﺑ ﺮاﯼ ﺧ ﻮد هﻤ ﻮار‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨ ﺪ‪ -‬از ﭘﺮداﺧ ﺖ »ﺑ ﺎ ﻧﺰاﮐ ﺖ« ﺳ ﺮﻗﻔﻠﯽ ﮔﺮﻓﺘ ﻪ ﺗ ﺎ »ﺷ ﻴﻮﻩ« ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎﺋﯽ ﺑ ﻪ ﮐ ﺎر ﺑ ﺮدن‬
‫دﻳﻨﺎﻣﻴﺖ ﺑﺮ ﺿﺪ رﻗﻴﺐ‪.‬‬
‫ﺑ ﺮ ﻃ ﺮف ﺳ ﺎﺧﺘﻦ ﺑﺤ ﺮان ه ﺎ از ﻃﺮﻳ ﻖ ﮐ ﺎرل ه ﺎ اﻓ ﺴﺎﻧﻪ ﭘ ﺮدازﯼ اﻗﺘ ﺼﺎدﻳﻮن‬
‫ﺑﻮرژوازﻳﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺧﻮاهﻨﺪ ﺑﻪ هﺮ ﻗﻴﻤﺘﯽ ﺷﺪﻩ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ را زﻳﻨ ﺖ دهﻨ ﺪ‪ .‬ﺑ ﺮﻋﮑﺲ‬
‫اﻧﺤﺼﺎرﯼ ﮐﻪ در ﺑﺮﺧﯽ از رﺷﺘﻪ هﺎﯼ ﺻﻨﻌﺖ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽ ﺁﻳﺪ ﺑﺮ ﺣﺪت و ﺷ ﺪت ه ﺮج و‬
‫ﻣﺮﺟﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ از ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺗﻤ ﺎم ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ اﺳ ﺖ ﻣ ﯽ اﻓﺰاﻳ ﺪ‪ .‬ﻋ ﺪم‬
‫ﺗﻄ ﺎﺑﻖ ﺑ ﻴﻦ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ ﮐ ﺸﺎورزﯼ و ﺗﮑﺎﻣ ﻞ ﺻ ﻨﻌﺖ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر ﮐﻠ ﯽ از ﺻ ﻔﺎت ﻣﺸﺨ ﺼﻪ‬
‫ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ اﺳ ﺖ ﺑ ﻴﺶ از ﭘ ﻴﺶ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد‪ .‬وﺿ ﻊ ﻣﻤﺘ ﺎز ﮐ ﺎرﺗﻠﻴﺰﻩ ﺗ ﺮﻳﻦ ﺻ ﻨﺎﻳﻊ ﺑ ﻪ‬
‫اﺻﻄﻼح ﺳﻨﮕﻴﻦ و ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﺻﻨﺎﻳﻊ زﻏﺎل و ﺁهﻦ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ اﻋﺘﺮاف اﻳﺪﻟﺲ‪ -‬ﻧﻮﻳ ﺴﻨﺪﻩ ﯼ‬
‫ﻳﮑ ﯽ از ﺑﻬﺘ ﺮﻳﻦ ﺁﺛ ﺎر درﺑ ﺎرﻩ ﯼ »ﻣﻨﺎﺳ ﺒﺎت ﺑﺎﻧ ﮓ ه ﺎﯼ ﺑ ﺰرگ ﺁﻟﻤ ﺎن ﺑ ﺎ ﺻ ﻨﺎﻳﻊ«‪-‬‬
‫∗‬
‫رﺷﺘﻪ هﺎﯼ دﻳﮕﺮ ﺻﻨﺎﻳﻊ را دﭼﺎر »ﺑﯽ ﻧﻘﺸﻪ ﮔﯽ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﺷﺪﻳﺪﺗﺮﯼ« ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫∗‪») (Zement „von L. Eschwege: „Die Bank“) -‬ﺳ ﻴﻤﺎن«‪ .‬ل‪ .‬اﺷ ﻮﮔﻪ‪» :‬ﺑﺎﻧ ﮏ«‪.‬‬
‫ﻣﺘﺮﺟﻢ( ﺳﺎل ‪ ،١٩٠٩‬ﺷﻤﺎرﻩ ‪ ،١‬ص ‪ ١١٥‬و ﺻﻔﺤﺎت ﺑﻌﺪﯼ‪.‬‬
‫∗‪Jeidels: „Das Verhältnis der deutschen Grossbanken zur Industrie mit ) -‬‬
‫‪) (besonderer Berücksichtigung der Eisenindustrie“. Lpz.‬اﻳ ﺪﻟﺲ‪» :‬ﻣﻨﺎﺳ ﺒﺎت‬
‫ﺑﺎﻧﮏ هﺎﯼ ﺑﺰرگ ﺁﻟﻤﺎن ﺑﺎ ﺻﻨﺎﻳﻊ و ﺑ ﻪ وﻳ ﮋﻩ ﺑ ﺎ ﺻ ﻨﺎﻳﻊ ﻓﻠﺰﺳ ﺎزﯼ«‪ ،‬ﻟﻴﭙﺰﻳ ﮏ‪ ،‬ﺳ ﺎل ‪ ،١٩٠٥‬ص‬
‫‪ -.٢٧١‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‪.‬‬

‫‪٣٤‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫ﻟﻴﻔﻤﺎن ﮐﻪ ﻳﮑﯽ از ﻣﺪاﻓﻌﻴﻦ ﺑﯽ ﺷﺮم و ﺣﻴ ﺎﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﻳ ﺴﺖ ﻣ ﯽ ﻧﻮﻳ ﺴﺪ‪» :‬ه ﺮ ﭼ ﻪ‬

‫اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻠﯽ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ هﻤﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺗﻮأم ﺑﺎ رﻳﺴﮏ ﻳﺎ ﻣﻌﺎﻣﻼت‬
‫ﺧﺎرج از ﮐﺸﻮر ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﺑﺴﻂ ﺁن ﻣﺪﺗﯽ ﻃﻮﻻﻧﯽ وﻗﺖ ﻻزم اﺳ ﺖ و ﺑ ﺎﻻﺧﺮﻩ ﺑ ﻪ ﻣﻌ ﺎﻣﻼﺗﯽ‬
‫∗∗‬
‫ﮐﻪ ﻓﻘﻂ اهﻤﻴﺖ ﻣﺤﻠﯽ دارد‪ -‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ «.‬اﻓﺰاﻳﺶ ﺧﻄﺮ در ﻣﺎهﻴﺖ اﻣ ﺮ ﺑ ﺎ‬
‫اﻓ ﺰاﻳﺶ ﻋﻈ ﻴﻢ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ اﯼ ﮐ ﻪ ﻣ ﯽ ﺗ ﻮان ﮔﻔ ﺖ ﭘﻴﻤﺎﻧ ﻪ ﯼ ﺁن ﻟﺒﺮﻳ ﺰ ﺷ ﺪﻩ و ﺑ ﻪ ﺧ ﺎرج از‬
‫ﮐ ﺸﻮر ﺳ ﺮازﻳﺮ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد و ﻗ ﺲ ﻋﻠﻬﻴ ﺬا ﺗ ﻮأم اﺳ ﺖ‪ .‬در ﻋ ﻴﻦ ﺣ ﺎل رﺷ ﺪ ﺑ ﺴﻴﺎر ﺳ ﺮﻳﻊ‬
‫ﺗﮑﻨﻴﮏ ﺑﻪ ﻃﻮر روزاﻓ ﺰون ﻋﻨﺎﺻ ﺮﯼ را ﺑ ﺎ ﺧ ﻮد ﻣ ﯽ ﺁورد ﮐ ﻪ ﻣﻮﺟ ﺐ ﻋ ﺪم ﺗﻄ ﺎﺑﻖ ﺑ ﻴﻦ‬
‫رﺷﺘﻪ هﺎﯼ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻠﯽ ﮔﺮدﻳﺪﻩ ﺗﻮﻟﻴﺪ ه ﺮج و ﻣ ﺮج و ﺑﺤ ﺮان ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ .‬هﻤ ﺎن‬
‫ﻟﻴﻔﻤﺎن ﻣﺠﺒﻮر ﻣﯽ ﺷﻮد اﻋﺘ ﺮاف ﮐﻨ ﺪ‪» :‬ﻇ ﻮاهﺮ اﻣ ﺮ ﭼﻨ ﻴﻦ ﮔ ﻮاهﯽ ﻣ ﯽ ده ﺪ ﮐ ﻪ ﺑ ﺸﺮ در‬
‫ﺁﻳﻨ ﺪﻩ ﻧﺰدﻳﮑ ﯽ ﻣﺠ ﺪدًا ﺑ ﺎ ﺗﺤ ﻮﻻت ﻋﻈﻴﻤ ﯽ در رﺷ ﺘﻪ ﯼ ﻓﻨ ﯽ روﺑ ﺮو ﺧﻮاه ﺪ ﺷ ﺪ ﮐ ﻪ در‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻠﯽ ﻧﻴﺰ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺧﻮد را ﺧﻮاهﻨﺪ ﺑﺨﺸﻴﺪ«‪ ...‬ﺑ ﺮق‪ ،‬هﻮاﻧ ﻮردﯼ‪» ...‬ﻣﻌﻤ ﻮ ًﻻ‬
‫و ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻳﮏ ﻗﺎﻋﺪﻩ ﯼ ﻋﻤﻮﻣﯽ در ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮاﻗﻌﯽ ﮐﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ اﺳﺎﺳ ﯽ ﺑ ﻪ وﻗ ﻮع‬
‫∗‬
‫ﻣﯽ ﭘﻴﻮﻧﺪد اﺣﺘﮑﺎر ﺷﺪﻳﺪﯼ ﺁﻏﺎز ﻣﯽ ﮔﺮدد و داﻣﻨﻪ ﯼ ﺁن وﺳﻌﺖ ﻣﯽ ﻳﺎﺑﺪ«‪....‬‬
‫وﻟ ﯽ ﺑﺤ ﺮان ه ﺎ )ه ﺮ ﺑﺤﺮاﻧ ﯽ و ﺑﺤ ﺮان ه ﺎﯼ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ ﺑ ﻪ وﻳ ﮋﻩ‪ ،‬وﻟ ﯽ ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ‬
‫ﺑﺤﺮان هﺎﯼ اﻗﺘﺼﺎدﯼ( ﻧﻴﺰ ﺑ ﻪ ﻧﻮﺑ ﻪ ﯼ ﺧ ﻮد ﺑ ﻪ ﻣﻴ ﺰان ﺑ ﺲ ﻋﻈﻴﻤ ﯽ ﺑ ﺮ ﺷ ﺪت ﺗﻤﺎﻳ ﻞ ﺑ ﻪ‬
‫ﺗﻤﺮﮐﺰ و اﻧﺤﺼﺎر ﻣﯽ اﻓﺰاﻳﻨ ﺪ‪ .‬اﻳﻨ ﮏ اﺳ ﺘﺪﻻل ﻓ ﻮق اﻟﻌ ﺎدﻩ ﺁﻣﻮزﻧ ﺪﻩ ﯼ اﻳ ﺪﻟﺲ درﺑ ﺎرﻩ ﯼ‬
‫اهﻤﻴ ﺖ ﺑﺤ ﺮان ﺳ ﺎل ‪ ١٩٠٠‬ﻳﻌﻨ ﯽ هﻤ ﺎن ﺑﺤﺮاﻧ ﯽ ﮐ ﻪ‪ ،‬ﭼﻨ ﺎن ﭼ ﻪ ﻣ ﯽ داﻧ ﻴﻢ‪ ،‬در ﺗ ﺎرﻳﺦ‬
‫اﻧﺤﺼﺎرهﺎﯼ ﻧﻮﻳﻦ ﻧﻘﺶ ﻧﻘﻄﻪ ﯼ ﺗﺤﻮل را ﺑﺎزﯼ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫»ﺑﺠﺮان ﺳﺎل ‪ ١٩٠٠‬در ردﻳﻒ ﺑﻨﮕﺎﻩ هﺎﯼ ﻋﻈﻴﻢ رﺷﺘﻪ هﺎﯼ ﻋﻤﺪﻩ ﯼ ﺻﻨﻌﺖ‪ ،‬ﻋﺪﻩ ﯼ‬
‫زﻳﺎدﯼ از ﺑﻨﮕﺎﻩ هﺎﺋﯽ را ﻧﻴﺰ ﮐ ﻪ ﺳ ﺎزﻣﺎن ﺁن ه ﺎ از ﻧﻘﻄ ﻪ ﯼ ﻧﻈ ﺮ ﻣﻔﻬ ﻮم اﻣ ﺮوزﯼ ﮐﻬﻨ ﻪ‬
‫ﺑﻮد ﻳﻌﻨﯽ ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎﯼ »ﺑ ﺴﻴﻂ« )ﻳ ﺎ ﻏﻴﺮﻣﺮﮐ ﺐ( را ﮐ ﻪ ﺑ ﺮ اﻣ ﻮاج اﻋ ﺘﻼﯼ ﺻ ﻨﻌﺘﯽ ﺳ ﻮار‬
‫ﺷﺪﻩ و ﺧﻮد را ﺑﻪ اوج ﺁن رﺳﺎﻧﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ -‬ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺗﻨﺰل ﻗﻴﻤﺖ هﺎ و ﮐﺎهﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎ‪ ،‬اﻳﻦ‬

‫∗∗‪ ،(Liefmann: „Beteiligungs-etc. Ges.“) -‬ص ‪.٤٣٤‬‬

‫∗‪ (Liefmann: „Beteiligungs-etc. Ges.“) -‬ص‪.٤٦٦ -٤٦٥ -‬‬

‫‪٣٥‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﺑﻨﮕﺎﻩ هﺎﯼ »ﺑﺴﻴﻂ« را دﭼﺎر ﭼﻨﺎن وﺿﻊ ﻓﻼﮐ ﺖ ﺑ ﺎرﯼ ﻧﻤ ﻮد ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ ه ﻴﭻ وﺟ ﻪ داﻣﻨﮕﻴ ﺮ‬

‫ﺑﻨﮕﺎﻩ هﺎﯼ ﻣﺮﮐﺐ ﻋﻈﻴﻢ ﻧﺸﺪ و ﻳﺎ اﮔﺮ هﻢ ﺷﺪ ﻣﺪت ﺁن ﺑ ﺲ ﮐﻮﺗ ﺎﻩ ﺑ ﻮد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﯼ اﻳ ﻦ‬
‫اﻣﺮ ﺑﺤﺮان ﺳ ﺎل ‪ ١٩٠٠‬ﺑ ﻪ ﻣﺮاﺗ ﺐ ﺑ ﻴﺶ از ﺑﺤ ﺮان ﺳ ﺎل ‪ ١٨٧٣‬ﻣﻮﺟ ﺐ ﺗﻤﺮﮐ ﺰ ﺻ ﻨﺎﻳﻊ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ :‬ﺑﺤﺮان ﺳﺎل ‪ ١٨٧٣‬ﻧﻴﺰ ﻋﺪﻩ اﯼ از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺑﻨﮕﺎﻩ ه ﺎ ﺑ ﻪ وﺟ ﻮد ﺁوردﻩ ﺑ ﻮد‪ ،‬وﻟ ﯽ‬
‫اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﺎ وﺟﻮد ﺳﻄﺢ ﺁن روزﯼ ﺗﮑﻨﻴﮏ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑ ﻪ اﻧﺤ ﺼﺎر ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎﺋﯽ ﻣﻨﺠ ﺮ‬
‫ﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﭘﻴﺮوزﻣﻨﺪاﻧﻪ از ﺑﺤﺮان ﺧﺎرج ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎﯼ ﻋﻈ ﻴﻢ ﺻ ﻨﺎﻳﻊ ﮐﻨ ﻮﻧﯽ‬
‫ﻓﻠﺰﺳﺎزﯼ و ﺑﺮق در ﭘﺮﺗﻮﯼ ﺗﮑﻨﻴﮏ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻐﺮﻧﺞ ﺧﻮد و ﺳ ﺎزﻣﺎﻧﯽ ﮐ ﻪ داﻣﻨ ﻪ ﯼ وﺳ ﻴﻌﯽ‬
‫ﺑ ﻪ ﺧ ﻮد ﮔﺮﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ و ﻧﻴ ﺰ در ﭘﺮﺗ ﻮ ﻗ ﺪرت ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﺧ ﻮﻳﺶ هﻤﺎﻧ ﺎ داراﯼ ﻳ ﮏ ﭼﻨ ﻴﻦ‬
‫اﻧﺤ ﺼﺎرهﺎﯼ دراز ﻣ ﺪﺗﯽ ه ﺴﺘﻨﺪ ﮐ ﻪ ﺿ ﻤﻨ ًﺎ در ﻣ ﺪارﺟﯽ ﻋ ﺎﻟﯽ ﻗ ﺮار دارﻧ ﺪ؛ ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎﯼ‬
‫ﺻ ﻨﺎﻳﻊ ﻣﺎﺷ ﻴﻦ ﺳ ﺎزﯼ و رﺷ ﺘﻪ ه ﺎﯼ ﻣﻌﻴﻨ ﯽ از ﺻ ﻨﺎﻳﻊ ﻓﻠﺰﺳ ﺎزﯼ و ﻃ ﺮق ﻣﻮاﺻ ﻼت‬
‫و ﻏﻴ ﺮﻩ ﻧﻴ ﺰ داراﯼ ﻳ ﮏ ﭼﻨ ﻴﻦ اﻧﺤ ﺼﺎرهﺎﺋﯽ ه ﺴﺘﻨﺪ ﮐ ﻪ در ﻣ ﺪارج ﭘ ﺎﺋﻴﻦ ﺗ ﺮﯼ ﻗ ﺮار‬
‫∗‬
‫دارﻧﺪ‪«.‬‬
‫اﻧﺤﺼﺎر‪ -‬ﺁﺧﺮﻳﻦ ﮐﻼم »ﻗﺎﻧﻮن ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ« اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ اﮔﺮ ﻣﺎ ﻧﻘﺶ ﺑﺎﻧﮓ هﺎ‬
‫را در ﻧﻈﺮ ﻧﮕﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺗﺼﻮرات ﻣﺎ درﺑﺎرﻩ ﯼ ﻧﻴﺮوﯼ واﻗﻌﯽ و اهﻤﻴﺖ اﻧﺤ ﺼﺎرهﺎﯼ ﻣﻌﺎﺻ ﺮ‬
‫ﺑﺴﯽ ﻧﺎرﺳﺎ‪ ،‬ﻧﺎﻗﺺ و ﮐﻤﺘﺮ از واﻗﻊ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫∗‪ ،(Jeidels) -‬ص ‪.١٠٨‬‬

‫‪٣٦‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫‪ -٢‬ﺑﺎﻧﮏ هﺎ و ﻧﻘﺶ ﻧﻮﻳﻦ ﺁن هﺎ‬

‫ﻋﻤﻞ اﺳﺎﺳﯽ و اوﻟﻴﻪ ﺑﺎﻧﮏ هﺎ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﻣﻴ ﺎﻧﺠﻴﮕﺮﯼ در ﭘﺮداﺧ ﺖ ه ﺎ‪ ،‬ﺑ ﺪﻳﻦ ﻣﻨﺎﺳ ﺒﺖ‬
‫ﺑﺎﻧﮏ هﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﭘﻮﻟﯽ ﻏﻴﺮﻓﻌﺎل را ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻓﻌﺎل ﻳﻌﻨ ﯽ ﺳ ﻮدﺁور ﻣﺒ ﺪل ﻣ ﯽ ﮐﻨﻨ ﺪ‬
‫و اﻧ ﻮاع ﻋﻮاﺋ ﺪ ﭘ ﻮﻟﯽ را ﺟﻤ ﻊ ﺁورﯼ ﻧﻤ ﻮدﻩ ﺁن را در اﺧﺘﻴ ﺎر ﻃﺒﻘ ﻪ ﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دار‬
‫ﻣﯽ ﮔﺬارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﮐﻪ ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺑ ﺎﻧﮑﯽ ﺗﻮﺳ ﻌﻪ ﻣ ﯽ ﭘ ﺬﻳﺮد و در دﺳ ﺖ ﻋ ﺪﻩ ﯼ ﻗﻠﻴﻠ ﯽ از ﻣﺆﺳ ﺴﺎت‬
‫ﺗﻤﺮﮐ ﺰ ﻣ ﯽ ﻳﺎﺑ ﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎ ﻧﻴ ﺰ ﻧﻘ ﺶ ﺳ ﺎدﻩ ﻣﻴ ﺎﻧﺠﻴﮕﺮﯼ را ره ﺎ ﮐ ﺮدﻩ ﺑ ﻪ ﺻ ﺎﺣﺒﺎن‬
‫اﻧﺤ ﺼﺎرات ﭘﺮﻗ ﺪرﺗﯽ ﻣﺒ ﺪل ﻣ ﯽ ﺷ ﻮﻧﺪ ﮐ ﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ ﺗﻤ ﺎم ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﭘ ﻮﻟﯽ ﺟﻤﻴ ﻊ‬
‫ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ داران و ﮐﺎرﻓﺮﻣﺎﻳ ﺎن ﮐﻮﭼ ﮏ و ﻧﻴ ﺰ ﻗ ﺴﻤﺖ اﻋﻈﻤ ﯽ از وﺳ ﺎﺋﻞ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ و ﻣﻨ ﺎﺑﻊ‬
‫ﻣﻮاد ﺧﺎم در ﻳﮏ ﮐﺸﻮر و در ﻳﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ از ﮐﺸﻮرهﺎ در اﺧﺘﻴﺎر ﺁﻧﺎن ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﺟﺮﻳ ﺎن ﺗﺒ ﺪﻳﻞ ﻋ ﺪﻩ ﯼ ﮐﺜﻴ ﺮﯼ از ﻣﻴﺎﻧﺠﻴ ﺎن ﺳ ﺎدﻩ ﺑ ﻪ ﻣ ﺸﺘﯽ ﺻ ﺎﺣﺐ اﻧﺤ ﺼﺎر‪ -‬ﻳﮑ ﯽ‬
‫از ﭘﺮوﺳ ﻪ ه ﺎﯼ اﺳﺎﺳ ﯽ رﺷ ﺪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ و رﺳ ﻴﺪن ﺁن ﺑ ﻪ ﻣﺮﺣﻠ ﻪ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﺗﻤﺮﮐﺰ ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺑﺎﻧﮑﯽ از ﻧﮑﺎﺗﯽ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﻣ ﺎ ﺑﺎﻳ ﺪ ﻣﻘ ﺪم‬
‫ﺑﺮ هﻤﻪ ﺁن را ﻣﻮرد ﻣﺪاﻗﻪ ﻗﺮار دهﻴﻢ‪.‬‬
‫در ﺳ ﺎل ‪ ١٩٠٨ -١٩٠٧‬وﺟ ﻮﻩ ﺳ ﭙﺮدﻩ ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻪ ﺗﻤ ﺎم ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ ﺳ ﻬﺎﻣﯽ ﺁﻟﻤ ﺎن ﮐ ﻪ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﺁن هﺎ ﺑﻪ ﺑﻴﺶ از ﻳﮏ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣﺎرﮎ ﺑ ﺎﻟﻎ ﻣ ﯽ ﺷ ﺪ ﻋﺒ ﺎرت ﺑ ﻮد از ‪ ٧‬ﻣﻴﻠﻴ ﺎرد‬
‫ﻣﺎرﮎ‪ .‬وﻟﯽ در ﺳﺎل ‪ ١٩١٣ -١٩١٢‬اﻳ ﻦ ﻣﺒﻠ ﻎ ﺑ ﻪ ‪ ٩/٨‬ﻣﻴﻠﻴ ﺎرد رﺳ ﻴﺪ‪ .‬ﺑ ﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳ ﻖ در‬
‫ﻋ ﺮض ﭘ ﻨﺞ ﺳ ﺎل اﻳ ﻦ ﻣﺒﻠ ﻎ ‪ ٤٠‬درﺻ ﺪ اﻓ ﺰاﻳﺶ ﻣ ﯽ ﻳﺎﺑ ﺪ و ﺿ ﻤﻨ ًﺎ از اﻳ ﻦ اﻓ ﺰاﻳﺶ ‪٢/٨‬‬
‫ﻣﻴﻠﻴﺎردﯼ ‪ ٢/٧٥‬ﻣﻴﻠﻴ ﺎرد ﺑ ﻪ ‪ ٥٧‬ﺑ ﺎﻧﮑﯽ ﻣ ﯽ رﺳ ﺪ ﮐ ﻪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﺁن ه ﺎ ﻣﺘﺠ ﺎوز از ‪١٠‬‬

‫‪٣٧‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﻣ ﺎرﮎ اﺳ ﺖ‪ .‬اﻳ ﻦ ﺳ ﭙﺮدﻩ ه ﺎ ﺑ ﻪ ﺗﺮﺗﻴ ﺐ ذﻳ ﻞ ﺑ ﻴﻦ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ ﺑ ﺰرگ و ﮐﻮﭼ ﮏ‬

‫∗‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﯽ ﺷﺪ‪:‬‬
‫ﭼﻨﺪ در ﺻﺪ ﮐﻠﻴﻪ ﺳﭙﺮدﻩ هﺎ‬
‫در ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ‬ ‫در ‪ ١١٥‬ﺑﺎﻧﮏ ﺑ ﺎ‬ ‫ﻪ ‪٤٨‬‬ ‫در ﺑﻘﻴ‬
‫ﮐﻮﭼ ﮏ ﺑ ﺎ‬ ‫ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ از‬ ‫ﺑﺎﻧ ﮏ ﺑ ﺎ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ‬ ‫در ﻧ ﻪ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ )ﮐﻤﺘ ﺮ‬ ‫ﻳ ﮏ اﻟ ﯽ دﻩ‬ ‫ﻴﺶ دﻩ‬ ‫ﯼﺑ‬ ‫ﺑﺎﻧ ﮏ‬ ‫ﺳﺎل‬
‫از ﻳﮏ ﻣﻴﻠﻴﻮن(‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﻮن‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣﺎرﮎ‬ ‫ﺑ ﺰرگ‬
‫ﺑﺮﻟﻦ‬
‫‪٤‬‬ ‫‪١٦/٥‬‬ ‫‪٣٢/٥‬‬ ‫‪٤٧‬‬ ‫‪١٩٠٧-٨‬‬
‫‪٣‬‬ ‫‪١٢‬‬ ‫‪٣٦‬‬ ‫‪٤٩‬‬ ‫‪١٩١٢-٣‬‬

‫ﺑﺎﻧﮏ هﺎﯼ ﺑﺰرﮔ ﯽ ﮐ ﻪ ‪ ٩‬ﺑﺎﻧ ﮏ از ﺁن ه ﺎ ﺑ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎﺋﯽ ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ ﻧﻴﻤ ﯽ از ﺳ ﭙﺮدﻩ ه ﺎ را در‬
‫دﺳﺖ ﺧﻮد ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻧﮏ هﺎﯼ ﮐﻮﭼﮏ را از ﻣﻴﺪان ﺑﻪ در ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ اﻳ ﻦ‬
‫ﻼ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻳﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ از ﺑﺎﻧﮏ هﺎﯼ‬
‫ﺟﺎ هﻨﻮز ﻧﮑﺎت ﺑﺴﻴﺎرﯼ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪ -‬ﻣﺜ ً‬
‫ﮐﻮﭼﮏ ﺑﻪ ﺷﻌﺒﺎت واﻗﻌﯽ ﺑﺎﻧﮏ ه ﺎﯼ ﺑ ﺰرگ و ﻏﻴ ﺮﻩ ﮐ ﻪ در ﭘ ﺎﺋﻴﻦ از ﺁن ﺻ ﺤﺒﺖ ﺧﻮاه ﺪ‬
‫ﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﭘﺎﻳﺎن ﺳﺎل ‪ ١٩١٣‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺣﺴﺎﺑﯽ ﮐﻪ ﺷﻮﻟﺘﺴﻪ‪ -‬ﮔﻮرﻧﻴﺘﺲ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬وﺟﻮﻩ ﺳ ﭙﺮدﻩ‬
‫ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻪ ‪ ٩‬ﺑﺎﻧ ﮏ ﺑ ﺰرگ ﺑ ﺮﻟﻦ ﻋﺒ ﺎرت ﺑ ﻮد از ‪ ٥/١‬ﻣﻴﻠﻴ ﺎرد ﻣ ﺎرﮎ از ﻣﺒﻠ ﻎ ﮐ ﻞ ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ‬
‫دﻩ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣ ﺎرﮎ‪ .‬هﻤ ﻴﻦ ﻧﻮﻳ ﺴﻨﺪﻩ ﻋ ﻼوﻩ ﺑ ﺮ ﺳ ﭙﺮدﻩ ه ﺎ ﺗﻤ ﺎم ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﺑ ﺎﻧﮑﯽ را ﻧﻴ ﺰ‬
‫در ﻧﻈ ﺮ ﮔﺮﻓﺘ ﻪ ﻣ ﯽ ﻧﻮﻳ ﺴﺪ‪» :‬در ﭘﺎﻳ ﺎن ﺳ ﺎل ‪ ١٩٠٩‬ﻧ ﻪ ﺑﺎﻧ ﮏ ﺑ ﺰرگ ﺑ ﺮﻟﻦ ﺑ ﻪ اﺗﻔ ﺎق‬
‫ﺑﺎﻧﮏ هﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁن هﺎ ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ١١/٣ ،‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﺎرﮎ ﻳﻌﻨﯽ ﻗﺮﻳﺐ ‪ ٨٣‬درﺻ ﺪ‬
‫ﺗﻤ ﺎم ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﺑ ﺎﻧﮑﯽ ﺁﻟﻤ ﺎن را در اﺧﺘﻴ ﺎر داﺷ ﺘﻨﺪ‪» .‬ﺑﺎﻧ ﮏ ﺁﻟﻤ ﺎن« ) ‪„Deutsche‬‬
‫“‪ (Bank‬ﮐﻪ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺑﺎﻧﮏ هﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁن ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ ﻗﺮﻳﺐ ﺳﻪ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣ ﺎرﮎ در‬

‫∗‪) (Alfred Lansburgh: „Fünf Jahre d. Bankwesen“, „Die Bank“.) -‬ﺁﻟﻔ ﺮد‬
‫ﻻﻧﺴﺒﻮرگ‪» :‬ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﻓﻌﺎﻟﻴ ﺖ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ ﺁﻟﻤ ﺎن«‪» ،‬ﺑﺎﻧ ﮏ«‪ -‬ﻣﺘ ﺮﺟﻢ(‪ ،‬ﺳ ﺎل ‪ ،١٩١٣‬ﺷ ﻤﺎرﻩ ‪،٨‬‬
‫ص ‪.٧٢٨‬‬

‫‪٣٨‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫اﺧﺘﻴﺎر دارد‪ ،‬در ردﻳﻒ ادارﻩ ﯼ راﻩ ﺁهﻦ هﺎﯼ دوﻟﺘ ﯽ ﭘ ﺮوس‪ -‬ﺑ ﺰرگ ﺗ ﺮﻳﻦ ﻣﺮﮐ ﺰ ﺗﺠﻤ ﻊ‬
‫∗‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ اروﭘﺎ ﺑﻮدﻩ و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺑﻪ ﻣﻨﺘﻬﺎ درﺟﻪ ﻓﺎﻗﺪ ﺗﻤﺮﮐﺰ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻣﺎ روﯼ اﺷﺎرﻩ ﺑﻪ ﺑﺎﻧﮏ هﺎﯼ »ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪﻩ« ﺗﮑﻴﻪ ﮐ ﺮدﻳﻢ‪ ،‬زﻳ ﺮا اﻳ ﻦ ﻧﮑﺘ ﻪ ﺑ ﻪ ﻳﮑ ﯽ از‬
‫ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻣﻤﻴﺰﻩ ﺗﻤﺮﮐﺰ ﻧﻮﻳﻦ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻣﺮﺑ ﻮط ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد‪ .‬ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎﯼ‬
‫ﺑ ﺰرگ و ﺑ ﻪ ﺧ ﺼﻮص ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎ‪ ،‬ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎ و ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ ﮐﻮﭼ ﮏ را ﻣ ﺴﺘﻘﻴﻤ ًﺎ‬
‫ﻣﯽ ﺑﻠﻌﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ ﺁن از ﻃﺮﻳﻖ »اﺷﺘﺮاﮎ« در ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﺁن هﺎ و ﻧﻴ ﺰ از ﻃﺮﻳ ﻖ‬
‫ﺧﺮﻳﺪ ﻳﺎ ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ اﺳ ﻬﺎم و از ﻃﺮﻳ ﻖ ﺳﻴ ﺴﺘﻢ وام دادن و ﻏﻴ ﺮﻩ و ﻏﻴ ﺮﻩ ﺁن ه ﺎ را ﺑ ﻪ ﺧ ﻮد‬
‫»ﻣﻠﺤﻖ ﻣﯽ ﺳ ﺎزﻧﺪ« و ﺑ ﻪ ﺗﺒﻌﻴ ﺖ ﺧ ﻮد در ﻣ ﯽ ﺁورﻧ ﺪ و ﺿ ﻤﻴﻤﻪ ﯼ ﮔ ﺮوﻩ »ﺧ ﻮد« ﻳ ﺎ ﺑ ﻪ‬
‫اﺻﻄﻼح ﻓﻨﯽ ﺿﻤﻴﻤﻪ ﯼ »ﮐﻨﺴﺮن« ﺧﻮد ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﭘﺮوﻓﺴﻮر ﻟﻴﻔﻤﺎن ﻳﮏ »اﺛ ﺮ« ﻗﻄ ﻮر‬
‫∗‬
‫ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺻﻔﺤﻪ اﯼ را ﺑﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ »اﻧﺠﻤﻦ هﺎﯼ اﺷﺘﺮاﮎ ﮐﻨﻨ ﺪﻩ و اﻋﺘﺒ ﺎر دهﻨ ﺪﻩ« ﮐﻨ ﻮﻧﯽ‬
‫اﺧﺘ ﺼﺎﺻﯽ دادﻩ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﻣﺘﺄﺳ ﻔﺎﻧﻪ در ﺁن اﺳ ﺘﺪﻻل ه ﺎﯼ »ﺗﺌﻮرﻳ ﮏ« ﮐ ﻢ ارزﺷ ﯽ را ﺑ ﻪ‬
‫ﻣﺪارﮐﯽ ﮐﻪ اﻏﻠﺐ ﺣﻼﺟﯽ ﻧ ﺸﺪﻩ و ﺧ ﺎم اﺳ ﺖ اﺿ ﺎﻓﻪ ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ .‬و اﻣ ﺎ اﻳ ﻦ ﻧﮑﺘ ﻪ ﮐ ﻪ اﻳ ﻦ‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ »اﺷﺘﺮاﮎ« از ﻟﺤﺎظ ﺗﻤﺮﮐﺰ ﺑﻪ ﭼ ﻪ ﻧﺘﻴﺠ ﻪ اﯼ ﻣﻨ ﺘﺞ ﻣ ﯽ ﮔ ﺮدد‪ -‬ﻣﻮﺿﻮﻋﻴ ﺴﺖ ﮐ ﻪ‬
‫ﺑﻬﺘﺮ از هﻤﻪ در ﮐﺘﺎب ﻳﮑﯽ از »رﺟﺎل« ﺑﺎﻧﮑﯽ ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ رﻳﺴﺮ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺎﻧﮏ هﺎﯼ ﺑﺰرگ‬
‫ﺁﻟﻤﺎن اﺧﺘﺼﺎص دارد ﻧﺸﺎن دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬وﻟ ﯽ ﻗﺒ ﻞ از اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ ﺑﺮرﺳ ﯽ ﻣ ﺪارﮎ او‬
‫ﺑﭙﺮدازﻳﻢ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﯼ ﻣﺸﺨﺼﯽ از ﺳﻴﺴﺘﻢ »اﺷﺘﺮاﮎ« را ﻧﻘﻞ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ‪.‬‬
‫»ﮔﺮوﻩ« »ﺑﺎﻧﮏ ﺁﻟﻤﺎن« ﻳﮑﯽ از ﺑﺰرگ ﺗﺮﻳﻦ‪ -‬و ﺷ ﺎﻳﺪ ه ﻢ ﻣﻄﻠﻘ ًﺎ ﺑ ﺰرگ ﺗ ﺮﻳﻦ‪ -‬ﮔ ﺮوﻩ‬
‫ﺑﺎﻧﮏ هﺎﯼ ﺑﺰرگ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاﯼ ﭘﻴﺪا ﮐﺮدن رﺷﺘﻪ ه ﺎﯼ ﻋﻤ ﺪﻩ اﯼ ﮐ ﻪ ﺗﻤ ﺎم ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ اﻳ ﻦ‬
‫ﮔﺮوﻩ را ﺑﻪ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ ،‬ﺑﺎﻳ ﺪ »اﺷ ﺘﺮاﮎ« درﺟ ﻪ اول و دوم و ﺳ ﻮم ﻳ ﺎ ﺑ ﻪ‬

‫∗‪ (Schulze Gaevernitz „Die deutsche Kreditbank“) -‬در‬

‫)‪) (Grundriss der Sozialökonomik“.‬ﺷﻮﻟﺘ ﺴﻪ ﮔ ﻮرﻧﻴﺘﺲ‪» .‬ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ اﻋﺘﺒ ﺎر دهﻨ ﺪﻩ ﯼ‬
‫ﺁﻟﻤ ﺎن« ﻣﻨﺪرﺟ ﻪ در ﻧ ﺸﺮﻳﻪ ﻣﻮﺳ ﻮم ﺑ ﻪ »ارﮐ ﺎن اﻗﺘ ﺼﺎد اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ«‪ ،‬ﺗ ﻮﺑﻴﻦ ﮔ ﻦ‪ -‬ﻣﺘ ﺮﺟﻢ(‪ ،‬ﺳ ﺎل‬
‫‪ ،١٩١٥‬ص ‪ ١٢‬و ‪.١٣٧‬‬
‫∗‪R. Liefmann: „Beteilligungs – und Finanzierungsgesellschaften. Eine ) -‬‬
‫‪Studie über den modernen Kapitalismus und das Effektenwesen“. I. Aufl,‬‬
‫‪ (Jena.١٩٠٩‬ص‪.٢١٢ -‬‬

‫‪٣٩‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﻋﺒ ﺎرت دﻳﮕ ﺮ واﺑ ﺴﺘﮕﯽ درﺟ ﻪ ﯼ اول و دوم و ﺳ ﻮم را ﺗ ﺸﺨﻴﺺ داد‪) .‬واﺑ ﺴﺘﮕﯽ‬
‫∗‬
‫ﺑﺎﻧﮏ هﺎﯼ ﮐﻮﭼﮏ ﺗﺮ ﺑﻪ »ﺑﺎﻧﮏ ﺁﻟﻤﺎن«(‪ .‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﯼ زﻳﺮ ﻣﯽ رﺳﻴﻢ‪:‬‬

‫واﺑﺴﺘﮕﯽ درﺟﻪ‬ ‫واﺑﺴﺘﮕﯽ درﺟﻪ‬ ‫واﺑﺴﺘﮕﯽ درﺟﻪ‬

‫‪٣‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪١‬‬
‫از اﻳﻦ ﺑﺎﻧﮏ هﺎ‬ ‫از اﻳﻦ ﺑﺎﻧﮏ هﺎ‬ ‫در ‪ ١٧‬ﺑﺎﻧﮏ‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر هﻤﻴﺸﮕﯽ‬ ‫ﮏ‬ ‫»ﺑﺎﻧ‬
‫‪ ٤‬ﺑﺎﻧﮏ در ‪٧‬‬ ‫‪ ٩‬ﺑﺎﻧﮏ در ‪٣٤‬‬
‫ﺑﺎﻧﮏ‬ ‫ﺑﺎﻧﮏ‬ ‫ﺁﻟﻤ ﺎن« در‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫در ‪ ٥‬ﺑﺎﻧﮏ‬ ‫ﺑﺮاﯼ ﻣﺪت ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم‬ ‫اﻳ ﻦ ﺑﺎﻧ ﮏ‬
‫از اﻳﻦ ﺑﺎﻧﮏ هﺎ‬ ‫از اﻳﻦ ﺑﺎﻧﮏ هﺎ‬ ‫در ‪ ٨‬ﺑﺎﻧﮏ‬ ‫ﮔﺎﻩ ﺑﻪ ﮔﺎﻩ‬ ‫ه ﺎ اﺷ ﺘﺮاﮎ‬
‫‪ ٢‬ﺑﺎﻧﮏ در ‪٢‬‬ ‫‪ ٥‬ﺑﺎﻧﮏ در ‪١٤‬‬
‫ﺑﺎﻧﮏ‬ ‫ﺑﺎﻧﮏ‬ ‫دارد‪:‬‬

‫ﺟﻤﻌ ًﺎ‪ ...‬در ‪ ٣٠‬ﺑﺎﻧﮓ؛ از ﺁن ﺟﻤﻠﻪ ‪ ١٤‬در ‪٤٨‬؛ از ﺁن ﻣﻴﺎن ‪ ٦‬در ‪٩‬‬

‫در ﺑﻴﻦ ‪ ٨‬ﺑﺎﻧﮏ داراﯼ »واﺑﺴﺘﮕﯽ درﺟ ﻪ ﯼ اول« ﮐ ﻪ »ﮔ ﺎﻩ ﮔ ﺎﻩ« واﺑ ﺴﺘﻪ ﺑ ﻪ »ﺑﺎﻧ ﮏ‬
‫ﺁﻟﻤ ﺎن« ه ﺴﺘﻨﺪ ‪ ٣‬ﺑﺎﻧ ﮏ ﺧ ﺎرﺟﯽ وﺟ ﻮد دارد‪ :‬ﻳ ﮏ ﺑﺎﻧ ﮏ اﺗﺮﻳ ﺸﯽ )»اﺗﺤﺎدﻳ ﻪ ﯼ‬
‫ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ« وﻳ ﻦ “‪ („Bankverein‬و دو ﺑﺎﻧ ﮏ روﺳ ﯽ )ﺑﺎﻧ ﮏ ﺑﺎزرﮔ ﺎﻧﯽ ﺳ ﻴﺒﺮﯼ و‬
‫ﺑﺎﻧ ﮏ روﺳ ﯽ ﺑﺎزرﮔ ﺎﻧﯽ ﺧ ﺎرﺟﯽ(‪ .‬روﯼ ه ﻢ رﻓﺘ ﻪ در ﮔ ﺮوﻩ »ﺑﺎﻧ ﮏ ﺁﻟﻤ ﺎن«‪ ،‬ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﻳﮏ ﺟﺎ و ﺑﻪ ﻃ ﻮر ﺟﺰﺋ ﯽ‪ ٨٧ ،‬ﺑﺎﻧ ﮏ اﺷ ﺘﺮاﮎ دارد و ﻣﺒﻠ ﻎ ﮐ ﻞ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺧﻮدﯼ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ هﺎﯼ ﻏﻴﺮﯼ ﮐﻪ در اﺧﺘﻴﺎر اﻳ ﻦ ﮔ ﺮوﻩ اﺳ ﺖ ﺑ ﻪ ‪ ٢‬ﺗ ﺎ ‪ ٣‬ﻣﻴﻠﻴ ﺎرد‬
‫ﻣﺎرﮎ ﺑﺎﻟﻎ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫واﺿﺤ ﺴﺖ ﺑ ﺎﻧﮑﯽ ﮐ ﻪ در رأس ﭼﻨ ﻴﻦ ﮔﺮوه ﯽ ﻗ ﺮار دارد و ﺑ ﺎ ﻋ ﺪﻩ ﯼ ﻗﻠﻴﻠ ﯽ از‬
‫ﺑﺎﻧﮏ هﺎﯼ دﻳﮕﺮﯼ ﮐﻪ ﭼﻨﺪان دﺳﺖ ﮐﻤﯽ از ﺁن ﻧﺪارﻧ ﺪ ﺑ ﻪ ﻣﻨﻈ ﻮر اﺟ ﺮاﯼ ﻣﻌ ﺎﻣﻼت ﻣ ﺎﻟﯽ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرگ و ﭘﺮ ﺳﻮد‪ ،‬از ﻗﺒﻴﻞ ﻗﺮﺿﻪ هﺎﯼ دوﻟﺘﯽ‪ ،‬وارد ﺳﺎزش ﻣﯽ ﺷﻮد‪ -‬دﻳﮕﺮ ﻧﻘ ﺶ‬
‫»ﻣﻴﺎﻧﺠﯽ« ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﺑﻪ اﺗﺤﺎدﻳﻪ ﻣﺸﺘﯽ از ﺻﺎﺣﺒﺎن اﻧﺤﺼﺎر ﻣﺒﺪل ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫∗‪Alfred Lansburgh: „Das Beteiligungssystem im deutschen ) -‬‬

‫‪) (Bankwesen“, „Die Bank“ ١٩١٠،١‬ﺁﻟﻔﺮد ﻻﻧﺴﺒﻮرگ‪» :‬ﺳﻴﺴﺘﻢ اﺷﺘﺮاﮎ در اﻣﻮر ﺑﺎﻧﮑﯽ‬
‫ﺁﻟﻤﺎن«‪» ،‬ﺑﺎﻧﮏ«‪ -‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‪ ،‬ص ‪.٥٠٠‬‬

‫‪٤٠‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫اﻳﻦ ﮐﻪ ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺑﺎﻧﮏ هﺎﯼ ﺁﻟﻤﺎن هﻤﺎﻧﺎ در ﭘﺎﻳﺎن ﻗﺮن ‪ ١٩‬و ﺁﻏ ﺎز ﻗ ﺮن ﺑﻴ ﺴﺘﻢ ﺑ ﺎ ﭼ ﻪ‬
‫ﺳﺮﻋﺘﯽ ﺗﻤﺮﮐﺰ ﻣﯽ ﻳﺎﻓﺖ از ﭘﻴﮑ ﺮﻩ ه ﺎﯼ زﻳﺮﻳﻨ ﯽ ﮐ ﻪ رﻳ ﺴﺮ ﻧﻘ ﻞ ﮐ ﺮدﻩ و ﻣ ﺎ ﺁن ه ﺎ را ﺑ ﻪ‬
‫ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ذﮐﺮ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ‪ ،‬دﻳﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫ﺷﻌﺐ و ﺳﺎزﻣﺎن هﺎﯼ ﺷﺶ ﺑﺎﻧﮏ ﺑﺰرگ ﺑﺮﻟﻦ‬

‫ﻮع‬ ‫ﻣﺠﻤ‬ ‫اﺷ ﺘﺮاﮎ داﺋﻤ ﯽ‬ ‫ﺻﻨﺪوق ﭘ ﺬﻳﺮش‬ ‫ﺷ ﻌﺐ ﻣﻮﺟ ﻮدﻩ‬ ‫ﺳﺎل‬
‫ﻣﺆﺳﺴﺎت‬ ‫در ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ‬ ‫ﺳ ﭙﺮدﻩ ه ﺎ و‬ ‫در ﺁﻟﻤﺎن‬
‫ﺳﻬﺎﻣﯽ ﺁﻟﻤﺎن‬ ‫ﺷﻌﺐ ﺻﺮاﻓﯽ‬
‫‪٤٢‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪١٤‬‬ ‫‪١٦‬‬ ‫‪١٨٩٥‬‬
‫‪٨٠‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫‪٤٠‬‬ ‫‪٢١‬‬ ‫‪١٩٠٠‬‬
‫‪٤٥٠‬‬ ‫‪٦٣‬‬ ‫‪٢٧٦‬‬ ‫‪١٠٤‬‬ ‫‪١٩١١‬‬

‫ﻣﯽ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺷﺒﮑﻪ ﻣﺘﺮاﮐﻤﯽ از ﮐﺎﻧﺎل هﺎ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﯽ ﻳﺎﺑﺪ و ﺳﺮاﺳ ﺮ‬
‫ﮐ ﺸﻮر را ﻓ ﺮا ﻣ ﯽ ﮔﻴ ﺮد‪ ،‬ﺗﻤ ﺎم ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ه ﺎ و درﺁﻣ ﺪهﺎﯼ ﭘ ﻮﻟﯽ را ﻣﺘﻤﺮﮐ ﺰ ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪،‬‬
‫هﺰارهﺎ اﻗﺘﺼﺎد ﭘﺮاﮐﻨﺪﻩ را ﺑﻪ ﻳﮏ اﻗﺘﺼﺎد واﺣﺪ ﻣﻠﯽ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ در ﺳﺮاﺳ ﺮ ﮐ ﺸﻮر و‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑ ﻪ ﻳ ﮏ اﻗﺘ ﺼﺎد واﺣ ﺪ ﻣﻠ ﯽ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ در ﺳﺮاﺳ ﺮ ﺟﻬ ﺎن ﻣﺒ ﺪل ﻣ ﯽ ﺳ ﺎزد‪ .‬ﺁن‬
‫»ﻓﻘﺪان ﺗﻤﺮﮐﺰﯼ« ﮐﻪ ﺷﻮﻟﺘﺴﻪ ﮔﻮرﻧﻴﺘﺲ در ﻗﺴﻤﺘﯽ ﮐﻪ ﻓﻮﻗ ًﺎ از ﮐﺘﺎب وﯼ ﻧﻘ ﻞ ﮐ ﺮدﻳﻢ ﺑ ﻪ‬
‫ﻼ ﻋﺒ ﺎرت از اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ‬
‫ﻧﺎم ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻮرژوازﯼ اﻳﺎم ﻣﺎ از ﺁن ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻤ ً‬
‫ﺗﻌﺪاد روز اﻓﺰوﻧﯽ از واﺣﺪهﺎﯼ اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﮐ ﻪ ﺳ ﺎﺑﻘ ًﺎ داراﯼ »اﺳ ﺘﻘﻼل« ﻧ ﺴﺒﯽ ﺑ ﻮدﻩ و ﻳ ﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت ﺻﺤﻴﺢ ﺗﺮ در ﻳﮏ ﻣﺤﻞ ﻣﺤﺪود ﺑﻮدﻧﺪ‪ -‬ﺗ ﺎﺑﻊ ﻳ ﮏ ﻣﺮﮐ ﺰ واﺣ ﺪ ﻣ ﯽ ﮔﺮدﻧ ﺪ‪ .‬اﻳ ﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع در ﻣﺎهﻴﺖ اﻣﺮ ﻣﻌﻨﺎﻳﺶ ﺗﻤﺮﮐﺰ ﻳﻌﻨﯽ اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﻘﺶ و اهﻤﻴﺖ و ﻗﺪرت ﻏﻮل ه ﺎﯼ‬
‫اﻧﺤﺼﺎرﻳﺴﺖ‪.‬‬
‫در ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﮐﻬﻨﺴﺎل ﺗ ﺮ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ اﻳ ﻦ »ﺷ ﺒﮑﻪ ﺑ ﺎﻧﮑﯽ« از اﻳ ﻦ ه ﻢ ﻣﺘ ﺮاﮐﻢ ﺗ ﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻪ اﺿﺎﻓﻪ اﻳﺮﻟﻨﺪ‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ ،١٩١٠‬ﺗﻌﺪاد ﺷﻌﺐ ﮐﻠﻴﻪ ﯼ ﺑﺎﻧﮏ ه ﺎ ﺑ ﻪ‬
‫‪ ٧/١٥١‬ﺑﺎﻟﻎ ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻬﺎر ﺑﺎﻧﮏ ﺑﺰرگ هﺮ ﻳﮏ ﺑﻴﺶ از ‪ ٤٠٠‬ﺷﻌﺒﻪ )از ﻣﺠﻤ ﻮع ‪ ٤٤٧‬ﺗ ﺎ‬
‫‪ ٦٨٩‬ﺷ ﻌﺒﻪ( و ﺳ ﭙﺲ ﭼﻬ ﺎر ﺑﺎﻧ ﮏ دﻳﮕ ﺮ ه ﺮ ﻳ ﮏ ﺑ ﻴﺶ از ‪ ٢٠٠‬و ‪ ١١‬ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺮ ﻳ ﮏ‬
‫ﺑﻴﺶ از ‪ ١٠٠‬ﺷﻌﺒﻪ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٤١‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫‪ (Credit‬و‬ ‫در ﻓﺮاﻧ ﺴﻪ ﺳ ﻪ ﺑﺎﻧ ﮏ ﮐ ﻼن ﻳﻌﻨ ﯽ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ )‪Lyonnais‬‬

‫∗‬
‫)‪ (Comptoir, Notianal‬و )‪ (Societe Generale‬داﻣﻨ ﻪ ﯼ ﻣﻌ ﺎﻣﻼت و ﺷ ﺒﮑﻪ‬
‫∗∗‬
‫ﺷﻌﺐ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ذﻳﻞ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﯽ دادﻧﺪ‪:‬‬

‫ﻣﻴﺰان ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ هﺎ )ﺑﺮﺣﺴﺐ‬ ‫ﺗﻌﺪاد ﺷﻌﺐ و ﺻﻨﺪوق هﺎ‬

‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻓﺮاﻧﮏ(‬
‫ﻏﻴﺮ‬ ‫ﺧﺼﻮﺻﯽ‬ ‫ﺟﻤﻌ ًﺎ‬ ‫در ﭘﺎرﻳﺲ‬ ‫در ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن هﺎ‬ ‫ﺳﺎل‬
‫‪٤٢٧‬‬ ‫‪٢٠٠‬‬ ‫‪٦٤‬‬ ‫‪١٧‬‬ ‫‪٤٧‬‬ ‫‪١٨٧٠‬‬
‫‪١٢٤٥‬‬ ‫‪٢٦٥‬‬ ‫‪٢٥٨‬‬ ‫‪٦٦‬‬ ‫‪١٩٢‬‬ ‫‪١٨٩٠‬‬
‫‪٤٣٦٣‬‬ ‫‪٨٨٧‬‬ ‫‪١٢٢٩‬‬ ‫‪١٩٦‬‬ ‫‪١٠٣٣‬‬ ‫‪١٩٠٩‬‬

‫رﻳﺴﺮ ﺑﺮاﯼ ﺗﻮﺻﻴﻒ »رواﺑﻂ« ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ ﺑ ﺰرگ ﮐﻨ ﻮﻧﯽ ارﻗ ﺎﻣﯽ را درﺑ ﺎرﻩ ﯼ ﺗﻌ ﺪاد‬
‫ﻧﺎﻣ ﻪ ه ﺎﯼ رﺳ ﻴﺪﻩ و ﻓﺮﺳ ﺘﺎدﻩ »ﺷ ﺮﮐﺖ ﺧﺮﻳ ﺪ ﺑ ﺮوات« )‪„Disconto-‬‬
‫“‪ ،(Gesellschaft‬ﮐ ﻪ ﻳﮑ ﯽ از ﺑ ﺰرگ ﺗ ﺮﻳﻦ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ ﺁﻟﻤ ﺎن و ﺟﻬ ﺎن اﺳ ﺖ‬
‫)ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﺁن در ﺳﺎل ‪ ١٩١٤‬ﺑﻪ ‪ ٣٠٠‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣﺎرﮎ ﻣﯽ رﺳﻴﺪ( ذﮐﺮ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫ﺗﻌﺪاد ﻧﺎﻣﻪ هﺎ‬

‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ‬ ‫رﺳﻴﺪﻩ‬
‫‪٦٢٩٢‬‬ ‫‪٦١٣٥‬‬ ‫‪....١٨٥٢‬‬
‫‪٨٧٥١٣‬‬ ‫‪٨٥٨٠٠‬‬ ‫‪....١٨٧٠‬‬
‫‪٦٢٦٠٤٣‬‬ ‫‪٥٣٣١٠٢‬‬ ‫‪....١٩٠٠‬‬

‫ﺗﻌﺪاد ﺣﺴﺎب هﺎﯼ »ﺑﺎﻧﮏ اﺳﺘﻘﺮاﺿﯽ ﻟﻴ ﻮن«‪ ،‬ﮐ ﻪ ﻳﮑ ﯽ از ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ ﺑ ﺰرگ ﭘ ﺎرﻳﺲ‬
‫∗‬
‫اﺳﺖ از ‪ ٢٨/٥٣٥‬در ﺳﺎل ‪ ١٨٧٥‬ﺑﻪ ‪ ٦٣٣/٥٣٩‬در ﺳﺎل ‪ ١٩١٢‬ﻣﯽ رﺳﺪ‪.‬‬

‫∗‪» -‬ﺑﺎﻧﮏ اﺳﺘﻘﺮاﺿﯽ ﻟﻴﻮن«‪» ،‬دﻓﺘﺮ ﻣﻠﯽ ﺧﺮﻳﺪ ﺑﺮوات«‪» ،‬ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻞ«‪ -‬ﻣﺘﺮﺟﻢ‪.‬‬
‫∗∗‪) (Eugen Kaufmann: „Das französische Bankwesen“.) -‬اوژن ﮐﺎﺋﻮﻓﻤ ﺎن‪:‬‬
‫»ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺑﺎﻧﮑﯽ در ﻓﺮاﻧﺴﻪ«‪ ،‬ﺗﻮﺑﻴﻦ ﮔﻦ‪ -‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‪ ،‬ﺳﺎل ‪ ،١٩١١‬ص‪ ٣٥٦ -‬و ‪.٣٦٢‬‬
‫∗‪) (Jean Lescure: „L epargne en France“P, ١٩١٤) -‬ژان ﻟ ﺴﮑﻮر‪» :‬اﻧﺪوﺧﺘ ﻪ ه ﺎ در‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ«‪ ،‬ﭘﺎرﻳﺲ‪ -‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‪ ،‬ص – ‪.٥٢‬‬

‫‪٤٢‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫اﻳﻦ ارﻗﺎم ﺳﺎدﻩ ﺷﺎﻳﺪ واﺿﺢ ﺗﺮ از اﺳﺘﺪﻻل هﺎﯼ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﻧﺸﺎن ﺑﺪهﺪ ﭼﮕﻮﻧ ﻪ ﺑ ﺎ ﺗﻤﺮﮐ ﺰ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و رﺷﺪ ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺑﺎﻧﮏ هﺎ در اهﻤﻴﺖ ﺁن هﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮات اﺳﺎﺳ ﯽ روﯼ ﻣ ﯽ ده ﺪ و از‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داران ﻣﻨﻔﺮد و ﭘﺮاﮐﻨﺪﻩ ﻳﮏ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دار ﮐﻠﮑﺘﻴﻮ ﺑ ﻪ وﺟ ﻮد ﻣ ﯽ ﺁﻳ ﺪ‪ .‬هﻨﮕ ﺎﻣﯽ ﮐ ﻪ‬
‫ﺑﺎﻧﮏ ﺑﺮاﯼ ﭼﻨﺪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دار ﺣﺴﺎب ﺟﺎرﯼ ﻧﮕﺎﻩ ﻣ ﯽ دارد ﮔ ﻮﺋﯽ ﻳ ﮏ ﻋﻤ ﻞ ﺻ ﺮﻓ ًﺎ ﻓﻨ ﯽ و‬
‫ﻓﺮﻋﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ دهﺪ‪ .‬وﻟﯽ هﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺗﻮﺳ ﻌﻪ ﻣ ﯽ ﭘ ﺬﻳﺮد و داﻣﻨ ﻪ ﻋﻈﻴﻤ ﯽ‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣ ﯽ ﮔﻴ ﺮد ﺁن وﻗ ﺖ ﻣ ﺸﺘﯽ ﺻ ﺎﺣﺐ اﻧﺤ ﺼﺎر‪ ،‬ﻣﻌ ﺎﻣﻼت ﺑﺎزرﮔ ﺎﻧﯽ و ﺻ ﻨﻌﺘﯽ ﺗﻤ ﺎم‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ را ﺗﺎﺑﻊ ﺧﻮد ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬و اﻣﮑﺎن ﻣ ﯽ ﻳﺎﺑﻨ ﺪ از ﻃﺮﻳ ﻖ ارﺗﺒ ﺎط ه ﺎﯼ‬
‫ﺑ ﺎﻧﮑﯽ و ﺣ ﺴﺎب ه ﺎﯼ ﺟ ﺎرﯼ و ﺳ ﺎﻳﺮ ﻣﻌ ﺎﻣﻼت ﻣ ﺎﻟﯽ‪ -‬اﺑﺘ ﺪا از ﭼﮕ ﻮﻧﮕﯽ اﻣ ﻮر‬
‫ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ داران ﮔﻮﻧ ﺎﮔﻮن دﻗﻴﻘ ًﺎ ﺑ ﺎ ﺧﺒ ﺮ ﺷ ﻮﻧﺪ و ﺳ ﭙﺲ ﺁن ه ﺎ را ﺗﺤ ﺖ ﮐﻨﺘ ﺮل ﺧ ﻮد ﻗ ﺮار‬
‫دهﻨﺪ و از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎ ﺗﺤﺪﻳﺪ اﻋﺘﺒﺎرات و اﻳﺠﺎد اﺷﮑﺎﻻت ﻳﺎ ﺗﺴﻬﻴﻼت در اﻳ ﻦ زﻣﻴﻨ ﻪ‬
‫در اﻣ ﻮر ﺁن ه ﺎ اﻋﻤ ﺎل ﻧﻔ ﻮذ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ و ﺑ ﺎﻻﺧﺮﻩ ﺳﺮﻧﻮﺷ ﺖ ﺁن ه ﺎ را از ه ﺮ ﺟﻬ ﺖ ﺗﻌﻴ ﻴﻦ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺰان درﺁﻣﺪ ﺁن هﺎ را ﻣﻌﻴﻦ ﮐﻨﻨﺪ و ﺁن هﺎ را از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻣﺤﺮوم ﺳ ﺎزﻧﺪ و ﻳ ﺎ اﻳ ﻦ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁن هﺎ اﻣﮑﺎن دهﻨﺪ ﺳﺮﻳﻌ ًﺎ و ﺑﻪ ﻣﻴﺰان هﻨﮕﻔﺘﯽ ﺑ ﺮ ﮐﻤﻴ ﺖ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﺧ ﻮد ﺑﻴﻔﺰاﻳﻨ ﺪ و‬
‫ﻏﻴﺮﻩ و ﻏﻴﺮﻩ‪.‬‬
‫ﻣﺎ هﻢ اﮐﻨﻮن ﻣﺘﺬﮐﺮ ﺷﺪﻳﻢ ﮐﻪ »ﺷ ﺮﮐﺖ ﺧﺮﻳ ﺪ ﺑ ﺮوات« در ﺑ ﺮﻟﻦ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ اش ﺑ ﻪ ‪٣٠٠‬‬
‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣﺎرﮎ ﻣﯽ رﺳﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ »ﺷﺮﮐﺖ ﺧﺮﻳﺪ ﺑ ﺮوات« ﻳﮑ ﯽ از ﻓ ﺼﻮل‬
‫ﻣﺒﺎرزﻩ اﯼ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ اﺣﺮاز ﺳﻴﺎدت‪ ،‬ﺑﻴﻦ دو ﺑﺎﻧ ﮏ از ﺑ ﺰرگ ﺗ ﺮﻳﻦ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ ﺑ ﺮﻟﻦ‬
‫ﻳﻌﻨ ﯽ »ﺑﺎﻧ ﮏ ﺁﻟﻤ ﺎن« و »ﺷ ﺮﮐﺖ ﺧﺮﻳ ﺪ ﺑ ﺮوات« روﯼ داد‪ .‬در ﺳ ﺎل ‪ ١٨٧٠‬ﺑﺎﻧ ﮏ اول‬
‫هﻨﻮز ﺗﺎزﻩ ﮐﺎر ﺑﻮد و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اش ﺟﻤﻌ ًﺎ ﺑﻪ ‪ ١٥‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣﯽ رﺳﻴﺪ وﻟﯽ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دوﻣﯽ ﺑ ﻪ‬
‫‪ ٣٠‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﺎﻟﻎ ﻣﯽ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ ١٩٠٨‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ اوﻟﯽ ﺑﻪ ‪ ٢٠٠‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﺑ ﺎﻟﻎ ﺑ ﻮد‬
‫و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ دوﻣ ﯽ ﺑ ﻪ ‪ ١٧٠‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن‪ .‬در ﺳ ﺎل ‪ ١٩١٤‬اوﻟ ﯽ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﺧ ﻮد را ﺑ ﻪ ‪٢٥٠‬‬
‫ﻣﻴﻠﻴ ﻮن و دوﻣ ﯽ از ﻃﺮﻳ ﻖ در ه ﻢ ﺁﻣﻴﺨ ﺘﻦ ﺑ ﺎ ﺑﺎﻧ ﮏ ﺑ ﺰرگ درﺟ ﻪ ﯼ اول دﻳﮕ ﺮ ﻳﻌﻨ ﯽ‬
‫»ﺑﺎﻧﮏ ﻣﺘﺤﺪﻩ ﯼ ﺷﺎﻓﻬﺎ ﺋﻮزن« ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ اش را ﺑ ﻪ ‪ ٣٠٠‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ارﺗﻘ ﺎء داد‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻴ ﺴﺖ‬
‫اﻳﻦ ﻣﺒﺎرزﻩ ﮐﻪ هﺪف ﺁن اﺣﺮاز ﺳﻴﺎدت اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ »ﺳ ﺎزش ه ﺎﺋﯽ« ﺑ ﻴﻦ اﻳ ﻦ دو ﺑﺎﻧ ﮏ ﻧﻴ ﺰ‬

‫‪٤٣‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﺗﻮأم اﺳﺖ ﮐ ﻪ هﻤ ﻮارﻩ اﻓ ﺰون ﺗ ﺮ و ﻣﺤﮑ ﻢ ﺗ ﺮ ﻣ ﯽ ﮔ ﺮدد‪ .‬اﻳﻨ ﮏ ﺑﺒﻴﻨ ﻴﻢ اﻳ ﻦ ﺳ ﻴﺮ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ‬

‫ﻼ‬
‫ﭼ ﻪ ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﮔﻴ ﺮﯼ ه ﺎﺋﯽ را ﺑ ﻪ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳ ﺎن اﻣ ﻮر ﺑ ﺎﻧﮑﯽ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ ﻣ ﺴﺎﺋﻞ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ ﮐ ﺎﻣ ً‬
‫از ﻧﻘﻄ ﻪ ﯼ ﻧﻈ ﺮ ﻣﻌﺘ ﺪل ﺗ ﺮﻳﻦ و ﻣﺤﺘ ﺎط ﺗ ﺮﻳﻦ رﻓﺮﻣﻴ ﺰم ﺑ ﻮرژواﺋﯽ ﻣ ﯽ ﻧﮕﺮﻧ ﺪ‪ -‬ﺗﺤﻤﻴ ﻞ‬
‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺠﻠ ﻪ ﺁﻟﻤ ﺎﻧﯽ »ﺑﺎﻧ ﮏ« در ﺧ ﺼﻮص اﻓ ﺰاﻳﺶ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ »ﺷ ﺮﮐﺖ ﺧﺮﻳ ﺪ ﺑ ﺮوات« و‬
‫رﺳﻴﺪن ﺁن ﺑﻪ ﻣﺒﻠﻎ ‪ ٣٠٠‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳ ﺖ‪» :‬ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ دﻳﮕ ﺮ ه ﻢ هﻤ ﻴﻦ راﻩ‬
‫را ﺧﻮاهﻨﺪ ﭘﻴﻤﻮد و از ‪ ٣٠٠‬ﻧﻔﺮﯼ ﮐﻪ اﮐﻨﻮن ﭼﺮخ اﻣﻮر اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﺁﻟﻤ ﺎن را ﻣ ﯽ ﮔﺮداﻧﻨ ﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺮور زﻣﺎن ‪ ٥٠‬ﻳﺎ ‪ ٢٥‬و ﻳﺎ ﮐﻤﺘﺮ از اﻳ ﻦ ﺑ ﺎﻗﯽ ﺧﻮاهﻨ ﺪ ﻣﺎﻧ ﺪ‪ .‬ﻧﺒﺎﻳ ﺪ اﻧﺘﻈ ﺎر داﺷ ﺖ ﮐ ﻪ‬
‫ﺟﻨ ﺒﺶ ﻧ ﻮﻳﻨﯽ ﮐ ﻪ در راﻩ ﺗﻤﺮﮐ ﺰ ﺑ ﻪ ﭘ ﻴﺶ ﻣ ﯽ رود ﺗﻨﻬ ﺎ ﺑ ﻪ اﻣ ﻮر ﺑ ﺎﻧﮑﯽ ﻣﺤ ﺪود ﮔ ﺮدد‪.‬‬
‫ارﺗﺒﺎط ﻧﺰدﻳﮑﯽ ﮐﻪ ﺑﻴﻦ ﺑﺎﻧﮏ هﺎﯼ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن وﺟ ﻮد دارد ﺳ ﻨﺪﻳﮑﺎهﺎﯼ ﮐﺎرﺧﺎﻧ ﻪ داراﻧ ﯽ را‬
‫ﻧﻴﺰ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﺣﻤﺎﻳﺖ اﻳﻦ ﺑﺎﻧﮏ هﺎ ه ﺴﺘﻨﺪ ﻃﺒﻴﻌﺘ ًﺂ ﺑ ﻪ ﻳﮑ ﺪﻳﮕﺮ ﻧﺰدﻳ ﮏ ﺧﻮاه ﺪ ﻧﻤ ﻮد‪ ...‬در‬
‫ﻳﮑﯽ از روزهﺎ هﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ از ﺧ ﻮاب ﺑ ﺮ ﻣ ﯽ ﺧﻴ ﺰﻳﻢ ﻓﻘ ﻂ ﻳ ﮏ ﻋ ﺪﻩ ﯼ ﺗﺮاﺳ ﺖ در ﺑﺮاﺑ ﺮ‬
‫ﭼﺸﻤﺎن ﺣﻴﺮت زدﻩ ﯼ ﺧﻮد ﺧﻮاهﻴﻢ دﻳﺪ و ﺑﺎ ﺿ ﺮورت ﺗﺒ ﺪﻳﻞ اﻧﺤ ﺼﺎرهﺎﯼ ﺧ ﺼﻮﺻﯽ ﺑ ﻪ‬
‫اﻧﺤﺼﺎرهﺎﯼ دوﻟﺘﯽ ﻣﻮاﺟﻪ ﺧﻮاهﻴﻢ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻌﻬﺬا ﻣﺎ اﺻﻮﻻً‪ ،‬ﺟ ﺰ اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ ﭘﺪﻳ ﺪﻩ ه ﺎﺋﯽ را در‬
‫ﺳﻴﺮ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺧﻮد ﮐﻪ ﺳﻬﺎم ﻓﻘﻂ اﻧﺪﮐﯽ ﺁن را ﺗﺴﺮﻳﻊ ﻧﻤ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ ﺁزاد ﮔ ﺬاردﻩ اﻳ ﻢ ﻣﻮﺟ ﺐ‬
‫∗‬
‫دﻳﮕﺮﯼ ﺑﺮاﯼ ﺳﺮزﻧﺶ ﺧﻮد ﻧﺪارﻳﻢ‪«.‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ اﯼ از ﻋﺠﺰ و زﺑﻮﻧﯽ ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻧﮕﺎرﯼ ﺑﻮرژواﻳﺴﺖ ﮐ ﻪ ﻋﻠ ﻢ ﺑ ﻮرژوازﯼ ﺗﻨﻬ ﺎ‬
‫ﻓﺮﻗﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺁن دارد اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ داراﯼ ﺻﺪاﻗﺖ ﮐﻤﺘﺮﻳﺴﺖ و ﻣﯽ ﮐﻮﺷﺪ ﻣﺎهﻴ ﺖ ﻗ ﻀﻴﻪ را‬
‫ﭘﺮدﻩ ﭘﻮﺷﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺑﻪ ﮐﻤﮏ درﺧﺘﺎن ﺟﻨﮕﻞ را ﭘﻨﻬﺎن دارد‪» .‬ﺣﻴﺮت« از ﻋﻮاﻗﺐ ﺗﻤﺮﮐ ﺰ‪،‬‬
‫»ﺳﺮزﻧﺶ« دوﻟﺖ ﺁﻟﻤﺎن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻳﺎ »ﺟﺎﻣﻌﻪ ﯼ« ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ )از ﻃﺮف »ﻣ ﺎ«(‪،‬‬
‫ﺗﺮس از »ﺗﺴﺮﻳﻊ« ﺗﻤﺮﮐﺰ در اﺛ ﺮ ﺟﺮﻳ ﺎن اﻧ ﺪاﺧﺘﻦ ﺳ ﻬﺎم‪ -‬ﺑ ﻪ هﻤ ﺎن ﮔﻮﻧ ﻪ ﮐ ﻪ ﭼﻴﺮﺷ ﮑﯽ‬
‫ﻧ ﺎم ﻳ ﮏ ﺁﻟﻤ ﺎﻧﯽ ﮐﺎرﺷ ﻨﺎس »در اﻣ ﻮر ﮐﺎرﺗ ﻞ« از ﺗﺮاﺳ ﺖ ه ﺎﯼ ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎﺋﯽ ﻣ ﯽ ﺗﺮﺳ ﺪ و‬

‫∗‪A, Lansburgh: „Die Bank mit den ٣٠٠ Millionen“, „Die Bank“ ١, ١٩١٤ ) -‬‬
‫‪) (p. ٤٢٠‬ﺁ‪.‬ﻻﻧﺴﺒﻮرگ‪» :‬ﺑﺎﻧﮏ ‪ ٣٠٠‬ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﯽ«‪» ،‬ﺑﺎﻧﮏ«‪ -‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‪.‬‬

‫‪٤٤‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫ﮐﺎرﺗﻞ هﺎﯼ ﺁﻟﻤﺎﻧﯽ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻠﺖ ﮐﻪ ﮔﻮﻳ ﺎ »ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﺗﺮاﺳ ﺖ ه ﺎ ﺗ ﺎ اﻳ ﻦ ﺣ ﺪ ﺳ ﻴﺮ ﭘﻴ ﺸﺮﻓﺖ‬

‫∗‬
‫ﻓﻨﯽ و اﻗﺘﺼﺎدﯼ را ﺗﺴﺮﻳﻊ ﻧﻤﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ« ﺑﺮ ﺁن هﺎ »ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﯽ دهﺪ«‪ -‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦ هﺎ هﻤ ﻪ‬
‫دال ﺑﺮ ﻋﺠﺰ و زﺑﻮﻧﯽ ﻧﻴﺴﺖ؟‬
‫وﻟ ﯽ واﻗﻌﻴ ﺎت ه ﻢ ﭼﻨ ﺎن واﻗﻌﻴ ﺎت ﺑ ﺎﻗﯽ ﻣ ﯽ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ‪ .‬در ﺁﻟﻤ ﺎن ﺗﺮاﺳ ﺖ ﻧﻴ ﺴﺖ و »ﻓﻘ ﻂ«‬
‫ﮐﺎرﺗﻞ وﺟﻮد دارد‪ ،‬وﻟﯽ ادارﻩ اﻣﻮر ﺁن در دﺳﺖ ﺳﻼﻃﻴﻦ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺪﻩ ﯼ ﺁن ه ﺎ‬
‫از ‪ ٣٠٠‬ﻧﻔﺮ ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﺗﻌﺪاد هﻢ داﺋﻤ ًﺎ رو ﺑﻪ ﮐ ﺎهﺶ ﻣ ﯽ رود‪ .‬ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎ در‬
‫هﺮ ﺣﺎﻟﺖ و در هﻤ ﻪ ﯼ ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ و اﻋ ﻢ از هﺮﮔﻮﻧ ﻪ اﺧ ﺘﻼف ﺷ ﮑﻠﯽ در‬
‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﺎﻧﮑﯽ‪ -،‬ﺳﻴﺮ ﺗﻤﺮﮐﺰ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ و ﺗ ﺸﮑﻴﻞ اﻧﺤ ﺼﺎرهﺎ را ﭼﻨ ﺪﻳﻦ ﺑ ﺎر ﺗ ﺸﺪﻳﺪ ﮐ ﺮدﻩ و‬
‫ﺁن را ﺗﺴﺮﻳﻊ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣ ﺎرﮐﺲ ﻧ ﻴﻢ ﻗ ﺮن ﭘ ﻴﺶ از اﻳ ﻦ در »ﮐﺎﭘﻴﺘ ﺎل« ﻧﻮﺷ ﺖ‪» :‬ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎ در ﻳ ﮏ ﻣﻘﻴ ﺎس‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺷﮑﻞ‪ -‬وﻟﯽ ﻓﻘﻂ ﺷﮑﻞ‪ -‬ﺣﺴﺎﺑﺪارﯼ ﻋﻤ ﻮﻣﯽ و ﺗﻮزﻳ ﻊ ﻋﻤ ﻮﻣﯽ وﺳ ﺎﺋﻞ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ را‬
‫ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽ ﺁورﻧﺪ« )رﺟ ﻮع ﺷ ﻮد ﺑ ﻪ ﺗﺮﺟﻤ ﻪ ﯼ روﺳ ﯽ؛ ﺟﻠ ﺪ ﺳ ﻮم‪ ،‬ﻗ ﺴﻤﺖ دوم‪ ،‬ص‪-‬‬
‫‪ .(١٤٤‬ﭘﻴﮑﺮﻩ هﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﻣ ﺎ درﺑ ﺎرﻩ ﯼ رﺷ ﺪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﺑ ﺎﻧﮑﯽ و اﻓ ﺰاﻳﺶ ﺗﻌ ﺪاد دﻓ ﺎﺗﺮ و‬
‫ﺷ ﻌﺐ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ ﮐ ﻼن و ﺣ ﺴﺎب ه ﺎ و ﻏﻴ ﺮﻩ ﯼ ﺁن ه ﺎ ﻧﻘ ﻞ ﻧﻤ ﻮدﻳﻢ اﻳ ﻦ »ﺣ ﺴﺎﺑﺪارﯼ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﯽ« ﺗﻤﺎم ﻃﺒﻘﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داران را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺨﺼﯽ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن ﻣ ﯽ ده ﺪ‪ .‬ﺿ ﻤﻨ ًﺎ‬
‫اﻳ ﻦ ﻣﻮﺿ ﻮع ﺗﻨﻬ ﺎ ﻣﻨﺤ ﺼﺮ ﺑ ﻪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ داران ه ﻢ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ ،‬زﻳ ﺮا ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎ وﻟ ﻮ ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر‬
‫ﻣﻮﻗﺖ هﻢ ﺷﺪﻩ هﺮﮔﻮﻧﻪ درﺁﻣﺪ ﭘﻮﻟﯽ را‪ ،‬اﻋ ﻢ از درﺁﻣ ﺪ ﺻ ﺎﺣﺒﮑﺎران ﮐﻮﭼ ﮏ و ﮐﺎرﻣﻨ ﺪان‬
‫و ﻗﺸﺮ ﻧﺎﭼﻴﺰ ﻓﻮﻗﺎﻧﯽ ﮐﺎرﮔﺮان‪ ،‬ﺟﻤﻊ ﺁورﯼ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪» .‬ﺗﻮزﻳﻊ ﻋﻤﻮﻣﯽ وﺳ ﺎﺋﻞ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ«‪-‬‬
‫از ﻟﺤ ﺎظ ﺟﻨﺒ ﻪ ﺻ ﻮرﯼ ﻗ ﻀﻴﻪ اﻳ ﻦ ﻧﺘﻴﺠ ﻪ اﻳ ﺴﺖ ﮐ ﻪ از رﺷ ﺪ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ ﮐﻨ ﻮﻧﯽ ﺣﺎﺻ ﻞ‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬هﻤﺎن ﺑﺎﻧﮏ هﺎﺋﯽ ﮐﻪ از ﺑﻴﻦ ﺁن هﺎ ‪ ٣‬ﺗ ﺎ ‪ ٦‬ﺑﺎﻧ ﮏ ﮐ ﻼن در ﻓﺮاﻧ ﺴﻪ و ﺷ ﺶ ﺗ ﺎ‬
‫ه ﺸﺖ ﺑﺎﻧ ﮏ از اﻳ ﻦ ﻧ ﻮع در ﺁﻟﻤ ﺎن ﻣﻴﻠﻴﺎرده ﺎ در اﺧﺘﻴ ﺎر ﺧ ﻮد دارﻧ ﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ اﻳ ﻦ ﺗﻮزﻳ ﻊ‬
‫وﺳﺎﺋﻞ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ از ﻟﺤ ﺎظ ﻣ ﻀﻤﻮن ﺧ ﻮد ﺑ ﻪ ه ﻴﭻ وﺟ ﻪ »ﻋﻤ ﻮﻣﯽ« ﻧﺒ ﻮدﻩ‪ .‬ﺑﻠﮑ ﻪ ﺧ ﺼﻮﺻﯽ‬
‫اﺳ ﺖ ﻳﻌﻨ ﯽ ﺑ ﺎ ﻣﻨ ﺎﻓﻊ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﺑ ﺰرگ‪ -‬و در درﺟ ﻪ ﯼ اول ﺑ ﺎ ﻣﻨ ﺎﺑﻊ ﺑ ﺰرگ ﺗ ﺮﻳﻦ‬

‫∗‪ ،(S. Tschierschky) -‬ﻧﮕﺎرش ﻧﺎﻣﺒﺮدﻩ‪ ،‬ص ‪.١٢٨‬‬

‫‪٤٥‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ه ﺎ ﻳﻌﻨ ﯽ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ اﻧﺤ ﺼﺎرﯼ‪ -‬ﻣﻄﺎﺑﻘ ﺖ دارد و اﻳ ﻦ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ در ﺷ ﺮاﻳﻄﯽ ﻋﻤ ﻞ‬

‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻮدﻩ ﯼ اهﺎﻟﯽ در ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽ ﺑﺮد و ﮐﺸﺎورزﯼ در ﺗﻤ ﺎم ﺳ ﻴﺮ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ‬
‫ﺧ ﻮد ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر ﻳ ﺄس ﺁورﯼ از ﺳ ﻴﺮ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ ﺻ ﻨﺎﻳﻊ ﻋﻘ ﺐ ﻣﺎﻧ ﺪﻩ اﺳ ﺖ و در ﺻ ﻨﺎﻳﻊ ه ﻢ‬
‫»ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺳﻨﮕﻴﻦ« از ﺗﻤﺎم رﺷﺘﻪ هﺎﯼ دﻳﮕﺮ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺑﺎج ﻣﯽ ﺳﺘﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫در اﻣﺮ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺷ ﺪن اﻗﺘ ﺼﺎد ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‪ ،‬ﺻ ﻨﺪوق ه ﺎﯼ ﭘ ﺲ اﻧ ﺪاز و ﻣﺆﺳ ﺴﺎت‬
‫ﭘﺴﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ »ﻓﺎﻗﺪ ﺗﻤﺮﮐﺰ« هﺴﺘﻨﺪ ﻳﻌﻨﯽ ﻋﺪﻩ ﯼ ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ از ﻣﻨﺎﻃﻖ و ﺗﻌ ﺪاد زﻳ ﺎدﺗﺮﯼ‬
‫از ﻧﻘ ﺎط دوراﻓﺘ ﺎدﻩ و ﻣﺤﺎﻓ ﻞ وﺳ ﻴﻊ ﺗ ﺮﯼ از اه ﺎﻟﯽ را در داﻳ ﺮﻩ ﯼ ﻧﻔ ﻮذ ﺧ ﻮد دارﻧ ﺪ‪ -‬ﺑ ﺎ‬
‫ﺑﺎﻧﮏ هﺎ ﺷﺮوع ﺑﻪ رﻗﺎﺑ ﺖ ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ‪ .‬اﻳﻨ ﮏ ارﻗ ﺎﻣﯽ ﭼﻨ ﺪ ﮐ ﻪ ﻳ ﮏ ﮐﻤﻴ ﺴﻴﻮن ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎﺋﯽ‬
‫درﺑ ﺎرﻩ ﯼ رﺷ ﺪ ﻧ ﺴﺒﯽ ﺳ ﭙﺮدﻩ ه ﺎ در ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎ و ﺻ ﻨﺪوق ه ﺎﯼ ﭘ ﺲ اﻧ ﺪاز ﺟﻤ ﻊ ﺁورﯼ‬
‫∗‬
‫ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺮدﻩ هﺎ )ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﺎرﮎ(‬
‫ﺁﻟﻤﺎن‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ‬ ‫اﻧﮕﻠﻴﺲ‬
‫در ﺻﻨﺪوق هﺎﯼ‬

‫در ﺻﻨﺪوق هﺎﯼ‬

‫در ﺻﻨﺪوق هﺎﯼ‬

‫در ﺷﺮﮐﺖ هﺎﯼ‬

‫در ﺑﺎﻧﮏ هﺎ‬

‫در ﺑﺎﻧﮏ هﺎ‬

‫در ﺑﺎﻧﮏ هﺎ‬

‫اﺳﺘﻘﺮاﺿﯽ‬
‫ﭘﺲ اﻧﺪاز‬

‫ﭘﺲ اﻧﺪاز‬

‫ﭘﺲ اﻧﺪاز‬

‫‪٢ /٦‬‬ ‫‪٠ /٤‬‬ ‫‪٠ /٥‬‬ ‫‪٠ /٩‬‬ ‫؟‬ ‫‪١ /٦‬‬ ‫‪٨ /٤‬‬ ‫‪١٨٨٠‬‬
‫‪٤ /٥‬‬ ‫‪٠ /٤‬‬ ‫‪١ /١‬‬ ‫‪٢ /١‬‬ ‫‪١ /٥‬‬ ‫‪٢ /٠‬‬ ‫‪١٢/٤‬‬ ‫‪١٨٨٨‬‬
‫‪١٣/٩‬‬ ‫‪٢ /٣‬‬ ‫‪٧ /١‬‬ ‫‪٤ /٢‬‬ ‫‪٣ /٧‬‬ ‫‪٤ /٢‬‬ ‫‪٢٣/٢‬‬ ‫‪١٩٠٨‬‬

‫ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﮐﻪ ﺻﻨﺪوق هﺎﯼ ﭘﺲ اﻧﺪاز در ﻣﻘﺎﺑ ﻞ ﺳ ﭙﺮدﻩ ه ﺎ از ‪ ٤‬ﺗ ﺎ ‪ ٤‬و ﻳ ﮏ ﭼﻬ ﺎرم‬
‫درﺻ ﺪ ﻧ ﺰول ﻣ ﯽ ﭘﺮدازﻧ ﺪ‪ ،‬ﻟ ﺬا ﻣﺠﺒﻮرﻧ ﺪ ﺑ ﺮاﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﺧ ﻮد ﻣﺤ ﻞ »ﭘ ﺮ درﺁﻣ ﺪﯼ«‬
‫ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻣﻼﺗﯽ از ﻗﺒﻴﻞ ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوش ﺳﻔﺘﻪ و ره ﻦ اﻣ ﻮال ﻏﻴﺮﻣﻨﻘ ﻮل و‬
‫ﻏﻴ ﺮﻩ دﺳ ﺖ ﺑﺰﻧﻨ ﺪ‪ .‬ﻣﺮزه ﺎﯼ ﺑ ﻴﻦ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎ و ﺻ ﻨﺪوق ه ﺎﯼ ﭘ ﺲ اﻧ ﺪاز »روز ﺑ ﻪ روز‬

‫∗‪ -‬ﺁﻣ ﺎر )‪ (National Monetary Commission‬ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎ ﻣﻨﺪرﺟ ﻪ در )“‪) („die Bank‬ﺁﻣ ﺎر‬
‫ﮐﻤﻴﺴﻴﻮن ﻣﻠﯽ ﭘﻮل ﻣﻨﺪرﺟﻪ در ﻣﺠﻠﻪ ﯼ »ﺑﺎﻧﮏ« ﻣﺘﺮﺟﻢ(‪ ،١٩١٠ ،‬ﺷﻤﺎرﻩ ‪ -١‬ص ‪.١٢٠٠‬‬

‫‪٤٦‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫ﻼ اﻃﺎق هﺎﯼ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ در ﺑﻮﺧﻮم و ارﻓ ﻮرت ﻃﻠ ﺐ ﻣ ﯽ ﮐﻨﻨ ﺪ‬

‫ﺑﻴﺸﺘﺮ زدودﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد«‪ .‬ﻣﺜ ً‬
‫ﺑ ﻪ ﺻ ﻨﺪوق ه ﺎﯼ ﭘ ﺲ اﻧ ﺪاز »ﻗ ﺪﻏﻦ ﺷ ﻮد« از ﻣﻌ ﺎﻣﻼﺗﯽ ﮐ ﻪ »ﺻ ﺮﻓ ًﺎ« ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ‬
‫ﺑﺎﻧﮏ هﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ﺧﺮﻳﺪ ﺳﻔﺘﻪ‪ ،‬ﺧﻮددارﯼ ورزﻧﺪ و ﻧﻴﺰ ﻃﻠﺐ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ »ﺑ ﺎﻧﮑﯽ«‬
‫∗∗‬
‫ﻣﺆﺳﺴﺎت ﭘﺴﺘﯽ ﻣﺤﺪود ﮔﺮدد ‪ .‬ﮔ ﻮﺋﯽ ﺁس ه ﺎﯼ ﺑ ﺎﻧﮑﯽ در هﺮاﺳ ﻨﺪ ﮐ ﻪ ﻣﺒ ﺎدا از ﺟ ﺎﻧﺒﯽ‬
‫ﮐ ﻪ اﻧﺘﻈ ﺎر ﻧﺪارﻧ ﺪ اﻧﺤ ﺼﺎر دوﻟﺘ ﯽ ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر ﻣ ﺸﻬﻮدﯼ ﺑ ﻪ ﭘ ﺎﯼ ﺁن ه ﺎ ﺑ ﻪ ﭘﻴﭽﻨ ﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ‬
‫ﺑﺪﻳﻬﻴﺴﺖ اﻳﻦ هﺮاس ﺁن هﺎ از ﺣﺪود رﻗﺎﺑﺖ ﺑﻴﻦ دو ﻧﻔﺮ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﭘﺸﺖ ﻣﻴﺰ ﻧﺸﻴﻦ ﻳﮏ‬
‫دﻓﺘﺮ ادارﯼ ﺧﺎرج ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬زﻳﺮا از ﻳﮏ ﻃﺮف ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ه ﺎﯼ ﭼﻨ ﺪ ﻣﻴﻠﻴ ﺎردﯼ ﺻ ﻨﺪوق ه ﺎﯼ‬
‫ﻼ در اﺧﺘﻴﺎر هﻤﺎن ﺳﻼﻃﻴﻦ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﺎﻧﮑﯽ اﺳﺖ و از ﻃﺮف‬
‫ﭘﺲ اﻧﺪاز در ﻣﺎهﻴﺖ اﻣﺮ ﻋﻤ ً‬
‫دﻳﮕ ﺮ اﻧﺤ ﺼﺎر دوﻟﺘ ﯽ در ﺟﺎﻣﻌ ﻪ ﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻓﻘ ﻂ وﺳ ﻴﻠﻪ اﻳ ﺴﺖ ﺑ ﺮاﯼ اﻓ ﺰاﻳﺶ و‬
‫ﺗﺤﮑ ﻴﻢ درﺁﻣ ﺪهﺎﯼ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﺮه ﺎﯼ ﻓ ﻼن ﻳ ﺎ ﺑﻬﻤ ﺎن رﺷ ﺘﻪ ﯼ ﺻ ﻨﻌﺖ ﮐ ﻪ در ﺷ ﺮف‬
‫ورﺷﮑﺴﺘﮕﯽ هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻳﮑﯽ از ﻣﻈﺎهﺮ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺳﺎﺑﻖ‪ ،‬ﮐﻪ رﻗﺎﺑ ﺖ ﺁزاد در ﺁن ﺣﮑ ﻢ ﻓﺮﻣ ﺎ ﺑ ﻮد‪ ،‬ﺑ ﻪ‬
‫ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻧ ﻮﻳﻦ ﮐ ﻪ اﻧﺤ ﺼﺎر در ﺁن ﺣﮑ ﻢ ﻓﺮﻣﺎﺳ ﺖ ﻋﺒ ﺎرت اﺳ ﺖ از ﮐ ﺎهﺶ اهﻤﻴ ﺖ‬
‫ﺑﻮرس هﺎ‪ .‬ﻣﺠﻠﻪ ﯼ »ﺑﺎﻧﮏ« ﻣﯽ ﻧﻮﻳ ﺴﺪ‪» :‬ﺑ ﻮرس ﮐ ﻪ ﺳ ﺎﺑﻘ ًﺎ ﻳﻌﻨ ﯽ زﻣ ﺎﻧﯽ ﮐ ﻪ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎ‬
‫هﻨﻮز ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻗ ﺴﻤﺖ اﻋﻈﻤ ﯽ از اوراق ﺑﻬ ﺎدارﯼ را ﮐ ﻪ ﻣﻨﺘ ﺸﺮ ﻧﻤ ﻮدﻩ ﺑﻮدﻧ ﺪ ﺑ ﻴﻦ‬
‫ﻣﺸﺘﺮﻳﺎن ﺧﻮد ﭘﺨﺶ ﮐﻨﻨﺪ ﻣﻴﺎﻧﺠﯽ ﺿﺮورﯼ ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﺑﻮد اﮐﻨ ﻮن ﻣ ﺪت هﺎﺳ ﺖ اﻳ ﻦ ﺟﻨﺒ ﻪ ﯼ‬
‫∗‬
‫ﺧﻮد را از دﺳﺖ دادﻩ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫»هﺮ ﺑﺎﻧﮑﯽ ﺑﻮرس اﺳﺖ«‪ .‬اﻳﻦ از ﮐﻠﻤﺎت ﻗﺼﺎر ﻋﺼﺮ ﮐﻨﻮﻧﯽ اﺳﺖ ﮐ ﻪ ه ﺮ ﻗ ﺪر ﺑﺎﻧ ﮏ‬
‫ﺑﺰرگ ﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ و هﺮ ﻗﺪر اﻣﺮ ﺗﻤﺮﮐﺰ در اﻣﻮر ﺑﺎﻧﮑﯽ ﺑﺎ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ رو ﺑﻪ رو ﺷ ﻮد‬
‫∗∗‬
‫ﺑ ﻪ هﻤ ﺎن ﻧ ﺴﺒﺖ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ ﺻ ﺎدق ﻣ ﯽ ﮔ ﺮدد‪» «.‬اﮔ ﺮ در ﺳ ﺎﺑﻖ ﻳﻌﻨ ﯽ ﺳ ﺎل ه ﺎﯼ هﻔﺘ ﺎد‪،‬‬
‫ﺑﻮرس ﺑﺎ زﻳﺎدﻩ روﯼ ه ﺎﯼ دوران ﺟ ﻮاﻧﻴﺶ« )اﺷ ﺎرﻩ »ﻇﺮﻳﻔ ﯽ« اﺳ ﺖ ﺑ ﻪ ورﺷﮑ ﺴﺘﮕﯽ‬

‫∗∗‪ -‬هﻤﺎن ﺟﺎ‪ ،‬ﺳﺎل ‪ ،١٩١٣‬ص‪ ،١٠٢٢ ،٨١١ -‬ﺳﺎل ‪ ،١٩١٤‬ص‪.٧١٣ -‬‬
‫∗‪ (Die Bank, ١٩١٤) -‬ص‪.٣١٦ -‬‬
‫∗∗‪) (Dr. Oscar Stillich:«Geld und Bankwesen», Berlin ١٩٠٧) -‬دﮐﺘ ﺮ اﺳ ﮑﺎر‬
‫اﺳﺘﻴﻠﻴﺦ‪» :‬ﭘﻮل و اﻣﻮر ﺑﺎﻧﮏ«‪ ،‬ﺑﺮﻟﻦ‪ .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ( ص‪.١٦٩ -‬‬

‫‪٤٧‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﺑﻮرس در ﺳﺎل ‪ ١٨٧٣‬و ﺑﻪ اﻓﺘﻀﺎﺣﺎت ﮔﺮوﻧﺪر‪ ٧‬و ﻏﻴﺮﻩ( »ﻋ ﺼﺮ ﺻ ﻨﻌﺘﯽ ﮐ ﺮدن ﺁﻟﻤ ﺎن‬
‫ﻼ ﮐﺎره ﺎ‬
‫را ﺁﻏﺎز ﻧﻬﺎد‪ ،‬در ﻋﻮض اﮐﻨﻮن دﻳﮕﺮ ﺑﺎﻧﮏ هﺎ و ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺧﻮد »ﻣﺴﺘﻘ ً‬
‫را ادارﻩ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ«‪ .‬ﺳ ﻴﺎدت ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ ﺑ ﺰرگ ﻣ ﺎ ﺑ ﺮ ﺑ ﻮرس‪ ...‬ﭼﻴ ﺰﯼ ﻧﻴ ﺴﺖ ﺟ ﺰ ﻣﻈﻬ ﺮ‬
‫ﻼ ﻣﺘ ﺸﮑﻞ ﺁﻟﻤ ﺎن‪ .‬اﮔ ﺮ ﺑ ﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳ ﻖ ﻣﻴ ﺪان ﻋﻤ ﻞ ﻗ ﻮاﻧﻴﻦ ﺧ ﻮد ﮐ ﺎر‬
‫دوﻟ ﺖ ﺻ ﻨﻌﺘﯽ ﮐ ﺎﻣ ً‬
‫اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﻣﺤﺪود ﻣﯽ ﮔﺮدد و ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺁﮔﺎهﺎﻧﻪ اﻣﻮر از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺎﻧﮏ هﺎ داﻣﻨﻪ ﻓﻮق اﻟﻌﺎدﻩ ﯼ‬
‫وﺳﻴﻌﯽ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﯽ ﮔﻴ ﺮد‪ -‬در ﻋ ﻮض ﻣ ﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻋ ﺪﻩ ﯼ ﻣﻌ ﺪود رهﺒ ﺮﯼ ﮐﻨﻨ ﺪﮔﺎن ﻧﻴ ﺰ از‬
‫ﻟﺤ ﺎظ اﻗﺘ ﺼﺎد ﻣﻠ ﯽ ﺑ ﻪ ﻣﻴ ﺰان ﻋﻈﻴﻤ ﯽ اﻓ ﺰاﻳﺶ ﻣ ﯽ ﭘ ﺬﻳﺮد‪ -«.‬اﻳ ﻦ ه ﺎ ﻣﻄ ﺎﻟﺒﯽ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ‬
‫∗‬
‫ﺷﻮﻟﺘ ﺴﻪ ﮔ ﻮرﻧﻴﺘﺲ ﭘﺮﻓ ﺴﻮر ﺁﻟﻤ ﺎﻧﯽ ﻣ ﯽ ﻧﻮﻳ ﺴﺪ ‪ .‬ﻧ ﺎﻣﺒﺮدﻩ ﮐ ﻪ ﻣ ﺪاﻓﻊ ﺁﺗ ﺸﻴﻦ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم‬
‫ﺁﻟﻤ ﺎن و در ﺑ ـﻴﻦ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴ ﺴﺖ ه ﺎﯼ ﺗﻤ ﺎم ﮐ ﺸﻮرهﺎ ﺑ ﺴﻴﺎر ﻣﺘﻨﻔ ﺬ اﺳ ﺖ ﻣ ﯽ ﮐﻮﺷ ﺪ ﻳ ﮏ‬
‫ﻧﮑﺘ ﻪ ﯼ »ﺑ ﯽ اهﻤﻴ ﺖ« ﻳﻌﻨ ﯽ اﻳ ﻦ ﻣﻮﺿ ﻮع را ﮐ ﻪ »ﺗﻨﻈ ﻴﻢ ﺁﮔﺎهﺎﻧ ﻪ ﯼ اﻣ ﻮر« از ﻃﺮﻳ ﻖ‬
‫ﻼ‬
‫ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎ ﻋﺒ ﺎرت اﺳ ﺖ از ﭼﭙ ﺎول ﻣ ﺮدم ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ ﻣ ﺸﺘﯽ ﺻ ﺎﺣﺒﺎن اﻧﺤ ﺼﺎرات »ﮐ ﺎﻣ ً‬
‫ﻣﺘﺸﮑﻞ«‪ -‬ﭘ ﺮدﻩ ﭘﻮﺷ ﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ .‬زﻳ ﺮا وﻇﻴﻔ ﻪ ﯼ ﭘﺮﻓ ﺴﻮر ﺑ ﻮرژوا ﭘ ﺮدﻩ ﺑﺮداﺷ ﺘﻦ از روﯼ‬
‫ﺗﻤ ﺎم ﻧﻴﺮﻧ ﮓ ه ﺎ و اﻓ ﺸﺎﯼ ﮐﻠﻴ ﻪ ﯼ دوز و ﮐﻠ ﮏ ه ﺎﯼ ﺻ ﺎﺣﺒﺎن اﻧﺤ ﺼﺎرات ﺑﺎﻧ ﮏ ﻧﻴ ﺴﺖ‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﺁراﻳﺶ ﺁن هﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧ ﻪ ﻧﻴ ﺰ‪ ،‬رﻳ ﺴﺮ ﮐ ﻪ اﻗﺘ ﺼﺎدداﻧﯽ از اﻳ ﻦ ه ﻢ ﻣﺘﻨﻔ ﺬﺗﺮ و از »رﺟ ﺎل« ﺑ ﺎﻧﮑﯽ‬
‫اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺑ ﺎ اﺳ ﺘﻌﻤﺎل ﻋﺒ ﺎراﺗﯽ ﻋ ﺎرﯼ از ﻣ ﻀﻤﻮن ﮔﺮﻳﺒ ﺎن ﺧ ﻮد را از ﭼﻨ ﮓ واﻗﻌﻴ ﺎﺗﯽ ﮐ ﻪ‬
‫اﻧﮑﺎر ﺁن هﺎ ﻏﻴﺮﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ رهﺎ ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ .‬او ﻣﯽ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺑﻮرس ﺧﺎﺻﻴﺘﯽ را ﮐﻪ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﺗﻤﺎم اﻗﺘﺼﺎد و ﮔﺮدش اوراق ﺑﻬﺎدار ﺿﺮورت ﻣ ﺴﻠﻢ دارد ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر روزاﻓﺰوﻧ ﯽ از دﺳ ﺖ‬
‫ﻣﯽ دهﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﺎﺻﻴﺖ ﻋﺒﺎرت از اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻮرس ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ دﻗﻴ ﻖ ﺗ ﺮﻳﻦ ﺁﻟ ﺖ ﺳ ﻨﺠﺶ‬

‫‪ -٧‬اﻓﺘ ﻀﺎﺣﺎت ﮔﺮوﻧ ﺪر‪ -‬در ﺁﻏ ﺎز ﺳ ﺎل ه ﺎﯼ ‪ ٧٠‬ﻗ ﺮن ﮔﺬﺷ ﺘﻪ در دورﻩ ﯼ رﺷ ﺪ ﺷ ﺪﻳﺪ ﺗﺄﺳ ﻴﺲ‬
‫ﺷﺮﮐﺖ هﺎﯼ ﺳﻬﺎﻣﯽ در ﺁﻟﻤﺎن روﯼ داد )ﮐﺮوﻧﺪرﻳ ﺴﻢ از ﮐﻠﻤ ﻪ ﯼ ﺁﻟﻤ ﺎﻧﯽ ‪ Gründer‬ﻳﻌﻨ ﯽ ﺗﺄﺳ ﻴﺲ‬
‫ﻣﺸﺘﻖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ(‪ .‬ﺟﺮﻳﺎن ﮔﺮوﻧﺪرﻳﺴﻢ ﺑﺎ ﻳﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﮐﻼهﺒﺮدارﯼ هﺎﯼ ﺷﻴﺎداﻧﻪ اﯼ ﺗﻮأم ﺑ ﻮد ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫وﺳﻴﻠﻪ ﯼ اﺣﺘﮑﺎر و ﻓﺮوش ﻓﻮق اﻟﻌﺎدﻩ ﮔﺮان اراﺿﯽ و ﺳﻔﺘﻪ ﺑﺎزﯼ در ﺑ ﻮرس اﻧﺠ ﺎم ﻣ ﯽ ﮔﺮﻓ ﺖ و‬
‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺁن ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﮔﺮان ﺑﻮرژوا ﮐﻴﺴﻪ هﺎﯼ ﺧﻮد را اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫∗‪ (Schulze Gaevernitz „Die deutsche Kreditbank“) -‬در‬
‫)‪ (Grundriss der Sozialökonomik“ Tüb.١٩١٥.‬ص‪.١٠١ -‬‬

‫‪٤٨‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫ﺑﻮدن ﺑﺮاﯼ زﻧ ﺪﮔﯽ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ ﻧﻴ ﺰ ﮐ ﻪ ﺟﺮﻳ ﺎن ﺁن از ﺧ ﻼل ﺑ ﻮرس ﻣ ﯽ ﮔ ﺬرد ﺗﻨﻈ ﻴﻢ ﮐﻨﻨ ﺪﻩ‬
‫ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ ﺧﻮد ﮐﺎرﯼ ﺑﺎﺷﺪ«∗∗‪.‬‬
‫ﺑ ﻪ ﻋﺒ ﺎرت دﻳﮕ ﺮ‪ :‬ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺳ ﺎﺑﻖ ﻳﻌﻨ ﯽ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ دوران رﻗﺎﺑ ﺖ ﺁزاد ﺑ ﻪ‬
‫اﺗﻔﺎق ﺗﻨﻈﻴﻢ ﮐﻨﻨﺪﻩ اﯼ ﮐﻪ وﺟﻮدش ﺑﺮاﯼ ﺁن ﺿﺮورت ﻣ ﺴﻠﻢ دارد ﻳﻌﻨ ﯽ ﺑ ﻪ اﺗﻔ ﺎق ﺑ ﻮرس‬
‫از اﻳﻦ دﻳﺎر رﺧﺖ ﺑﺮ ﻣﯽ ﺑﻨﺪد‪ .‬ﺟﺎﯼ ﺁن را ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻧﻮﻳﻦ ﻣﯽ ﮔﻴﺮد ﮐﻪ ﻋﻼﺋﻢ ﺁﺷﮑﺎر‬
‫ﭘﺪﻳﺪﻩ اﯼ اﻧﺘﻘﺎﻟﯽ و ﻣﺨﻠﻮﻃﯽ از رﻗﺎﺑﺖ ﺁزاد و اﻧﺤﺼﺎر را درﺑﺮ دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﻴﻌﯽ اﻳﻦ‬
‫ﺳ ﺆال ﭘ ﻴﺶ ﻣ ﯽ ﺁﻳ ﺪ ﮐ ﻪ اﻳ ﻦ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻧ ﻮﻳﻦ »اﻧﺘﻘ ﺎل« ﺑ ﻪ ﭼ ﻪ ﭼﻴﺰﻳ ﺴﺖ‪ ،‬وﻟ ﯽ‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﻮرژوازﯼ از ﻃﺮح اﻳﻦ ﺳﺆال ﺑﻴﻢ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫»ﺳﯽ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﮐﺎرﻓﺮﻣﺎﻳﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺁزاداﻧ ﻪ اﻣﮑ ﺎن رﻗﺎﺑ ﺖ داﺷ ﺘﻨﺪ ﻧ ﻪ ده ﻢ ﺗﻤ ﺎم ﮐﺎره ﺎﯼ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدﯼ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﻴﻄﻪ ﮐﺎر ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ »ﮐﺎرﮔﺮان« ﺗﻌﻠﻖ ﻧﺪاﺷﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ دادﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎل‬
‫ﺣﺎﺿﺮ ﮐﺎرﻣﻨﺪان دوﻟﺖ ﻧﻪ دهﻢ اﻳﻦ ﮐﺎر ﻓﮑﺮﯼ اﻗﺘﺼﺎدﯼ را اﻧﺠﺎم ﻣﯽ دهﻨ ﺪ‪ .‬اﻣ ﻮر ﺑ ﺎﻧﮑﯽ‬
‫∗‬
‫در اﻳ ﻦ ﺳ ﻴﺮ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ ﻧﻘ ﺶ درﺟ ﻪ ﯼ اول را ﺑ ﺎزﯼ ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ‪ .‬اﻳ ﻦ اﻋﺘ ﺎرف ﺷﻮﻟﺘ ﺴﻪ‬
‫ﮔ ﻮرﻧﻴﺘﺲ ﺑ ﺎز و ﺑ ﺎز ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﻣ ﺴﺄﻟﻪ ﺑﺮﺧ ﻮرد ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ ﮐ ﻪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻧ ﻮﻳﻦ ﻳﻌﻨ ﯽ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﯽ ﺧﻮد اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻪ ﭼﻪ ﭼﻴﺰﻳﺴﺖ‪.‬‬
‫در ﺑﻴﻦ ﻋﺪﻩ ﯼ ﻗﻠﻴﻠﯽ از ﺑﺎﻧﮏ هﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﮑ ﻢ ﭘﺮوﺳ ﻪ ﺗﻤﺮﮐ ﺰ در رأس ﺗﻤ ﺎم اﻗﺘ ﺼﺎد‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﺘ ًﺎ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺳﺎزش اﻧﺤ ﺼﺎرﻃﻠﺒﺎﻧﻪ و ﺗ ﺸﮑﻴﻞ ﺗﺮاﺳ ﺖ‬
‫ﺑﺎﻧﮏ هﺎ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﻣﺸﻬﻮد ﺑﻮدﻩ و ﺷﺪت ﻣ ﯽ ﻳﺎﺑ ﺪ‪ .‬ﺗﻌ ﺪاد ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﺋﯽ ﮐ ﻪ در ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎ‬
‫ﺑﺮ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﯼ ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺮ ﻳﺎزدﻩ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﺎرﮎ ﺗﺴﻠﻂ دارﻧﺪ ﻧﻪ ﺑﺎﻧ ﮏ ﻧﺒ ﻮدﻩ؛ ﺑﻠﮑ ﻪ دو ﺑﺎﻧ ﮏ‬
‫∗∗‬
‫ﮐﻼن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﻠﻴﺎردر رﮐﻔﻠﺮ و ﻣﻴﻠﻴﺎردر ﻣﺮﮔﺎن ﺗﻌﻠﻖ دارﻧﺪ ‪ .‬در ﺁﻟﻤﺎن ﺑﻠﻌﻴﺪﻩ ﺷ ﺪن‬
‫»ﺑﺎﻧﮏ ﻣﺘﺤﺪ ﺷﺎﻓﻬﺎﺋﻮزن« ﺑﻪ ﺗﻮﺳ ﻂ »ﺷ ﺮﮐﺖ ﺧﺮﻳ ﺪ ﺑ ﺮوات« ﮐ ﻪ ﻣ ﺎ ﻓﻮﻗ ًﺎ ﻣﺘ ﺬﮐﺮ ﺷ ﺪﻳﻢ‬

‫∗∗‪ -‬رﻳﺴﺮ‪ .‬ﮐﺘﺎب ﻧﺎﻣﺒﺮدﻩ‪ ،‬ص‪ ،٦٢٩ -‬ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم‪.‬‬

‫∗‪ (Schulze Gaevernitz „Die deutsche Kreditbank“)-‬در‬
‫)‪ (Grundriss der Sozialökonomik“ Tüb.١٩١٥.‬ص‪.١٥١ -‬‬
‫∗∗‪ ،(Die Bank, ١٩١٢, ١) -‬ص‪.٤٣٥ -‬‬

‫‪٤٩‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﻣﻮﺟ ﺐ ﮔﺮدﻳ ﺪ ﮐ ﻪ »روزﻧﺎﻣ ﻪ ﯼ ﻓﺮاﻧﮑﻔ ﻮرت« ﮐ ﻪ از ﻣﻨ ﺎﻓﻊ ﺑ ﻮرس دﻓ ﺎع ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‬

‫ﻣﻮﺿﻮع را اﻳﻦ ﻃﻮر ارزﻳﺎﺑﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫»ﺑﻪ ﻣﻮازات رﺷﺪ ﺗﻤﺮﮐﺰ ﺑﺎﻧﮏ هﺎ ﻋﺪﻩ ﯼ ﻣﺆﺳ ﺴﺎﺗﯽ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر ﮐﻠ ﯽ ﺑ ﺮاﯼ درﻳﺎﻓ ﺖ‬
‫اﻋﺘﺒ ﺎر ﻣ ﯽ ﺗ ﻮان ﺑ ﻪ ﺁن ه ﺎ ﻣﺮاﺟﻌ ﻪ ﻧﻤ ﻮد ﻣﺤ ﺪود ﻣ ﯽ ﮔ ﺮدد و در ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﺑ ﺮ ﻣﻴ ﺰان‬
‫واﺑ ﺴﺘﮕﯽ ﺻ ﻨﺎﻳﻊ ﺑ ﺰرگ ﺑ ﻪ ﮔ ﺮوﻩ ه ﺎﯼ ﻣﻌ ﺪود ﺑ ﺎﻧﮑﯽ اﻓ ﺰودﻩ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد‪ .‬وﺟ ﻮد ارﺗﺒ ﺎط‬
‫ﻧﺰدﻳﮏ ﺑﻴﻦ ﺻﻨﺎﻳﻊ و ﺟﻬﺎن ﻓﻴﻨﺎﻧﺴﻴﺴﺖ هﺎ‪ ،‬ﺁزادﯼ ﻋﻤ ﻞ ﺷ ﺮﮐﺖ ه ﺎﯼ ﺻ ﻨﻌﺘﯽ را ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﺎﻧﮑﯽ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪﻧﺪ ﻣﺤﺪود ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺑﺰرگ ﺑﻪ ﺗﺮاﺳﺘﻴﻔﻴﮑﺎﺳ ﻴﻮن‬
‫ﺑﺎﻧﮏ هﺎ )ﻳﻌﻨﯽ ﻣﺘﺤﺪ ﺷﺪن ﻳ ﺎ ﺗﺒ ﺪﻳﻞ ﺁن ه ﺎ ﺑ ﻪ ﺗﺮاﺳ ﺖ( ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر روزاﻓﺰوﻧ ﯽ ﺗ ﺸﺪﻳﺪ‬
‫ﻣﯽ ﮔﺮدد ﺑﺎ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﺨﺘﻠﻄﯽ ﻣﯽ ﻧﮕﺮﻧﺪ؛ در ﺣﻘﻴﻘﺖ هﻢ ﺗﺎ ﮐﻨﻮن ﺑﻪ ﮐ ﺮات ﻧﻤﻮداره ﺎﺋﯽ‬
‫از ﺳﺎزش هﺎﯼ ﻣﻌﻴﻨﯽ ﺑﻴﻦ ﺑﻌﻀﯽ از ﮐﻨﺴﺮن هﺎﯼ ﺑﺎﻧﮏ هﺎﯼ ﺑﺰرگ ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﺷﺪﻩ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫∗‬
‫اﻳﻦ ﺳﺎزش هﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﺪود ﺷﺪن رﻗﺎﺑﺖ ﻣﻨﺠﺮ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪«.‬‬
‫ﺑﺎز هﻢ ﺁﺧﺮﻳﻦ ﮐﻼﻣﯽ ﮐ ﻪ ﻣ ﺎ در ﺳ ﻴﺮ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ اﻣ ﻮر ﺑ ﺎﻧﮑﯽ ﺑ ﻪ ﺁن ﺑﺮﺧ ﻮرد ﻣ ﯽ ﻧﻤ ﺎﺋﻴﻢ‪-‬‬
‫اﻧﺤﺼﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫و اﻣﺎ در ﻣﻮرد ارﺗﺒﺎط ﻧﺰدﻳﮏ ﺑﻴﻦ ﺑﺎﻧﮏ هﺎ و ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ هﻤﺎﻧﺎ در اﻳﻦ رﺷﺘﻪ‬
‫ﺁن ﭼﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ ﺁﺷﮑﺎرﺗﺮ از هﻤﻪ ﻣﺘﻈﺎهﺮ ﻣﯽ ﮔﺮدد ﻧﻘﺶ ﻧﻮﻳﻦ ﺑﺎﻧﮏ هﺎﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘ ﯽ ﺑﺎﻧ ﮏ‪،‬‬
‫ﺳ ﻔﺘﻪ ﯼ ﮐﺎرﻓﺮﻣ ﺎﯼ ﻣﻌﻴﻨ ﯽ را ﻗﺒ ﻮل ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ وﯼ ﺣ ﺴﺎب ﺟ ﺎرﯼ ﺑ ﺎز ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ و‬
‫ﻏﻴﺮﻩ ﻏﻴﺮﻩ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻣﻼت‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﭼﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ در ﻧﻈ ﺮ ﮔﺮﻓﺘ ﻪ ﺷ ﻮد‪ ،‬ذرﻩ اﯼ ه ﻢ‬
‫از اﺳ ﺘﻘﻼل اﻳ ﻦ ﮐﺎرﻓﺮﻣ ﺎ ﻧﻤ ﯽ ﮐﺎه ﺪ و ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﻢ از داﺋ ﺮﻩ ﻧﻘ ﺶ ﺳ ﺎدﻩ ﻣﻴ ﺎﻧﺠﻴﮕﺮﯼ ﺧ ﻮد‬
‫ﮔﺎﻣﯽ ﻓﺮاﺗﺮ ﻧﻤﯽ ﻧﻬﺪ‪ .‬وﻟﯽ وﻗﺘﯽ اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻣﻼت اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﯽ ﭘﺬﻳﺮد و ﻗﻮت ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪ ،‬وﻗﺘ ﯽ‬
‫ﺑﺎﻧﮏ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ هﺎﯼ ﻋﻈﻴﻤﯽ را در دﺳ ﺖ ﺧ ﻮد »ﺟﻤ ﻊ ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ«‪ ،‬وﻗﺘ ﯽ ﺑﺎﻧ ﮏ ﺑ ﺎ ﻧﮕ ﺎﻩ‬
‫داﺷﺘﻦ ﺣﺴﺎب ﺟﺎرﯼ ﺑﻨﮕﺎﻩ ﻣﻌﻴﻨ ﯽ اﻣﮑ ﺎن ﻣ ﯽ ﻳﺎﺑ ﺪ )و اﻳ ﻦ اﻣﮑ ﺎن در ﺣﻘﻴﻘ ﺖ ه ﻢ وﺟ ﻮد‬
‫دارد( ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر روزاﻓ ﺰون و ه ﺮ ﭼ ﻪ ﮐﺎﻣ ﻞ ﺗ ﺮﯼ از ﺟﺰﺋﻴ ﺎت اوﺿ ﺎع اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ ﻣ ﺸﺘﺮﯼ‬

‫∗‪ -‬ﻧﻘﻞ ﻗﻮل از ﺷﻮﻟﺘﺴﻪ ﮔﻮرﻧﻴﺘﺲ در »)‪ ،«(Grdr. D.s.-Oek‬ص‪.١٥٥ -‬‬

‫‪٥٠‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫ﺧﻮد ﻣﻄﻠﻊ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺁن وﻗﺖ در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دار ﺻﺎﺣﺐ ﮐﺎرﺧﺎﻧ ﻪ ﺑ ﻴﺶ از ﭘ ﻴﺶ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺎﻧﮏ در واﺑﺴﺘﮕﯽ ﮐﺎﻣﻞ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺑﻴﻦ ﺑﺎﻧﮏ هﺎ و ﺑﻨﮕﺎﻩ هﺎﯼ ﮐ ﻼن ﺻ ﻨﺎﻳﻊ و ﺑﺎزرﮔ ﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻋﻤ ﻞ ﺑ ﻪ اﺻ ﻄﻼح‬
‫اﺗﺤ ﺎد ﺷﺨ ﺼﯽ ﺗﻮﺳ ﻌﻪ ﻣ ﯽ ﭘ ﺬﻳﺮد و اﻳ ﻦ دو ﺑ ﻪ وﺳ ﻴﻠﻪ ﯼ ﺑ ﻪ ﭼﻨ ﮓ ﺁرودن ﺳ ﻬﺎم و‬
‫ﺑ ﻪ وﺳ ﻴﻠﻪ ﯼ ﺷ ﺮﮐﺖ رؤﺳ ﺎﯼ ﺑﺎﻧ ﮓ ه ﺎ در ﺷ ﻮراهﺎﯼ ﻧﻈ ﺎرت )هﻴﺌ ﺖ ه ﺎﯼ ﻣ ﺪﻳﺮﻩ(‬
‫ﺑﻨﮕﺎﻩ هﺎ ﯼ ﺻﻨﻌﺘﯽ و ﺑﺎزرﮔ ﺎﻧﯽ و ﺑ ﺎﻟﻌﮑﺲ‪ ،‬ﺑ ﺎ ه ﻢ ﻳﮑ ﯽ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳ ﺪﻟﺲ اﻗﺘ ﺼﺎددان‬
‫ﺁﻟﻤ ﺎﻧﯽ ﻣﻔ ﺼﻞ ﺗ ﺮﻳﻦ ﻣ ﺪارﮎ را درﺑ ﺎرﻩ ﯼ اﻳ ﻦ ﻧ ﻮع ﺗﻤﺮﮐ ﺰ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ه ﺎ و ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎ‬
‫ﺟﻤﻊ ﺁورﯼ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺶ ﺑﺎﻧﮏ ﮐﻼن ﺑﺮﻟﻦ از ﻃﺮﻳﻖ رؤﺳﺎﯼ ﺧ ﻮد در ‪ ٣٤٤‬ﺷ ﺮﮐﺖ‬
‫ﺻﻨﻌﺘﯽ و از ﻃﺮﻳﻖ اﻋﻀﺎء هﻴﺌﺖ ﻣ ﺪﻳﺮﻩ ﯼ ﺧ ﻮد در ‪ ٤٠٧‬ﺷ ﺮﮐﺖ دﻳﮕ ﺮ ﻳﻌﻨ ﯽ ﺟﻤﻌ ًﺎ در‬
‫‪ ٧٥١‬ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در ‪ ٢٨٩‬ﺷﺮﮐﺖ‪ -‬ﻳ ﺎ دو ﻋ ﻀﻮ از ه ﺮ ﺷ ﻮراﯼ ﻧﻈ ﺎرت و‬
‫ﻳﺎ رﻳﺎﺳﺖ اﻳﻦ ﺷﻮراهﺎ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺁن هﺎ ﺑﻮد‪ .‬در ﺑﻴﻦ اﻳﻦ ﺷﺮﮐﺖ هﺎﯼ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ و ﺻﻨﻌﺘﯽ‬
‫ﻣﺎ ﺑﺎ ﻣﺘﻨﻮع ﺗﺮﻳﻦ رﺷﺘﻪ هﺎﯼ ﺻﻨﺎﻳﻊ و هﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎ ﺷﺮﮐﺖ ه ﺎﯼ ﺑﻴﻤ ﻪ؛ ﻃ ﺮق و ﺷ ﻮراع‪،‬‬
‫رﺳﺘﻮران هﺎ‪ ،‬ﺗﺄﺗﺮهﺎ و ﺻ ﻨﺎﻳﻊ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ اﺑ ﺰار هﻨ ﺮﯼ و ﻏﻴ ﺮﻩ ﺑﺮﺧ ﻮرد ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﻴﻢ‪ .‬از ﺳ ﻮﯼ‬
‫دﻳﮕﺮ در ﺷﻮراهﺎﯼ ﻧﻈﺎرت هﻤﺎن ﺷ ﺶ ﺑﺎﻧ ﮏ )در ﺳ ﺎل ‪ ٥١ (١٩١٠‬ﮐﺎرﺧﺎﻧ ﻪ دار ﮐ ﻼن‬
‫وﺟﻮد داﺷﺖ ﮐﻪ رﺋﻴﺲ ﺑﻨﮕﺎﻩ ﮐﺮوپ و رﺋ ﻴﺲ ﺷ ﺮﮐﺖ ﻋﻈ ﻴﻢ ﮐ ﺸﺘﯽ راﻧ ﯽ∗ »‪«Hapag‬‬
‫)‪ (Hamburg-Amerika‬و ﻏﻴﺮﻩ و ﻏﻴﺮﻩ ﺟﺰو ﺁن هﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬هﺮ ﻳﮏ از ﺷ ﺶ ﺑﺎﻧ ﮏ‬
‫از ﺳﺎل ‪ ١٨٩٥‬ﺗ ﺎ ﺳ ﺎل ‪ ١٩١٠‬در اﻧﺘ ﺸﺎر ﺳ ﻬﺎم و ﺑ ﺮگ ه ﺎﯼ وام ﺑ ﺮاﯼ ﺻ ﺪهﺎ ﺷ ﺮﮐﺖ‬
‫ﺻﻨﻌﺘﯽ ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد ﺁن هﺎ از ‪ ٢٨١‬ﺗﺎ ‪ ٤١٩‬ﺑﻮد اﺷﺘﺮاﮎ داﺷﺖ∗∗‪.‬‬
‫»اﺗﺤﺎد ﺷﺨﺼﯽ« ﺑﺎﻧﮏ هﺎ ﺑ ﺎ ﺻ ﻨﺎﻳﻊ ﺑ ﻪ وﺳ ﻴﻠﻪ ﯼ »اﺗﺤ ﺎد ﺷﺨ ﺼﯽ« ﻓ ﻼن ﻳ ﺎ ﺑﻬﻤ ﺎن‬
‫ﺷﺮﮐﺖ ﺑﺎ دوﻟﺖ ﺗﮑﻤﻴﻞ ﻣ ﯽ ﮔ ﺮدد‪ .‬اﻳ ﺪﻟﺲ ﻣ ﯽ ﻧﻮﻳ ﺴﺪ‪» :‬ﻋ ﻀﻮﻳﺖ در ﺷ ﻮراهﺎﯼ ﻧﻈ ﺎرت‬
‫داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﺑﻪ اﺷﺨﺎص داراﯼ اﺳ ﻢ و رﺳ ﻢ و ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﻪ ﮐﺎرﻣﻨ ﺪان ﻋ ﺎﻟﯽ رﺗﺒ ﻪ ﺳ ﺎﺑﻖ ﮐ ﻪ در‬
‫ﺻ ﻮرت ﺗﻤ ﺎس ﺑ ﺎ ﻣﻘﺎﻣ ﺎت دوﻟﺘ ﯽ ﻗﺎدرﻧ ﺪ ﺗ ﺴﻬﻴﻼت )!!( زﻳ ﺎدﯼ ﻓ ﺮاهﻢ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ واﮔ ﺬار‬

‫∗‪» -‬هﺎﭘﺎگ« )هﺎﻣﺒﻮرگ‪ -‬ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ(‪ .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ‪.‬‬

‫∗∗‪ -‬اﻳﺪﻟﺲ و رﻳﺴﺮ‪ -‬ﮐﺘﺎب هﺎﯼ ﻧﺎﻣﺒﺮدﻩ‬

‫‪٥١‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﻣﯽ ﺷﻮد«‪» ...‬در ﺷ ﻮراﯼ ﻧﻈ ﺎرت ﺑﺎﻧ ﮏ ﺑ ﺰرگ ﻣﻌﻤ ﻮ ًﻻ ﺑ ﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪﻩ ﯼ ﻣﺠﻠ ﺲ ﻳ ﺎ ﻋ ﻀﻮ‬
‫ﺷﻬﺮدارﯼ ﺑﺮﻟﻦ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﻤﻮد«‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﻪ وﺟﻮد ﺁﻣﺪن و ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻗﻮام ﻳﺎﻓﺘﻦ اﻧﺤﺼﺎرهﺎﯼ ﺑ ﺰرگ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﺳﺮﻋﺖ از ﺗﻤ ﺎم راﻩ ه ﺎﯼ »ﻃﺒﻴﻌ ﯽ« و »ﻣ ﺎﻓﻮق ﻃﺒﻴﻌ ﯽ« ﺑ ﻪ ﭘ ﻴﺶ ﻣ ﯽ رود‪ .‬ﺑ ﻴﻦ‬
‫ﭼﻨﺪ ﺻﺪ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﻣﺎﻟﯽ ﺟﺎﻣﻌ ﻪ ﯼ ﮐﻨ ﻮﻧﯽ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر ﻣ ﻨﻈﻢ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﮐ ﺎر ﻣﻌﻴﻨ ﯽ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪:‬‬
‫»ﻣ ﺮادف ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ ﺗﻮﺳ ﻌﻪ ﯼ ﺣﻴﻄ ﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴ ﺖ ﻋ ﺪﻩ اﯼ ﮐﺎرﺧﺎﻧ ﻪ دار ﺑ ﺰرگ« )ﮐ ﻪ در‬
‫هﻴﺌﺖ هﺎﯼ ﻣﺪﻳﺮﻩ ﯼ ﺑﺎﻧﮏ هﺎ و ﻏﻴﺮﻩ ﺷﺮﮐﺖ دارﻧﺪ( »و ﺑﺎ واﮔﺬارﯼ ﻓﻘ ﻂ ﻳ ﮏ ﻣﻨﻄﻘ ﻪ ﯼ‬
‫ﺻﻨﻌﺘﯽ ﻣﻌﻴﻦ در اﺧﺘﻴﺎر هﺮ ﻳﮏ از رؤﺳ ﺎﯼ ﺑﺎﻧ ﮏ در ه ﺮ ﺷﻬﺮﺳ ﺘﺎن‪ ،‬ﺗﺨ ﺼﺺ ﻣ ﺪﻳﺮان‬
‫ﺑﺎﻧﮏ هﺎﯼ ﺑﺰرگ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﻣﻌﻴﻨﯽ ﺗﺮﻗﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع ﺗﺨﺼﺺ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﻓﻘ ﻂ در‬
‫ﺻﻮرت ﺑﺰرگ ﺑﻮدن ﻣﺆﺳﺴﻪ ﺑﺎﻧﮑﯽ و ﺑ ﻪ ﺧ ﺼﻮص وﺳ ﻌﺖ داﻣﻨ ﻪ ارﺗﺒ ﺎط ه ﺎﯼ ﺻ ﻨﻌﺘﯽ‬
‫ﺁن اﻣﮑﺎن ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﮐﺎر از دو ﺟﻬﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪ :‬از ﻳﮏ ﻃﺮف ﺗﻤﺎس ﺑ ﺎ‬
‫ﺻ ﻨﺎﻳﻊ ﻣ ﻦ ﺣﻴ ﺚ اﻟﻤﺠﻤ ﻮع ﺑ ﻪ ﻳﮑ ﯽ از رؤﺳ ﺎ ﺑ ﺮ ﺣ ﺴﺐ ﺗﺨﺼ ﺼﯽ ﮐ ﻪ دارد واﮔ ﺬار‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ هﺮ رﺋﻴﺴﯽ ﻧﻈﺎرت در اﻣ ﻮر ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠ ﻒ ﻳ ﺎ ﮔﺮوه ﯽ از‬
‫ﺑﻨﮕﺎﻩ هﺎﺋﯽ را ﮐﻪ از ﻟﺤﺎظ ﺣﺮﻓﻪ ﻳﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺑ ﺎ ﻳﮑ ﺪﻳﮕﺮ ﻧﺰدﻳﮑﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺮ ﻋﻬ ﺪﻩ ﻣ ﯽ ﮔﻴ ﺮد‪...«.‬‬
‫)ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺣﺪﯼ رﺷﺪ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ در اﻣﻮر ﺑﻨﮕﺎﻩ ه ﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠ ﻒ‬
‫ﻧﻈﺎرت ﻣﺘﺸﮑﻠﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ(‪» ...‬ﻳﮑﯽ ﺗﺨﺼﺼﺶ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺁﻟﻤﺎن و ﮔﺎهﯽ ﺣﺘ ﯽ‬
‫ﻓﻘﻂ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺁﻟﻤﺎن ﻏﺮﺑﻴﺴﺖ« )ﺁﻟﻤ ﺎن ﻏﺮﺑ ﯽ ﺻ ﻨﻌﺘﯽ ﺗ ﺮﻳﻦ ﻗ ﺴﻤﺖ ه ﺎﯼ ﺁﻟﻤ ﺎن‬
‫اﺳﺖ(‪» ،‬دﻳﮕﺮﯼ ﺗﺨﺼﺼﺶ در رﺷﺘﻪ ﯼ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ دوﻟ ﺖ ه ﺎ و ﺻ ﻨﺎﻳﻊ ﺧ ﺎرﺟﯽ و اﻃ ﻼع‬
‫از ﺷﺨ ﺼﻴﺖ ﮐﺎرﺧﺎﻧ ﻪ داران و ﻏﻴ ﺮﻩ و در رﺷ ﺘﻪ ﯼ اﻣ ﻮر ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ ﺑ ﻮرس و ﻏﻴ ﺮﻩ‬
‫اﺳ ﺖ‪ .‬ﻋ ﻼوﻩ ﺑ ﺮ اﻳ ﻦ ﭼ ﻪ ﺑ ﺴﺎ ﺑ ﻪ ه ﺮ ﻳ ﮏ از رؤﺳ ﺎﯼ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎ ﻣﺄﻣﻮرﻳ ﺖ ادارﻩ ﯼ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﯼ ﻣﺨﺼﻮص و ﻳﺎ رﺷﺘﻪ ﯼ ﻣﺨﺼﻮﺻﯽ از ﺻﻨﺎﻳﻊ واﮔﺬار ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻳﮑﯽ ﺑﻪ ﻃ ﻮر‬
‫ﻋﻤ ﺪﻩ در ﺷ ﻮراهﺎﯼ ﻧﻈ ﺎرت ﺷ ﺮﮐﺖ ه ﺎﯼ ﺑ ﺮق ﮐ ﺎر ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ‪ ،‬دﻳﮕ ﺮﯼ در ﻓﺎﺑﺮﻳ ﮏ ه ﺎﯼ‬
‫ﺷﻴﻤﻴﺎﺋﯽ‪ ،‬ﺁﺑﺠﻮﺳﺎزﯼ و ﻳﺎ ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﯼ ﻗﻨﺪ و ﺳﻮﻣﯽ در ﻋﺪﻩ ﯼ ﮐﻤﯽ از ﺑﻨﮕﺎﻩ هﺎﯼ ﻣﻨﻔﺮد‬

‫‪٥٢‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل در ﺷﻮراﯼ ﻧﻈﺎرت ﺷﺮﮐﺖ هﺎﯼ ﺑﻴﻤﻪ ﮐﺎر ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ...‬ﺧﻼﺻﻪ ﺷ ﮑﯽ ﻧﻴ ﺴﺖ‬
‫ﮐﻪ در ﺑﺎﻧﮏ هﺎﯼ ﺑﺰرگ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺘﯽ ﮐﻪ داﻣﻨﻪ ﯼ ﻣﻌﺎﻣﻼت وﺳﻌﺖ ﻣﯽ ﭘﺬﻳﺮد و ﺗﻨﻮع ﺁن هﺎ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﮐﺎر ﺑﻴﻦ ﻣﺪﻳﺮان ﺁن هﺎ ﻧﻴ ﺰ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ ﻣ ﯽ ﮔ ﺮدد‪ -‬ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﻣﻨﻈ ﻮر )و‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺣﺼﻮل اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ( ﮐﻪ ﺑﺘﻮان ﮐﺎر ﻣﺪﻳﺮان را از ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﺻ ﺮﻓ ًﺎ ﺑ ﺎﻧﮑﯽ‬
‫ﮐﻤﯽ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺮد‪ ،‬ﺑﺮ ﺗﻮاﻧﺎﺋﯽ ﺁن هﺎ ﺑﻪ هﻨﮕﺎم ﻗﻀﺎوت در اﻣﻮر اﻓﺰود‪ ،‬ﻧﮑﺘﻪ ﺳﻨﺠﯽ ﺁن ه ﺎ‬
‫را در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺻﻨﻌﺖ و ﻧﻴﺰ در ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ رﺷﺘﻪ هﺎﯼ‬
‫ﺟﺪاﮔﺎﻧ ﻪ ﯼ ﺻ ﻨﻌﺖ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ ﮐ ﺮد و ﺑ ﺮاﯼ ﻓﻌﺎﻟﻴ ﺖ در ﻣﻨﻄﻘ ﻪ ﯼ ﻧﻔ ﻮذ ﺻ ﻨﻌﺘﯽ ﺑﺎﻧ ﮏ‬
‫ﺣﺎﺿﺮﺷ ﺎن ﻧﻤ ﻮد‪ .‬اﻳ ﻦ ﺳﻴ ﺴﺘﻢ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎ ﺿ ﻤﻨ ًﺎ از اﻳ ﻦ راﻩ ﮐ ﻪ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎ ﻣ ﯽ ﮐﻮﺷ ﻨﺪ در‬
‫ﺷ ﻮراهﺎﯼ ﻧﻈ ﺎرت ﺧ ﻮد اﺷﺨﺎﺻ ﯽ را ﮐ ﻪ ﺑ ﺎ ﺻ ﻨﺎﻳﻊ ﺑ ﻪ ﺧ ﻮﺑﯽ ﺁﺷ ﻨﺎ ه ﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻴ ﺰ‬
‫ﮐﺎرﻓﺮﻣﺎﻳﺎن و ﮐﺎرﻣﻨ ﺪان ﻋ ﺎﻟﯽ رﺗﺒ ﻪ ﺳ ﺎﺑﻖ و ﺑ ﻪ ﺧ ﺼﻮص ﮐﺎرﻣﻨ ﺪان ادارات راﻩ ﺁه ﻦ و‬
‫∗‬
‫ﻣﻌﺎدن و ﻏﻴﺮﻩ را اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ -‬ﺗﮑﻤﻴﻞ ﻣﯽ ﮔﺮدد« ‪.‬‬
‫در ﺑﺎﻧﮏ هﺎﯼ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻧﻴ ﺰ ﻣ ﺎ ﺑ ﺎ اﻧ ﺪﮐﯽ اﺧ ﺘﻼف ﺷ ﮑﻞ‪ ،‬ﺳ ﺎزﻣﺎن ه ﺎﺋﯽ از هﻤ ﻴﻦ ﻧ ﻮع‬
‫ﻼ ﻳﮑﯽ از ﺳﻪ ﺑﺎﻧﮏ ﮐﻼن ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻳﻌﻨ ﯽ »ﺑﺎﻧ ﮏ اﺳﺘﻘﺮاﺿ ﯽ ﻟﻴ ﻮن«‬
‫ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ‪ .‬ﻣﺜ ً‬
‫ﺷ ﻌﺒﻪ ﯼ ﻣﺨ ﺼﻮﺻﯽ ﺑ ﻪ ﻧ ﺎم »ﺷ ﻌﺒﻪ ﺟﻤ ﻊ ﺁورﯼ اﻃﻼﻋ ﺎت ﻣ ﺎﻟﯽ« ) ‪service des‬‬
‫‪ (ètudes financières‬داﺋ ﺮ ﻧﻤ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬در اﻳ ﻦ ﺷ ﻌﺒﻪ ﺑ ﻴﺶ از ﭘﻨﺠ ﺎﻩ ﻣﻬﻨ ﺪس‪،‬‬
‫ﮐﺎرﺷﻨﺎس ﺁﻣﺎر‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎددان‪ ،‬ﺣﻘﻮق دان و ﻏﻴﺮﻩ ﺑﻪ ﻃﻮر داﺋﻤﯽ ﮐ ﺎر ﻣ ﯽ ﮐﻨﻨ ﺪ‪ .‬هﺰﻳﻨ ﻪ ﯼ‬
‫ﻧﮕﺎهﺪارﯼ اﻳﻦ ﺷ ﻌﺒﻪ در ﺳ ﺎل ﺑ ﺎﻟﻎ ﺑ ﺮ ﺷ ﺶ ﺻ ﺪ ﺗ ﺎ هﻔ ﺖ ﺻ ﺪ ه ﺰار ﻓﺮاﻧ ﮏ اﺳ ﺖ‪ .‬اﻳ ﻦ‬
‫ﺷﻌﺒﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﯼ ﺧﻮد ﺑﻪ ه ﺸﺖ داﺋ ﺮﻩ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ :‬ﻳﮑ ﯽ اﻃﻼﻋ ﺎت ﻣﺨ ﺼﻮص ﺑ ﻪ‬
‫ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎﯼ ﺻ ﻨﻌﺘﯽ را ﺟﻤ ﻊ ﺁورﯼ ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ‪ ،‬دﻳﮕ ﺮﯼ ﺑ ﻪ ﺑﺮرﺳ ﯽ ﺁﻣ ﺎر ﻋﻤ ﻮﻣﯽ ﻣ ﺸﻐﻮل‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻮﻣﯽ اﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﺮﮐﺖ هﺎﯼ راﻩ ﺁهﻦ و ﮐﺸﺘﯽ راﻧﯽ را ﻣﻄﺎﻟﻌ ﻪ ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪،‬‬

‫∗‪ -‬اﻳﺪﻟﺲ‪ .‬ﮐﺘﺎب ﻧﺎﻣﺒﺮدﻩ‪ ،‬ص‪.١٥٧ -‬‬

‫‪٥٣‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﭼﻬﺎرﻣﯽ در اﻃﺮاف اوراق ﺑﻬﺎدار و ﭘﻨﺠﻤﯽ درﺑﺎرﻩ ﮔﺰارش هﺎﯼ ﻣﺎﻟﯽ ﺗﺤﻘﻴ ﻖ ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‬
‫∗‬
‫و ﻗﺲ ﻋﻠﻴﻬﺬا ‪.‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠ ﻪ اﯼ ﮐ ﻪ ﺣﺎﺻ ﻞ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد از ﻳ ﮏ ﻃ ﺮف ﺁﻣﻴﺨﺘﮕ ﯽ روزاﻓ ﺰون ﻳ ﺎ ﺑ ﻪ اﺻ ﻄﻼح‬
‫ن‪ .‬اﯼ‪ .‬ﺑﻮﺧ ﺎرﻳﻦ‪ ،‬ﮐ ﻪ اﺻ ﻄﻼح ﺑ ﻪ ﻣﻮردﻳ ﺴﺖ‪ ،‬ﺟ ﻮش ﺧ ﻮردن ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ه ﺎﯼ ﺑ ﺎﻧﮑﯽ و‬
‫ﺻﻨﻌﺘﯽ اﺳﺖ و از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ رﺷﺪ ﺑﺎﻧﮏ هﺎ و ﺗﺒ ﺪﻳﻞ ﺁن ه ﺎ ﺑ ﻪ ﻣﺆﺳ ﺴﺎﺗﯽ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ در‬
‫ﺣﻘﻴﻘ ﺖ »ﺟﻨﺒ ﻪ ﯼ اوﻧﻴﻮرﺳ ﺎل« دارﻧ ﺪ‪ .‬در ﻣ ﻮرد اﻳ ﻦ ﻣ ﺴﺄﻟﻪ ﻣ ﺎ ذﮐ ﺮ اﺻ ﻄﻼﺣﺎت دﻗﻴ ﻖ‬
‫اﻳ ﺪﻟﺲ ﻳﻌﻨ ﯽ ﻧﻮﻳ ﺴﻨﺪﻩ اﯼ را ﮐ ﻪ در اﻳ ﻦ ﻗ ﻀﻴﻪ ﺑﻬﺘ ﺮ از ه ﺮ ﮐ ﺲ ﻣﻄﺎﻟﻌ ﻪ ﮐ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪-‬‬
‫ﺿﺮورﯼ ﻣﯽ داﻧﻴﻢ‪:‬‬
‫»ﺑ ﺎ ﺑﺮرﺳ ﯽ ارﺗﺒﺎﻃ ﺎت ﺻ ﻨﻌﺘﯽ ﻣ ﻦ ﺣﻴ ﺚ اﻟﻤﺠﻤ ﻮع ﻣ ﺎ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﻣ ﯽ رﺳ ﻴﻢ ﮐ ﻪ‬
‫ﻣﺆﺳ ﺴﺎت ﻣ ﺎﻟﯽ ﮐ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﺻ ﻨﺎﻳﻊ ﮐ ﺎر ﻣ ﯽ ﮐﻨﻨ ﺪ ﺟﻨﺒ ﻪ ﯼ اوﻧﻴﻮرﺳ ﺎل دارﻧ ﺪ‪ .‬ﺑ ﺮﺧﻼف‬
‫ﺷ ﮑﻞ ه ﺎﯼ دﻳﮕ ﺮ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎ و ﺑ ﺮﺧﻼف ﺧﻮاﺳ ﺖ ه ﺎﺋﯽ ﮐ ﻪ ﮔ ﺎهﯽ در ﻣﻄﺒﻮﻋ ﺎت ﻣﻄ ﺮح‬
‫ﻣﯽ ﮔﺮدد و ﻃﻠﺐ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺎﻧﮏ هﺎ ﺑﺎﻳﺪ در رﺷﺘﻪ ﯼ ﻣﻌﻴﻨﯽ از اﻣ ﻮر ﻳ ﺎ ﺑﺨ ﺶ ﻣﻌﻴﻨ ﯽ‬
‫از ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺗﺨﺼﺺ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﺗﺎ دﭼﺎر ﺗﺰﻟﺰل ﻧﮕﺮدﻧﺪ‪ -‬ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ ﺑ ﺰرگ ﻣ ﯽ ﮐﻮﺷ ﻨﺪ‬
‫ارﺗﺒﺎﻃ ﺎت ﺧ ﻮد را ﺑ ﺎ ﺑﻨﮕ ﺎ ه ﺎﯼ ﺻ ﻨﻌﺘﯽ‪ -‬از ﻟﺤ ﺎظ ﻣﺤ ﻞ و ﻧ ﻮع ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﺣﺘ ﯽ اﻟﻤﻘ ﺪور‬
‫ﻣﺘﻨﻮع ﺗﺮ ﺳﺎزﻧﺪ و ﺁن ﻧﺎﻣﻮزوﻧﯽ هﺎﺋﯽ را ﮐﻪ در ﺗﻮزﻳﻊ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﻴﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻳ ﺎ‬
‫رﺷ ﺘﻪ ه ﺎﯼ ﮔﻮﻧ ﺎﮔﻮن ﺻ ﻨﺎﻳﻊ وﺟ ﻮد دارد و رﻳ ﺸﻪ ﯼ ﺁن در ﺗ ﺎرﻳﺦ ﺗﺄﺳ ﻴﺲ ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎﯼ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ -‬ﺑﺮ ﻃﺮف ﺳ ﺎزﻧﺪ«‪» .‬ﻳ ﮏ ﺗﻤﺎﻳ ﻞ ﻋﺒ ﺎرت از اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ارﺗﺒ ﺎط ﺑ ﺎ‬
‫ﺻ ﻨﺎﻳﻊ ﺑ ﻪ ﻳ ﮏ ﭘﺪﻳ ﺪﻩ ﯼ ﻋﻤ ﻮﻣﯽ ﻣﺒ ﺪل ﺷ ﻮد‪ ،‬و ﺗﻤﺎﻳ ﻞ دﻳﮕ ﺮ اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ اﻳ ﻦ ارﺗﺒ ﺎط‬
‫ﻣﺤﮑﻢ ﺗﺮ و ﺷﺪﻳﺪﺗﺮ ﮔﺮدد؛ اﻳﻦ دو ﺗﻤﺎﻳﻞ در ﺷ ﺶ ﺑﺎﻧ ﮏ ﺑ ﺰرگ ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر ﻧ ﺎﻗﺺ وﻟ ﯽ ﺑ ﻪ‬
‫ﻣﻴﺰان ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻳﮑﺴﺎﻧﯽ ﻋﻤﻠﯽ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻣﺤﺎﻓ ﻞ ﺑﺎزرﮔ ﺎﻧﯽ و ﺻ ﻨﻌﺘﯽ اﻏﻠ ﺐ از »ﺗﺮورﻳ ﺴﻢ« ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎ ﺷ ﮑﺎﻳﺖ ﻣ ﯽ ﮐﻨﻨ ﺪ‪ .‬و‬
‫ﺗﻌﺠﺐ ﺁور ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﺷﮑﺎﻳﺎت وﻗﺘﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺎﻧﮏ هﺎﯼ ﺑﺰرگ ﺁن ﻃ ﻮر ﮐ ﻪ‬

‫∗‪ -‬ﻣﻘﺎﻟﻪ )‪ (Eug. Kaufmann‬درﺑﺎرﻩ ﯼ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ ﻓﺮاﻧ ﺴﻪ در »‪ ،«Die Bank‬ﺳ ﺎل ‪،١٩٠٩‬‬

‫ﺷﻤﺎرﻩ ‪ ،٢‬ص‪ ٨٥١ -‬و ﺻﻔﺤﺎت ﺑﻌﺪ‪.‬‬

‫‪٥٤‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫ﻣﺜ ﺎل زﻳ ﺮﻳﻦ ﻧ ﺸﺎن ﻣ ﯽ ده ﺪ »ﻓﺮﻣ ﺎﻧﺮواﺋﯽ ﻣ ﯽ ﮐﻨﻨ ﺪ«‪ .‬در ﺗ ﺎرﻳﺦ ﻧ ﻮزدهﻢ ﻧ ﻮاﻣﺒﺮ ﺳ ﺎل‬
‫‪ ١٩٠١‬ﻳﮑﯽ از ﺑﺎﻧﮏ هﺎﯼ د ﺑﺮﻟﻦ )ﻧﺎم ﭼﻬﺎر ﺑﺎﻧﮏ ﮐﻼن ﺑﺎ ﺣﺮف د ﺁﻏ ﺎز ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد( ﺑ ﻪ‬
‫هﻴﺌ ﺖ ﻣ ﺪﻳﺮﻩ ﺳ ﻨﺪﻳﮑﺎﯼ ﺳ ﻴﻤﺎن ﺷ ﻤﺎل‪ -‬ﺑ ﺎﺧﺘﺮﯼ و ﻣﺮﮐ ﺰ ﺁﻟﻤ ﺎن ﻧﺎﻣ ﻪ اﯼ ﺑ ﻪ ﺷ ﺮح زﻳ ﺮ‬
‫ﺗ ﺴﻠﻴﻢ ﻧﻤ ﻮد‪» :‬از اﻃﻼﻋ ﯽ ﮐ ﻪ ﺷ ﻤﺎ روز ‪ ١٨‬ﻣ ﺎﻩ ﺟ ﺎرﯼ در روزﻧﺎﻣ ﻪ ﯼ ﻓ ﻼن ﻣﻨﺘ ﺸﺮ‬
‫ﮐﺮدﻩ اﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽ ﺷﻮد ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﻣﻤﮑﻦ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﮐ ﻪ در ﺟﻠ ﺴﻪ ﯼ ﻋﻤ ﻮﻣﯽ‬
‫ﺳﻨﺪﻳﮑﺎﯼ ﺷﻤﺎ ﮐﻪ ﻗﺮار اﺳﺖ ﺳﯽ ام ﻣ ﺎﻩ ﺟ ﺎرﯼ ﺗ ﺸﮑﻴﻞ ﮔ ﺮدد‪ ،‬ﺗ ﺼﻤﻴﻤﺎﺗﯽ اﺗﺨ ﺎذ ﺧﻮاه ﺪ‬
‫ﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در ﺑﻨﮕﺎﻩ ﺷﻤﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﯽ را ﮐ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﺎ ﻗﺎﺑ ﻞ ﭘ ﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﻧﻴ ﺴﺖ ﻣﻮﺟ ﺐ‬
‫ﮔ ﺮدد‪ .‬ﺑ ﺪﻳﻦ ﺟﻬ ﺖ ﻣ ﺎ ﺑ ﺎ ﻧﻬﺎﻳ ﺖ ﺗﺄﺳ ﻒ ﻣﺠﺒ ﻮرﻳﻢ اﻋﺘﺒ ﺎرﯼ را ﮐ ﻪ ﺷ ﻤﺎ از ﺁن اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ‬
‫ﻣ ﯽ ﮐﺮدﻳ ﺪ ﻗﻄ ﻊ ﻧﻤ ﺎﺋﻴﻢ‪ ...‬وﻟ ﯽ اﮔ ﺮ در اﻳ ﻦ ﺟﻠ ﺴﻪ ﯼ ﻋﻤ ﻮﻣﯽ ﺗ ﺼﻤﻴﻤﺎﺗﯽ ﮐ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﺎ‬
‫ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ اﺳﺖ اﺗﺨﺎذ ﻧﮕﺮدد و ﺑﻪ ﻣﺎ در اﻳﻦ ﻣﻮرد از ﻟﺤﺎظ ﺁﺗﻴﻪ ﺗ ﻀﻤﻴﻨﺎت ﻻزﻣ ﻪ‬
‫دادﻩ ﺷﻮد‪ ،‬ﺁن ﮔﺎﻩ ﺣﺎﺿﺮ ﺧﻮاهﻴﻢ ﺑﻮد درﺑﺎرﻩ ﯼ ﺻﺪور اﻋﺘﺒ ﺎر ﺟﺪﻳ ﺪﯼ ﺑ ﺮاﯼ ﺷ ﻤﺎ داﺧ ﻞ‬
‫∗‬
‫ﻣﺬاﮐﺮﻩ ﺷﻮﻳﻢ« ‪.‬‬
‫در ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳ ﻦ ه ﺎ هﻤ ﺎن ﺷ ﮑﺎﻳﺎﺗﯽ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﮐﻮﭼ ﮏ از ﻓ ﺸﺎر ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ‬
‫ﺑﺰرگ دارد‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻓﺮق ﮐﻪ ﻣﺎ در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻳ ﮏ ﺳ ﻨﺪﻳﮑﺎﯼ ﺗﻤ ﺎم و ﮐﻤ ﺎل را در ردﻳ ﻒ‬
‫»ﮐﻮﭼ ﮏ ه ﺎ« ﻣ ﯽ ﺑﻴﻨ ﻴﻢ! ﻣﺒ ﺎرزﻩ ﯼ ﻗ ﺪﻳﻤﯽ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﮐﻮﭼ ﮏ و ﺑ ﺰرگ در ﻣﺮﺣﻠ ﻪ ﯼ‬
‫ﺟﺪﻳ ﺪ و ﺑ ﻪ ﻣﺮاﺗ ﺐ ﺑ ﺎﻻﺗﺮﯼ ﺗﺠﺪﻳ ﺪ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد‪ .‬واﺿ ﺢ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎﯼ ﻣﻴﻠﻴ ﺎردﯼ‬
‫ﺑﺎﻧﮏ هﺎﯼ ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺗﺮﻗﻴﺎت ﻓﻨﯽ را ﻧﻴﺰ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨ ﺪ ﺑ ﺎ وﺳ ﺎﺋﻞ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ ه ﻴﭻ وﺟ ﻪ ﺑ ﺎ وﺳ ﺎﺋﻞ‬
‫ﻼ ﺑﺎﻧﮏ هﺎ ﺷ ﺮﮐﺖ ه ﺎﯼ ﺧﺎﺻ ﯽ را ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﺳﺎﺑﻖ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﻴﺎس ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﺳﻮق دهﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜ ً‬
‫ﭘﮋوهﺶ ه ﺎﯼ ﻓﻨ ﯽ ﺗ ﺸﮑﻴﻞ ﻣ ﯽ دهﻨ ﺪ ﮐ ﻪ از ﻧﺘ ﺎﻳﺞ ﺁن ه ﺎ اﻟﺒﺘ ﻪ ﻓﻘ ﻂ ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎﯼ ﺻ ﻨﻌﺘﯽ‬
‫»دوﺳﺖ« اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ اﺳﺖ »ﺷﺮﮐﺖ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑ ﻪ‬
‫راﻩ ﺁهﻦ هﺎﯼ ﺑﺮﻗﯽ« و »دﻓﺘﺮ ﻣﺮﮐﺰﯼ ﭘﮋوهﺶ هﺎﯼ ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﻨﯽ« و ﻏﻴﺮﻩ‪.‬‬

‫∗‪DR. Oscar Stillich: «Geld-und Bankwesen».Berlin, ١٩٠٧. P. ١٤٨ -‬‬

‫‪٥٥‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﺧﻮد ﻣﺪﻳﺮان ﺑﺎﻧﮏ هﺎﯼ ﺑﺰرگ ﻧﻴ ﺰ ﻧﻤ ﯽ ﺗﻮاﻧﻨ ﺪ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﻧﮑﺘ ﻪ ﭘ ﯽ ﻧﺒﺮﻧ ﺪ ﮐ ﻪ ﻳ ﮏ ﻧ ﻮع‬

‫ﺷ ﺮاﻳﻂ ﺟﺪﻳ ﺪﯼ در اﻗﺘ ﺼﺎد ﻣﻠ ﯽ ﺑ ﻪ وﺟ ﻮد ﻣ ﯽ ﺁﻳ ﺪ‪ ،‬وﻟ ﯽ ﺁن ه ﺎ در ﺑﺮاﺑ ﺮ اﻳ ﻦ ﺷ ﺮاﻳﻂ‬
‫ﻧﺎﺗﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﺪﻟﺲ ﻣﯽ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﺟﺮﻳﺎن ﺳﺎل هﺎﯼ اﺧﻴﺮ در ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻘ ﺎم ه ﺎﯼ‬
‫رﻳﺎﺳﺖ و ﻋﻀﻮﻳﺖ ﺷﻮراهﺎﯼ ﻧﻈﺎرت ﺑﺎﻧﮏ هﺎﯼ ﺑﺰرگ دﻗﺖ ﮐﺮدﻩ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻤﮑ ﻦ ﻧﻴ ﺴﺖ‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻳ ﻦ ﻣﻮﺿ ﻮع ﻧ ﺸﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ ﮐ ﻪ ﭼﮕﻮﻧ ﻪ اﻳ ﻦ ﻣﻘﺎﻣ ﺎت ﺑ ﻪ ﺗ ﺪرﻳﺞ ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ اﻓ ﺮادﯼ‬
‫ﻣﯽ اﻓﺘﺪ ﮐﻪ دﺧﺎﻟﺖ ﻓﻌﺎل در ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺻﻨﺎﻳﻊ را وﻇﻴﻔﻪ ﯼ ﺿﺮورﯼ و ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ‬
‫ﻣﺒﺮم ﺑﺎﻧﮏ هﺎﯼ ﺑﺰرگ ﻣﯽ ﺷﻤﺎرﻧﺪ و ﺿﻤﻨ ًﺎ ﺑﻴﻦ اﻳﻦ اﻓﺮاد و رؤﺳﺎﯼ ﺳﺎﺑﻖ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎ از‬
‫اﻳ ﻦ ﺟ ﺎ اﺧﺘﻼﻓ ﺎﺗﯽ در زﻣﻴﻨ ﻪ ﮐ ﺎر ﮐ ﻪ اﻏﻠ ﺐ ﻧﻈﺮه ﺎﯼ ﺷﺨ ﺼﯽ در ﺁن دﺧﺎﻟ ﺖ دارد ﺑ ﺮوز‬
‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻣﻄﻠﺐ اﺻﻠﯽ در اﻳﻦ ﺟﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﻳ ﺎ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎ ﮐ ﻪ ﻣﺆﺳ ﺴﺎت اﻋﺘﺒﺎردهﻨ ﺪﻩ‬
‫ه ﺴﺘﻨﺪ از اﻳ ﻦ دﺧﺎﻟ ﺖ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎ در ﭘﺮوﺳ ﻪ ﺻ ﻨﻌﺘﯽ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﺁﺳ ﻴﺐ ﻧﻤ ﯽ ﺑﻴﻨﻨ ﺪ و ﺁﻳ ﺎ اﻳ ﻦ‬
‫ﮐ ﺎر ﮐ ﻪ ه ﻴﭻ وﺟ ﻪ ﻣ ﺸﺘﺮﮐﯽ ﺑ ﺎ ﻣﻴ ﺎﻧﺠﯽ ﮔ ﺮﯼ در واﮔ ﺬارﯼ اﻋﺘﺒ ﺎر ﻧ ﺪارد و ﺑﺎﻧ ﮏ را ﺑ ﻪ‬
‫ﺣﻴﻄﻪ اﯼ ﻣﯽ ﮐﺸﺎﻧﺪ ﮐ ﻪ در ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﺑ ﻴﺶ از ﭘ ﻴﺶ ﺗ ﺎﺑﻊ ﺳ ﻴﺎدت ﮐﻮرﮐﻮراﻧ ﻪ ﺑ ﺎزار ﺻ ﻨﺎﻳﻊ‬
‫ﻣﯽ ﮔ ﺮدد ﭘﺮﻧ ﺴﻴﭗ ه ﺎﯼ ﻣﻌﺘﺒ ﺮ را ﺧﺪﺷ ﻪ دار ﻧﻤ ﯽ ﺳ ﺎزد و ﺳ ﻮدهﺎﯼ ﻣﻄﻤ ﺌﻦ را از ﺑ ﻴﻦ‬
‫ﻧﻤ ﯽ ﺑ ﺮد‪ .‬اﻳ ﻦ ه ﺎ ﻣﻄ ﺎﻟﺒﯽ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﻋ ﺪﻩ ﯼ زﻳ ﺎدﯼ از ﻣ ﺪﻳﺮان ﺳ ﺎﺑﻖ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎ اﻇﻬ ﺎر‬
‫ﻣ ﯽ دارﻧ ﺪ و ﺣ ﺎل ﺁن ﮐ ﻪ اﮐﺜﺮﻳ ﺖ ﻣ ﺪﻳﺮان ﺟ ﻮان ﺑ ﺮ ﺁﻧﻨ ﺪ ﮐ ﻪ ﺿ ﺮورت دﺧﺎﻟ ﺖ ﻓﻌ ﺎل در‬
‫ﮐﺎرهﺎﯼ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻈﻴﺮ هﻤﺎن ﺿﺮورﺗﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ ﺑ ﺰرگ و ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎﯼ‬
‫ﺑ ﺎﻧﮑﯽ ﺻ ﻨﻌﺘﯽ ﻧ ﻮﻳﻦ را ﺑ ﻪ ﻣ ﻮازات ﺻ ﻨﺎﻳﻊ ﺑ ﺰرگ ﮐﻨ ﻮﻧﯽ ﺑ ﻪ وﺟ ﻮد ﺁوردﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬ ﺎ‬
‫ﻧﮑﺘﻪ اﯼ ﮐﻪ هﺮ دو ﻃﺮف در ﺁن ﺑﺎ ﻳﮑ ﺪﻳﮕﺮ ﺗﻮاﻓ ﻖ دارﻧ ﺪ اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﮐ ﺎر ﺟﺪﻳ ﺪ‬
‫∗‬
‫ﺑﺎﻧﮏ هﺎﯼ ﺑﺰرگ ﻧﻪ ﭘﺮﻧﺴﭗ هﺎﯼ اﺳﺘﻮارﯼ وﺟﻮد دارد و ﻧﻪ هﺪف ﻣﺸﺨﺺ«‪.‬‬
‫ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺳ ﺎﺑﻖ دوراﻧ ﺶ ﺳ ﭙﺮﯼ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻧ ﻮﻳﻦ ﻋﺒ ﺎرت اﺳ ﺖ‬
‫از اﻧﺘﻘ ﺎل ﺑ ﻪ ﭼﻴ ﺰﯼ‪ .‬ﺟ ﺴﺘﺠﻮﯼ "ﭘﺮﻧ ﺴﻴﭗ ه ﺎﯼ اﺳ ﺘﻮار و ه ﺪف ﻣ ﺸﺨﺺ« ﺑ ﺮاﯼ‬
‫»ﺁﺷﺘﯽ دادن« اﻧﺤﺼﺎر ﺑﺎ رﻗﺎﺑ ﺖ ﺁزاد‪ ،‬اﻟﺒﺘ ﻪ‪ ،‬ﮐﺎرﻳ ﺴﺖ ﺑﻴﻬ ﻮدﻩ‪ .‬اﻋﺘﺮاﻓ ﺎت ﭘﺮاﺗﻴ ﺴﻴﻦ ه ﺎ‬

‫∗‪ -‬اﻳﺪﻟﺲ ﮐﺘﺎب ﻧﺎﻣﺒﺮدﻩ‪ ،‬ص‪.١٨٤ - ١٨٣ -‬‬

‫‪٥٦‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫ﺑﻪ هﻴﭻ وﺟﻪ ﺑﺎ ﻣﺪﻳﺤﻪ ﺳﺮاﺋﯽ هﺎﯼ ﻣﺒﺘﺬﻟﯽ ﮐﻪ ﺑ ﻪ ﺗﻮﺳ ﻂ ﻣ ﺪاﻓﻌﻴﻦ ﺁﺗ ﺸﻴﻦ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬
‫از ﻗﺒﻴ ﻞ ﺷﻮﻟﺘ ﺴﻪ ﮔ ﻮرﻧﻴﺘﺲ‪ ،‬ﻟﻴﻔﻤ ﺎن و »ﺗﺌﻮرﻳ ﺴﻴﻦ ه ﺎﺋﯽ« ﻧﻈﻴ ﺮ ﺁن ه ﺎ درﺑ ﺎرﻩ ﯼ‬
‫ﻣﺤﺴﻨﺎت ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ »ﻣﺘﺸﮑﻞ« ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺷﺒﺎهﺘﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﯼ ﻣﻬﻢ ﮐ ﻪ ﺗﺜﺒﻴ ﺖ ﻗﻄﻌ ﯽ »ﮐ ﺎر ﺟﺪﻳ ﺪ« ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ ﺑ ﺰرگ ﺑ ﻪ ﭼ ﻪ‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽ ﺷﻮد ﻣﺎ ﺟﻮاب ﻧﺴﺒﺘ ًﺎ دﻗﻴﻖ را از اﻳﺪﻟﺲ ﻣﯽ ﺷﻨﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫»ﻣﺸﮑﻞ ﺑﺘﻮان ﮔﻔ ﺖ ارﺗﺒ ﺎط ﺑ ﻴﻦ ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎﯼ ﺻ ﻨﻌﺘﯽ ﺑ ﺎ ﻣ ﻀﻤﻮن ﺟﺪﻳ ﺪ و ﺷ ﮑﻞ ه ﺎﯼ‬
‫ﺟﺪﻳﺪ و ارﮔﺎن ه ﺎﯼ ﺟﺪﻳ ﺪ ﺁن ه ﺎ ﻳﻌﻨ ﯽ‪ :‬ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ ﺑ ﺰرگ ﮐ ﻪ داراﯼ ﺳ ﺎزﻣﺎﻧﯽ در ﻋ ﻴﻦ‬
‫ﺣﺎل هﻢ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ و هﻢ ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﮐﺰﻧﺪ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻳﮏ ﭘﺪﻳ ﺪﻩ ﯼ ﻣ ﺸﺨﺺ اﻗﺘ ﺼﺎد ﻣﻠ ﯽ‪ -‬ﻗﺒ ﻞ‬
‫از ﺳ ﺎل ه ﺎﯼ ‪ ١٩٠٠ -١٨٩٠‬ﺑﺮﻗ ﺮار ﺷ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﺪ؛ از ﻟﺤ ﺎظ ﻣﻌﻴﻨ ﯽ ﺣﺘ ﯽ ﻣ ﯽ ﺗ ﻮان اﻳ ﻦ‬
‫ﻧﻘﻄﻪ ﯼ ﻣﺒﺪاء را ﺑﺎ ﺳﺎل ‪ ١٨٩٧‬ﻣﻘﺎرن داﻧﺴﺖ ﮐ ﻪ در ﺁن‪ ،‬ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎﺋﯽ ﮐ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ اوﻟ ﻴﻦ‬
‫ﺑﺎر ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻼﺣﻈﺎت ﺳﻴﺎﺳ ﺖ ﺻ ﻨﻌﺘﯽ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎ‪ ،‬ﺷ ﮑﻞ ﺟﺪﻳ ﺪ ﺳ ﺎزﻣﺎن ﻏﻴﺮﻣﺘﻤﺮﮐ ﺰ را‬
‫وﺿﻊ ﮐﺮدﻧﺪ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﻘﻴﺎس وﺳﻴﻌﯽ ﺑﺎ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ »در ﺁﻣﻴﺨﺘﻨﺪ«‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺒ ﺪاء را ﺷ ﺎﻳﺪ ه ﻢ‬
‫ﺑﺘﻮان ﺑﺎ زﻣﺎن دﻳﺮﺗﺮﯼ ﻣﻘﺎرن داﻧﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻓﻘﻂ ﺑﺤﺮان ﺳﺎل ‪ ١٩٠٠‬ﺑ ﻮد ﮐ ﻪ ﭘﺮوﺳ ﻪ ﯼ‬
‫ﺗﻤﺮﮐ ﺰ را ه ﻢ در ﺻ ﻨﺎﻳﻊ و ه ﻢ در اﻣ ﻮر ﺑ ﺎﻧﮑﯽ ﺑ ﻪ ﻣﻴ ﺰان ﺑ ﺲ ﻋﻈﻴﻤ ﯽ ﺗ ﺴﺮﻳﻊ ﻧﻤ ﻮد و‬
‫اﻳ ﻦ ﭘﺮوﺳ ﻪ را ﺗﺤﮑ ﻴﻢ ﮐ ﺮد و ﺑ ﺮاﯼ اوﻟ ﻴﻦ ﺑ ﺎر ﺗﻤ ﺎس ﺑ ﺎ ﺻ ﻨﺎﻳﻊ را ﺑ ﻪ اﻧﺤ ﺼﺎر واﻗﻌ ﯽ‬
‫ﺑﺎﻧﮏ هﺎﯼ ﺑﺰرگ ﺗﺒ ﺪﻳﻞ ﻧﻤ ﻮد و اﻳ ﻦ ﺗﻤ ﺎس را ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر ﻗﺎﺑ ﻞ ﻣﻼﺣﻈ ﻪ اﯼ ﻧﺰدﻳ ﮏ ﺗ ﺮ و‬
‫∗‬
‫ﺷﺪﻳﺪﺗﺮ ﮐﺮد« ‪.‬‬
‫ﺑﻨ ﺎﺑﺮ اﻳ ﻦ ﻗ ﺮن ﺑﻴ ﺴﺘﻢ ﻧﻘﻄ ﻪ ﯼ ﺗﺤ ﻮﻟﯽ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ در ﺁن ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻗ ﺪﻳﻢ ﺑ ﻪ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻧﻮﻳﻦ و ﺳﻴﺎدت ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر ﮐﻠ ﯽ ﺑ ﻪ ﺳ ﻴﺎدت ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ ﺗﺒ ﺪﻳﻞ‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫∗‪ -‬اﻳﺪﻟﺲ‪ .‬ﮐﺘﺎب ﻧﺎﻣﺒﺮدﻩ‪ ،‬ص‪.١٨١ -‬‬

‫‪٥٧‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫‪ -٣‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣﺎﻟﯽ و اﻟﻴﮕﺎرﺷﯽ ﻣﺎﻟﯽ‬

‫هﻴﻠﻔﺮدﻳﻨﮓ ﻣﯽ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﺑﺨﺶ روزاﻓﺰوﻧﯽ از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺑﻪ ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ داراﻧ ﯽ‬

‫ﮐﻪ ﺁن را ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽ ﺑﺮﻧﺪ ﻣﺘﻌﻠ ﻖ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬ﺁن ه ﺎ ﻓﻘ ﻂ از ﻃﺮﻳ ﻖ ﺑﺎﻧ ﮏ‪ ،‬ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ‬
‫ﻣ ﯽ ﺁورﻧ ﺪ و ﺑﺎﻧ ﮏ ﻧ ﺴﺒﺖ ﺑ ﻪ ﺁﻧ ﺎن در ﺣﮑ ﻢ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪﻩ ﯼ ﺻ ﺎﺣﺒﺎن اﻳ ﻦ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬از‬
‫ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺑﺎﻧﮏ هﻢ ﻣﺠﺒﻮر اﺳﺖ ﺑﺨﺶ روزاﻓﺰوﻧﯽ از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ هﺎﯼ ﺧﻮد را در ﺻﻨﺎﻳﻊ‬
‫ﺟﺎﻳﮕﻴﺮ ﺳﺎزد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﯼ اﻳ ﻦ اﻣ ﺮ ﺑﺎﻧ ﮏ ﺑ ﻪ ﻧ ﺴﺒﺖ روزاﻓﺰوﻧ ﯽ ﺟﻨﺒ ﻪ ﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دار‬
‫ﺻﻨﻌﺘﯽ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻦ ﻳﮏ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﺑﺎﻧﮑﯽ ﻳﻌﻨﯽ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑ ﻪ‬
‫ﺷﮑﻞ ﭘﻮﻟﯽ را ﮐ ﻪ ﺑ ﺪﻳﻦ وﺳ ﻴﻠﻪ در ﺣﻘﻴﻘ ﺖ اﻣ ﺮ ﺑ ﻪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﺻ ﻨﻌﺘﯽ ﻣﺒ ﺪل ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣﺎﻟﯽ ﻣﯽ ﻧ ﺎﻣﻢ«‪» .‬ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﻣ ﺎﻟﯽ‪ :‬ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ اﯼ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ در اﺧﺘﻴ ﺎر ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎ‬
‫∗∗‬
‫ﺑﻮدﻩ و ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ داران ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽ اﻓﺘﺪ« ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﮐﺎﻣﻞ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا در ﺁن ﺑﻪ ﻳﮑﯽ از ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﻧﮑﺎت ﻳﻌﻨﯽ‪ :‬ﺑﻪ رﺷﺪ ﺗﻤﺮﮐﺰ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮐ ﻪ ﺷ ﺪت ﺁن ﺑ ﻪ ﺣﺪﻳ ﺴﺖ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ اﻧﺤ ﺼﺎر ﻣﻨﺠ ﺮ ﻣ ﯽ ﮔ ﺮدد و ه ﻢ اﮐﻨ ﻮن‬
‫ﻣﻨﺠﺮ ﮔﺮدﻳﺪﻩ‪ ،‬اﺷﺎرﻩ اﯼ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪ .‬وﻟﯽ در ﺗﻤﺎم رﺳ ﺎﻟﻪ ﯼ هﻴﻠﻔﺮدﻳﻨ ﮓ ﻋﻤﻮﻣ ًﺎ و در دو‬
‫ﻓﺼﻞ ﻣﻘﺪم ﺑﺮ ﻓﺼﻠﯽ ﮐﻪ اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ از ﺁن ﻧﻘﻞ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻ ًﺎ روﯼ ﻧﻘﺶ اﻧﺤﺼﺎر هﺎﯼ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺗﮑﻴﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫∗∗‪ -‬ر‪ .‬هﻴﻠﻔﺮدﻳﻨﮓ‪» :‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣﺎﻟﯽ«‪ ،‬ﻣﺴﮑﻮ‪ ،‬ﺳﺎل ‪ ،١٩١٢‬ص‪.٣٣٩ - ٣٣٨ -‬‬

‫‪٥٨‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻴ ﺪاﻳﺶ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ و ﻣ ﻀﻤﻮن اﻳ ﻦ ﻣﻔﻬ ﻮم ﻋﺒﺎرﺗ ﺴﺖ از‪ :‬ﺗﻤﺮﮐ ﺰ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ؛‬
‫ﺗﺸﮑﻴﻞ اﻧﺤﺼﺎرهﺎﺋﯽ ﮐﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﯼ رﺷﺪ اﻳﻦ ﺗﻤﺮﮐﺰ ﺑﻪ وﺟ ﻮد ﻣ ﯽ ﺁﻳﻨ ﺪ؛ در ﺁﻣﻴﺨ ﺘﻦ ﻳ ﺎ‬
‫ﺟﻮش ﺧﻮردن ﺑﺎﻧﮏ هﺎ ﺑﺎ ﺻﻨﻌﺖ‪.‬‬
‫اﮐﻨ ﻮن ﻣ ﺎ ﺑﺎﻳ ﺪ ﺑ ﻪ ﺗﻮﺻ ﻴﻒ اﻳ ﻦ ﻣﻮﺿ ﻮع ﺑﭙ ﺮدازﻳﻢ ﮐ ﻪ ﭼﮕﻮﻧ ﻪ »ﻓﺮﻣ ﺎﻧﺮواﺋﯽ«‬
‫اﻧﺤ ﺼﺎرهﺎﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ در ﺷ ﺮاﻳﻂ ﻋﻤ ﻮﻣﯽ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﮐ ﺎﻻﺋﯽ و ﻣﺎﻟﮑﻴ ﺖ ﺧ ﺼﻮﺻﯽ ﺑ ﻪ‬
‫ﻃﻮر اﺟﺘﻨ ﺎب ﻧﺎﭘ ﺬﻳﺮﯼ ﺑ ﻪ ﺳ ﻴﺎدت اﻟﻴﮕﺎرﺷ ﯽ ﻣ ﺎﻟﯽ ﻣﺒ ﺪل ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد‪ .‬اﻳ ﻦ ﻧﮑﺘ ﻪ را ﻣﺘ ﺬﮐﺮ‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮﻳﻢ ﮐﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻋﻠﻢ ﺑﻮرژوازﯼ ﺁﻟﻤﺎن )و ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺁﻟﻤﺎن( ﻧﻈﻴﺮ رﻳﺴﺮ‪ ،‬ﺷﻮﻟﺘﺴﻪ و‬
‫ﮔﻮرﻧﻴﺘﺲ‪ ،‬ﻟﻴﻔﻤﺎن و ﻏﻴﺮﻩ ﻣﺪاﻓﻌﻴﻦ ﺁﺗﺸﻴﻦ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم و ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ ه ﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺁن ه ﺎ‬
‫»ﻣﮑﺎﻧﻴﺴﻢ« ﭘﻴﺪاﻳﺶ اﻟﻴﮕﺎرﺷﯽ‪ ،‬ﺷﻴﻮﻩ هﺎﯼ ﺁن‪ ،‬ﻣﻴﺰان درﺁﻣﺪهﺎﯼ ﺁن‪ ،‬اﻋ ﻢ از »ﺣ ﻼل ﻳ ﺎ‬
‫ﺣﺮام«‪ ،‬ارﺗﺒﺎط ﺁن را ﺑﺎ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ه ﺎ و ﻏﻴ ﺮﻩ و ﻏﻴ ﺮﻩ ﺁﺷ ﮑﺎر ﻧ ﺴﺎﺧﺘﻪ ﺑﻠﮑ ﻪ ﭘ ﺮدﻩ ﭘﻮﺷ ﯽ‬
‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﺁن را زﻳﺐ و زﻳﻨﺖ ﻣﯽ دهﻨﺪ‪ .‬ﺁن هﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﯼ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻋﺒ ﺎرات ﻣﻄ ﻨﻄﻦ‬
‫و ﻣﺒﻬﻢ و دﻋﻮت رؤﺳﺎﯼ ﺑﺎﻧﮏ هﺎ ﺑﻪ »اﺣﺴﺎس ﻣﺴﺆﻟﻴﺖ« و ﺳﺘﺎﻳﺶ »وﻇﻴﻔﻪ ﺷﻨﺎﺳ ﯽ«‬
‫ﮐﺎرﻣﻨﺪان دوﻟﺘﯽ ﭘﺮوس و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﯼ ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺟﺪﯼ ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻃﺮح ه ﺎﯼ ﻗ ﺎﻧﻮﻧﯽ‬
‫ﻼ ﺑﯽ اهﻤﻴﺖ درﺑﺎرﻩ ﯼ »ﻧﻈﺎرت« و درﺑﺎرﻩ ﯼ »وﺿﻊ ﻣﻘ ﺮارت ﺗﻨﻈ ﻴﻢ ﮐﻨﻨ ﺪﻩ« و ﻧﻴ ﺰ‬
‫ﮐﺎﻣ ً‬
‫ﻼ ﺗﻌﺮﻳ ﻒ »ﻋﻠﻤ ﯽ« زﻳ ﺮﻳﻦ ﭘﺮﻓ ﺴﻮر‬
‫ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﯼ ﻣﻬﻤ ﻞ ﺑ ﺎﻓﯽ ه ﺎﯼ ﺗﺌﻮرﻳ ﮏ‪ ،‬ﻧﻈﻴ ﺮ‪ ،‬ﻣ ﺜ ً‬
‫ﻟﻴﻔﻤﺎن‪ ،‬ﮔﺮﻳﺒﺎن ﺧﻮد را از ﺷﺮ اﻳﻦ »ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻟﻌﻨﺘﯽ« ﺧﻼص ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ‪ .‬ﭘﺮﻓ ﺴﻮر ﻟﻴﻔﻤ ﺎن‬
‫ﻣﯽ ﮔﻮﻳﺪ‪» .... :‬ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ ﻓﻌ ﺎﻟﻴﺘﯽ اﺳ ﺖ ﭘﻴ ﺸﻪ وراﻧ ﻪ ﮐ ﻪ ه ﺪف ﺁن ﺟﻤ ﻊ ﺁورﯼ ﻧﻌﻤ ﺎت و‬
‫∗‬
‫ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﺁن هﺎ و در اﺧﺘﻴﺎر ﮔ ﺬاردن ﺁن هﺎﺳ ﺖ« ‪) .‬در ﮐﺘ ﺎب ﭘﺮﻓ ﺴﻮر روﯼ اﻳ ﻦ ﮐﻠﻤ ﺎت‬
‫ﺗﮑﻴﻪ ﺷﺪﻩ و ﺑﺎ ﺣﺮوف ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ(‪ ...‬از اﻳﻦ ﺟﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫در دوران اﻧﺴﺎن هﺎﯼ اوﻟﻴﻪ هﻢ ﮐ ﻪ از ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ ﺧﺒ ﺮﯼ ﻧﺒ ﻮد ﺑﺎزرﮔ ﺎﻧﯽ وﺟ ﻮد داﺷ ﺘﻪ و در‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد ﺧﻮاهﺪ داﺷﺖ!‬
‫وﻟﯽ واﻗﻌﻴﺎت دهﺸﺘﻨﺎﮐﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻴﺎدت ده ﺸﺘﻨﺎﮎ اﻟﻴﮕﺎرﺷ ﯽ ﻣ ﺎﻟﯽ ﻣﺮﺑ ﻮط اﺳ ﺖ ﭼﻨ ﺎن‬
‫ﺁﺷﮑﺎر و ﻋﻴﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ در هﻤﻪ ﯼ ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺧﻮاﻩ در ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ‪ ،‬ﺧ ﻮاﻩ در‬

‫∗‪ :(R. Liefmann) -‬ﮐﺘﺎب ﻧﺎﻣﺒﺮدﻩ‪ ،‬ص‪.٤٧٦ -‬‬

‫‪٥٩‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﻓﺮاﻧ ﺴﻪ‪ ،‬ﺧ ﻮاﻩ در ﺁﻟﻤ ﺎن ﻧ ﺸﺮﻳﺎﺗﯽ ﺑ ﻪ وﺟ ﻮد ﺁﻣ ﺪﻩ ﮐ ﻪ ﮔﺮﭼ ﻪ در ﺁن ه ﺎ از ﻧﻈﺮﻳ ﺎت‬

‫ﺑﻮرژواﺋﯽ ﭘﻴﺮوﯼ ﻣﯽ ﺷﻮد وﻟﯽ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل اﻟﻴﮕﺎرﺷﯽ ﻣﺎﻟﯽ را ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ ﺻ ﺤﻴﺤﯽ‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺁن را ﺑﻪ ﻧﺤ ﻮﯼ ﮐ ﻪ اﻟﺒﺘ ﻪ ﺟﻨﺒ ﻪ ﯼ ﺧ ﺮدﻩ ﺑ ﻮرژواﺋﯽ دارد ﻣ ﻮرد اﻧﺘﻘ ﺎد‬
‫ﻗﺮار ﻣﯽ دهﺪ‪.‬‬
‫در رأس ﺗﻤﺎم ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﺎﻳ ﺪ ﺁن »ﺳﻴ ﺴﺘﻢ اﺷ ﺘﺮاﮐﯽ« را ﻗ ﺮار داد ﮐ ﻪ ﻓﻮﻗ ًﺎ ﭼﻨ ﺪ ﮐﻠﻤ ﻪ اﯼ‬
‫ﻶ هﺎﻳﻤ ﺎن اﻗﺘ ﺼﺎددان ﺁﻟﻤ ﺎﻧﯽ ﮐ ﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ ﻣ ﯽ ﺗ ﻮان ﮔﻔ ﺖ‬
‫درﺑ ﺎرﻩ ﯼ ﺁن ﺻ ﺤﺒﺖ ﺷ ﺪ‪ .‬ﻣ ﺜ ً‬
‫زودﺗ ﺮ از دﻳﮕ ﺮان ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﻣﻮﺿ ﻮع ﺗﻮﺟ ﻪ ﮐ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ ﻣﺎهﻴ ﺖ ﻗ ﻀﻴﻪ را ﭼﻨ ﻴﻦ ﺗﻮﺻ ﻴﻒ‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫»ﺷﺮﮐﺖ اﺻﻠﯽ )ﮐﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺗﺤﺖ اﻟﻠﻔﻈﯽ ﺁن »ﺷﺮﮐﺖ‪ -‬ﻣﺎدر« اﺳﺖ( ﺑﻪ ﺗﻮﺳ ﻂ ﻳﮑ ﯽ از‬
‫ﻣﺪﻳﺮان ﮐﻨﺘﺮل ﻣﯽ ﺷﻮد؛ اﻳﻦ ﺷ ﺮﮐﺖ ﺑ ﻪ ﻧﻮﺑ ﻪ ﯼ ﺧ ﻮد ﺑ ﺮ ﺷ ﺮﮐﺖ ه ﺎﯼ واﺑ ﺴﺘﻪ ﺑ ﻪ ﺧ ﻮد‬
‫)»ﺷﺮﮐﺖ هﺎﯼ دﺧﺘﺮ«( و ﺷﺮﮐﺖ هﺎﯼ اﺧﻴﺮ ﺑﺮ »ﺷﺮﮐﺖ هﺎﯼ ﻧﻮﻩ« و ﻗﺲ ﻋﻠﻴﻬ ﺬا ﺗ ﺴﻠﻂ‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺑ ﺎ داﺷ ﺘﻦ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ اﯼ ﮐ ﻪ ﺁن ﻗ ﺪرهﺎ ه ﻢ هﻨﮕﻔ ﺖ ﻧﺒﺎﺷ ﺪ ﻣ ﯽ ﺗ ﻮان ﺑ ﺮ‬
‫رﺷ ﺘﻪ ه ﺎﯼ ﻋﻈﻴﻤ ﯽ از ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﺗ ﺴﻠﻂ داﺷ ﺖ‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘ ﺖ ه ﻢ وﻗﺘ ﯽ داﺷ ﺘﻦ ‪ ٥٠‬درﺻ ﺪ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ هﻤﻴﺸﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﮐﻨﺘ ﺮل ﺷ ﺮﮐﺖ ﺳ ﻬﺎﻣﯽ ﮐ ﺎﻓﯽ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬در اﻳ ﻦ ﺻ ﻮرت ﻣ ﺪﻳﺮ ﺷ ﺮﮐﺖ‬
‫ﺑﺮاﯼ اﻳﻦ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ‪ ٨‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ »ﺷﺮﮐﺖ هﺎﯼ ﻧﻮﻩ« را ﺗﺤ ﺖ ﮐﻨﺘ ﺮل ﺧ ﻮد ﻗ ﺮار‬
‫دهﺪ‪ ،‬ﮐﺎﻓﻴﺴﺖ ﻓﻘﻂ ﻳﮏ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و اﮔ ﺮ اﻳ ﻦ »ﺁﻣﻴﺨﺘﮕ ﯽ« از اﻳ ﻦ ه ﻢ‬
‫ﻓﺮاﺗﺮ رود‪ ،‬ﺁن ﮔﺎﻩ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺎ ﻳﮏ ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ‪ ١٦‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن‪ ٣٢ ،‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن و ﺑﻴ ﺸﺘﺮ‬
‫را ﺗﺤﺖ ﮐﻨﺘﺮل ﻗﺮار داد«∗‪.‬‬
‫در ﺣﻘﻴﻘ ﺖ ه ﻢ ﺗﺠﺮﺑ ﻪ ﻧ ﺸﺎن ﻣ ﯽ ده ﺪ ﺑ ﺮاﯼ ادارﻩ ﯼ اﻣ ﻮر ﻳ ﮏ ﺷ ﺮﮐﺖ ﺳ ﻬﺎﻣﯽ در‬
‫∗∗‬
‫اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻦ ‪ ٤٠‬درﺻﺪ ﺳﻬﺎم ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻗﺴﻤﺖ ﻣﻌﻴﻨﯽ از ﺳﻬﺎﻣﺪاران ﭘﺮاﮐﻨ ﺪﻩ‬
‫ﻼ ه ﻴﭻ ﮔﻮﻧ ﻪ اﻣﮑ ﺎﻧﯽ ﺑ ﺮاﯼ ﺷ ﺮﮐﺖ در ﺟﻠ ﺴﺎت ﻋﻤ ﻮﻣﯽ و ﻏﻴ ﺮﻩ ﻧﺪارﻧ ﺪ‪.‬‬
‫و ﺟ ﺰء ﻋﻤ ً‬
‫»دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﺷﺪن« ﺳﻬﺎم دارﯼ ﮐ ﻪ ﺳﻔ ﺴﻄﻪ ﺟﻮﻳ ﺎن ﺑ ﻮرژوا و »ﺑ ﻪ اﺻ ﻄﻼح ﺳﻮﺳ ﻴﺎل‬

‫∗‪Hans Gideon Heymann: „Die gemischten Werke im deutschen ) -‬‬

‫‪ (Grosseisengewerbe“, St. ١٩٠٤.‬ص‪ ٢٦٨ -‬ﺗﺎ ‪.٢٦٩‬‬
‫∗∗‪ (Liefmann, Beteiligungsges, etc.) -‬ص‪ ٢٥٨ -‬از روﯼ ﭼﺎپ اول‪.‬‬

‫‪٦٠‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫دﻣﻮﮐﺮات هﺎﯼ« اﭘﻮرﺗﻮﻧﻴﺴﺖ از ﺁن اﻧﺘﻈﺎر دارﻧﺪ )ﻳﺎ واﻧﻤﻮد ﻣﯽ ﮐﻨﻨ ﺪ ﮐ ﻪ اﻧﺘﻈ ﺎر دارﻧ ﺪ(‬
‫ﺑﻪ »ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﯼ دﻣﻮﮐﺮاﺗﻴ ﮏ ﺑﺪه ﺪ« و ﺑ ﺮ ﻧﻘ ﺶ و اهﻤﻴ ﺖ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﮐﻮﭼ ﮏ ﺑﻴﻔﺰاﻳ ﺪ و‬
‫ﻗﺲ ﻋﻠﻴﻬﺬا‪ ،‬در ﻣﺎهﻴﺖ اﻣﺮ ﭼﻴﺰﯼ ﻧﻴﺴﺖ ﺟﺰ ﻳﮑﯽ از ﺷﻴﻮﻩ هﺎﯼ ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻗﺪرت اﻟﻴﮕﺎرﺷﯽ‬
‫ﻣﺎﻟﯽ‪ .‬ﺿﻤﻨ ًﺎ ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻣﺘﺮﻗﯽ ﺗﺮ ﻳﺎ ﻗﺪﻳﻤﯽ ﺗ ﺮ‬
‫و »ﻣﺨ ﺮب«ﺗ ﺮ ﻗ ﺎﻧﻮن‪ ،‬اﻧﺘ ﺸﺎر ﺳ ﻬﺎم ه ﺎﯼ ﮐﻮﭼ ﮏ ﺗ ﺮ را ﻣﺠ ﺎز ﻣ ﯽ ﺷ ﻤﺎرد‪ .‬در ﺁﻟﻤ ﺎن‬
‫ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬اﺟﺎزﻩ اﻧﺘﺸﺎر ﺳﻬﺎم ﮐﻤﺘﺮ از ‪ ١٠٠٠‬ﻣ ﺎرﮐﯽ را ﻧﻤ ﯽ ده ﺪ و ﺳ ﻼﻃﻴﻦ ﻣ ﺎﻟﯽ ﺁﻟﻤ ﺎن‬
‫ﺑﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﮐﻪ در ﺁن ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎر ﺳﻬﺎم ﻳﮏ ﭘﻮﻧ ﺪ اﺳ ﺘﺮﻟﻴﻨﮓ )= ‪ ٢٠‬ﻣ ﺎرﮎ‪ ،‬ﻗﺮﻳ ﺐ‬
‫‪ ١٠‬روﺑ ﻞ( را ه ﻢ اﺟ ﺎزﻩ ﻣ ﯽ ده ﺪ ﺑ ﺎ ﺣ ﺴﺮت ﻣ ﯽ ﻧﮕﺮﻧ ﺪ‪ .‬زﻳﻤ ﻨﺲ ﻳﮑ ﯽ از ﺑ ﺰرگ ﺗ ﺮﻳﻦ‬
‫ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ داران و ﺑﺰرگ ﺗﺮﻳﻦ »ﺳﻼﻃﻴﻦ ﻣﺎﻟﯽ« ﺁﻟﻤﺎن در ﺗﺎرﻳﺦ ‪ ٧‬ژوﺋﻦ ﺳﺎل ‪ ١٩٠٠‬در‬
‫رﻳ ﺸﺘﺎگ اﻇﻬ ﺎر داﺷ ﺖ‪» :‬ﺳ ﻬﺎم ﻳ ﮏ ﭘﻮﻧ ﺪﯼ ﭘﺎﻳ ﻪ ﯼ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن را ﺗ ﺸﮑﻴﻞ‬
‫∗‬
‫ﻣ ﯽ ده ﺪ« ‪ .‬اﻳ ﻦ ﺗ ﺎﺟﺮ ﭼﮕ ﻮﻧﮕﯽ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم را ﻋﻤﻴ ﻖ ﺗ ﺮ و »ﻣﺎرﮐﺴﻴ ﺴﺘﯽ«ﺗ ﺮ از ﺁن‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ ﯼ ﺑﯽ ﻧﺰاﮐﺘ ﯽ درﮎ ﮐ ﺮدﻩ ﮐ ﻪ ﺑ ﺎﻧﯽ ﻣﺎرﮐ ﺴﻴﺰم روس ﻣﺤ ﺴﻮب ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد‪ ٨‬و در‬
‫ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺑﺮ ﺁن اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﻓﻘﻂ ﺧﺎﺻﻴﺖ ﻧﮑﻮهﻴﺪﻩ ﻳﮑﯽ از ﻣﻠﺖ هﺎﺳﺖ‪...‬‬
‫وﻟﯽ »ﺳﻴﺴﺘﻢ اﺷﺘﺮاﮎ« ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﻳﺶ ﻋﻈﻴﻢ ﻗﺪرت اﻧﺤﺼﺎر ﻃﻠﺒﺎﻧﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑ ﻪ‬
‫ﻋ ﻼوﻩ ﺑ ﺮ ﺁن ﺑ ﻪ ﺁن ه ﺎ اﺟ ﺎزﻩ ﻣ ﯽ ده ﺪ ﺑ ﺪون ﻣﺠ ﺎزات ﺑ ﻪ ه ﺮ ﻋﻤ ﻞ ﻣﻈﻨ ﻮن و ﮐﺜﻴﻔ ﯽ‬
‫ﻣﺒﺎدرت ورزﻧﺪ و ﻣﺮدم را ﺑﭽﺎﭘﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا رهﺒﺮان »ﺷﺮﮐﺖ‪ -‬ﻣﺎدر« رﺳﻤ ًﺎ ﻳﻌﻨ ﯽ ﺑ ﻪ ﻣﻮﺟ ﺐ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻋﻤﺎل »ﺷﺮﮐﺖ دﺧﺘﺮ« ﮐﻪ »ﻣ ﺴﺘﻘﻞ« ﻣﺤ ﺴﻮب ﺷ ﺪﻩ و ﺑ ﻪ ﺗﻮﺳ ﻂ ﺁن ه ﺎ‬
‫ﻣﯽ ﺗﻮان هﺮ ﮐﺎرﯼ را »از ﭘﻴﺶ ﺑﺮد« هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﯽ ﻧﺪارﻧ ﺪ‪ .‬اﻳﻨ ﮏ ﻧﻤﻮﻧ ﻪ اﯼ ﮐ ﻪ‬
‫ﻣﺎ از ﺷﻤﺎرﻩ ﯼ ﻣﺎﻩ ﻣﻪ ﺳﺎل ‪ ١٩١٤‬ﻣﺠﻠﻪ ﯼ ﺁﻟﻤﺎﻧﯽ »ﺑﺎﻧﮏ« ﺑﻪ دﺳﺖ ﺁوردﻩ اﻳﻢ‪:‬‬
‫»ﺷ ﺮﮐﺖ ﺳ ﻬﺎﻣﯽ ﭘ ﻮﻻد ﻓﻨ ﺮﯼ« در ﮐﺎﺳ ﻞ ﭼﻨ ﺪ ﺳ ﺎل ﻗﺒ ﻞ ﻳﮑ ﯽ از ﭘ ﺮ درﺁﻣ ﺪﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﺑﻨﮕﺎﻩ هﺎﯼ ﺁﻟﻤﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ رﻓﺖ‪ .‬وﻟﯽ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﯼ ﺳﻮء ادارﻩ ﮐﺎر را ﺑﻪ ﺟﺎﺋﯽ رﺳﺎﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻬﺮﻩ ﯼ ﺳ ﻬﺎم از ‪ ١٥‬درﺻ ﺪ ﺑ ﻪ ﺻ ﻔﺮ درﺻ ﺪ ﺗﻨ ﺰل ﻧﻤ ﻮد‪ .‬ﺑ ﻪ ﻃ ﻮرﯼ ﮐ ﻪ ﻣﻌﻠ ﻮم ﺷ ﺪ‬

‫∗‪ „Grdr. D.s.-Oek,“ V. ٢, P. ١١٠ -‬در ‪Schlze-Gaevernitz‬‬

‫‪ -٨‬ﻟﻨﻴﻦ گ‪ .‬و‪ .‬ﭘﻠﺨﺎﻧﻒ را در ﻧﻈﺮ دارد‪.‬‬

‫‪٦١‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫هﻴﺌﺖ ﻣﺪﻳﺮﻩ ﺑﺪون اﻃﻼع ﺳ ﻬﺎﻣﺪاران ﻣﺒﻠ ﻎ ‪ ٦‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﻣ ﺎرﮎ ﺑ ﻪ ﻳﮑ ﯽ از »ﺷ ﺮﮐﺖ ه ﺎﯼ‬
‫دﺧﺘﺮ« ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﺎم »هﺎﺳﻴﺎ« ﮐ ﻪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ اﺳ ﻤﯽ ﺁن ﻓﻘ ﻂ ﭼﻨ ﺪ ﺻ ﺪ ه ﺰار ﻣ ﺎرﮎ ﺑ ﻮد‪،‬‬
‫وام داد‪ .‬درﺑ ﺎرﻩ ﯼ اﻳ ﻦ وام ﮐ ﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ ﺳ ﻪ ﺑ ﺎر ﺑ ﻴﺶ از ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﺳ ﻬﺎﻣﯽ »ﺷ ﺮﮐﺖ‪-‬‬
‫ﻣﺎدر« اﺳﺖ‪ ،‬در ﺗﺮازﻧﺎﻣﻪ ﯼ ﺷ ﺮﮐﺖ‪ ،‬ه ﻴﭻ ﮔﻮﻧ ﻪ اﺷ ﺎرﻩ اﯼ ﻧ ﺸﺪ؛ از ﻧﻘﻄ ﻪ ﻧﻈ ﺮ ﺣﻘ ﻮﻗﯽ‬
‫ﻼ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻮد و ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻮد دو ﺳﺎل ﺗﻤﺎم هﻢ ﺑﻪ ﻃ ﻮل اﻧﺠﺎﻣ ﺪ‪ ،‬زﻳ ﺮا ه ﻴﭻ‬
‫اﻳﻦ ﺳﮑﻮت ﮐﺎﻣ ً‬
‫ﻳ ﮏ از ﻣﻘ ﺮرات ﻗ ﺎﻧﻮن ﺑﺎزرﮔ ﺎﻧﯽ ﺑ ﺪﻳﻦ وﺳ ﻴﻠﻪ ﻧﻘ ﺾ ﻧﻤ ﯽ ﺷ ﺪ‪ .‬رﺋ ﻴﺲ ﺷ ﻮراﯼ ﻧﻈ ﺎرت‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣ ﺴﺌﻮل‪ ،‬ﺗﺮازﻧﺎﻣ ﻪ ه ﺎﯼ ﺟﻌﻠ ﯽ را اﻣ ﻀﺎء ﻣ ﯽ ﮐ ﺮد رﻳﺎﺳ ﺖ اﻃ ﺎق ﺑﺎزرﮔ ﺎﻧﯽ‬
‫ﮐﺎﺳ ﻞ را ﻋﻬ ﺪﻩ دار ﺑ ﻮد و هﻨ ﻮز ه ﻢ ﻋﻬ ﺪﻩ دار اﺳ ﺖ‪ .‬ﺳ ﻬﺎﻣﺪاران از اﻳ ﻦ واﻣ ﯽ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫ﺷﺮﮐﺖ »هﺎﺳﻴﺎ« دادﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﻓﻘ ﻂ ﻣ ﺪت ه ﺎ ﺑﻌ ﺪ ﻣﻄﻠ ﻊ ﺷ ﺪﻧﺪ ﻳﻌﻨ ﯽ هﻨﮕ ﺎﻣﯽ ﮐ ﻪ ﻣﻌﻠ ﻮم‬
‫ﺷ ﺪ اﻳ ﻦ ﻋﻤ ﻞ اﺷ ﺘﺒﺎﻩ ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ«‪) ...‬ﻧﻮﻳ ﺴﻨﺪﻩ ﻣ ﯽ ﺑﺎﻳ ﺴﺘﯽ ﮐﻠﻤ ﻪ اﺷ ﺘﺒﺎﻩ را در ﮔﻴﻤ ﻪ‬
‫ﻣﯽ ﮔﺬاﺷﺖ(‪» ...‬و ﻓﻘ ﻂ هﻨﮕ ﺎﻣﯽ ﮐ ﻪ ﺳ ﻬﺎم ﺷ ﺮﮐﺖ »ﭘ ﻮﻻد ﻓﻨ ﺮﯼ« در ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﯼ اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ‬
‫اﻓ ﺮاد ﺁﮔ ﺎﻩ از ﺟﺮﻳ ﺎن ﻗ ﻀﺎﻳﺎ‪ ،‬ﺷ ﺮوع ﺑ ﻪ ﻓ ﺮوش ﺁن ه ﺎ ﻧﻤﻮدﻧ ﺪ ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ ﺻﺪدرﺻ ﺪ ﺗﻨ ﺰل‬
‫ﮐﺮد‪...‬‬
‫‪»...‬اﻳ ﻦ ﻧﻤﻮﻧ ﻪ ﯼ ﺗﻴﭙﻴ ﮏ ﺗﺮدﺳ ﺘﯽ ﺑ ﺎ ﺗﺮازﻧﺎﻣ ﻪ ه ﺎ ﮐ ﻪ از اﻣ ﻮر ﻋ ﺎدﯼ ﺷ ﺮﮐﺖ ه ﺎﯼ‬
‫ﺳﻬﺎﻣﯽ اﺳﺖ ﺑﺮاﯼ ﻣﺎ روﺷﻦ ﻣﯽ ﺳﺎزد ﭼ ﺮا هﻴﺌ ﺖ ه ﺎﯼ ﻣ ﺪﻳﺮﻩ ﯼ ﺷ ﺮﮐﺖ ه ﺎﯼ ﺳ ﻬﺎﻣﯽ‬
‫ﺑﺎ ﺁراﻣﺶ ﺧﺎﻃﺮﯼ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻴﺶ از ﮐﺎرﻓﺮﻣﺎﻳﺎن ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺗ ﻮأم ﺑ ﺎ رﻳ ﺴﮏ‬
‫ﻣﺒﺎدرت ﻣﯽ ورزﻧﺪ‪ .‬ﺗﮑﻨﻴﮏ ﻧﻮﻳﻦ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺗﺮازﻧﺎﻣﻪ ه ﺎ ﻧ ﻪ ﻓﻘ ﻂ ﺑ ﻪ ﺁن ه ﺎ اﻣﮑ ﺎن ﻣ ﯽ ده ﺪ‬
‫ﻣﻌ ﺎﻣﻼت ﺗ ﻮأم ﺑ ﺎ رﻳ ﺴﮏ را از ﺳ ﻬﺎم داران ﻣﺘﻮﺳ ﻂ ﭘﻮﺷ ﻴﺪﻩ دارﻧ ﺪ ﺑﻠﮑ ﻪ ﻋ ﻼوﻩ ﺑ ﺮ ﺁن‬
‫ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻴﺶ از هﻤﻪ در ﮐﺎر ذﯼ ﻧﻔﻊ اﻧﺪ اﺟ ﺎزﻩ ﻣ ﯽ ده ﺪ در ﺻ ﻮرت ﻋ ﺪم ﻣﻮﻓﻘﻴ ﺖ‬
‫در اﻳ ﻦ اﻗ ﺪام از ﻃﺮﻳ ﻖ ﻓ ﺮوش ﺑ ﻪ ﻣﻮﻗ ﻊ ﺳ ﻬﺎم ﻣ ﺴﺌﻮﻟﻴﺖ را از ﮔ ﺮدن ﺧ ﻮد دور ﺳ ﺎزﻧﺪ‬
‫و ﺣ ﺎل ﺁن ﮐ ﻪ ﮐﺎرﻓﺮﻣ ﺎﯼ ﻣﻨﻔ ﺮد در ﻣﻘﺎﺑ ﻞ ﺗﻤ ﺎم ﮐﺎره ﺎﯼ ﺧ ﻮد ﺑﺎﻳ ﺪ ﺷﺨ ﺼ ًﺎ ﺣ ﺴﺎب ﭘ ﺲ‬
‫ﺑﺪهﺪ‪...‬‬
‫»ﺗﺮازﻧﺎﻣﻪ هﺎﯼ ﻋﺪﻩ ﯼ زﻳﺎدﯼ از ﺷﺮﮐﺖ هﺎﯼ ﺳ ﻬﺎﻣﯽ ﺷ ﺒﻴﻪ ﺑ ﻪ ﺁن ﭘﺎﻟﻴﻤﭙﺴ ﺴﺖ ه ﺎﯼ‬
‫ﻣﺸﻬﻮر ﻗﺮون وﺳﻄﺎﺋﻴ ﺴﺖ ﮐ ﻪ اﺑﺘ ﺪا ﻣ ﯽ ﺑﺎﻳ ﺴﺖ ﺗﻤ ﺎم ﺁن ﭼ ﻪ را ﮐ ﻪ روﯼ ﺁن ه ﺎ ﻧﻮﺷ ﺘﻪ‬

‫‪٦٢‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫ﺷﺪﻩ ﺑﻮد زدود ﺗ ﺎ ﻋﻼﺋﻤ ﯽ ﮐ ﻪ زﻳ ﺮ ﺁن ﻧﻮﺷ ﺘﻪ ﺷ ﺪﻩ و ﻣ ﻀﻤﻮن واﻗﻌ ﯽ ﺁن ه ﺎ را ﺗ ﺸﮑﻴﻞ‬

‫ﻣ ﯽ داد واﺿ ﺢ ﮔ ﺮدد« )ﭘﺎﻟﻴﻤﭙﺴ ﺴﺖ ﮐﺎﻏ ﺬ ﻣﺨ ﺼﻮﺻﯽ از ﭘﻮﺳ ﺖ ﺣﻴﻮاﻧ ﺎت ﺑ ﻮد ﮐ ﻪ‬
‫روس ﻣ ﺘﻦ ﻧﻮﺷ ﺘﻪ اﺻ ﻠﯽ ﺁن را ﺑ ﺎ ﻣ ﺎدﻩ اﯼ ﻣ ﯽ ﭘﻮﺷ ﺎﻧﺪﻧﺪ و ﻣ ﺘﻦ دﻳﮕ ﺮﯼ روﯼ ﺁن‬
‫ﻣﯽ ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ(‪.‬‬
‫»ﺳ ﺎدﻩ ﺗ ﺮﻳﻦ و ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ ﺟﻬ ﺖ ﻣﺘ ﺪاول ﺗ ﺮﻳﻦ وﺳ ﻴﻠﻪ ﻣﮑﺘ ﻮم ﻣﺎﻧ ﺪن ﭼﮕ ﻮﻧﮕﯽ‬
‫ﺗﺮازﻧﺎﻣﻪ هﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻳﮏ ﺑﻨﮕﺎﻩ واﺣﺪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺄﺳ ﻴﺲ »ﺷ ﺮﮐﺖ ه ﺎﯼ دﺧﺘ ﺮ« ﻳ ﺎ از‬
‫ﻃﺮﻳ ﻖ ﻣﻠﺤ ﻖ ﺳ ﺎﺧﺘﻦ ﻳ ﮏ ﭼﻨ ﻴﻦ ﺷ ﺮﮐﺖ ه ﺎﺋﯽ ﺑ ﻪ ﭼﻨ ﺪ ﻗ ﺴﻤﺖ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﺷ ﻮد‪ .‬ﻓﻮاﺋ ﺪ اﻳ ﻦ‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ از ﻧﻘﻄﻪ ﯼ ﻧﻈﺮ هﺪف هﺎﯼ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺧﻮاﻩ ﻣ ﺸﺮوع و ﺧ ﻮاﻩ ﻧﺎﻣ ﺸﺮوع ﺑ ﻪ ﻗ ﺪرﯼ‬
‫واﺿ ﺢ و ﺁﺷ ﮑﺎر اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ در ﺣ ﺎل ﺣﺎﺿ ﺮ ﺷ ﺮﮐﺖ ه ﺎﯼ ﺑﺰرﮔ ﯽ ﮐ ﻪ ﭼﻨ ﻴﻦ ﺳﻴ ﺴﺘﻤﯽ را‬
‫∗‬
‫ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺻﺮﻓ ًﺎ در ﺣﮑﻢ اﺳﺘﺜﻨﺎء هﺴﺘﻨﺪ« ‪.‬‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ﯼ ﺑﺰرگ ﺗﺮﻳﻦ ﺷﺮﮐﺖ اﻧﺤﺼﺎرﯼ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻊ ﺗ ﺮﻳﻦ ﺷ ﮑﻠﯽ‬
‫از اﻳ ﻦ ﺳﻴ ﺴﺘﻢ اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ »ﺷ ﺮﮐﺖ ﮐ ﻞ اﻟﮑﺘﺮﻧﻴ ﮏ« را ﮐ ﻪ داراﯼ ﺷ ﻬﺮت ﺑ ﻪ‬
‫ﺳﺰاﺋﻴﺴﺖ )‪ (A. E. G.‬ﮐﻪ ﺑﻌﺪًا هﻢ درﺑﺎرﻩ اش ﺻﺤﺒﺖ ﺧ ﻮاهﻴﻢ ﮐ ﺮد(‪ ،‬ﻧ ﺎم ﻣ ﯽ ﺑ ﺮد‪ .‬در‬
‫ﺳﺎل ‪ ١٩١٢‬ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﺷﺮﮐﺖ در ‪ ١٧٥‬ﺗ ﺎ ‪ ٢٠٠‬ﺷ ﺮﮐﺖ اﺷ ﺘﺮاﮎ دارد‬
‫و ﺑﺪﻳﻬﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺁن هﺎ ﺳﻴﺎدت داﺷﺘﻪ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﯼ را ﮐﻪ ﺟﻤﻌ ًﺎ ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺮ ﻳﮏ ﻣﻴﻠﻴ ﺎرد و‬
‫∗∗‬
‫ﻧﻴﻢ ﻣﺎرﮎ ﻣﯽ ﺷﻮد در ﻗﺒﻀﻪ ﺧﻮد دارد ‪.‬‬
‫اﻧ ﻮاع ﻣﻘ ﺮرات ﺑﺎزرﺳ ﯽ و اﻧﺘ ﺸﺎر ﺗﺮازﻧﺎﻣ ﻪ و ﺗﻨﻈ ﻴﻢ ﻃ ﺮح ﻣﻌ ﻴﻦ ﺑ ﺮاﯼ ﺁن ه ﺎ و‬
‫ﺑﺮﻗﺮارﯼ ﻧﻈﺎرت و ﻏﻴﺮﻩ ﻳﻌﻨ ﯽ ﺗ ﺪاﺑﻴﺮﯼ ﮐ ﻪ ﭘﺮﻓ ﺴﻮرهﺎ و ﻣ ﺄﻣﻮرﻳﻦ دوﻟﺘ ﯽ داراﯼ ﺣ ﺴﻦ‬
‫ﻧﻴﺖ‪ -‬ﮐﻪ ﺣﺴﻦ ﻧﻴﺖ ﺷﺎن ﻣﺘﻮﺟﻪ دﻓﺎع از ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ و ﺗ ﺰﺋﻴﻦ ﺁﻧ ﺴﺖ‪ -‬ﺗﻮﺟ ﻪ ﻣ ﺮدم را‬
‫ﺑﺪان ﻣﻌﻄﻮف ﻣ ﯽ دارﻧ ﺪ‪ ،‬ه ﻴﭻ ﻳ ﮏ ﻧﻤ ﯽ ﺗﻮاﻧ ﺪ ﺣ ﺎﺋﺰ ﮐﻮﭼ ﮏ ﺗ ﺮﻳﻦ اهﻤﻴﺘ ﯽ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬زﻳ ﺮا‬

‫∗‪) (L. Eschwege: „Tochtergesellschaften“, „Die Bank“ ١٩١٤, ١, P.٥٤٥) -‬ل‪.‬‬

‫اﺷﻮﻩ ﮔﻪ‪» :‬ﺷﺮﮐﺖ هﺎﯼ دﺧﺘﺮ«‪» ،‬ﺑﺎﻧﮏ«‪ -‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫∗∗‪Kurt Heinig: „Der Weg des Elektrotrusts“, „Neue Zeit“ ١٩١٢, ٣٠ ) -‬‬
‫‪) (Jahrag, ٢, P. ٤٨٤.‬ﮐﻮرت هﺎﻳﻨﻴﮓ‪» :‬راﻩ ﺗﺮاﺳ ﺖ اﻟﮑﺘﺮﻳ ﮏ«‪» ،‬زﻣ ﺎن ﻧ ﻮ«‪ ،‬ﺳ ﺎل ‪،١٩١٢‬‬
‫ﺳﯽ اﻣﻴﻦ ﺳﺎل اﻧﺘﺸﺎر‪ -.‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬

‫‪٦٣‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻣﻘ ﺪس اﺳ ﺖ و ه ﻴﭻ ﮐ ﺲ را ﻧﻤ ﯽ ﺗ ﻮان از ﺧﺮﻳ ﺪ و ﻓ ﺮوش و ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ‬

‫ﺳﻬﺎم و ﮔﺮو ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺁن هﺎ ﻣﻨﻊ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ از روﯼ ﭘﻴﮑﺮﻩ ه ﺎﺋﯽ ﮐ ﻪ ﯼ‪ .‬ﺁﮔ ﺎد ذﮐ ﺮ ﻧﻤ ﻮدﻩ ﻣ ﯽ ﺗ ﻮان ﻗ ﻀﺎوت ﮐ ﺮد ﮐ ﻪ‬
‫»ﺳﻴ ﺴﺘﻢ اﺷ ﺘﺮاﮎ« در ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ ﺑ ﺰرگ روس ﭼ ﻪ داﻣﻨ ﻪ اﯼ ﺑ ﻪ ﺧ ﻮد ﮔﺮﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺎﻣﺒﺮدﻩ ‪ ١٥‬ﺳﺎل ﮐﺎرﻣﻨﺪ ﺑﺎﻧﮏ روس و ﭼﻴﻦ ﺑﻮد و در ﻣﺎﻩ ﻣﻪ ﺳ ﺎل ‪ ١٩١٤‬ﮐﺘ ﺎﺑﯽ ﺗﺤ ﺖ‬
‫ﻋﻨ ﻮان »ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ ﺑ ﺰرگ و ﺑ ﺎزار ﺟﻬ ﺎﻧﯽ« ﮐ ﻪ ﭼﻨ ﺪان ﻋﻨ ﻮان دﻗﻴﻘ ﯽ ﻧﻴ ﺴﺖ ﻣﻨﺘ ﺸﺮ‬
‫∗‬
‫ﻧﻤ ﻮدﻩ ‪ .‬ﻧﻮﻳ ﺴﻨﺪﻩ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ ﺑ ﺰرگ روس را ﺑ ﻪ دو ﮔ ﺮوﻩ اﺳﺎﺳ ﯽ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪:‬‬
‫ﺁ( ﺁن هﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ »ﺳﻴﺴﺘﻢ اﺷﺘﺮاﮎ« ﮐﺎر ﻣﯽ ﮐﻨﻨ ﺪ و ب( ﺁن ه ﺎﺋﯽ ﮐ ﻪ »ﻣ ﺴﺘﻘﻠﻨﺪ«‪ ،‬وﻟ ﯽ‬
‫ﻧﻮﻳ ﺴﻨﺪﻩ ﭘ ﻴﺶ ﺧ ﻮد ﮐﻠﻤ ﻪ ﯼ »اﺳ ﺘﻘﻼل« را ﺑ ﻪ ﻣﻌﻨ ﺎﯼ اﺳ ﺘﻘﻼل در ﻣﻘﺎﺑ ﻞ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ‬
‫ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﯽ ﻓﻬﻤﺪ؛ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ ﮔﺮوﻩ اول را ﺑﻪ ‪ ٣‬ﮔﺮوﻩ ﻓﺮﻋﯽ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ‪ (١ :‬اﺷ ﺘﺮاﮎ‬
‫ﺁﻟﻤ ﺎن‪ (٢ ،‬اﻧﮕﻠ ﻴﺲ و ‪ (٣‬ﻓﺮاﻧ ﺴﻪ‪ ،‬و در اﻳ ﻦ ﺟ ﺎ »اﺷ ﺘﺮاﮎ« و ﺳ ﻴﺎدت ﺑ ﺰرگ ﺗ ﺮﻳﻦ‬
‫ﺑﺎﻧﮏ هﺎﯼ ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﻠﻴﺖ هﺎﯼ ﻧﺎﻣﺒﺮدﻩ را در ﻧﻈﺮ دارد‪ .‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ه ﺎﯼ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎ‬
‫را ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ هﺎﺋﯽ ﮐﻪ در رﺷﺘﻪ هﺎﯼ »ﻣﺤﺼﻮل ﺁور« )ﻳﻌﻨﯽ در ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ و ﺻﻨﺎﻳﻊ( ﺑﻪ‬
‫ﮐﺎر ﻣﯽ رود و ﺑﻪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ه ﺎﺋﯽ ﮐ ﻪ در رﺷ ﺘﻪ ﯼ »اﺳﭙﮑﻮﻻﺳ ﻴﻮن« )ﻳﻌﻨ ﯽ در ﻣﻌ ﺎﻣﻼت‬
‫ﺑﻮرﺳﯽ و ﻣﺎﻟﯽ( ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽ رود ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ و از ﻧﻘﻄ ﻪ ﯼ ﻧﻈ ﺮ ﺧ ﺮدﻩ ﺑ ﻮرژواﺋﯽ و‬
‫رﻓﺮﻣﻴ ﺴﺘﯽ ﺧ ﻮد ﮐ ﻪ از ﺧ ﺼﻮﺻﻴﺎت اوﺳ ﺖ ﺑ ﺮ اﻳ ﻦ ﻋﻘﻴ ﺪﻩ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﮔﻮﻳ ﺎ ﺑ ﺎ وﺟ ﻮد‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ ﻧﻮع اول را از ﻧﻮع دوم ﺟﺪا ﮐﺮدﻩ و دوﻣﯽ را از‬
‫ﺑﻴﻦ ﺑﺮد‪.‬‬
‫ﭘﻴﮑﺮﻩ هﺎﺋﯽ ﮐ ﻪ ﻧﻮﻳ ﺴﻨﺪﻩ ذﮐ ﺮ ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ ﺑ ﺪﻳﻦ ﻗ ﺮار اﺳ ﺖ‪) :‬رﺟ ﻮع ﺷ ﻮد ﺑ ﻪ ﺻ ﻔﺤﻪ ﯼ‬
‫‪ ،٥٧٣‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‪.‬‬

‫∗‪E. Agahd: „Grossbanken und Weltmarkt. Die wirtschaftliche und ) -‬‬

‫‪politische Bedeutung der Grossbanken im Weltmarkt unter‬‬
‫‪Berücksichtigung ihres Einflusses auf Russlands Volkswirtschaft und die‬‬
‫‪) (deutsch-russischen Beziehungen“, Berlin, ١٩١٤‬ﯼ‪ .‬ﺁﮔﺎد‪» :‬ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ ﺑ ﺰرگ و‬
‫ﺑﺎزار ﺟﻬﺎﻧﯽ‪ .‬اهﻤﻴ ﺖ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ و ﺳﻴﺎﺳ ﯽ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ ﺑ ﺰرگ در ﺑ ﺎزار ﺟﻬ ﺎﻧﯽ و ﻧﻔ ﻮذ ﺁن ه ﺎ در‬
‫اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻠﯽ روﺳﻴﻪ و ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﺁﻟﻤﺎن و روﺳﻴﻪ«‪ ،‬ﺑﺮﻟﻦ‪ .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬

‫‪٦٤‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫از روﯼ اﻳﻦ ﺟﺪول دﻳﺪﻩ ﻣﯽ ﺷ ﻮد ﮐ ﻪ از ﻣﺒﻠ ﻎ ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ ﭼﻬ ﺎر ﻣﻴﻠﻴ ﺎرد روﺑ ﻞ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ‬
‫»ﻓﻌ ﺎل« ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ ﺑ ﺰرگ ﺑ ﻴﺶ از ﺳ ﻪ ﭼﻬ ﺎرم ﻳﻌﻨ ﯽ ﺑ ﻴﺶ از ‪ ٣‬ﻣﻴﻠﻴ ﺎرد روﺑ ﻞ ﺳ ﻬﻢ‬
‫ﺑﺎﻧﮏ هﺎﺋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﺎهﻴﺖ اﻣﺮ در ﺣﮑﻢ »ﺷﺮﮐﺖ هﺎﯼ دﺧﺘﺮ« ﺑﺎﻧﮏ ه ﺎﯼ ﺧ ﺎرﺟﯽ و‬
‫در ﻧﻮﺑ ﻪ ﯼ اول ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ ﭘ ﺎرﻳﺲ )ﻳﻌﻨ ﯽ ﺳ ﻪ ﺑﺎﻧ ﮏ ﻣ ﺸﻬﻮر‪ :‬اﺗﺤ ﺎد ﭘ ﺎرﻳﺲ؛ ﺑﺎﻧ ﮏ‬
‫ﭘﺎرﻳﺲ و هﻠﻨﺪ؛ ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻞ( و ﺑﺎﻧﮏ هﺎﯼ ﺑﺮﻟﻦ )ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﺑﺎﻧﮏ ﺁﻟﻤﺎن و ﺷﺮﮐﺖ ﺧﺮﻳﺪ‬
‫ﺑ ﺮوات( ه ﺴﺘﻨﺪ‪ .‬دو ﺑﺎﻧ ﮏ از ﺑ ﺰرگ ﺗ ﺮﻳﻦ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ روس ﻳﻌﻨ ﯽ »ﺑﺎﻧ ﮏ روس«‬
‫)»ﺑﺎﻧﮏ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ ﺧﺎرﺟﯽ روس«( و »ﺑﺎﻧﮏ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ« )»ﺑﺎﻧﮏ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ‬
‫ﺳﻦ ﭘﻄﺮﺑﻮرگ«( ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ هﺎﯼ ﺧﻮد را در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﯼ ﺑﻴﻦ ﺳﺎل هﺎﯼ ‪ ١٩٠٦‬ﺗﺎ ‪ ١٩١٢‬از‬
‫‪ ٤٤‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﺑ ﻪ ‪ ٩٨‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن روﺑ ﻞ و ذﺧﻴ ﺮﻩ ﯼ ﺧ ﻮد را از ‪ ١٥‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﺑ ﻪ ‪ ٣٩‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن‬
‫روﺑﻞ ﺗﺮﻗﯽ دادﻧﺪ »در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺳﻪ رﺑﻊ از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﯼ ﮐﻪ در ﺟﺮﻳﺎن ﺑﻮد ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺁﻟﻤﺎﻧﯽ‬
‫ﺑﻮد«؛ ﺑﺎﻧﮏ اول ﺑﻪ »ﮐﻨﺴﺮن« »ﺑﺎﻧﮏ ﺁﻟﻤﺎن« در ﺑﺮﻟﻦ و ﺑﺎﻧ ﮏ دوم ﺑ ﻪ »ﺷ ﺮﮐﺖ ﺧﺮﻳ ﺪ‬
‫ﺑﺮوات« ﺑﺮﻟﻦ ﺗﻌﻠﻖ دارد‪ .‬ﺁﮔﺎد ﻧﻴﮏ ﻓﻄﺮت‪ ،‬ﺑ ﺴﯽ ﺑﺮﺁﺷ ﻔﺘﻪ اﺳ ﺖ از اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ‬
‫ﺁﻟﻤ ﺎن اﮐﺜﺮﻳ ﺖ ﺳ ﻬﺎم را ﻗﺒ ﻀﻪ ﮐ ﺮدﻩ اﻧ ﺪ و ﺑ ﺪﻳﻦ ﺳ ﺒﺐ ﺳ ﻬﺎم داران روس ﻧﺎﺗﻮاﻧﻨ ﺪ‪.‬‬
‫ﻼ‬
‫ﺑﺪﻳﻬﻴ ﺴﺖ ﮐ ﺸﻮر ﺻ ﺎدرﮐﻨﻨﺪﻩ ﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ‪ ،‬ﺳ ﺮ ﮔ ﻞ ﻣﻨ ﺎﻓﻊ را دﺳ ﺖ ﭼ ﻴﻦ ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ‪ :‬ﻣ ﺜ ً‬
‫»ﺑﺎﻧﮏ ﺁﻟﻤﺎن« در ﺑﺮﻟﻦ ﭘﺲ از اﻧﺘﺸﺎر ﺳﻬﺎم ﺑﺎﻧﮏ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ ﺳﻴﺒﺮﯼ در ﺑﺮﻟﻦ اﻳﻦ ﺳﻬﺎم‬
‫را ﻳﮏ ﺳﺎل در ﮐﻴﻒ ﺧﻮد ﻧﮕﺎﻩ داﺷﺖ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻧﺮخ ‪ ١٩٣‬ﺑﺎﺑﺖ ‪ ١٠٠‬ﻳﻌﻨﯽ ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ دو‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻬﺎﯼ اوﻟﻴﻪ ﺑﻪ ﻓﺮوش رﺳﺎﻧﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻗﺮﻳ ﺐ ‪ ٦‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن روﺑ ﻞ ﻧﻔ ﻊ »ﻋﺎﻳ ﺪش‬
‫ﺷﺪ« اﻳﻦ ﻧﻔﻊ را هﻴﻠﻔﺮدﻳﻨﮏ »ﻧﻔﻊ ﺣﻖ اﻟﺘﺄﺳﻴﺲ« ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ ﺗﻤﺎم »ﻗﺪرت« ﺑﺰرگ ﺗﺮﻳﻦ ﺑﺎﻧﮏ هﺎﯼ ﭘﻄﺮﺑﻮرگ را ﺑﻪ ﻣﺒﻠﻎ ‪ ٨٢٣٥‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن‬
‫روﺑ ﻞ ﻳﻌﻨ ﯽ ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ ‪ ٨/٢٥‬ﻣﻴﻠﻴ ﺎرد ﺑ ﺮﺁورد ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ و ﺿ ﻤﻨ ًﺎ »اﺷ ﺘﺮاﮎ« ﻳ ﺎ ﺑ ﻪ ﻋﺒ ﺎرت‬
‫ﺻ ﺤﻴﺢ ﺗ ﺮ ﺳ ﻴﺎدت ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ ﺧ ﺎرﺟﯽ را ﺑ ﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳ ﻖ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ‪ :‬ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ٥٥ -‬درﺻﺪ؛ ﺑﺎﻧﮏ هﺎﯼ اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن‪١٠ -‬درﺻ ﺪ؛ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ ﺁﻟﻤ ﺎن‪ ٣٥ -‬درﺻ ﺪ‪.‬‬
‫از اﻳﻦ ﻣﺒﻠﻎ ﻳﻌﻨﯽ از ‪ ٨٢٣٥‬ﻣﻴﻠﻴﻮن روﺑ ﻞ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ در ﺟﺮﻳ ﺎن ﻃﺒ ﻖ ﺣ ﺴﺎب ﻧﻮﻳ ﺴﻨﺪﻩ‬
‫‪ ٣٦٨٧‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻳﻌﻨﯽ ﻣﺘﺠ ﺎوز از ‪ ٤٠‬درﺻ ﺪ ﺑ ﻪ ﺳ ﻨﺪﻳﮑﺎهﺎﯼ زﻳ ﺮ ﻣ ﯽ رﺳ ﺪ‪ :‬ﭘﺮوداوﮔ ﻞ‪،‬‬

‫‪٦٥‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﭘﺮودﺁﻣ ﺖ‪ ،‬ﺳ ﻨﺪﻳﮑﺎهﺎﯼ ﺻ ﻨﺎﻳﻊ ﻧﻔ ﺖ و ﻓﻠﺰﺳ ﺎزﯼ و ﺳ ﻴﻤﺎن‪ .‬ﺑﻨ ﺎﺑﺮ اﻳ ﻦ ﺁﻣﻴﺨﺘﮕ ﯽ‬
‫ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﺑ ﺎﻧﮑﯽ و ﺻ ﻨﻌﺘﯽ ﮐ ﻪ ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﯼ ﭘﻴ ﺪاﻳﺶ اﻧﺤ ﺼﺎرهﺎﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﻳ ﺴﺖ‪ ،‬در‬
‫روﺳﻴﻪ ﻧﻴﺰ ﮔﺎم هﺎﯼ ﻋﻈﻴﻤﯽ ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﺑﺮداﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻮﺟﻮدﯼ ﺑﺎﻧﮏ هﺎ )از روﯼ ﮔﺰارش هﺎﯼ اﮐﺘﺒﺮ‪ -‬ﻧﻮاﻣﺒﺮ ﺳﺎل ‪(١٩١٣‬‬
‫ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﻴﻠﻴﻮن روﺑﻞ‬
‫ﻣﺒﺎﻟﻎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ‬
‫در رﺷﺘﻪ‬ ‫در رﺷﺘﻪ هﺎﯼ‬
‫ﺟﻤﻌ ًﺎ‬ ‫ﮔﺮوﻩ ﺑﺎﻧﮓ هﺎﯼ روس‪:‬‬
‫ﯼ اﺣﺘﮑﺎر‬ ‫ﻣﺤﺼﻮل ﺁور‬
‫‪ ٤‬ﺑﺎﻧ ﮏ‪ :‬ﺑﺎزرﮔ ﺎﻧﯽ ﺳ ﻴﺒﺮﯼ؛‬
‫ﻒ‬ ‫اﻟ‬
‫‪١٢٧٢/٨‬‬ ‫‪٨٥٩/١‬‬ ‫‪٤١٣/٧‬‬ ‫روس؛ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ؛ ﺧﺮﻳﺪ ﺑﺮوات‪...‬‬
‫‪(١‬‬
‫‪ ٢‬ﺑﺎﻧ ﮏ‪ :‬ﺑﺎزرﮔ ﺎﻧﯽ و ﺻ ﻨﻌﺘﯽ؛‬
‫ﻒ‬ ‫اﻟ‬
‫‪٤٠٨/٤‬‬ ‫‪١٦٩/١‬‬ ‫‪٢٣٩/٣‬‬ ‫روس و اﻧﮕﻠﻴﺲ‪......................‬‬
‫‪(٢‬‬
‫‪ ٥‬ﺑﺎﻧﮏ‪ :‬روس و ﺁﺳﻴﺎ؛ ﺧﺼﻮﺻﯽ‬
‫ﺳ ﻦ ﭘﺘﺮﺑ ﻮرگ؛ ﺁزوف‪ -‬دن؛‬
‫ﻒ‬ ‫اﻟ‬
‫اوﻧﻴﻮن ﻣ ﺴﮑﻮ؛ ﺑﺎزرﮔ ﺎﻧﯽ روس و‬
‫‪(٣‬‬
‫‪١٣٧٢/٠‬‬ ‫‪٦٦١/٢‬‬ ‫‪٧١١/٨‬‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪.................................‬‬
‫‪٣٠٥٤/٢‬‬ ‫‪١٦٨٩/٤‬‬ ‫‪١٣٦٤/٨‬‬ ‫)‪ ١١‬ﺑﺎﻧﮏ( ﺟﻤﻊ‪.....................‬‬
‫‪ ٨‬ﺑﺎﻧ ﮏ‪ :‬ﺗﺠ ﺎرت ﻣ ﺴﮑﻮ؛ وﻟﮕ ﺎ‪-‬‬
‫ﮐﺎﻣ ﺎ؛ ﻳ ﻮﻧﮑﺮ و ﺷ ﺮﮐﺎء؛ ﺑﺎزرﮔ ﺎﻧﯽ‬
‫ﺳ ﻦ ﭘﺘﺮﺑ ﻮرگ‪ ،‬واوﻟﺒ ﺮگ ﺳ ﺎﺑﻖ؛‬ ‫ب(‬
‫ﻣ ﺴﮑﻮ رﻳﺎﺑﻮﺷﻴﻨ ﺴﮑﯽ ﺳ ﺎﺑﻖ؛‬
‫ﺧﺮﻳ ﺪ ﺑ ﺮوات ﻣ ﺴﮑﻮ؛ ﺑﺎزرﮔ ﺎﻧﯽ‬
‫‪٨٩٥/٣‬‬ ‫‪٣٩١/١‬‬ ‫‪٥٠٤/٢‬‬ ‫ﺼﻮﺻﯽ‬ ‫ﺴﮑﻮ و ﺧ‬ ‫ﻣ‬
‫ﻣﺴﮑﻮ‪.....................‬‬
‫‪٣٩٤٩/٥‬‬ ‫‪٢٠٨٠/٥‬‬ ‫‪١٨٦٩/٠‬‬ ‫)‪ ١٩‬ﺑﺎﻧﮏ( ﺟﻤﻊ‪.....................‬‬

‫ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ ﮐ ﻪ در دﺳ ﺖ ه ﺎﯼ ﻣﻌ ﺪودﯼ ﻣﺘﻤﺮﮐ ﺰ ﺷ ﺪﻩ و از اﻧﺤ ﺼﺎر واﻗﻌ ﯽ‬

‫ﺑﺮﺧ ﻮردار اﺳ ﺖ از ﺑﺎﺑ ﺖ ﺣ ﻖ اﻟﺘﺄﺳ ﻴﺲ و اﻧﺘ ﺸﺎر اوراق ﺑﻬ ﺎدار و از ﻣﺤ ﻞ وام ه ﺎﯼ‬
‫دوﻟﺘﯽ و ﻏﻴﺮﻩ ﺳﻮدهﺎﯼ هﻨﮕﻔﺖ و روزاﻓﺰوﻧﯽ ﺑﻪ ﭼﻨﮓ ﻣﯽ ﺁورد و ﺑﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳ ﻖ ﺳ ﻴﺎدت‬
‫اﻟﻴﮕﺎرﺷﯽ ﻣﺎﻟﯽ را ﺗﺤﮑﻴﻢ ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ و ﺗﻤ ﺎم ﺟﺎﻣﻌ ﻪ را ﺧ ﺮاج ﮔ ﺬار ﺻ ﺎﺣﺒﺎن اﻧﺤ ﺼﺎرات‬

‫‪٦٦‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻳﻨﮏ ﻳﮑﯽ از ﻧﻤﻮﻧﻪ هﺎﯼ ﺑ ﯽ ﺷ ﻤﺎر »ﻓﺮﻣ ﺎن ﻓﺮﻣ ﺎﺋﯽ« ﺗﺮاﺳ ﺖ ه ﺎﯼ ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎﺋﯽ‬
‫ﮐﻪ هﻴﻠﻔﺮدﻳﻨﮓ ذﮐﺮ ﻣﯽ ﮐﻨ ﺪ‪ :‬در ﺳ ﺎل ‪ ١٨٨٧‬ه ﺎوﻩ ﻣ ﻪ ﻳ ﺮ از ﻃﺮﻳ ﻖ دره ﻢ ﺁﻣﻴﺨ ﺘﻦ ‪١٥‬‬
‫ﮐﻤﭙﺎﻧﯽ ﮐﻮﭼﮏ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﺁن هﺎ ﺑ ﺎﻟﻎ ﺑ ﺮ ‪ ٦‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن و ‪ ٥٠٠‬ه ﺰار دﻻر ﺑ ﻮد‬
‫ﺗﺮاﺳﺖ ﻗﻨﺪ را ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻧﻤﻮد‪ ،‬و اﻣﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﺗﺮاﺳﺖ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎﺋﯽ »ﺑ ﺎ ﺁب‬
‫ﻣﺨﻠﻮط ﺷﺪﻩ« و ﺑﻪ ﻣﺒﻠﻎ ‪ ٥٠‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ »ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ ﻣﺘﻮرم«‬
‫ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺳﻮدهﺎﯼ اﻧﺤﺼﺎرﯼ ﺁﻳﻨ ﺪﻩ اﻧﺠ ﺎم ﮔﺮﻓﺘ ﻪ ﺑ ﻮد‪ ،‬هﻤ ﺎن ﮔﻮﻧ ﻪ ﮐ ﻪ ﺗﺮاﺳ ﺖ‬
‫ﻓ ﻮﻻد ﻧﻴ ﺰ در هﻤ ﺎن ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎ ﺑ ﻪ ﺣ ﺴﺎب ﺗﺤ ﺼﻴﻞ ﺳ ﻮدهﺎﯼ اﻧﺤ ﺼﺎرﯼ ﺁﻳﻨ ﺪﻩ ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر‬
‫روزاﻓﺰوﻧﯽ زﻣﻴﻦ هﺎﯼ داراﯼ ﮐ ﺎن ﺁه ﻦ را ﺧﺮﻳ ﺪارﯼ ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘ ﺖ ه ﻢ ﺗﺮاﺳ ﺖ‬
‫ﻗﻨ ﺪ ﺑ ﺎ ﺗﻌﻴ ﻴﻦ ﻗﻴﻤ ﺖ ه ﺎﯼ اﻧﺤ ﺼﺎرﯼ ﭼﻨ ﺎن درﺁﻣ ﺪهﺎﯼ هﻨﮕﻔﺘ ﯽ ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ ﺁورد ﮐ ﻪ ﺑ ﺎ ﺁن‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎﺑﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﯼ ﮐﻪ هﻔﺖ ﺑﺎر »ﺑﺎ ﺁب ﻣﺨﻠﻮط ﺷﺪﻩ ﺑ ﻮد« دﻩ درﺻ ﺪ ﺑﻬ ﺮﻩ ﺳ ﻬﺎم‬
‫ﺑﭙﺮدازد ﮐﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ ‪ ٧٠‬درﺻ ﺪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ اﻳ ﺴﺖ ﮐ ﻪ هﻨﮕ ﺎم ﺗﺄﺳ ﻴﺲ ﺗﺮاﺳ ﺖ واﻗﻌ ًﺎ ﭘﺮداﺧ ﺖ‬
‫ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد! در ﺳ ﺎل ‪ ١٩٠٩‬ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﺗﺮاﺳ ﺖ ‪ ٩٠‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن دﻻر ﺑ ﻮد‪ .‬ﻃ ﯽ ﺑﻴ ﺴﺖ و دو‬
‫ﺳﺎل ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﻴﺶ از دﻩ ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺳﻴﺎدت »اﻟﻴﮕﺎرﺷﯽ ﻣﺎﻟﯽ« )رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ﮐﺘﺎب ﻣﺸﻬﻮر ﻟﻴﺰﻳﺲ ﮐ ﻪ ﭼ ﺎپ‬
‫ﭘﻨﺠﻢ ﺁن در ﺳﺎل ‪ ١٩٠٨‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﻨﻮان اﻳﻦ ﮐﺘﺎب ﭼﻨ ﻴﻦ اﺳ ﺖ‪» :‬ﺑ ﺮ ﺿ ﺪ اﻟﻴﮕﺎرﺷ ﯽ‬
‫ﻣ ﺎﻟﯽ در ﻓﺮاﻧ ﺴﻪ«( ﻓﻘ ﻂ اﻧ ﺪﮐﯽ ﺷ ﮑﻞ دﻳﮕ ﺮﯼ ﺑ ﻪ ﺧ ﻮد ﮔﺮﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬ﭼﻬ ﺎر ﺑﺎﻧ ﮏ از‬
‫ﺑﺰرگ ﺗﺮﻳﻦ ﺑﺎﻧﮏ هﺎﯼ ﺁن ﺟﺎ در ﻣﻮرد اﻧﺘﺸﺎر اوراق ﺑﻬﺎدار از اﻧﺤ ﺼﺎرﯼ ﺑﺮﺧﻮردارﻧ ﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻧﺴﺒﯽ ﻧﺒﻮدﻩ ﺑﻠﮑﻪ »اﻧﺤﺼﺎر ﻣﻄﻠﻖ« اﺳ ﺖ‪ .‬در واﻗ ﻊ اﻳ ﻦ ﺧ ﻮد‪» ،‬ﺗﺮاﺳ ﺖ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ‬
‫ﺑ ﺰرگ« اﺳ ﺖ‪ .‬اﻳ ﻦ اﻧﺤ ﺼﺎر‪ ،‬ﺳ ﻮدهﺎﯼ اﻧﺤ ﺼﺎرﯼ ﺣﺎﺻ ﻠﻪ از اﻧﺘ ﺸﺎر اوراق ﺑﻬ ﺎدار را‬
‫ﺗ ﺄﻣﻴﻦ ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ‪ .‬ﮐ ﺸﻮرﯼ ﮐ ﻪ وام ﻣ ﯽ ﮔﻴ ﺮد ﻣﻌﻤ ﻮ ًﻻ از ﮐ ﻞ ﻣﺒﻠ ﻎ وام ‪ ٩٠‬درﺻ ﺪ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ‬
‫ﻋﺎﻳ ﺪش ﻧﻤ ﯽ ﺷ ﻮد؛ دﻩ درﺻ ﺪ ﺁن ﻋﺎﻳ ﺪ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎ و ﺳ ﺎﻳﺮ ﻣﻴ ﺎﻧﺠﯽ ه ﺎ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد‪ .‬ﺳ ﻮد‬
‫ﺑﺎﻧﮏ هﺎ از وام روس و ﭼﻴﻦ ﮐﻪ ﻣﺒﻠﻎ ﺁن ‪ ٤٠٠‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﻓﺮاﻧ ﮏ ﺑ ﻮد ‪ ٨‬درﺻ ﺪ و از وام‬
‫روس )‪ (١٩٠٤‬ﮐ ﻪ ﻣﺒﻠ ﻎ ﺁن ‪ ٨٠٠‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﺑ ﻮد‪ ،‬دﻩ درﺻ ﺪ و از وام ﻣ ﺮاﮐﺶ )‪(١٩٠٤‬‬
‫ﮐﻪ ﻣﺒﻠﻎ ﺁن ‪ ٦٢‬ﻣﻴﻠﻴﻮن و ﻧﻴﻢ ﺑﻮد ‪ ١٨/٧٥‬درﺻﺪ را ﺗ ﺸﮑﻴﻞ ﻣ ﯽ داد‪ .‬ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﮐ ﻪ‬

‫‪٦٧‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺧﻮد را از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﺗﻨﺰﻳﻠﯽ ﮐﻮﭼﮏ ﺷﺮوع ﻣﯽ ﮐﻨﺪ اﻳﻦ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ را ﺑ ﺎ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ‬
‫ﺗﻨﺰﻳﻠﯽ ﻋﻈﻴﻢ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﯽ رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﻟﻴﺰﻳﺲ ﻣﯽ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻓﺮاﻧﺴﻮﯼ هﺎ ﺗﻨﺰﻳﻞ ﺧ ﻮاران اروﭘ ﺎ‬
‫ه ﺴﺘﻨﺪ«‪ .‬ﺗﻤ ﺎم ﺷ ﺮاﻳﻂ زﻧ ﺪﮔﯽ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ در ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﯼ اﻳ ﻦ ﺗﻐﻴﻴ ﺮ ﻣﺎهﻴ ﺖ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬
‫دﭼﺎر ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻋﻤﻴﻘﯽ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪» .‬ﮐﺸﻮر« ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻨﺰﻳ ﻞ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ در ﺷ ﺮاﻳﻂ‬
‫رﮐ ﻮد اه ﺎﻟﯽ و ﺻ ﻨﺎﻳﻊ و ﺑﺎزرﮔ ﺎﻧﯽ و ﺣﻤ ﻞ و ﻧﻘ ﻞ درﻳ ﺎﺋﯽ‪ ،‬ﻏﻨ ﯽ ﺷ ﻮد‪ ٥٠» .‬ﻧﻔ ﺮ ﺑ ﺎ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﯼ ﺑﻪ ﻣﺒﻠﻎ ‪ ٨‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻓﺮاﻧﮏ ﻣ ﯽ ﺗﻮاﻧﻨ ﺪ دو ﻣﻴﻠﻴ ﺎرد ﻓﺮاﻧ ﮏ را در ﭼﻬ ﺎر ﺑﺎﻧ ﮏ‬
‫ﺗﺤﺖ اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮد ﮔﻴﺮﻧﺪ«‪ .‬ﺳﻴﺴﺘﻢ »اﺷﺘﺮاﮎ« ﻧﻴﺰ ﮐﻪ اﮐﻨﻮن دﻳﮕﺮ ﻣ ﺎ ﺑ ﺎ ﺁن ﺁﺷ ﻨﺎ ه ﺴﺘﻴﻢ‬
‫هﻤ ﻴﻦ ﻋﻮاﻗ ﺐ را در ﺑﺮاﺑ ﺮ دارد‪ :‬ﻳﮑ ﯽ از ﺑ ﺰرگ ﺗ ﺮﻳﻦ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎ ﻳﻌﻨ ﯽ »ﺷ ﺮﮐﺖ ﮐ ﻞ«‬
‫)‪ ٦٤٠٠٠ (Sociètè Gènèrale‬ﺑ ﺮگ وام ﺑ ﻪ ﻧ ﺎم »ﺷ ﺮﮐﺖ‪ -‬دﺧﺘ ﺮ« ﺧ ﻮد ﻣﻮﺳ ﻮم‬
‫ﺑﻪ»ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ هﺎﯼ ﻗﻨﺪ در ﻣﺼﺮ« ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ .‬ﻧﺮخ هﻨﮕﺎم اﻧﺘﺸﺎر ‪ ١٥٠‬درﺻﺪ اﺳ ﺖ‬
‫ﻳﻌﻨﯽ اﻳﻦ ﮐﻪ ﺑﺎﻧﮏ از هﺮ روﺑﻞ ‪ ٥٠‬ﮐﭙﮏ ﺳﻮد ﻣﯽ ﺑﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮرﯼ ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﺑﻬﺮﻩ ﯼ‬
‫ﺳﻬﺎم اﻳﻦ ﺷﺮﮐﺖ‪ ،‬ﺟﻌﻠﯽ ﺑﻮد و »ﻣﺮدم« در ﺣ ﺪود ‪ ٩٠‬ﺗ ﺎ ‪ ١٠٠‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﻓﺮاﻧ ﮏ ﻣﺘ ﻀﺮر‬
‫ﺷﺪﻧﺪ؛ »ﻳﮑﯽ از رؤﺳﺎﯼ »ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻞ« ﻋ ﻀﻮ هﻴﺌ ﺖ ﻣ ﺪﻳﺮﻩ »ﮐﺎرﺧﺎﻧ ﻪ ه ﺎﯼ ﻗﻨ ﺪ« ﺑ ﻮد«‪.‬‬
‫ﺷ ﮕﻔﺘﯽ ﻧﻴ ﺴﺖ ﮐ ﻪ ﻧﻮﻳ ﺴﻨﺪﻩ ﻣﺠﺒ ﻮر ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ ﭼﻨ ﻴﻦ اﺳ ﺘﻨﺘﺎج ﻧﻤﺎﻳ ﺪ ﮐ ﻪ‪» :‬ﺟﻤﻬ ﻮرﯼ‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻳﮏ ﻣﻮﻧﺎرﺷﯽ ﻣﺎﻟﯽ« و »ﺳ ﻴﺎدت ﮐﺎﻣ ﻞ اﻟﻴﮕﺎرﺷ ﯽ ﻣ ﺎﻟﯽ اﺳ ﺖ؛ اﻳ ﻦ اﻟﻴﮕﺎرﺷ ﯽ‪،‬‬
‫∗‬
‫هﻢ ﺑﺮ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﻣﺴﻠﻂ اﺳﺖ و هﻢ ﺑﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖ«‪.‬‬
‫ﺑﻬ ﺮﻩ ده ﯽ ﺳﺮﺷ ﺎر ﻧ ﺸﺮ اوراق ﺑﻬ ﺎدار ﮐ ﻪ ﻳﮑ ﯽ از ﻣﻌ ﺎﻣﻼت ﻋﻤ ﺪﻩ ﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ‬
‫ﻣﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺗﮑﺎﻣﻞ و اﺳﺘﺤﮑﺎم اﻟﻴﮕﺎرﺷﯽ ﻣ ﺎﻟﯽ ﻧﻘ ﺶ ﺑ ﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤ ﯽ اﻳﻔ ﺎء ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺠﻠ ﻪ ﯼ ﺁﻟﻤ ﺎﻧﯽ »ﺑﺎﻧ ﮏ« ﻣ ﯽ ﻧﻮﻳ ﺴﺪ‪» :‬در درون ﮐ ﺸﻮر ﺣﺘ ﯽ ﻳ ﮏ ﻣﻌﺎﻣﻠ ﻪ را ﻧﻴ ﺰ‬
‫ﻧﻤ ﯽ ﺗ ﻮان ﻧ ﺎم ﺑ ﺮد ﮐ ﻪ وﻟ ﻮ ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر ﺗﻘﺮﻳ ﺐ ﻣﺘ ﻀﻤﻦ ﺁن ﺳ ﻮد ﮐﻼﻧ ﯽ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﮐ ﻪ از‬
‫∗‬
‫ﻣﻴﺎﻧﺠﯽ ﮔﺮﯼ در دادن وام ﺑﻪ ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﺧﺎرﺟﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽ ﺁﻳﺪ« ‪.‬‬

‫∗‪Lysis. „Contre lòligarchie financière en France“, ٥èd. P. ١٩٠٨ pp. ١١; ) -‬‬
‫‪) (١٢; ٢٦; ٣٩; ٤٠; ٤٨.‬ﻟﻴﺰﻳﺲ‪» .‬ﺑ ﺮ ﺿ ﺪ اﻟﻴﮕﺎرﺷ ﯽ ﻣ ﺎﻟﯽ در ﻓﺮاﻧ ﺴﻪ« ﭼ ﺎپ ﭘ ﻨﺠﻢ‪ ،‬ﭘ ﺎرﻳﺲ‪،‬‬
‫ﺳﺎل ‪ ،١٩٠٨‬ص‪ -.٤٨ ،٤٠ ،٣٩ ،٢٦ ،١٢ ،١١ -‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‪.‬‬
‫∗‪„Die Bank“, ١٩١٣, No ٧, P. ٦٣٠ -‬‬

‫‪٦٨‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫»ﺣﺘﯽ ﻳﮏ ﻣﻌﺎﻣﻠ ﻪ ﯼ ﺑ ﺎﻧﮑﯽ را ﻧﻴ ﺰ ﻧﻤ ﯽ ﺗ ﻮان ﻧ ﺎم ﺑ ﺮد ﮐ ﻪ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ﻧ ﺸﺮ اوراق ﺑﻬ ﺎدار‬

‫ﻣﺘ ﻀﻤﻦ ﻳ ﮏ ﭼﻨ ﻴﻦ ﺳ ﻮد هﻨﮕﻔﺘ ﯽ ﺑﺎﺷ ﺪ«‪ .‬ﺑﻨ ﺎﺑﺮ ﺁﻣ ﺎرﯼ ﮐ ﻪ در ﻣﺠﻠ ﻪ ﯼ »اﮐﻮﻧﻮﻣﻴ ﺴﺖ‬
‫ﺁﻟﻤ ﺎن« ﻣﻨ ﺪرج اﺳ ﺖ ﺳ ﻮد ﺣﺎﺻ ﻠﻪ از ﻧ ﺸﺮ اوراق ﺑﻬ ﺎدار ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎﯼ ﺻ ﻨﻌﺘﯽ ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻂ در ﺳﺎل از اﻳﻦ ﻗﺮار اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ ٣٨/٦‬درﺻﺪ‬ ‫‪١٨٩٥‬‬
‫‪ ٣٦/١‬درﺻﺪ‬ ‫‪١٨٩٦‬‬
‫‪ ٦٦/٧‬درﺻﺪ‬ ‫‪١٨٩٧‬‬
‫‪ ٦٧/٧‬درﺻﺪ‬ ‫‪١٨٩٨‬‬
‫‪ ٦٦/٩‬درﺻﺪ‬ ‫‪١٨٩٩‬‬
‫‪ ٥٥/٢‬درﺻﺪ‬ ‫‪١٩٠٠‬‬

‫»در ﺟﺮﻳﺎن دﻩ ﺳﺎل‪ ،‬از ‪ ١٨٩١‬ﺗﺎ ‪» ١٩٠٠‬درﺁﻣ ﺪ« ﺣﺎﺻ ﻠﻪ از اﻧﺘ ﺸﺎر اوراق ﺑﻬ ﺎدار‬
‫∗∗‬
‫ﺑﻨﮕﺎﻩ هﺎﯼ ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺁﻟﻤﺎن ﺑﻴﺶ از ﻳﮏ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﻪ هﻨﮕ ﺎم اﻋ ﺘﻼﯼ ﺻ ﻨﻌﺘﯽ ﺳ ﻮد ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ ﺑ ﺲ هﻨﮕﻔ ﺖ اﺳ ﺖ‪ ،‬در ﻋ ﻮض‬
‫هﻨﮕﺎم اﻧﺤﻄﺎط‪ ،‬ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎﯼ ﮐﻮﭼ ﮏ و ﻧﺎاﺳ ﺘﻮار از ﺑ ﻴﻦ ﻣ ﯽ روﻧ ﺪ و ﺁن ﮔ ﺎﻩ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ‬
‫ﺑ ﺰرگ در ﺧﺮﻳ ﺪ ﺑ ﻪ ﺑﻬ ﺎﯼ ارزان اﻳ ﻦ ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎ ﻳ ﺎ در ﻋﻤ ﻞ ﭘ ﺮ ﻣﻨﻔﻌ ﺖ »ﺷ ﻔﺎﯼ« اﻳ ﻦ‬
‫ﺑﻨﮕﺎﻩ هﺎ و »ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺳﺎزﻣﺎن« ﺁن هﺎ »اﺷﺘﺮاﮎ ﻣﯽ ورزﻧﺪ«‪ .‬هﻨﮕﺎم »ﺷﻔﺎﯼ« ﺑﻨﮕﺎﻩ ه ﺎﯼ‬
‫زﻳ ﺎن ﺁور »ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﺳ ﻬﺎﻣﯽ ﺗﻨ ﺰل دادﻩ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد ﻳﻌﻨ ﯽ درﺁﻣ ﺪ ﺣﺎﺻ ﻠﻪ ﺑ ﻪ ﻧ ﺴﺒﺖ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﮐﻤﺘﺮﯼ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﯽ ﺷﻮد و در ﺁﻳﻨﺪﻩ از روﯼ هﻤ ﻴﻦ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﺣ ﺴﺎب ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ هﺮ ﮔﺎﻩ ﻣﻴﺰان درﺁﻣﺪ ﺑﻪ ﺻ ﻔﺮ ﺗﻨ ﺰل ﮐﻨ ﺪ‪ ،‬ﺁن ﮔ ﺎﻩ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﺟﺪﻳ ﺪﯼ ﺑ ﻪ‬
‫ﮐﺎر ﺟﻠﺐ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐ ﻪ ﭘ ﺲ از اﻟﺤ ﺎق ﺁن ﺑ ﺎ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﮐ ﻢ درﺁﻣ ﺪﺗﺮ ﺳ ﺎﺑﻖ‪ ،‬درﺁﻣ ﺪ ﮐ ﺎﻓﯽ‬
‫ﺧﻮاهﺪ داﺷﺖ‪ «.‬هﻴﻠﻔﺮدﻳﻨﮓ ﺳﭙﺲ ﭼﻨﻴﻦ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪» :‬ﺿﻤﻨ ًﺎ ﺑﺎﻳ ﺪ ﮔﻔ ﺖ ﮐ ﻪ ﺗﻤ ﺎم اﻳ ﻦ‬

‫∗∗‪ ،(Stillich) -‬اﺛ ﺮ ﻧ ﺎﻣﺒﺮدﻩ‪ ،‬ص‪ ١٤٣ -‬و ) ‪W. Sombart: „Die deutsche‬‬
‫‪) (Volkswirtschaft im ١٩ Jahrhundert“, ٢ Aufe ١٠٩٠, Anlage ٨‬و‪ .‬زوﻣﺒ ﺎرت‪،‬‬
‫»اﻗﺘ ﺼﺎد ﻣﻠ ﯽ ﺁﻟﻤ ﺎن‪ ،‬در ﻗ ﺮن ﻧ ﻮزدهﻢ«‪ ،‬ﭼ ﺎپ دوم‪ ،‬ﺳ ﺎل ‪ ،١٩٠٩‬ص‪ ،٥٢٦ -‬ﺿ ﻤﻴﻤﻪ ﯼ ‪- .٨‬‬
‫ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬

‫‪٦٩‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﺷﻔﺎ دادن هﺎ و ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺳﺎزﻣﺎن هﺎ ﺑ ﺮاﯼ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎ داراﯼ دو ﺟﻨﺒ ﻪ ﯼ دوﮔﺎﻧ ﻪ اﺳ ﺖ‪ :‬او ًﻻ‬
‫ﺟﻨﺒﻪ ﯼ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﯼ ﺳﻮدﻣﻨﺪﯼ را دارد و ﺛﺎﻧﻴ ًﺎ ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﺑ ﺎ اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ از ﺁن‬
‫∗‬
‫ﻣﯽ ﺗﻮان اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﺮﮐﺖ هﺎﯼ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ را ﺑﻪ ﺗﺒﻌﻴﺖ ﺧﻮد در ﺁورد« ‪.‬‬
‫اﻳﻨ ﮏ ﻳ ﮏ ﻣﺜ ﺎل‪ :‬ﺷ ﺮﮐﺖ ﺳ ﻬﺎﻣﯽ ﺻ ﻨﺎﻳﻊ ﻣﻌ ﺪﻧﯽ »اوﻧﻴ ﻮن« در دورﺗﻤﻮﻧ ﺪ در ﺳ ﺎل‬
‫‪ ١٨٧٢‬ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﺮﮐﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﯼ ﺳﻬﺎﻣﯽ ﺑﻪ ﻣﺒﻠﻎ ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ ‪ ٤٠‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣ ﺎرﮎ‬
‫اﻋﻼم ﻧﻤﻮد و هﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻬﺮﻩ ﺳﻬﺎم ﺁن در ﺳﺎل اول ﺑﻪ ‪ ١٢‬درﺻﺪ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻧﺮخ ﺳﻬﺎم ﺗﺎ‬
‫‪ ١٧٠‬درﺻ ﺪ ﺗﺮﻗ ﯽ ﮐ ﺮد‪ .‬ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ ﺳ ﺮ ﮔ ﻞ ﻣﻨ ﺎﻓﻊ را دﺳ ﺖ ﭼ ﻴﻦ ﮐ ﺮد و ﻣﺒﻠ ﻎ‬
‫ﻧﺎﭼﻴﺰﯼ در ﺣﺪود ‪ ٢٨‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻋﺎﻳﺪش ﺷﺪ‪ .‬در ﺗﺄﺳﻴﺲ اﻳ ﻦ ﺷ ﺮﮐﺖ ﻧﻘ ﺶ ﻋﻤ ﺪﻩ را هﻤﺎﻧ ﺎ‬
‫ﺑﺰرگ ﺗﺮﻳﻦ ﺑﺎﻧﮏ ﺁﻟﻤﺎن ﻳﻌﻨﯽ »ﺷﺮﮐﺖ ﺧﺮﻳﺪ ﺑﺮوات« اﻳﻔﺎء ﻣﯽ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﺧ ﻮد‬
‫را ﺗﻨﺪرﺳ ﺖ و ﺳ ﺎﻟﻢ ﺑ ﻪ ‪ ٣٠٠‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﻣ ﺎرﮎ رﺳ ﺎﻧﺪ‪ .‬ﺳ ﭙﺲ ﺑﻬ ﺮﻩ ﺳ ﻬﺎم »اوﻧﻴ ﻮن« ﺑ ﻪ‬
‫ﺻ ﻔﺮ ﺗﻨ ﺰل ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ‪ .‬ﺳ ﻬﺎم داران ﻧﺎﭼ ﺎر ﺑ ﻪ »ﮐ ﺴﺮ« ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ رﺿ ﺎﻳﺖ ﻣ ﯽ دهﻨ ﺪ ﻳﻌﻨ ﯽ‬
‫راﺿﯽ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ را از دﺳ ﺖ ﺑﺪهﻨ ﺪ ﺗ ﺎ ﺗﻤ ﺎم ﺁن از ﻣﻴ ﺎن ﻧ ﺮود‪ .‬ﺑ ﺎرﯼ‬
‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﯼ ﻳﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ »ﺷﻔﺎ دادن هﺎ« در ﺟﺮﻳﺎن ‪ ٣٠‬ﺳﺎل ﺑﻴﺶ از ‪ ٧٣‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣ ﺎرﮎ‬
‫از دﻓﺎﺗﺮ ﺷﺮﮐﺖ »اوﻧﻴﻮن« ﻣﺤ ﻮ ﻣ ﯽ ﮔ ﺮدد‪» .‬در ﺣ ﺎل ﺣﺎﺿ ﺮ ﺳ ﻬﺎم داران اوﻟﻴ ﻪ ﯼ اﻳ ﻦ‬
‫∗‬
‫ﺷﺮﮐﺖ ﻓﻘﻂ ‪ ٥‬درﺻﺪ ارزش ﻣﻌﻴﻦ ﺷﺪﻩ ﺳﻬﺎم ﺧﻮد را در دﺳﺖ دارﻧﺪ« ‪ ،‬و اﻣﺎ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎ‬
‫ﮐﻤﺎﮐﺎن از هﺮ »ﺷﻔﺎدادﻧﯽ« »ﻋﺎﻳﺪاﺗﯽ داﺷﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫اﺣﺘﮑ ﺎر ﻗﻄﻌ ﻪ زﻣ ﻴﻦ ه ﺎﯼ واﻗ ﻊ در اﻃ ﺮاف ﺷ ﻬﺮهﺎﯼ ﺑﺰرﮔ ﯽ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ ﺳ ﺮﻋﺖ در ﺣ ﺎل‬
‫ﺗﻮﺳ ﻌﻪ ه ﺴﺘﻨﺪ ﻧﻴ ﺰ ﻳﮑ ﯽ از ﻣﻌ ﺎﻣﻼت ﺑ ﺴﻴﺎر ﭘﺮﺳ ﻮد ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ اﺳ ﺖ‪ .‬اﻧﺤ ﺼﺎر‬
‫ﺑﺎﻧﮏ هﺎ اﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﺎ اﻧﺤﺼﺎر ﺣﻖ اﻻرض و اﻧﺤﺼﺎر ﻃﺮق ﻣﻮاﺻﻼﺗﯽ ﺗﻮأم ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬زﻳﺮا‬
‫ﺗﺮﻗﯽ ﺑﻬ ﺎﯼ ﻗﻄﻌ ﺎت زﻣ ﻴﻦ و اﻣﮑ ﺎن ﻓ ﺮوش ﻣﻘ ﺮون ﺑ ﻪ ﺻ ﺮﻓﻪ ﯼ ﺁن ه ﺎ ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر ﻗﻄﻌ ﻪ‬
‫ﻗﻄﻌﻪ و ﻏﻴﺮﻩ ﺑﻴﺶ از هﻤﻪ ﻣﻨﻮﻃﺴﺖ ﺑﻪ ﺧ ﻮﺑﯽ ﺁن ﻃ ﺮق ﻣﻮاﺻ ﻼﺗﯽ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ ﻣﺮﮐ ﺰ ﺷ ﻬﺮ‬
‫ﻣﻨﺘﻬ ﯽ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد و ﺣ ﺎل ﺁن ﮐ ﻪ اﻳ ﻦ ﻃ ﺮق در دﺳ ﺖ ﮐﻤﭙ ﺎﻧﯽ ه ﺎﯼ ﺑﺰرﮔ ﯽ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ‬

‫∗‪» -‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣﺎﻟﯽ«‪ ،‬ص‪.١٧٢ -‬‬

‫∗‪ ،(Stillich) -‬اﺛﺮ ﻧﺎﻣﺒﺮدﻩ‪ ،‬ص‪ ١٣٨ -‬و )‪ ،(Liefmann‬ص‪.٥١ -‬‬

‫‪٧٠‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫وﺳ ﻴﻠﻪ ﯼ ﺳﻴ ﺴﺘﻢ اﺷ ﺘﺮاﮎ و ﻧﻴ ﺰ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﻣﻘﺎﻣ ﺎت ﻣ ﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑ ﺎز ه ﻢ ﺑ ﻪ هﻤ ﺎن ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎ‬

‫ﻣﺮﺑﻮﻃﻨﺪ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﯼ ﺣﺎﺻﻠﻪ هﻤﺎن ﭼﻴ ﺰﯼ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد ﮐ ﻪ ل‪ .‬اﺷ ﻮﻩ ﮔ ﻪ ﻧﻮﻳ ﺴﻨﺪﻩ ﯼ ﺁﻟﻤ ﺎﻧﯽ‪،‬‬
‫ﻳﮑ ﯽ از ﮐﺎرﮐﻨ ﺎن ﻣﺠﻠ ﻪ ﯼ »ﺑﺎﻧ ﮏ« ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ وﻳ ﮋﻩ ﻣﻌ ﺎﻣﻼت ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ ﺧﺮﻳ ﺪ و ﻓ ﺮوش‬
‫ﻗﻄﻌﺎت زﻣﻴﻦ و ﺑﺮهﻦ ﮔﺬاردن ﺁن هﺎ را ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ ﺁن را »ﮔﻨ ﺪﮐﺎرﯼ« ﻣ ﯽ ﻧﺎﻣ ﺪ‪:‬‬
‫اﺣﺘﮑﺎر اﻓﺴﺎرﮔﺴﻴﺨﺘﻪ ﯼ زﻣﻴﻦ هﺎﯼ اﻃﺮاف ﺷﻬﺮ‪ ،‬ورﺷﮑﺴﺘﮕﯽ ﺷﺮﮐﺖ هﺎﯼ ﺳ ﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ‬
‫ﻧﻈﻴ ﺮ ﺷ ﺮﮐﺖ »ﺑ ﻮس واﺋ ﻮ و ﮐﻨ ﺎﺋﻮﺋﺮ« در ﺑ ﺮﻟﻦ ﮐ ﻪ ﺑ ﺎ وﺳ ﺎﻃﺖ »ﻣﻌﺘﺒﺮﺗ ﺮﻳﻦ و‬
‫ﺑﺰرگ ﺗﺮﻳﻦ« ﺑﺎﻧﮏ هﺎ ﻳﻌﻨﯽ »ﺑﺎﻧﮏ ﺁﻟﻤ ﺎن« )‪ (Deutsche Bank‬ﺻ ﺪ ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﻣ ﺎرﮎ‬
‫اﺧﺎذﯼ ﮐﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎﻧﮏ ﻃﺒﻌ ًﺎ ﻃﺒﻖ ﺳﻴ ﺴﺘﻢ »اﺷ ﺘﺮاﮎ« ﻳﻌﻨ ﯽ ﻣﺨﻔﻴﺎﻧ ﻪ و ﭘ ﺸﺖ ﭘ ﺮدﻩ ﻋﻤ ﻞ‬
‫ﻣﯽ ﮐﺮد و ﺑﺎ از دﺳﺖ دادن »ﻓﻘﻂ« ‪ ١٢‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣﺎرﮎ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺧ ﻮد را از ﻣﻌﺮﮐ ﻪ ﻧﺠ ﺎت‬
‫دهﺪ‪ -،‬ﺳﭙﺲ ورﺷﮑﺴﺘﮕﯽ ﮐﺎرﻓﺮﻣﺎﻳﺎن ﮐﻮﭼﮏ و ﻧﻴﺰ ﮐﺎرﮔﺮان ﮐﻪ ﭼﻴﺰﯼ از ﺷ ﺮﮐﺖ ه ﺎﯼ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ ﺗﻮﺧﺎﻟﯽ ﻋﺎﻳﺪﺷﺎن ﻧﻤﯽ ﺷ ﻮد و ﺑ ﺎﻻﺧﺮﻩ ﺑﻨ ﺪ و ﺑ ﺴﺖ ه ﺎﯼ ﺷ ﻴﺎداﻧﻪ ﺑ ﺎ ﭘﻠ ﻴﺲ و‬
‫ادارات »درﺳﺘﮑﺎر« ﺑﺮﻟﻦ ﺑﻪ ﻣﻨﻈ ﻮر ﺗ ﺴﻠﻂ ﺑ ﺮ اﻣ ﻮر ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ ﺛﺒ ﺖ اﺳ ﻨﺎد زﻣ ﻴﻦ ه ﺎ و‬
‫ﺗﺤﺼﻴﻞ اﺟﺎزﻩ ﻧﺎﻣﻪ ﯼ ﺷﻬﺮدارﯼ ﺑﺮاﯼ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن و ﻏﻴﺮﻩ و ﻏﻴﺮﻩ∗‪.‬‬
‫»ﺁداب و رﺳ ﻮم ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎﺋﯽ« ﮐ ﻪ ﭘﺮﻓ ﺴﻮرهﺎﯼ اروﭘ ﺎﺋﯽ و ﺑﻮرژواه ﺎﯼ ﺧﻴﺮاﻧ ﺪﻳﺶ ﺑ ﺎ‬
‫اﻳﻦ هﻤﻪ ﺳﺎﻟﻮﺳﯽ ﺁن را ﻣﯽ ﺳﺘﺎﻳﻨﺪ‪ -‬در دوران ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ ﺑ ﻪ ﺗﻤ ﺎم ﻣﻌﻨ ﯽ ﺑ ﻪ ﺁداب‬
‫و رﺳﻮم ﮐﻠﻴﻪ ﯼ ﺷﻬﺮهﺎﯼ ﺑﺰرگ در ﮐﻠﻴﻪ ﯼ ﮐﺸﻮرهﺎ ﻣﺒﺪل ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺁﻏﺎز ﺳﺎل ‪ ١٩١٤‬در ﺑﺮﻟﻦ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﺸﮑﻴﻞ »ﺗﺮاﺳﺖ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ« ﻳﻌﻨﯽ »اﺷﺘﺮاﮎ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ« ﺳﻪ ﺑﻨﮕﺎﻩ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﺑﺮﻟﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻨﮕﺎﻩ هﺎ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧ ﺪ از‪ :‬راﻩ ﺁه ﻦ‬
‫ﺑﺮﻗ ﯽ ﺷ ﻬﺮﯼ‪ ،‬ﺷ ﺮﮐﺖ ﺗﺮاﻣ ﻮاﯼ و ﺷ ﺮﮐﺖ اوﻣﻨﻴﺒ ﻮس‪ .‬ﻣﺠﻠ ﻪ ﯼ »ﺑﺎﻧ ﮏ« در اﻳ ﻦ ﺑ ﺎرﻩ‬
‫ﻣﯽ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬از هﻤﺎن هﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ اﮐﺜﺮﻳﺖ ﺳﻬﺎم ﺷ ﺮﮐﺖ اوﻣﻨﻴﺒ ﻮس ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ‬
‫دو ﺷﺮﮐﺖ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘ ﻞ دﻳﮕ ﺮ اﻓﺘ ﺎدﻩ اﺳ ﺖ ﻣ ﺎ ﻣ ﯽ داﻧ ﺴﺘﻴﻢ ﭼﻨ ﻴﻦ ﻗ ﺼﺪﯼ وﺟ ﻮد دارد‪... .‬‬
‫ﻼ ﺑﺎور داﺷ ﺖ؛ ﺁن ه ﺎ‬
‫ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﯼ اﺷﺨﺎﺻﯽ ﮐﻪ اﻳﻦ هﺪف را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﺎﻣ ً‬

‫∗‪) („Die Bank“, ١٩١٣, ٩٥٢, L. Eschwege: „Der Sumpf“) -‬ﻳﻌﻨ ﯽ »ﮔﻨ ﺪﮐﺎرﯼ«(‬
‫هﻤﺎن ﺟﺎ‪ ،‬ﺳﺎل ‪ ،١٩١٢‬ﺷﻤﺎرﻩ ‪ ،١‬ص‪ ٢٢٣ -‬و ﺻﻔﺤﺎت ﺑﻌﺪﯼ‪.‬‬

‫‪٧١‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﻣﯽ ﮔﻮﻳﻨﺪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﺘﺤﺪاﻟﺸﮑﻞ اﻣﻮر ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ اﻣﻴﺪوارﻧﺪ ﺁن ﭼﻨ ﺎن اﻧﺪوﺧﺘ ﻪ اﯼ‬
‫ﺑﻪ دﺳﺖ ﺁورﻧﺪ ﮐﻪ ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﺁن ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻋﺎﻳ ﺪ ﻣ ﺮدم ﮔ ﺮدد‪ .‬وﻟ ﯽ ﺁن ﭼ ﻪ ﻣﻮﺟ ﺐ ﺑﻐ ﺮﻧﺞ‬
‫ﺷﺪن ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻣﯽ ﮔﺮدد اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐ ﻪ در ﻋﻘ ﺐ ﺳ ﺮ اﻳ ﻦ ﺗﺮاﺳ ﺖ ﺣﻤ ﻞ و ﻧﻘ ﻞ ﮐ ﻪ در ﺷ ﺮف‬
‫ﺗﺸﮑﻴﻞ اﺳﺖ ﺑﺎﻧﮏ هﺎﺋﯽ اﻳﺴﺘﺎدﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ارادﻩ ﮐﻨﻨﺪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻃﺮق ﻣﻮاﺻﻼﺗﯽ را ﮐﻪ‬
‫در اﻧﺤﺼﺎر ﺁن هﺎﺳﺖ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوش ﻗﻄﻌﻪ ﯼ زﻣﻴﻦ هﺎﯼ ﺧﻮد ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ‪ .‬ﺑ ﺮاﯼ‬
‫اﻳﻘﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﮐﻪ ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازﻩ اﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻃﺒﻴﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﺎﻓﻴﺴﺖ ﻳﺎدﺁور ﺷﻮﻳﻢ ﮐﻪ‬
‫در ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺷﺮﮐﺖ راﻩ ﺁهﻦ ﺑﺮﻗﯽ ﺷﻬﺮﯼ ﻧﻴﺰ ﻣﻨ ﺎﻓﻊ هﻤ ﺎن ﺑﺎﻧ ﮏ ﺑﺰرﮔ ﯽ ﻣ ﺴﺘﺘﺮ ﺑ ﻮد ﮐ ﻪ‬
‫ﺗﺄﺳﻴﺲ اﻳﻦ ﺷﺮﮐﺖ را ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻣ ﯽ ﮐ ﺮد‪ .‬ﻳﻌﻨ ﯽ اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ‪ :‬ﻣﻨ ﺎﻓﻊ اﻳ ﻦ ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ﺣﻤ ﻞ و ﻧﻘ ﻞ ﺑ ﺎ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوش ﻗﻄﻌﺎت زﻣﻴﻦ ﺗﻮأم ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻄﻠ ﺐ ﺑ ﺮ ﺳ ﺮ اﻳ ﻦ ﺑ ﻮد ﮐ ﻪ ﻗ ﺴﻤﺖ ﺷ ﺮﻗﯽ‬
‫اﻳ ﻦ راﻩ ﻣ ﯽ ﺑﺎﻳ ﺴﺘﯽ ﺁن ﻗﻄﻌ ﻪ زﻣ ﻴﻦ ه ﺎﺋﯽ را در ﺑ ﺮ ﮔﻴ ﺮد ﮐ ﻪ اﻳ ﻦ ﺑﺎﻧ ﮏ ﺑﻌ ﺪهﺎ ﻳﻌﻨ ﯽ‬
‫هﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﻳﻦ راﻩ ﻓﺮاهﻢ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺁن هﺎ را ﺑﺎ ﻗﻴﻤﺘﯽ ﻓﺮوﺧﺖ‬
‫∗‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ او و ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺳﻮد هﻨﮕﻔﺘﯽ ﺑﻪ ﺑﺎر ﺁورد« ‪...‬‬
‫اﻧﺤﺼﺎر ﭘﺲ از ﺁن ﮐﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﺁﻣﺪ و ﺑﺎ ﻣﻴﻠﻴﺎردهﺎ ﺳﺮ و ﮐﺎر ﭘﻴﺪا ﮐﺮد ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑ ﻪ‬
‫ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﯽ و ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ه ﻴﭻ ﮔﻮﻧ ﻪ »ﺧ ﺼﻮﺻﻴﺎت« دﻳﮕ ﺮ ﺑ ﺎ ﻧ ﺎﮔﺰﻳﺮﯼ ﻣﻄﻠﻘ ﯽ در‬
‫ﺗﻤﺎم ﺟﻮاﻧﺐ زﻧﺪﮔﯽ ﻧﻔﻮذ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﺁﻟﻤﺎن ﻣﺪح و ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺑﺮدﻩ وار‬
‫ﺷﺮاﻓﺖ و درﺳﺘﮑﺎرﯼ ﮐﺎرﻣﻨﺪان دوﻟﺘﯽ ﭘﺮوس و اﺷﺎرﻩ ﺑﻪ ﭘﺎﻧﺎﻣﺎﯼ ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ٩‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﺰدور‬
‫ﺻ ﻔﺘﯽ ﺳﻴﺎﺳ ﯽ ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎﺋﯽ ه ﺎ‪ ،‬از اﻣ ﻮر ﻋﺎدﻳ ﺴﺖ‪ .‬وﻟ ﯽ واﻗﻌﻴ ﺖ اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﺣﺘ ﯽ ﺁن‬
‫ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﺑﻮرژوازﯼ هﻢ ﮐﻪ ﺑ ﻪ اﻣ ﻮر ﺑ ﺎﻧﮑﯽ ﺁﻟﻤ ﺎن اﺧﺘ ﺼﺎص دارﻧ ﺪ داﺋﻤ ًﺎ ﻣﺠﺒﻮرﻧ ﺪ از‬
‫ﻶ از »ﮐﺸﺶ ﺑﻪ ﺳﻮﯼ ﺑﺎﻧ ﮏ«‬
‫ﺣﺪود ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺻﺮﻓ ًﺎ ﺑﺎﻧﮑﯽ ﭘﺎ را ﺑﺴﯽ ﻓﺮاﺗﺮ ﮔﺬارﻧﺪ و ﻣﺜ ً‬
‫ﻳﻌﻨﯽ از ﻣﻮارد روزاﻓﺰون اﻧﺘﻘﺎل ﮐﺎرﻣﻨ ﺪان دوﻟ ﺖ ﺑ ﻪ ﺧ ﺪﻣﺖ در ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎ ﺻ ﺤﺒﺖ ﮐﻨﻨ ﺪ‪:‬‬

‫∗‪») („Verkehrstrust“, „Die Bank“ ١٩١٤, P. ٨٩) -‬ﺗﺮاﺳ ﺖ ﺣﻤ ﻞ و ﻧﻘ ﻞ«‪» ،‬ﺑﺎﻧ ﮏ«‪-.‬‬
‫ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫‪ -٩‬ﭘﺎﻧﺎﻣ ﺎﯼ ﻓﺮاﻧ ﺴﻪ‪ -‬اﻳ ﻦ اﺻ ﻄﻼح در ﻓﺮاﻧ ﺴﻪ در ﺳ ﺎل ه ﺎﯼ ‪ ١٨٩٣-١٨٩٢‬ﺑ ﻪ ﻣﻨﺎﺳ ﺒﺖ ا‬
‫ﻓ ﺸﺎء ﺳﻮءاﺳ ﺘﻔﺎدﻩ ه ﺎﯼ ﻓ ﺮاوان و رﺷ ﻮﻩ ﺧ ﻮارﯼ رﺟ ﺎل ﺳﻴﺎﺳ ﯽ دوﻟﺘ ﯽ و ﮐﺎرﻣﻨ ﺪان دوﻟ ﺖ و‬
‫روزﻧﺎﻣﻪ هﺎﺋﯽ ﮐﻪ از ﻃﺮف ﮐﻤﭙﺎﻧﯽ ﻓﺮاﻧﺴﻮﯼ ﻣ ﺄﻣﻮر ﺣﻔ ﺮ ﮐﺎﻧ ﺎل ﭘﺎﻧﺎﻣ ﺎ ﺧﺮﻳ ﺪﻩ ﺷ ﺪﻩ ﺑﻮدﻧ ﺪ‪ -‬رواج‬
‫ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫‪٧٢‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫»ﭘﺲ ﺗﻄﻤﻴﻊ ﻧﺸﺪﻧﯽ ﺑﻮدن ﮐﺎرﻣﻨﺪان دوﻟﺘﯽ ﮐ ﻪ ﺗﻤﺎﻳ ﻞ ﺑ ﺎﻃﻨﯽ ﺁن ه ﺎ ﻣﺘﻮﺟ ﻪ ﮐﺮﺳ ﯽ ه ﺎﯼ‬
‫∗∗‬
‫ﮔﺮم و ﻧﺮم ﺑﺮﻧﺸﺘﺮاﺳﻪ اﺳﺖ ﮐﺠ ﺎ رﻓ ﺖ؟« ﺑﺮﻧ ﺸﺘﺮاﺳﻪ ﻧ ﺎم ﺧﻴﺎﺑ ﺎﻧﯽ اﺳ ﺖ در ﺑ ﺮﻟﻦ ﮐ ﻪ‬
‫»ﺑﺎﻧﮏ ﺁﻟﻤﺎن« در ﺁن واﻗﻊ اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻟﻔﺮد ﻻﻧﺴﺒﻮرگ ﻧﺎﺷﺮ ﻣﺠﻠﻪ ﯼ ﺑﺎﻧﮏ در ﺳ ﺎل ‪١٩٠٩‬‬
‫ﻣﻘﺎﻟﻪ اﯼ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »اهﻤﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﺑﻴﺰاﻧﺘﻴﻨﻴ ﺰم« ﻧﻮﺷ ﺖ و در ﺁن ﻣ ﺴﺎﻓﺮت وﻳﻠﻬﻠ ﻢ‬
‫دوم ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ و »ﻧﺘﻴﺠﻪ ﯼ ﺑﻼواﺳﻄﻪ اﻳﻦ ﻣ ﺴﺎﻓﺮت ﻳﻌﻨ ﯽ ﺳ ﺎﺧﺘﻤﺎن راﻩ ﺁه ﻦ ﺑﻐ ﺪاد را‬
‫ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار داد‪ .‬ﻧﺎﻣﺒﺮدﻩ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﻳ ﻦ راﻩ ﺁه ﻦ را »ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﯼ ﻋﻈ ﻴﻢ« و ﺷ ﻮﻣﯽ از‬
‫»ﮐﺎرﻳ ﺎﺑﯽ ﺁﻟﻤ ﺎﻧﯽ« ﺷ ﻤﺮدﻩ و ﺁن را ﺑ ﻴﺶ از ﺗﻤ ﺎم ﺧﻄﺎه ﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳ ﯽ ﺁﻟﻤ ﺎن ه ﺎ در اﻣ ﺮ‬
‫∗‬
‫»ﻣﺤﺎﺻ ﺮﻩ« ﻣﻘ ﺼﺮ ﻣ ﯽ داﻧ ﺪ« ‪) -‬ﻣﻨﻈ ﻮر از ﻣﺤﺎﺻ ﺮﻩ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳ ﺖ ادوارد هﻔ ﺘﻢ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ‬
‫ﻣ ﯽ ﮐﻮﺷ ﻴﺪ ﺁﻟﻤ ﺎن را ﻣﺠ ﺰا و ﻣﻨﻔ ﺮد ﺳ ﺎﺧﺘﻪ و ﺁن را ﺑ ﺎ ﺣﻠﻘ ﻪ اﯼ از اﺗﺤ ﺎد اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴ ﺴﺘﯽ‬
‫ﺿﺪ ﺁﻟﻤﺎﻧﯽ ﻣﺤﺎﺻ ﺮﻩ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ(‪ .‬اﺷ ﻮﻩ ﮔ ﻪ ﮐﺎرﻣﻨ ﺪ هﻤ ﺎن ﻣﺠﻠ ﻪ ﮐ ﻪ ذﮐ ﺮ ﺁن ﮔﺬﺷ ﺖ در ﺳ ﺎل‬
‫‪ ١٩١١‬ﻣﻘﺎﻟ ﻪ اﯼ ﺗﺤ ﺖ ﻋﻨ ﻮان »ﭘﻠﻮﺗﻮﮐﺮاﺳ ﯽ و ﮐﺎرﻣﻨ ﺪان دوﻟ ﺖ« ﻧﻮﺷ ﺖ و در ﺁن‬
‫ﻣﻨﺠﻤﻠ ﻪ واﻗﻌ ﻪ ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ ﻓﻠﮑ ﺮ ﻳﮑ ﯽ از ﮐﺎرﻣﻨ ﺪان دوﻟﺘ ﯽ ﺁﻟﻤ ﺎن را اﻓ ﺸﺎ ﻧﻤ ﻮد‪ .‬ﻓﻠﮑ ﺮ‬
‫ﻧﺎﻣﺒﺮدﻩ ﻋﻀﻮ ﮐﻤﻴﺴﻴﻮن ﮐﺎرﺗﻞ هﺎ و از ﻟﺤﺎظ ﺟﺪﻳﺖ و اﻧ ﺮژﯼ ﻣﻤﺘ ﺎز ﺑ ﻮد‪ ،‬ﭘ ﺲ از ﻣ ﺪﺗﯽ‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ وﯼ در ﻳﮑﯽ از ﺑﺰرگ ﺗﺮﻳﻦ ﮐﺎرﺗ ﻞ ه ﺎ ﻳﻌﻨ ﯽ ﺳ ﻨﺪﻳﮑﺎﯼ ﻓ ﻮﻻد ﺷ ﻐﻞ ﭘﺮﻣ ﺪاﺧﻠﯽ‬
‫ﺑﻪ دﺳﺖ ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ وﻗ ﺎﻳﻊ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ ه ﻴﭻ وﺟ ﻪ ﺟﻨﺒ ﻪ ﯼ ﺗ ﺼﺎدﻓﯽ ﻧ ﺪارد‪ .‬هﻤ ﺎن‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ ﯼ ﺑﻮرژوا را وادار ﻧﻤﻮد ﺑﻪ اﻳ ﻦ ﻣﻮﺿ ﻮع ﻣﻌﺘ ﺮف ﺷ ﻮد ﮐ ﻪ »ﺁزادﯼ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ‬
‫ﮐ ﻪ ﻗ ﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳ ﯽ ﺁﻟﻤ ﺎن ﺁن را ﺗ ﻀﻤﻴﻦ ﻧﻤ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ در رﺷ ﺘﻪ ه ﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻔ ﯽ از زﻧ ﺪﮔﯽ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﯽ ﻋﺎرﯼ از ﻣﻀﻤﻮن ﻣﺒﺪل ﺷﺪﻩ اﺳﺖ« و ﺑﺎوﺟﻮد ﺳﻴﺎدت ﭘﻠﻮﺗﻮﮐﺮاﺳﯽ‬
‫»ﺣﺘﯽ وﺳﻴﻊ ﺗﺮﻳﻦ ﺁزادﯼ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻧﻴﺰ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎﻧﻊ ﺁن ﮔﺮدد ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑ ﻪ ﻣﻠﺘ ﯽ ﻣﺮﮐ ﺐ از‬
‫∗∗‬
‫اﻓﺮاد ﻏﻴﺮﺁزاد ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮﻳﻢ« ‪.‬‬

‫∗∗‪») („Der Zug zur Bank“. „Die Bank“ ١٩٠٩ P. ٧٩) -‬ﮐ ﺸﺶ ﺑ ﻪ ﺳ ﻮﯼ ﺑﺎﻧ ﮏ«‪،‬‬
‫»ﺑﺎﻧﮏ«‪ -.‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫∗‪ -‬هﻤﺎن ﺟﺎ ص ‪.٣٠١‬‬
‫∗∗‪ -‬هﻤﺎن ﺟﺎ‪ ،‬ﺳﺎل ‪،١٩١١‬ﺷﻤﺎرﻩ ‪ ،٢‬ص‪٨٢٥ -‬؛ ‪،١٩١٣‬ﺷﻤﺎرﻩ ‪ ،٢‬ص‪.٩٦٢ -‬‬

‫‪٧٣‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫و اﻣﺎ در ﻣﻮرد روﺳﻴﻪ ﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻳﮏ ﻣﺜﺎل اﮐﺘﻔﺎ ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﻴﻢ‪ :‬ﭼﻨ ﺪ ﺳ ﺎل ﻗﺒ ﻞ در هﻤ ﻪ ﯼ‬

‫روزﻧﺎﻣﻪ هﺎ ﺧﺒﺮﯼ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷ ﺪ ﺣ ﺎﮐﯽ از اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ داوﻳ ﺪاف ﻣ ﺪﻳﺮ دﻓﺘ ﺮ اﻋﺘﺒ ﺎرات‪ ،‬ﺧ ﺪﻣﺖ‬
‫دوﻟﺘﯽ را ﺗﺮﮎ ﮔﻔﺘﻪ و در ﻳﮑ ﯽ از ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ ﺑ ﺰرگ ﺑ ﺎ ﺣﻘ ﻮﻗﯽ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ ﻣﻮﺟ ﺐ ﻗ ﺮارداد‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﻳﺴﺖ در ﻋﺮض ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﻣﺒﻠﻐﯽ ﺑﻴﺶ از ﻳﮏ ﻣﻴﻠﻴﻮن روﺑﻞ را ﺗ ﺸﮑﻴﻞ ده ﺪ ﺑ ﻪ ﮐ ﺎر‬
‫ﻣﺸﻐﻮل ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬دﻓﺘﺮ اﻋﺘﺒﺎرات ﻣﺆﺳ ﺴﻪ اﻳ ﺴﺖ ﮐ ﻪ وﻇﻴﻔ ﻪ اش »ﻣﺘﺤ ﺪ ﻧﻤ ﻮدن ﻓﻌﺎﻟﻴ ﺖ‬
‫ﺗﻤﺎم ﻣﺆﺳﺴﺎت اﻋﺘﺒﺎرات ﮐﺸﻮر« اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺑﺎﻧﮏ هﺎﯼ ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ ﻣﺒﻠﻐﯽ از ‪ ٨٠٠‬ﺗ ﺎ ‪١٠٠‬‬
‫∗‬
‫ﻣﻴﻠﻴﻮن روﺑﻞ ﻣﺴﺎﻋﺪﻩ ﯼ ﻣﺎﻟﯽ ﻣﯽ ﭘﺮدازد ‪...‬‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺟﺪاﺋﯽ ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ ﺑ ﺮ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ از‬
‫ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔ ﺬارﯼ در ﺗﻮﻟﻴ ﺪ‪ ،‬ﺟ ﺪاﺋﯽ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﭘ ﻮﻟﯽ از ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﺻ ﻨﻌﺘﯽ ﻳ ﺎ ﺗﻮﻟﻴ ﺪﯼ‪،‬‬
‫ﺟﺪاﺋﯽ ﺗﻨﺰﻳﻞ ﺑﮕﻴﺮ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ از ﻣﺤﻞ درﺁﻣﺪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﭘﻮﻟﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ از ﮐﺎرﻓﺮﻣ ﺎ و‬
‫ﮐﻠﻴ ﻪ ﯼ ﮐ ﺴﺎﻧﯽ ﮐ ﻪ ﻣ ﺴﺘﻘﻴﻤ ًﺎ در ادارﻩ ﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﺷ ﺮﮐﺖ دارﻧ ﺪ‪ .‬اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﻳ ﺎ ﺳ ﻴﺎدت‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣﺎﻟﯽ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺁن ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﻋﺎﻟﯽ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﮐﻪ در ﺁن اﻳ ﻦ ﺟ ﺪاﺋﯽ‬
‫داﻣﻨ ﻪ ﯼ ﻋﻈﻴﻤ ﯽ ﺑ ﻪ ﺧ ﻮد ﻣ ﯽ ﮔﻴ ﺮد‪ .‬ﺗﻔ ﻮق ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ ﺑ ﺮ ﮐﻠﻴ ﻪ ﯼ اﺷ ﮑﺎل دﻳﮕ ﺮ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻣﻌﻨﺎﻳﺶ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺗﺴﻠﻂ ﺁﻣﻴﺰ ﺗﻨﺰﻳﻞ ﺑﮕﻴ ﺮان و اﻟﻴﮕﺎرﺷ ﯽ ﻣ ﺎﻟﯽ و ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﻪ ﻣﻌﻨ ﺎﯼ‬
‫ﺁن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺪﻩ ﯼ ﻗﻠﻴﻠﯽ از ﮐﺸﻮرهﺎﯼ داراﯼ »ﻗ ﺪرت« ﻣ ﺎﻟﯽ از ﺳ ﺎﻳﺮ ﮐ ﺸﻮرهﺎ ﻣﺘﻤ ﺎﻳﺰ‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﮐﻪ اﻳﻦ ﭘﺮوﺳﻪ در ﭼﻪ ﻣﻘﻴﺎﺳﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮان از روﯼ‬
‫ﭘﻴﮑﺮﻩ هﺎﯼ ﻣﻨﺪرﺟﻪ در ﺁﻣﺎر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻣﻴﺴﻴﻮن ﻳﻌﻨﯽ ﺁﻣﺎر اﻧﺘ ﺸﺎر اﻧ ﻮاع اوراق ﺑﻬ ﺎدار‬
‫ﻗﻀﺎوت ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫∗‬
‫ﺁ‪ .‬ﻧﻴﻤﺎرﮎ در »ﺑﻮﻟﺘﻦ ﭘﮋوهﺸﮕﺎﻩ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺁﻣﺎر« درﺑ ﺎرﻩ ﯼ اﻧﺘ ﺸﺎر اوراق ﺑﻬ ﺎدار‬
‫در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻣﺸﺮوح ﺗﺮﻳﻦ و ﮐﺎﻣﻞ ﺗﺮﻳﻦ ﺁﻣﺎر ﻗﻴﺎﺳﯽ را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺳ ﺎﺧﺘﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬اﻳ ﻦ‬

‫∗‪ (E. Agahd) -‬ص‪٢٠٢ -‬‬

‫∗‪Bulletin l,Institut International de statistique. T. XIX, livr.I I. La Haye ) -‬‬
‫‪) (١٩١٢‬ﺑﻮﻟﺘﻦ ﭘﮋوهﺸﮕﺎﻩ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺁﻣﺎر‪ .‬ﺟﻠﺪ ‪ ،١٩‬ﺟﺰوﻩ ‪ .٢‬ﻻهﻪ‪ .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‪ -‬ﭘﻴﮑﺮﻩ هﺎﯼ ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﺑﻪ ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﮐﻮﭼﮏ ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر ﺗﻘﺮﻳ ﺐ از ﺷ ﻤﺎرﻩ ه ﺎﯼ ﺳ ﺎل ‪ ١٩٠٢‬اﻗﺘﺒ ﺎس ﮔﺮدﻳ ﺪﻩ و ‪ ٢٠‬درﺻ ﺪ‬
‫ﺑﺰرگ ﺷﺪﻩ و در ﺳﺘﻮن دوم ﻣﻨﺪرج اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٧٤‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫ﺁﻣﺎر ﺑﻌﺪهﺎ ﺑﻪ ﮐﺮات ﺟﺰء ﺟﺰء در ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻨﮏ ﻧﺘ ﺎﻳﺠﯽ ﮐ ﻪ‬
‫در ﻇﺮف ﭼﻬﻞ ﺳﺎل ﺑﻪ دﺳﺖ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻣﺠﻤﻮع اﻧﺘﺸﺎر اوراق ﺑﻬﺎدار‬

‫ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻓﺮاﻧﮏ ﻃﯽ هﺮ دورﻩ ﯼ دﻩ ﺳﺎﻟﻪ‬
‫‪٧٦/١‬‬ ‫‪١٨٨٠-١٨٧١‬‬
‫‪٦٤/٥‬‬ ‫‪١٨٩٠-١٨٨١‬‬
‫‪١٠٠/٤‬‬ ‫‪١٩٠٠-١٨٩١‬‬
‫‪١٩٧/٨‬‬ ‫‪١٩١٠-١٩٠١‬‬

‫ﻃﯽ دﻩ ﺳﺎﻟﻪ ﯼ ‪ ١٨٨٠-١٨٧٠‬ﺑﺮ ﻣﺒﻠ ﻎ ﮐ ﻞ اوراق ﺑﻬ ﺎدار در ﺳﺮاﺳ ﺮ ﺟﻬ ﺎن اﻓ ﺰودﻩ‬

‫ﺷﺪ و اﻳﻦ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﻧﺘﻴﺠﻪ ﯼ وام هﺎﯼ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻓﺮاﻧﺴﻪ و ﭘﺮوس و دوران ﻣﺎ‬
‫ﺑﻌﺪ ﺁن ﻳﻌﻨﯽ دوران ﮔﺮوﻧﺪرﻳﺰم در ﺁﻟﻤﺎن ﺑﻮد‪ .‬و اﻣﺎ ﺳﺮﻋﺖ اﻳ ﻦ اﻓ ﺰاﻳﺶ در ﺟﺮﻳ ﺎن ﺳ ﻪ‬
‫دورﻩ ﯼ دﻩ ﺳ ﺎﻟﻪ ﯼ ﺁﺧ ﺮ ﻗ ﺮن ﻧ ﻮزدهﻢ از ﻟﺤ ﺎظ ﻧ ﺴﺒﯽ ﭼﻨ ﺪان زﻳ ﺎد ﻧﻴ ﺴﺖ و ﻓﻘ ﻂ در‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ دﻩ ﺳﺎل ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ اﻓﺰاﻳﺶ ﻋﻈﻴﻤﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ دو ﺑﺎر زﻳﺎدﺗﺮ از‬
‫ﺳﺎﺑﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨ ﺎﺑﺮ اﻳ ﻦ ﺁﻏ ﺎز ﻗ ﺮن ﺑﻴ ﺴﺘﻢ ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ از ﻟﺤ ﺎظ رﺷ ﺪ اﻧﺤ ﺼﺎرهﺎ )ﮐﺎرﺗ ﻞ ه ﺎ‪،‬‬
‫ﺳﻨﺪﻳﮑﺎهﺎ‪ ،‬ﺗﺮاﺳﺖ هﺎ( ﮐﻪ ﻓﻮﻗ ًﺎ درﺑﺎرﻩ ﯼ ﺁن ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ از ﻟﺤﺎظ رﺷﺪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬
‫ﯼ ﻣﺎﻟﯽ ﻧﻴﺰ دوران ﺗﺤﻮل اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻴﻤ ﺎرﮎ ﻣﺒﻠ ﻎ ﮐ ﻞ اوراق ﺑﻬ ﺎدار را در ﺟﻬ ﺎن در ﺳ ﺎل ‪ ١٩١٠‬ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ ‪ ٨١٥‬ﻣﻴﻠﻴ ﺎرد‬
‫ﻓﺮاﻧﮏ ﺑﺮﺁورد ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﭘﺲ از ﮐﺴﺮ ﺗﻘﺮﻳﺒﯽ ﻣﺒﺎﻟﻐﯽ ﮐﻪ ﺗﮑﺮار ﺷﺪﻩ اﺳﺖ اﻳﻦ ﻣﺒﻠ ﻎ را‬
‫ﺗ ﺎ ‪ ٦٠٠-٥٧٥‬ﻣﻴﻠﻴ ﺎرد ﮐ ﺎهﺶ ﻣ ﯽ ده ﺪ‪ .‬اﻳﻨ ﮏ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﺁن ﺑ ﻴﻦ ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠ ﻒ )ﺑ ﻪ‬
‫ﺣﺴﺎب ‪ ٦٠٠‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد(‪:‬‬

‫‪٧٥‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﺟﻤﻊ اوراق ﺑﻬﺎدار در ﺳﺎل ‪) ١٩١٠‬ﺑﻪ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻓﺮاﻧﮏ(‬

‫‪١٤٢‬‬ ‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‬
‫‪٤٧٩‬‬ ‫‪١٣٢‬‬ ‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪﻩ‬
‫‪١١٠‬‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ‬
‫‪٩٥‬‬ ‫ﺁﻟﻤﺎن‬
‫‪٣١‬‬ ‫روﺳﻴﻪ‬
‫‪٢٤‬‬ ‫اﺗﺮﻳﺶ‪ -‬هﻨﮕﺮﯼ‬
‫‪١٤‬‬ ‫اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ‬
‫‪١٢‬‬ ‫ژاﭘﻦ‬
‫‪١٢/٥‬‬ ‫هﻠﻨﺪ‬
‫‪٧/٥‬‬ ‫ﺑﻠﮋﻳﮏ‬
‫‪٧/٥‬‬ ‫اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ‬
‫‪٦/٢٥‬‬ ‫ﺳﻮﺋﻴﺲ‬
‫‪٣/٧٥‬‬ ‫داﻧﻤﺎرﮎ‬
‫‪٢/٥‬‬ ‫ﺳﻮﺋﺪ‪ ،‬ﻧﺮوژ‪ ،‬روﻣﺎﻧﯽ و ﻏﻴﺮﻩ‬
‫‪٦٠٠‬‬ ‫ﺟﻤﻊ‬

‫از روﯼ اﻳ ﻦ ﭘﻴﮑ ﺮﻩ ه ﺎ ﻓ ﻮرًا دﻳ ﺪﻩ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد ﭼﮕﻮﻧ ﻪ ﭼﻬ ﺎر ﮐ ﺸﻮر از ﺛﺮوﺗﻤﻨ ﺪﺗﺮﻳﻦ‬

‫ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﮐ ﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ ه ﺮ ﻳ ﮏ از ‪ ١٠٠‬ﺗ ﺎ ‪ ١٥٠‬ﻣﻴﻠﻴ ﺎرد ﻓﺮاﻧ ﮏ اوراق‬
‫ﺑﻬ ﺎدار در اﺧﺘﻴ ﺎر دارﻧ ﺪ از دﻳﮕ ﺮان ﻣﺘﻤﺎﻳﺰﻧ ﺪ‪ .‬از اﻳ ﻦ ﭼﻬ ﺎر ﮐ ﺸﻮر دو ﮐ ﺸﻮر از‬
‫ﮐﻬ ﻦ ﺳ ﺎل ﺗ ﺮﻳﻦ ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ و ﺑ ﻪ ﻃ ﻮرﯼ ﮐ ﻪ ﺧ ﻮاهﻴﻢ دﻳ ﺪ از ﻟﺤ ﺎظ‬
‫ﻣﺴﺘﻌﻤﺮات ﻏﻨﯽ ﺗﺮﻳﻦ ﺁن هﺎ هﺴﺘﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ دو ﮐﺸﻮر ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن و ﻓﺮاﻧ ﺴﻪ؛ دو‬
‫ﮐﺸﻮر دﻳﮕﺮ از ﻟﺤﺎظ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﮑﺎﻣﻞ و ﻣﻴﺰان ﺑﺴﻂ و ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻧﺤﺼﺎرهﺎﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬
‫در ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬از ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﭘﻴﺸﺮو ه ﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳ ﻦ دو ﻋﺒﺎرﺗﻨ ﺪ از اﻳ ﺎﻻت ﻣﺘﺤ ﺪﻩ‬
‫و ﺁﻟﻤ ﺎن‪ .‬اﻳ ﻦ ﭼﻬ ﺎر ﮐ ﺸﻮر ﻣﺠﻤﻮﻋ ًﺎ ‪ ٤٧٩‬ﻣﻴﻠﻴ ﺎرد ﻓﺮاﻧ ﮏ ﻳﻌﻨ ﯽ ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ ‪ ٨٠‬درﺻ ﺪ‬
‫ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ ﺟﻬ ﺎﻧﯽ را در اﺧﺘﻴ ﺎر دارﻧ ﺪ‪ .‬ﺑﻘﻴ ﻪ ﯼ ﺟﻬ ﺎن ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ ﺗﻤﺎﻣ ًﺎ ﺑ ﻪ ﻧﺤ ﻮﯼ از‬
‫اﻧﺤﺎء ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﮐﺸﻮرهﺎ ﻳﻌﻨﯽ ﺑﺎﻧ ﮏ داره ﺎﯼ ﺟﻬ ﺎﻧﯽ و ﭼﻬ ﺎر »ﺳ ﺘﻮن« ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ‬
‫ﻣﺎﻟﯽ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻧﻘﺶ ﺑﺪهﮑﺎر و ﺧﺮاﺟﮕﺬار را ﺑﺎزﯼ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫روﯼ ﻧﻘﺸﯽ ﮐﻪ ﺻﺪور ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ در اﻳﺠﺎد ﺷﺒﮑﻪ ﯼ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ واﺑﺴﺘﮕﯽ و ارﺗﺒﺎط هﺎﯼ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣﺎﻟﯽ ﺑﺎزﯼ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﻪ وﻳﮋﻩ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﮑﺚ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪٧٦‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫‪ -٤‬ﺻﺪور ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‬

‫ﺻﺪور ﮐﺎﻻ ﺻﻔﺖ ﻣﺸﺨ ﺼﻪ ﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺳ ﺎﺑﻖ ﺑ ﻮد ﮐ ﻪ در ﺁن رﻗﺎﺑ ﺖ ﺁزاد ﺗ ﺴﻠﻂ‬
‫ﮐﺎﻣﻞ داﺷﺖ‪ .‬ﺻﻔﺖ ﻣﺸﺨﺼﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻧﻮﻳﻦ ﮐ ﻪ در ﺁن ﺳ ﻴﺎدت ﺑ ﺎ اﻧﺤ ﺼﺎرهﺎﺳﺖ‬
‫ﺻﺪور ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻋﺒﺎرﺗ ﺴﺖ از ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﮐ ﺎﻻﺋﯽ در ﻋ ﺎﻟﯽ ﺗ ﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠ ﻪ ﯼ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ ﺁن‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ‬
‫هﻨﮕ ﺎﻣﯽ ﮐ ﻪ ﻧﻴ ﺮوﯼ ﮐ ﺎرﮔﺮﯼ ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﻪ ﮐ ﺎﻻ ﺗﺒ ﺪﻳﻞ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد‪ .‬ﺗﻮﺳ ﻌﻪ ﯼ ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ در داﺧ ﻞ‬
‫ﮐ ﺸﻮر و ﺑ ﻪ ﺧ ﺼﻮص در ﻋﺮﺻ ﻪ ﯼ ﺑ ﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠ ﯽ از ﺧ ﺼﻮﺻﻴﺎت ﻣﻤﻴ ﺰﻩ و ﻣﺸﺨ ﺼﻪ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﻳ ﺴﺖ‪ .‬ﻧ ﺎﻣﻮزوﻧﯽ و ﺳ ﻴﺮ ﺟﻬ ﺸﯽ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎﯼ ﺟﺪاﮔﺎﻧ ﻪ و رﺷ ﺘﻪ ه ﺎﯼ‬
‫ﺟﺪاﮔﺎﻧ ﻪ ﯼ ﺻ ﻨﻌﺖ و ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﺟﺪاﮔﺎﻧ ﻪ در ﺷ ﺮاﻳﻂ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ اﻣﺮﻳ ﺴﺖ ﻧ ﺎﮔﺰﻳﺮ‪.‬‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن اﺑﺘﺪا و ﻣﻘﺪم ﺑﺮ دﻳﮕﺮان ﺑ ﻪ ﮐ ﺸﻮر ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻣﺒ ﺪل ﺷ ﺪ و ﻣﻘ ﺎرن ﻧﻴﻤ ﻪ ﯼ‬
‫ﻗﺮن ﻧﻮزدهﻢ ﺑﺎ ﻣﻌﻤﻮل داﺷ ﺘﻦ ﺑﺎزرﮔ ﺎﻧﯽ ﺁزاد ﻣ ﺪﻋﯽ اﻳﻔ ﺎﯼ ﻧﻘ ﺶ »ﮐﺎرﮔ ﺎﻩ ﺗﻤ ﺎم ﺟﻬ ﺎن«‬
‫ﻳﻌﻨ ﯽ ﺗﺤﻮﻳ ﻞ دهﻨ ﺪﻩ ﯼ ﻣ ﺼﻨﻮﻋﺎت ﺑ ﻪ هﻤ ﻪ ﯼ ﮐ ﺸﻮرهﺎﺋﯽ ﮔﺮدﻳ ﺪ ﮐ ﻪ ﻣ ﯽ ﺑﺎﻳ ﺴﺖ در‬
‫ﻋﻮض‪ ،‬وﯼ را از ﻟﺤﺎظ ﻣﻮاد ﺧﺎم ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ اﻳ ﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴ ﺖ اﻧﺤ ﺼﺎرﯼ اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن‬
‫در رﺑﻊ ﺁﺧﺮ ﻗﺮن ﻧﻮزدهﻢ هﻢ دﻳﮕﺮ دﭼﺎر ﺗﺰﻟﺰل ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻋﺪﻩ اﯼ از ﮐﺸﻮرهﺎﯼ دﻳﮕﺮ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﯼ ﻣﻘﺮرات »ﺣﻤﺎﻳﺖ« ﮔﻤﺮﮐ ﯽ از ﺧ ﻮد دﻓ ﺎع ﻣ ﯽ ﮐﺮدﻧ ﺪ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ ﻳﺎﻓﺘ ﻪ و ﺑ ﻪ‬
‫ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻣﺒﺪل ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در ﺁﺳﺘﺎن ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻣ ﺎ ﺑ ﻪ ﺷ ﮑﻞ دﻳﮕ ﺮﯼ‬
‫از اﻧﺤﺼﺎرهﺎ ﺑﺮﺧﻮرد ﻣ ﯽ ﻧﻤ ﺎﺋﻴﻢ‪ .‬او ًﻻ اﺗﺤﺎدﻳ ﻪ ه ﺎﯼ اﻧﺤ ﺼﺎرﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ داران در ﺗﻤ ﺎم‬
‫ﮐ ﺸﻮرهﺎﺋﯽ ﮐ ﻪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ در ﺁن ه ﺎ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ ﻳﺎﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ؛ ﺛﺎﻧﻴ ًﺎ ﻣﻮﻗﻌﻴ ﺖ اﻧﺤ ﺼﺎرﯼ‬

‫‪٧٧‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﻣﻌﺪودﯼ از ﻏﻨﯽ ﺗﺮﻳﻦ ﮐ ﺸﻮرهﺎ ﮐ ﻪ ﺗﺠﻤ ﻊ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ در ﺁن ه ﺎ ﺑ ﻪ ﻣﻴ ﺰان ﻋﻈﻴﻤ ﯽ رﺳ ﻴﺪﻩ‬

‫ﺑﻮد‪ .‬در ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﭘﻴﺸﺮو »ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ اﺿﺎﻓﯽ« ﻋﻈﻴﻤﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد ﺁﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻬﻴﺴﺖ اﮔﺮ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﮐ ﺸﺎورزﯼ را ﮐ ﻪ در اﻳ ﻦ ﻣﻮﻗ ﻊ در هﻤ ﻪ ﺟ ﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻓﺎﺣﺸﯽ از ﺻﻨﻌﺖ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧ ﺪﻩ ﺑ ﻮد ﺑ ﺴﻂ ده ﺪ و اﮔ ﺮ ﻣ ﯽ ﺗﻮاﻧ ﺴﺖ ﺳ ﻄﺢ زﻧ ﺪﮔﯽ‬
‫ﺗ ﻮدﻩ ه ﺎﯼ اه ﺎﻟﯽ را ﮐ ﻪ در هﻤ ﻪ ﺟ ﺎ ﺑ ﺎ وﺟ ﻮد ﺗﺮﻗﻴ ﺎت ﺳ ﺮﮔﻴﺠﻪ ﺁور ﺗﮑﻨﻴ ﮏ در ﺣ ﺎل‬
‫ﻧﻴﻤ ﻪ ﯼ ﮔﺮﺳ ﻨﮕﯽ و ﻓﻘ ﺮ ﺑ ﻪ ﺳ ﺮ ﻣ ﯽ ﺑﺮﻧ ﺪ ارﺗﻘ ﺎء ده ﺪ‪ ،‬ﺁن ﮔ ﺎﻩ از ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ اﺿ ﺎﻓﯽ‬
‫ﺳ ﺨﻨﯽ ه ﻢ ﻧﻤ ﯽ ﺗﻮاﻧ ﺴﺖ در ﻣﻴ ﺎن ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬اﻳ ﻦ »ﺑﺮه ﺎن« را ﻣﻨﻘ ﺪﻳﻦ ﺧ ﺮدﻩ ﺑ ﻮرژواﯼ‬
‫ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻧﻴ ﺰ ﭼ ﭗ و راﺳ ﺖ ﺑ ﻪ ﻣﻴ ﺎن ﻣ ﯽ ﮐ ﺸﻨﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ در ﭼﻨ ﻴﻦ ﺻ ﻮرﺗﯽ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ دﻳﮕﺮ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻧﺒﻮد‪ ،‬زﻳ ﺮا ه ﻢ ﻧ ﺎﻣﻮزوﻧﯽ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ و ه ﻢ زﻧ ﺪﮔﯽ ﻧﻴﻤ ﻪ‬
‫ﮔﺮﺳ ﻨﻪ ﯼ ﺗ ﻮدﻩ ه ﺎ از ﺷ ﺮاﻳﻂ اﺳﺎﺳ ﯽ و ﻧ ﺎﮔﺰﻳﺮ و از ﻣﻮﺟﺒ ﺎت اﻳ ﻦ ﻃ ﺮز ﺗﻮﻟﻴ ﺪ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺑﺎﻗﻴﺴﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ اﺿﺎﻓﯽ ﺑ ﻪ ﻣ ﺼﺮف‬
‫ارﺗﻘﺎء ﺳﻄﺢ زﻧﺪﮔﯽ ﺗﻮدﻩ ه ﺎﯼ ﮐ ﺸﻮر ﻣﻌ ﻴﻦ ﻧﺮﺳ ﻴﺪﻩ )زﻳ ﺮا اﻳ ﻦ اﻣ ﺮ ﻣﻮﺟ ﺐ ﺗﻨ ﺰل ﺳ ﻮد‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داران ﻣﯽ ﺷﺪ( ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﺗﺮﻗﯽ ﺳﻮد از ﻃﺮﻳﻖ ﺻﺪور ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑ ﻪ ﺧﺎرﺟ ﻪ‬
‫ﻳﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﻩ ﺧﻮاهﺪ رﺳﻴﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧ ﺪﻩ ﺳ ﻄﺢ ﺳ ﻮد‬
‫ﻣﻌﻤ ﻮ ًﻻ ﺑﺎﻻﺳ ﺖ زﻳ ﺮا ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ه ﺎ اﻧ ﺪﮎ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺑﻬ ﺎﯼ زﻣ ﻴﻦ ﻧ ﺴﺒﺘ ًﺎ ﻧ ﺎزل اﺳ ﺖ و ﺳ ﻄﺢ‬
‫دﺳﺘﻤﺰد ﭘ ﺎﺋﻴﻦ اﺳ ﺖ و ﻣ ﻮاد ﺧ ﺎم ارزان اﺳ ﺖ‪ .‬ﺁن ﭼ ﻪ اﻣﮑ ﺎن ﺻ ﺪور ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ را ﻓ ﺮاهﻢ‬
‫ﻣﯽ ﺳﺎزد اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻳﮏ ﺳﻠ ﺴﻠﻪ از ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﻋﻘ ﺐ ﻣﺎﻧ ﺪﻩ اﮐﻨ ﻮن دﻳﮕ ﺮ ﺑ ﻪ داﻳ ﺮﻩ ﯼ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺟﻬﺎﻧﯽ داﺧﻞ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻄﻮط ﻋﻤ ﺪﻩ ﯼ راﻩ ﺁه ﻦ در ﺁن ه ﺎ اﺣ ﺪاث ﮔﺮدﻳ ﺪﻩ‬
‫و ﻳﺎ ﺷﺮوع ﺑﻪ اﺣﺪاث ﺷﺪﻩ و ﻣﻮﺟﺒﺎت اوﻟﻴﻪ ﺑﺮاﯼ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ ﺻ ﻨﻌﺖ ﻓ ﺮاهﻢ ﮔﺮدﻳ ﺪﻩ اﺳ ﺖ و‬
‫ﻏﻴ ﺮﻩ و ﻏﻴ ﺮﻩ‪ .‬ﺁن ﭼ ﻪ ﺿ ﺮورت ﺻ ﺪور ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ را ﺑ ﻪ وﺟ ﻮد ﻣ ﯽ ﺁورد اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ‬
‫ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ در ﻣﻌ ﺪودﯼ از ﮐ ﺸﻮرهﺎ »ﺑ ﻴﺶ از ﺣ ﺪ ﻧ ﻀﺞ ﻳﺎﻓﺘ ﻪ« و ﻋﺮﺻ ﻪ ﺑ ﻪ ﮐ ﺎر‬
‫اﻧ ﺪاﺧﺘﻦ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ »ﺳ ﻮدﺁور« )در ﺷ ﺮاﻳﻂ ﻋﻘ ﺐ ﻣﺎﻧ ﺪﮔﯽ ﮐ ﺸﺎورزﯼ و ﻓﻘ ﺮ ﺗ ﻮدﻩ ه ﺎ(‬
‫ﺗﻨﮓ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٧٨‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫اﻳﻨﮏ ﺁﻣﺎر ﺗﻘﺮﻳﺒ ﯽ درﺑ ﺎرﻩ ﯼ ﻣﻴ ﺰان ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ اﯼ ﮐ ﻪ ﺳ ﻪ ﮐ ﺸﻮر ﻋﻤ ﺪﻩ در ﺧﺎرﺟ ﻪ ﺑ ﻪ‬

‫∗‬
‫ﮐﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻪ اﻧﺪ ‪:‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﯼ ﮐﻪ در ﺧﺎرﺟﻪ ﺑﻪ ﮐﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ‬
‫)ﺑﻪ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻓﺮاﻧﮏ(‬
‫ﺁﻟﻤﺎن‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ‬ ‫اﻧﮕﻠﻴﺲ‬ ‫ﺳﺎل‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪٣ /٦‬‬ ‫‪١٨٦٢‬‬
‫‪-‬‬ ‫)‪١٠ (١٨٦٩‬‬ ‫‪١٥‬‬ ‫‪١٨٧٢‬‬
‫؟‬ ‫)‪١٥ (١٨٨٠‬‬ ‫‪٢٢‬‬ ‫‪١٨٨٢‬‬
‫؟‬ ‫)‪٢٠ (١٨٩٠‬‬ ‫‪٤٢‬‬ ‫‪١٨٩٣‬‬
‫‪١٢/٥‬‬ ‫‪٢٧ – ٣٧‬‬ ‫‪٦٢‬‬ ‫‪١٩٠٢‬‬
‫‪٤٤‬‬ ‫‪٦٠‬‬ ‫‪٧٥ - ١٠٠‬‬ ‫‪١٩١٤‬‬

‫از روﯼ اﻳ ﻦ ﺟ ﺪول ﻣ ﺸﺎهﺪﻩ ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﻴﻢ ﺻ ﺪور ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﻓﻘ ﻂ در ﺁﻏ ﺎز ﻗ ﺮن ﺑﻴ ﺴﺘﻢ‬

‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﯼ ﻋﻈﻴﻤﯽ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﺶ از ﺟﻨﮓ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﯼ ﮐﻪ ﺳﻪ ﮐﺸﻮر ﻋﻤﺪﻩ در ﺧﺎرﺟﻪ‬

‫∗‪) (Hobson: „Imperialism“ L. ١٩٠٢, p.٥٨) -‬هﻮﺑ ﺴﻦ‪» :‬اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم«‪-.،‬‬

‫ﺎﻣﺒﺮدﻩ‪ ،‬ص‪ ٣٩٥-‬و ‪٤٠٤‬؛ )‪ (P.Arndt‬در‬ ‫ﺮﻧ‬ ‫ﺮﺟﻢ(؛)‪ ، (Riesser‬اﺛ‬ ‫ﻣﺘ‬
‫)‪) („Weltwirtschaftliches Archiv“ Bd. ٧. ١٩١٦ S. ٣٥‬ﻧﮕ ﺎرش پ‪ .‬ارﻧ ﺪت در‬
‫»ﺁرﺷ ﻴﻮ اﻗﺘ ﺼﺎد ﺟﻬ ﺎﻧﯽ«‪ ،‬ﺟﻠ ﺪ ‪ ،٧‬ﺳ ﺎل ‪ ،١٩١٦‬ص‪– .٣٥-‬ﻣﺘ ﺮﺟﻢ(؛)‪ (Bulletin‬در‬
‫)‪) (Neymarck‬ﻧﮕ ﺎرش ﻧﻴﻤ ﺎرﮎ در ﺑ ﻮﻟﺘﻦ‪-.‬ﻣﺘ ﺮﺟﻢ(؛ هﻴﻠﻔﺮدﻳﻨ ﮓ‪ :‬ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﻣ ﺎﻟﯽ‪ ،‬ص‪٤٩٢ -‬؛‬
‫)‪)(Lloyd-George‬ﻟﻠﻮﻳﺪ ﺟﺮج‪-‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‪ ،‬ﻧﻄﻖ در ﻣﺠﻠﺲ ﻋﻮام در ﺗﺎرﻳﺢ ‪ ٤‬ﻣﺎﻩ ﻣﻪ ﺳ ﺎل ‪،١٩١٥‬‬
‫)“‪ ،(„Dily Telegraph‬ﺑ ﻪ ﺗ ﺎرﻳﺦ ‪ ٥‬ﻣ ﻪ ﺳ ﺎل ‪١٩١٥‬؛) ‪B. Harms: „Probleme der‬‬
‫‪ (Weltwirtschaft“. Jena ١٩١٢. S.٢٣٥.‬و ﺻﻔﺤﻪ ﯼ دﻳﮕﺮ )ب‪ .‬هﺎرﻣﺲ‪» :‬ﻣ ﺴﺎﺋﻞ اﻗﺘ ﺼﺎد‬
‫ﺟﻬ ﺎﻧﯽ«‪ ،‬ﻳﻨ ﺎ‪ ،‬ﺳ ﺎل ‪ ،١٩١٢‬ص‪ ٢٣٥٠-‬و ﺻ ﻔﺤﻪ ﯼ دﻳﮕ ﺮ‪– .‬ﻣﺘ ﺮﺟﻢ(؛ ) ‪Dr. Siegmund‬‬
‫‪Schilder: „Entwicklungstendenzen der Weitwirtschaft“ Berlin ١٩١٢. Band‬‬
‫‪) (I, S.١٥٠‬دﮐﺘ ﺮ زﻳﮕﻤﻮﻧ ﺪ ﺷ ﻴﻠﺪر‪» :‬ﺗﻤ ﺎﻳﻼت ﺗﮑﺎﻣ ﻞ اﻗﺘ ﺼﺎد ﺟﻬ ﺎﻧﯽ«‪ ،‬ﺑ ﺮﻟﻦ‪– .‬ﻣﺘ ﺮﺟﻢ(؛‬
‫) ‪George Paish: Great Britain’s Capital Investments ect. „Journal of the‬‬
‫‪) (Royal Statistical Society“,vol. LXXIV.‬ﺟﺮج ﭘﻴﺶ‪» :‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎﯼ ﮐﺒﻴﺮ‬
‫و ﻏﻴ ﺮﻩ« در »ﻣﺠﻠ ﻪ ﯼ اﻧﺠﻤ ﻦ ﭘﺎدﺷ ﺎهﯽ ﺁﻣ ﺎر ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴ ﺎ«‪ ،‬ﺟﻠ ﺪ ‪ ،١٩١١-١٩١٠ ،٧٤‬ص‪ ١٦٧-‬و‬
‫ﺻ ﻔﺤﺎت ﺑﻌ ﺪﯼ‪– .‬ﻣﺘ ﺮﺟﻢ(‪Georges Diouritch: „L’Expansion des banques ) ،‬‬
‫‪allemandes l’ètranger, ses rapports avec le dèveloppement èconomique de‬‬
‫‪) (l’Allemagne P. ١٩٠٩, p.٨٤‬ﺟﺮج دﻳﻮرﻳﭻ‪» :‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻃﻠﺒﯽ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ ﺁﻟﻤ ﺎن در ﺧﺎرﺟ ﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺗﮑﺎﻣﻞ اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﺁﻟﻤﺎن« ﭘﺎرﻳﺲ‪– .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‪.‬‬

‫‪٧٩‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﺑﻪ ﮐﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ‪ ٢٠٠-١٧٥‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻓﺮاﻧﮓ ﻣﯽ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺳﻮد ﺣﺎﺻﻞ از اﻳﻦ ﻣﺒﻠﻎ‬
‫ﺑ ﺎ ﻧ ﺮخ ﻧ ﺎزل ‪ ٥‬درﺻ ﺪ‪ ،‬ﺳ ﺎﻟﻴﺎﻧﻪ ﻣ ﯽ ﺑﺎﻳ ﺴﺘﯽ ﺑ ﻪ ‪ ١٠-٨‬ﻣﻴﻠﻴ ﺎرد ﻓﺮاﻧ ﮏ در ﺳ ﺎل ﺑ ﺎﻟﻎ‬
‫ﮔﺮدد و اﻳﻦ ﺧﻮد اﺳﺎس ﻣﺤﮑﻤﯽ اﺳﺖ ﺑ ﺮاﯼ ﺳ ﺘﻢ ﮔ ﺮﯼ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴ ﺴﺘﯽ و اﺳ ﺘﺜﻤﺎر اﮐﺜﺮﻳ ﺖ‬
‫ﻣﻠﻞ و ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﺟﻬﺎن و ﻃﻔﻴﻠﯽ ﮔﺮﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻣﺸﺘﯽ از ﻏﻨﯽ ﺗﺮﻳﻦ دوﻟﺖ هﺎ!‬
‫و اﻣ ﺎ اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﮐ ﻪ در ﺧﺎرﺟ ﻪ ﺑ ﻪ ﮐ ﺎر اﻧﺪاﺧﺘ ﻪ ﺷ ﺪﻩ ﭼﮕﻮﻧ ﻪ ﺑ ﻴﻦ ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﯽ ﺷﻮد و در ﮐﺠﺎ ﺑ ﻪ ﮐ ﺎر اﻧﺪاﺧﺘ ﻪ ﺷ ﺪﻩ ﭘﺮﺳ ﺸﯽ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﻓﻘ ﻂ ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر‬
‫ﺗﻘﺮﻳﺐ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺁن ﭘﺎﺳﺦ داد وﻟﯽ اﻳﻦ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ هﺮ ﺣﺎل ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﻨﺎﺳ ﺒﺎت‬
‫ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ و رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﯽ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﮐﻨﻮﻧﯽ را روﺷﻦ ﺳﺎزد‪:‬‬

‫ﻗﺎرﻩ هﺎﯼ ﺟﻬﺎن ﮐﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ هﺎﯼ ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﻴﺎن ﺁن هﺎ‬

‫)ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﻘﺮﻳﺐ( ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‬
‫)در ﺣﺪود ﺳﺎل ‪(١٩١٠‬‬
‫)ﺑﻪ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﺎرﮎ(‬
‫ﺟﻤﻌ ًﺎ‬ ‫ﺁﻟﻤﺎن‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ‬ ‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‬
‫‪٤٥‬‬ ‫‪١٨‬‬ ‫‪٢٣‬‬ ‫‪٤‬‬ ‫اروﭘﺎ‪...........‬‬
‫‪٥١‬‬ ‫‪١٠‬‬ ‫‪٤‬‬ ‫‪٣٧‬‬ ‫ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ‪.........‬‬
‫ﺁﺳﻴﺎ‪ ،‬ﺁﻓﺮﻳﻘﺎ و‬
‫‪٤٤‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫‪٢٩‬‬ ‫اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ‪........‬‬
‫‪١٤٠‬‬ ‫‪٣٥‬‬ ‫‪٣٥‬‬ ‫‪٧٠‬‬ ‫ﺟﻤﻊ ﮐﻞ‪........‬‬

‫در ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ ﺧﺎرﺟﯽ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺴﺘﻌﻤﺮات ﺁن ﻣﻘﺎم اول را اﺣﺮاز ﻣﯽ ﮐﻨ ﺪ‪ .‬اﻳ ﻦ‬
‫ﻼ ﮐﺎﻧﺎدا( و اﻟﺒﺘ ﻪ در ﺁﺳ ﻴﺎ و ﻏﻴ ﺮﻩ‬
‫ﻣﺴﺘﻌﻤﺮات ﺣﺘﯽ در ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺴﻴﺎر ﻋﻈﻴﻢ اﺳﺖ )ﻣﺜ ً‬
‫ﮐ ﻪ دﻳﮕ ﺮ ﺟ ﺎﯼ ﺧ ﻮد دارد‪ .‬ﻣﻴ ﺰان ﻋﻈ ﻴﻢ ﺻ ﺪور ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ در اﻳ ﻦ ﮐ ﺸﻮر ﺑ ﺎ ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮات‬
‫ﻋﻈﻴﻤﯽ ﮐﻪ درﺑﺎرﻩ ﯼ اهﻤﻴﺖ ﺁن ﺑﺮاﯼ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻌ ﺪًا ه ﻢ ﺻ ﺤﺒﺖ ﺧ ﻮاهﻴﻢ ﮐ ﺮد‪ ،‬ارﺗﺒ ﺎط‬
‫ﻣﺤﮑﻢ ﺗﺮﯼ دارد‪ .‬در ﻓﺮاﻧﺴﻪ وﺿﻊ ﺑﺮ ﻣﻨﻮال دﻳﮕﺮﻳﺴﺖ‪ .‬اﻳ ﻦ ﺟ ﺎ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﺧ ﺎرﺟﯽ ﺑ ﻪ‬
‫ﻃﻮر ﻋﻤﺪﻩ در اروﭘﺎ و ﻣﻘ ﺪم ﺑ ﺮ هﻤ ﻪ در روﺳ ﻴﻪ )دﺳ ﺖ ﮐ ﻢ دﻩ ﻣﻴﻠﻴ ﺎرد ﻓﺮاﻧ ﮏ( ﺑ ﻪ ﮐ ﺎر‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﺿﻤﻨ ًﺎ اﻳﻦ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤ ﺪﻩ ﻋﺒﺎرﺗ ﺴﺖ از ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ اﺳﺘﻘﺮاﺿ ﯽ‪ ،‬و‬

‫‪٨٠‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫وام هﺎﯼ دوﻟﺘﯽ‪ ،‬ﻧﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﯼ ﮐﻪ در ﺑﻨﮕﺎﻩ هﺎﯼ ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ را ﺑﺮﺧﻼف اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮاﺗﯽ اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن ﻣ ﯽ ﺗ ﻮان اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﺗﻨﺰﻳ ﻞ ﺑﮕﻴ ﺮ‬
‫ﻧﺎﻣﻴ ﺪ‪ .‬در ﺁﻟﻤ ﺎن ﻧ ﻮع ﺳ ﻮﻣﯽ ﻣ ﺸﺎهﺪﻩ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد‪ :‬ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮات ﺁن وﺳ ﻴﻊ ﻧﻴ ﺴﺖ و‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﯼ را ﮐﻪ در ﺧﺎرﺟﻪ ﺑﻪ ﮐﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻴﻦ اروﭘﺎ و ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐ ﺎﻣ ً‬
‫ﻼ ﻣ ﻮزوﻧﯽ‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺻﺪور ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﻪ ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ دﻳﮕ ﺮ در ﺗﮑﺎﻣ ﻞ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺁن ه ﺎ ﺗ ﺄﺛﻴﺮ ﺑﺨ ﺸﻴﺪﻩ و‬
‫ﺑ ﺴﯽ ﺑ ﺮ ﺳ ﺮﻋﺖ اﻳ ﻦ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ ﻣ ﯽ اﻓﺰاﻳ ﺪ‪ .‬ﺑ ﺪﻳﻦ ﺟﻬ ﺖ اﮔ ﺮ اﻳ ﻦ ﻋﻤ ﻞ ﺻ ﺪور ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﺗ ﺎ‬
‫اﻧﺪازﻩ اﯼ در ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﺻﺎدرﮐﻨﻨﺪﻩ ﻣﺨﺘﺼﺮ وﻗﻔﻪ اﯼ اﻳﺠﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬در ﻋﻮض ﻣﻮﺟﺒﺎت‬
‫ﺑ ﺴﻂ داﻣﻨ ﻪ ﯼ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ روزاﻓ ﺰون ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ را در ﺗﻤ ﺎم ﺟﻬ ﺎن ﻓ ﺮاهﻢ ﺳ ﺎﺧﺘﻪ و ﺑ ﺮ‬
‫ﻋﻤﻖ اﻳﻦ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻣﯽ اﻓﺰاﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﯼ ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﺻﺎدرﮐﻨﻨﺪﻩ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﻣﮑﺎن ﺗﺤﺼﻴﻞ »ﻣﻨﺎﻓﻊ« ﻣﻌﻴﻨ ﯽ ﮐ ﻪ ﭼﮕ ﻮﻧﮕﯽ‬
‫ﺁن‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ وﻳﮋﻩ دوران ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣﺎﻟﯽ و اﻧﺤﺼﺎرهﺎ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ -‬ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ‬
‫ﻼ ﺑﺒﻴﻨﻴ ﺪ ﻣﺠﻠ ﻪ ﯼ »ﺑﺎﻧ ﮏ« ﭼ ﺎپ ﺑ ﺮﻟﻦ در اﮐﺘﺒ ﺮ ﺳ ﺎل ‪ ١٩١٣‬در‬
‫هﻤﻴﺸﻪ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻣﺜ ً‬
‫اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﭼﻪ ﻣﯽ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬
‫»از ﭼﻨﺪﯼ ﭘﻴﺶ در ﺑﺎزار ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ هﺎ ﮐﻤﺪﯼ ﻣﺨﺼﻮﺻﯽ ﺑﺎزﯼ ﻣﯽ ﺷ ﻮد ﮐ ﻪ‬
‫وﺻ ﻒ ﺁن ﺑﺮازﻧ ﺪﻩ ﯼ ﺧﺎﻣ ﻪ ﯼ ﺁرﻳ ﺴﺘﻮﻓﺎن اﺳ ﺖ‪ .‬ﻳ ﮏ ﺳﻠ ﺴﻠﻪ از ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﺑﻴﮕﺎﻧ ﻪ از‬
‫اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺑﺎﻟﮑﺎن‪ ،‬از روﺳﻴﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺁرژاﻧﺘﻴﻦ و ﺑﺮزﻳﻞ و ﭼﻴﻦ ﺁﺷﮑﺎرا ﻳﺎ ﭘﻨﻬﺎﻧﯽ‬
‫از ﺑﺎزاره ﺎﯼ ﺑ ﺰرگ ﭘ ﻮل‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺒ ﻪ وام ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ و ﮔ ﺎهﯽ در اﻳ ﻦ ﻣﻮﺿ ﻮع ﺑ ﯽ اﻧ ﺪازﻩ‬
‫اﺻ ﺮار و اﺑ ﺮام ﻣ ﯽ ورزﻧ ﺪ‪ .‬ﺑﺎزاره ﺎﯼ ﭘ ﻮل اﮐﻨ ﻮن وﺿ ﻊ ﭼﻨ ﺪان درﺧ ﺸﺎﻧﯽ ﻧﺪارﻧ ﺪ و‬
‫دورﻧﻤﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳﯽ هﻢ ﻧﺸﺎط ﺁور ﻧﻴﺴﺖ وﻟﯽ هﻴﭻ ﻳﮏ از ﺑﺎزارهﺎﯼ ﭘﻮﻟﯽ ﺟﺮﺋ ﺖ ﻧﻤ ﯽ ﮐﻨ ﺪ‬
‫از دادن وام اﻣﺘﻨ ﺎع ورزد‪ .‬زﻳ ﺮا ﻣ ﯽ ﺗﺮﺳ ﺪ هﻤ ﺴﺎﻳﻪ ﺑ ﺮ او ﺳ ﺒﻘﺖ ﺟﻮﻳ ﺪ و ﺑ ﺎ دادن وام‬
‫ﻣﻮاﻓﻘ ﺖ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ و ﺑ ﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳ ﻖ ﺧ ﺪﻣﺖ ﻣﻌﻴﻨ ﯽ را در ازاء ﺧ ﺪﻣﺖ اﻧﺠ ﺎم ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﺮاﯼ ﺧ ﻮد‬
‫ﺗﺄﻣﻴﻦ ﮐﻨﺪ‪ .‬در ﻳ ﮏ ﭼﻨ ﻴﻦ ﻣﻌ ﺎﻣﻼت ﺑ ﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠ ﯽ ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ هﻤﻴ ﺸﻪ ﭼﻴ ﺰﯼ ﻧ ﺼﻴﺐ وام دهﻨ ﺪﻩ‬
‫ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد‪ :‬از ﻗﺒﻴ ﻞ درﻳﺎﻓ ﺖ ﮔﺬﺷ ﺖ در ﻗ ﺮارداد ﺑﺎزرﮔ ﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺗﺤ ﺼﻴﻞ اﺟ ﺎزﻩ ﺑ ﺮاﯼ اﺣ ﺪاث‬

‫‪٨١‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﭘﺎﻳﮕ ﺎﻩ ه ﺎﯼ زﻏ ﺎل‪ ،‬ﺳ ﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﻨ ﺪر‪ ،‬درﻳﺎﻓ ﺖ اﻣﺘﻴ ﺎزات ﭘ ﺮ ﻣ ﺪاﺧﻞ و ﺳﻔﺎرﺷ ﺎت ﺗﻬﻴ ﻪ‬
‫∗‬
‫ﺗﻮپ« ‪.‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻣﺎﻟﯽ دوران اﻧﺤ ﺼﺎرهﺎ را ﺑ ﻪ وﺟ ﻮد ﺁوردﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬و اﻧﺤ ﺼﺎرهﺎ در هﻤ ﻪ ﺟ ﺎ‬
‫اﺻ ﻮل اﻧﺤ ﺼﺎرﯼ را ﺑ ﺎ ﺧ ﻮد هﻤ ﺮاﻩ دارﻧ ﺪ‪ :‬اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ از »ارﺗﺒ ﺎط ه ﺎ« ﺑ ﺮاﯼ اﻧﺠ ﺎم ﻳ ﮏ‬
‫ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﯼ ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ رﻗﺎﺑﺖ در ﺑﺎزار ﺁزاد ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺘﺪاول ﺗﺮ از هﻤﻪ اﻳﻦ اﺳ ﺖ‬
‫ﮐ ﻪ هﻨﮕ ﺎم دادن وام ﺷ ﺮط ﻣ ﯽ ﮐﻨﻨ ﺪ ﻗ ﺴﻤﺖ ﻣﻌﻴﻨ ﯽ از ﺁن ﺑ ﻪ ﻣ ﺼﺮف ﺧﺮﻳ ﺪ ﻣﺤ ﺼﻮﻻﺗﯽ‬
‫ﺑﺮﺳ ﺪ ﮐ ﻪ در ﮐ ﺸﻮراﻋﺘﺒﺎردهﻨﺪﻩ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد‪ ،‬ﺑ ﻪ وﻳ ﮋﻩ ﺧﺮﻳ ﺪ ﺗ ﺴﻠﻴﺤﺎت و ﮐ ﺸﺘﯽ و‬
‫ﻏﻴﺮﻩ‪ .‬ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻃﯽ ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل اﺧﻴﺮ )‪ (١٩١٠-١٨٩٠‬ﺑﻪ ﮐﺮات ﺑﻪ اﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ دﺳﺖ زدﻩ‬
‫اﺳ ﺖ‪ .‬ﺻ ﺪور ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑ ﻪ ﺧﺎرﺟ ﻪ وﺳ ﻴﻠﻪ ﯼ ﺗ ﺸﻮﻳﻖ ﺻ ﺪور ﮐ ﺎﻻ ﺑ ﻪ ﺧﺎرﺟ ﻪ ﻣ ﯽ ﮔ ﺮدد‪.‬‬
‫ﻣﻌ ﺎﻣﻼت ﺑ ﻴﻦ ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎﯼ ﺑ ﺴﻴﺎر ﺑ ﺰرگ در اﻳ ﻦ ﻣ ﻮرد ﻃ ﻮرﯼ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ هﻤ ﺎن ﻃ ﻮر ﮐ ﻪ‬
‫∗‬
‫ﺷﻴﻠﺪر ﺑﻪ ﻃﻮر »ﻣﻼﻳﻤﯽ« ﺑﻴ ﺎن ﻧﻤ ﻮدﻩ ﺑ ﺎ »ارﺗ ﺸﺎء ه ﻢ ﻣ ﺮز اﺳ ﺖ«‪ .‬ﮐ ﺮوپ در ﺁﻟﻤ ﺎن‪،‬‬
‫ﺷﻨﻴﺪر در ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬ﺁرﻣﺴﺘﺮوﻧﮓ در اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ -‬ﻧﻤﻮﻧﻪ هﺎﺋﯽ از اﻳﻦ ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎ ه ﺴﺘﻨﺪ ﮐ ﻪ‬
‫ﺑﺎ ﺑﺎﻧﮏ ه ﺎﯼ ﻋﻈ ﻴﻢ و دوﻟ ﺖ ارﺗﺒ ﺎط ﻣﺤﮑﻤ ﯽ دارﻧ ﺪ و هﻨﮕ ﺎم ﻋﻘ ﺪ ﻗ ﺮارداد وام »ﻧﺎدﻳ ﺪﻩ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ« ﺁن هﺎ ﺁﺳﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ هﻨﮕﺎم دادن وام ﺑﻪ روﺳﻴﻪ‪ ،‬ﺿﻤﻦ ﻗﺮارداد ﺑﺎزرﮔ ﺎﻧﯽ ﻣﻮرﺧ ﻪ ﯼ ‪ ١٦‬ﺳ ﭙﺘﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﺳﺎل ‪ ١٩٠٥‬اﻳﻦ ﮐﺸﻮر را »ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﺮار داد« و ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ ١٩١٧‬ﮔﺬﺷ ﺖ ه ﺎﯼ ﻣﻌﻴﻨ ﯽ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺧﻮد ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻧﻤﻮد؛ در ﻗﺮارداد ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ ﻣﻮرﺧﻪ ﯼ ‪ ١٩‬اوت ﺳﺎل ‪ ١٩١١‬ﺑﺎ ژاﭘ ﻦ‬
‫ﻧﻴﺰ هﻤﻴﻦ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ را ﮐﺮد‪ .‬ﺟﻨﮓ ﮔﻤﺮﮐﯽ اﺗﺮﻳﺶ ﺑﺎ ﺻﺮﺑ ﺴﺘﺎن ﮐ ﻪ ﺑ ﺎ ﻳ ﮏ ﻓﺎﺻ ﻠﻪ ‪ ٧‬ﻣﺎه ﻪ‬
‫از ‪ ١٩٠٦‬ﺗ ﺎ ‪ ١٩١١‬اداﻣ ﻪ داﺷ ﺖ ﺗ ﺎ اﻧ ﺪازﻩ اﯼ ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﯼ رﻗﺎﺑ ﺖ اﺗ ﺮﻳﺶ و ﻓﺮاﻧ ﺴﻪ در‬
‫ﻣﻮرد ﻓﺮوش ﺳﺎز و ﺑﺮگ ﺟﻨﮕﯽ ﺑﻪ ﺻﺮﺑ ﺴﺘﺎن ﺑ ﻮد‪ .‬ﭘ ﻞ دﺷ ﺎﻧﻞ در ژاﻧﻮﻳ ﻪ ﺳ ﺎل ‪١٩١٢‬‬
‫در ﻣﺠﻠﺲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن اﻇﻬﺎر داﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﻨﮕﺎﻩ هﺎﯼ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻃﯽ ﺳﺎل هﺎﯼ ‪١٩١١ -١٩٠٨‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﺒﻠﻎ ‪ ٤٥‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻓﺮاﻧﮏ ﻣﻬﻤﺎت ﺟﻨﮕﯽ ﺑﻪ ﺻﺮﺑﺴﺘﺎن ﺗﺤﻮﻳﻞ دادﻧﺪ‪.‬‬

‫∗‪«Die Bank», ١٩١٣ , ٢, P. ١٠٢٤. -‬‬

‫∗‪ ،Schilder -‬اﺛﺮ ﻧﺎم ﺑﺮدﻩ‪ ،‬ص‪.٣٧١ ،٣٥٠ ،٣٤٦ -‬‬

‫‪٨٢‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫در ﮔﺰارش ﮐﻨﺴﻮل اﺗﺮﻳﺶ‪ -‬هﻨﮕﺮﯼ در ﺳﺎﺋﻮ ﭘﺎﺋﻮﻟﻮ )ﺑﺮزﻳﻞ( ذﮐﺮ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪» :‬ﻗﺴﻤﺖ‬
‫اﻋﻈﻢ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن راﻩ ﺁهﻦ هﺎﯼ ﺑﺮزﻳﻞ ﺑﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ هﺎﯼ ﻓﺮاﻧﺴﻮﯼ‪ ،‬ﺑﻠﮋﻳﮑ ﯽ و ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴ ﺎﺋﯽ و‬
‫ﺁﻟﻤﺎﻧﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﮔﻴﺮد؛ اﻳﻦ ﮐﺸﻮرهﺎ در ﻣﻌﺎﻣﻼت ﻣﺎﻟﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن راﻩ ه ﺎ ﺷ ﺮط‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ راﻩ ﺁهﻦ از ﺁن هﺎ ﺧﺮﻳﺪارﯼ ﺷﻮد«‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣﺎﻟﯽ دام ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻠﻤﻪ در ﺳﺮاﺳﺮ‬
‫ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﺟﻬ ﺎن ﻣ ﯽ ﮔ ﺴﺘﺮاﻧﺪ‪ .‬در اﻳ ﻦ ﻣ ﻮرد ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﺋﯽ ﮐ ﻪ در ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮات ﺗﺄﺳ ﻴﺲ‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ و ﺷﻌﺐ ﺁن هﺎ‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﺑﺰرﮔ ﯽ را اﻳﻔ ﺎء ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ‪ .‬اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴ ﺴﺖ ه ﺎﯼ ﺁﻟﻤ ﺎن ﺑ ﻪ‬
‫ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮاﺗﯽ »ﮐﻬﻨ ﺴﺎﻟﯽ« ﮐ ﻪ ﺧ ﻮد را ﺑ ﻪ وﻳ ﮋﻩ از اﻳ ﻦ ﻟﺤ ﺎظ ﺑ ﺎ »اﺣ ﺮاز‬
‫ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ« ﺧﺎﺻﯽ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ ﺑﺎ ﻏﺒﻄﻪ ﻣ ﯽ ﻧﮕﺮﻧ ﺪ؛ اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن در ﺳ ﺎل ‪ ١٩٠٤‬داراﯼ‬
‫‪ ٥٠‬ﺑﺎﻧ ﮏ ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮاﺗﯽ ﺑ ﺎ ‪ ٢٢٧٩‬ﺷ ﻌﺒﻪ ﺑ ﻮد )در ﺳ ﺎل ‪ ٧٢ :١٩١٠‬ﺑ ﺎ ‪ ٥٤٤٩‬ﺷ ﻌﺒﻪ(؛‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ ‪ ٢٠-‬ﺑ ﺎ ‪ ١٣٦‬ﺷ ﻌﺒﻪ؛ هﻠﻨ ﺪ‪ ١٦-‬ﺑ ﺎ ‪ ٦٨‬ﺷ ﻌﺒﻪ وﻟ ﯽ ﺁﻟﻤ ﺎن »ﻓﻘ ﻂ و ﻓﻘ ﻂ« ‪ ١٣‬ﺑ ﺎ‬
‫∗∗‬
‫‪ ٧٠‬ﺷﻌﺒﻪ ‪ .‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داران ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﺋﯽ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﻮﺑ ﻪ ﯼ ﺧ ﻮد ﺑ ﻪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ داران اﻧﮕﻠﻴ ﺴﯽ‬
‫و ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﺋﯽ رﺷﮏ ﻣﯽ ﺑﺮﻧﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ ١٩١٥‬ﺁن ه ﺎ ﺷ ﮑﺎﻳﺖ ﻣ ﯽ ﮐﺮدﻧ ﺪ‪» :‬در ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎﯼ‬
‫ﺟﻨﻮﺑﯽ ‪ ٥‬ﺑﺎﻧﮏ ﺁﻟﻤﺎﻧﯽ داراﯼ ‪ ٤٠‬ﺷ ﻌﺒﻪ و ‪ ٥‬ﺑﺎﻧ ﮏ اﻧﮕﻠﻴ ﺴﯽ داراﯼ ‪ ٧٠‬ﺷ ﻌﺒﻪ اﺳ ﺖ‪...‬‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و ﺁﻟﻤﺎن در ‪ ٢٥‬ﺳﺎل اﺧﻴﺮ در ﺁرژاﻧﺘﻴﻦ و ﺑﺮزﻳﻞ و اوروﮔﻮﺋﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ ‪ ٤‬ﺑﻴﻠﻴ ﻮن‬
‫)ﻣﻴﻠﻴﺎرد( دﻻر ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑﻪ ﮐﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻪ اﻧﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ از ‪ ٤٦‬درﺻﺪ ﺗﻤ ﺎم ﺑﺎزرﮔ ﺎﻧﯽ اﻳ ﻦ‬
‫ﺳﻪ ﮐﺸﻮر اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ«∗‪.‬‬
‫ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﺻﺎدرﮐﻨﻨﺪﻩ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‪ ،‬ﺟﻬﺎن را‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯼ ﻣﺠﺎزﯼ ﮐﻠﻤﻪ‪ ،‬ﺑﻴﻦ ﺧﻮد ﺗﻘﺴﻴﻢ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯼ ﺣﻘﻴﻘﯽ ﮐﻠﻤﻪ‪ ،‬ﺟﻬﺎن را ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫∗∗‪ ،Riesser -‬ﮐﺘﺎب ﻧﺎم ﺑﺮدﻩ‪ ،‬ص‪ ،٣٧٥ -‬ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم و ‪ ،Diouritch‬ص‪.٢٨٣-‬‬
‫∗‪(The Annals of the American Academy of Political and Social science -‬‬
‫‪») (vol. LIX, May ١٩١٥,p.٣٠١.‬ﺳ ﺎﻟﻨﺎﻣﻪ ه ﺎﯼ ﻓﺮهﻨﮕ ﺴﺘﺎن ﻋﻠ ﻮم ﺳﻴﺎﺳ ﯽ و اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ‬
‫ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ«‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،٥٩‬ﻣﺎﻩ ﻣﻪ ﺳﺎل ‪-.١٩١٥‬ﻣﺘﺮﺟﻢ( در ﺻﻔﺤﻪ ﯼ ‪ ٣٣١‬هﻤﻴﻦ ﺟﻠﺪ ﻣﺎ ﻣﯽ ﺧ ﻮاهﻴﻢ ﮐ ﻪ‬
‫‪) Paish‬ﭘﻴﺶ( ﺁﻣﺎردان ﻣﺸﻬﻮر در ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺷﻤﺎرﻩ ﯼ ﻣﺠﻠ ﻪ ﻣ ﺎﻟﯽ ‪ Statist‬ﻣﺒﻠ ﻎ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ اﯼ را ﮐ ﻪ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺁﻟﻤﺎن‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬ﺑﻠﮋﻳﮏ و هﻠﻨﺪ ﺻﺎدر ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﺑﻪ ‪ ٤٠‬ﻣﻴﻠﻴﺎرد دﻻر‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ ‪٢٠٠‬‬
‫ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻓﺮاﻧﮏ‪ ،‬ﺗﺨﻤﻴﻦ زدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٨٣‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫‪ -٥‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻦ اﺗﺤﺎدﻳﻪ هﺎﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داران‬

‫اﺗﺤﺎدﻳﻪ هﺎﯼ اﻧﺤﺼﺎرﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارن‪ ،‬ﮐﺎرﺗﻞ هﺎ‪ ،‬ﺳ ﻨﺪﻳﮑﺎهﺎ و ﺗﺮاﺳ ﺖ ه ﺎ ﻗﺒ ﻞ از ه ﺮ‬
‫ﭼﻴﺰ ﺑﺎزار داﺧﻠﯽ را ﺑﻴﻦ ﺧﻮد ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮐﺸﻮر ﻣﻌﻴﻦ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻢ ﻳﺎ ﺑ ﻴﺶ‬
‫ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺗﺼﺎﺣﺐ ﺧﻮد در ﻣﯽ ﺁورﻧﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ در دوران ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺑ ﺎزار داﺧﻠ ﯽ ﻧ ﺎﮔﺰﻳﺮ‬
‫ﺑﺎ ﺑﺎزار ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻣﺪت هﺎﺳﺖ ﮐ ﻪ ﺑ ﺎزارﯼ در ﻣﻘﻴ ﺎس ﺟﻬ ﺎﻧﯽ‬
‫ﺑ ﻪ وﺟ ﻮد ﺁوردﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬و ﺑ ﻪ ﻣﻴﺰاﻧ ﯽ ﮐ ﻪ ﺻ ﺪور ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ اﻓ ﺰاﻳﺶ ﻣ ﯽ ﻳﺎﻓ ﺖ و رواﺑ ﻂ‬
‫ﺧﺎرﺟﯽ و ﻣﺴﺘﻌﻤﺮاﺗﯽ و »ﻣﻨﻄﻘﻪ ﯼ ﻧﻔﻮذ« ﺑﺰرگ ﺗﺮﻳﻦ اﺗﺤﺎدﻳﻪ هﺎﯼ اﻧﺤ ﺼﺎر ﺑ ﻪ اﻧ ﻮاع‬
‫اﻗﺴﺎم ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﯽ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﺑﻪ هﻤﺎن ﻧﺴﺒﺖ هﻢ »ﻃﺒﻴﻌﺘ ًﺎ« ﮐﺎر ﺑﻪ ﺳﺎزش ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻴﻦ ﺁن هﺎ‬
‫و ﺗﺸﮑﻴﻞ ﮐﺎرﺗﻞ هﺎﯼ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﮐﺸﻴﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻳ ﻦ ﻣﺮﺣﻠ ﻪ ﯼ ﻧ ﻮﻳﻨﯽ از ﺗﻤﺮﮐ ﺰ ﺟﻬ ﺎﻧﯽ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ و ﺗﻮﻟﻴ ﺪ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر ﻏﻴﺮﻗﺎﺑ ﻞ‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﯼ از ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ اﻳ ﻦ ﻣ ﺎﻓﻮق اﻧﺤ ﺼﺎر ﭼﮕﻮﻧ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫وﺟﻮد ﻣﯽ ﺁﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻨﻌﺖ اﻟﮑﺘﺮﻳﮏ‪ -‬ﺑﺮاﯼ ﮐﺎﻣﻴﺎﺑﯽ هﺎﯼ ﻧﻮﻳﻦ ﺗﮑﻨﻴﮏ و ﺑﺮاﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﭘﺎﻳ ﺎن ﻗ ﺮن‬
‫ﻧ ﻮزدهﻢ و ﺁﻏ ﺎز ﻗ ﺮن ﺑﻴ ﺴﺘﻢ از هﻤ ﻪ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ ﺟﻨﺒ ﻪ ﯼ ﻣﺸﺨ ﺼﻪ دارد‪ .‬اﻳ ﻦ ﺻ ﻨﻌﺖ در دو‬
‫ﮐ ﺸﻮر از ﭘﻴ ﺸﺮوﺗﺮﻳﻦ ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻧ ﻮﻳﻦ ﻳﻌﻨ ﯽ اﻳ ﺎﻻت ﻣﺘﺤ ﺪﻩ و ﺁﻟﻤ ﺎن از‬
‫هﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺮﻗﯽ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬در ﺁﻟﻤﺎن ﺑﺤﺮان ﺳ ﺎل ‪ ١٩٠٠‬ﺑ ﻪ وﻳ ﮋﻩ در رﺷ ﺪ ﺗﻤﺮﮐ ﺰ‬
‫در اﻳﻦ رﺷﺘﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺷﺪﻳﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎﻧﮏ هﺎ ﮐﻪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﻣﻮﻗ ﻊ دﻳﮕ ﺮ ﺑ ﻪ ﺣ ﺪ ﮐ ﺎﻓﯽ ﺑ ﺎ ﺻ ﻨﺎﻳﻊ‬
‫ﺟ ﻮش ﺧ ﻮردﻩ ﺑﻮدﻧ ﺪ در دوران اﻳ ﻦ ﺑﺤ ﺮان ﺑ ﻪ ﻣﻨﺘﻬ ﯽ درﺟ ﻪ ﻣﻮﺟ ﺐ ﺗ ﺴﺮﻳﻊ ﻧ ﺎﺑﻮدﯼ‬
‫ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎﯼ ﻧ ﺴﺒﺘ ًﺎ ﮐﻮﭼ ﮏ و ﺑﻠ ﻊ ﺁن ه ﺎ ﺑ ﻪ ﺗﻮﺳ ﻂ ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎﯼ ﺑ ﺰرگ ﮔﺮدﻳ ﺪﻩ و ﺁن را‬
‫ﺗ ﺸﺪﻳﺪ ﻧﻤﻮدﻧ ﺪ‪ .‬اﻳ ﺪﻟﺲ ﻣ ﯽ ﻧﻮﻳ ﺴﺪ‪» :‬ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎ دﺳ ﺖ ﮐﻤ ﮏ ﺧ ﻮد را درﺳ ﺖ از ﺳ ﺮ ﺁن‬
‫ﺑﻨﮕﺎﻩ هﺎﺋﯽ ﺑﺮﻣﯽ داﺷ ﺘﻨﺪ ﮐ ﻪ ﺑ ﻴﺶ از هﻤ ﻪ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﮐﻤ ﮏ ﻧﻴﺎزﻣﻨ ﺪ ﺑﻮدﻧ ﺪ و ﺑ ﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳ ﻖ‬

‫‪٨٤‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫اﺑﺘﺪا ﻣﻮﺟﺐ اﻋﺘﻼﯼ ﺳﺮﺳﺎم ﺁور و ﺳﭙﺲ ورﺷﮑ ﺴﺘﮕﯽ ﻗﻄﻌ ﯽ ﺁن ﺷ ﺮﮐﺖ ه ﺎﺋﯽ ﮔﺮدﻳﺪﻧ ﺪ‬
‫∗‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﺪ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺎ ﺑﺎﻧﮏ هﺎ ارﺗﺒﺎط ﻣﺤﮑﻢ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ« ‪.‬‬
‫در ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﭘ ﺲ از ﺳ ﺎل ‪ ١٩٠٠‬ﻋﻤ ﻞ ﺗﻤﺮﮐ ﺰ ﮔ ﺎم ه ﺎﯼ ﻋﻈﻴﻤ ﯽ ﺑ ﻪ ﭘ ﻴﺶ ﺑﺮداﺷ ﺖ‪ .‬ﺗ ﺎ‬
‫ﺳﺎل ‪ ١٩٠٠‬در ﺻﻨﻌﺖ اﻟﮑﺘﺮﻳﮏ هﺸﺖ ﻳﺎ هﻔﺖ »ﮔﺮوﻩ« وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬ﺿﻤﻨ ًﺎ هﺮ ﻳﮏ از‬
‫اﻳﻦ ﮔﺮوﻩ هﺎ از ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺷﺮﮐﺖ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﯽ ﺷﺪ )ﻣﺠﻤ ﻮع ﺁن ه ﺎ ‪ ٢٨‬ﺑ ﻮد( و در ﭘ ﺸﺖ ه ﺮ‬
‫ﻳﮏ از ﺁن هﺎ ‪ ٢‬ﺗﺎ ‪ ١١‬ﺑﺎﻧ ﮏ اﻳ ﺴﺘﺎدﻩ ﺑ ﻮد‪ .‬ﻣﻘ ﺎرن ﺳ ﺎل ه ﺎﯼ ‪ ١٩١٢-١٩٠٨‬ﺗﻤ ﺎم اﻳ ﻦ‬
‫ﮔﺮوﻩ هﺎ در دو ﻳﺎ ﻳﮏ ﮔﺮوﻩ ﻣﺘﺤﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﮏ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن‪:‬‬

‫ﮔﺮوﻩ هﺎﯼ ﻣﻮﺟﻮد در ﺻﻨﻌﺖ اﻟﮑﺘﺮﻳﮏ‬

‫ﮐﻮﻣﺮ‬ ‫ﺑﺮﮔﻤﺎن‬ ‫زﻳﻤﻨﺲ و‬ ‫اوﻧﻴﻮن‬ ‫ﻓﻠﺘﻦ و‬ ‫ﻗﺒﻞ از ﺳﺎل‬
‫هﺎﻟﺴﮑﻪ‬ ‫‪A.E.G‬‬ ‫هﻴﻠﻴﻮم‬ ‫‪.......١٩٠٠‬‬
‫ﺷﻮﮐﺮت و‬ ‫ﻻﻣﺎﻳﺮ‬
‫ﺷﺮﮐﺎء‬
‫در ﺳﺎل‬ ‫ﺑﺮﮔﻤﺎن‬ ‫زﻳﻤﻨﺲ‬ ‫‪A.E.G.‬‬ ‫ﻓﻠﺘﻦ و‬
‫‪١٩٠٠‬‬ ‫وهﺎﻟﺴﮑﻪ‪-‬‬ ‫)ﺷﺮﮐﺖ‬ ‫ﻻﻣﺎﻳﺮ‬
‫ورﺷﮑﺴﺖ‬ ‫ﺷﻮﮐﺮت‬ ‫ژﻧﺮال‬
‫ﺷﺪ‬ ‫اﻟﮑﺘﺮﻳﮏ‬
‫زﻳﻤﻨﺲ وهﺎﻟﺴﮑﻪ‪ -‬ﺷﻮﮐﺮت‬ ‫‪A.E.G.‬‬ ‫ﻣﻘﺎرن ﺳﺎل‬
‫)ﺷﺮﮐﺖ ژﻧﺮال اﻟﮑﺘﺮﻳﮏ(‬ ‫‪.......١٩١٢‬‬
‫»ﮐﺌﻮﭘﺮاﺳﻴﻮن« ﺑﻪ هﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ از ﺳﺎل ‪١٩٠٨‬‬

‫ﺷﺮﮐﺖ ﻣﺸﻬﻮر ‪) A. E. G.‬ﺷﺮﮐﺖ ژﻧﺮال اﻟﮑﺘﺮﻳﮏ( ﮐ ﻪ ﺑ ﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳ ﻖ ﺑ ﻪ وﺟ ﻮد ﺁﻣ ﺪﻩ‬

‫ﺑﺮ ‪ ٢٠٠-١٧٥‬ﺷﺮﮐﺖ )ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺳﻴﺴﺘﻢ »اﺷﺘﺮاﮎ«( ﺳﻴﺎدت دارد و ﻣﺒﻠ ﻎ ﮐ ﻞ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ‬
‫ﺗﺤﺖ اﺧﺘﻴﺎر وﯼ ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ ﺑﻪ ﻳﮏ ﻣﻴﻠﻴﺎرد و ﻧﻴﻢ ﻣﯽ رﺳﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻌﺪاد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ هﺎﯼ ﻣ ﺴﺘﻘﻴﻢ‬
‫ﺁن در ﺧﺎرﺟ ﻪ ﺑ ﻪ ‪ ٣٤‬ﻣ ﯽ رﺳ ﺪ ﮐ ﻪ در ﺑ ﻴﺶ از دﻩ ﮐ ﺸﻮر داﺋﺮﻧ ﺪ و ‪ ١٢‬ﺗ ﺎﯼ از ﺁن ه ﺎ‬
‫ﺷﺮﮐﺖ هﺎﯼ ﺳﻬﺎﻣﯽ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﺘ ﯽ ﻣﻄ ﺎﺑﻖ ﺣ ﺴﺎب ﺳ ﺎل ‪ ١٩٠٤‬ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ه ﺎﺋﯽ ﮐ ﻪ در ﺁن‬
‫ﻣﻮﻗ ﻊ ﺑ ﻪ ﺗﻮﺳ ﻂ ﺻ ﻨﻌﺖ اﻟﮑﺘﺮﻳ ﮏ ﺁﻟﻤ ﺎن در ﺧﺎرﺟ ﻪ ﺑ ﻪ ﮐ ﺎر اﻧﺪاﺧﺘ ﻪ ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد ‪٢٣٣‬‬

‫∗‪ -‬اﻳﺪﻟﺲ‪ ،‬ﮐﺘﺎب ﻧﺎم ﺑﺮدﻩ‪ ،‬ص‪.٢٣٢ -‬‬

‫‪٨٥‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣﺎرﮎ را ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﯽ داد ﮐﻪ ‪ ٦٢‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺁن در روﺳﻴﻪ ﺑﻪ ﮐﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑ ﻮد‪.‬‬
‫ﺣﺎﺟﺘﯽ ﺑﻪ ﺗﺬﮐﺮ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ »ﺷﺮﮐﺖ ژﻧﺮال اﻟﮑﺘﺮﻳ ﮏ« ﺑﻨﮕ ﺎﻩ »ﻣﺮﮐ ﺐ« ﻋﻈﻴﻤ ﯽ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ‬
‫ﻼ ﮔﻮﻧ ﺎﮔﻮﻧﯽ را از ﺳ ﻴﻢ و ﻋ ﺎﻳﻖ ﮔﺮﻓﺘ ﻪ ﺗ ﺎ اﺗﻮﻣﺒﻴ ﻞ و هﻮاﭘﻴﻤ ﺎ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ‬
‫ﻣﺤ ﺼﻮﻻت ﮐ ﺎﻣ ً‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ -‬ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻌﺪاد ﺷﺮﮐﺖ هﺎﯼ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺼﻨﻮﻋﺎت ﺁن ﺑﻪ ‪ ١٦‬ﻣﯽ رﺳﺪ‪.‬‬
‫وﻟ ﯽ ﺗﻤﺮﮐ ﺰ در اروﭘ ﺎ در ﻋ ﻴﻦ ﺣ ﺎل ﻳﮑ ﯽ از اﺟ ﺰاء ﻣﺘ ﺸﮑﻠﻪ ﯼ ﭘﺮوﺳ ﻪ ﺗﻤﺮﮐ ﺰ در‬
‫ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎ ﺑ ﻮد‪ .‬اﻳ ﻦ ﺟﺮﻳ ﺎن ﺑ ﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳ ﻖ اﻧﺠ ﺎم ﮔﺮﻓ ﺖ‪) :‬رﺟ ﻮع ﺷ ﻮد ﺑ ﻪ ﻣﻘﺎﻟ ﻪ »ﻋﺠﻴ ﺐ و‬
‫ﻣﺪهﺶ« در ﻣﻨﺘﺨﺐ ﺁﺛﺎر ﺗﮏ ﺟﻠﺪﯼ ﻟﻨﻴﻦ ﺻﻔﺤﻪ ‪-٥٨٩‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‪.‬‬
‫ﺑ ﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳ ﻖ دو »دوﻟ ﺖ« اﻟﮑﺘﺮﻳ ﮏ ﺑ ﻪ وﺟ ﻮد ﺁﻣ ﺪ‪ :‬هﺎﻳﻨﻴﻨ ﮓ در ﻣﻘﺎﻟ ﻪ ﯼ ﺧ ﻮد ﺗﺤ ﺖ‬
‫ﻋﻨﻮان »راﻩ ﺗﺮاﺳﺖ اﻟﮑﺘﺮﻳﮏ« ﻣﯽ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﺷﺮﮐﺖ هﺎﯼ اﻟﮑﺘﺮﻳﮏ دﻳﮕﺮﯼ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ ﮐﻠ ﯽ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ از اﻳﻦ دو ﺑﺎﺷﻨﺪ در روﯼ زﻣﻴﻦ ﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﯽ ﺷﻮﻧﺪ«‪ .‬ﭘﻴﮑﺮﻩ ه ﺎﯼ زﻳ ﺮﻳﻦ ﻣ ﯽ ﺗﻮاﻧ ﺪ‬
‫ﻣﻴﺰان ﮔﺮدش ﮐﺎﻻ و ﻋﻈﻤﺖ ﺑﻨﮕﺎﻩ ه ﺎﯼ ه ﺮ دو »ﺗﺮاﺳ ﺖ« را ﺗ ﺎ اﻧ ﺪازﻩ اﯼ ﮐ ﻪ اﻟﺒﺘ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫هﻴﭻ وﺟﻪ ﮐﺎﻣﻞ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫ﺳﻮد ﺧﺎﻟﺺ )ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻌﺪاد‬ ‫ﮔﺮدش ﮐﺎﻻ‬

‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣﺎرﮎ(‬ ‫ﮐﺎرﻣﻨﺪان‬ ‫)ﺑﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن‬
‫ﻣﺎرﮎ(‬
‫‪٣٥/٤‬‬ ‫‪٢٨٠٠٠‬‬ ‫‪٢٥٢‬‬ ‫‪:١٩٠٧‬‬ ‫ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ‪:‬‬
‫»ﮐﻤﭙﺎﻧﯽ ژﻧﺮال‬
‫‪٤٥/٦‬‬ ‫‪٢٣٠٠٠‬‬ ‫‪٢٩٨‬‬ ‫‪:١٩١٠‬‬ ‫اﻟﮑﺘﺮﻳﮏ«‬
‫‪G.E.C.‬‬
‫‪١٤/٥‬‬ ‫‪٣٠٧٠٠‬‬ ‫‪٢١٦‬‬ ‫‪:١٩٠٧‬‬ ‫ﺁﻟﻤﺎن‪» :‬ﺷﺮﮐﺖ‬
‫ژﻧﺮال‬
‫اﻟﮑﺘﺮﻳﮏ«‬
‫‪٢١/٧‬‬ ‫‪٦٠٨٠٠‬‬ ‫‪٣٦٢‬‬ ‫‪:١٩١١‬‬ ‫‪A.E.G.‬‬

‫‪٨٦‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫»ﮐﻤﭙﺎﻧﯽ ژﻧﺮال اﻟﮑﺘﺮﻳﮏ« )‪(General Electric C°‬‬

‫ﮐﻤﭙﺎﻧﯽ ادﻳﺴﻮن ﺗﺠﺎرﺗﺨﺎﻧﻪ اﯼ‬ ‫ﮐﻤﭙﺎﻧﯽ ﺗﻮﻣﭙﺴﻮن‪-‬هﺎﺋﻮﺳﺘﻮن‬ ‫ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ‬
‫ﻣﺨﺼﻮص اروﭘﺎ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﮐﻤﭙﺎﻧﯽ‬ ‫ﺗﺠﺎرﺗﺨﺎﻧﻪ اﯼ ﻣﺨﺼﻮص‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻮﯼ ادﻳﺴﻮن« ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‬ ‫اروﭘﺎ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ اﺧﺘﺮاﻋﺎت را در اﺧﺘﻴﺎر ﺗﺠﺎرﺗﺨﺎﻧﻪ‬
‫ﺁﻟﻤﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﮔﺬارد‬
‫»ﺷﺮﮐﺖ ژﻧﺮال اﻟﮑﺘﺮﻳﮏ« ‪A.E.G.‬‬ ‫»اوﻧﻴﻮن ﮐﻤﭙﺎﻧﯽ اﻟﮑﺘﺮﻳﮏ«‬ ‫ﺁﻟﻤﺎن‬
‫»ﺷﺮﮐﺖ ژﻧﺮال اﻟﮑﺘﺮﻳﮏ« ‪A.E.G.‬‬

‫در ﺳ ﺎل ‪ ١٩٠٧‬ﺑ ﻴﻦ ﺗﺮاﺳ ﺖ ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎﺋﯽ و ﺁﻟﻤ ﺎﻧﯽ ﻗ ﺮاردادﯼ درﺑ ﺎرﻩ ﯼ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﺟﻬ ﺎن‬
‫ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬رﻗﺎﺑﺖ از ﺑﻴﻦ ﻣ ﯽ رود‪» .‬ﮐﻤﭙ ﺎﻧﯽ ژﻧ ﺮال اﻟﮑﺘﺮﻳ ﮏ« )‪ (G.E.C.‬اﻳ ﺎﻻت‬
‫ﻣﺘﺤ ﺪﻩ و ﮐﺎﻧ ﺎدا را »درﻳﺎﻓ ﺖ ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ«؛ ﺁﻟﻤ ﺎن‪ ،‬اﺗ ﺮﻳﺶ‪ ،‬روﺳ ﻴﻪ‪ ،‬هﻠﻨ ﺪ‪ ،‬داﻧﻤ ﺎرﮎ‪،‬‬
‫ﺳ ﻮﺋﻴﺲ‪ ،‬ﺗﺮﮐﻴ ﻪ و ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﺑﺎﻟﮑ ﺎن ﺑ ﻪ »ﺷ ﺮﮐﺖ ژﻧ ﺮال اﻟﮑﺘﺮﻳ ﮏ« )‪(A.E.G.‬‬
‫»ﻣﯽ رﺳﺪ«‪ .‬ﻗﺮاردادهﺎﯼ ﻣﺨﺼﻮﺻﯽ هﻢ –اﻟﺒﺘﻪ ﺳﺮﯼ‪ -‬ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﯽ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﻣﺮﺑ ﻮط اﺳ ﺖ‬
‫ﺑﻪ »ﺷﺮﮐﺖ هﺎﯼ دﺧﺘﺮ« ﮐﻪ در رﺷﺘﻪ هﺎﯼ ﺟﺪﻳﺪ ﺻﻨﻌﺖ و ﻧﻴﺰ در ﮐﺸﻮرهﺎﯼ »ﺗ ﺎزﻩ اﯼ«‬
‫ﮐﻪ هﻨﻮز رﺳﻤ ًﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﺸﺪﻩ اﻧ ﺪ‪ -‬ﻧﻔ ﻮذ ﮐ ﺮدﻩ اﻧ ﺪ‪ .‬ﻗ ﺮار ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ ﯼ اﺧﺘﺮاﻋ ﺎت و ﺗﺠﺮﺑﻴ ﺎت‬
‫∗‬
‫ﻧﻴﺰ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪ ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮدﯼ ﺧﻮد واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺮاﺳ ﺖ ﺟﻬ ﺎﻧﯽ ﮐ ﻪ در واﻗ ﻊ ﻣﻨﺤ ﺼﺮ ﺑ ﻪ‬
‫ﻓﺮد اﺳﺖ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﯼ ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﻴﻠﻴﺎرد در اﺧﺘﻴ ﺎر دارد و در ﺗﻤ ﺎم اﻃ ﺮاف و اﮐﻨ ﺎف‬
‫ﺟﻬﺎن از ﺧﻮد داراﯼ »ﺷﻌﺐ«‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﯽ هﺎ‪ ،‬داﺋ ﺮﻩ ﯼ اﻃﻼﻋ ﺎت و ارﺗﺒ ﺎط و ﻏﻴ ﺮﻩ اﺳ ﺖ‬
‫ﺗﺎ ﭼ ﻪ اﻧ ﺪازﻩ دﺷ ﻮار ﻣ ﯽ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ ﺑﺪﻳﻬﻴ ﺴﺖ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﺟﻬ ﺎن ﺑ ﻴﻦ دو ﺗﺮاﺳ ﺖ ﻧﻴﺮوﻣﻨ ﺪ‪،‬‬
‫ﻣ ﺴﺄﻟﻪ ﯼ ﺗﺠﺪﻳ ﺪ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﺁن را در ﺻ ﻮرﺗﯽ ﮐ ﻪ ﺗﻨﺎﺳ ﺐ ﻗ ﻮا ﺑ ﻪ ﻋﻠ ﺖ ﻧ ﺎﻣﻮزﻧﯽ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ ﻳ ﺎ‬
‫ﺟﻨﮓ و ورﺷﮑﺴﺘﮕﯽ و ﻏﻴﺮﻩ دﭼﺎر ﺗﻐﻴﻴﺮ ﮔﺮدد‪ ،‬از ﺑﻴﻦ ﻧﻤﯽ ﺑﺮد‪.‬‬

‫∗‪ ،Riesser -‬ﻣﻘﺎﻟ ﻪ ﯼ ﻧ ﺎم ﺑ ﺮدﻩ؛ ‪ ،Dioritsch‬ﻧﮕ ﺎرش ﻧ ﺎم ﺑ ﺮدﻩ‪ ،‬ص‪٢٣٩-‬؛ ‪،Kurt Heinig‬‬
‫ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻧﺎم ﺑﺮدﻩ‪.‬‬

‫‪٨٧‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﯼ ﺁﻣﻮزﻧﺪﻩ اﯼ از ﺗﻼش ﺑ ﺮاﯼ ﻳ ﮏ ﭼﻨ ﻴﻦ ﺗﺠﺪﻳ ﺪ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﻳ ﺎ ﻣﺒ ﺎرزﻩ‬

‫در راﻩ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺗﻘﺴﻴﻢ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ دهﺪ‪.‬‬
‫اﻳ ﺪﻟﺲ در ﺳ ﺎل ‪ ١٩٠٥‬ﻧﻮﺷ ﺖ‪» :‬ﺑ ﺎزار ﺟﻬ ﺎﻧﯽ ﻧﻔ ﺖ هﻨ ﻮز ه ﻢ ﺑ ﻴﻦ دو ﮔ ﺮوﻩ ﻣ ﺎﻟﯽ‬
‫ﺑﺰرگ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪» :‬ﺗﺮاﺳﺖ ﻧﻔ ﺖ« راﮐﻔﻠ ﺮ )‪ (Standard oil C-y‬در ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎ و‬
‫ﮐﺎرﻓﺮﻣﺎﻳ ﺎن ﻧﻔ ﺖ روس – ﺑ ﺎﮐﻮ و روﺗ ﺸﻴﻠﺪ و ﻧﻮﺑ ﻞ‪ .‬ه ﺮ دو ﮔ ﺮوﻩ ﺑ ﺎ ﻳﮑ ﺪﻳﮕﺮ ارﺗﺒ ﺎط‬
‫ﻣﺤﮑﻤ ﯽ دارﻧ ﺪ‪ ،‬وﻟ ﯽ اﮐﻨ ﻮن ﭼﻨ ﺪ ﺳ ﺎل اﺳ ﺖ ﻣﻮﻗﻌﻴ ﺖ اﻧﺤ ﺼﺎرﯼ ﺁن ه ﺎ از ﻃ ﺮف ﭘ ﻨﺞ‬
‫∗‬
‫دﺷﻤﻦ ﻣﻮرد ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻗﺮا ﮔﺮﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ« ‪ (١ :‬ﺗﺤﻠﻴ ﻞ رﻓ ﺘﻦ ﻣﻨ ﺎﺑﻊ ﻧﻔ ﺖ ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎ؛ ‪ (٢‬ﺑﻨﮕ ﺎﻩ‬
‫رﻗﺎﺑ ﺖ ﮐﻨﻨ ﺪﻩ ﯼ ﻣﺎﻧﺘﺎﺷ ﻒ در ﺑ ﺎﮐﻮ؛ ‪ (٣‬ﻣﻨ ﺎﺑﻊ ﻧﻔ ﺖ در اﻃ ﺮﻳﺶ و ‪ (٤‬در روﻣ ﺎﻧﯽ؛‬
‫‪ (٥‬ﻣﻨ ﺎﺑﻊ ﻧﻔ ﺖ در ﻣ ﺎوراء اﻗﻴ ﺎﻧﻮس‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺧ ﺼﻮص در ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮات هﻠﻨ ﺪ )ﻏﻨ ﯽ ﺗ ﺮﻳﻦ‬
‫ﺑﻨﮕﺎﻩ هﺎﯼ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺳﺎﻣﻮﺋﻞ و ﺷﻞ ﮐ ﻪ ه ﻢ ﭼﻨ ﻴﻦ ﺑ ﺎ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ اﻧﮕﻠﻴ ﺴﯽ ﻣﺮﺑ ﻮط اﻧ ﺪ(‪.‬‬
‫ﺳﻪ رﺷﺘﻪ ﺑﻨﮕﺎﻩ اﺧﻴﺮ ﺑﺎ ﺑﺎﻧﮏ هﺎﯼ ﺑﺰرگ ﺁﻟﻤﺎن ﮐﻪ ﺑﺰرگ ﺗﺮﻳﻦ ﺑﺎﻧﮏ ه ﺎ ﻳﻌﻨ ﯽ »ﺑﺎﻧ ﮏ‬
‫ﻼ و ﻃﺒ ﻖ ﻧﻘ ﺸﻪ‪ ،‬ﺻ ﻨﻌﺖ ﻧﻔ ﺖ را‬
‫ﺁﻟﻤﺎن« در رأس ﺁﻧﺎﻧﺴﺖ ﻣﺮﺑﻮﻃﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎﻧﮏ ه ﺎ ﻣ ﺴﺘﻘ ً‬
‫ﻼ در روﻣ ﺎﻧﯽ ﺗﺮﻗ ﯽ دادﻩ اﻧ ﺪ ﺗ ﺎ »ﺑ ﺮاﯼ ﺧ ﻮد« ﻧﻘﻄ ﻪ ﯼ اﺗﮑ ﺎﺋﯽ داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪ .‬ﻣﻴ ﺰان‬
‫ﻣﺜ ً‬
‫ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﺧ ﺎرﺟﯽ را در ﺻ ﻨﻌﺖ ﻧﻔ ﺖ روﻣ ﺎﻧﯽ در ﺳ ﺎل ‪ ١٩٠٧‬ﺑ ﺎﻟﻎ ﺑ ﺮ ‪ ١٨٥‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن‬
‫∗∗‬
‫ﻓﺮاﻧﮏ ﻣﯽ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ‪ ٧٤‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺁن را ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺁﻟﻤﺎﻧﯽ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﯽ داد ‪.‬‬
‫ﻣﺒﺎرزﻩ اﯼ ﺁﻏﺎز ﮔﺸﺖ ﮐﻪ در ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ ﺑ ﻪ ﻣﺒ ﺎرزﻩ در راﻩ »ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﺟﻬ ﺎن«‬
‫ﻣﻮﺳﻮم اﺳﺖ‪ .‬از ﻳﮏ ﺳﻮ »ﺗﺮاﺳﺖ ﻧﻔﺖ« راﮐﻔﻠﺮ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺖ هﺮ ﭼﻪ هﺴﺖ ﺑﻪ ﭼﻨ ﮓ‬
‫ﺧ ﻮد ﺁورد‪ ،‬در ﺧ ﻮد هﻠﻨ ﺪ ﻳ ﮏ »ﺷ ﺮﮐﺖ دﺧﺘ ﺮ« ﺗﺄﺳ ﻴﺲ ﮐ ﺮد و ﻣﻨ ﺎﺑﻊ ﻧﻔﺘ ﯽ را در هﻨ ﺪ‪،‬‬
‫هﻠﻨﺪ ﺧﺮﻳﺪارﯼ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﺑﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺮ دﺷﻤﻦ ﻋﻤﺪﻩ ﯼ ﺧﻮد ﻳﻌﻨﯽ ﺗﺮاﺳﺖ هﻠﻨﺪ و اﻧﮕﻠﻴﺲ‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺷﻞ« ﺿﺮﺑﻪ وارد ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬از ﺳﻮﯼ دﻳﮕﺮ »ﺑﺎﻧﮏ ﺁﻟﻤﺎن« و دﻳﮕﺮ ﺑﺎﻧﮏ هﺎﯼ ﺑﺮﻟﻦ‬
‫ﻣﯽ ﮐﻮﺷﻴﺪﻧﺪ از روﻣﺎﻧﯽ »ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮدﺷﺎن« »دﻓ ﺎع ﻧﻤ ﻮدﻩ« و ﺁن را ﺑ ﺎ روﺳ ﻴﻪ‬
‫ﺑﺮ ﺿﺪ راﮐﻔﻠﺮ ﻣﺘﺤﺪ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬راﮐﻔﻠﺮ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اش ﺑﻪ ﻃﻮر ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﯼ هﻨﮕﻔﺖ ﺗﺮ‬

‫∗‪ -‬اﻳﺪﻟﺲ‪ ،‬ص‪.١٩٣ -‬‬

‫∗∗‪ ،Diouritch -‬ص‪.٢٤٥ -‬‬

‫‪٨٨‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫ﺑﻮد و ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ ﻋﺎﻟﯽ ﺑﺮاﯼ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘ ﻞ و رﺳ ﺎﻧﺪن ﻧﻔ ﺖ ﺑ ﻪ ﻣ ﺼﺮف ﮐﻨﻨ ﺪﮔﺎن در اﺧﺘﻴ ﺎر‬
‫داﺷ ﺖ‪ .‬ﻣﺒ ﺎرزﻩ ﯼ ﻣ ﯽ ﺑﺎﻳ ﺴﺘﯽ ﺑ ﻪ ﺷﮑ ﺴﺖ ﮐﺎﻣ ﻞ »ﺑﺎﻧ ﮏ ﺁﻟﻤ ﺎن« ﺗﻤ ﺎم ﺷ ﻮد و در ﺳ ﺎل‬
‫‪ ١٩٠٧‬هﻤﻴﻦ ﻃﻮر هﻢ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاﯼ »ﺑﺎﻧﮏ ﺁﻟﻤﺎن« ﻳﮑ ﯽ از اﻳ ﻦ دو راﻩ ﺑ ﺎﻗﯽ ﻣ ﯽ ﻣﺎﻧ ﺪ‪ :‬ﻳ ﺎ‬
‫از »ﻣﻨ ﺎﻓﻊ ﻧﻔﺘ ﯽ« ﺧ ﻮد دﺳ ﺖ ﺑﮑ ﺸﺪ و ﻣﺘﺤﻤ ﻞ ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ه ﺎ ﺧ ﺴﺎرت ﺷ ﻮد و ﻳ ﺎ ﺗ ﻦ ﺑ ﻪ‬
‫اﻃﺎﻋﺖ دهﺪ‪ .‬راﻩ اﺧﻴﺮ اﻧﺘﺨﺎب و ﻗﺮاردادﯼ ﺑﺎ »ﺗﺮاﺳﺖ ﻧﻔﺖ« ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑ ﺮاﯼ »ﺑﺎﻧ ﮏ‬
‫ﺁﻟﻤ ﺎن« ﺑ ﺴﯽ زﻳ ﺎﻧﺒﺨﺶ ﺑ ﻮد‪ .‬ﺑ ﻪ ﻣﻮﺟ ﺐ اﻳ ﻦ ﻗ ﺮارداد »ﺑﺎﻧ ﮏ ﺁﻟﻤ ﺎن« ﻣﻮﻇ ﻒ ﻣ ﯽ ﺷ ﺪ‬
‫»ﺑﻪ هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ اﻗﺪاﻣﯽ ﺑﻪ زﻳﺎن ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﺋﯽ دﺳﺖ ﻧﺰدﻧﺪ« وﻟﯽ ﺿﻤﻨ ًﺎ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﯽ ﺷ ﺪﻩ‬
‫ﺑﻮد هﺮ ﮔﺎﻩ ﻗﺎﻧﻮن اﻧﺤﺼﺎر دوﻟﺘﯽ ﻧﻔﺖ ﺁﻟﻤﺎن از ﺗﺼﻮﻳﺐ ﺑﮕﺬرد اﻳﻦ ﻗ ﺮارداد از درﺟ ﻪ ﯼ‬
‫اﻋﺘﺒﺎر ﺳﺎﻗﻂ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺁن ﮔﺎﻩ »ﮐﻤﺪﯼ ﻧﻔﺖ« ﺁﻏﺎز ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﻳﮑﯽ از ﺳﻼﻃﻴﻦ ﻧﻔﺖ ﺁﻟﻤﺎن ﺑ ﻪ ﻧ ﺎم ﻓ ﻮن ﮔ ﻮﻳﻨﺮ‪،‬‬
‫رﺋﻴﺲ »ﺑﺎﻧﮏ ﺁﻟﻤﺎن« ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻨﺸﯽ ﻣﺨﺼﻮص ﺧ ﻮد ﺑ ﻪ ﻧ ﺎم اﺷ ﺘﺎﺋﻮس ﺑﺮﻟ ﻪ اﻧﺤ ﺼﺎر‬
‫ﻧﻔ ﺖ دﺳ ﺖ ﺑ ﻪ ﺗﺒﻠﻴﻐ ﺎت ﻣ ﯽ زﻧ ﺪ‪ .‬ﺗﻤ ﺎم دﺳ ﺘﮕﺎﻩ ﻋﻈ ﻴﻢ ﺑ ﺰرگ ﺗ ﺮﻳﻦ ﺑﺎﻧ ﮏ ﺑ ﺮﻟﻦ و ﺗﻤ ﺎم‬
‫»ارﺗﺒﺎﻃﺎت« وﺳﻴﻊ ﺑﻪ ﺟﻨﺒﺶ ﻣﯽ ﺁﻳﺪ‪ ،‬از ﻓﺮﻳﺎدهﺎﯼ »ﻣﻴﻬﻦ ﭘﺮﺳﺘﺎﻧﻪ« ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﺑﺮ ﺿ ﺪ‬
‫»ﻳﻮغ« ﺗﺮاﺳﺖ ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﺋﯽ ﮔﻮش ﻓﻠﮏ ﮐﺮ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد و راﻳ ﺸﺘﺎگ ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ ﺑ ﻪ اﺗﻔ ﺎق ﺁراء در‬
‫‪ ١٥‬ﻣ ﺎرس ﺳ ﺎل ‪ ١٩١١‬ﻗﻄﻌﻨﺎﻣ ﻪ اﯼ ﺗ ﺼﻮﻳﺐ ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ ﮐ ﻪ در ﺁن از دوﻟ ﺖ دﻋ ﻮت‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد ﻃﺮح ﻻﻳﺤﻪ ﯼ اﻧﺤﺼﺎر ﻧﻔﺖ را ﺗﻨﻈﻴﻢ ﮐﻨﺪ‪ .‬دوﻟﺖ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ »ﻣﻘﺒﻮل ﻋﺎﻣ ﻪ« را‬
‫دﺳ ﺘﺎوﻳﺰ ﻗ ﺮار داد و ﭼﻨ ﻴﻦ ﺑ ﻪ ﻧﻈ ﺮ ﻣ ﯽ رﺳ ﻴﺪ »ﺑﺎﻧ ﮏ ﺁﻟﻤ ﺎن« ﮐ ﻪ ﻣ ﯽ ﺧﻮاﺳ ﺖ ﻃ ﺮف‬
‫ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎﺋﯽ ﻗ ﺮارداد ﺧ ﻮد را ﻓﺮﻳ ﺐ ده ﺪ و از ﻃﺮﻳ ﻖ اﻧﺤ ﺼﺎر دوﻟﺘ ﯽ ﺑ ﻪ ﮐﺎره ﺎﯼ ﺧ ﻮﻳﺶ‬
‫ﺑﻬﺒﻮدﯼ ﺑﺨﺸﺪ ﺑﺎزﯼ را ﺑﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺎدﺷ ﺎهﺎن ﺁﻟﻤ ﺎﻧﯽ ﻧﻔ ﺖ از ﭘ ﻴﺶ از ﻣ ﺰﻩ ﯼ ﺳ ﻮدهﺎﯼ‬
‫هﻨﮕﻔﺘﯽ ﮐ ﻪ ﻣ ﯽ ﺑﺎﻳ ﺴﺘﯽ ﺑ ﻪ ﭼﻨ ﮓ ﺁورﻧ ﺪ و از ﺳ ﻮدهﺎﯼ ﺻ ﺎﺣﺒﺎن ﮐﺎرﺧﺎﻧ ﻪ ه ﺎﯼ ﻗﻨ ﺪ در‬
‫روﺳﻴﻪ دﺳﺖ ﮐﻤﯽ ﻧﺪاﺷﺖ ﻟ ﺬت ﻣ ﯽ ﺑﺮدﻧ ﺪ‪ ...‬وﻟ ﯽ او ًﻻ ﺑ ﻴﻦ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ ﺑ ﺰرگ ﺁﻟﻤ ﺎن ﺑ ﺮ‬
‫ﺳﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﻧﺰاع اﻓﺘﺎد و »ﺷﺮﮐﺖ ﺧﺮﻳﺪ ﺑﺮوات« از روﯼ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺣﺮﻳﺼﺎﻧﻪ »ﺑﺎﻧ ﮏ‬
‫ﺁﻟﻤ ﺎن« ﭘ ﺮدﻩ ﺑﺮداﺷ ﺖ؛ ﺛﺎﻧﻴ ًﺎ دوﻟ ﺖ از ﻣﺒ ﺎرزﻩ ﺑ ﺎ راﮐﻔﻠ ﺮ ﺑ ﻪ ه ﺮاس اﻓﺘ ﺎد‪ ،‬زﻳ ﺮا ﺑ ﺴﯽ‬
‫ﻣﺸﮑﻮﮎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﻴﺪ ﺁﻟﻤﺎن ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺳﻮاﯼ وﯼ از ﺟﺎﺋﯽ ﻧﻔﺖ ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ ﺁورد )ﻗ ﺪرت‬

‫‪٨٩‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﺗﻮﻟﻴﺪﯼ روﻣﺎﻧﯽ ﭼﻨﺪان زﻳﺎد ﻧﻴﺴﺖ(؛ ﺛﺎﻟﺜ ًﺎ ﻳ ﮏ ﺣﻮاﻟ ﻪ ﯼ ﻳ ﮏ ﻣﻴﻠﻴ ﺎردﯼ در ﺳ ﺎل ‪١٩١٣‬‬
‫ﺑ ﺮاﯼ ﺗ ﺪارﮐﺎت ﺟﻨﮕ ﯽ ﺁﻟﻤ ﺎن واﺻ ﻞ ﮔ ﺸﺖ‪ .‬ﻟ ﺬا ﻻﻳﺤ ﻪ ﯼ اﻧﺤ ﺼﺎر را ﻣﻌ ﻮق ﮔﺬاﺷ ﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫»ﺗﺮاﺳﺖ ﻧﻔﺖ« راﮐﻔﻠﺮ ﻋﺠﺎﻟﺘ ًﺎ از ﻣﺒﺎرزﻩ ﭘﻴﺮوزﻣﻨﺪ ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺠﻠﻪ »ﺑﺎﻧﮏ« ﭼ ﺎپ ﺑ ﺮﻟﻦ در اﻳ ﻦ ﺑ ﺎرﻩ ﻧﻮﺷ ﺖ‪ ،‬ﺁﻟﻤ ﺎن ﻓﻘ ﻂ در ﺻ ﻮرﺗﯽ ﻣ ﯽ ﺗﻮاﻧ ﺪ ﺑ ﺎ‬
‫»ﺗﺮاﺳﺖ ﻧﻔﺖ« ﻣﺒﺎرزﻩ ﮐﻨ ﺪ ﮐ ﻪ ﻧﻴ ﺮوﯼ ﺑ ﺮق را اﻧﺤ ﺼﺎر ﻧﻤﺎﻳ ﺪ و ﻧﻴ ﺮوﯼ ﺁب را ﺑ ﻪ ﺑ ﺮق‬
‫ارزان ﻣﺒﺪل ﮐﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮد‪» :‬اﻧﺤ ﺼﺎر ﺑ ﺮق هﻨﮕ ﺎﻣﯽ ﻋﻤﻠ ﯽ ﺧﻮاه ﺪ ﺷ ﺪ ﮐ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﻣﻮﻟﺪﻳﻦ ﺁن ﺿﺮورﯼ ﮔﺮدد و ﺑﻪ وﻳﮋﻩ هﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ورﺷﮑﺴﺘﮕﯽ ﺑ ﺰرگ ﺁﺗ ﯽ ﺻ ﻨﺎﻳﻊ ﺑ ﺮق‬
‫در ﺷ ﺮف وﻗ ﻮع ﺑﺎﺷ ﺪ و هﻨﮕ ﺎﻣﯽ ﮐ ﻪ ﺁن اﻳ ﺴﺘﮕﺎﻩ ه ﺎﯼ ﻋﻈ ﻴﻢ و ﮔ ﺮان ﻗﻴﻤ ﺖ ﺑ ﺮق ﮐ ﻪ‬
‫اﮐﻨﻮن در هﻤﻪ ﺟﺎ از ﻃﺮف »ﮐﻨﺴﺮن ه ﺎﯼ« ﺧ ﺼﻮﺻﯽ ﺻ ﻨﻌﺖ ﺑ ﺮق ﺳ ﺎﺧﺘﻪ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد و‬
‫اﮐﻨ ﻮن اﻳ ﻦ »ﮐﻨ ﺴﺮن ه ﺎ« از ﺷ ﻬﺮهﺎ و دوﻟ ﺖ ه ﺎ و ﻏﻴ ﺮﻩ ﺑ ﺮاﯼ اﻳ ﻦ اﻳ ﺴﺘﮕﺎﻩ ه ﺎ‬
‫اﻧﺤﺼﺎرهﺎﯼ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ اﯼ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﻨ ﺪ‪ -‬دﻳﮕ ﺮ ﻗ ﺎدر ﻧﺒﺎﺷ ﻨﺪ ﺑ ﺎ ﻧﻔ ﻊ ﮐ ﺎر ﮐﻨﻨ ﺪ‪ ،‬ﺁن ﮔ ﺎﻩ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻴﺮوﯼ ﺁب را ﺑﻪ ﮐﺎر اﻧﺪاﺧﺖ؛ وﻟﯽ ﻧﻴﺮوﯼ ﺁب را ﻧﻤﯽ ﺷﻮد ﺑﻪ ﺣﺴﺎب دوﻟﺖ ﺑﻪ ﺑ ﺮق‬
‫ارزان ﺗﺒ ﺪﻳﻞ ﮐ ﺮد‪ ،‬ﺑﻠﮑ ﻪ ﺑ ﺎز ه ﻢ ﺑﺎﻳ ﺪ ﺁن را ﺑ ﻪ ﻳ ﮏ »اﻧﺤ ﺼﺎر ﺧ ﺼﻮﺻﯽ ﺗﺤ ﺖ ﮐﻨﺘ ﺮل‬
‫دوﻟﺖ« واﮔﺬار ﮐﺮد‪ ،‬زﻳﺮا ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺧﺼﻮﺻﯽ هﻢ اﮐﻨﻮن ﻳﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﻌﺎﻣﻼت ﻣﻨﻌﻘﺪ ﮐ ﺮدﻩ‪،‬‬
‫و ﭘﺎداش هﺎﯼ ﮐﻼﻧﯽ ﺑﺮاﯼ ﺧﻮد ﻣﻨﻈﻮر ﻧﻤﻮدﻩ اﻧ ﺪ‪ ....‬وﺿ ﻊ اﻧﺤ ﺼﺎر ﭘﻄ ﺎس ﭼﻨ ﻴﻦ ﺑ ﻮد‪،‬‬
‫وﺿﻊ اﻧﺤﺼﺎر ﻧﻔﺖ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ و وﺿﻊ اﻧﺤﺼﺎر ﺑﺮق ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﮐﻨﻮن دﻳﮕﺮ‬
‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺖ هﺎﯼ دوﻟﺘﯽ ﻣﺎ ﮐﻪ ﻳﮏ ﭘﺮﻧﺴﻴﭗ ﻇﺎهﺮ ﻓﺮﻳﺐ‪ ،‬دﻳﺪﻩ ﯼ ﺑﺼﻴﺮت‬
‫ﺁن هﺎ را ﮐﻮر ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﭘﯽ ﺑﺮﻧﺪ ﮐﻪ در ﺁﻟﻤﺎن اﻧﺤﺼﺎرهﺎ ه ﻴﭻ‬
‫ﮔ ﺎﻩ ﭼﻨ ﻴﻦ ه ﺪﻓﯽ را ﺗﻌﻘﻴ ﺐ ﻧﮑ ﺮدﻩ و ﻧﻴ ﻞ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﻧﺘﻴﺠ ﻪ را در ﻧﻈ ﺮ ﻧﺪاﺷ ﺘﻪ اﻧ ﺪ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫ﻣﺼﺮف ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺳﻮد رﺳﺎﻧﺪﻩ ﻳﺎ اﻳﻦ ﮐ ﻪ ﻻاﻗ ﻞ ﻗ ﺴﻤﺘﯽ از ﻣﻨ ﺎﻓﻊ ﮐﺎرﻓﺮﻣ ﺎﺋﯽ را ﺑ ﻪ دوﻟ ﺖ‬
‫واﮔﺬار ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻤﺎم هﻤﺸﺎن ﻣﺼﺮوف ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑ ﻪ ﺣ ﺴﺎب دوﻟ ﺖ ﺻ ﻨﺎﻳﻊ‬
‫∗‬
‫ﺧﺼﻮﺻﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﺣﺪ ورﺷﮑﺴﺘﮕﯽ رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ ﺷﻔﺎ ﺑﺨﺸﻨﺪ« ‪.‬‬

‫∗‪«Die Bank», ١٩١٢,I p.١٠٣٦; ١٩١٢, ٢, p.٦٢٩; ١٩١٣, I, p.٣٨٨. -‬‬

‫‪٩٠‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫اﻳ ﻦ ه ﺎ اﻗﺘ ﺼﺎدداﻧﺎن ﺑ ﻮرژواﯼ ﺁﻟﻤﺎﻧﻨ ﺪ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ ﻧﺎﭼ ﺎر دﺳ ﺖ ﺑ ﻪ ﻳ ﮏ ﭼﻨ ﻴﻦ اﻋﺘﺮاﻓ ﺎت‬

‫ﮔﺮان ﺑﻬﺎﺋﯽ زدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎ در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﺮاﯼ اﻟﻌﻴﻦ ﻣﯽ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﭼﮕﻮﻧ ﻪ اﻧﺤ ﺼﺎرهﺎﯼ ﺧ ﺼﻮﺻﯽ‬
‫و دوﻟﺘﯽ در دوران ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣﺎﻟﯽ درهﻢ ﻣﯽ ﺁﻣﻴﺰﻧﺪ و ﻳﮑﯽ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ و ﭼﮕﻮﻧﻪ ه ﺮ دو‬
‫اﻳﻦ هﺎ در ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻣﺮ ﻓﻘﻂ ﺣﻠﻘﻪ هﺎﯼ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﯼ ﻣﺒﺎرزﻩ اﯼ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﯽ هﺴﺘﻨﺪ ﮐ ﻪ ﺑ ﻴﻦ‬
‫ﺑﺰرگ ﺗﺮﻳﻦ اﻧﺤﺼﺎرهﺎ ﺑﺮاﯼ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺟﻬﺎن ﺟﺮﻳﺎن دارد‪.‬‬
‫در ﮐﺸﺘﯽ راﻧﯽ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ هﻢ رﺷﺪ ﻋﻈﻴﻢ ﺗﻤﺮﮐ ﺰ ﮐ ﺎر را ﺑ ﻪ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﺟﻬ ﺎن ﻣﻨﺠ ﺮ ﻧﻤ ﻮدﻩ‬
‫اﺳ ﺖ‪ .‬در ﺁﻟﻤ ﺎن دو ﺷ ﺮﮐﺖ ﮐ ﻪ از ﺑ ﺰرگ ﺗ ﺮﻳﻦ ﺷ ﺮﮐﺖ ه ﺎ ه ﺴﺘﻨﺪ از دﻳﮕ ﺮان ﻣﺘﻤ ﺎﻳﺰ‬
‫ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪» :‬هﺎﻣﺒﻮرﮎ‪ -‬ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ« و »ﻟﻠﻮﻳﺪ ﺁﻟﻤﺎن ﺷﻤﺎﻟﯽ«‪ .‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ هﺮ ﻳﮏ از ﺁﻧﺎن ﺑ ﻪ‬
‫‪ ٢٠٠‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣﺎرﮎ )ﺳﻬﺎم و ﺑﺮگ هﺎﯼ وام( ﻣﯽ رﺳﺪ و هﺮ دو ﮐ ﺸﺘﯽ ه ﺎﺋﯽ در اﺧﺘﻴ ﺎر‬
‫دارﻧ ﺪ ﮐ ﻪ ﺑﻬ ﺎﯼ ﺁن ه ﺎ ﺑ ﻪ ‪ ١٨٩-١٨٥‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﻣ ﺎرﮎ ﺑ ﺎﻟﻎ اﺳ ﺖ‪ .‬از ﻃ ﺮف دﻳﮕ ﺮ در‬
‫ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎ روز اول ژاﻧﻮﻳ ﻪ ﺳ ﺎل ‪ ١٩٠٣‬ﺗﺮاﺳ ﺖ ﻣﺮﮔ ﺎن ﺑ ﻪ ﻧ ﺎم »ﮐﻤﭙ ﺎﻧﯽ ﺑ ﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠ ﯽ‬
‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ ﺑﺤﺮﯼ« ﺗﺸﮑﻴﻞ ﮔﺮدﻳﺪ ﮐﻪ ‪ ٩‬ﺷﺮﮐﺖ ﮐﺸﺘﯽ راﻧﯽ ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﺋﯽ و اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ را ﻣﺘﺤﺪ‬
‫ﻣ ﯽ ﮐ ﺮد و ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ اﯼ ﺑ ﺎﻟﻎ ﺑ ﺮ ‪ ١٢٠‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن دﻻر )‪ ٤٨٠‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﻣ ﺎرﮎ( در اﺧﺘﻴ ﺎر‬
‫داﺷﺖ‪ .‬در هﻤﺎن ﺳﺎل ‪ ١٩٠٣‬ﺑﻴﻦ ﺷﺮﮐﺖ هﺎﯼ ﻋﻈﻴﻢ ﺁﻟﻤ ﺎﻧﯽ و اﻳ ﻦ ﺗﺮاﺳ ﺖ ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎﺋﯽ و‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ ﻗﺮاردادﯼ درﺑﺎرﻩ ﯼ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺟﻬﺎن ﺑﺮ زﻣﻴﻨﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﮔﺸﺖ‪ .‬ﺷ ﺮﮐﺖ‬
‫هﺎﯼ ﺁﻟﻤﺎﻧﯽ از رﻗﺎﺑﺖ در اﻣ ﺮ ﺣﻤ ﻞ و ﻧﻘ ﻞ ﺑ ﻴﻦ اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن و ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎ ﺻ ﺮف ﻧﻈ ﺮ ﮐﺮدﻧ ﺪ‪.‬‬
‫ﮐﻤﻴﺘ ﻪ ﯼ‬ ‫دﻗﻴﻘ ًﺎ ﻣﻌﻴﻦ ﺷﺪن ﮐﻪ ﮐ ﺪام ﺑﻨ ﺎدر ﺑ ﻪ ﮐ ﺪاﻣﻴﮏ از ﺁن ه ﺎ »واﮔ ﺬار ﻣ ﯽ ﮔ ﺮدد«‪،‬‬
‫ﻣﺸﺘﺮﮐﯽ ﺑﺮاﯼ ﺑﺎزرﺳﯽ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺷﺪ و ﻏﻴﺮﻩ‪ .‬ﻗﺮارداد ﺑﺮاﯼ ﻣﺪت ‪ ٢٠‬ﺳﺎل ﻣﻨﻌﻘﺪ ﮔ ﺸﺖ و‬
‫در ﺁن دور اﻧﺪﻳﺸﺎﻧﻪ ﻗﻴﺪ ﺷ ﺪ در ﺻ ﻮرت ﺟﻨ ﮓ ﻗ ﺮارداد اﻋﺘﺒ ﺎر ﺧ ﻮد را از دﺳ ﺖ ﺧﻮاه ﺪ‬
‫∗‬
‫داد‪.‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﯼ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﮐﺎرﺗﻞ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠ ﯽ رﻳ ﻞ ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﺴﯽ ﺁﻣﻮزﻧ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬در ﺳ ﺎل ‪١٨٨٤‬‬
‫هﻨﮕ ﺎﻣﯽ ﮐ ﻪ اﻣ ﻮر ﺻ ﻨﻌﺘﯽ دﭼ ﺎر ﺷ ﺪﻳﺪﺗﺮﻳﻦ اﻧﺤﻄ ﺎط ه ﺎ ﺑ ﻮد ﮐﺎرﺧﺎﻧ ﻪ ه ﺎﯼ رﻳ ﻞ ﺳ ﺎزﯼ‬
‫اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻠﮋﻳ ﮏ و ﺁﻟﻤ ﺎن ﺑ ﺮاﯼ اوﻟ ﻴﻦ ﺑ ﺎر در ﺻ ﺪد ﺗﺄﺳ ﻴﺲ ﻳ ﮏ ﭼﻨ ﻴﻦ ﮐ ﺎرﺗﻠﯽ ﺑ ﺮ‬

‫∗‪ -‬رﻳﺴﺮ‪ ،‬ﮐﺘﺎب ﻧﺎم ﺑﺮدﻩ‪ ،‬ص‪.١٢٥ -‬‬

‫‪٩١‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﺁﻣﺪﻧ ﺪ‪ .‬ﺗﻮاﻓ ﻖ ﻳﺎﻓﺘﻨ ﺪ ﮐ ﻪ در ﺑ ﺎزار داﺧﻠ ﯽ ﮐ ﺸﻮرهﺎﺋﯽ ﮐ ﻪ در اﻳ ﻦ ﺗﻮاﻓ ﻖ داﺧ ﻞ ﺷ ﺪﻩ اﻧ ﺪ‬

‫رﻗﺎﺑﺖ ﻧﻨﻤﺎﻳﻨﺪ و اﻣﺎ ﺑﺎزارهﺎﯼ ﺧﺎرﺟﯽ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻴﻦ ﺧﻮد ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﮐﻨﻨ ﺪ‪ :‬اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن‬
‫‪ ٦٦‬درﺻﺪ‪ ،‬ﺁﻟﻤﺎن ‪ ٢٧‬درﺻﺪ و ﺑﻠﮋﻳﮏ ‪ ٧‬درﺻﺪ‪ .‬هﻨﺪوﺳﺘﺎن ﺗﻤﺎﻣ ًﺎ ﺑ ﻪ اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن واﮔ ﺬار‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﺿﺪ ﻳﮑﯽ از ﺷﺮﮐﺖ هﺎﯼ اﻧﮕﻠﻴ ﺴﯽ ﮐ ﻪ در اﻳ ﻦ ﺗﻮاﻓ ﻖ داﺧ ﻞ ﻧ ﺸﺪﻩ ﺑ ﻮد ﺑ ﻪ ﺟﻨ ﮓ‬
‫ﻣﺸﺘﺮﮐﯽ ﻣﺒﺎدرت ﮔﺮدﻳﺪ ﮐ ﻪ ﻣﺨ ﺎرج ﺁن ﺑ ﻪ ﻧ ﺴﺒﺖ ﻣﻌ ﻴﻦ از ﻣﺤ ﻞ ﻓ ﺮوش ﻣ ﺸﺘﺮﮎ ﺗ ﺄﻣﻴﻦ‬
‫ﻣﯽ ﺷ ﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ در ﺳ ﺎل ‪ ١٨٨٦‬اﻳ ﻦ اﺗﺤﺎدﻳ ﻪ در ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﯼ ﺧ ﺮوج دو ﺷ ﺮﮐﺖ اﻧﮕﻠﻴ ﺴﯽ از‬
‫ﺁن‪ ،‬ﻣﻨﺤ ﻞ ﮔﺮدﻳ ﺪ‪ .‬اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ در دورﻩ ه ﺎﯼ ﺑﻌ ﺪﯼ اﻋ ﺘﻼﯼ ﺻ ﻨﻌﺘﯽ ﺣ ﺼﻮل ﺗﻮاﻓ ﻖ ﻣﻴ ﺴﺮ‬
‫ﻧﮕﺮدﻳﺪ ﻣﻮﺿﻮع ﺷﺎﺧﺼﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺁﻏﺎز ﺳﺎل ‪ ١٩٠٤‬در ﺁﻟﻤﺎن ﺳﻨﺪﻳﮑﺎﯼ ﭘ ﻮﻻد ﺗﺄﺳ ﻴﺲ ﺷ ﺪ‪ .‬در ﻧ ﻮاﻣﺒﺮ ﺳ ﺎل ‪١٩٠٤‬‬
‫ﮐﺎرﺗﻞ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ رﻳﻞ ﺑ ﺪﻳﻦ ﻧ ﺴﺒﺖ ﺗﺠﺪﻳ ﺪ ﺷ ﺪ‪ :‬اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن ‪ ٥٣/٥‬درﺻ ﺪ‪ ،‬ﺁﻟﻤ ﺎن ‪٢٨/٨٣‬‬
‫درﺻﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮋﻳﮏ ‪ ١٧/٦٧‬درﺻﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻓﺮاﻧﺴﻪ در ﺳ ﺎل اول و دوم و ﺳ ﻮم ﺑ ﻪ ﺗﺮﺗﻴ ﺐ ﺑ ﺎ‬
‫ﻧ ﺴﺒﺖ ‪ ٤/٨‬و ‪ ٥/٨‬و ‪ ٦/٤‬درﺻ ﺪ ﺑ ﻪ ﺁن ﻣﻠﺤ ﻖ ﺷ ﺪ و اﻳ ﻦ ﻣ ﺎﻓﻮق ﺻ ﺪ درﺻ ﺪ ﻳﻌﻨ ﯽ‬
‫‪ ١٠٤/٨‬درﺻ ﺪ و ﻏﻴ ﺮﻩ ﺑ ﻮد‪ .‬در ﺳ ﺎل ‪» ١٩٠٥‬ﺗﺮاﺳ ﺖ ﭘ ﻮﻻد« اﻳ ﺎﻻت ﻣﺘﺤ ﺪﻩ‬
‫)»ﮐﻮرﭘﻮراﺳﻴﻮن ﭘﻮﻻد«( و ﺳﭙﺲ اﺗﺮﻳﺶ و اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ ﺑﻪ ﺁن ﭘﻴﻮﺳ ﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﻮﮔﻠ ﺸﺘﻴﻦ در ﺳ ﺎل‬
‫‪ ١٩١٠‬ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬اﮐﻨﻮن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﮐﺮﻩ زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﭘﺎﻳ ﺎن رﺳ ﻴﺪﻩ و ﻣ ﺼﺮف ﮐﻨﻨ ﺪﮔﺎن ﺑ ﺰرگ و‬
‫در درﺟﻪ اول راﻩ ﺁهﻦ هﺎﯼ دوﻟﺘﯽ‪- ،‬ﭼﻮن دﻳﮕﺮ ﺟﻬ ﺎن ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﺷ ﺪﻩ و ﻣﻨ ﺎﻓﻊ ﺁﻧ ﺎن را ﺑ ﻪ‬
‫ﺣﺴﺎب ﻧﻴﺎوردﻩ اﻧﺪ‪ -‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺎﻋﺮ در ﻋﺮش ژوﭘﻴﺘﺮ زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻨﻨﺪ«∗∗‪.‬‬
‫ﺳﻨﺪﻳﮑﺎﯼ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ روﯼ را ﻧﻴ ﺰ ﻳ ﺎدﺁور ﻣ ﯽ ﺷ ﻮﻳﻢ ﮐ ﻪ در ﺳ ﺎل ‪ ١٩٠٩‬ﺗﺄﺳ ﻴﺲ ﺷ ﺪ‬
‫و ﻣﻴ ﺰان ﺗﻮﻟﻴ ﺪ را دﻗﻴﻘ ًﺎ ﺑ ﻴﻦ ﭘ ﻨﺞ ﮔ ﺮوﻩ از ﮐﺎرﺧﺎﻧ ﻪ ه ﺎ ﺑ ﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴ ﺐ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﮐ ﺮد‪:‬‬
‫ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ هﺎﯼ ﺁﻟﻤﺎن‪ ،‬ﺑﻠﮋﻳﮏ‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن؛ ‪ -‬ﺳﭙﺲ ﺗﺮاﺳ ﺖ ﺑ ﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠ ﯽ‬
‫ﻼ ﻧ ﻮﻳﻦ و ﻣﺤﮑﻤ ﯽ ﺑ ﻴﻦ‬
‫ﺑﺎروت را ﻳﺎدﺁور ﻣﯽ ﺷﻮﻳﻢ ﮐﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﯼ ﻟﻴﻔﻤﺎن »اﺗﺤﺎد ﮐ ﺎﻣ ً‬
‫ﺗﻤ ﺎم ﻓﺎﺑﺮﻳ ﮏ ه ﺎﯼ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﻣ ﻮاد ﻣﻨﻔﺠ ﺮﻩ ﺁﻟﻤ ﺎن اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﺑﻌ ﺪهﺎ ﺑ ﻪ اﺗﻔ ﺎق ﻓﺎﺑﺮﻳ ﮏ ه ﺎﯼ‬

‫∗∗‪ ، Vogelstein: «Organisationsformen» -‬ص‪.١٠٠ -‬‬

‫‪٩٢‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫دﻳﻨﺎﻣﻴﺖ ﺳﺎزﯼ ﻓﺮاﻧ ﺴﻪ و ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ ﻃﺮﻳ ﻖ ﺗ ﺸﮑﻴﻞ ﺷ ﺪﻩ ﺑﻮدﻧ ﺪ ﺑ ﻪ اﺻ ﻄﻼح‬

‫∗‬
‫ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎن را ﺑﻴﻦ ﺧﻮد ﺗﻘﺴﻴﻢ ﮐﺮدﻧﺪ«‪.‬‬
‫در ﺳ ﺎل ‪ ١٨٩٧‬ﺑ ﻪ ﺣ ﺴﺎب ﻟﻴﻔﻤ ﺎن ﺟﻤﻌ ًﺎ در ﺣ ﺪود ‪ ٤٠‬ﮐﺎرﺗ ﻞ ﺑ ﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠ ﯽ ﺑ ﺎ ﺷ ﺮﮐﺖ‬
‫ﺁﻟﻤﺎن وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺮاﯼ ﺳﺎل ‪ ١٩١٠‬اﻳﻦ ﺗﻌﺪاد دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ‪ ١٠٠‬ﻣﯽ رﺳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧ ﯽ از ﻧﻮﻳ ﺴﻨﺪﮔﺎن ﺑ ﻮرژوازﯼ )ﮐ ﻪ ﮐ ﺎرل ﮐﺎﺋﻮﺗ ﺴﮑﯽ ه ﻢ ﮐ ﻪ ﻧ ﺴﺒﺖ ﺑ ﻪ ﺧ ﻂ ﻣ ﺸﯽ‬
‫ﻼ ﺧﻴﺎﻧﺖ ورزﻳﺪﻩ ﺑﻪ ﺁﻧﺎن ﭘﻴﻮﺳﺖ( ﺑﺮ اﻳ ﻦ ﻋﻘﻴ ﺪﻩ‬
‫ﻼ ﺳﺎل ‪ ١٩٠٩‬ﺧﻮد ﮐﺎﻣ ً‬
‫ﻣﺎرﮐﺴﻴﺴﺘﯽ ﻣﺜ ً‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﺎرﺗﻞ هﺎﯼ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠ ﯽ ﻳﻌﻨ ﯽ ﻳﮑ ﯽ از ﺑﺮﺟ ﺴﺘﻪ ﺗ ﺮﻳﻦ ﻣﻈ ﺎهﺮ ﺑ ﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠ ﯽ ﺷ ﺪن‬
‫ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ اﻣﻴ ﺪ ﺑﺮﻗ ﺮارﯼ ﺻ ﻠﺢ ﺑ ﻴﻦ ﻣﻠ ﺖ ه ﺎ را در دوران ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ اﻣﮑ ﺎن ﭘ ﺬﻳﺮ‬
‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ‪ .‬اﻳ ﻦ ﻋﻘﻴ ﺪﻩ از ﻟﺤ ﺎظ ﺗﺌﻮرﻳ ﮏ ﺑ ﻪ ﮐﻠ ﯽ ﺑﺎﻃ ﻞ و از ﻟﺤ ﺎظ ﻋﻤﻠ ﯽ ﭼﻴ ﺰﯼ ﻧﻴ ﺴﺖ‬
‫ﺟ ﺰ ﺳﻔ ﺴﻄﻪ ﺟ ﻮﺋﯽ و وﺳ ﻴﻠﻪ اﯼ ﺑ ﺮاﯼ دﻓ ﺎع ﺑ ﯽ ﺷ ﺮﻣﺎﻧﻪ از ﺑ ﺪﺗﺮﻳﻦ ﻧ ﻮع اﭘﻮرﺗ ﻮﻧﻴﺰم‪.‬‬
‫ﮐﺎرﺗ ﻞ ه ﺎﯼ ﺑ ﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠ ﯽ ﻧ ﺸﺎن ﻣ ﯽ دهﻨ ﺪ ﮐ ﻪ اﻧﺤ ﺼﺎرهﺎﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ اﮐﻨ ﻮن ﺗ ﺎ ﭼ ﻪ‬
‫درﺟﻪ اﯼ رﺷﺪ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑﻴﻦ اﺗﺤﺎدﻳﻪ هﺎﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داران ﺑﺮ ﺳ ﺮ ﭼﻴ ﺴﺖ‪ .‬ﻧﮑﺘ ﻪ ﯼ‬
‫اﺧﻴﺮ از ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﻧﮑﺎت اﺳﺖ؛ ﻓﻘﻂ اﻳ ﻦ ﻧﮑﺘ ﻪ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﻣﻔﻬ ﻮم ﺗ ﺎرﻳﺨﯽ و اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ ﺁن‬
‫ﭼﻪ را ﮐﻪ روﯼ ﻣﯽ دهﺪ ﺑﺮاﯼ ﻣﺎ روﺷﻦ ﻣﯽ ﺳ ﺎزد‪ ،‬زﻳ ﺮا ﺷ ﮑﻞ ﻣﺒ ﺎرزﻩ ﻣﻤﮑ ﻦ اﺳ ﺖ ﺑ ﻪ‬
‫ﻋﻠﻞ ﮔﻮﻧ ﺎﮔﻮﻧﯽ ﮐ ﻪ از ﻟﺤ ﺎظ ﻧ ﺴﺒﯽ ﺟﻨﺒ ﻪ ﯼ ﺟﺰﺋ ﯽ و ﻣ ﻮﻗﺘﯽ دارﻧ ﺪ هﻤ ﻮارﻩ ﺗﻐﻴﻴ ﺮ ﮐﻨ ﺪ و‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ هﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﺎهﻴ ﺖ ﻣﺒ ﺎرزﻩ‪ ،‬ﻣ ﻀﻤﻮن ﻃﺒﻘ ﺎﺗﯽ ﺁن‪ ،‬ﻣ ﺎداﻣﯽ ﮐ ﻪ ﻃﺒﻘ ﺎت وﺟ ﻮد‬
‫ﻼ ﺑ ﻮرژوازﯼ ﺁﻟﻤ ﺎن ﮐ ﻪ‬
‫دارﻧﺪ ﺑﻪ هﻴﭻ وﺟﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺜ ً‬
‫ﮐﺎﺋﻮﺗ ﺴﮑﯽ در اﺳ ﺘﺪﻻﻻت ﺗﺌﻮرﻳ ﮏ ﺧ ﻮد ﻣﺎهﻴﺘ ًﺎ ﺑ ﻪ ﺁن ﮔﺮوﻳ ﺪﻩ اﺳ ﺖ )در ﺑ ﺎرﻩ ﯼ اﻳ ﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻌﺪًا هﻢ ﺻﺤﺒﺖ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ( ﻧﻔﻌﺶ در اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣ ﻀﻤﻮن ﻣﺒ ﺎرزﻩ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ‬
‫ﮐﻨﻮﻧﯽ )ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺟﻬﺎن( را ﭘﺮدﻩ ﭘﻮﺷﯽ ﻧﻤﻮدﻩ ﮔﺎﻩ روﯼ ﻳﮏ ﺷﮑﻞ اﻳﻦ ﻣﺒ ﺎرزﻩ و ﮔ ﺎﻩ روﯼ‬
‫ﺷﮑﻞ دﻳﮕﺮ ﺁن ﺗﮑﻴﻪ ﮐﻨﺪ‪ .‬هﻤﻴﻦ اﺷﺘﺒﺎﻩ را ﮐﺎﺋﻮﺗﺴﮑﯽ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در اﻳ ﻦ ﺟ ﺎ‬
‫ﺻﺤﺒﺖ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺑﻮرژوازﯼ ﺁﻟﻤﺎن ﻧﺒﻮدﻩ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺑﻮرژوازﯼ ﺟﻬﺎﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﯽ ﺑﻴﻨ ﻴﻢ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داران ﺟﻬﺎن را ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﻋﻠﺘﺶ ﮐﻴﻨ ﻪ ﺗ ﻮزﯼ ﺧ ﺎص ﺁﻧ ﺎن ﻧﺒ ﻮدﻩ ﺑﻠﮑ ﻪ اﻳ ﻦ‬

‫∗‪ ، Liefmann:«Kartelle und Trusts», ٢. A. -‬ص‪.١٦١-‬‬

‫‪٩٣‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫اﺳﺖ ﮐ ﻪ ﻣﺮﺣﻠ ﻪ ﮐﻨ ﻮﻧﯽ ﺗﻤﺮﮐ ﺰ ﺁن ه ﺎ را وادار ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ ﺑ ﺮاﯼ ﺗﺤ ﺼﻴﻞ ﺳ ﻮد در اﻳ ﻦ راﻩ‬

‫ﮔ ﺎم ﮔﺬارﻧ ﺪ؛ ﺿ ﻤﻨ ًﺎ ﺁن ه ﺎ ﺟﻬ ﺎن را »ﺑ ﻪ ﻧ ﺴﺒﺖ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ«‪» ،‬ﺑ ﻪ ﻧ ﺴﺒﺖ ﻧﻴ ﺮو« ﺗﻘ ﺴﻴﻢ‬
‫ﻣ ﯽ ﮐﻨﻨ ﺪ‪ ،‬زﻳ ﺮا در ﺳﻴ ﺴﺘﻢ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﮐ ﺎﻻﺋﯽ و ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺷ ﻴﻮﻩ دﻳﮕ ﺮﯼ ﺑ ﺮاﯼ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ‬
‫ﻧﻤ ﯽ ﺗﻮاﻧ ﺪ وﺟ ﻮد داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬ﻧﻴ ﺮو ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﻪ ﻧ ﺴﺒﺖ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ و ﺳﻴﺎﺳ ﯽ ﺗﻐﻴﻴ ﺮ‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨ ﺪ‪ .‬ﺑ ﺮاﯼ درﮎ ﺁن ﭼ ﻪ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ وﻗ ﻮع ﻣ ﯽ ﭘﻴﻮﻧ ﺪد ﺑﺎﻳ ﺪ داﻧ ﺴﺖ ﭼ ﻪ ﻧ ﻮع ﻣ ﺴﺎﺋﻠﯽ در‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﯼ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻴﺮو ﺣﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد و اﻣ ﺎ اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ اﻳ ﻦ ﺗﻐﻴﻴ ﺮ ﺟﻨﺒ ﻪ ﯼ »ﺻ ﺮﻓ ًﺎ« اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ‬
‫ﻼ ﺟﻨﮕﯽ( ﻣ ﺴﺄﻟﻪ اﻳ ﺴﺖ ﻓﺮﻋ ﯽ ﮐ ﻪ در ﻧﻈﺮﻳ ﺎت اﺳﺎﺳ ﯽ ﻣﺮﺑ ﻮط‬
‫دارد ﻳﺎ ﻏﻴﺮاﻗﺘﺼﺎدﯼ )ﻣﺜ ً‬
‫ﺑ ﻪ دوران ﻧ ﻮﻳﻦ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻧﻤ ﯽ ﺗﻮاﻧ ﺪ ه ﻴﭻ ﮔﻮﻧ ﻪ ﺗﻐﻴﻴ ﺮﯼ وارد ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ .‬ﺗﻌ ﻮﻳﺾ‬
‫ﻣ ﺴﺄﻟﻪ ﯼ ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ ﻣ ﻀﻤﻮن ﺑﻨ ﺪ و ﺑ ﺴﺖ ه ﺎﺋﯽ ﮐ ﻪ ﺑ ﻴﻦ اﺗﺤﺎدﻳ ﻪ ه ﺎﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ داران‬
‫ﺑ ﻪ ﻋﻤ ﻞ ﻣ ﯽ ﺁﻳ ﺪ ﺑ ﺎ ﻣ ﺴﺄﻟﻪ ﯼ ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ ﺷ ﮑﻞ ﻣﺒ ﺎرزﻩ و ﺑﻨ ﺪ و ﺑ ﺴﺖ ه ﺎ )ﮐ ﻪ اﻣ ﺮوز‬
‫ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ ﺁﻣﻴﺰﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮدا ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ ﺁﻣﻴﺰ ﻧﻴﺴﺖ و ﭘﺲ ﻓﺮدا ﺑ ﺎز ه ﻢ ﻣ ﺴﺎﻟﻤﺖ ﺁﻣﻴ ﺰ ﻧﺨﻮاه ﺪ‬
‫ﺑﻮد( ﻣﻌﻨﺎﻳﺶ ﺗﻨﺰل ﺗﺎ ﺣﺪ ﺳﻔﺴﻄﻪ ﺟﻮﺋﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫دوران ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻧﻮﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ ده ﺪ ﺑ ﻴﻦ اﺗﺤﺎدﻳ ﻪ ه ﺎﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ داران ﺑ ﺮ‬
‫زﻣﻴﻨﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﺟﻬﺎن ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﻣﻌﻴﻨﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽ ﺁﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻮازات اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن و‬
‫ﺑ ﻪ ﻣﻨﺎﺳ ﺒﺖ ﺁن ﺑ ﻴﻦ اﺗﺤﺎدﻳ ﻪ ه ﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳ ﯽ ﻳﻌﻨ ﯽ دوﻟ ﺖ ه ﺎ ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﺮ زﻣﻴﻨ ﻪ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ارﺿ ﯽ‬
‫ﺟﻬﺎن و ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮات ﻳﻌﻨ ﯽ »ﻣﺒ ﺎرزﻩ در راﻩ ﺗﺤ ﺼﻴﻞ ﺳ ﺮزﻣﻴﻦ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ«‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﻣﻌﻴﻨﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽ ﺁﻳﺪ‪.‬‬

‫‪٩٤‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫‪ -٦‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻦ دول ﻣﻌﻈﻢ‬

‫ﺁ‪ .‬ﺳ ﻮﭘﺎن‪ ،‬ﺟﻐﺮاﻓ ﯽ دان در ﮐﺘ ﺎب ﺧ ﻮد ﻣﻮﺳ ﻮم ﺑ ﻪ »ﺗﻮﺳ ﻌﻪ ﯼ ارﺿ ﯽ ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮات‬
‫اروﭘﺎ«∗ ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻳﻦ ﺗﻮﺳﻌﻪ را در ﭘﺎﻳﺎن ﻗﺮن ﻧﻮزدهﻢ ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ ﺧﻼﺻﻪ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫ﻧﺴﺒﺖ ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺳﺮزﻣﻴﻦ هﺎﯼ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﮐﺸﻮرهﺎﯼ اﺳﺘﻌﻤﺎرﯼ اروﭘﺎ‬

‫)و ﻣﻨﺠﻤﻠﻪ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪﻩ(‬

‫ﻣﻘﺪار اﻓﺰاﻳﺶ‬ ‫‪١٩٠٠‬‬ ‫‪١٨٧٦‬‬

‫‪ + ٧٩/٦‬درﺻﺪ‬ ‫‪ ٩٠/٤‬درﺻﺪ‬ ‫‪ ١٠/٨‬درﺻﺪ‬ ‫در ﺁﻓﺮﻳﻘﺎ‪..........‬‬

‫‪ + ٤٢/١‬درﺻﺪ‬ ‫‪ ٩٨/٩‬درﺻﺪ‬ ‫‪ ٥٦/٨‬درﺻﺪ‬ ‫در ﭘﻮﻟﻴﻨﺰﯼ‪.......‬‬

‫‪ + ٥/١‬درﺻﺪ‬ ‫‪ ٥٦/٦‬درﺻﺪ‬ ‫‪ ٥١/٥‬درﺻﺪ‬ ‫در ﺁﺳﻴﺎ‪...........‬‬

‫‪-‬‬ ‫‪ ١٠٠/٠‬درﺻﺪ‬ ‫‪ ١٠٠/٠‬درﺻﺪ‬ ‫در اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ‪.......‬‬

‫‪ -٠/٣‬درﺻﺪ‬ ‫‪ ٢٧/٢‬درﺻﺪ‬ ‫‪ ٢٧/٥‬درﺻﺪ‬ ‫در ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ‪.........‬‬

‫وﯼ از اﻳﻦ ﺟﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪» :‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﺻ ﻔﺖ ﻣﺸﺨ ﺼﻪ ﯼ اﻳ ﻦ دورﻩ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ‬
‫ﺁﻓﺮﻳﻘﺎ و ﭘﻮﻟﻴﻨﺰﯼ اﺳﺖ‪ «.‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﮐﻪ در ﺁﺳﻴﺎ و ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ ﺳ ﺮزﻣﻴﻦ ه ﺎﯼ اﺷ ﻐﺎل ﻧ ﺸﺪﻩ‬

‫∗‪A. Supan: „Die territoriale Entwicklung der europaischen kolonien“ -‬‬

‫)ﺁ‪ .‬ﺳﻮﭘﺎن‪» :‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﯼ ارﺿﯽ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮات اروﭘﺎ«‪ .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ( ‪ ،١٩٠٦‬ص ‪.٦٥٤‬‬

‫‪٩٥‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﻳﻌﻨﯽ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ه ﺎﺋﯽ ﮐ ﻪ ﻣﺘﻌﻠ ﻖ ﺑ ﻪ ه ﻴﭻ ﮐ ﺸﻮرﯼ ﻧﺒﺎﺷ ﺪ وﺟ ﻮد ﻧ ﺪارد‪ ،‬ﻟ ﺬا ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﮔﻴ ﺮﯼ‬
‫ﺳﻮﭘﺎن را ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ داد و ﮔﻔﺖ ﺻﻔﺖ ﻣﺸﺨﺼﻪ ﯼ دوران ﻣ ﻮرد ﺑﺮرﺳ ﯽ ﻋﺒﺎرﺗ ﺴﺖ از‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻗﻄﻌﯽ ﺟﻬﺎن‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از ﻗﻄﻌﯽ در اﻳﻦ ﺟﺎ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ اﻣﮑ ﺎن ﭘ ﺬﻳﺮ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺮﻋﮑﺲ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ اﻣﮑ ﺎن ﭘ ﺬﻳﺮ و ﻧ ﺎﮔﺰﻳﺮ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻣﻨﻈ ﻮر از ﻗﻄﻌ ﯽ اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ‬
‫ﮐ ﻪ ﺳﻴﺎﺳ ﺖ اﺳ ﺘﻌﻤﺎرﯼ ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺗ ﺼﺮف اراﺿ ﯽ اﺷ ﻐﺎل ﻧ ﺸﺪﻩ را در‬
‫ﻼ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ و‬
‫ﺳﻴﺎرﻩ ﯼ ﻣﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻬﺎن ﺑﺮاﯼ ﻧﺨ ﺴﺘﻴﻦ ﺑ ﺎر ﮐ ﺎﻣ ً‬
‫ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﻓﻘﻂ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷ ﻮد ﻳﻌﻨ ﯽ از دﺳ ﺖ ﻳ ﮏ »ﺻ ﺎﺣﺐ« ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ دﻳﮕ ﺮﯼ‬
‫ﺑﺮﺳﺪ ﻧﻪ اﻳﻦ ﮐﻪ از ﺑﯽ ﺻﺎﺣﺒﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ »ﺻﺎﺣﺐ« ﺑﻴﻔﺘﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨ ﺎﺑﺮ اﻳ ﻦ ﻣ ﺎ دوران ﻣﺨ ﺼﻮص ﺑ ﻪ ﺧ ﻮدﯼ را ﻣ ﯽ ﮔ ﺬراﻧﻴﻢ ﮐ ﻪ دوران ﺳﻴﺎﺳ ﺖ‬
‫ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮاﺗﯽ ﺟﻬ ﺎﻧﯽ ﻳﻌﻨ ﯽ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳ ﺘﯽ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﺑ ﺎ »ﻣﺮﺣﻠ ﻪ ﯼ ﻧ ﻮﻳﻦ در ﺗﮑﺎﻣ ﻞ‬
‫ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ« و ﺑ ﺎ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ ﺑ ﻪ ﻣﺤﮑ ﻢ ﺗ ﺮﻳﻦ ﻃ ﺮزﯼ ﻣﺮﺑ ﻮط اﺳ ﺖ‪ .‬ﺑ ﺪﻳﻦ‬
‫ﺟﻬﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺒﻞ از هﻤﻪ ﺑ ﺎ ﺗﻔ ﺼﻴﻞ ﺑﻴ ﺸﺘﺮﯼ روﯼ ﻣ ﺪارﮎ واﻗﻌ ﯽ ﻣﮑ ﺚ ﻧﻤ ﻮد ﺗ ﺎ ﺑﺘ ﻮان ﺑ ﺎ‬
‫دﻗﺖ هﺮ ﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ هﻢ ﺗﻔﺎوت اﻳﻦ دورﻩ را از دورﻩ هﺎﯼ ﭘﻴﺸﻴﻦ و هﻢ اوﺿﺎع و اﺣﻮال‬
‫ﮐﻨﻮﻧﯽ را روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬در ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ وهﻠﻪ در اﻳﻦ ﻣﻮرد دو ﺳﺌﻮال واﻗﻌﯽ ﭘ ﻴﺶ ﻣ ﯽ ﺁﻳ ﺪ‬
‫و ﺁن اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ‪ :‬ﺁﻳ ﺎ در دوران ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ ﺗ ﺸﺪﻳﺪ ﺳﻴﺎﺳ ﺖ ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮاﺗﯽ و ﻧﻴ ﺰ ﺣ ﺪت‬
‫ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮات ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد ﻳﺎ ﺧﻴﺮ و ﺁﻳﺎ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺟﻬ ﺎن ﺑ ﻪ وﻳ ﮋﻩ‬
‫از اﻳﻦ ﻟﺤﺎظ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫∗‬
‫ﻣﻮرﻳﺲ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ ﯼ ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﺋﯽ در ﮐﺘﺎب ﺧﻮد درﺑﺎرﻩ ﯼ ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﺘﻌﻤﺎر ﺳﻌﯽ ﻣﯽ ﮐﻨ ﺪ‬
‫ﭘﻴﮑ ﺮﻩ ه ﺎﯼ ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ وﺳ ﻌﺖ اراﺿ ﯽ ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮاﺗﯽ اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻓﺮاﻧ ﺴﻪ و ﺁﻟﻤ ﺎن را در‬
‫دورﻩ هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻗﺮن ﻧﻮزدهﻢ ﺗﻠﺨﻴﺺ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻨﮏ ﺧﻼﺻﻪ ﯼ ﻧﺘ ﺎﻳﺠﯽ ﮐ ﻪ او ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ‬
‫ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪:‬‬

‫∗‪Henry C. Morris: „The history of colonization“ N. Y. ١٩٩٠, Vol. ٢, ) -‬‬

‫‪) (p.٨٨; I, p.٤١٩; ٢, p.٣٠٤.‬ه ﺎﻧﺮﯼ‪ .‬گ‪ .‬ﻣ ﻮرﻳﺲ‪» :‬ﺗ ﺎرﻳﺢ اﺳ ﺘﻌﻤﺎر«‪ ،‬ﻧﻴﻮﻳ ﻮرﮎ‪ ،‬ﺳ ﺎل‬
‫‪ ،١٩٠٠‬ﺟﻠﺪ ‪ ،٢‬ص‪ ،٨٨-‬ﺟﻠﺪ ‪ ،١‬ص‪٤١٩-‬؛ ﺟﻠﺪ ‪ ،٢‬ص‪– .٣٠٤-‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬

‫‪٩٦‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫وﺳﻌﺖ اراﺿﯽ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮاﺗﯽ‪:‬‬

‫ﺁﻟﻤﺎن‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ‬ ‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‬

‫ﺳﮑﻨﻪ‬ ‫ﻣﺴﺎﺣﺖ‬ ‫ﺳﮑﻨﻪ‬ ‫ﻣﺴﺎﺣﺖ‬ ‫ﺳﮑﻨﻪ‬ ‫ﻣﺴﺎﺣﺖ‬ ‫ﺳﺎل‬
‫)ﺑﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن(‬

‫)ﺑﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن(‬

‫)ﺑﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن(‬
‫)ﺑﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن‬

‫)ﺑﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن‬

‫)ﺑﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن‬
‫ﻣﻴﻞ ﻣﺮﺑﻊ(‬

‫ﻣﻴﻞ ﻣﺮﺑﻊ(‬

‫ﻣﻴﻞ ﻣﺮﺑﻊ(‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪٠/٥‬‬ ‫‪٠/٠٢‬‬ ‫‪١٢٦/٤‬‬ ‫؟‬ ‫‪١٨٣٠ -١٨١٥‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪٣/٤‬‬ ‫‪٠/٢‬‬ ‫‪١٤٥/١‬‬ ‫‪٢/٥‬‬ ‫‪١٨٦٠‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪٧/٥‬‬ ‫‪٠/٧‬‬ ‫‪٢٦٧/٩‬‬ ‫‪٧/٧‬‬ ‫‪١٨٨٠‬‬
‫‪١٤/٧‬‬ ‫‪١/٠‬‬ ‫‪٥٦/٤‬‬ ‫‪٣/٧‬‬ ‫‪٣٠٩/٠‬‬ ‫‪٩/٣‬‬ ‫‪١٨٩٩‬‬

‫ﺑﺮاﯼ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن دوران ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻓ ﻮق اﻟﻌ ﺎدﻩ اﺷ ﻐﺎﻟﮕﺮﯼ ه ﺎﯼ ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮاﺗﯽ ﺑ ﺎ ﺳ ﺎل ه ﺎﯼ‬

‫‪ ١٨٨٠-١٨٦٠‬ﻣﺼﺎدف اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل ﺁﺧ ﺮ ﻗ ﺮن ﻧ ﻮزدهﻢ ﻧﻴ ﺰ هﻨ ﻮز ﺷ ﺪت ﺁن‬
‫ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاﯼ ﻓﺮاﻧﺴﻪ و ﺁﻟﻤﺎن ﻧﻴﺰ درﺳﺖ ﺑﺎ هﻤﻴﻦ ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل ﻣ ﺼﺎدف اﺳ ﺖ‪ .‬ﻓﻮﻗ ًﺎ‬
‫دﻳﺪﻳﻢ ﮐﻪ دوران ﻣﻨﺘﻬﺎﯼ درﺟﻪ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻣ ﺎ ﻗﺒ ﻞ اﻧﺤ ﺼﺎر ﮐ ﻪ رﻗﺎﺑ ﺖ ﺁزاد در‬
‫ﺁن ﺗﻔﻮق داﺷﺖ ﻣﻘﺎرن ﺑﺎ ﺳﺎل هﺎﯼ ‪١٨٧٠-١٨٦٠‬اﺳﺖ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﻣﯽ ﺑﻴﻨ ﻴﻢ هﻤﺎﻧ ﺎ ﭘ ﺲ از‬
‫اﻳ ﻦ دوران اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ »اﻋ ﺘﻼﯼ« ﻋﻈ ﻴﻢ اﺷ ﻐﺎﻟﮕﺮﯼ ه ﺎﯼ ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮاﺗﯽ ﺁﻏ ﺎز ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد و‬
‫ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ارﺿﯽ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻣﻨﺘﻬﺎﯼ درﺟﻪ ﺷﺪت ﻣ ﯽ ﻳﺎﺑ ﺪ‪ .‬ﻟ ﺬا در اﻳ ﻦ واﻗﻌﻴ ﺖ‬
‫ﺗﺮدﻳ ﺪﯼ ﻧﻴ ﺴﺖ ﮐ ﻪ اﻧﺘﻘ ﺎل ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺑ ﻪ ﻣﺮﺣﻠ ﻪ ﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ اﻧﺤ ﺼﺎرﯼ و‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣﺎﻟﯽ ﺑﺎ ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺟﻬﺎن ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ‪.‬‬
‫هﻮﺑﺴﻦ در ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺧﻮد راﺟ ﻊ ﺑ ﻪ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم‪ ،‬دورﻩ ﯼ ‪ ١٩٠٠-١٨٨٤‬را ﺑ ﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ﯼ‬
‫دوران ﺗ ﺸﺪﻳﺪ »ﺗﻮﺳ ﻌﻪ ﻃﻠﺒ ﯽ« )ﺗﻮﺳ ﻌﻪ اراﺿ ﯽ( ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﻋﻤ ﺪﻩ ﯼ اروﭘ ﺎ ﻣﺘﻤ ﺎﻳﺰ‬
‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﯼ وﯼ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻃﯽ اﻳ ﻦ ﻣ ﺪت ‪ ٣/٧‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﻣﻴ ﻞ ﻣﺮﺑ ﻊ ﺑ ﺎ ‪٥٧‬‬
‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺁوردﻩ اﺳﺖ؛ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ‪ ٣/٦‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣﻴ ﻞ ﻣﺮﺑ ﻊ ﺑ ﺎ ﺟﻤﻌﻴ ﺖ ‪٣٦/٥‬‬
‫ﻣﻴﻠﻴﻮن؛ ﺁﻟﻤﺎن ‪ ١‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣﻴﻞ ﻣﺮﺑﻊ ﺑﺎ ‪ ١٤/٧‬ﻣﻴﻠﻴﻮن؛ ﺑﻠﮋﻳﮏ ‪ ٩٠٠‬ه ﺰار ﻣﻴ ﻞ ﻣﺮﺑ ﻊ ﺑ ﺎ‬
‫‪ ٣٠‬ﻣﻴﻠﻴﻮن؛ ﭘﺮﺗﻘﺎل ‪ ٨٠٠‬هﺰار ﻣﻴﻞ ﻣﺮﺑﻊ ﺑﺎ ‪ ٩‬ﻣﻴﻠﻴﻮن‪ .‬ﺗﻘ ﻼﯼ ﺗﻤ ﺎم دول ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬

‫‪٩٧‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﺑﺮاﯼ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮات در ﭘﺎﻳﺎن ﻗﺮن ﻧﻮزدهﻢ و ﺑﻪ وﻳﮋﻩ از ﺳ ﺎل ‪ ١٨٨٠‬ﺑ ﻪ ﺑﻌ ﺪ ﻳﮑ ﯽ‬

‫از واﻗﻌﻴﺎت ﺑﺮ هﻤﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﺗﺎرﻳﺦ دﻳﭙﻠﻤﺎﺳﯽ و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در دوراﻧ ﯽ ﮐ ﻪ رﻗﺎﺑ ﺖ ﺁزاد در اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن ﺑﺤ ﺪ اﻋ ﻼﯼ ﻧ ﺸﻮ و ﻧﻤ ﺎﯼ ﺧ ﻮد رﺳ ﻴﺪﻩ ﺑ ﻮد‬
‫ﻳﻌﻨﯽ در ﺳﺎل هﺎﯼ ‪ ١٨٦٠-١٨٤٠‬ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران رهﺒﺮﯼ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺑﻮرژوازﯼ اﻳﻦ ﮐﺸﻮر ﺑ ﺎ‬
‫ﺳﻴﺎﺳ ﺖ اﺳ ﺘﻌﻤﺎرﯼ ﻣﺨ ﺎﻟﻒ ﺑﻮدﻧ ﺪ و ﺁزادﯼ ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮات و ﺟ ﺪاﺋﯽ ﮐﺎﻣ ﻞ ﺁن ه ﺎ را از‬
‫اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن اﻣ ﺮﯼ ﻧ ﺎﮔﺰﻳﺮ و ﻣﻔﻴ ﺪ ﻣ ﯽ داﻧ ﺴﺘﻨﺪ‪ .‬م‪ .‬ﺑ ﺮ در ﻣﻘﺎﻟ ﻪ ﯼ ﺧ ﻮد درﺑ ﺎرﻩ ﯼ‬
‫∗‬
‫»اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﻧﻮﻳﻦ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن« ﮐ ﻪ در ﺳ ﺎل ‪ ١٨٩٨‬ﻣﻨﺘ ﺸﺮ ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد ﺑ ﺪﻳﻦ ﻧﮑﺘ ﻪ اﺷ ﺎرﻩ‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ در ﺳ ﺎل ‪ ١٨٥٢‬رﺟﻠ ﯽ دوﻟﺘ ﯽ ﻧﻈﻴ ﺮ دﻳ ﺴﺮاﺋﻴﻠﯽ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر ﮐﻠ ﯽ ﺑ ﻪ‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑ ﻮد ﻣ ﯽ ﮔﻔ ﺖ‪» :‬ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮات ﺑ ﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ﯼ ﺳ ﻨﮏ ﺁﺳ ﻴﺎﻳﯽ ﺑ ﻪ ﮔ ﺮدن ﻣ ﺎ‬
‫ﺁوﻳ ﺰان اﺳ ﺖ«‪ .‬در ﭘﺎﻳ ﺎن ﻗ ﺮن ﻧ ﻮزدهﻢ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧ ﺎن روز در اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن ﺳ ﺴﻴﻞ رودس و‬
‫ژوزف ﭼﻤﺒ ﺮﻟﻦ ﺑﻮدﻧ ﺪ ﮐ ﻪ ﺁﺷ ﮑﺎرا اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم را ﻣﻮﻋﻈ ﻪ ﻣ ﯽ ﮐﺮدﻧ ﺪ و ﺳﻴﺎﺳ ﺖ‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﯽ را ﺑﺎ ﻧﻬﺎﻳﺖ وﻗﺎﺣﺖ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽ ﺑﺴﺘﻨﺪ!‬
‫ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ رﻳﺸﻪ هﺎﯼ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﺻﺮﻓ ًﺎ اﻗﺘﺼﺎدﯼ و رﻳﺸﻪ هﺎﯼ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺳﻴﺎﺳ ﯽ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﻧ ﻮﻳﻦ از هﻤ ﺎن هﻨﮕ ﺎم ﺑ ﺮاﯼ اﻳ ﻦ ﺳﻴﺎﺳ ﺘﻤﺪاران رهﺒ ﺮﯼ‬
‫ﺑ ﻮرژوازﯼ اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن واﺿ ﺢ ﺑ ﻮد‪ .‬ﭼﻤﺒ ﺮﻟﻦ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم را ﺑ ﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ﯼ ﻳ ﮏ »ﺳﻴﺎﺳ ﺖ‬
‫واﻗﻌ ﯽ و ﻣﺪﺑﺮاﻧ ﻪ و ﺻ ﺮﻓﻪ ﺟﻮﻳﺎﻧ ﻪ« ﻣﻮﻋﻈ ﻪ ﻣ ﯽ ﻧﻤ ﻮد و ﺑ ﻪ ﺧ ﺼﻮص ﺑ ﻪ ﺁن رﻗ ﺎﺑﺘﯽ‬
‫اﺷﺎرﻩ ﻣﯽ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺁﻟﻤﺎن و ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ و ﺑﻠﮋﻳﮏ اﮐﻨ ﻮن اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن را در ﺑ ﺎزار ﺟﻬ ﺎﻧﯽ ﺑ ﺎ ﺁن‬
‫رو ﺑﻪ رو ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داراﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﮐﺎرﺗﻞ ه ﺎ و ﺳ ﻨﺪﻳﮑﺎهﺎ و ﺗﺮاﺳ ﺖ ه ﺎ‬
‫ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﯽ ﮔﻔﺘﻨﺪ راﻩ ﻧﺠ ﺎت در اﻧﺤ ﺼﺎر اﺳ ﺖ‪ .‬ﭘﻴ ﺸﻮاﻳﺎن ﺳﻴﺎﺳ ﯽ ﺑ ﻮرژوازﯼ ﮐ ﻪ‬
‫ﺑﺮاﯼ اﺷﻐﺎل ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﻧ ﺸﺪﻩ ﺟﻬ ﺎن ﺷ ﺘﺎب داﺷ ﺘﻨﺪ ﺗﮑ ﺮار ﻣ ﯽ ﮐﺮدﻧ ﺪ‪ :‬راﻩ ﻧﺠ ﺎت در‬
‫اﻧﺤﺼﺎر اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ ﺳﺴﻴﻞ رودس ﺑﻪ ﻃﻮرﯼ ﮐﻪ دوﺳ ﺖ ﺻ ﻤﻴﻤﻴﺶ اﺳ ﺘﺪ روزﻧﺎﻣ ﻪ ﻧﮕ ﺎر‬
‫ﺣﮑﺎﻳﺖ ﻣﯽ ﮐﺮد‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ ١٨٩٥‬درﺑﺎرﻩ ﯼ ﻧﻈﺮﻳﺎت اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﯽ ﺧﻮد ﺑﻪ وﯼ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪:‬‬
‫»ﻣﻦ دﻳ ﺮوز در اﻳ ﺴﺖ‪ -‬اﻧ ﺪ )ﮐ ﻮﯼ ﮐ ﺎرﮔﺮﯼ( ﻟﻨ ﺪن ﺑ ﻮدم و در ﻳﮑ ﯽ از ﺟﻠ ﺴﺎت ﺑﻴﮑ ﺎران‬

‫∗‪«Die Neue Zeit», XVI,١٨٩٨, S.٣٠٢. -‬‬

‫‪٩٨‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫ﺣﻀﻮر ﻳﺎﻓﺘﻢ‪ .‬در ﺁن ﺟﺎ ﻳﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﯼ ﻓﺮﻳﺎده ﺎﯼ ده ﺸﺘﻨﺎﮐﯽ ﺷ ﻨﻴﺪم ﮐ ﻪ ﺗﻤﺎﻣ ًﺎ درﺑ ﺎرﻩ ﯼ‬
‫ﻧﺎن‪ ،‬ﻧﺎن ﺑﻮد! هﻨﮕﺎم ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ درﺑﺎرﻩ ﯼ ﺁن ﭼﻪ ﺷﻨﻴﺪﻩ ﺑﻮدم ﻣ ﯽ اﻧﺪﻳ ﺸﻴﺪم و در‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﺑﻪ اهﻤﻴﺖ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺷﺪم‪ ....‬اﻧﺪﻳﺸﻪ اﯼ ﮐﻪ دﻳﺮ ﺑﺎزﻳ ﺴﺖ ﻣ ﺮا‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺸﻐﻮل داﺷﺘﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳ ﺖ از ﺣ ﻞ ﻳ ﮏ ﻣ ﺴﺄﻟﻪ ﯼ اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ ﻳﻌﻨ ﯽ‪ :‬ﻧﺠ ﺎت ﭼﻬ ﻞ‬
‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﮑﻨﻪ ﯼ ﭘﺎدﺷﺎهﯽ ﻣﺘﺤﺪﻩ از ﺟﻨﮓ ﺧﺎﻧﻤﺎﻧ ﺴﻮز داﺧﻠ ﯽ‪ ،‬ﻣ ﺎ ﺳﻴﺎﺳ ﺘﻤﺪاران ﮐ ﺸﻮر‬
‫ﺻﺎﺣﺐ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮﻩ ﺑﺎﻳﺪ اراﺿﯽ ﺟﺪﻳﺪﯼ در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺳﮑﻨﻪ ﯼ اﺿﺎﻓﯽ‬
‫را در ﺁن ﺟﺎﯼ دهﻴﻢ و ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺟﺪﻳﺪﯼ ﺑﺮاﯼ ﻓﺮوش ﮐﺎﻻهﺎﺋﯽ ﮐﻪ در ﻓﺎﺑﺮﻳﮏ ه ﺎ و ﻣﻌ ﺎدن‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﻪ دﺳﺖ ﺁورﻳ ﻢ‪ .‬ﻣ ﻦ هﻤﻴ ﺸﻪ ﮔﻔﺘ ﻪ ام اﻣﭙﺮاﻃ ﻮرﯼ ﻣ ﺴﺄﻟﻪ ﯼ ﺷ ﮑﻢ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫∗‬
‫اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺧﻮاهﺎن ﺟﻨﮓ داﺧﻠﯽ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺖ ﺷﻮﻳﺪ« ‪.‬‬
‫ﺳﺴﻴﻞ رودس ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﺮ و ﺳﻠﻄﺎن ﻣﺎﻟﯽ و ﻣﺴﺒﺐ ﻋﻤﺪﻩ ﯼ ﺟﻨﮓ اﻧﮕﻠﻴﺲ‪-‬ﺑﻮﺋﺮ در ﺳ ﺎل‬
‫‪ ١٨٩٥‬ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺖ؛ وﻟﯽ دﻓﺎع وﯼ از اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﮐ ﻪ ﺧ ﺸﻦ و ﺑ ﯽ ﺷ ﺮﻣﺎﻧﻪ اﺳ ﺖ از ﻟﺤ ﺎظ‬
‫ﻣﺎهﻴﺖ ﺧﻮد دﺳﺖ ﮐﻤﯽ از »ﺗﺌﻮرﯼ« ﺁﻗﺎﻳﺎن ﻣﺎﺳﻠﻒ‪ ،‬زودﻩ ﮐﻮم‪ ،‬ﭘﻮﺗﺮﺳﻒ‪ ،‬داوﻳﺪ و ﺑﺎﻧﯽ‬
‫ﻣﺎرﮐﺴﻴﺰم روس و ﻏﻴﺮﻩ و ﻏﻴﺮﻩ ﻧ ﺪارد‪ .‬ﺳ ﺴﻴﻞ رودس ﻓﻘ ﻂ اﻧ ﺪﮐﯽ ﺳﻮﺳ ﻴﺎل ﺷﻮﻳﻨﻴ ﺴﺖ‬
‫ﺷﺮاﻓﺘﻤﻨﺪﺗﺮﯼ ﺑﻮد‪....‬‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺁن ﮐﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ارﺿﯽ ﺟﻬﺎن و ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﯽ را ﮐﻪ دﻩ هﺎ ﺳﺎل اﺧﻴﺮ از اﻳﻦ ﻟﺤ ﺎظ روﯼ‬
‫دادﻩ اﺳﺖ ﺣﺘﯽ اﻟﻤﻘﺪور دﻗﻴﻖ ﺗﺮ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﮐﻨﻴﻢ از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﯼ ﺁﻣﺎرﯼ ﮐﻪ ﺳﻮﭘﺎن در ﮐﺘ ﺎب‬
‫ﻧ ﺎم ﺑ ﺮدﻩ ﯼ ﺧ ﻮد درﺑ ﺎرﻩ ﯼ اراﺿ ﯽ ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮاﺗﯽ ﮐﻠﻴ ﻪ ﯼ ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﺟﻬ ﺎن ذﮐ ﺮ ﻧﻤ ﻮدﻩ‬
‫اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﻴﻢ‪ .‬ﺳ ﻮﭘﺎن ﺳ ﺎل ه ﺎﯼ ‪ ١٨٧٦‬و ‪ ١٩٠٠‬را در ﻧﻈ ﺮ ﻣ ﯽ ﮔﻴ ﺮد؛ ﻣ ﺎ ﺳ ﺎل‬
‫‪ ١٨٧٦‬را در ﻧﻈ ﺮ ﻣ ﯽ ﮔﻴ ﺮﻳﻢ ﮐ ﻪ ﺑ ﺴﻴﺎر ﺑ ﻪ ﺟ ﺎ اﻧﺘﺨ ﺎب ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬زﻳ ﺮا هﻤﺎﻧ ﺎ در اﻳ ﻦ‬
‫هﻨﮕﺎم اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣ ﯽ ﺗ ﻮان ﺗﮑﺎﻣ ﻞ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ اروﭘ ﺎﯼ ﻏﺮﺑ ﯽ را در ﻣﺮﺣﻠ ﻪ ﯼ ﻣ ﺎ ﻗﺒ ﻞ‬
‫اﻧﺤﺼﺎر ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ داﻧﺴﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺳﺎل ‪ ١٩١٤‬را در ﻧﻈﺮ ﻣ ﯽ ﮔﻴ ﺮﻳﻢ و ﺑ ﻪ‬
‫ﺟ ﺎﯼ ارﻗ ﺎﻣﯽ ﮐ ﻪ ﺳ ﻮﭘﺎن ذﮐ ﺮ ﮐ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ ارﻗ ﺎم ﺟﺪﻳ ﺪﺗﺮﯼ ﮐ ﻪ از »ﺟ ﺪول ه ﺎﯼ ﺁﻣ ﺎر‬
‫ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﺋﯽ« هﻴﻮﺑﻨﺮ اﻗﺘﺒﺎس ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ ذﮐ ﺮ ﻣ ﯽ ﻧﻤ ﺎﺋﻴﻢ‪ .‬ﺳ ﻮﭘﺎن ﻓﻘ ﻂ ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮات را در‬

‫∗‪ -‬هﻤﺎن ﺟﺎ‪ ،‬ص‪.٣٠٤ -‬‬

‫‪٩٩‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﻴ ﺮد؛ ﻣ ﺎ ﺑ ﺮاﯼ ﺗ ﺼﻮﻳﺮ ﮐﺎﻣ ﻞ ﭼﮕ ﻮﻧﮕﯽ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﺟﻬ ﺎن ﻣﻔﻴ ﺪ ﻣ ﯽ داﻧ ﻴﻢ ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر‬
‫اﺧﺘﺼﺎر اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ ﻧﻴﺰ درﺑﺎرﻩ ﯼ ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻌﻤﺮاﺗﯽ و ﻧﻴﺰ ﻧﻴﻤ ﻪ ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮاﺗﯽ ﮐ ﻪ‬
‫اﻳ ﺮان و ﭼ ﻴﻦ و ﺗﺮﮐﻴ ﻪ را از ﺁن ﺟﻤﻠ ﻪ ﻣ ﯽ داﻧ ﻴﻢ اﺿ ﺎﻓﻪ ﻧﻤ ﺎﺋﻴﻢ‪ :‬از ﺑ ﻴﻦ اﻳ ﻦ ﺳ ﻪ ﮐ ﺸﻮر‬
‫اﻳﺮان اﮐﻨﻮن دﻳﮕﺮ ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ ﺗﻤﺎﻣ ًﺎ ﺑ ﻪ ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮﻩ ﻣﺒ ﺪل ﺷ ﺪﻩ و دوﻣ ﯽ و ﺳ ﻮﻣﯽ ه ﻢ در ﺣ ﺎل‬
‫ﻣﺴﺘﻌﻤﺮﻩ ﺷﺪن هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ زﻳﺮﻳﻦ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﻳﺪ‪) :‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ﻣﻨﺘﺨ ﺐ ﺁﺛ ﺎر ﺗ ﮏ ﺟﻠ ﺪ ﻟﻨ ﻴﻦ ﺻ ﻔﺤﻪ ﯼ‬
‫‪-.٦١٤‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫اﻳﻦ ﺟﺎ ﻣﺎ ﺁﺷﮑﺎرا ﻣﯽ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﭼﮕﻮﻧﻪ در ﺳﺮﺣﺪ ﺑﻴﻦ ﻗﺮن ﻧﻮزدهﻢ و ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﺟﻬ ﺎن‬
‫»ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ«‪ .‬ﺗ ﺼﺮﻓﺎت ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮاﺗﯽ ﭘ ﺲ از ﺳ ﺎل ‪ ١٨٧٦‬ﺑ ﻪ ﻣﻴ ﺰان ﻋﻈﻴﻤ ﯽ‬
‫وﺳﻌﺖ ﻳﺎﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ‪ :‬ﻣﺘ ﺼﺮﻓﺎت ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮاﺗﯽ ‪ ٦‬ﮐ ﺸﻮر از ﺑ ﺰرگ ﺗ ﺮﻳﻦ ﮐ ﺸﻮرهﺎ ﺑ ﻴﺶ از‬
‫ﻳﮏ ﺑﺎر و ﻧﻴﻢ ﻳﻌﻨ ﯽ از ‪ ٤٠‬ﺗ ﺎ ‪ ٦٥‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﮐﻴﻠ ﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑ ﻊ وﺳ ﻌﺖ ﻳﺎﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ؛ ﻣ ﺴﺎﺣﺖ‬
‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ‪ ٢٥‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﮐﻴﻠ ﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑ ﻊ ﮐ ﻪ ﻳ ﮏ ﺑﺮاﺑ ﺮ و ﻧ ﻴﻢ ﻣ ﺴﺎﺣﺖ‬
‫ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮﻩ دار )‪ ١٦/٥‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن( اﺳ ﺖ‪ .‬ﺳ ﻪ دوﻟ ﺖ در ﺳ ﺎل ‪ ١٨٧٦‬ﺑ ﻪ ﮐﻠ ﯽ و‬
‫ﭼﻬﺎرﻣﯽ ﻳﻌﻨﯽ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ ﻓﺎﻗﺪ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎرن ﺳﺎل ‪ ١٩١٤‬اﻳﻦ ﭼﻬﺎر دوﻟﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺴﺘﻌﻤﺮاﺗﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺁوردﻧﺪ ﮐ ﻪ ﻣ ﺴﺎﺣﺖ ﺁن ‪ ١٤/١‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﮐﻴﻠ ﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑ ﻊ ﻳﻌﻨ ﯽ ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ‬
‫ﻳ ﮏ ﺑﺮاﺑ ﺮ و ﻧ ﻴﻢ ﻣ ﺴﺎﺣﺖ اروﭘ ﺎ ﺑ ﻮد و ﺟﻤﻌﻴ ﺖ ﺁن ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ ﺑ ﻪ ﺻ ﺪ ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﻣ ﯽ رﺳ ﺪ‪.‬‬
‫ﻼ اﮔ ﺮ‬
‫ﻧ ﺎﻣﻮزوﻧﯽ در اﻣ ﺮ ﺗﻮﺳ ﻌﻪ ﯼ ﻣﺘ ﺼﺮﻓﺎت ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮاﺗﯽ ﺑ ﺴﯽ ﻋﻈ ﻴﻢ اﺳ ﺖ‪ .‬ﻣ ﺜ ً‬
‫ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﻓﺮاﻧ ﺴﻪ‪ ،‬ﺁﻟﻤ ﺎن و ژاﭘ ﻦ را ﮐ ﻪ از ﻟﺤ ﺎظ ﻣ ﺴﺎﺣﺖ و ﺟﻤﻌﻴ ﺖ ﺗﻔﺎوﺗ ﺸﺎن ﭼﻨ ﺪان‬
‫زﻳﺎد ﻧﻴﺴﺖ ﺑﺎ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﮐﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺧﻮاهﻴﻢ دﻳﺪ ﮐﻪ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮاﺗﯽ ﮐﻪ ﮐﺸﻮر اول ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ‬
‫ﺁوردﻩ اﺳﺖ ﺳﻪ ﺑﺎر )از ﻟﺤﺎظ ﻣﺴﺎﺣﺖ( ﺑﻴﺶ از ﻣﺴﺘﻌﻤﺮاﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐ ﺸﻮر دوم و ﺳ ﻮم‬
‫ﺟﻤﻌ ًﺎ ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ ﺁوردﻩ اﻧ ﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ ﻓﺮاﻧ ﺴﻪ از ﻟﺤ ﺎظ ﻣﻴ ﺰان ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ ﻧﻴ ﺰ در ﺁﻏ ﺎز‬
‫دوران ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﺷﺎﻳﺪ ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﻏﻨﯽ ﺗﺮ از ﻣﺠﻤﻮع دو ﮐﺸﻮر ﺁﻟﻤﺎن و ژاﭘﻦ ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫در اﻳ ﻦ ﻣ ﻮرد ﺷ ﺮاﻳﻂ ﺟﻐﺮاﻓﻴ ﺎﺋﯽ و ﻏﻴ ﺮﻩ ﻧﻴ ﺰ ﻋ ﻼوﻩ ﺑ ﺮ ﺷ ﺮاﻳﻂ ﺻ ﺮﻓ ًﺎ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ و‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬در وﺳﻌﺖ ﻣﺘﺼﺮﻓﺎت ﻣﺴﺘﻌﻤﺮاﺗﯽ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﯽ ﺑﺨﺸﻨﺪ‪ .‬هﺮ ﻗﺪر هﻢ ﮐﻪ‬

‫‪١٠٠‬‬
‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫ﻣﺘﺼﺮﻓﺎت ﻣﺴﺘﻌﻤﺮاﺗﯽ دول ﻣﻌﻈﻢ )ﺑﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ و ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ ﺳﮑﻨﻪ(‬
‫ﺟﻤﻊ‬ ‫ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮﻩ دار‬ ‫ﻣﺴﺘﻌﻤﺮات‬
‫‪١٩١٤‬‬ ‫‪١٩١٤‬‬ ‫‪١٩١٤‬‬ ‫‪١٨٧٦‬‬
‫ﺳﮑﻨﻪ‬ ‫ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ‬ ‫ﺳﮑﻨﻪ‬ ‫ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ‬ ‫ﺳﮑﻨﻪ‬ ‫ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ‬ ‫ﺳﮑﻨﻪ‬ ‫ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬

‫‪٤٤٠/٠‬‬ ‫‪٣٣/٨‬‬ ‫‪٤٦/٥‬‬ ‫‪٠/٣‬‬ ‫‪٣٩٣/٥‬‬ ‫‪٣٣/٥‬‬ ‫‪٢٥١/٩‬‬ ‫‪٢٢/٥‬‬ ‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‬

‫‪١٦٩/٤‬‬ ‫‪٢٢/٨‬‬ ‫‪١٣٦/٢‬‬ ‫‪٥/٤‬‬ ‫‪٣٣/٢‬‬ ‫‪١٧/٤‬‬ ‫‪١٥/٩‬‬ ‫‪١٧/٠‬‬ ‫روﺳﻴﻪ‬
‫‪٩٥/١‬‬ ‫‪١١/١‬‬ ‫‪٣٩/٦‬‬ ‫‪٠/٥‬‬ ‫‪٥٥/٥‬‬ ‫‪١٠/٦‬‬ ‫‪٦/٠‬‬ ‫‪٠/٩‬‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ‬
‫‪٧٧/٢‬‬ ‫‪٣/٤‬‬ ‫‪٦٤/٩‬‬ ‫‪٠/٥‬‬ ‫‪١٢/٣‬‬ ‫‪٢/٩‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ﺁﻟﻤﺎن‬
‫‪١٠٦/٧‬‬ ‫‪٩/٧‬‬ ‫‪٩٧/٠‬‬ ‫‪٩/٤‬‬ ‫‪٩/٧‬‬ ‫‪٠/٣‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪﻩ‬
‫‪٧٢/٢‬‬ ‫‪٠/٧‬‬ ‫‪٥٣/٠‬‬ ‫‪٠/٤‬‬ ‫‪١٩/٢‬‬ ‫‪٠/٣‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ژاﭘﻦ‬
‫‪٩٦٠/٦‬‬ ‫‪٨١/٥‬‬ ‫‪٤٣٧/٢‬‬ ‫‪١٦/٥‬‬ ‫‪٥٢٣/٤‬‬ ‫‪٦٥/٠‬‬ ‫‪٢٧٣/٨‬‬ ‫‪٤٠/٤‬‬ ‫ﺟﻤﻌ ًﺎ ﺷﺶ دوﻟﺖ ﻣﻌﻈﻢ‬
‫‪٤٥/٣‬‬ ‫‪٩/٩‬‬ ‫ﻣﺴﺘﻌﻤﺮات دوﻟﺖ هﺎﯼ دﻳﮕﺮ )ﺑﻠﮋﻳﮏ‪ ،‬هﻠﻨﺪ و ﻏﻴﺮﻩ(‪.............‬‬
‫‪٣٦١/٢‬‬ ‫‪١٤/٥‬‬ ‫ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮات )ﭘﺎرس‪ ،‬ﭼﻴﻦ‪ ،‬ﺗﺮﮐﻴﻪ(‪..............................‬‬
‫‪٢٨٩/٩‬‬ ‫‪٢٨/٠‬‬ ‫دﻳﮕﺮ ﮐﺸﻮرهﺎ‪............................................................‬‬

‫‪١٠١‬‬
‫‪٦٥٧/٠‬‬ ‫‪١٣٣/٩‬‬ ‫ﺟﻤﻊ اراﺿﯽ‪.............................................................‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﻓﺸﺎر ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺑﺰرگ و ﻣﺒﺎدﻟ ﻪ و ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ ﻃ ﯽ دﻩ ﺳ ﺎﻟﻪ ه ﺎﯼ اﺧﻴ ﺮ در ﻣ ﻮرد ه ﻢ‬

‫ﺗﺮاز ﻧﻤ ﻮدن ﺟﻬ ﺎن و ﺑﺮاﺑ ﺮ ﺳ ﺎﺧﺘﻦ ﺷ ﺮاﻳﻂ اﻗﺘ ﺼﺎد و زﻧ ﺪﮔﯽ ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠ ﻒ ﺷ ﺪﻳﺪ‬
‫ﺑﻮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎز هﻢ ﺗﻔﺎوت ﻣﻮﺟﻮدﻩ اﻧﺪﮎ ﻧﻴﺴﺖ و در ﺑ ﻴﻦ ﺷ ﺶ ﮐ ﺸﻮر ﻧ ﺎم ﺑ ﺮدﻩ از ﻳ ﮏ‬
‫ﻃﺮف ﻣﺎ ﻧﺎﻇﺮ ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺟﻮاﻧﯽ هﺴﺘﻴﻢ ﮐ ﻪ ﺑ ﺎ ﺳ ﺮﻋﺖ ﺷ ﮕﺮﻓﯽ در ﺗﺮﻗ ﯽ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ )ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ‪ ،‬ﺁﻟﻤﺎن‪ ،‬ژاﭘﻦ(؛ از ﻃﺮف دﻳﮕ ﺮ ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﮐﻬ ﻦ ﺳ ﺎﻟﯽ را‬
‫ﻣ ﯽ ﺑﻴﻨ ﻴﻢ ﮐ ﻪ ﺳ ﺮﻋﺖ ﺗﺮﻗﻴ ﺸﺎن در دورﻩ ﯼ اﺧﻴ ﺮ ﺑ ﺴﯽ ﮐﻨ ﺪﺗﺮ از ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﻧ ﺎم ﺑ ﺮدﻩ‬
‫ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ )ﻓﺮاﻧﺴﻪ و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن( و ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﮐﺸﻮرﯼ را ﻣﯽ ﺑﻴﻨ ﻴﻢ ﮐ ﻪ از ﻟﺤ ﺎظ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ‬
‫از هﻤﻪ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﻩ ﺗﺮ اﺳﺖ )روﺳ ﻴﻪ( و در ﺁن ﻣ ﯽ ﺗ ﻮان ﮔﻔ ﺖ ﺷ ﺒﮑﻪ ﯼ ﺑ ﺴﻴﺎر اﻧﺒ ﻮهﯽ‬
‫از ﻣﻨﺎﺳ ﺒﺎت ﻣ ﺎ ﻗﺒ ﻞ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‪ ،‬اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻧ ﻮﻳﻦ را در ﺑ ﺮ ﮔﺮﻓﺘ ﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎ در ردﻳﻒ ﻣﺘﺼﺮﻓﺎت ﻣﺴﺘﻌﻤﺮاﺗﯽ دول ﻣﻌﻈﻢ ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮات ﺟﺰﺋ ﯽ ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﮐ ﻮﭼﮑﯽ‬
‫را ﻗﺮار دادﻳﻢ ﮐﻪ ﻣ ﯽ ﺗ ﻮان ﮔﻔ ﺖ ﻧﺰدﻳ ﮏ ﺗ ﺮﻳﻦ ه ﺪف »ﺗﺠﺪﻳ ﺪ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ« ﻣﻤﮑ ﻦ و ﻣﺤﺘﻤ ﻞ‬
‫ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮات اﺳ ﺖ‪ .‬اﻳ ﻦ ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﮐﻮﭼ ﮏ اﮐﺜ ﺮًا ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮات ﺧ ﻮد را ﻓﻘ ﻂ در ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﯼ‬
‫اﻳ ﻦ اﻣ ﺮ ﻣ ﯽ ﺗﻮاﻧﻨ ﺪ ﺣﻔ ﻆ ﮐﻨﻨ ﺪ ﮐ ﻪ ﺑ ﻴﻦ ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﺑ ﺰرگ ﺗ ﻀﺎد ﻣﻨ ﺎﻓﻊ و اﺻ ﻄﮑﺎﮎ و‬
‫ﻏﻴ ﺮﻩ اﯼ وﺟ ﻮد دارد ﮐ ﻪ ﻣ ﺎﻧﻊ ﺣ ﺼﻮل ﺳ ﺎزش درﺑ ﺎرﻩ ﯼ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﻏﻨﻴﻤ ﺖ اﺳ ﺖ‪ .‬و اﻣ ﺎ‬
‫در ﻣ ﻮرد ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ »ﻧﻴﻤ ﻪ ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮﻩ« ﺑﺎﻳ ﺪ ﮔﻔ ﺖ ﺁن ه ﺎ ﻧﻤﻮﻧ ﻪ اﯼ از ﺁن ﺷ ﮑﻞ ه ﺎﯼ‬
‫اﻧﺘﻘ ﺎﻟﯽ ه ﺴﺘﻨﺪ ﮐ ﻪ در ﺗﻤ ﺎم رﺷ ﺘﻪ ه ﺎﯼ ﮔﻮﻧ ﺎﮔﻮن ﻃﺒﻴﻌ ﺖ و ﺟﺎﻣﻌ ﻪ ﻣ ﺸﺎهﺪﻩ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد‪.‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣﺎﻟﯽ در ﮐﻠﻴﻪ ﯼ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت اﻗﺘﺼﺎدﯼ و ﮐﻠﻴﻪ ﯼ ﻣﻨﺎﺳ ﺒﺎت ﺑ ﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠ ﯽ ﺁن ﭼﻨ ﺎن‬
‫ﻧﻴﺮوﯼ ﺑﺰرگ و ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻗﺎﻃﻌﻴ ﺴﺖ ﮐ ﻪ ﺣﺘ ﯽ ﻗ ﺎدر اﺳ ﺖ دوﻟ ﺖ ه ﺎﺋﯽ را ه ﻢ ﮐ ﻪ از‬
‫ﮐﺎﻣﻞ ﺗﺮﻳﻦ اﺳ ﺘﻘﻼل ﺳﻴﺎﺳ ﯽ ﺑﺮﺧﻮردارﻧ ﺪ ﺗ ﺎﺑﻊ ﺧ ﻮد ﺳ ﺎزد و واﻗﻌ ًﺎ ﺗ ﺎﺑﻊ ﻣ ﯽ ﺳ ﺎزد؛ ه ﻢ‬
‫اﮐﻨ ﻮن ﻧﻤﻮﻧ ﻪ ه ﺎﯼ ﺁن را ﺧ ﻮاهﻴﻢ دﻳ ﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ ﺑﺪﻳﻬﻴ ﺴﺖ ﺑ ﺮاﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ از هﻤ ﻪ‬
‫»راﺣ ﺖ ﺗ ﺮ« و از هﻤ ﻪ ﭘﺮﻓﺎﻳ ﺪﻩ ﺗ ﺮ ﺁن ﭼﻨ ﺎن ﺗ ﺎﺑﻊ ﻧﻤ ﻮدﻧﯽ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﺑ ﺎ از دﺳ ﺖ رﻓ ﺘﻦ‬
‫اﺳﺘﻘﻼل ﺳﻴﺎﺳ ﯽ ﮐ ﺸﻮرهﺎ و ﻣﻠ ﻞ ﺗﺎﺑﻌ ﻪ ﺗ ﻮأم ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬ﺻ ﻔﺖ ﻣﺴﺨ ﺼﻪ ﯼ ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﻧﻴﻤ ﻪ‬
‫ﻣﺴﺘﻌﻤﺮﻩ اﻳﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ از اﻳﻦ ﻟﺤﺎظ ﺟﻨﺒﻪ ﯼ »ﺣﺪ وﺳﻂ« را دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻴﺴﺖ ﮐ ﻪ ﻣﺒ ﺎرزﻩ‬

‫‪١٠٢‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫ﺑﺮ ﺳﺮ اﻳﻦ ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﻧﻴﻤﻪ ﯼ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص در دوران ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در ﺁن‬
‫ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻩ ﺟﻬﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﻣﯽ ﺑﺎﻳﺴﺘﯽ ﺣﺪت ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻴﺎﺳ ﺖ اﺳ ﺘﻌﻤﺎرﯼ و اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﻗﺒ ﻞ از ﺁﺧ ﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠ ﻪ ﯼ ﻧ ﻮﻳﻦ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ و‬
‫ﺣﺘﯽ ﻗﺒﻞ از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻧﻴﺰ وﺟ ﻮد داﺷ ﺘﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬روم ﮐ ﻪ ﺑﻨ ﺎﯼ ﺁن ﺑ ﺮ ﺑﺮدﮔ ﯽ ﮔﺬاﺷ ﺘﻪ‬
‫ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد ﺳﻴﺎﺳ ﺖ اﺳ ﺘﻌﻤﺎرﯼ را ﺗﻌﻘﻴ ﺐ ﻣ ﯽ ﮐ ﺮد و اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم را ﻋﻤﻠ ﯽ ﻣ ﯽ ﺳ ﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫وﻟ ﯽ اﺳ ﺘﺪﻻل ه ﺎﺋﯽ »ﮐﻠ ﯽ« درﺑ ﺎرﻩ ﯼ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﮐ ﻪ در ﺁن اﺧ ﺘﻼف اﺳﺎﺳ ﯽ ﺑ ﻴﻦ‬
‫ﺻ ﻮرت ﺑﻨ ﺪﯼ ه ﺎﯼ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ‪ -‬اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ ﻓﺮاﻣ ﻮش ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد ﻳ ﺎ ﺗﺤ ﺖ اﻟ ﺸﻌﺎع ﻗ ﺮار‬
‫ﻣ ﯽ ﮔﻴ ﺮد‪ ،‬ﻧ ﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑ ﻪ ﭘ ﻮچ ﺗ ﺮﻳﻦ ﻣﺒﺘ ﺬﻻت و ﮔﺰاﻓ ﻪ ﮔ ﻮﺋﯽ ه ﺎﺋﯽ ﻧﻈﻴ ﺮ ﻣﻘﺎﻳ ﺴﻪ ﯼ »روم‬
‫∗‬
‫ﮐﺒﻴﺮ ﺑﺎ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎﯼ ﮐﺒﻴﺮ« ﻣﺒﺪل ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺣﺘﯽ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ اﺳ ﺘﻌﻤﺎرﯼ ﻣﺮاﺣ ﻞ‬
‫ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺳﻴﺎﺳﺖ اﺳﺘﻌﻤﺎرﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻣﺎﻟﯽ ﻣﺎهﻴﺘ ًﺎ ﺗﻔﺎوت دارد‪.‬‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ اﺳﺎﺳﯽ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻧﻮﻳﻦ ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﺳﻴﺎدت اﺗﺤﺎدﻳﻪ ه ﺎﯼ اﻧﺤ ﺼﺎرﯼ‬
‫ﮐﺎرﻓﺮﻣﺎﻳ ﺎن ﺑ ﺰرگ‪ .‬اﻳ ﻦ اﻧﺤ ﺼﺎرهﺎ هﻨﮕ ﺎﻣﯽ ﮐ ﻪ ﺗﻤ ﺎم ﻣﻨ ﺎﺑﻊ ﻣ ﻮاد ﺧ ﺎم در ﻳ ﮏ دﺳ ﺖ‬
‫ﻣﺘﻤﺮﮐ ﺰ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد ﺑ ﻴﺶ از ه ﺮ وﻗ ﺖ ﭘﺎﻳ ﺪار و اﺳ ﺘﻮارﻧﺪ و ﻣ ﺎ دﻳ ﺪﻳﻢ اﺗﺤﺎدﻳ ﻪ ه ﺎﯼ‬
‫ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داران ﺑﺎ ﭼﻪ اﺷﺘﻴﺎﻗﯽ ﻣﺴﺎﻋﯽ ﺧ ﻮد را در اﻳ ﻦ راﻩ ﺻ ﺮف ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ‬
‫ﮐﻪ هﺮﮔﻮﻧﻪ اﻣﮑﺎن رﻗﺎﺑﺖ را از ﺣﺮﻳﻒ ﺳﻠﺐ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﻣﺜ ً‬
‫ﻼ اراﺿ ﯽ داراﯼ ﻣﻌ ﺎدن ﺁه ﻦ ﻳ ﺎ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺖ و ﻏﻴﺮﻩ را ﺧﺮﻳ ﺪارﯼ ﮐﻨﻨ ﺪ‪ .‬داﺷ ﺘﻦ ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮﻩ ﺑ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎﺋﯽ ﮐﺎﻣﻴ ﺎﺑﯽ اﻧﺤ ﺼﺎر را‬
‫ﻼ ﺗ ﻀﻤﻴﻦ ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪-‬‬
‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ هﺮﮔﻮﻧﻪ ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪﯼ ﮐﻪ در ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑ ﺎ رﻗﻴ ﺐ رخ ده ﺪ ﮐ ﺎﻣ ً‬
‫ﺣﺘﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻳﻦ ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪ ﮐﻪ ﺣﺮﻳﻒ ﺑﺨﻮاهﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﯼ وﺿﻊ ﻗﺎﻧﻮن اﻧﺤﺼﺎر دوﻟﺘﯽ‬
‫از ﺧ ﻮد دﻓ ﺎع ﮐﻨ ﺪ‪ .‬ه ﺮ اﻧ ﺪازﻩ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻋ ﺎﻟﯽ ﺗ ﺮ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ه ﺮ اﻧ ﺪازﻩ ﮐﻤﺒ ﻮد‬
‫ﻣﻮاد ﺧﺎم ﺷﺪﻳﺪﺗﺮ اﺣﺴﺎس ﺷﻮد‪ ،‬ه ﺮ اﻧ ﺪازﻩ رﻗﺎﺑ ﺖ و ﺗ ﻼش ﺑ ﺮاﯼ دﺳ ﺖ ﻳ ﺎﺑﯽ ﺑ ﻪ ﻣﻨ ﺎﺑﻊ‬

‫∗‪(C. P. Lucas: «Greater Rome and Greater Britain», Oxf., ١٩١٢. ) -‬‬
‫)ﮎ‪ .‬پ‪ .‬ﻟﻮﮐ ﺎس‪» :‬روم ﮐﺒﻴ ﺮ و ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴ ﺎﯼ ﮐﺒﻴ ﺮ«‪ ،‬اﮐ ﺴﻔﻮرد‪ ،‬ﺳ ﺎل ‪- .١٩١٢‬ﻣﺘ ﺮﺟﻢ( ﻳ ﺎ‬
‫)‪(Earl of Cromer:«Ancient and modern imperialism», L. , ١٩١٠‬‬
‫)ﮐﺮوﻣﺮ‪» :‬اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﮐﻬﻦ و ﻣﻌﺎﺻﺮ«‪ ،‬ﻟﻨﺪن‪ ،‬ﺳﺎل ‪- .١٩١٠‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬

‫‪١٠٣‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﻣﻮاد ﺧﺎم ﺗﻤﺎم ﺟﻬ ﺎن ﺣ ﺎدﺗﺮ ﺑﺎﺷ ﺪ ﺑ ﻪ هﻤ ﺎن اﻧ ﺪازﻩ ﻧﻴ ﺰ ﻣﺒ ﺎرزﻩ در راﻩ ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ ﺁوردن‬

‫ﻣﺴﺘﻌﻤﺮات ﺷﺪﻳﺪﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻴﻠﺪر ﻣﯽ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﻣ ﯽ ﺗ ﻮان ﻧﻈﺮﻳ ﻪ اﯼ را ﻣﻄ ﺮح ﺳ ﺎﺧﺖ ﮐ ﻪ ﺷ ﺎﻳﺪ ﺑﺮﺧ ﯽ ه ﺎ ﺁن را‬
‫ﻧﻘﻴﺾ ﮔﻮﺋﯽ ﭘﻨﺪارﻧﺪ و ﺁن اﻳﻦ ﮐﻪ‪ :‬ازدﻳﺎد ﻧﻔﻮس در ﺷ ﻬﺮهﺎ و ﺻ ﻨﺎﻳﻊ ﺑ ﻪ ﻣﺮاﺗ ﺐ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ‬
‫اﻣﮑ ﺎن دارد ﮐ ﻪ در ﺁﺗﻴ ﻪ ﯼ ﮐ ﻢ و ﺑ ﻴﺶ ﻧﺰدﻳ ﮏ ﺑ ﻪ ﻣ ﺎﻧﻊ ﮐﻤﺒ ﻮد ﻣﻮادﺧ ﺎم ﺑ ﺮاﯼ ﺻ ﻨﺎﻳﻊ‬
‫ﻼ ﮐﻤﺒ ﻮد ﭼ ﻮب ﮐ ﻪ روز ﺑ ﻪ روز‬
‫ﺑﺮﺧ ﻮرد ﮐﻨ ﺪ ﺗ ﺎ ﺑ ﻪ ﻣ ﺎﻧﻊ ﮐﻤﺒ ﻮد ﻣ ﻮاد ﺧﻮارﺑ ﺎر‪» .‬ﻣ ﺜ ً‬
‫ﮔﺮان ﺗﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﮐﻤﺒﻮد ﭼﺮم و ﻣﻮادﺧ ﺎم ﺑ ﺮاﯼ ﺻ ﻨﻌﺖ ﺑﺎﻓﻨ ﺪﮔﯽ ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر روزاﻓﺰوﻧ ﯽ‬
‫ﺷﺪت ﻣﯽ ﻳﺎﺑﺪ‪» .‬اﺗﺤﺎدﻳﻪ هﺎﯼ ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ داران ﻣﯽ ﮐﻮﺷﻨﺪ در ﻣﻘﻴﺎس ﺗﻤ ﺎم اﻗﺘ ﺼﺎد ﺟﻬ ﺎﻧﯽ‬
‫ﺑ ﻴﻦ ﮐ ﺸﺎورزﯼ و ﺻ ﻨﻌﺖ ﺗ ﻮازﻧﯽ اﻳﺠ ﺎد ﮐﻨﻨ ﺪ؛ ﺑ ﻪ ﻋﻨ ﻮان ﻣﺜ ﺎل ﻣ ﯽ ﺗ ﻮان اﺗﺤﺎدﻳ ﻪ ه ﺎﯼ‬
‫ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ هﺎﯼ ﻧﺦ رﻳﺴﯽ را در ﭼﻨ ﺪ ﮐ ﺸﻮر از ﻣﻬ ﻢ ﺗ ﺮﻳﻦ ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ‬
‫ﺻﻨﻌﺘﯽ ﻧﺎم ﺑﺮد ﮐﻪ از ﺳ ﺎل ‪ ١٩٠٤‬وﺟ ﻮد دارد‪ .‬ﺳ ﭙﺲ ﻣ ﯽ ﺗ ﻮان اﺗﺤﺎدﻳ ﻪ ه ﺎﯼ اروﭘ ﺎﺋﯽ‬
‫ﺻﺎﺣﺒﺎن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ هﺎﯼ ﻧﺦ رﻳﺴﯽ را ذﮐﺮ ﮐ ﺮد ﮐ ﻪ از روﯼ ﻧﻤﻮﻧ ﻪ ﯼ اﺗﺤﺎدﻳ ﻪ ﯼ اوﻟ ﯽ در‬
‫∗‬
‫ﺳﺎل ‪ ١٩١٠‬ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ« ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ رﻓﺮﻣﻴ ﺴﺖ ه ﺎﯼ ﺑ ﻮرژوا و ﺑ ﻴﻦ ﺁن ه ﺎ ﺑ ﻪ ﺧ ﺼﻮص ﮐﺎﺋﻮﺗﺴﮑﻴ ﺴﺖ ه ﺎﯼ ﮐﻨ ﻮﻧﯽ‬
‫ﻣﯽ ﮐﻮﺷﻨﺪ از اهﻤﻴﺖ اﻳﻦ ﻧﻮع واﻗﻌﻴﺎت ﺑﮑﺎهﻨﺪ و اﺳﺘﻨﺎدﺷﺎن اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﻣ ﻮاد ﺧ ﺎم را‬
‫»ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ« ﺑﺪون ﺳﻴﺎﺳﺖ اﺳﺘﻌﻤﺎرﯼ »ﭘﺮﺧﺮج و ﺧﻄﺮﻧﺎﮎ« در ﺑ ﺎزار ﺁزاد ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ‬
‫ﺁورد و ﻋﺮﺿ ﻪ ﻣ ﻮاد ﺧ ﺎم را »ﻣﻤﮑ ﻦ اﺳ ﺖ« ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر ﮐﻠ ﯽ از ﻃﺮﻳ ﻖ ﺑﻬﺒ ﻮد »ﺳ ﺎدﻩ«‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﮐﺸﺎورزﯼ ﺑﻪ ﻣﻴ ﺰان هﻨﮕﻔﺘ ﯽ اﻓ ﺰاﻳﺶ داد‪ .‬وﻟ ﯽ اﻳ ﻦ اﺳ ﺘﻨﺎدات ﺟﻨﺒ ﻪ ﯼ دﻓ ﺎع از‬
‫اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم و ﺁراﻳ ﺶ ﺁن را دارد‪ ،‬زﻳ ﺮا در ﺁن ه ﺎ ﻣﻬ ﻢ ﺗ ﺮﻳﻦ ﺧ ﺼﻮﺻﻴﺖ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬
‫ﻧﻮﻳﻦ ﻳﻌﻨ ﯽ اﻧﺤ ﺼﺎرهﺎ ﻓﺮاﻣ ﻮش ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد‪ .‬ﺑ ﺎزار ﺁزاد روز ﺑ ﻪ روز ﺑﻴ ﺸﺘﺮ ﺑ ﻪ ﺣﻴﻄ ﻪ ﯼ‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﯽ رود‪ ،‬ﺳﻨﺪﻳﮑﺎهﺎ و ﺗﺮاﺳ ﺖ ه ﺎﯼ اﻧﺤ ﺼﺎرﯼ ه ﺮ روز ﺑﻴ ﺸﺘﺮ ﻋﺮﺻ ﻪ را ﺑ ﺮ ﺁن‬
‫ﺗﻨ ﮓ ﻣ ﯽ ﮐﻨﻨ ﺪ‪ .‬و اﻣ ﺎ ﺑﻬﺒ ﻮد »ﺳ ﺎدﻩ ﯼ« ﺷ ﺮاﻳﻂ ﮐ ﺸﺎورزﯼ ﻣﻨﺠ ﺮ ﺑ ﻪ ﺑﻬﺒ ﻮد وﺿ ﻌﻴﺖ‬
‫ﺗ ﻮدﻩ ه ﺎ و اﻓ ﺰاﻳﺶ دﺳ ﺘﻤﺰد و ﺗﻘﻠﻴ ﻞ ﺳ ﻮد ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد‪ .‬ﺁﻳ ﺎ ﺑ ﻪ ﺟ ﺰ ﻣﻐ ﺰ ﺧﻴﺎﻟﺒ ﺎف‬

‫∗‪ -‬ﺷﻴﻠﺪر‪ ،‬ﮐﺘﺎب ﻧﺎم ﺑﺮدﻩ‪ ،‬ص ‪.٤٢ - ٣٨‬‬

‫‪١٠٤‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫رﻓﺮﻣﻴﺴﺖ هﺎﯼ ﭼﺮب زﺑﺎن ﮐﺠﺎ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺗﺮاﺳﺖ هﺎﺋﯽ ﻳﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺟ ﺎﯼ ﺗ ﺼﺮف‬
‫ﻣﺴﺘﻌﻤﺮات درﺑﺎرﻩ ﯼ وﺿﻊ ﺗﻮدﻩ هﺎ ﺑﻴﺎﻧﺪﻳﺸﻨﺪ؟‬
‫ﺁن ﭼ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ ﺣ ﺎﺋﺰ اهﻤﻴ ﺖ اﺳ ﺖ ﺗﻨﻬ ﺎ ﻣﻨ ﺎﺑﻊ ﻣ ﻮاد ﺧ ﺎم ﮐ ﺸﻒ ﺷ ﺪﻩ‬
‫ﻧﺒﻮدﻩ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻌﯽ ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎل وﺟﻮد ﺁن هﺎ ﻣﯽ رود ﻧﻴﺰ هﺴﺖ‪ ،‬زﻳ ﺮا ﺗﮑﻨﻴ ﮏ ﺑ ﺎ ﺳ ﺮﻋﺖ‬
‫ﺷﮕﻔﺖ ﺁورﯼ در ﺑﺮاﺑﺮ ﭼﺸﻢ ﻣ ﺎ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ ﻣ ﯽ ﻳﺎﺑ ﺪ و زﻣﻴﻨ ﯽ ﮐ ﻪ اﻣ ﺮوز ﺑ ﯽ ﻣ ﺼﺮف اﺳ ﺖ‬
‫ﻓﺮدا در ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﯼ ﮐ ﺸﻒ ﺷ ﻴﻮﻩ ه ﺎﯼ ﺟﺪﻳ ﺪ )ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ ﺑ ﺰرگ از اﻳ ﻦ ﻟﺤ ﺎظ ﻣ ﯽ ﺗﻮاﻧﻨ ﺪ‬
‫هﻴﺌ ﺖ ﻣﺨ ﺼﻮﺻﯽ از ﻣﻬﻨﺪﺳ ﻴﻦ و ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳ ﺎن ﮐ ﺸﺎورزﯼ و ﻏﻴ ﺮﻩ را ﺑ ﺮاﯼ اﮐﺘ ﺸﺎف‬
‫ﮔﺴﻴﻞ دارﻧﺪ( و ﺻ ﺮف ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ه ﺎﯼ هﻨﮕﻔ ﺖ ﻗﺎﺑ ﻞ اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ ﺷ ﻮد‪ .‬ﻋ ﻴﻦ هﻤ ﻴﻦ ﻣﻮﺿ ﻮع‬
‫ﻧﻴﺰ در ﻣﻮرد اﮐﺘﺸﺎﻓﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺛﺮوت هﺎﯼ زﻳﺮزﻣﻴﻨﯽ و ﺷﻴﻮﻩ هﺎﯼ ﺟﺪﻳ ﺪ ﺑ ﺮاﯼ ﺗﺒ ﺪﻳﻞ‬
‫ﻣﻮاد ﺧﺎم و ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻧﻤﻮدن ﺁن و ﻏﻴ ﺮﻩ ﺻ ﺪق ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎﻳ ﻞ ﻧ ﺎﮔﺰﻳﺮ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ‬
‫ﻣﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﻗﺘﺼﺎدﯼ و ﺣﺘﯽ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠ ﯽ ﺑ ﻪ ﺗﻮﺳ ﻌﻪ ﺳ ﺮزﻣﻴﻦ از اﻳ ﻦ ﺟ ﺎ‬
‫ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪ .‬هﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺗﺮاﺳﺖ هﺎ داراﺋﯽ ﺧﻮد را ﺑﺎ در ﻧﻈ ﺮ ﮔ ﺮﻓﺘﻦ ﺗﺤ ﺼﻴﻞ‬
‫ﺳﻮدهﺎﯼ »ﻣﻤﮑﻨﻪ ﯼ« ﺁﺗﯽ )ﻧﻪ ﻓﻌﻠ ﯽ( و ﺑ ﺎ در ﻧﻈ ﺮ ﮔ ﺮﻓﺘﻦ ﻧﺘ ﺎﻳﺞ ﺁﺗ ﯽ اﻧﺤ ﺼﺎر‪ ،‬دو ﺳ ﻪ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﻴﻤ ﺖ ﮔ ﺬارﯼ ﻧﻤ ﻮدﻩ ﺑ ﻪ ﺻ ﻮرت ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑ ﻪ ﺟﺮﻳ ﺎن ﻣ ﯽ اﻧﺪازﻧ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﻪ هﻤ ﺎن ﮔﻮﻧ ﻪ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠ ﯽ‪ ،‬ﺑ ﺎ در ﻧﻈ ﺮ ﮔ ﺮﻓﺘﻦ اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ از ﻣﻨ ﺎﺑﻊ ﻣﻤﮑﻨ ﻪ ﯼ ﻣ ﻮاد‬
‫ﺧﺎم و از ﺗ ﺮس اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ ﻣﺒ ﺎدا در ﻣﺒ ﺎرزﻩ ﺳ ﺒﻌﺎﻧﻪ اﯼ ﮐ ﻪ ه ﺪﻓﺶ ﺗ ﺼﺮف ﺁﺧ ﺮﻳﻦ ﻗﻄﻌ ﺎت‬
‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﺸﺪﻩ ﯼ ﺟﻬ ﺎن و ﻳ ﺎ ﺗﺠﺪﻳ ﺪ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﻗﻄﻌ ﺎت ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ ﻋﻘ ﺐ ﺑﻤﺎﻧ ﺪ‪،‬‬
‫ﻣﯽ ﮐﻮﺷﺪ اراﺿﯽ ﺣﺘﯽ اﻟﻤﻘﺪور ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ را‪ ،‬هﺮ ﻧﻮع ﮐﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در هﺮ ﺟﺎ ﮐ ﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ و ﺑ ﻪ‬
‫هﺮ ﻧﺤﻮﯼ ﮐﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﻨﮓ ﺁورد‪.‬‬
‫ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ داران اﻧﮕﻠ ﻴﺲ ﺑ ﺎ ﺗﻤ ﺎم ﻗ ﻮا ﻣ ﯽ ﮐﻮﺷ ﻨﺪ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﭘﻨﺒ ﻪ را در ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮﻩ ﯼ ﺧ ﻮد‬
‫‪-‬ﻣﺼﺮ رواج دهﻨﺪ‪ -‬در ﺳﺎل ‪ ١٩٠٤‬از ‪ ٢/٣‬ﻣﻴﻠﻴﻮن هﮑﺘ ﺎر اراﺿ ﯽ زراﻋﺘ ﯽ ﻣ ﺼﺮ ‪٠/٦‬‬
‫ﻣﻴﻠﻴﻮن هﮑﺘﺎر ﻳﻌﻨﯽ ﺑ ﻴﺶ از رﺑ ﻊ ﺁن ﺑ ﻪ ﮐ ﺸﺖ ﭘﻨﺒ ﻪ اﺧﺘ ﺼﺎص داﺷ ﺖ‪ .‬روس ه ﺎ ه ﻢ در‬
‫ﻣﺴﺘﻌﻤﺮﻩ ﯼ ﺧﻮد ﺗﺮﮐﺴﺘﺎن هﻤﻴﻦ ﻋﻤﻞ را اﻧﺠﺎم ﻣ ﯽ دهﻨ ﺪ زﻳ ﺮا ﺑ ﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳ ﻖ ﺑ ﺎ ﺳ ﻬﻮﻟﺖ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ رﻗﺒﺎﯼ ﺧﺎرﺟﯽ ﺧﻮد را ﺑﮑﻮﺑﻨﺪ و ﻣﻨ ﺎﺑﻊ ﻣ ﻮاد ﺧ ﺎم را اﻧﺤ ﺼﺎر ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ‬

‫‪١٠٥‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫و ﺗﺮاﺳﺖ ﺑﺎﻓﻨﺪﮔﯽ ﮐﻢ هﺰﻳﻨﻪ ﺗﺮ و ﭘﺮﺳﻮدﺗﺮﯼ ﺗﺸﮑﻴﻞ دهﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺁن »ﻣﺮﮐﺐ« و ﺗﻤﺎم‬

‫ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺗﻬﻴﻪ ﯼ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﭘﻨﺒﻪ را در ﻳﮏ دﺳﺖ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﻣﻨ ﺎﻓﻊ ﺻ ﺪور ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﻧﻴ ﺰ ﮐ ﺎر را ﺑ ﻪ ﺗ ﺴﺨﻴﺮ ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮات ﻣ ﯽ ﮐ ﺸﺎﻧﺪ‪ ،‬زﻳ ﺮا در ﺑ ﺎزار‬
‫ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮات ﺁﺳ ﺎن ﺗ ﺮ ﻣ ﯽ ﺗ ﻮان )و ﮔ ﺎهﯽ ﻓﻘ ﻂ در ﺁن ﺟ ﺎ ﻣ ﯽ ﺗ ﻮان( از ﻃﺮﻳ ﻖ اﻧﺤ ﺼﺎر‬
‫رﻗﻴﺐ را از ﺳﺮ راﻩ دور و درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻮاد ﺧ ﺎم را ﺑ ﺮاﯼ ﺧ ﻮد ﺗ ﺄﻣﻴﻦ و »رواﺑ ﻂ« ﻻزﻣ ﻪ و‬
‫ﻏﻴﺮﻩ را اﺳﺘﻮار ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫رو ﺑﻨ ﺎﯼ ﻏﻴﺮاﻗﺘ ﺼﺎدﯼ ﮐ ﻪ ﺑ ﺮ ﭘﺎﻳ ﻪ ﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ ﻧ ﺸﻮ و ﻧﻤ ﺎ ﻣ ﯽ ﻳﺎﺑ ﺪ و ﻧﻴ ﺰ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ و اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣﺎﻟﯽ ﻣﻮﺟﺐ ﺗ ﺸﺪﻳﺪ ﮐﻮﺷ ﺶ ﺑ ﺮاﯼ ﺗ ﺴﺨﻴﺮ ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮات‬
‫ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬هﻴﻠﻔﺮدﻳﻨﮓ ﺑ ﻪ ﺣ ﻖ و ﺑ ﻪ ﺟ ﺎ ﻣ ﯽ ﮔﻮﻳ ﺪ‪» :‬ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ ﺧﻮاﺳ ﺘﺎر ﺳ ﻴﺎدت‬
‫اﺳﺖ ﻧﻪ ﺁزادﯼ‪ «.‬و اﻣﺎ ﻳﮑ ﯽ از ﻧﻮﻳ ﺴﻨﺪﮔﺎن ﺑ ﻮرژواﯼ ﻓﺮاﻧ ﺴﻪ‪ ،‬ﮔ ﻮﺋﯽ اﻓﮑ ﺎر ﻣ ﺬﮐﻮر در‬
‫∗‬
‫ﻓﻮق ﺳﺴﻴﻞ رودس را ﺑﺴﻂ و ﺗﮑﺎﻣ ﻞ ﻣ ﯽ ده ﺪ‪ ،‬ﻣ ﯽ ﻧﻮﻳ ﺴﺪ ﺑ ﻪ ﻋﻠ ﻞ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ ﺳﻴﺎﺳ ﺖ‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎرﯼ ﮐﻨﻮﻧﯽ‪ ،‬ﻋﻠ ﻞ اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ را ﻧﻴ ﺰ ﺑﺎﻳ ﺪ اﺿ ﺎﻓﻪ ﻧﻤ ﻮد‪» .‬در ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﯼ ﺑﻐ ﺮﻧﺞ ﺷ ﺪن‬
‫روزاﻓﺰون زﻧﺪﮔﯽ و دﺷﻮارﯼ هﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺗ ﻮدﻩ ه ﺎﯼ ﮐ ﺎرﮔﺮ‪ ،‬ﺑﻠﮑ ﻪ ﻃﺒﻘ ﺎت ﻣﺘﻮﺳ ﻂ‬
‫را ﻧﻴﺰ ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﺮار ﻣﯽ دهﺪ‪ ،‬در ﺗﻤﺎم ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﻣﺪﻧﻴﺖ ﮐﻬ ﻦ ﻳ ﮏ »ﺑ ﯽ ﺣﻮﺻ ﻠﮕﯽ و‬
‫ﻋﺼﺒﺎﻧﻴﺖ و ﮐﻴﻨﻪ اﯼ روﯼ هﻢ اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﮐﻪ ﺁراﻣﺶ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ؛ ﺑﺮاﯼ‬
‫ﺁن اﻧ ﺮژﯼ ﻣﺨ ﺼﻮﺻﯽ ﮐ ﻪ از ﺳﺮﭼ ﺸﻤﻪ ﯼ ﻃﺒﻘ ﺎﺗﯽ ﻣﻌﻴﻨ ﯽ ﺑﻴ ﺮون ﻣ ﯽ ﺟﻬ ﺪ ﺑﺎﻳ ﺪ ﻣ ﻮرد‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﯽ ﭘﻴﺪا ﮐﺮد و در ﺧﺎرج از ﮐﺸﻮر ﺁن را ﺑﻪ ﮐ ﺎر اﻧ ﺪاﺧﺖ ﺗ ﺎ در داﺧ ﻞ اﻧﻔﺠ ﺎر روﯼ‬
‫∗‬
‫ﻧﺪهﺪ« «‪.‬‬
‫ﺣ ﺎل ﮐ ﻪ از ﺳﻴﺎﺳ ﺖ اﺳ ﺘﻌﻤﺎرﯼ دوران اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺳ ﺨﻦ ﺑ ﻪ ﻣﻴ ﺎن ﺁﻣ ﺪ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻧﮑﺘﻪ را ﻧﻴﺰ ﻣﺘﺬﮐﺮ ﮔﺮدﻳﺪ ﮐﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣﺎﻟﯽ و ﺳﻴﺎﺳ ﺖ ﺑ ﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠ ﯽ ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ‬
‫ﺁن ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺒﺎرزﻩ ﯼ دول ﻣﻌﻈﻢ در راﻩ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ و ﺳﻴﺎﺳ ﯽ ﺟﻬ ﺎن اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻳ ﮏ‬

‫∗‪ -‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪ »درس هﺎﯼ اﻧﻘﻼب« ﻣﻨﺘﺨﺐ ﺁﺛﺎر ﺗﮏ ﺟﻠﺪﯼ ص‪ -.٣٠١‬ﻣﺘﺮﺟﻢ‬
‫∗‪)Wahl: «La France aux colonies» -‬وال‪» :‬ﻓﺮاﻧﺴﻪ در ﻣﺴﺘﻌﻤﺮات« ‪-‬ﻣﺘﺮﺟﻢ( اﻗﺘﺒﺎس از‬
‫ﮐﺘ ﺎب )‪) (Henri Russier:«Le partage de Ocèanie», P., ١٩٠٥ p. ١٦٥.‬ه ﺎﻧﺮﯼ‬
‫روﺳﻴﻪ‪» :‬ﺗﻘﺴﻴﻢ اﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻴﻪ«‪ ،‬ﭘﺎرﻳﺲ‪– .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬

‫‪١٠٦‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺷﮑﻞ هﺎﯼ اﻧﺘﻘﺎﻟﯽ واﺑﺴﺘﮕﯽ دوﻟﺘﯽ ﺑ ﻪ وﺟ ﻮد ﻣ ﯽ ﺁورد‪ .‬ﺻ ﻔﺖ ﻣﺸﺨ ﺼﻪ ﯼ اﻳ ﻦ‬

‫دوران ﺗﻨﻬ ﺎ وﺟ ﻮد دو ﮔ ﺮوﻩ اﺻ ﻠﯽ از ﮐ ﺸﻮرهﺎ ﻳﻌﻨ ﯽ ﮔ ﺮوﻩ ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮﻩ دار و‬
‫ﮔﺮوﻩ ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮات ﻧﻴ ﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑ ﻪ وﺟ ﻮد ﺷ ﮑﻞ ه ﺎﯼ ﮔﻮﻧ ﺎﮔﻮﻧﯽ از ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ واﺑ ﺴﺘﻪ ﻧﻴ ﺰ‬
‫ﻼ در دام واﺑ ﺴﺘﮕﯽ ﻣ ﺎﻟﯽ و‬
‫هﺴﺖ ﮐﻪ در ﺻﻮرت ﻇ ﺎهﺮ اﺳ ﺘﻘﻼل ﺳﻴﺎﺳ ﯽ دارﻧ ﺪ وﻟ ﯽ ﻋﻤ ً‬
‫ﻼ اﺷﺎرﻩ ﮐﺮدﻩ اﻳ ﻢ‬
‫دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴﮏ ﮔﺮﻓﺘﺎرﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﻳﮑﯽ از ﺷﮑﻞ هﺎ ﻳﻌﻨﯽ ﻧﻴﻤﻪ ﯼ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮﻩ ﻗﺒ ً‬
‫ﻼ ﺁرژاﻧﺘﻴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﻧﻤﻮﻧﻪ ﯼ دﻳﮕﺮ ﺁن ﻣﺜ ً‬
‫ﺷﻮﻟﺘﺴﻪ ﮔﻮرﻧﻴﺘﺲ در ﮐﺘﺎب ﺧﻮد درﺑﺎرﻩ ﯼ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ ﻣﯽ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﯼ‬
‫ﺟﻨﻮﺑﯽ و ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﺁرژاﻧﺘﻴﻦ ﺁن از ﻟﺤﺎظ ﻣﺎﻟﯽ ﭼﻨﺎن ﺑ ﻪ ﻟﻨ ﺪن واﺑ ﺴﺘﻪ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﺁن را‬
‫∗∗‬
‫ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮﻩ ﯼ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻧﺎﻣﻴﺪ« ‪ .‬ﺷﻴﻠﺪر ﺑﺎ اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ از ﮔ ﺰارش ه ﺎﺋﯽ‬
‫ﮐﻪ ﮐﻨﺴﻮل اﺗﺮﻳﺶ‪ -‬هﻨﮕﺮﯼ در ﺑﻮﺋﻨﻮس ﺁﻳﺮس در ﺳ ﺎل ‪ ١٩٠٩‬ﻓﺮﺳ ﺘﺎدﻩ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ه ﺎﺋﯽ‬
‫را ﮐﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در ﺁرژاﻧﺘﻴﻦ ﺑﻪ ﮐﺎر اﻧﺪاﺧﺘ ﻪ اﺳ ﺖ ه ﺸﺖ ﻣﻴﻠﻴ ﺎرد و ﺳ ﻪ ﭼﻬ ﺎرم ﻣﻴﻠﻴ ﺎرد‬
‫ﻓﺮاﻧ ﮏ ﺑ ﺮﺁورد ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ .‬ﺗ ﺼﻮر اﻳ ﻦ ﻣﻮﺿ ﻮع دﺷ ﻮار ﻧﻴ ﺴﺖ ﮐ ﻪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن –و »دوﺳ ﺖ« وﻓ ﺎدارش ﻳﻌﻨ ﯽ دﻳﭙﻠﻤﺎﺳ ﯽ‪ -‬ﭼ ﻪ رواﺑ ﻂ ﻣﺤﮑﻤ ﯽ ﺑ ﺎ ﺑ ﻮرژوازﯼ‬
‫ﺁرژاﻧﺘ ﻴﻦ و ﺑ ﺎ ﻣﺤﺎﻓ ﻞ ادارﻩ ﮐﻨﻨ ﺪﻩ ﯼ ﮐﻠﻴ ﻪ ﯼ ﺷ ﺌﻮن اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ و ﺳﻴﺎﺳ ﯽ اﻳ ﻦ ﮐ ﺸﻮر‬
‫دارد‪.‬‬
‫ﭘﺮﺗﻘ ﺎل ﺑ ﺎ وﺟ ﻮد داﺷ ﺘﻦ اﺳ ﺘﻘﻼل ﺳﻴﺎﺳ ﯽ ﺑ ﺎز ﺑ ﺎ اﻧ ﺪﮐﯽ ﺗﻔ ﺎوت‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧ ﻪ اﯼ از هﻤ ﺎن‬
‫ﺷﮑﻞ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻣﺎﻟﯽ و دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴﮏ را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دهﺪ‪ .‬ﭘﺮﺗﻘﺎل ﮐﺸﻮرﻳ ﺴﺖ ﻣ ﺴﺘﻘﻞ و‬
‫ﻼ از هﻨﮕ ﺎم ﺟﻨ ﮓ ﺑ ﺮ ﺳ ﺮ ﺟﺎﻧ ﺸﻴﻨﯽ ﺳ ﻠﻄﻨﺖ اﺳ ﭙﺎﻧﻴﺎ‬
‫داراﯼ ﺣ ﻖ ﺣﺎﮐﻤﻴ ﺖ وﻟ ﯽ ﻋﻤ ً‬
‫)‪ (١٧١٤-١٧٠١‬ﻳﻌﻨ ﯽ ﺑ ﻴﺶ از ‪ ٢٠٠‬ﺳ ﺎل اﺳ ﺖ ﺗﺤ ﺖ اﻟﺤﻤﺎﻳ ﻪ اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن ﻣ ﯽ ﺑﺎﺷ ﺪ‪.‬‬

‫∗∗‪Schulze-Gaevernitz: „Britischer Imperialismus und englischer -‬‬

‫‪)Freihandel zu Beginn des ٢٠-ten Jahrhunderts“ Lpz.‬ﺷﻮﻟ ﺴﺘﻪ ﮔ ﻮرﻧﻴﺘﺲ‪:‬‬
‫»اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ و ﺁزادﯼ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ اﻧﮕﻠﻴﺲ در ﺁﻏﺎز ﺳﺪﻩ ﯼ ﺑﻴﺴﺘﻢ«‪ ،‬ﻻﻳﭙﺰﻳ ﮏ‪ ،‬ﺳ ﺎل ‪،١٩٠٦‬‬
‫ص‪– .٣١٨ -‬ﻣﺘﺮﺟﻢ( ﻋ ﻴﻦ هﻤ ﻴﻦ ﻣﻄﻠ ﺐ را ﻣ ﯽ ﮔﻮﻳ ﺪ‪Sartorius. Waltershausen: „Das :‬‬
‫‪volkswirtschaftliche System der Kapitalanlage im Auslandes, Berlin,‬‬
‫‪) ١٩٠٧, S. ٤٦.‬ﺳ ﺎرﺗﻮرﻳﻮس ﻓ ﻦ‪ -‬واﻟﺘﺮﺳ ﻬﺎﺋﻮزن‪» :‬ﺳﻴ ﺴﺘﻢ اﻗﺘ ﺼﺎد ﻣ ﺎﻟﯽ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔ ﺬارﯼ در‬
‫ﺧﺎرﺟﻪ«‪ ،‬ﺑﺮﻟﻦ‪ ،‬ﺳﺎل ‪ ،١٩٠٧‬ص‪– .٤٦-‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‪.‬‬

‫‪١٠٧‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن از اﻳﻦ ﮐﺸﻮر و ﻣﺴﺘﻌﻤﺮات ﺁن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺤﮑﻴﻢ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺧﻮﻳﺶ در ﻣﺒ ﺎرزﻩ ﺑ ﺎ‬

‫دﺷ ﻤﻨﺎن ﺧ ﻮد ﻳﻌﻨ ﯽ اﺳ ﭙﺎﻧﻴﺎ و ﻓﺮاﻧ ﺴﻪ دﻓ ﺎع ﻣ ﯽ ﮐ ﺮد و در ﻋ ﻮض ﻣﺰاﻳ ﺎﯼ ﺑﺎزرﮔ ﺎﻧﯽ و‬
‫ﺷ ﺮاﻳﻂ ﺑﻬﺘ ﺮﯼ را ﺑ ﺮاﯼ ﺻ ﺪور ﮐ ﺎﻻ و ﺑﺨ ﺼﻮص ﺑ ﺮاﯼ ﺻ ﺪور ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑ ﻪ ﭘﺮﺗﻘ ﺎل‬
‫و ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮات ﺁن ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ ﻣ ﯽ ﺁورد و اﻣﮑ ﺎن ﻣ ﯽ ﻳﺎﻓ ﺖ از ﺑﻨ ﺎدر و ﺟﺰاﺋ ﺮ ﭘﺮﺗﻘ ﺎل و‬
‫∗‬
‫ﺳ ﻴﻢ ه ﺎﯼ ﻣﺨ ﺎﺑﺮاﺗﯽ ﺁن و ﻏﻴ ﺮﻩ و ﻏﻴ ﺮﻩ اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ ‪ .‬اﻳ ﻦ ﻗﺒﻴ ﻞ ﻣﻨﺎﺳ ﺒﺎت هﻤﻴ ﺸﻪ‬
‫ﺑ ﻴﻦ ه ﺮ ﻳ ﮏ از دول ﺑ ﺰرگ و ﮐﻮﭼ ﮏ وﺟ ﻮد داﺷ ﺘﻪ اﺳ ﺖ وﻟ ﯽ در دوران اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺑﻪ ﺻ ﻮرت ﻳ ﮏ ﺳﻴ ﺴﺘﻢ هﻤﮕ ﺎﻧﯽ در ﻣ ﯽ ﺁﻳ ﺪ و ﺑ ﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ﯼ ﺟﺰﺋ ﯽ از ﮐ ﻞ‬
‫وارد ﻣﺠﻤﻮﻋ ﻪ ﯼ ﻣﻨﺎﺳ ﺒﺎت ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ »ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﺟﻬ ﺎن« ﻣ ﯽ ﮔ ﺮدد و ﺑ ﻪ ﺣﻠﻘ ﻪ ه ﺎﺋﯽ از‬
‫زﻧﺠﻴﺮ ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣﺎﻟﯽ ﺟﻬﺎن ﻣﺒﺪل ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮاﯼ اﻳﻦ ﮐﻪ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﯼ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺟﻬﺎن را ﺑﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺧﻮد ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻧﮑﺘﻪ ﯼ زﻳﺮﻳﻦ‬
‫را ﻧﻴﺰ ﻣﺘﺬﮐﺮ ﮔﺮدﻳﻢ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ و اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن ﻧﺒﻮدﻧ ﺪ ﮐ ﻪ اوﻟ ﯽ ﭘ ﺲ از ﺟﻨ ﮓ‬
‫اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ و ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ و دوﻣﯽ ﭘﺲ از ﺟﻨﮓ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و ﺑﻮﺋﺮهﺎ‪ ،‬ﻣﺴﺄﻟﻪ ﯼ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺟﻬ ﺎن را‪،‬‬
‫ﻼ ﺁﺷ ﮑﺎر و ﺻ ﺮﻳﺢ ﻣﻄ ﺮح‬
‫در ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺳ ﺎل ه ﺎﯼ ﻗ ﺮن ﻧ ﻮزدهﻢ و ﺁﻏ ﺎز ﻗ ﺮن ﺑﻴ ﺴﺘﻢ‪ ،‬ﮐ ﺎﻣ ً‬
‫ﻣﯽ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻄﺒﻮﻋ ﺎت ﺁﻟﻤ ﺎن ﮐ ﻪ ﺑ ﺎ »ﺣﻘ ﺪ و ﺣ ﺴﺪﯼ« ﺑ ﻴﺶ از هﻤ ﻪ »اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم‬
‫ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ« را ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺮ داﺷ ﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺒﻮدﻧ ﺪ ﮐ ﻪ اﻳ ﻦ ﻣﻮﺿ ﻮع را ﻣﻨﻈﻤ ًﺎ ﻣ ﻮرد ارزﻳ ﺎﺑﯽ ﻗ ﺮار‬
‫ﻣﯽ دادﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﺑﻮرژوازﯼ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺑﻪ ﺣﺪ ﮐﺎﻓﯽ ﻳﻌﻨﯽ در ﺣ ﺪودﯼ‬
‫ﮐﻪ از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﻮرژوازﯼ اﻣﮑﺎن ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺻﺮﻳﺢ و وﺳﻴﻊ ﻣﻄﺮح ﺷﺪﻩ ﺑ ﻮد‪ .‬در اﻳ ﻦ‬
‫ﺑﺎرﻩ ﺑﻪ درﻳﻮ ﻣﻮرخ اﺳﺘﻨﺎد ﻣﯽ ﺟﻮﺋﻴﻢ ﮐﻪ در ﮐﺘﺎب ﺧﻮد ﻣﻮﺳ ﻮم ﺑ ﻪ‪» :‬ﻣ ﺴﺎﺋﻞ ﺳﻴﺎﺳ ﯽ و‬
‫اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ در ﭘﺎﻳ ﺎن ﻗ ﺮن ﻧ ﻮزدهﻢ« در ﻓ ﺼﻞ ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ »دول ﻣﻌﻈ ﻢ و ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﺟﻬ ﺎن«‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣﯽ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬در ﺟﺮﻳﺎن ﺳﺎل هﺎﯼ اﺧﻴﺮ ﺗﻤ ﺎم ﻣﻨ ﺎﻃﻖ ﺁزاد زﻣ ﻴﻦ ﺑ ﻪ اﺳ ﺘﺜﻨﺎﯼ ﭼ ﻴﻦ‬
‫از ﻃﺮف دول اروﭘﺎ و ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎﯼ ﺷ ﻤﺎﻟﯽ اﺷ ﻐﺎل ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬در اﻳ ﻦ زﻣﻴﻨ ﻪ ﺗ ﺎ ﮐﻨ ﻮن ﭼﻨ ﺪ‬
‫ﺗﺼﺎدم و ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻧﻔﻮذ روﯼ دادﻩ ﮐﻪ ﺧﻮد ﭘﻴﺶ درﺁﻣ ﺪ اﻧﻔﺠﺎره ﺎﯼ ده ﺸﺘﻨﺎﮎ ﺗ ﺮﯼ‬
‫در ﺁﻳﻨﺪﻩ ﯼ ﻧﺰدﻳ ﮏ اﺳ ﺖ‪ .‬زﻳ ﺮا ﺑﺎﻳ ﺪ ﺷ ﺘﺎب ﻧﻤ ﻮد‪ :‬دوﻟ ﯽ ﮐ ﻪ ﺧ ﻮد را ﺗ ﺄﻣﻴﻦ ﻧﮑ ﺮدﻩ اﻧ ﺪ‪،‬‬

‫∗‪ -‬ﺷﻴﻠﺪر‪ ،‬ﻧﮕﺎرش ﻧﺎم ﺑﺮدﻩ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،١‬ص‪ ١٦٠ -‬ﺗﺎ ‪.١٦١‬‬

‫‪١٠٨‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫دﺳﺘﺨﻮش اﻳﻦ ﺧﻄﺮﻧﺪ ﮐ ﻪ ﺳ ﻬﻢ ﺧ ﻮد را درﻳﺎﻓ ﺖ ﻧﮑﻨﻨ ﺪ و در ﺁن ﺑﻬ ﺮﻩ ﺑ ﺮدارﯼ ﻋﻈ ﻴﻢ از‬

‫ﮐﺮﻩ ﯼ ارض ﮐﻪ ﻳﮑﯽ از ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪﻩ هﺎﯼ ﻗﺮن ﺁﻳﻨﺪﻩ )ﻳﻌﻨﯽ ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ( ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻮرزﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﻤﺎم اروﭘﺎ و ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ در ﺳﺎل هﺎﯼ اﺧﻴﺮ در ﺗ ﺐ و‬
‫ﺗﺎب ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻃﻠﺒﯽ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮاﺗﯽ ﻳﻌﻨﯽ »اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم« ﮐﻪ ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟ ﻪ ﺗ ﺮﻳﻦ ﺻ ﻔﺖ ﻣﺸﺨ ﺼﻪ‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﻗﺮن ﻧﻮزدهﻢ اﺳﺖ ﻣﯽ ﺳﻮﺧﺘﻨﺪ‪ «.‬ﺳﭙﺲ ﻧﻮﻳ ﺴﻨﺪﻩ ﭼﻨ ﻴﻦ اﺿ ﺎﻓﻪ ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ‪» :‬در اﻳ ﻦ‬
‫ﺟﺮﻳﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺟﻬﺎن‪ ،‬در اﻳﻦ ﺗﻼش دﻳﻮاﻧﻪ وار ﺑﺮاﯼ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﮔﻨﺞ ه ﺎ و ﺑﺎزاره ﺎﯼ‬
‫ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻧﻴﺮوﯼ ﻧﺴﺒﯽ اﻣﭙﺮاﻃﻮرﯼ هﺎﺋﯽ ﮐﻪ در اﻳﻦ ﻗﺮن ﻳﻌﻨﯽ ﻗﺮن ﻧﻮزدهﻢ ﺗﺸﮑﻴﻞ‬
‫ﺷﺪﻩ اﻧﺪ ﺑﻪ هﻴﭻ وﺟﻪ ﺑ ﺎ ﻣ ﻮﻗﻌﻴﺘﯽ ﮐ ﻪ دول ﺗ ﺸﮑﻴﻞ دهﻨ ﺪﻩ اﻳ ﻦ اﻣﭙﺮاﻃ ﻮرﯼ ه ﺎ در اروﭘ ﺎ‬
‫اﺷﻐﺎل ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻧﺪارد‪ .‬دوﻟﯽ ﮐﻪ در اروﭘﺎ ﺗﻔ ﻮق دارﻧ ﺪ و ﺗﻌﻴ ﻴﻦ ﮐﻨﻨ ﺪﻩ ﻣﻘ ﺪرات‬
‫ﺁﻧﻨﺪ ﻋﻴﻦ هﻤﻴﻦ ﺗﻔﻮق را در ﺗﻤﺎم ﺟﻬ ﺎن دارا ﻧﻴ ﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و ﭼ ﻮن ﻗ ﺪرت ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮاﺗﯽ و اﻣﻴ ﺪ‬
‫ﺗﺼﺎﺣﺐ ﺛ ﺮوت ه ﺎﺋﯽ‪ ،‬ﮐ ﻪ هﻨ ﻮز ﺑ ﻪ ﺣ ﺴﺎب ﻧﻴﺎﻣ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﻣ ﺴﻠﻤ ًﺎ در ﻧﻴ ﺮوﯼ ﻧ ﺴﺒﯽ دول‬
‫اروﭘ ﺎﺋﯽ اﻧﻌﮑ ﺎس ﺧﻮاه ﺪ ﺑﺨ ﺸﻴﺪ‪ ،‬ﻟ ﺬا ﻣ ﺴﺄﻟﻪ ﯼ ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮات ‪-‬و اﮔ ﺮ ﺧﻮاﺳ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﻴﺪ‬
‫»اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم«‪ -‬ﮐﻪ هﻢ اﮐﻨﻮن ﻧﻴﺰ ﺷﺮاﻳﻂ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺧﻮد اروﭘﺎ را ﺗﻐﻴﻴ ﺮ دادﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬در ﺁﺗﻴ ﻪ‬
‫∗‬
‫ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺧﻮاهﺪ داد‪«.‬‬

‫∗‪) J. E. Driault: „Problèmes politiques et sociaux“ P. -‬ژ‪ -.‬ا‪ .‬درﻳ ﻮ‪» :‬ﻣ ﺴﺎﺋﻞ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ«‪ ،‬ﭘﺎرﻳﺲ‪ ،‬ﺳﺎل ‪ ١٩٠٧‬ص‪– ٢٩٩-‬ﻣﺘﺮﺟﻢ‪(.‬‬

‫‪١٠٩‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫‪ -٧‬اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم‬
‫ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺧﺎﺻﯽ از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬

‫اﮐﻨ ﻮن ﺑﺎﻳ ﺪ ﺑﮕﻮﺷ ﻴﻢ ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﮔﻴ ﺮﯼ ه ﺎﯼ ﻣﻌﻴﻨ ﯽ ﻧﻤ ﻮدﻩ و ﻣﻄ ﺎﻟﺒﯽ ﮐ ﻪ ﻓﻮﻗ ًﺎ درﺑ ﺎرﻩ ﯼ‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﺗﻠﺨﻴﺺ ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ‪ .‬اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر ﮐﻠ ﯽ در ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﯼ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ‬
‫ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ و اداﻣ ﻪ ﯼ ﻣ ﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧ ﻮاص اﺳﺎﺳ ﯽ ﺁن ﺑ ﻪ وﺟ ﻮد ﺁﻣ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬وﻟ ﯽ‬
‫ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ در ﻣﺮﺣﻠ ﻪ ﯼ ﻣﻌﻴﻨ ﯽ از ﺗﮑﺎﻣ ﻞ ﺧ ﻮد و ﺁن ه ﻢ در ﻣ ﺪارج ﺑ ﺴﻴﺎر ﻋ ﺎﻟﯽ‬
‫ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺧ ﻮد ﺑ ﻪ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻣﺒ ﺪل ﺷ ﺪ و اﻳ ﻦ هﻨﮕ ﺎﻣﯽ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﺑﻌ ﻀﯽ از‬
‫ﺧﻮاص اﺳﺎﺳﯽ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺑﻪ ﻧﻘﻴﺾ ﺧﻮد ﺑﺪل ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ و در ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎت ﻋﻼﺋﻤﯽ ﺑﻪ‬
‫وﺟﻮد ﻣﯽ ﺁﻳﺪ و ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﻣ ﯽ ﮔ ﺮدد ﮐ ﻪ ﻣﺨ ﺘﺺ دوران اﻧﺘﻘ ﺎل از ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺑ ﻪ ﻧﻈ ﺎم‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪-‬اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﻋ ﺎﻟﯽ ﺗ ﺮﯼ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺁن ﭼ ﻪ از ﻧﻈ ﺮ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ در اﻳ ﻦ ﺟﺮﻳ ﺎن ﺟﻨﺒ ﻪ ﯼ‬
‫اﺳﺎﺳ ﯽ دارد ﻋﺒﺎرﺗ ﺴﺖ از ﺗﺒ ﺪﻳﻞ رﻗﺎﺑ ﺖ ﺁزاد ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺑ ﻪ اﻧﺤ ﺼﺎرهﺎﯼ‬
‫ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ رﻗﺎﺑ ﺖ ﺁزاد ﺧ ﺼﻮﺻﻴﺖ اﺳﺎﺳ ﯽ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ و ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر ﮐﻠ ﯽ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ‬
‫ﮐﺎﻻﺋﯽ اﺳ ﺖ؛ اﻧﺤ ﺼﺎر ﻣ ﺴﺘﻘﻴﻤ ًﺎ ﻧﻘ ﻴﺾ رﻗﺎﺑ ﺖ ﺁزاد اﺳ ﺖ‪ .‬وﻟ ﯽ ﭘﺪﻳ ﺪﻩ ﯼ اﺧﻴ ﺮ در ﺑﺮاﺑ ﺮ‬
‫ﭼﺸﻢ ﻣﺎ ﺗﺪرﻳﺠ ًﺎ ﺑﻪ اﻧﺤﺼﺎر ﺑﺪل ﺷ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳ ﻖ ﮐ ﻪ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﺑ ﺰرگ را ﺑ ﻪ وﺟ ﻮد ﺁورد و‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮐﻮﭼﮏ را از ﻣﻴﺪان ﺑﻪ در ﮐﺮد‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﺰرگ را ﺑﻪ ﺑ ﺰرگ ﺗ ﺮﻳﻦ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﻣﺒ ﺪل ﻧﻤ ﻮد‬
‫و ﺗﻤﺮﮐﺰ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ را ﺑﺪاﻧﺠﺎ رﺳﺎﻧﺪ ﮐﻪ از ﺁن اﻧﺤﺼﺎر ﺑ ﻪ وﺟ ﻮد ﺁﻣ ﺪ و ه ﻢ اﮐﻨ ﻮن‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽ ﺁﻳﺪ‪ :‬ﮐﺎرﺗﻞ هﺎ‪ ،‬ﺳﻨﺪﻳﮑﺎهﺎ‪ ،‬ﺗﺮاﺳﺖ هﺎ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻳ ﮏ ﭼﻨ ﺪ دﻩ ﺑ ﺎﻧﮑﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎ ﺁن هﺎ درهﻢ ﺁﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑ ﺎ ﻣﻴﻠﻴﺎرده ﺎ ﺳ ﺮوﮐﺎر دارﻧ ﺪ‪ .‬در ﻋ ﻴﻦ ﺣ ﺎل اﻧﺤ ﺼﺎرهﺎ ﮐ ﻪ از‬
‫درون رﻗﺎﺑ ﺖ ﺁزاد ﭘﺪﻳ ﺪ ﻣ ﯽ ﺁﻳﻨ ﺪ‪ ،‬اﻳ ﻦ رﻗﺎﺑ ﺖ را از ﺑ ﻴﻦ ﻧﺒ ﺮدﻩ ﺑﻠﮑ ﻪ ﻣ ﺎﻓﻮق ﺁن و ﺑ ﻪ‬

‫‪١١٠‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫ﻣ ﻮازات ﺁن زﻧ ﺪﮔﯽ ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ و ﺑ ﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳ ﻖ ﻳ ﮏ ﺳﻠ ﺴﻠﻪ ﯼ ﺗ ﻀﺎدهﺎﯼ ﺑ ﺴﻴﺎر ﺣ ﺎد و‬

‫ﭘﺮﺷ ﺪت و اﺻ ﻄﮑﺎﮎ ه ﺎ و ﺗ ﺼﺎدﻣﺎﺗﯽ را ﺑ ﻪ وﺟ ﻮد ﻣ ﯽ ﺁورﻧ ﺪ‪ .‬اﻧﺤ ﺼﺎر ﻋﺒﺎرﺗ ﺴﺖ از‬
‫اﻧﺘﻘﺎل از ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺑﻪ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻋﺎﻟﯽ ﺗﺮ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺣﺘﯽ اﻟﻤﻘ ﺪور ﮐﻮﺗ ﺎﻩ ﺗ ﺮﯼ ﺑ ﺮاﯼ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﺑ ﻪ ﻧﻤ ﺎﺋﻴﻢ ﺑﺎﻳ ﺪ‬
‫ﺑﮕﻮﺋﻴﻢ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ اﻧﺤﺼﺎرﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﻳﺴﺖ‪ .‬ﻳ ﮏ ﭼﻨ ﻴﻦ ﺗﻌﺮﻳﻔ ﯽ ﻣﻬ ﻢ ﺗ ﺮﻳﻦ‬
‫ﻧﮑ ﺎت را درﺑ ﺮ دارد‪ ،‬زﻳ ﺮا از ﻳ ﮏ ﻃ ﺮف ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ ﻋﺒﺎرﺗ ﺴﺖ از دره ﻢ ﺁﻣﻴﺨ ﺘﻦ‬
‫ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﭼﻨ ﺪ ﺑﺎﻧ ﮏ از ﺑ ﺰرگ ﺗ ﺮﻳﻦ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ اﻧﺤ ﺼﺎرﯼ ﺑ ﺎ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ اﺗﺤﺎدﻳ ﻪ ه ﺎﯼ‬
‫اﻧﺤﺼﺎرﯼ ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ داران‪ ،‬از ﻃﺮف دﻳﮕ ﺮ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﺟﻬ ﺎن ﻋﺒﺎرﺗ ﺴﺖ از ﭘﺎﻳ ﺎن ﺁن ﺳﻴﺎﺳ ﺖ‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎرﯼ ﮐﻪ ﺑﻼﻣ ﺎﻧﻊ در ﻣﻨ ﺎﻃﻘﯽ ﮐ ﻪ از ﻃ ﺮف ه ﻴﭻ دوﻟ ﺖ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ اﺷ ﻐﺎل ﻧ ﺸﺪﻩ‬
‫ﺑﻮد ﺑﺴﻂ ﻣﯽ ﻳﺎﻓﺖ و اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ اﺳﺘﻌﻤﺎرﯼ ﺗﺼﺎﺣﺐ اﻧﺤﺼﺎرﯼ ﺳ ﺮزﻣﻴﻦ ه ﺎﺋﯽ از‬
‫ﻼ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﻬﺎن ﮐﻪ ﮐﺎﻣ ً‬
‫وﻟﯽ ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﺑﺴﻴﺎر ﮐﻮﺗﺎﻩ ﮔﺮﭼ ﻪ ﻓﻬ ﻢ ﻣﻄﻠ ﺐ را ﺁﺳ ﺎن ﻣ ﯽ ﮐﻨﻨ ﺪ‪ ،‬زﻳ ﺮا ﻧﮑ ﺎت ﻋﻤ ﺪﻩ را‬
‫ﺗﻠﺨﻴﺺ ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ‪ ،‬ﻣ ﻊ اﻟﻮﺻ ﻒ ﮐ ﺎﻓﯽ ﻧﻴ ﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼ ﻮن ﮐ ﻪ ﺑﺎﻳ ﺪ ﺧ ﺼﻮﺻﻴﺎت ﺑ ﺴﻴﺎر ﻣﻬ ﻢ‬
‫ﭘﺪﻳﺪﻩ اﯼ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ اﺣﺘﻴﺎج دارد از ﺁن هﺎ ﺑﻴﺮون ﮐﺸﻴﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫اهﻤﻴﺖ ﻣﺸﺮوط و ﻧﺴﺒﯽ ﺗﻤﺎم ﺗﻌﺮﻳﻒ هﺎﯼ ﮐﻠﯽ ﮐﻪ هﺮﮔ ﺰ ﻧﻤ ﯽ ﺗﻮاﻧﻨ ﺪ رواﺑ ﻂ هﻤ ﻪ ﺟﺎﻧﺒ ﻪ‬
‫ﻳﮏ ﭘﺪﻳﺪﻩ را در ﺗﻤﺎم ﺳﻴﺮ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺁن درﺑﺮ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ -‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاﯼ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺁن ﭼﻨﺎن ﺗﻌﺮﻳﻔ ﯽ‬
‫ﻧﻤ ﻮد ﮐ ﻪ ﻣﺘ ﻀﻤﻦ ﭘ ﻨﺞ ﻋﻼﻣ ﺖ زﻳ ﺮﻳﻦ ﺁن ﺑﺎﺷ ﺪ‪ (١ :‬ﺗﻤﺮﮐ ﺰ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ و ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫ﺁن ﭼﻨ ﺎن ﻣﺮﺣﻠ ﻪ ﯼ ﻋ ﺎﻟﯽ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ رﺳ ﻴﺪﻩ ﮐ ﻪ اﻧﺤ ﺼﺎرهﺎﺋﯽ را ﮐ ﻪ در زﻧ ﺪﮔﯽ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ‬
‫ﻧﻘﺶ ﻗﺎﻃﻌﯽ ﺑﺎزﯼ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﺑﻪ وﺟ ﻮد ﺁوردﻩ اﺳ ﺖ؛ ‪ (٢‬دره ﻢ ﺁﻣﻴﺨ ﺘﻦ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﺑ ﺎﻧﮑﯽ‬
‫ﺑ ﺎ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﺻ ﻨﻌﺘﯽ و اﻳﺠ ﺎد اﻟﻴﮕﺎرﺷ ﯽ ﻣ ﺎﻟﯽ ﺑ ﺮ اﺳ ﺎس اﻳ ﻦ »ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ«؛‬
‫‪ (٣‬ﺻﺪور ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮐﻪ از ﺻﺪور ﮐﺎﻻ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ اﺳﺖ اهﻤﻴﺘﯽ ﺑﺴﻴﺎر ﺟ ﺪﯼ ﮐ ﺴﺐ ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ؛‬
‫‪ (٤‬اﺗﺤﺎدﻳ ﻪ ه ﺎﯼ اﻧﺤ ﺼﺎرﯼ ﺑ ﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠ ﯽ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﻧ ﯽ ﮐ ﻪ ﺟﻬ ﺎن را ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﻧﻤ ﻮدﻩ اﻧ ﺪ‬
‫ﭘﺪﻳ ﺪ ﻣ ﯽ ﺁﻳ ﺪ و ‪ (٥‬ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ارﺿ ﯽ ﺟﻬ ﺎن از ﻃ ﺮف ﺑ ﺰرگ ﺗ ﺮﻳﻦ دول ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺑ ﻪ‬
‫ﭘﺎﻳ ﺎن ﻣ ﯽ رﺳ ﺪ‪ .‬اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﺁن ﻣﺮﺣﻠ ﻪ اﯼ از ﺗﮑﺎﻣ ﻞ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﻳ ﺴﺖ ﮐ ﻪ در ﺁن‬

‫‪١١١‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫اﻧﺤ ﺼﺎرهﺎ و ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ ﺳ ﻴﺎدت ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ ﺁوردﻩ‪ ،‬ﺻ ﺪور ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ اهﻤﻴ ﺖ‬
‫ﻓ ﻮق اﻟﻌ ﺎدﻩ اﯼ ﮐ ﺴﺐ ﻧﻤ ﻮدﻩ و ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﺟﻬ ﺎن از ﻃ ﺮف ﺗﺮاﺳ ﺖ ه ﺎﯼ ﺑ ﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠ ﯽ ﺁﻏ ﺎز‬
‫ﮔﺮدﻳﺪﻩ و ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺗﻤﺎم اراﺿﯽ ﺟﻬﺎن از ﻃ ﺮف ﺑ ﺰرگ ﺗ ﺮﻳﻦ ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺑ ﻪ‬
‫ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻼ ﺧ ﻮاهﻴﻢ دﻳ ﺪ اﮔ ﺮ ﺗﻨﻬ ﺎ ﻣﻔ ﺎهﻴﻢ اﺳﺎﺳ ﯽ ﺻ ﺮﻓ ًﺎ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم را )ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫ﻣﺎ ﻗ ﺒ ً‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﺰﺑﻮر ﻣﺤﺪود ﻣﯽ ﺷﻮد( در ﻧﻈﺮ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺗﺎرﻳﺨﯽ ﻣﺮﺣﻠ ﻪ ﯼ ﻓﻌﻠ ﯽ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑ ﻪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر ﮐﻠ ﯽ و ﻳ ﺎ راﺑﻄ ﻪ ﯼ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم را ﺑ ﺎ‬
‫دو ﺟﺮﻳﺎن اﺳﺎﺳﯽ در ﺟﻨﺒﺶ ﮐﺎرﮔﺮﯼ در ﻧﻈﺮ ﮔﻴﺮﻳﻢ‪ -‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان و ﺑﺎﻳﺪ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم‬
‫را ﺑﻪ ﻃﻮر دﻳﮕﺮﯼ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻤﻮد‪ .‬وﻟﯽ اﮐﻨﻮن ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﺬﮐﺮ ﺷ ﻮﻳﻢ ﮐ ﻪ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﺑ ﻪ ﻣﻔﻬ ﻮم‬
‫ﻣ ﺬﮐﻮر ﺑ ﺪون ﺷ ﮏ ﻣﺮﺣﻠ ﻪ ﺧﺎﺻ ﯽ از ﺗﮑﺎﻣ ﻞ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﻳ ﺴﺖ‪ .‬ﺑ ﺮاﯼ اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ ﺧﻮاﻧﻨ ﺪﻩ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧ ﺪ ﺗ ﺼﻮر ﺣﺘ ﯽ اﻻﻣﮑ ﺎن ﻣ ﺴﺘﺪل ﺗ ﺮﯼ از اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ ﻣ ﺎ ﻋﻤ ﺪًا ﺳ ﻌﯽ‬
‫ﮐ ﺮدﻩ اﻳ ﻢ ه ﺮ ﭼ ﻪ ﻣﻤﮑ ﻦ اﺳ ﺖ اﻇﻬ ﺎرﻧﻈﺮ ﺑﻴ ﺸﺘﺮﯼ از اﻗﺘ ﺼﺎد داﻧ ﺎن ﺑ ﻮرژوازﯼ ﮐ ﻪ‬
‫ﻼ ﻣ ﺴﻠﻢ اﻗﺘ ﺼﺎدﻳﺎت ﻧ ﻮﻳﻦ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ را اﻋﺘ ﺮاف ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ -‬ﻧﻘ ﻞ‬
‫ﻣﺠﺒﻮرﻧ ﺪ واﻗﻌﻴ ﺎت ﮐ ﺎﻣ ً‬
‫ﮐﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﻣﻨﻈ ﻮر ﻧﻴ ﺰ ﺁﻣ ﺎر ﻣﻔ ﺼﻠﯽ ذﮐ ﺮ ﮔﺮدﻳ ﺪﻩ ﮐ ﻪ اﻣﮑ ﺎن ﻣ ﯽ ده ﺪ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﻧﮑﺘ ﻪ‬
‫ﭘ ﯽ ﺑ ﺮدﻩ ﺷ ﻮد ﮐ ﻪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ و ﻏﻴ ﺮﻩ ﺗ ﺎ ﭼ ﻪ درﺟ ﻪ اﯼ ﻧ ﺸﻮوﻧﻤﺎ ﻳﺎﻓﺘ ﻪ و ﺗﺒ ﺪﻳﻞ‬
‫ﮐﻤﻴﺖ ﺑﻪ ﮐﻴﻔﻴ ﺖ ﻳﻌﻨ ﯽ اﻧﺘﻘ ﺎل ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ ﻳﺎﻓﺘ ﻪ ﺑ ﻪ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم در ﭼ ﻪ ﭼﻴ ﺰ ﺑ ﻪ‬
‫ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻣﺘﻈ ﺎهﺮ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘ ﻪ ﺣ ﺎﺟﺘﯽ ﺑ ﻪ ذﮐ ﺮ اﻳ ﻦ ﻧﮑﺘ ﻪ ﻧﻴ ﺴﺖ ﮐ ﻪ در ﻃﺒﻴﻌ ﺖ و‬
‫ﻼ ﻧﺎﺑﺨﺮداﻧ ﻪ اﺳ ﺖ ه ﺮ ﺁﻳﻨ ﻪ در‬
‫ﺟﺎﻣﻌ ﻪ ه ﺮ ﺣ ﺪ و ﻣ ﺮزﯼ ﻣ ﺸﺮوط و ﻣﺘﻐﻴ ﺮ اﺳ ﺖ و ﻣ ﺜ ً‬
‫اﻃﺮاف اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺤﺚ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺁﻳﺎ اﺳﺘﻘﺮار »ﻧﻬﺎﺋﯽ« اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﮐﺪام ﺳﺎل ﻳﺎ ﮐ ﺪام‬
‫دﻩ ﺳﺎﻟﻪ اﯼ ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ‪.‬‬
‫وﻟ ﯽ درﺑ ﺎرﻩ ﯼ ﺗﻌﺮﻳ ﻒ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﻗﺒ ﻞ از هﻤ ﻪ ﺑﺎﻳ ﺪ ﺑ ﻪ ﮐ ﺎرل ﮐﺎﺋﻮﺗ ﺴﮑﯽ ﺗﺌﻮرﻳ ﺴﻴﻦ‬
‫ﻋﻤ ﺪﻩ ﻣﺎرﮐﺴﻴ ﺴﺖ در دوران ﺑ ﻪ اﺻ ﻄﻼح اﻧﺘﺮﻧﺎﺳ ﻴﻮﻧﺎل دوم ﻳﻌﻨ ﯽ دوران ‪ ٢٥‬ﺳ ﺎﻟﻪ‬
‫‪ ١٩١٤ -١٨٨٩‬ﺑ ﻪ ﺑﺤ ﺚ ﭘﺮداﺧ ﺖ‪ .‬ﮐﺎﺋﻮﺗ ﺴﮑﯽ ﺑ ﺎ اﻳ ﺪﻩ ه ﺎﯼ اﺳﺎﺳ ﯽ ﺗﻌﺮﻳﻔ ﯽ ﮐ ﻪ ﻣ ﺎ‬
‫درﺑ ﺎرﻩ ﯼ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﻧﻤ ﻮدﻩ اﻳ ﻢ ه ﻢ در ﺳ ﺎل ‪ ١٩١٥‬و ه ﻢ ﺣﺘ ﯽ ﻗﺒ ﻞ از ﺁن ﻳﻌﻨ ﯽ در‬

‫‪١١٢‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ ١٩١٤‬ﺑﺎ ﻗﻄﻌﻴ ﺖ ﺗﻤ ﺎم ﻣﺨﺎﻟﻔ ﺖ ﮐ ﺮدﻩ و اﻇﻬ ﺎر داﺷ ﺘﻪ اﺳ ﺖ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم را ﻧﺒﺎﻳ ﺪ‬
‫»ﻓ ﺎز« ﻳ ﺎ »ﻣﺮﺣﻠ ﻪ«اﯼ از اﻗﺘ ﺼﺎد ﺑ ﺪاﻧﻴﻢ ﺑﻠﮑ ﻪ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﺳﻴﺎﺳ ﺖ و ﺁن ه ﻢ ﺳﻴﺎﺳ ﺖ‬
‫ﻣﻌﻴﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣﺎﻟﯽ ﺁن را »ﻣﺮﺟﺢ« ﻣﯽ ﺷﻤﺮد؛ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم را ﻧﻤ ﯽ ﺗ ﻮان ﺑ ﺎ‬
‫»ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﮐﻨﻮﻧﯽ« »هﻤﺎﻧﻨﺪ« داﻧﺴﺖ؛ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاهﻴﻢ از اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم »ﺗﻤﺎم ﭘﺪﻳﺪﻩ ه ﺎﯼ‬
‫ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﮐﻨ ﻮﻧﯽ« ﻳﻌﻨ ﯽ ﮐﺎرﺗ ﻞ ه ﺎ‪ ،‬ﺣﻤﺎﻳ ﺖ ﮔﻤﺮﮐ ﯽ‪ ،‬ﺳ ﻴﺎدت ﻓﻴﻨﺎﻧﺴﻴ ﺴﺖ ه ﺎ و‬
‫ﺳﻴﺎﺳ ﺖ اﺳ ﺘﻌﻤﺎرﯼ‪ -‬را درﮎ ﻧﻤ ﺎﺋﻴﻢ ﺁن ﮔ ﺎﻩ ﻣﻮﺿ ﻮع ﺿ ﺮورت اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﻼ ﺑ ﯽ ﻣ ﺰﻩ اﯼ« ﻣ ﯽ ﮔ ﺮدد‪ ،‬زﻳ ﺮا در ﺁن‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻳﮏ »ﻣﺘﺮادف ﮔ ﻮﺋﯽ ﮐ ﺎﻣ ً‬
‫ﺻ ﻮرت »ﻃﺒﻴﻌ ﯽ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﺑ ﺮاﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺿ ﺮورت ﺣﻴ ﺎﺗﯽ دارد« و‬
‫ﻗﺲ ﻋﻠﻴﻬﺬا‪ .‬اﮔﺮ هﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﺮﻳﻔ ﯽ را ﮐ ﻪ ﮐﺎﺋﻮﺗ ﺴﮑﯽ ﺑ ﺮاﯼ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﮐ ﺮدﻩ و ﻣ ﺴﺘﻘﻴﻤ ًﺎ‬
‫ﺑﺮ ﺿﺪﻣﺎهﻴﺖ اﻳﺪﻩ هﺎﺋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻃﺮف ﻣﺎ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ -‬در اﻳﻦ ﺟ ﺎ ﻧﻘ ﻞ ﻧﻤ ﺎﺋﻴﻢ‪،‬‬
‫ﺁن ﮔ ﺎﻩ ﻓﮑ ﺮ وﯼ را ﺑ ﺎ ﻣﻨﺘﻬ ﺎﯼ دﻗ ﺖ ﺑﻴ ﺎن ﮐ ﺮدﻩ اﻳ ﻢ )زﻳ ﺮا ﮐﺎﺋﻮﺗ ﺴﮑﯽ از اﻋﺘﺮاﺿ ﺎت‬
‫اردوﮔﺎﻩ ﻣﺎرﮐﺴﻴﺴﺖ هﺎﯼ ﺁﻟﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻃﯽ ﺳﺎل هﺎﯼ ﻣﺪﻳﺪ از ﻳﮏ ﭼﻨﻴﻦ اﻳ ﺪﻩ ه ﺎﺋﯽ ﭘﻴ ﺮوﯼ‬
‫ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ﺁﮔﺎﻩ ﺑﻮد و ﺁن را اﻋﺘﺮاﺿﺎت ﺟﺮﻳﺎن ﻣﻌﻴﻨﯽ در ﻣﺎرﮐﺴﻴﺰم ﻣﯽ داﻧﺴﺖ(‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﮐﺎﺋﻮﺗﺴﮑﯽ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫»اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﻣﺤ ﺼﻮل ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺻ ﻨﻌﺘﯽ داراﯼ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ ﻋ ﺎﻟﯽ و ﻋﺒ ﺎرت اﺳ ﺖ از‬
‫ﺗﻤﺎﻳﻞ هﺮ ﻳﮏ از دول ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دار ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺑ ﻪ اﻟﺤ ﺎق ﻣﻨ ﺎﻃﻖ ه ﺮ ﭼ ﻪ وﺳ ﻴﻊ ﺗ ﺮ زراﻋﺘ ﯽ‬
‫)ﺗﮑﻴﻪ روﯼ ﮐﻠﻤﻪ از ﮐﺎﺋﻮﺗﺴﮑﯽ اﺳﺖ( ﻳﺎ ﺗﺎﺑﻊ ﻧﻤﻮدن ﺁن هﺎ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑ ﺪون ﺗﻮﺟ ﻪ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ‬
‫∗‬
‫ﮐﻪ ﭼﻪ ﻣﻠﺖ هﺎﺋﯽ در ﺁن هﺎ ﺳﮑﻮﻧﺖ دارﻧﺪ‪«.‬‬
‫اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻄﻠﻘ ًﺎ ﺑﻪ هﻴﭻ دردﯼ ﻧﻤﯽ ﺧﻮرد زﻳﺮا ﺑﻪ ﻃﻮر ﻳﮏ ﻃﺮﻓ ﻪ ﻳﻌﻨ ﯽ ﺧﻮدﺳ ﺮاﻧﻪ‬
‫ﺗﻨﻬ ﺎ ﻣ ﺴﺄﻟﻪ ﯼ ﻣﻠ ﯽ را ﻣﺘﻤ ﺎﻳﺰ ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ )ﮔﺮﭼ ﻪ اﻳ ﻦ ﻣ ﺴﺄﻟﻪ ﺧ ﻮاﻩ ﺑ ﻪ ﺧ ﻮدﯼ ﺧ ﻮد و‬
‫ﺧ ﻮاﻩ از ﻟﺤ ﺎظ راﺑﻄ ﻪ اش ﺑ ﺎ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﺣ ﺎﺋﺰ ﻧﻬﺎﻳ ﺖ اهﻤﻴ ﺖ اﺳ ﺖ( و ﺧﻮدﺳ ﺮاﻧﻪ و‬
‫ﻧﺎدرﺳﺖ ﺁن را ﻓﻘ ﻂ ﺑ ﺎ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﺻ ﻨﻌﺘﯽ ﮐ ﺸﻮرهﺎﺋﯽ ﮐ ﻪ ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ دﻳﮕ ﺮ را ﺑ ﻪ ﺧ ﻮد‬

‫∗‪ ،«die Neue Zeit» -‬ﺳﺎل ‪ ،١٩١٤‬ﺷﻤﺎرﻩ ‪ ،٢‬ﺟﻠﺪ ‪ ،٣٢‬ص ‪ ٩٠٩‬ﻣﻮرﺧ ﻪ ‪ ١١‬ﺳ ﭙﺘﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺳ ﺎل‬
‫‪١٩١٤‬؛ رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ﺷﻤﺎرﻩ ‪ ،٢‬ﺳﺎل ‪ ،١٩١٥‬ص‪ ١٠٧-‬و ﺻﻔﺤﺎت ﺑﻌﺪﯼ‪.‬‬

‫‪١١٣‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﻣﻠﺤ ﻖ ﻣ ﯽ ﮐﻨﻨ ﺪ‪ ،‬ﻣﺮﺑ ﻮط ﻣ ﯽ ﺳ ﺎزد و ﺑ ﺎ هﻤ ﺎن ﺧﻮدﺳ ﺮﯼ و ﻧﺎدرﺳ ﺘﯽ ﻣﻮﺿ ﻮع اﻟﺤ ﺎق‬

‫ﻣﻨﺎﻃﻖ زراﻋﺘﯽ را ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﯽ ﮐﺸﺪ‪.‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﻋﺒ ﺎرت اﺳ ﺖ از ﺗﻤﺎﻳ ﻞ ﺑ ﻪ اﻟﺤ ﺎق اراﺿ ﯽ دﻳﮕ ﺮان‪ -‬اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ ﺧﻼﺻ ﻪ ﯼ‬
‫ﻗ ﺴﻤﺖ ﺳﻴﺎﺳ ﯽ ﺗﻌﺮﻳ ﻒ ﮐﺎﺋﻮﺗ ﺴﮑﯽ‪ .‬اﻳ ﻦ ﺻ ﺤﻴﺢ وﻟ ﯽ ﺑ ﯽ ﻧﻬﺎﻳ ﺖ ﻧ ﺎﻗﺺ اﺳ ﺖ‪ ،‬زﻳ ﺮا‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم از ﻧﻘﻄﻪ ﯼ ﻧﻈﺮ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﻤﺎﻳ ﻞ ﺑ ﻪ اﻋﻤ ﺎل زور و‬
‫ارﺗﺠﺎع‪ .‬وﻟﯽ ﺁن ﭼﻪ در اﻳ ﻦ ﺟ ﺎ ﻣ ﻮرد ﺗﻮﺟ ﻪ ﻣﺎﺳ ﺖ ﺟﻨﺒ ﻪ ﯼ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ ﻣ ﺴﺄﻟﻪ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ‬
‫ﺧﻮد ﮐﺎﺋﻮﺗﺴﮑﯽ در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺧﻮد ﺁن را ﻣﻄﺮح ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎدرﺳ ﺘﯽ ه ﺎﺋﯽ ﮐ ﻪ در ﺗﻌﺮﻳ ﻒ‬
‫ﮐﺎﺋﻮﺗﺴﮑﯽ وﺟﻮد دارد ﺑﻪ ﻋﻴﺎن دﻳﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺁن ﭼ ﻪ ﺻ ﻔﺖ ﻣﺸﺨ ﺼﻪ ﯼ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم را‬
‫ﺗ ﺸﮑﻴﻞ ﻣ ﯽ ده ﺪ اﺗﻔﺎﻗ ًﺎ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﺻ ﻨﻌﺘﯽ ﻧﺒ ﻮدﻩ‪ ،‬ﺑﻠﮑ ﻪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺗ ﺼﺎدﻓﯽ‬
‫ﻧﻴ ﺴﺖ ﮐ ﻪ در ﻓﺮاﻧ ﺴﻪ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ ﺑ ﺴﻴﺎر ﺳ ﺮﻳﻊ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ ﮐ ﻪ ﺑ ﺎ ﺗ ﻀﻌﻴﻒ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ‬
‫ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺗﻮأم ﺑﻮد درﺳﺖ هﻤﺎن ﻋ ﺎﻣﻠﯽ ﺑ ﻮد ﮐ ﻪ از ﺳ ﺎل ه ﺎﯼ ه ﺸﺘﺎد ﻗ ﺮن ﮔﺬﺷ ﺘﻪ ﻣﻮﺟ ﺐ‬
‫ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻓﻮق اﻟﻌﺎدﻩ ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻟﺤ ﺎق ﻃﻠﺒ ﯽ )اﺳ ﺘﻌﻤﺎرﯼ( ﮔﺮدﻳ ﺪ‪ .‬ﺁن ﭼ ﻪ ﺻ ﻔﺖ ﻣﺸﺨ ﺼﻪ ﯼ‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم را ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﯽ ده ﺪ اﺗﻔﺎﻗ ًﺎ ﺗﻨﻬ ﺎ ﺗﻤﺎﻳ ﻞ ﺑ ﻪ اﻟﺤ ﺎق ﻣﻨ ﺎﻃﻖ زراﻋﺘ ﯽ ﻧﺒ ﻮدﻩ ﺑﻠﮑ ﻪ‬
‫ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ اﻟﺤﺎق ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻧﻴﺰ هﺴﺖ )اﺷﺘﻬﺎﯼ ﺁﻟﻤ ﺎن ﺑ ﺮاﯼ ﺑﻠﻌﻴ ﺪن ﺑﻠﮋﻳ ﮏ‪ ،‬و‬
‫اﺷ ﺘﻬﺎﯼ ﻓﺮاﻧ ﺴﻮﯼ ه ﺎ ﺑ ﺮاﯼ ﺑﻠﻌﻴ ﺪن ﻟ ﻮرن( زﻳ ﺮا او ًﻻ ﺑ ﻪ ﭘﺎﻳ ﺎن رﺳ ﻴﺪن ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﺟﻬ ﺎن‬
‫ﻣﺠﺒﻮر ﻣﯽ ﮐﻨﺪ هﻨﮕﺎم ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﺑ ﻪ ه ﺮ زﻣﻴﻨ ﯽ دﺳ ﺖ دراز ﺷ ﻮد؛ ﺛﺎﻧﻴ ًﺎ ﺁن ﭼ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺟﻨﺒﻪ ﯼ اﺳﺎﺳﯽ دارد ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﯼ ﭼﻨﺪ دوﻟﺖ ﺑ ﺰرگ ﺑ ﺮاﯼ اﺣ ﺮاز ﺳ ﻴﺎدت ﻳﻌﻨ ﯽ‬
‫اﺷ ﻐﺎل اراﺿ ﯽ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ از ﻟﺤ ﺎظ ﺗ ﻀﻌﻴﻒ دﺷ ﻤﻦ و ﻣﺘﺰﻟ ﺰل ﺳ ﺎﺧﺘﻦ ﺳ ﻴﺎدت او‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﻳﺎﺑﺪ ﺗﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻮﻳﺶ )ﺑﻠﮋﻳﮏ ﺑﺮاﯼ ﺁﻟﻤ ﺎن ﺑ ﻪ ﺧ ﺼﻮص از ﻟﺤ ﺎظ ﺗﮑﻴ ﻪ‬
‫ﮔﺎهﯽ ﺑ ﺮ ﺿ ﺪ اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن و ﺑﻐ ﺪاد ﺑ ﺮاﯼ اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن از ﻟﺤ ﺎظ ﺗﮑﻴ ﻪ ﮔ ﺎهﯽ ﺑ ﺮ ﺿ ﺪ ﺁﻟﻤ ﺎن و‬
‫ﻏﻴﺮﻩ اهﻤﻴﺖ دارد(‪.‬‬
‫ﮐﺎﺋﻮﺗﺴﮑﯽ ﺑﻪ وﻳﮋﻩ ‪-‬و ﺑﻪ ﮐﺮات‪ -‬ﺑﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ هﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﻣﯽ ﺟﻮﻳﺪ ﮐ ﻪ ﮔﻮﻳ ﺎ ﻣﻌﻨ ﺎﺋﯽ را‬
‫ﮐ ﻪ از ﻧﻈ ﺮ ﺻ ﺮﻓ ًﺎ ﺳﻴﺎﺳ ﯽ ﺑ ﺮاﯼ ﮐﻠﻤ ﻪ ﯼ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﻗﺎﺋ ﻞ ﺷ ﺪﻩ اﻧ ﺪ ﺑ ﺎ ﻣﻔﻬ ﻮﻣﯽ ﮐ ﻪ‬

‫‪١١٤‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫ﮐﺎﺋﻮﺗ ﺴﮑﯽ ﻗﺎﺋ ﻞ ﺷ ﺪﻩ ﻣﻄﺎﺑﻘ ﺖ دارد‪ .‬هﻮﺑ ﺴﻦ اﻧﮕﻠﻴ ﺴﯽ را ﺑ ﺮ دارﻳ ﻢ‪ .‬در ﮐﺘ ﺎب‬
‫»اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم« وﯼ ﻣﻨﺘﺸﺮﻩ در ﺳﺎل ‪ ١٩٠٢‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﻴﻢ‪:‬‬
‫»وﺟﻪ ﺗﻤﺎﻳﺰ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﻧ ﻮﻳﻦ ﺑ ﺎ ﮐﻬ ﻦ او ًﻻ اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﻧ ﻮﻳﻦ ﺗﺌ ﻮرﯼ و‬
‫ﭘﺮاﺗﻴﮏ ﭼﻨﺪ اﻣﭙﺮاﻃﻮرﯼ را ﮐﻪ ﺑﺎ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ در ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ هﺴﺘﻨﺪ و هﻤﻪ ﺑﺮاﯼ ﺗﻮﺳ ﻌﻪ ﻃﻠﺒ ﯽ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﯽ و ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺳﻮد ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ ﺣﺮص و وﻟﻊ ﻳﮑ ﺴﺎﻧﯽ دارﻧ ﺪ‪ -‬ﺟ ﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺗﻤ ﺎﻳﻼت ﻳ ﮏ‬
‫اﻣﭙﺮاﻃﻮرﯼ رﺷﺪ ﻳﺎﺑﻨﺪﻩ ﯼ واﺣﺪ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ؛ ﺛﺎﻧﻴ ًﺎ اﻳﻦ وﺟﻪ ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺳ ﻴﺎدت‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺎﻟﯽ ﻳﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ‪ -‬ﺑﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ«∗‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﻣﯽ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﮐﺎﺋﻮﺗﺴﮑﯽ در اﺳﺘﻨﺎدﯼ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم اﻧﮕﻠﻴﺲ ه ﺎ ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ در‬
‫ﺣﻘﻴﻘ ﺖ اﻣ ﺮ ﺑ ﻪ ه ﻴﭻ وﺟ ﻪ ﻣﺤ ﻖ ﻧﻴ ﺴﺖ )او ﻓﻘ ﻂ ﻣ ﯽ ﺗﻮاﻧ ﺪ ﺑ ﻪ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴ ﺴﺖ ه ﺎﯼ ﻣﺒﺘ ﺬل‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻳﺎ ﺑﻪ ﻣ ﺪاﻓﻌﻴﻦ ﺁﺷ ﮑﺎر اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم اﺳ ﺘﻨﺎد ورزد(‪ .‬ﻣ ﺎ ﻣ ﯽ ﺑﻴﻨ ﻴﻢ ﮐﺎﺋﻮﺗ ﺴﮑﯽ ﮐ ﻪ‬
‫ﻼ ﻧ ﺴﺒﺖ ﺑ ﻪ هﻮﺑ ﺴﻦ ﺳﻮﺳ ﻴﺎل ﻟﻴﺒ ﺮال‬
‫ﻣﺪﻋﻴﺴﺖ ﺑﻪ دﻓﺎع از ﻣﺎرﮐﺴﻴﺰم اداﻣﻪ ﻣﯽ دهﺪ ﻋﻤ ً‬
‫ﮔ ﺎﻣﯽ ﺑ ﻪ ﭘ ﺲ ﻧﻬ ﺎدﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬زﻳ ﺮا هﻮﺑ ﺴﻦ ﺑ ﻪ ﺷ ﻴﻮﻩ ﯼ ﺻ ﺤﻴﺢ ﺗ ﺮﯼ دو ﺧ ﺼﻮﺻﻴﺖ‬
‫»ﺗ ﺎرﻳﺨﯽ‪ -‬ﻣ ﺸﺨﺺ« اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﮐﻨ ﻮﻧﯽ را در ﻧﻈ ﺮ ﻣ ﯽ ﮔﻴ ﺮد )ﮐﺎﺋﻮﺗ ﺴﮑﯽ اﺗﻔﺎﻗ ًﺎ‬
‫در ﺗﻌﺮﻳ ﻒ ﺧ ﻮد ﺧ ﺼﻮﺻﻴﺎت ﺗ ﺎرﻳﺨﯽ‪ -‬ﻣ ﺸﺨﺺ را ﻣ ﻮرد اﺳ ﺘﻬﺰاء ﻗ ﺮار ﻣ ﯽ ده ﺪ!(‪:‬‬
‫‪ (١‬رﻗﺎﺑ ﺖ ﭼﻨ ﺪ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم و ‪ (٢‬ﺗﻔ ﻮق ﻓﻴﻨﺎﻧﺴﻴ ﺴﺖ ﺑ ﺮ ﺗ ﺎﺟﺮ‪ .‬وﻟ ﯽ اﮔ ﺮ ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر ﻋﻤ ﺪﻩ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬اﻟﺤﺎق ﮐﺸﻮر زراﻋﺘﯽ از ﻃﺮف ﮐ ﺸﻮر ﺻ ﻨﻌﺘﯽ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺁن ﮐ ﺎﻩ ﻧﻘ ﺶ ﻋﻤ ﺪﻩ از ﺁن‬
‫ﺗﺎﺟﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﻳ ﻒ ﮐﺎﺋﻮﺗ ﺴﮑﯽ ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ ﻧﺎدرﺳ ﺖ و ﻏﻴﺮﻣﺎرﮐﺴﻴ ﺴﺘﯽ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑ ﻪ ﻋ ﻼوﻩ ﺑ ﺮ ﺁن‬
‫ﭘﺎﻳﻪ ﯼ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺗﺎم و ﺗﻤ ﺎﻣﯽ از ﻧﻈﺮﻳ ﺎﺗﯽ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ از ه ﺮ ﺟﻬ ﺖ‪ ،‬ه ﻢ ﺑ ﺎ ﺗﺌ ﻮرﯼ و ه ﻢ ﺑ ﺎ‬
‫ﭘﺮاﺗﻴﮏ ﻣﺎرﮐﺴﻴﺴﺘﯽ ﻣﻐﺎﻳﺮت دارد‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﺑﻌﺪًا ﻧﻴﺰ ﺳﺨﻦ ﺧ ﻮاهﻴﻢ ﮔﻔ ﺖ‪ .‬ﺟﺮوﺑﺤﺜ ﯽ‬
‫ﮐﻪ ﮐﺎﺋﻮﺗﺴﮑﯽ درﺑﺎرﻩ ﯼ ﮐﻠﻤﺎت راﻩ اﻧﺪاﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﮐﻠﯽ ﺑﯽ ﻣﻌﻨﺎﺳ ﺖ‪ .‬او ﻣ ﯽ ﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬ﺁﻳ ﺎ‬
‫ﻣﺮﺣﻠ ﻪ ﯼ ﻧ ﻮﻳﻦ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ را ﺑﺎﻳ ﺪ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﻧﺎﻣﻴ ﺪ ﻳ ﺎ ﻣﺮﺣﻠ ﻪ ﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣﻠ ﯽ‪.‬‬

‫∗‪) Hobson: „Imperialism“ L., ١٩٠٢, p.٣٢٤. -‬هﻮﺑ ﺴﻦ‪» :‬اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم«‪ ،‬ﻟﻨ ﺪن‪ ،‬ﺳ ﺎل‬
‫‪ ،١٩٠٢‬ص‪ ،٣٢٤-‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬

‫‪١١٥‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫هﺮ ﻧﺎﻣﯽ ﻣﯽ ﺧﻮاهﻴﺪ ﺑﻪ ﺁن ﺑﺪهﻴﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻋﻠﯽ اﻟﺴﻮﻳﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﺻ ﻞ ﻣﻄﻠ ﺐ در اﻳ ﻦ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺎﺋﻮﺗﺴﮑﯽ ﺳﻴﺎﺳ ﺖ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم را از اﻗﺘ ﺼﺎد ﺁن ﺟ ﺪا ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳ ﻖ ﮐ ﻪ‬
‫اﻟﺤ ﺎق ﻃﻠﺒ ﯽ را ﺳﻴﺎﺳ ﺘﯽ ﻣ ﯽ ﺧﻮاﻧ ﺪ ﮐ ﻪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ ﺁن را »ﻣﺮﺟ ﻊ« ﻣ ﯽ ﺷ ﻤﺮد و‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﻮرژوازﯼ دﻳﮕﺮﯼ را در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺁن ﻗﺮار ﻣ ﯽ ده ﺪ ﮐ ﻪ ﮔ ﻮﺋﯽ وﺟ ﻮد ﺁن ﺑ ﺮ هﻤ ﺎن‬
‫ﭘﺎﻳﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣﺎﻟﯽ اﻣﮑﺎن ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐ ﻪ اﻧﺤ ﺼﺎرهﺎ از ﻟﺤ ﺎظ‬
‫اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ ﺑ ﺎ ﺳﻴﺎﺳ ﺘﯽ ﮐ ﻪ ﺷ ﻴﻮﻩ ﯼ ﻋﻤ ﻞ ﺁن ﺟﻨﺒ ﻪ ﯼ اﻧﺤ ﺼﺎرﯼ و اﻋﻤ ﺎل زور و‬
‫اﺷﻐﺎﻟﮕﺮﯼ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ هﻢ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﭼﻨ ﻴﻦ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد ﮐ ﻪ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ارﺿ ﯽ ﺟﻬ ﺎن‪ ،‬ﮐ ﻪ‬
‫اﺗﻔﺎﻗ ًﺎ در ﻋﺼﺮ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪﻩ و ﻣﺒﻨﺎﺋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ هﺎﯼ ﮐﻨ ﻮﻧﯽ‬
‫ﻣ ﺴﺎﺑﻘﻪ ﯼ ﺑ ﻴﻦ ﺑ ﺰرگ ﺗ ﺮﻳﻦ دوﻟ ﺖ ه ﺎﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺟﻨﺒ ﻪ ﯼ ﺧﺎﺻ ﯽ ﻣ ﯽ ده ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺎ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻏﻴﺮاﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﯽ هﻤﺴﺎز اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺑﻪ ﺟﺎﯼ اﻳﻦ ﮐ ﻪ ﻋﻤ ﻖ اﺳﺎﺳ ﯽ ﺗ ﺮﻳﻦ‬
‫ﺗﻀﺎدهﺎﯼ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﻧﻮﻳﻦ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺁﺷﮑﺎر ﺷﻮد اﻳﻦ ﺗﻀﺎدهﺎ ﭘﺮدﻩ ﭘﻮﺷﯽ ﻣ ﯽ ﮔ ﺮدد‬
‫و از ﺣﺪﺗ ﺸﺎن ﮐﺎﺳ ﺘﻪ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد و ﺑ ﻪ ﺟ ﺎﯼ ﻣﺎرﮐ ﺴﻴﺰم‪ -‬رﻓﺮﻣﻴ ﺰم ﺑ ﻮرژوازﯼ ﺣﺎﺻ ﻞ‬
‫ﻣﯽ ﺁﻳﺪ‪.‬‬
‫ﮐﺎﺋﻮﺗﺴﮑﯽ ﺑﺎ ﮐﻮﻧﻒ ﻣﺪاﻓﻊ ﺁﻟﻤﺎﻧﯽ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم و اﻟﺤﺎق ﻃﻠﺒﯽ ﮐﻪ ﺑ ﻪ ﺷ ﻴﻮﻩ اﯼ ﻣﺒﺘ ﺬل و‬
‫وﻗﻴﺤﺎﻧ ﻪ اﺳ ﺘﺪﻻل ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ ﺑ ﻪ ﺟﺮوﺑﺤ ﺚ ﻣ ﯽ ﭘ ﺮدازد‪ .‬ﮐﻮﻧ ﻒ ﻣ ﯽ ﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم‪-‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﺳﺖ؛ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ اﺳ ﺖ و ﺟﻨﺒ ﻪ ﯼ ﻣﺘﺮﻗ ﯽ دارد؛‬
‫ﭘ ﺲ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﻣﺘﺮﻗ ﯽ اﺳ ﺖ؛ ﭘ ﺲ ﺑﺎﻳ ﺪ در ﻣﻘﺎﺑ ﻞ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﺟﺒﻬ ﻪ ﺑ ﻪ زﻣ ﻴﻦ ﺳ ﺎﺋﻴﺪ و‬
‫ﺁن را ﺛﻨ ﺎ ﺧﻮاﻧ ﺪ! اﻳ ﻦ ﺷ ﺒﻴﻪ ﺑ ﻪ ﺁن ﮐﺎرﻳﮑﺎﺗﻮرﻳ ﺴﺖ ﮐ ﻪ ﻧﺎردﻧﻴ ﮏ ه ﺎ در ﺳ ﺎل ه ﺎﯼ‬
‫‪ ١٨٩٥ -١٨٩٤‬ﻋﻠﻴ ﻪ ﻣﺎرﮐﺴﻴ ﺴﺖ ه ﺎﯼ روس رﺳ ﻢ ﻣ ﯽ ﮐﺮدﻧ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨ ﯽ ﮐ ﻪ‪ :‬اﮔ ﺮ‬
‫ﻣﺎرﮐﺴﻴﺴﺖ هﺎ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ را در روﺳﻴﻪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ و ﻣﺘﺮﻗ ﯽ ﻣ ﯽ داﻧﻨ ﺪ‪ ،‬در اﻳ ﻦ ﺻ ﻮرت‬
‫ﺑﺎﻳﺪ دﮐﺎﻧﯽ ﺑﺎز ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ رواج ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻣ ﺸﻐﻮل ﮔﺮدﻧ ﺪ‪ .‬ﮐﺎﺋﻮﺗ ﺴﮑﯽ ﻣﻌﺘﺮﺿ ﺎﻧﻪ ﺑ ﻪ‬
‫ﮐﻮﻧ ﻒ ﻣ ﯽ ﮔﻮﻳ ﺪ‪ :‬ﺧﻴ ﺮ‪ ،‬اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻣﻌﺎﺻ ﺮ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑ ﻪ ﻓﻘ ﻂ ﻳﮑ ﯽ از‬
‫اﺷﮑﺎل ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﮐﻨﻮﻧﯽ اﺳﺖ و ﻣﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻴﻢ و ﺑﺎﻳ ﺪ ﺑ ﺮ ﺿ ﺪ اﻳ ﻦ ﺳﻴﺎﺳ ﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺮ ﺿﺪ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم و ﺑﺮ ﺿﺪ اﻟﺤﺎق ﻃﻠﺒﯽ و ﻏﻴﺮﻩ ﻣﺒﺎرزﻩ ﮐﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫‪١١٦‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫اﻳﻦ اﻋﺘﺮاض ﺧﻴﻠﯽ ﻇﺎهﺮ ﺣﻖ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺒﯽ دارد وﻟﯽ در ﻋﻤ ﻞ ﺑﺮاﺑ ﺮ اﺳ ﺖ ﺑ ﺎ ﻣﻮﻋﻈ ﻪ ﯼ‬

‫ﺁﺷ ﺘﯽ ﺑ ﺎ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﻣﻨﺘﻬ ﺎ ﺑ ﻪ ﺷ ﮑﻞ ﻇﺮﻳ ﻒ ﺗ ﺮ و ﭘﻮﺷ ﻴﺪﻩ ﺗ ﺮ )و ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ ﺟﻬ ﺖ‬
‫ﺧﻄﺮﻧﺎﮎ ﺗﺮ(‪ ،‬زﻳﺮا‪» ،‬ﻣﺒﺎرزﻩ ﯼ« ﺑﺎ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺗﺮاﺳﺖ هﺎ و ﺑﺎﻧﮏ هﺎ ﺑﻪ ﺷ ﮑﻠﯽ ﮐ ﻪ دﺳ ﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺗﺮﮐﻴﺐ ﭘﺎﻳﻪ هﺎﯼ اﻗﺘﺼﺎد ﺗﺮاﺳ ﺖ ه ﺎ و ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎ ﻧﺨ ﻮرد‪ ،‬ﭼﻴ ﺰﯼ ﻧﻴ ﺴﺖ ﺟ ﺰ رﻓﺮﻣﻴ ﺰم‬
‫و ﭘﺎﺳ ﻴﻔﻴﺰم ﺑ ﻮرژوازﯼ و ﺧﻴﺮﺧ ﻮاهﯽ ه ﺎﯼ ﻣ ﺸﻔﻘﺎﻧﻪ و ﻣﻌ ﺼﻮﻣﺎﻧﻪ‪ .‬ﻧﺎدﻳ ﺪﻩ ﮔ ﺮﻓﺘﻦ‬
‫اﺳﺎﺳﯽ ﺗﺮﻳﻦ ﺗﻀﺎدهﺎ و ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻤﻮدن ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﺁن هﺎ ﺑ ﻪ ﺟ ﺎﯼ ﺁﺷ ﮑﺎر ﺳ ﺎﺧﺘﻦ ﺗﻤ ﺎم‬
‫ﻋﻤﻖ ﺗﻀﺎدهﺎ‪ -‬ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﺗﺌﻮرﯼ ﮐﺎﺋﻮﺗﺴﮑﯽ ﮐﻪ هﻴﭻ وﺟﻪ ﻣﺸﺘﺮﮐﯽ ﺑﺎ ﻣﺎرﮐﺴﻴﺰم ﻧﺪارد‪.‬‬
‫و ﺑﺪﻳﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻳﮏ ﭼﻨﻴﻦ »ﺗﺌﻮرﯼ« ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﮐﺎر دﻓ ﺎع از اﻳ ﺪﻩ ﯼ وﺣ ﺪت ﺑ ﺎ ﮐﻮﻧ ﻒ ه ﺎ‬
‫ﻣﯽ ﺧﻮرد!‬
‫ﮐﺎﺋﻮﺗﺴﮑﯽ ﻣﯽ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ ﺻﺮﻓ ًﺎ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ ﺑﻌﻴ ﺪ ﻧﻴ ﺴﺖ ﮐ ﻪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬
‫ﻓﺎز ﺟﺪﻳﺪ دﻳﮕﺮﯼ را هﻢ ﻃﯽ ﮐﻨ ﺪ ﮐ ﻪ ﻋﺒ ﺎرت اﺳ ﺖ از ﻣﻨﺘﻘ ﻞ ﺷ ﺪن ﺳﻴﺎﺳ ﺖ ﮐﺎرﺗ ﻞ ه ﺎ ﺑ ﻪ‬
‫∗‬
‫ﺻﺤﻨﻪ ﯼ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﻳ ﺎ ﻓ ﺎز اوﻟﺘ ﺮا اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم« ﻳﻌﻨ ﯽ ﻣ ﺎﻓﻮق اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم و اﺗﺤ ﺎد‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم هﺎﯼ ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﺟﺎﯼ ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑﺎ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻳﻦ ﻓﺎز ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﻮﻗ ﻮف‬
‫ﺷﺪن ﺟﻨﮓ هﺎ در دوران ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ و »ﺑﻬ ﺮﻩ ﺑ ﺮدارﯼ ﻣ ﺸﺘﺮﮎ از ﺟﻬ ﺎن ﺑ ﻪ ﺗﻮﺳ ﻂ‬
‫ﻳﮏ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در ﻣﻘﻴﺎس ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﺘﺤﺪ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ«∗∗‪.‬‬
‫ﻣﺎ در ﭘﺎﺋﻴﻦ ﻣﺠﺒﻮرﻳﻢ روﯼ اﻳ ﻦ »ﺗﺌ ﻮرﯼ اوﻟﺘ ﺮا اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم« ﺗﺄﻣ ﻞ ﻧﻤ ﺎﺋﻴﻢ ﺗ ﺎ ﻣﻐ ﺎﻳﺮت‬
‫ﻗﻄﻌ ﯽ و ﻣ ﺴﻠﻢ ﺁن را ﺑ ﺎ ﻣﺎرﮐ ﺴﻴﺰم ﺑ ﻪ ﺗﻔ ﺼﻴﻞ ﻧ ﺸﺎن ده ﻴﻢ‪ .‬هﻤ ﻴﻦ ﺟ ﺎ ﻧﻴ ﺰ ﻣ ﺎ ﺑﺎﻳ ﺪ ﺑ ﻪ‬
‫ﻣﻮﺟ ﺐ ﻃ ﺮح ﮐﻠ ﯽ اﻳ ﻦ رﺳ ﺎﻟﻪ ﺑ ﻪ ﺁﻣﺎره ﺎﯼ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ دﻗﻴﻘ ﯽ ﻣﺮاﺟﻌ ﻪ ﻧﻤ ﺎﺋﻴﻢ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ‬
‫ﻣ ﺴﺄﻟﻪ ﻣﺮﺑ ﻮط اﺳ ﺖ‪ .‬ﺁﻳ ﺎ »از ﻧﻘﻄ ﻪ ﯼ ﻧﻈ ﺮ ﺻ ﺮﻓ ًﺎ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ« »اوﻟﺘ ﺮا اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم«‬
‫اﻣﮑﺎن ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ ﻳﺎ اﻳﻦ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع اوﻟﺘﺮا ﻣﺰﺧﺮف اﺳﺖ؟‬
‫اﮔﺮ ﻣﻨﻈﻮر از ذﮐﺮ ﻧﻘﻄﻪ ﯼ ﻧﻈﺮ ﺻﺮﻓ ًﺎ اﻗﺘﺼﺎدﯼ‪ ،‬ﺗﺠﺮﻳ ﺪ »ﺻ ﺮف« ﺑﺎﺷ ﺪ ﺁن ﮔ ﺎﻩ ﺗﻤ ﺎم‬
‫ﺁن ﭼﻪ را ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗ ﻮان ﮔﻔ ﺖ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﺗ ﺰ ﺧﻼﺻ ﻪ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد‪ :‬ﺗﮑﺎﻣ ﻞ ﺑ ﻪ ﺳ ﻮﯼ اﻧﺤ ﺼﺎرهﺎ‬

‫∗‪ ،«Die Neue Zeit» -‬ﺳ ﺎل ‪ ،١٩١٤‬ﺷ ﻤﺎرﻩ ‪) ٢‬ﺟﻠ ﺪ ‪ ،(٣٢‬ص ‪ ،٩٢١‬ﻣﻮرﺧ ﻪ ‪ ١١‬ﺳ ﭙﺘﺎﻣﺒﺮ‬
‫‪١٩١٤‬؛ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد ﺑﻪ ﺷﻤﺎرﻩ ‪ ،٢‬ﺳﺎل ‪ ،١٩١٥‬ص‪ ١٠٧-‬و ﺻﻔﺤﺎت ﺑﻌﺪﯼ‪.‬‬
‫∗∗‪ ،«Die Neue Zeit» -‬ﺳﺎل ‪ ،١٩١٥‬ﺷﻤﺎرﻩ ‪ ،١‬ص‪ ،١٤٤-‬ﻣﻮرﺧﻪ ‪ ٣٠‬ﺁورﻳﻞ ‪.١٩١٥‬‬

‫‪١١٧‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﻣﯽ رود و ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳ ﻦ ﺑ ﻪ ﻳ ﮏ اﻧﺤ ﺼﺎر ﺟﻬ ﺎﻧﯽ و ﻳ ﮏ ﺗﺮاﺳ ﺖ ﺟﻬ ﺎﻧﯽ ﻣﻨﺠ ﺮ ﺧﻮاه ﺪ ﺷ ﺪ‪.‬‬
‫ﻼ ﺑ ﯽ ﻣﻌﻨ ﺎ و ﻧﻈﻴ ﺮ اﻳ ﻦ ﺗﻌﺮﻳ ﻒ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ وﻟﯽ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﮐﺎﻣ ً‬
‫ﻣﯽ ﮔﻮﻳﺪ »ﺗﮑﺎﻣﻞ« ﺑﻪ ﺳﻮﯼ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻮاد ﻏﺬاﺋﯽ در ﻻﺑﺮاﺗﻮﺁرهﺎ »ﻣﯽ رود«‪ .‬از اﻳﻦ ﻟﺤ ﺎظ‬
‫»ﺗﺌﻮرﯼ« اوﻟﺘﺮا اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ هﻤﺎن درﺟﻪ ﺑﯽ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ »ﺗﺌﻮرﯼ اوﻟﺘﺮا ﮐﺸﺎورزﯼ«‪.‬‬
‫وﻟ ﯽ اﮔ ﺮ ﺷ ﺮاﻳﻂ »ﺻ ﺮﻓ ًﺎ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ« دوران ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ را ﺑ ﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ دوران‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﯽ ﻣﺸﺨﺼﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁﻏﺎز ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻣﺮﺑ ﻮط اﺳ ﺖ‪ ،‬در ﻧﻈ ﺮ ﮔﻴ ﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺁن ﮔ ﺎﻩ ﺑﻬﺘ ﺮﻳﻦ‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺗﺠﺮﻳﺪهﺎﯼ ﺑﯽ روح »اوﻟﺘﺮا اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم« )ﻳﻌﻨﯽ هﻤ ﺎن ﺗﺠﺮﻳ ﺪهﺎﺋﯽ ﮐ ﻪ ﻣﻨﺤ ﺼﺮًا‬
‫ﺑ ﻪ ارﺗﺠ ﺎﻋﯽ ﺗ ﺮﻳﻦ ﻣﻘ ﺼﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨ ﯽ اﻧﺤ ﺮاف ﺗﻮﺟ ﻪ از ﻋﻤ ﻖ ﺗ ﻀﺎدهﺎﯼ ﻣﻮﺟ ﻮدﻩ‪ ،‬ﺧ ﺪﻣﺖ‬
‫ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ( اﻳ ﻦ ﺧﻮاه ﺪ ﺑ ﻮد ﮐ ﻪ واﻗﻌﻴ ﺖ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ ﻣ ﺸﺨﺺ اﻗﺘ ﺼﺎد ﺟﻬ ﺎﻧﯽ ﮐﻨ ﻮﻧﯽ را در‬
‫ﻼ ﺑ ﯽ ﻣﻌﻨ ﺎﯼ ﮐﺎﺗﻮﺗ ﺴﮑﯽ درﺑ ﺎرﻩ ﯼ اوﻟﺘ ﺮا‬
‫ﻣﻘﺎﺑ ﻞ ﺁن ه ﺎ ﻗ ﺮار ده ﻴﻢ‪ .‬اﺳ ﺘﺪﻻﻻت ﮐ ﺎﻣ ً‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم‪ ،‬ﺿﻤﻨ ًﺎ ﻣﺸﻮق ﺁن ﻓﮑﺮ ﺳﺮاﭘﺎ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺁﻣﻴ ﺰﯼ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﺁب ﺑ ﻪ ﺁﺳ ﻴﺎب ﻣ ﺪاﻓﻌﻴﻦ‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﻣﯽ رﻳﺰد؛ اﻳﻦ ﻓﮑﺮ ﺣﺎﮐﯽ از ﺁﻧﺴﺖ ﮐ ﻪ ﮔﻮﻳ ﺎ ﺳ ﻴﺎدت ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ ﻣﻮﺟ ﺐ‬
‫ﺗﻀﻌﻴﻒ ﻧﺎﻣﻮزوﻧﯽ هﺎ و ﺗﻀﺎدهﺎﯼ ﻣﻮﺟﻮدﻩ در درون اﻗﺘﺼﺎد ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﮔﺮدد و ﺣﺎل ﺁن‬
‫ﻼ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺸﺪﻳﺪ اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﮐﻪ اﻳﻦ ﺳﻴﺎدت ﻋﻤ ً‬
‫ر‪ .‬ﮐ ﺎﻟﻮر در رﺳ ﺎﻟﻪ ﯼ ﮐﻮﭼ ﮏ ﺧ ﻮد ﻣﻮﺳ ﻮم ﺑ ﻪ »ﻣﻘﺪﻣ ﻪ اﯼ درﺑ ﺎرﻩ ﯼ اﻗﺘ ﺼﺎد‬
‫∗‬
‫ﺟﻬ ﺎﻧﯽ« ﮐﻮﺷ ﺸﯽ ﺑ ﻪ ﻋﻤ ﻞ ﺁوردﻩ اﺳ ﺖ ﺗ ﺎ از ﻣﻬﻤﺘ ﺮﻳﻦ ﻣ ﺪارﮎ ﺻ ﺮﻓ ًﺎ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ ﮐ ﻪ‬
‫ﺗ ﺼﻮر ﻣﺸﺨ ﺼﯽ از ﻣﻨﺎﺳ ﺒﺎت ﻣﺘﻘﺎﺑ ﻞ ﻣﻮﺟ ﻮدﻩ در اﻗﺘ ﺼﺎد ﺟﻬ ﺎﻧﯽ‪ ،‬در ﺳ ﺮﺣﺪ ﺑ ﻴﻦ ﻗ ﺮن‬
‫ﻧﻮزدهﻢ و ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ دهﺪ‪ -‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮﯼ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬او ﺟﻬﺎن را ﺑﻪ ﭘﻨﺞ »ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪﻩ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدﯼ« ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ (١ :‬ﺑﺨﺶ اروﭘﺎﯼ وﺳ ﻄﯽ )ﺷ ﺎﻣﻞ ﺗﻤ ﺎم اروﭘ ﺎ ﺑ ﻪ ﺟ ﺰ روﺳ ﻴﻪ‬
‫و اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن(؛ ‪ (٢‬ﺑﺨ ﺶ اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن؛ ‪ (٣‬ﺑﺨ ﺶ روﺳ ﻴﻪ؛ ‪ (٤‬ﺑﺨ ﺶ ﺁﺳ ﻴﺎﯼ ﺧ ﺎورﯼ و‬
‫‪ (٥‬ﺑﺨ ﺶ ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎ‪ .‬ﺿ ﻤﻨ ًﺎ ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮات را ﺟ ﺰو »ﺑﺨ ﺶ ه ﺎﯼ« دوﻟ ﺖ ه ﺎﺋﯽ ﮐ ﻪ اﻳ ﻦ‬
‫ﻣﺴﺘﻌﻤﺮات ﺑﻪ ﺁن هﺎ ﺗﻌﻠﻖ دارﻧﺪ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﭼﻨﺪ ﮐﺸﻮر را هﻢ ﮐﻪ ﺑﻴﻦ ﺑﺨﺶ هﺎ‬

‫∗‪R. Calwer: „Einführung in die Weltwirtschaft“ Brl. ١٩٠٦ -‬‬

‫‪١١٨‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﻧ ﺸﺪﻩ اﻧ ﺪ ﻧﻈﻴ ﺮ اﻳ ﺮان‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧ ﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻋﺮﺑ ﺴﺘﺎن در ﺁﺳ ﻴﺎ و ﻣ ﺮاﮐﺶ و ﺣﺒ ﺸﻪ در‬
‫ﺁﻓﺮﻳﻘﺎ و ﻏﻴﺮﻩ را »ﮐﻨﺎر ﻣﯽ ﮔﺬارد«‪.‬‬
‫اﻳﻨﮏ ﺧﻼﺻﻪ اﯼ از ﭘﻴﮑﺮﻩ هﺎﯼ اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﮐ ﻪ ﻧ ﺎم ﺑ ﺮدﻩ درﺑ ﺎرﻩ ﯼ اﻳ ﻦ ﺑﺨ ﺶ ه ﺎ ذﮐ ﺮ‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪) :‬رﺟﻮع ﺷﻮد ﺑﻪ ﺟﺪول در ﺻﻔﺤﻪ ﯼ ﺑﻌﺪ(‬
‫ﻣﺎ در اﻳﻦ ﺟﺎ ﺳﻪ ﺑﺨﺶ ﻣﯽ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﮐﻪ در ﺁن ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ در ﻣ ﺪارج ﻋ ﺎﻟﯽ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ اﺳ ﺖ‬
‫)ه ﻢ ﻃ ﺮق ارﺗﺒ ﺎﻃﯽ‪ ،‬ه ﻢ ﺑﺎزرﮔ ﺎﻧﯽ و ه ﻢ ﺻ ﻨﺎﻳﻊ در اﻳ ﻦ ﺑﺨ ﺶ ه ﺎ ﻓ ﻮق اﻟﻌ ﺎدﻩ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ‬
‫ﻳﺎﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ(‪ :‬ﺑﺨ ﺶ اروﭘ ﺎﯼ وﺳ ﻄﯽ‪ ،‬ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴ ﺎ‪ ،‬ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎ‪ .‬در ﺑ ﻴﻦ ﺁن ه ﺎ ﺳ ﻪ ﮐ ﺸﻮر ﺑ ﺮ‬
‫ﺟﻬ ﺎن ﺳ ﻴﺎدت ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ‪ :‬ﺁﻟﻤ ﺎن‪ ،‬اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن و اﻳ ﺎﻻت ﻣﺘﺤ ﺪﻩ ﯼ ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎ‪ .‬ﻣ ﺴﺎﺑﻘﻪ ﯼ‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﯽ و ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑﻴﻦ ﺁن هﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﻳﻦ ﮐﻪ ﺁﻟﻤﺎن ﻣﻨﻄﻘ ﻪ ﯼ ﮐﻮﭼ ﮏ و ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮات‬
‫ﮐﻤﯽ در اﺧﺘﻴﺎر دارد ﻓﻮق اﻟﻌﺎدﻩ ﺣ ﺪت ﻳﺎﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ؛ ﺗ ﺸﮑﻴﻞ »اروﭘ ﺎﯼ وﺳ ﻄﯽ« اﻣﺮﻳ ﺴﺖ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺁﻳﻨﺪﻩ و در ﺟﺮﻳﺎن ﻳﮏ ﻣﺒﺎرزﻩ ﯼ ﺷﺪﻳﺪ ﺑ ﻪ وﺟ ﻮد ﺧﻮاه ﺪ ﺁﻣ ﺪ‪ .‬ﻋﺠﺎﻟﺘ ًﺎ ﺻ ﻔﺖ‬
‫ﻣﺸﺨ ﺼﻪ ﯼ ﺗﻤ ﺎم اروﭘ ﺎ ﭘﺮاﮐﻨ ﺪﮔﯽ ﺳﻴﺎﺳ ﯽ ﺁن اﺳ ﺖ‪ .‬ﺑ ﺮﻋﮑﺲ در ﺑﺨ ﺶ اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن و‬
‫ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎ ﻣﺮﮐﺰﻳ ﺖ ﺳﻴﺎﺳ ﯽ در ﻣ ﺪارج ﻋﺎﻟﻴ ﺴﺖ وﻟ ﯽ ﺑ ﻴﻦ ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮات ﭘﻬﻨ ﺎور اوﻟ ﯽ و‬
‫ﻣﺴﺘﻌﻤﺮات ﻧﺎﭼﻴﺰ دوﻣﯽ ﺗﻔﺎوت ﻓﺎﺣ ﺸﯽ وﺟ ﻮد دارد‪ .‬ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ در ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮات ﺗ ﺎزﻩ‬
‫رو ﺑ ﻪ ﺗﻮﺳ ﻌﻪ ﮔ ﺬاردﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﻣﺒ ﺎرزﻩ ﺑ ﺮ ﺳ ﺮ ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎﯼ ﺟﻨ ﻮﺑﯽ روز ﺑ ﻪ روز ﺣ ﺪت‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ ﻣﯽ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫در دو ﺑﺨﺶ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺨﺶ روﺳ ﻴﻪ و ﺁﺳ ﻴﺎﯼ ﺧ ﺎورﯼ‪ .‬در‬
‫ﺑﺨ ﺶ اول ﺗ ﺮاﮐﻢ ﺟﻤﻌﻴ ﺖ ﺑ ﺴﻴﺎر ﺿ ﻌﻴﻒ و در ﺑﺨ ﺶ دوم ﺑ ﺴﻴﺎر ﻗ ﻮﯼ اﺳ ﺖ؛ در اوﻟ ﯽ‬
‫ﻣﺮﮐﺰﻳﺖ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻋﻈﻴﻤﯽ وﺟﻮد دارد و دوﻣﯽ ﻓﺎﻗﺪ ﺁن اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﭼ ﻴﻦ را ﺗ ﺎزﻩ ﺷ ﺮوع‬
‫ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ و ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑﻴﻦ ژاﭘ ﻦ و اﻳ ﺎﻻت ﻣﺘﺤ ﺪﻩ و ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ دﻳﮕ ﺮ ﺑ ﺮاﯼ دﺳ ﺖ ﻳ ﺎﻓﺘﻦ ﺑ ﻪ‬
‫ﺁن روز ﺑﻪ روز ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺣﺪت ﻣﯽ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫اﻓ ﺴﺎﻧﻪ ﯼ ﺳ ﻔﻴﻬﺎﻧﻪ ﯼ ﮐﺎﺋﻮﺗ ﺴﮑﯽ را درﺑ ﺎرﻩ ﯼ اوﻟﺘ ﺮا اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم »ﻣ ﺴﺎﻟﻤﺖ ﺁﻣﻴ ﺰ«‬
‫ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ واﻗﻌﻴ ﺖ ﻳﻌﻨ ﯽ ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ ﺗﻨ ﻮع ﻋﻈ ﻴﻢ ﺷ ﺮاﻳﻂ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ و ﺳﻴﺎﺳ ﯽ‪ ،‬ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ ﻋ ﺪم‬
‫ﺗﻄﺎﺑﻖ ﻓﻮق اﻟﻌﺎدﻩ اﯼ ﮐﻪ در ﺳﺮﻋﺖ رﺷﺪ ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و ﻏﻴﺮﻩ وﺟﻮد دارد و ﺑﺎ‬

‫‪١١٩‬‬
 ‫‪١٢٠‬‬
‫ﺑﺨﺶ هﺎﯼ‬
‫ﺻﻨﺎﻳﻊ‬ ‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ‬ ‫راﻩ هﺎﯼ ارﺗﺒﺎﻃﯽ‬ ‫ﺳﮑﻨﻪ‬ ‫ﻋﻤﺪﻩ ﯼ اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺴﺎﺣﺖ‬

‫*‪ -‬در ﭘﺮاﻧﺘﺰهﺎ ﻣﺴﺎﺣﺖ و ﺳﮑﻨﻪ ﯼ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮات ذﮐﺮ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺟﻬﺎﻧﯽ‬
‫اﺳﺘﺨﺮاج اﺳﺘﺨﺮاج ﺗﻌﺪاد دوگ هﺎ‬ ‫ﻣﺠﻤﻮع‬ ‫ﻧﺎوﮔﺎن‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن راﻩ ﺁهﻦ‬
‫در ﺻﻨﺎﻳﻊ‬ ‫)ﺑﻪ هﺰار ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ )ﺑﻪ ﺻﺎدرات و زﻏﺎل ﺳﻨﮓ ﭼﺪن )ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻔﺮ‬ ‫ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮ‬
‫ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮ( ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻦ( واردات )ﺑﻪ )ﺑﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻦ( ﻧﺨﺒﺎف )ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺮﺑﻊ‬
‫ﻣﻴﻠﻴﻮن(‬ ‫ﺗﻦ(‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻣﺎرﮎ(‬
‫‪٢٦‬‬ ‫‪١٥‬‬ ‫‪٢٥١‬‬ ‫‪٤١‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫‪٢٠٤‬‬ ‫‪٣٨٨‬‬ ‫‪٢٧ /٦‬‬ ‫‪ (١‬اروﭘﺎﯼ‬
‫)‪*(١٤٦) *(٢٣/٦‬‬ ‫وﺳﻄﯽ‬
‫‪١٥‬‬ ‫‪٩‬‬ ‫‪٢٤٩‬‬ ‫‪٢٥‬‬ ‫‪١١‬‬ ‫‪١٤٠‬‬ ‫‪٣٩٨‬‬ ‫‪٢٨/٩‬‬ ‫‪ (٢‬ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ‬
‫)‪*(٣٥٥) *(٢٨/٦‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫‪٧‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪١٦‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪٦٣‬‬ ‫‪١٣١‬‬ ‫‪٢٢‬‬ ‫‪ (٣‬روﺳﻴﻪ‬

‫‪٢‬‬ ‫‪٠/٠٢‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪١‬‬ ‫‪٨‬‬ ‫‪٣٨٩‬‬ ‫‪١٢‬‬ ‫‪ (٤‬ﺁﺳﻴﺎﯼ‬
‫ﺧﺎورﯼ‬
‫‪١٩‬‬ ‫‪١٤‬‬ ‫‪٢٤٥‬‬ ‫‪١٤‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫‪٣٧٩‬‬ ‫‪١٤٨‬‬ ‫‪٣٠‬‬ ‫‪ (٥‬ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫اﻳﻦ ﻣﺒﺎرزﻩ ﯼ ﺳﺒﻌﺎﻧﻪ اﯼ ﮐﻪ ﺑﻴﻦ دوﻟﺖ هﺎﯼ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ -‬ﻣﻘﺎﻳ ﺴﻪ ﮐﻨﻴ ﺪ‪ .‬ﻣﮕ ﺮ‬
‫اﻳﻦ ﮐﻮﺷﺶ ﻣﺮﺗﺠﻌﺎﻧ ﻪ ﯼ ﻳ ﮏ ﺧ ﺮدﻩ ﺑ ﻮرژواﯼ واهﻤ ﻪ زدﻩ ﺑ ﺮاﯼ ﮔﺮﻳ ﺰ از ﻳ ﮏ واﻗﻌﻴ ﺖ‬
‫ﻣﺨﻮف ﻧﻴﺴﺖ؟ ﻣﮕﺮ ﮐﺎرﺗﻞ هﺎﯼ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﮐﻪ ﮐﺎﺋﻮﺗﺴﮑﯽ ﺁن هﺎ را ﻧﻄﻔﻪ ه ﺎﯼ »اوﻟﺘ ﺮا‪-‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم« ﺗ ﺼﻮر ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ )هﻤ ﺎن ﮔﻮﻧ ﻪ ﮐ ﻪ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﻗ ﺮص دارو در ﻻﺑﺮاﺗ ﻮﺁر را‬
‫»ﻣﯽ ﺗ ﻮان« ﻧﻄﻔ ﻪ ﯼ اوﻟﺘ ﺮا‪ -‬ﮐ ﺸﺎورزﯼ ﻧﺎﻣﻴ ﺪ( ﻧﻤﻮﻧ ﻪ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ و ﺗﺠﺪﻳ ﺪ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﺟﻬ ﺎن و‬
‫اﻧﺘﻘﺎل از ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣ ﺴﺎﻟﻤﺖ ﺁﻣﻴ ﺰ ﺑ ﻪ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﻏﻴﺮﻣ ﺴﺎﻟﻤﺖ ﺁﻣﻴ ﺰ و ﺑ ﺎﻟﻌﮑﺲ را ﺑ ﻪ ﻣ ﺎ ﻧ ﺸﺎن‬
‫ﻧﻤﯽ دهﺪ؟ ﻣﮕﺮ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎ و ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ دﻳﮕ ﺮ‪ ،‬ﮐ ﻪ ﺑ ﺎ ﺷ ﺮﮐﺖ ﺁﻟﻤ ﺎن ﺗﻤ ﺎم‬
‫ﻼ در ﺷ ﺮﮐﺖ ﺑ ﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠ ﯽ رﻳ ﻞ ﻳ ﺎ در ﺗﺮاﺳ ﺖ‬
‫ﺟﻬ ﺎن را از ﻃﺮﻳ ﻖ ﻣ ﺴﺎﻟﻤﺖ ﺁﻣﻴ ﺰ ﻣ ﺜ ً‬
‫ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﮐ ﺸﺘﯽ راﻧ ﯽ ﺑﺎزرﮔ ﺎﻧﯽ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﮐ ﺮدﻩ ﺑ ﻮد‪ ،‬اﮐﻨ ﻮن ﺟﻬ ﺎن را ﺑ ﺮ اﺳ ﺎس ﺗﻨﺎﺳ ﺐ‬
‫ﺟﺪﻳ ﺪ ﻧﻴﺮوه ﺎ ﮐ ﻪ از ﻃﺮﻳ ﻖ ﺑ ﻪ ﮐﻠ ﯽ ﻏﻴﺮﻣ ﺴﺎﻟﻤﺖ ﺁﻣﻴ ﺰ ﺗﻐﻴﻴ ﺮ ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ -‬ﺗﺠﺪﻳ ﺪ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ‬
‫ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ؟‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣﺎﻟﯽ و ﺗﺮاﺳﺖ اﺧ ﺘﻼف ﺑ ﻴﻦ ﺳ ﺮﻋﺖ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ رﺷ ﺘﻪ ه ﺎﯼ ﮔﻮﻧ ﺎﮔﻮن اﻗﺘ ﺼﺎد‬
‫ﺟﻬ ﺎﻧﯽ را ﮐ ﺎهﺶ ﻧ ﺪادﻩ ﺑﻠﮑ ﻪ ﺁن را ﺷ ﺪت ﻣ ﯽ دهﻨ ﺪ‪ .‬و ﺣ ﺎل ﮐ ﻪ ﺗﻨﺎﺳ ﺐ ﻧﻴﺮوه ﺎ ﺗﻐﻴﻴ ﺮ‬
‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬در اﻳ ﻦ ﺻ ﻮرت در دوران ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﭼ ﻪ وﺳ ﻴﻠﻪ اﯼ ﺟ ﺰ ﻧﻴ ﺮو ﻣ ﯽ ﺗﻮاﻧ ﺪ‬
‫ﺗﻀﺎد را ﺣﻞ ﮐﻨﺪ؟ ﺁﻣﺎر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ راﻩ هﺎﯼ ﺁهﻦ ﻣﺪارﮎ ﻓ ﻮق اﻟﻌ ﺎدﻩ دﻗﻴﻘ ﯽ را درﺑ ﺎرﻩ ﯼ‬
‫ﺳﺮﻋﺖ هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻂ رﺷ ﺪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ و ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ در ﺗﻤ ﺎم اﻗﺘ ﺼﺎد ﺟﻬ ﺎﻧﯽ در‬
‫∗‬
‫اﺧﺘﻴ ﺎر ﻣ ﺎ ﻣ ﯽ ﮔ ﺬارد ‪ .‬ﻃ ﯽ ﻳﮑ ﯽ دو‪ ،‬دﻩ ﺳ ﺎﻟﻪ ﯼ اﺧﻴ ﺮ ﺗﻮﺳ ﻌﻪ ﯼ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴ ﺴﺘﯽ ﻃ ﻮل‬
‫راﻩ هﺎﯼ ﺁهﻦ ﺑﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬

‫∗‪Stat. Jahrbuch für das deutsche Reich, ١٩١٥; Archiv für Eisenbahn- -‬‬
‫‪) wesen ١٨٩٢.‬ﺳ ﺎﻟﻨﺎﻣﻪ ﯼ ﺁﻣ ﺎر دوﻟ ﺖ ﺁﻟﻤ ﺎن‪ ،‬ﺳ ﺎل ‪١٩١٥‬؛ ﺁرﺷ ﻴﻮ راﻩ ﺁه ﻦ‪ ،‬ﺳ ﺎل ‪-.١٨٩٢‬‬
‫ﻣﺘﺮﺟﻢ(؛ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﭼﻨﺪﯼ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت راﻩ هﺎﯼ ﺁه ﻦ ﻣﻴ ﺎن ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮات ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﮔﻮﻧ ﺎﮔﻮن‬
‫در ﺟﺮﻳﺎن ﺳﺎل ‪ ١٨٩٠‬ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﻘﺮﻳﺐ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٢١‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫راﻩ هﺎﯼ ﺁهﻦ )ﺑﻪ هﺰار ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮ(‬

‫‪+‬‬ ‫‪١٩١٣‬‬ ‫‪١٨٩٠‬‬
‫‪+١٢٢‬‬ ‫‪٣٤٦‬‬ ‫‪٢٢٤‬‬ ‫اروﭘﺎ‪...................‬‬
‫‪+١٤٣‬‬ ‫‪٤١١‬‬ ‫‪٢٦٨‬‬ ‫اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪﻩ ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ‬
‫‪+١٢٨‬‬ ‫‪٢١٠‬‬ ‫‪٨٢‬‬ ‫هﻤﻪ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮات‬
‫{‪+٢٢٢‬‬ ‫{‪٣٤٧‬‬ ‫{‪١٢٥‬‬
‫‪+٩٤‬‬ ‫‪١٣٧‬‬ ‫‪٤٣‬‬ ‫دوﻟﺖ هﺎﯼ ﻣﺴﺘﻘﻞ و‬
‫ﻧﻴﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺁﺳﻴﺎ و‬
‫ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ‪..............‬‬
‫‪١١٠٤‬‬ ‫‪٦١٧‬‬ ‫ﺟﻤﻊ‪................‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﺳﻴﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﯼ راﻩ ه ﺎﯼ ﺁه ﻦ در ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮات و ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﻣ ﺴﺘﻘﻞ )و ﻧﻴﻤ ﻪ‬

‫ﻣ ﺴﺘﻘﻞ( ﺁﺳ ﻴﺎ و ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎ از هﻤ ﻪ ﺟ ﺎ ﺳ ﺮﻳﻊ ﺗ ﺮ ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺑ ﻪ ﻃ ﻮرﯼ ﮐ ﻪ ﻣ ﯽ داﻧ ﻴﻢ‬
‫ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ ‪ ٤‬اﻟ ﯽ ‪ ٥‬ﮐ ﺸﻮر از ﺑ ﺰرگ ﺗ ﺮﻳﻦ ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ در اﻳ ﻦ‬
‫ﺑﺨﺶ هﺎ ﺳﻴﺎدت و ﺣﮑ ﻢ ﻓﺮﻣ ﺎﺋﯽ ﮐﺎﻣ ﻞ دارد‪ .‬ﺳ ﺎﺧﺘﻤﺎن دوﻳ ﺴﺖ ه ﺰار ﮐﻴﻠ ﻮﻣﺘﺮ راﻩ ﺁه ﻦ‬
‫ﺟﺪﻳﺪ در ﻣﺴﺘﻌﻤﺮات و ﮐﺸﻮرهﺎﯼ دﻳﮕﺮ ﺁﺳﻴﺎ و ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ ﺟﺪﻳ ﺪﯼ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺒﻠ ﻎ ﻣﺘﺠ ﺎوز از ‪ ٤٠‬ﻣﻴﻠﻴ ﺎرد ﻣ ﺎرﮎ ﺑ ﺎ ﺷ ﺮاﻳﻂ ﻓ ﻮق اﻟﻌ ﺎدﻩ ﺳ ﻮدﻣﻨﺪ و ﺗ ﻀﻤﻴﻦ ه ﺎﯼ‬
‫ﻣﺨ ﺼﻮﺻﯽ از ﻟﺤ ﺎظ ﺑﻬ ﺮﻩ ده ﯽ و درﻳﺎﻓ ﺖ ﺳﻔﺎرﺷ ﯽ ﭘﺮﺳ ﻮد ﺑ ﺮاﯼ ﮐﺎرﺧﺎﻧ ﻪ ه ﺎﯼ‬
‫ﻓﻮﻻدرﻳﺰﯼ و ﻏﻴﺮﻩ و ﻏﻴﺮﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺳﺮﻳﻊ ﺗﺮ از هﻤﻪ در ﻣﺴﺘﻌﻤﺮات و ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﻣ ﺎوراء اﻗﻴ ﺎﻧﻮس ﺗﮑﺎﻣ ﻞ‬
‫ﻣ ﯽ ﻳﺎﺑ ﺪ‪ .‬در ﺑ ﻴﻦ ﺁن ه ﺎ دول اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴ ﺴﺘﯽ ﺟﺪﻳ ﺪﯼ ﭘﺪﻳ ﺪ ﻣ ﯽ ﺁﻳﻨ ﺪ )ژاﭘ ﻦ(‪ .‬ﻣﺒ ﺎرزﻩ ﯼ‬
‫اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ه ﺎﯼ ﺟﻬ ﺎﻧﯽ ﺣ ﺪت ﻣ ﯽ ﻳﺎﺑ ﺪ‪ .‬ﺧﺮاﺟ ﯽ ﮐ ﻪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ از ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎﯼ‬
‫ﻓﻮق اﻟﻌﺎدﻩ ﭘﺮﺳﻮد ﻣﺴﺘﻌﻤﺮات و ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﻣ ﺎوراء اﻗﻴ ﺎﻧﻮس ﻣ ﯽ ﮔﻴ ﺮد رو ﺑ ﻪ اﻓ ﺰاﻳﺶ‬
‫ﻣﯽ رود‪ .‬هﻨﮕﺎم ﺗﻘ ﺴﻴﻢ اﻳ ﻦ »ﻏﻨﻴﻤ ﺖ« ﺳ ﻬﻢ هﻨﮕﻔﺘ ﯽ ﻋﺎﻳ ﺪ ﮐ ﺸﻮرهﺎﺋﯽ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد ﮐ ﻪ از‬
‫ﻟﺤ ﺎظ ﺳ ﺮﻋﺖ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ ﻧﻴﺮوه ﺎﯼ ﻣﻮﻟ ﺪﻩ هﻤﻴ ﺸﻪ ه ﻢ ﻣﻘ ﺎم اول را اﺣ ﺮاز ﻧﻤ ﯽ ﮐﻨﻨ ﺪ‪ .‬ﻃ ﻮل‬
‫راﻩ هﺎﯼ ﺁهﻦ در ﺑﺰرگ ﺗﺮﻳﻦ ﮐﺸﻮرهﺎ ﺑﻪ اﺿﺎﻓﻪ ﯼ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮات ﺁن هﺎ ﺑﺪﻳﻦ ﻗﺮار ﺑﻮد‪:‬‬

‫‪١٢٢‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫راﻩ هﺎﯼ ﺁهﻦ )هﺰار ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮ(‬

‫‪+‬‬ ‫‪١٩١٣‬‬ ‫‪١٨٩٠‬‬

‫‪+١٤٥‬‬ ‫‪٤١٣‬‬ ‫‪٢٦٨‬‬ ‫اﻳﺎﻟﺖ ﻣﺘﺤﺪﻩ‬
‫‪+١٠١‬‬ ‫‪٢٠٨‬‬ ‫‪١٠٧‬‬ ‫اﻣﭙﺮاﺗﻮرﯼ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ‬
‫‪+٤٦‬‬ ‫‪٧٨‬‬ ‫‪٣٢‬‬ ‫روﺳﻴﻪ‬
‫‪+٢٥‬‬ ‫‪٦٨‬‬ ‫‪٤٣‬‬ ‫ﺁﻟﻤﺎن‬
‫‪+٢٢‬‬ ‫‪٦٣‬‬ ‫‪٤١‬‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ‬
‫‪+٣٣٩‬‬ ‫‪٨٣٠‬‬ ‫‪٤٩١‬‬ ‫ﻣﺠﻤﻮع ﭘﻨﺞ‬
‫دوﻟﺖ‪....‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ ﻗﺮﻳﺐ ‪ ٨٠‬درﺻﺪ ﺗﻤﺎم راﻩ هﺎﯼ ﺁهﻦ در ﭘﻨﺞ ﮐﺸﻮر از ﺑ ﺰرگ ﺗ ﺮﻳﻦ ﮐ ﺸﻮرهﺎ‬
‫ﻣﺘﻤﺮﮐ ﺰ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬وﻟ ﯽ ﺗﻤﺮﮐ ﺰ ﻣﺎﻟﮑﻴ ﺖ ﺑ ﺮ اﻳ ﻦ راﻩ ه ﺎ و ﺗﻤﺮﮐ ﺰ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ ﺑ ﻪ‬
‫ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻘﺪار هﻨﮕﻔﺘﯽ از ﺳ ﻬﺎم و ﺑ ﺮگ ه ﺎﯼ وام راﻩ ه ﺎﯼ ﺁه ﻦ‬
‫ﻼ اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ و ﻓﺮاﻧﺴﻮﻳﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ‪ ،‬روﺳﻴﻪ و ﻏﻴﺮﻩ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﺮهﺎﯼ ﻣﺜ ً‬
‫اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن در ﺳ ﺎﻳﻪ ﯼ وﺟ ﻮد ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮات ﺧ ﻮد‪ ،‬ﺑ ﺮ ﺷ ﺒﮑﻪ ﯼ راﻩ ﺁه ﻦ »ﺧ ﻮد« ‪١٠٠‬‬
‫هﺰار ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻳﻌﻨﯽ ﭼﻬﺎر ﺑﺎر ﺑﻴﺶ از ﺁﻟﻤﺎن اﻓﺰود و ﺣﺎل ﺁن ﮐﻪ ﺑﺮ هﻤﻪ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ﮐ ﻪ‬
‫ﻃﯽ اﻳﻦ ﻣﺪت ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻧﻴﺮوهﺎﯼ ﻣﻮﻟﺪﻩ ﯼ ﺁﻟﻤﺎن و ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺻﻨﺎﻳﻊ زﻏﺎل ﺳ ﻨﮓ‬
‫و ﻓﻠﺰﺳﺎزﯼ ﺁن ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺳﺮﻳﻊ ﺗﺮ از اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و ﺑﻪ ﻃﺮﻳ ﻖ اوﻟ ﯽ ﺳ ﺮﻳﻊ ﺗ ﺮ از ﻓﺮاﻧ ﺴﻪ‬
‫و روﺳ ﻴﻪ ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬در ﺳ ﺎل ‪ ١٨٩٢‬ﺁﻟﻤ ﺎن ‪ ٤/٩‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﺗ ﻦ ﭼ ﺪن در ﻣﻘﺎﺑ ﻞ ‪٦/٨‬‬
‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻦ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﯽ ﮐﺮد؛ وﻟﯽ در ﺳﺎل ‪ ١٩١٢‬اﻳﻦ رﻗﻢ ﺑﻪ ‪ ١٧/٦‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ‪٩‬‬
‫∗‬
‫ﻣﯽ رﺳﺪ ﮐﻪ ﺑﺮﺗﺮﯼ ﻋﻈﻴﻤﯽ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دهﺪ! ﺣﺎل ﺳﺆال ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد‬
‫ﮐﻪ در ﺷﺮاﻳﻂ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﭼﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﯼ ﺟﺰ ﺟﻨﮓ ﻣ ﯽ ﺗﻮاﻧ ﺪ ﻋ ﺪم ﺗﻄ ﺎﺑﻖ ﺑ ﻴﻦ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ‬

‫∗‪ -‬رﺟ ﻮع ﺷ ﻮد ﺑ ﻪ‪Edgar Crammond: „The Economic Relation of the British ) :‬‬
‫“‪ (and German Empires‬در ) ‪Journal of the Royal Statistical Society, ١٩١٤,‬‬
‫‪) (July, pp.٧٧٧ ss.‬ادﮔ ﺎر ﮔﺮاﻣﻮﻧ ﺪ‪» :‬ﻣﻨﺎﺳ ﺒﺎت اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ ﻣﻴ ﺎن اﻣﭙﺮاﺗ ﻮرﯼ ه ﺎﯼ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴ ﺎ و‬
‫ﺁﻟﻤﺎن« ﻣﻨﺪرﺟﻪ در »ﻣﺠﻠﻪ ﯼ اﻧﺠﻤﻦ ﭘﺎدﺷﺎهﯽ ﺁﻣﺎر«‪ ،‬ژوﺋﻴﻪ‪ ،‬ﺳ ﺎل ‪ ،١٩١٤‬ص‪ ٧٧٧-‬و ﺻ ﻔﺤﺎت‬
‫ﺑﻌﺪﯼ‪-.‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬

‫‪١٢٣‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﻧﻴﺮوهﺎﯼ ﻣﻮﻟﺪﻩ و ﺗﺠﻤﻊ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ از ﻳ ﮏ ﻃ ﺮف و ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮات و »ﻣﻨ ﺎﻃﻖ ﻧﻔ ﻮذ«‬

‫ﺑﺮاﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣﺎﻟﯽ را‪ ،‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮد؟‬

‫‪١٢٤‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫‪ -٨‬ﻃﻔﻴﻠﯽ ﮔﺮﯼ و ﮔﻨﺪﻳﺪﮔﯽ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬

‫اﮐﻨﻮن ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ روﯼ ﻳﮑﯽ از ﺟﻨﺒﻪ هﺎﯼ دﻳﮕﺮ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﮐ ﻪ ﺑ ﺴﻴﺎر ﻣﻬ ﻢ اﺳ ﺖ وﻟ ﯽ در‬
‫اﮐﺜﺮ اﺳﺘﺪﻻﻻت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺒﺤﺚ ﻏﺎﻟﺒ ًﺎ ﺁن را ﻣ ﻮرد ارزﻳ ﺎﺑﯽ ﮐ ﺎﻓﯽ ﻗ ﺮار ﻧﻤ ﯽ دهﻨ ﺪ‪-‬‬
‫ﻣﮑ ﺚ ﻧﻤ ﺎﺋﻴﻢ‪ .‬ﻳﮑ ﯽ از ﻧ ﻮاﻗﺺ هﻴﻠﻔﺮدﻳﻨ ﮓ ﻣﺎرﮐﺴﻴ ﺴﺖ اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ او در اﻳ ﻦ ﻣ ﻮرد‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑ ﻪ هﻮﺑ ﺴﻦ ﻏﻴﺮﻣﺎرﮐﺴﻴ ﺴﺖ ﮔ ﺎﻣﯽ ﺑ ﻪ ﻋﻘ ﺐ ﮔ ﺬاردﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﻣﻨﻈ ﻮر ﻣ ﺎ در اﻳ ﻦ ﺟ ﺎ‬
‫ﻃﻔﻴﻠﯽ ﮔﺮﯼ ذاﺗﯽ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎن ﭼﻪ دﻳﺪﻳﻢ ﻋﻤﻴﻖ ﺗﺮﻳﻦ ﭘﺎﻳﻪ ﯼ اﻗﺘﺼﺎدﯼ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم اﻧﺤ ﺼﺎر اﺳ ﺖ‪ .‬اﻳ ﻦ اﻧﺤ ﺼﺎر‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﻳﺴﺖ ﻳﻌﻨﯽ از ﺑﻄﻦ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ و در ﺷ ﺮاﻳﻂ ﻋﻤ ﻮﻣﯽ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻳﻌﻨ ﯽ‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮐﺎﻻﺋﯽ و رﻗﺎﺑ ﺖ ﺑ ﻪ وﺟ ﻮد ﺁﻣ ﺪﻩ و ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ ﺷ ﺮاﻳﻂ ﻋﻤ ﻮﻣﯽ در ﺣ ﺎل ﺗ ﻀﺎد داﺋﻤ ﯽ و‬
‫درﻣﺎن ﻧﺎﭘﺬﻳﺮﯼ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل اﻳ ﻦ اﻧﺤ ﺼﺎر ﻧﻴ ﺰ ﻣﺎﻧﻨ ﺪ ه ﺮ اﻧﺤ ﺼﺎر دﻳﮕ ﺮ ﺗﻤﺎﻳ ﻞ‬
‫ﻧ ﺎﮔﺰﻳﺮﯼ ﺑ ﻪ وﺟ ﻮد ﻣ ﯽ ﺁورد ﮐ ﻪ ﻣﺘﻮﺟ ﻪ رﮐ ﻮد و ﮐﻨﺪﻳ ﺪﮔﯽ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺗﺜﺒﻴ ﺖ ﻗﻴﻤ ﺖ ه ﺎﯼ‬
‫اﻧﺤﺼﺎرﯼ وﻟﻮ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻮﻗﺖ‪ ،‬ﺗ ﺎ درﺟ ﻪ ﯼ ﻣﻌﻴﻨ ﯽ ﻣﻮﺟ ﺐ از ﺑ ﻴﻦ رﻓ ﺘﻦ اﻧﮕﻴ ﺰﻩ ﺗﺮﻗﻴ ﺎت‬
‫ﺗﮑﻨﻴﮑﯽ و ﺑﺎﻟﻨﺘﻴﺠﻪ هﺮﮔﻮﻧ ﻪ ﺗﺮﻗ ﯽ و هﺮﮔﻮﻧ ﻪ ﭘﻴ ﺸﺮﻓﺘﯽ ﻣ ﯽ ﮔ ﺮدد؛ ﺑ ﻪ ﻋ ﻼوﻩ اﻳ ﻦ ﻋﻤ ﻞ‬
‫ﻳ ﮏ اﻣﮑ ﺎن اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ ﺑ ﻪ وﺟ ﻮد ﻣ ﯽ ﺁورد ﺑ ﺮاﯼ ﺁن ﮐ ﻪ از ﺗﺮﻗﻴ ﺎت ﺗﮑﻨﻴﮑ ﯽ ﻣ ﺼﻨﻮﻋ ًﺎ‬
‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜﺎل‪ :‬اوﺋﻮﺋﻨﺲ ﻧﺎﻣﯽ در ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ ﻳﮏ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﺑﻄﺮﯼ ﺳﺎزﯼ اﺧﺘﺮاع ﻧﻤﻮد‬
‫ﮐﻪ در اﻣﺮ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﺑﻄ ﺮﯼ‪ ،‬اﻧﻘﻼﺑ ﯽ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﻣ ﯽ ﮐ ﺮد‪ .‬ﮐﺎرﺗ ﻞ ﺁﻟﻤ ﺎﻧﯽ ﺻ ﺎﺣﺒﺎن ﮐﺎرﺧﺎﻧ ﻪ ه ﺎﯼ‬
‫ﺑﻄﺮﯼ ﺳﺎزﯼ‪ ،‬اﻣﺘﻴﺎز اﺧﺘ ﺮاع اوﺋ ﻮﺋﻨﺲ را ﺧﺮﻳ ﺪارﯼ ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ و در ﮐ ﺸﻮﯼ ﻣﻴ ﺰ ﺧ ﻮد‬
‫ﺟ ﺎﯼ ﻣ ﯽ ده ﺪ و از ﻋﻤﻠ ﯽ ﻧﻤ ﻮدن ﺁن ﺟﻠ ﻮﮔﻴﺮﯼ ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘ ﻪ اﻧﺤ ﺼﺎر در دورﻩ ﯼ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ هﺮﮔﺰ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ رﻗﺎﺑﺖ را در ﺑﺎزار ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﮐﻠﯽ و ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﺪﺗﯽ ﻣﺪﻳ ﺪ از‬
‫ﺑ ﻴﻦ ﺑﺒ ﺮد )ﺿ ﻤﻨ ًﺎ هﻤ ﻴﻦ ﻣﻮﺿ ﻮع ﻳﮑ ﯽ از دﻻﺋ ﻞ ﭘ ﻮچ ﺑ ﻮدن ﺗﺌ ﻮرﯼ اوﻟﺘ ﺮا‪ -‬اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم‬
‫اﺳﺖ(‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬اﻣﮑﺎن ﺗﻘﻠﻴ ﻞ هﺰﻳﻨ ﻪ ﯼ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ و اﻓ ﺰاﻳﺶ ﺳ ﻮد از ﻃﺮﻳ ﻖ اﺻ ﻼﺣﺎت ﻣﻮﺟ ﺐ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﯽ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬وﻟﯽ ﺗﻤﺎﻳﻞ رﮐﻮد و ﮔﻨﺪﻳﺪﮔﯽ ﻧﻴﺰ ﮐﻪ از ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت اﻧﺤﺼﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬

‫‪١٢٥‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﻧﻮﺑﻪ ﯼ ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﺧﻮد را اداﻣﻪ ﻣﯽ دهﺪ و در ﺑﺮﺧ ﯽ از رﺷ ﺘﻪ ه ﺎﯼ ﺻ ﻨﻌﺖ و ﺑﺮﺧ ﯽ از‬
‫ﮐﺸﻮرهﺎ در ﻓﻮاﺻﻞ ﻣﻌﻴﻨﯽ از زﻣﺎن ﺗﻔﻮق ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺤﺼﺎر ﺗﻤﻠﮏ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮات ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻬﻨﺎور و ُﭘﺮ ﺛﺮوت ﻳﺎ داراﯼ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﻴﺰ در‬
‫هﻤﺎن ﺟﻬﺖ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎرﯼ‪ ،‬اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﺗﺠﻤﻊ ﻋﻈﻴﻢ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﭘ ﻮﻟﯽ در ﻣﻌ ﺪودﯼ از ﮐ ﺸﻮرهﺎ‬
‫ﮐ ﻪ ﭼﻨ ﺎن ﭼ ﻪ دﻳ ﺪﻳﻢ ﺑ ﻪ ‪ ١٥٠-١٠٠‬ﻣﻴﻠﻴ ﺎرد ﻓﺮاﻧ ﮏ اوراق ﺑﻬ ﺎدار ﺑ ﺎﻟﻎ ﻣ ﯽ ﮔ ﺮدد‪ .‬اﻳ ﻦ‬
‫ﺟﺎﺳﺖ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ رﺷﺪ ﻃﺒﻘﻪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت ﺻﺤﻴﺢ ﺗﺮ‪ ،‬ﻗﺸﺮ ﺗﻨﺰﻳ ﻞ ﺑﮕﻴ ﺮان ﻳﻌﻨ ﯽ ﮐ ﺴﺎﻧﯽ‬
‫ﮐﻪ از ﻃﺮﻳ ﻖ »ﺳ ﻔﺘﻪ ﺑ ﺎزﯼ« زﻧ ﺪﮔﯽ ﻣ ﯽ ﮐﻨﻨ ﺪ و ﺑ ﻪ ﮐﻠ ﯽ از ﺷ ﺮﮐﺖ در هﺮﮔﻮﻧ ﻪ ﺑﻨﮕ ﺎهﯽ‬
‫ﺑﺮﮐﻨﺎرﻧﺪ و ﺣﺮﻓ ﻪ ﯼ ﺁﻧ ﺎن ﺗ ﻦ ﺁﺳﺎﺋﻴ ﺴﺖ‪ .‬ﺻ ﺪور ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﮐ ﻪ ﻳﮑ ﯽ از ﻣﻬ ﻢ ﺗ ﺮﻳﻦ ارﮔ ﺎن‬
‫اﻗﺘﺼﺎدﯼ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم اﺳﺖ‪ ،‬ﺑ ﻴﺶ از ﭘ ﻴﺶ اﻳ ﻦ ﺑﺮﮐﻨ ﺎرﯼ ﮐﺎﻣ ﻞ ﻗ ﺸﺮ ﺗﻨﺰﻳ ﻞ ﺑﮕﻴ ﺮان را از‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ﭘﻴﮑﺮ ﮐﺸﻮرﯼ ﮐ ﻪ ﺑ ﺎ اﺳ ﺘﺜﻤﺎر از ﮐ ﺎر ﭼﻨ ﺪ ﮐ ﺸﻮر ﻣ ﺎوراء‬
‫اﻗﻴﺎﻧﻮس و ﻣﺴﺘﻌﻤﺮات ﮔﺬران ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻬﺮ و ﻧﺸﺎن ﻃﻔﻴﻠﯽ ﮔﺮﯼ ﻣﯽ زﻧﺪ‪.‬‬
‫هﻮﺑﺴﻦ ﻣﯽ ﻧﻮﻳ ﺴﺪ‪» :‬در ﺳ ﺎل ‪ ١٨٩٣‬ﻣﻴ ﺰان ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔ ﺬارﯼ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴ ﺎ در ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ‬
‫∗‬
‫ﺧ ﺎرﺟﯽ ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ ‪ ١٥‬درﺻ ﺪ ﺗﻤ ﺎم ﺛ ﺮوت ﭘﺎدﺷ ﺎهﯽ ﻣﺘﺤ ﺪ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴ ﺎ را ﺗ ﺸﮑﻴﻞ ﻣ ﯽ داد‪«.‬‬
‫ﺷﺎﻳﺎن ذﮐﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻘﺎرن ﺳﺎل ‪ ١٩١٥‬اﻳﻦ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ دو ﺑﺎر و ﻧ ﻴﻢ اﻓ ﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓ ﺖ‪.‬‬
‫ﺳ ﭙﺲ هﻮﺑ ﺴﻦ ﻣ ﯽ ﻧﻮﻳ ﺴﺪ‪» :‬اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﻣﺘﺠ ﺎوز ﮐ ﻪ وﺟ ﻮد ﺁن ﺑ ﺮاﯼ ﻣﺎﻟﻴ ﺎت دهﻨ ﺪﮔﺎن‬
‫ﺑ ﺴﻴﺎر ﮔ ﺮان ﺗﻤ ﺎم ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد و اهﻤﻴ ﺖ ﺁن ﺑ ﺮاﯼ ﮐﺎرﺧﺎﻧ ﻪ دار و ﺑﺎزرﮔ ﺎن ﺑ ﺴﻴﺎر ﻧ ﺎﭼﻴﺰ‬
‫اﺳ ﺖ‪ ...‬ﺑ ﺮاﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﮐ ﻪ در ﺟ ﺴﺘﺠﻮﯼ ﺟ ﺎﺋﯽ ﺑ ﺮاﯼ ﺑ ﻪ ﮐ ﺎر اﻧ ﺪاﺧﺘﻦ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ‬
‫ﺧ ﻮﻳﺶ ﻣ ﯽ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ -‬ﻣﻨﺒ ﻊ ﺗﺤ ﺼﻴﻞ ﺳ ﻮدهﺎﯼ هﻨﮕﻔ ﺖ اﺳ ﺖ«‪) ...‬اﻳ ﻦ ﻣﻔﻬ ﻮم در زﺑ ﺎن‬
‫اﻧﮕﻠﻴ ﺴﯽ ﺑ ﺎ ﻳ ﮏ ﮐﻠﻤ ﻪ ﺑﻴ ﺎن ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد‪» :‬اﻳﻨﻮﺳ ﺘﻮر« ﻳﻌﻨ ﯽ »ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔ ﺬار«‪ ،‬ﺗﻨﺰﻳ ﻞ‬
‫ﺑﮕﻴ ﺮ(‪» ...‬ه ﻴﻔﻦ ﺁﻣﺎرﺷ ﻨﺎس ﺗﻤ ﺎم درﺁﻣ ﺪ ﺳ ﺎﻟﻴﺎﻧﻪ اﯼ را ﮐ ﻪ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴ ﺎﯼ ﮐﺒﻴ ﺮ در ﺳ ﺎل‬
‫‪ ١٨٩٩‬از ﺗﻤ ﺎم ﺑﺎزرﮔ ﺎﻧﯽ ﺧ ﺎرﺟﯽ و اﺳ ﺘﻌﻤﺎرﯼ ﺧ ﻮد ﻳﻌﻨ ﯽ از واردات و ﺻ ﺎدرات‪ ،‬ﺑ ﻪ‬
‫دﺳﺖ ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪ ،‬از روﯼ ﺣﺴﺎب ‪ ٢/٥‬درﺻﺪ از ﮐﻞ ‪ ٨٠٠‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﭘﻮﻧﺪ اﺳ ﺘﺮﻟﻴﻨﮕﯽ ﮐ ﻪ‬

‫∗‪ ، Hobson -‬ص‪.٦٠ ، ٥٩ -‬‬

‫‪١٢٦‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫در ﮔ ﺮدش ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪ ١٨ -،‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﭘﻮﻧ ﺪ اﺳ ﺘﺮﻟﻴﻨﮕﯽ )ﻗﺮﻳ ﺐ ‪ ١٧٠‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن روﺑ ﻞ(‬
‫ﺑ ﺮﺁورد ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ«‪ .‬ه ﺮ ﻗ ﺪر ه ﻢ اﻳ ﻦ رﻗ ﻢ هﻨﮕﻔ ﺖ ﺑﺎﺷ ﺪ ﺑ ﺎز ﺑ ﺮاﯼ ﺗﻮﺿ ﻴﺢ ﭼﮕ ﻮﻧﮕﯽ‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﻣﺘﺠﺎوز ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎﯼ ﮐﺒﻴﺮ ﮐﺎﻓﯽ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺁن ﭼﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣ ﯽ ده ﺪ‬
‫‪ ٩٠‬اﻟﯽ ‪ ١٠٠‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﭘﻮﻧﺪ اﺳﺘﺮﻟﻴﻨﮓ از ﻣﺤﻞ ﺳﻮد ﺣﺎﺻﻠﻪ از ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ »ﮔ ﺬارﯼ« ﻳ ﺎ‬
‫ﺳﻮد ﻗﺸﺮ ﺗﻨﺰﻳﻞ ﺑﮕﻴﺮان اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻮد ﺗﻨﺰﻳﻞ ﺑﮕﻴﺮان در »ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ«ﺗﺮﻳﻦ ﮐﺸﻮر ﺟﻬﺎن ﭘ ﻨﺞ ﺑ ﺎر ﺑ ﻴﺶ از ﺳﻮدﻳ ﺴﺖ ﮐ ﻪ‬
‫از ﺑﺎزرﮔ ﺎﻧﯽ ﺧ ﺎرﺟﯽ ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ ﻣ ﯽ ﺁﻳ ﺪ! ﭼﻨ ﻴﻦ اﺳ ﺖ ﻣﺎهﻴ ﺖ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم و ﻃﻔﻴﻠ ﯽ ﮔ ﺮﯼ‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‪.‬‬
‫ﺑ ﺪﻳﻦ ﺟﻬ ﺖ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﻣﻔﻬ ﻮم »دوﻟ ﺖ ﺗﻨﺰﻳ ﻞ ﺑﮕﻴ ﺮ« )‪ (Rentnerstaat‬ﻳ ﺎ دوﻟ ﺖ‬
‫رﺑ ﺎﺧﻮار در ﺗﻤ ﺎم ﻣﻄﺒﻮﻋ ﺎت اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم‪ ،‬ﻣ ﻮرد اﺳ ﺘﻌﻤﺎل ﻋﻤ ﻮﻣﯽ‬
‫ﭘﻴﺪا ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺟﻬ ﺎن ﺑ ﻪ ﻣ ﺸﺘﯽ دوﻟ ﺖ رﺑ ﺎﺧﻮار و اﮐﺜﺮﻳ ﺖ ﻋﻈﻴﻤ ﯽ از دوﻟ ﺖ ه ﺎﯼ واﻣ ﺪار‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻮﻟﺘﺴﻪ ﮔﻮرﻧﻴﺘﺲ در اﻳ ﻦ ﺑ ﺎرﻩ ﻣ ﯽ ﻧﻮﻳ ﺴﺪ‪» :‬ﺑ ﻴﻦ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ه ﺎﺋﯽ ﮐ ﻪ‬
‫در ﺧﺎرﺟﻪ ﺑﻪ ﮐﺎر اﻧﺪاﺧﺘ ﻪ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺟ ﺎﯼ اول را ﺁن ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ه ﺎﺋﯽ اﺷ ﻐﺎل ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ‬
‫ﮐﻪ در ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ از ﻟﺤ ﺎظ ﺳﻴﺎﺳ ﯽ واﺑ ﺴﺘﻪ و ﻳ ﺎ ﻣﺘﻔ ﻖ ﺑ ﻪ ﮐ ﺎر ﻣ ﯽ اﻓﺘﻨ ﺪ‪ :‬اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن ﺑ ﻪ‬
‫ﻣﺼﺮ‪ ،‬ژاﭘﻦ‪ ،‬ﭼﻴﻦ و ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﯼ ﺟﻨﻮﺑﯽ وام ﻣ ﯽ ده ﺪ‪ .‬ﻧﺎوﮔ ﺎن وﯼ در ﺻ ﻮرت ﻟ ﺰوم ﻧﻘ ﺶ‬
‫ﻓﺮاش دادﮔﺴﺘﺮﯼ را ﺑﺎزﯼ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻧﻴ ﺮوﯼ ﺳﻴﺎﺳ ﯽ اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن وﯼ را از ﺧ ﺸﻢ و ﻏ ﻀﺐ‬
‫∗‬
‫واﻣ ﺪاران ﻣ ﺼﻮن ﻣ ﯽ دارد‪ «.‬ﺳ ﺎرﺗﻮرﻳﺌﻮس ﻓ ﻮن واﻟﺘ ﺮ ﺳ ﻬﺎﺋﻮزن در ﮐﺘ ﺎب ﺧ ﻮد‬
‫ﻣﻮﺳ ﻮم ﺑ ﻪ »ﺳﻴ ﺴﺘﻢ اﻗﺘ ﺼﺎد ﻣﻠ ﯽ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔ ﺬارﯼ در ﺧﺎرﺟ ﻪ« هﻠﻨ ﺪ را ﺑ ﻪ ﻋﻨ ﻮان‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﯼ ﻳﮏ »دوﻟﺖ ﺗﻨﺰﻳﻞ ﺑﮕﻴﺮ« در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﻴﺮد و ﻣﺘﺬﮐﺮ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد ﮐ ﻪ اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن و‬
‫∗∗‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻧﻴﺰ اﮐﻨﻮن اﻳﻦ ﺟﻨﺒﻪ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﯽ ﮔﻴﺮﻧ ﺪ ‪ .‬ﺷ ﻴﻠﺪر ﺑ ﺮ ﺁن اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﭘ ﻨﺞ ﮐ ﺸﻮر‬
‫ﻼ درﺑ ﺎرﻩ ﯼ ﺁن ه ﺎ ﺻ ﺪق ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ«‪:‬‬
‫ﺻﻨﻌﺘﯽ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ »ﻣﻔﻬﻮم ﮐ ﺸﻮر واﻣ ﺪﻩ ﮐ ﺎﻣ ً‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻓﺮاﻧ ﺴﻪ‪ ،‬ﺁﻟﻤ ﺎن‪ ،‬ﺑﻠﮋﻳ ﮏ و ﺳ ﻮﺋﻴﺲ‪ .‬هﻠﻨ ﺪ را ﻓﻘ ﻂ ﺑ ﺪﻳﻦ ﺟﻬ ﺖ در اﻳ ﻦ ﺷ ﻤﺎر‬

‫∗‪Schulze-Gaevernitz: Br. Imp., p.٣٢٠ -‬‬

‫∗∗‪Sart. Von Waltershausen: „D. Volkswirt. Syst. etc“, B. ١٩٠٧, Buch IV. -‬‬

‫‪١٢٧‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫∗‬
‫داﺧﻞ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ »ﭼﻨﺪان ﺻﻨﻌﺘﯽ ﻧﻴﺴﺖ« ‪ .‬اﻳ ﺎﻻت ﻣﺘﺤ ﺪﻩ ﻓﻘ ﻂ در ﻣ ﻮرد ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎ واﻣ ﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻮﻟﺘﺴﻪ ﮔﻮرﻧﻴﺘﺲ ﻣﯽ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺿﻤﻦ رﺷ ﺪ ﺧ ﻮد ﺑ ﻪ ﺗ ﺪرﻳﺞ از ﻳ ﮏ دوﻟ ﺖ‬
‫ﺻ ﻨﻌﺘﯽ ﺑ ﻪ دوﻟﺘ ﯽ واﻣ ﺪﻩ ﻣﺒ ﺪل ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد‪ .‬ﺑ ﺎ وﺟ ﻮد اﻓ ﺰاﻳﺶ ﻣﻄﻠ ﻖ ﺗﻮﻟﻴ ﺪات ﺻ ﻨﻌﺘﯽ و‬
‫ﺻﺎدرات ﮐﺎﻻهﺎﯼ ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺑﺎز ﺑﺮ ﻣﻴ ﺰان ﻧ ﺴﺒﯽ درﺁﻣ ﺪ ﺣﺎﺻ ﻠﻪ از ﺗﻨﺰﻳ ﻞ و ﺑﻬ ﺮﻩ ﺳ ﻬﺎم و‬
‫ﻧ ﺸﺮ اوراق ﺑﻬ ﺎدار و از دﻻﻟ ﯽ و اﺣﺘﮑ ﺎر روز ﺑ ﻪ روز اﻓ ﺰودﻩ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد‪ .‬ﺑ ﻪ ﻋﻘﻴ ﺪﻩ ﯼ‬
‫ﻣ ﻦ هﻤﺎﻧ ﺎ اﻳ ﻦ واﻗﻌﻴ ﺖ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﭘﺎﻳ ﻪ ﯼ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ اﻋ ﺘﻼﯼ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴ ﺴﺘﯽ را ﺗ ﺸﮑﻴﻞ‬
‫ﻣ ﯽ ده ﺪ‪ .‬ﺑ ﻴﻦ واﻣ ﺪﻩ و واﻣ ﺪار ارﺗﺒ ﺎط ﻣﺤﮑ ﻢ ﺗ ﺮﯼ وﺟ ﻮد دارد ﺗ ﺎ ﺑ ﻴﻦ ﻓﺮوﺷ ﻨﺪﻩ و‬
‫∗∗‬
‫ﺧﺮﻳ ﺪار‪ «.‬ﺁ‪ .‬ﻻﻧ ﺴﺒﻮرگ‪ ،‬ﻧﺎﺷ ﺮ ﻣﺠﻠ ﻪ ﯼ »ﺑﺎﻧ ﮏ« ﭼ ﺎپ ﺑ ﺮﻟﻦ در ﺳ ﺎل ‪ ١٩١١‬در‬
‫ﻣﻘﺎﻟﻪ اﯼ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﺁﻟﻤﺎن‪ -‬دوﻟﺖ ﺗﻨﺰﻳﻞ ﺑﮕﻴ ﺮ« درﺑ ﺎرﻩ ﯼ ﺁﻟﻤ ﺎن ﭼﻨ ﻴﻦ ﻧﻮﺷ ﺘﻪ ﺑ ﻮد‪:‬‬
‫»در ﺁﻟﻤﺎن ﺗﻤ ﺎﻳﻠﯽ را ﮐ ﻪ در ﻓﺮاﻧ ﺴﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﺗﻨﺰﻳ ﻞ ﺑﮕﻴ ﺮ ﺷ ﺪن وﺟ ﻮد دارد‪ ،‬ﺷ ﺪﻳﺪًا ﻣ ﻮرد‬
‫اﺳﺘﻬﺰاء ﻗﺮار ﻣﯽ دهﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﯽ ﮐﻨﻨ ﺪ ﮐ ﻪ در ﺣ ﺪودﯼ ﮐ ﻪ اﻳ ﻦ‬
‫ﻗﻀﻴﻪ ﺑﻪ ﺑﻮرژوازﯼ ﻣﺮﺑﻮط ﻣ ﯽ ﮔ ﺮدد‪ ،‬ﺷ ﺮاﻳﻂ ﺁﻟﻤ ﺎن ﺑ ﻴﺶ از ﭘ ﻴﺶ ﺑ ﻪ ﺷ ﺮاﻳﻂ ﻓﺮاﻧ ﺴﻪ‬
‫∗∗∗‬
‫ﺷﺒﻴﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪«.‬‬
‫دوﻟ ﺖ ﺗﻨﺰﻳ ﻞ ﺑﮕﻴ ﺮ ﻋﺒ ﺎرت اﺳ ﺖ از دوﻟ ﺖ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻃﻔﻴﻠ ﯽ و در ﺣ ﺎل ﮔﻨﺪﻳ ﺪن و‬
‫اﻳﻦ ﮐﻴﻔﻴ ﺖ ﻧﻤ ﯽ ﺗﻮاﻧ ﺪ در ﮐﻠﻴ ﻪ ﯼ ﺷ ﺮاﻳﻂ اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ‪ -‬ﺳﻴﺎﺳ ﯽ ﮐ ﺸﻮر ﻣﻌ ﻴﻦ ﻋﻤﻮﻣ ًﺎ و در‬
‫دو ﺟﺮﻳﺎن اﺳﺎﺳﯽ ﺟﻨﺒﺶ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺧﺼﻮﺻ ًﺎ ﻣﻨﻌﮑﺲ ﻧﮕﺮدد‪ .‬ﺑﺮاﯼ اﻳﻦ ﮐ ﻪ اﻳ ﻦ ﻣﻮﺿ ﻮع‬
‫را هﺮ ﭼﻪ واﺿﺢ ﺗﺮ ﻧﺸﺎن دهﻴﻢ رﺷﺘﻪ ﯼ ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ هﻮﺑ ﺴﻦ واﮔ ﺬار ﻣ ﯽ ﻧﻤ ﺎﺋﻴﻢ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﮔﻮاﻩ از هﺮ ﮐﺲ »ﻣﻄﻤﺌﻦ«ﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن او را ﻧﻤ ﯽ ﺗ ﻮان ﺑ ﻪ داﺷ ﺘﻦ ﺗﻌ ﺼﺐ در‬
‫»ﺷﺮﻳﻌﺖ ﻣﺎرﮐﺴﻴﺴﺘﯽ« ﻣﻈﻨ ﻮن داﻧ ﺴﺖ و از ﻃ ﺮف دﻳﮕ ﺮ وﯼ ﻳ ﮏ ﻓ ﺮد اﻧﮕﻠﻴ ﺴﯽ اﺳ ﺖ‬

‫∗‪ ، Schilder -‬ص‪.٣٩٣ -‬‬

‫∗∗‪Schulze-Gaevernitz, Br. Imp., ١٢٢. -‬‬
‫∗∗∗‪ ، „Die Bank“ -‬ﺳﺎل ‪ ،١٩١١‬ص‪.١١-١٠ -‬‬

‫‪١٢٨‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ ﺧ ﻮﺑﯽ از اوﺿ ﺎع و اﺣ ﻮال ﮐ ﺸﻮرﯼ ﮐ ﻪ ه ﻢ از ﻟﺤ ﺎظ ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮات و ه ﻢ از ﻟﺤ ﺎظ‬

‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣﺎﻟﯽ و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﯼ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﯽ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﮐﺸﻮرهﺎﺳﺖ‪ -‬ﺁﮔﺎهﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻼ در‬
‫هﻮﺑﺴﻦ ﺿﻤﻦ اﻳﻦ ﮐ ﻪ ﺗ ﺄﺛﻴﺮ ﻣ ﺴﺘﻘﻴﻢ ﺟﻨ ﮓ اﻧﮕﻠ ﻴﺲ و ﺑ ﻮﺋﺮ ﮐ ﻪ ﺧ ﺎﻃﺮﻩ اش ﮐ ﺎﻣ ً‬
‫وﯼ زﻧﺪﻩ ﺑﻮد راﺑﻄﻪ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم را ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ »ﻓﻴﻨﺎﻧﺴﻴﺴﺖ ه ﺎ« و ﻧﻴ ﺰ اﻓ ﺰاﻳﺶ ﺳ ﻮد ﺁﻧ ﺎن‬
‫را ﭘﻴﻤﺎﻧﮑ ﺎرﯼ و ﺳﻔﺎرﺷ ﺎت ﺟﻨﮕ ﯽ ﮔﻮﻧ ﺎﮔﻮن و ﻏﻴ ﺮﻩ‪ ،‬ﺗﻮﺻ ﻴﻒ ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ‪ ،‬ﻣ ﯽ ﻧﻮﻳ ﺴﺪ‪:‬‬
‫ﻼ ﻃﻔﻴﻠ ﯽ ﮔﺮاﻧ ﻪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ داران ه ﺴﺘﻨﺪ؛ وﻟ ﯽ هﻤ ﻴﻦ اﻧﮕﻴ ﺰﻩ ه ﺎ‬
‫»هﺎدﻳﺎن اﻳﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﮐﺎﻣ ً‬
‫در ﻗﺸﺮهﺎﯼ ﻣﺨﺼﻮﺻﯽ از ﮐ ﺎرﮔﺮان ﻧﻴ ﺰ ﺗ ﺄﺛﻴﺮ ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ .‬در ﻋ ﺪﻩ ﯼ زﻳ ﺎدﯼ از ﺷ ﻬﺮهﺎ‬
‫ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ رﺷﺘﻪ هﺎﯼ ﺻﻨﻌﺖ ﺑﻪ ﺳﻔﺎرش هﺎﯼ دوﻟﺘﯽ واﺑ ﺴﺘﻪ اﻧ ﺪ؛ ﺗﻤ ﺎﻳﻼت اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴ ﺴﺘﯽ‬
‫ﻣﺮاﮐ ﺰ ﺻ ﻨﺎﻳﻊ ﻓﻠﺰﺳ ﺎزﯼ و ﮐ ﺸﺘﯽ ﺳ ﺎزﯼ ﺗ ﺎ درﺟ ﻪ ﯼ ﻧ ﺴﺒﺘ ًﺎ زﻳ ﺎدﯼ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ واﻗﻌﻴ ﺖ‬
‫ﻣﻨﻮﻃﺴﺖ‪ «.‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪﻩ اﺳﺖ ﮐ ﻪ دو ﮐﻴﻔﻴ ﺖ ﻣﺨﺘﻠ ﻒ ﻣﻮﺟ ﺐ ﺗ ﻀﻌﻴﻒ ﻧﻴ ﺮوﯼ‬
‫اﻣﭙﺮاﻃﻮرﯼ هﺎﯼ ﻗﺪﻳﻢ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪» (١ :‬ﻃﻔﻴﻠﯽ ﮔ ﺮﯼ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ« و ‪ (٢‬ﺗ ﺸﮑﻴﻞ ارﺗ ﺶ از‬
‫اﻓ ﺮاد ﻣﻠ ﻞ واﺑ ﺴﺘﻪ‪» .‬ﮐﻴﻔﻴ ﺖ ﻧﺨ ﺴﺖ از رﺳ ﻢ و ﻋ ﺎدت ﻃﻔﻴﻠ ﯽ ﮔ ﺮﯼ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ ﻧﺎﺷ ﯽ‬
‫ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ ﺣﮑ ﻢ ﺁن دوﻟ ﺖ ﻓﺮﻣ ﺎﻧﺮوا از اﺳ ﺘﺎن ه ﺎ و ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮات و ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ‬
‫واﺑﺴﺘﻪ ﯼ ﺧﻮد ﺑﺮاﯼ ﺗﻮاﻧﮕﺮ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﯼ ﺣﺎﮐﻤﻪ ﮐﺸﻮر ﺧ ﻮﻳﺶ و ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﺮاﯼ ﺗﻄﻤﻴ ﻊ‬
‫ﻃﺒﻘ ﺎت ﭘ ﺎﺋﻴﻦ ﮐ ﺸﻮر ﺧ ﻮد و ﺁرام ﻧﮕ ﺎﻩ داﺷ ﺘﻦ ﺁن ه ﺎ اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ «.‬ﻣ ﺎ از ﺧ ﻮد‬
‫اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ ﮐ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ ﺁوردن اﻣﮑ ﺎن اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ اﻳ ﻦ ﺗﻄﻤﻴ ﻊ اﻋ ﻢ از اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ‬
‫ﺑﻪ هﺮ ﺷﮑﻠﯽ اﻧﺠﺎم ﭘﺬﻳﺮد‪ -‬ﺳﻮدهﺎﯼ اﻧﺤﺼﺎرﯼ هﻨﮕﻔﺘﯽ ﻻزﻣﺴﺖ‪.‬‬
‫هﻮﺑﺴﻦ در ﺧﺼﻮص ﮐﻴﻔﻴﺖ دوم ﭼﻨﻴﻦ ﻣﯽ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬
‫»ﻳﮑ ﯽ از ﻋﺠﻴ ﺐ ﺗ ﺮﻳﻦ ﻋﻼﺋ ﻢ ﻧﺎﺑﻴﻨ ﺎﺋﯽ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﺁن ﻻﻗﻴ ﺪﯼ ﻣﺨ ﺼﻮﺻﯽ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ‬
‫ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎﯼ ﮐﺒﻴﺮ‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴﻪ و دول اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﯽ دﻳﮕ ﺮ در اﻗ ﺪام ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﻋﻤ ﻞ از ﺧ ﻮد ﻧ ﺸﺎن‬
‫ﻣﯽ دهﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎﯼ ﮐﺒﻴﺮ در اﻳﻦ راﻩ از هﻤﻪ ﺟﻠﻮﺗﺮ رﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬ﻗ ﺴﻤﺖ اﻋﻈ ﻢ ﻧﺒﺮده ﺎﺋﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﺁن اﻣﭙﺮاﻃﻮرﯼ هﻨﺪوﺳﺘﺎن را ﻣﺴﺨﺮ ﺧ ﻮد ﺳ ﺎﺧﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﺗﻮﺳ ﻂ ﻧﻴﺮوه ﺎﺋﯽ‬
‫ﮐﻪ از اهﺎﻟﯽ ﺑ ﻮﻣﯽ ﺗ ﺸﮑﻴﻞ دادﻩ ﺑ ﻮدﻳﻢ اﻧﺠ ﺎم ﮔﺮﻓﺘ ﻪ اﺳ ﺖ؛ در هﻨﺪوﺳ ﺘﺎن و ﻧﻴ ﺰ در اﻳ ﻦ‬
‫اواﺧﺮ در ﻣﺼﺮ ارﺗﺶ ه ﺎﯼ داﺋﻤ ﯽ ﻋﻈﻴﻤ ﯽ ﺗﺤ ﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧ ﺪهﯽ ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴ ﺎﺋﯽ ه ﺎ ﻗ ﺮار دارﻧ ﺪ؛‬

‫‪١٢٩‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ ﺗﻤﺎم ﺟﻨﮓ ه ﺎﺋﯽ ﮐ ﻪ ﻣ ﺎ ﺑ ﺮاﯼ ﺗ ﺴﺨﻴﺮ ﺁﻓﺮﻳﻘ ﺎ ﻧﻤ ﻮدﻩ اﻳ ﻢ‪ ،‬ﺑ ﻪ اﺳ ﺘﺜﻨﺎء ﺟﻨ ﮓ ه ﺎﯼ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﺟﻨﻮﺑﯽ ﺁن ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﻮﻣﻴﺎن اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ارزﻳ ﺎﺑﯽ هﻮﺑ ﺴﻦ درﺑ ﺎرﻩ ﯼ دورﻧﻤ ﺎﯼ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﭼ ﻴﻦ از ﻧﻈ ﺮ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ ﭼﻨ ﻴﻦ اﺳ ﺖ‪:‬‬
‫»در ﭼﻨ ﻴﻦ ﺻ ﻮرﺗﯽ ﻗ ﺴﻤﺖ اﻋﻈ ﻢ اروﭘ ﺎﯼ ﺑ ﺎﺧﺘﺮﯼ ﻣﻨﻈ ﺮﻩ و ﺟﻨﺒ ﻪ اﯼ ﺑ ﻪ ﺧ ﻮد ﺧﻮاه ﺪ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ اﮐﻨﻮن ﻗﺴﻤﺖ هﺎﺋﯽ از ﮐﺸﻮرهﺎﯼ زﻳ ﺮﻳﻦ دارﻧ ﺪ‪ :‬ﺟﻨ ﻮب اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن و رﻳ ﻮﻳﺮا و‬
‫ﻧﻘﺎﻃﯽ از اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ و ﺳﻮﺋﻴﺲ ﮐﻪ ﺗﻮرﻳﺴﺖ هﺎ ﺑﻴﺶ از ه ﺮ ﺟ ﺎ از ﺁن ه ﺎ دﻳ ﺪن ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ و‬
‫ﻣﺤﻞ ﺳﮑﻮﻧﺖ ﺗﻮاﻧﮕﺮان اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒ ﺎرت دﻳﮕ ﺮ ﻣﻨﻈ ﺮﻩ ﯼ ﺁن ﭼﻨ ﻴﻦ ﺧﻮاه ﺪ ﺑ ﻮد‪ :‬ﻣ ﺸﺖ‬
‫ﻧ ﺎﭼﻴﺰﯼ از اﺷ ﺮاف ﺛﺮوﺗﻤﻨ ﺪ ﮐ ﻪ از ﺧ ﺎور دور ﺑﻬ ﺮﻩ ﺳ ﻬﺎم و ﻣﻘ ﺮرﯼ ﻣ ﯽ ﮔﻴﺮﻧ ﺪ؛ ﮔ ﺮوﻩ‬
‫ﻧ ﺴﺒﺘ ًﺎ ﺑ ﺰرگ ﺗ ﺮﯼ از ﮐﺎرﻣﻨ ﺪان ﺣﺮﻓ ﻪ اﯼ و ﺑﺎزرﮔﺎﻧ ﺎن و ﻋ ﺪﻩ ﯼ ﮐﺜﻴﺮﺗ ﺮﯼ از ﻧ ﻮﮐﺮان‬
‫وﺧﺪﻣﺖ ﮐﺎران و ﮐﺎرﮔﺮان ﺑﻨﮕﺎﻩ هﺎﯼ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ و ﺻﻨﺎﻳﻌﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﮑﻤﻴﻞ ﺁﺧﺮﻳﻦ ﻗ ﺴﻤﺖ‬
‫اﺷ ﻴﺎء ﺳ ﺎﺧﺘﻪ ﺷ ﺪﻩ ﻣ ﺸﻐﻮﻟﻨﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ رﺷ ﺘﻪ ه ﺎﯼ ﻋﻤ ﺪﻩ ﯼ ﺻ ﻨﺎﻳﻊ از ﺑ ﻴﻦ ﺧﻮاه ﺪ رﻓ ﺖ و‬
‫ﻣﻘ ﺎدﻳﺮ هﻨﮕﻔﺘ ﯽ ﻣ ﻮاد ﻏ ﺬاﺋﯽ و اﺷ ﻴﺎء ﻧﻴﻤ ﻪ ﺳ ﺎﺧﺘﻪ ﺑ ﻪ ﻋﻨ ﻮان ﺧ ﺮاج از ﺁﺳ ﻴﺎ و ﺁﻓﺮﻳﻘ ﺎ‬
‫وارد ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ«‪» .‬ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ اﺗﺤﺎد وﺳﻴﻊ ﺗﺮ ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﺑﺎﺧﺘﺮﯼ ﻳﻌﻨ ﯽ ﻓﺪراﺳ ﻴﻮن اروﭘ ﺎﺋﯽ‬
‫دول ﻣﻌﻈ ﻢ ﭼ ﻪ اﻣﮑﺎﻧ ﺎﺗﯽ ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﺎ ﻓ ﺮاهﻢ ﺧﻮاه ﺪ ﻧﻤ ﻮد‪ :‬ﻳ ﮏ ﭼﻨ ﻴﻦ ﻓﺪراﺳ ﻴﻮن ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ‬
‫ﻣﺪﻧﻴﺖ ﺟﻬﺎﻧﯽ را ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﺳﻮق ﻧﺨﻮاهﺪ داد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳ ﺖ ﺧﻄ ﺮ ﻋﻈ ﻴﻢ ﻃﻔﻴﻠ ﯽ ﮔ ﺮﯼ‬
‫ﺑﺎﺧﺘﺮﯼ را درﺑﺮ داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ ﮐ ﻪ ﻋﺒ ﺎرت اﺳ ﺖ از‪ :‬ﻣﺘﻤ ﺎﻳﺰ ﺷ ﺪن ﮔﺮوه ﯽ از ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ‬
‫ﺻ ﻨﻌﺘﯽ ﭘﻴ ﺸﺮو ﮐ ﻪ ﻃﺒﻘ ﺎت ﻓﻮﻗ ﺎﻧﯽ ﺁن ه ﺎ از ﺁﺳ ﻴﺎ و ﺁﻓﺮﻳﻘ ﺎ ﺧ ﺮاج ﻋﻈﻴﻤ ﯽ درﻳﺎﻓ ﺖ‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﺁن ﺗﻮدﻩ هﺎﯼ ﮐﺜﻴﺮﯼ از ﮐﺎرﻣﻨﺪان و ﻧﻮﮐﺮان ﻣﻄﻴ ﻊ را ﻧ ﺎن ﻣ ﯽ دهﻨ ﺪ‬
‫ﮐﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺤ ﺼﻮﻻت هﻨﮕﻔ ﺖ ﮐ ﺸﺎورزﯼ و ﺻ ﻨﻌﺘﯽ ﻣ ﺸﻐﻮل ﻧﺒ ﻮدﻩ‪ ،‬ﺑﻠﮑ ﻪ ﺗﺤ ﺖ‬
‫ﻧﻈﺮ ﺁرﻳﺴﺘﻮﮐﺮاﺳﯽ ﻣﺎﻟﯽ ﻧﻮﻳﻦ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﺷﺨﺼﯽ ﻳ ﺎ ﮐﺎره ﺎﯼ ﻓﺮﻋ ﯽ ﺻ ﻨﻌﺘﯽ ﻣ ﺸﻐﻮﻟﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﮕ ﺬار ﮐ ﺴﺎﻧﯽ ﮐ ﻪ ﺁﻣ ﺎدﻩ اﻧ ﺪ از اﻳ ﻦ ﺗﺌ ﻮرﯼ« )ﺑﺎﻳ ﺪ ﮔﻔﺘ ﻪ ﻣ ﯽ ﺷ ﺪ‪ :‬از اﻳ ﻦ دورﻧﻤ ﺎ(‬
‫»روﯼ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻨ ﺪ و ﺁن را ﻗﺎﺑ ﻞ ﺑﺮرﺳ ﯽ ﻧﻤ ﯽ داﻧﻨ ﺪ در ﺷ ﺮاﻳﻂ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ‪ -‬اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ ﺁن‬
‫ﺷﻬﺮﺳ ﺘﺎن ه ﺎﯼ اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن ﺟﻨ ﻮﺑﯽ ﻓﻌﻠ ﯽ ﮐ ﻪ اﮐﻨ ﻮن در اﻳ ﻦ وﺿ ﻊ ﻗ ﺮار دارﻧ ﺪ‪ -‬ﺗﻌﻤ ﻖ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﮕﺬار ﺁن هﺎ ﻓﮑﺮ ﮐﻨﻨﺪ اﮔﺮ ﭼﻴﻦ ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺎرت اﻗﺘﺼﺎدﯼ اﻳﻦ ﮔﺮوﻩ ﻓﻴﻨﺎﻧﺴﻴﺴﺖ هﺎ‪،‬‬

‫‪١٣٠‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫ﻳﺎ »ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاران« و ﮐﺎرﻣﻨﺪان ﺳﻴﺎﺳﯽ و ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ و ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺁﻧ ﺎن ﻗ ﺮار ﻣ ﯽ ﮔﺮﻓ ﺖ و‬

‫اﻳﻦ ﮔﺮوﻩ از ﺑﺰرگ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ دﺳﺖ ﻧﺨﻮردﻩ اﯼ ﮐﻪ ﺟﻬﺎن ﺗﺎ ﮐﻨ ﻮن ﺑ ﻪ ﺧ ﻮد دﻳ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‬
‫ﺑﻬ ﺮﻩ ﮐ ﺸﯽ ﻣ ﯽ ﻧﻤﻮدﻧ ﺪ و ﺁن را در اروﭘ ﺎ ﺑ ﻪ ﻣ ﺼﺮف ﻣ ﯽ رﺳ ﺎﻧﺪﻧﺪ‪ -‬اﻳ ﻦ ﺳﻴ ﺴﺘﻢ ﭼ ﻪ‬
‫داﻣﻨﻪ ﯼ ﻋﻈﻴﻤﯽ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻴﺴﺖ وﺿﻌﻴﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻐﺮﻧﺞ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺴﺎب ﺑﺎزﯼ‬
‫ﻧﻴﺮوهﺎﯼ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻣﺸﮑﻞ ﺗ ﺮ از ﺁن اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﺑﺘ ﻮان ﺗﺤﻘ ﻖ اﻳ ﻦ ﭘ ﻴﺶ ﺑﻴﻨ ﯽ و ﻳ ﺎ‬
‫هﺮ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﯽ دﻳﮕﺮﯼ را درﺑﺎرﻩ ﯼ ﺁﻳﻨ ﺪﻩ ﺗﻨﻬ ﺎ در ﻳ ﮏ ﺟﻬ ﺖ زﻳ ﺎد ﻣﺤﺘﻤ ﻞ داﻧ ﺴﺖ‪ .‬وﻟ ﯽ‬
‫ﺁن ﻧﻔﻮذهﺎﺋﯽ ﮐﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿ ﺮ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم اروﭘ ﺎﯼ ﺑ ﺎﺧﺘﺮﯼ را ادارﻩ ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ‪ ،‬هﻤﺎﻧ ﺎ‬
‫در اﻳ ﻦ ﺟﻬ ﺖ ﺳ ﻴﺮ ﻣ ﯽ ﮐﻨﻨ ﺪ و اﮔ ﺮ ﺑ ﻪ ﻣﻘ ﺎوﻣﺘﯽ ﺑﺮﺧ ﻮرد ﻧﻨﻤﺎﻳﻨ ﺪ و ﺑ ﻪ ﺳ ﻮﯼ دﻳﮕ ﺮﯼ‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬درﺳﺖ در ﺟﻬﺖ اﻧﺠﺎم هﻤﻴﻦ ﭘﺮوﺳﻪ ﻋﻤﻞ ﺧﻮاهﻨﺪ ﮐﺮد«∗‪.‬‬
‫ﻼ ﻣﺤﻖ اﺳﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﻧﻴﺮوهﺎﯼ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺘﯽ ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﻤ ﯽ ﮐﺮدﻧ ﺪ‪،‬‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ ﮐﺎﻣ ً‬
‫ﮐﺎر را درﺳﺖ ﺑ ﻪ هﻤ ﻴﻦ ﺟ ﺎ ه ﻢ ﻣ ﯽ ﮐ ﺸﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬اهﻤﻴ ﺖ »ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﻣﺘﺤ ﺪﻩ ﯼ اروﭘ ﺎ« در‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﮐﻨﻮﻧﯽ ﻳﻌﻨﯽ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﯽ اﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﻪ درﺳﺘﯽ ﻣﻮرد ارزﻳﺎﺑﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻘﻂ‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﻳﺴﺘﯽ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽ ﺷﺪ ﮐﻪ در درون ﺟﻨﺒﺶ ﮐ ﺎرﮔﺮﯼ ﻧﻴ ﺰ اﭘﻮرﺗﻮﻧﻴ ﺴﺖ ه ﺎ ﮐ ﻪ اﮐﻨ ﻮن‬
‫در اﮐﺜﺮﻳ ﺖ ﮐ ﺸﻮرهﺎ ﻣﻮﻗﺘ ًﺎ ﭘﻴ ﺮوز ﺷ ﺪﻩ اﻧ ﺪ ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر ﻣ ﻨﻈﻢ و ﺑ ﺪون اﻧﺤ ﺮاف درﺳ ﺖ در‬
‫هﻤﻴﻦ ﺟﻬ ﺖ »ﻋﻤ ﻞ ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ«‪ .‬اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﮐ ﻪ ﻣﻌﻨ ﺎﯼ ﺁن ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﺟﻬ ﺎن و اﺳ ﺘﺜﻤﺎر ﻧ ﻪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻴﻦ اﺳﺖ؛ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﮐﻪ ﻣﻌﻨﺎﯼ ﺁن ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺳ ﻮدهﺎﯼ اﻧﺤ ﺼﺎرﯼ هﻨﮕﻔ ﺖ از ﻃ ﺮف‬
‫ﻣ ﺸﺘﯽ از ﺛﺮوﺗﻤﻨ ﺪﺗﺮﻳﻦ ﮐ ﺸﻮرهﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺑ ﺮاﯼ ﺗﻄﻤﻴ ﻊ ﻗ ﺸﺮهﺎﯼ ﻓﻮﻗ ﺎﻧﯽ ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳ ﺎ اﻣﮑ ﺎن‬
‫اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ ﺑ ﻪ وﺟ ﻮد ﻣ ﯽ ﺁورد و ﺑ ﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳ ﻖ اﭘﻮرﺗ ﻮﻧﻴﺰم را ﻣ ﯽ ﭘﺮوراﻧ ﺪ‪ ،‬ﺷ ﮑﻞ ﻣﻌﻴﻨ ﯽ‬
‫ﺑﻪ ﺁن ﻣﯽ دهﺪ و ﺁن را ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻓﻘ ﻂ ﺁن ﻧﻴﺮوه ﺎﺋﯽ را ﮐ ﻪ ﺑ ﺮ ﺿ ﺪ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم‬
‫ﻋﻤﻮﻣ ًﺎ و ﺑ ﺮ ﺿ ﺪ اﭘﻮرﺗ ﻮﻧﻴﺰم ﺧ ﺼﻮﺻ ًﺎ ﻣﺒ ﺎرزﻩ ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ و ﻋ ﺪم ﻣ ﺸﺎهﺪﻩ ﺁن ه ﺎ از‬
‫ﻃﺮف هﻮﺑﺴﻦ ﺳﻮﺳﻴﺎل ﻟﻴﺒﺮال اﻣﺮﯼ ﻃﺒﻴﻌﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﮔﺮه ﺎرد هﻴﻠﺪﺑﺮاﻧ ﺪ‪ ،‬اﭘﻮرﺗﻮﻧﻴ ﺴﺖ ﺁﻟﻤ ﺎﻧﯽ ﮐ ﻪ در ﻣﻮﻗ ﻊ ﺧ ﻮد ﺑ ﻪ ﻣﻨﺎﺳ ﺒﺖ دﻓ ﺎع از‬
‫اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم از ﺣ ﺰب اﺧ ﺮاج ﺷ ﺪ و اﻣ ﺮوز ﻣ ﯽ ﺗﻮاﻧ ﺴﺖ ﭘﻴ ﺸﻮاﯼ ﺣ ﺰب ﺑ ﻪ اﺻ ﻄﻼح‬

‫∗‪ ، Hobson -‬ص‪.٣٨٦ ،٣٣٥ ،١٤٤ ،٢٠٥ ،١٠٣ -‬‬

‫‪١٣١‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫»ﺳﻮﺳﻴﺎل دﻣﻮﮐﺮات« ﺁﻟﻤﺎن ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘ ﻪ ه ﺎﯼ هﻮﺑ ﺴﻦ را ﺧﻴﻠ ﯽ ﺧ ﻮب ﺗﮑﻤﻴ ﻞ ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ‪،‬‬

‫ﺑﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﮐﻪ ﺗﺸﮑﻴﻞ »ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﻣﺘﺤ ﺪﻩ ﯼ اروﭘ ﺎﯼ ﺑ ﺎﺧﺘﺮﯼ« را )ﺑ ﺪون روﺳ ﻴﻪ( ﺑ ﻪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر ﻋﻤﻠﻴﺎت »ﻣﺸﺘﺮﮎ«‪ ...‬ﻋﻠﻴﻪ ﺳﻴﺎﻩ ﭘﻮﺳﺘﺎن ﺁﻓﺮﻳﻘﺎ‪ ،‬ﻋﻠﻴﻪ »ﺟﻨﺒﺶ ﺑﺰرﮎ اﺳﻼﻣﯽ«‬
‫و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻬﻴ ﻪ ﻳ ﮏ »ارﺗ ﺶ و ﻧﺎوﮔ ﺎن درﻳ ﺎﺋﯽ ﻧﻴﺮوﻣﻨ ﺪ« ﻋﻠﻴ ﻪ »اﺋ ﺘﻼف ژاﭘ ﻦ و‬
‫∗‬
‫ﭼﻴﻦ« و ﻏﻴﺮﻩ ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺿ ﻴﺤﯽ ﮐ ﻪ ﺷﻮﻟﺘ ﺴﻪ ﮔ ﻮرﻧﻴﺘﺲ از »اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴ ﺎ« ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ هﻤ ﺎن‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻃﻔﻴﻠﯽ ﮔﺮﯼ را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ ده ﺪ‪ .‬درﺁﻣ ﺪ ﻣﻠ ﯽ اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن از ﺳ ﺎل ‪١٨٦٥‬‬
‫ﺗ ﺎ ‪ ١٨٩٨‬ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ دو ﺑﺮاﺑ ﺮ ﺷ ﺪ و ﺣ ﺎل ﺁن ﮐ ﻪ درﺁﻣ ﺪ ﺣﺎﺻ ﻠﻪ »از ﺧﺎرﺟ ﻪ« ﻃ ﯽ هﻤ ﺎن‬
‫ﻣﺪت ‪ ٩‬ﺑﺎر اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬اﮔﺮ »ﺧ ﺪﻣﺖ« اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم »ﺗﺮﺑﻴ ﺖ ﺳ ﻴﺎﻩ ﭘﻮﺳ ﺘﺎن ﺑ ﺮاﯼ ﮐ ﺎر«‬
‫ﺑﺎﺷﺪ )ﺑﺪون ﺟﺒﺮ ﮐ ﻪ ﮐ ﺎر از ﭘ ﻴﺶ ﻧﻤ ﯽ رود‪ ( ...‬در ﻋ ﻮض »ﺧﻄ ﺮ« اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ه ﻢ اﻳ ﻦ‬
‫ﺧﻮاه ﺪ ﺑ ﻮد ﮐ ﻪ »اروﭘ ﺎ ﮐ ﺎر ﺟ ﺴﻤﺎﻧﯽ را ‪-‬اﺑﺘ ﺪا ﮐ ﺎر ﮐ ﺸﺎورزﯼ و ﻣﻌ ﺪﻧﯽ و ﺳ ﭙﺲ ﮐ ﺎر‬
‫ﺧﺸﻦ ﺗﺮ ﺻﻨﻌﺘﯽ را‪ -‬ﺑﻪ ﮔ ﺮدن ﺑ ﺸﺮ ﺳ ﻴﺎﻩ ﭘﻮﺳ ﺖ ﺗﺤﻤﻴ ﻞ ﮐﻨ ﺪ و ﺧ ﻮد ﺑ ﺎ ﺧ ﺎﻃﺮﯼ ﺁﺳ ﻮدﻩ‬
‫ﺑﻪ ﺗﻨﺰﻳﻞ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺸﻐﻮل ﮔﺮدد و ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﺷﺎﻳﺪ هﻢ ﻣﻮﺟﺒﺎت رهﺎﺋﯽ اﻗﺘﺼﺎدﯼ و ﺳﭙﺲ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻧﮋادهﺎﯼ ﺳﺮخ ﭘﻮﺳﺖ و ﺳﻴﺎﻩ ﭘﻮﺳﺖ را ﻓﺮاهﻢ ﺳﺎزد«‪.‬‬
‫در اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن روز ﺑ ﻪ روز ﻗ ﺴﻤﺖ ﺑﻴ ﺸﺘﺮﯼ از زﻣ ﻴﻦ ه ﺎ را از ﮐ ﺸﺎورزﯼ ﻣﻨﺘ ﺰع‬
‫ﻧﻤﻮدﻩ و ﺑﻪ ورزش و ﺗﻔﺮﻳﺢ و ﺗﻔﺮج اﻏﻨﻴﺎ اﺧﺘ ﺼﺎص ﻣ ﯽ دهﻨ ﺪ‪ .‬در ﻣ ﻮرد اﺳ ﮑﺎﺗﻠﻨﺪ ﮐ ﻪ‬
‫اﺷﺮاﻓﯽ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘ ﻪ ﯼ ﺷ ﮑﺎر و ورزش اﺳ ﺖ‪-‬ﻣ ﯽ ﮔﻮﻳﻨ ﺪ ﮐ ﻪ »اﻳ ﻦ ﺳ ﺮزﻣﻴﻦ ﺑ ﻪ ﺑﺮﮐ ﺖ‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﯼ ﺗﺎرﻳﺨﯽ ﺧﻮد و از دوﻟﺖ ﺳﺮ ﻣﺴﺘﺮ ﮐﺎرﻧﻪ ﺟﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ« )ﮐﺎرﻧﻪ ﺟﯽ ﻳﮏ‬
‫ﻣﻴﻠﻴ ﺎردر ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﺋﻴ ﺴﺖ(‪ .‬در اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن ﺗﻨﻬ ﺎ ﺑ ﺮاﯼ اﺳ ﺐ دواﻧ ﯽ و ﺷ ﮑﺎر روﺑ ﺎﻩ ﺳ ﺎﻟﻴﺎﻧﻪ‬
‫ﭼﻬ ﺎردﻩ ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﭘﻮﻧ ﺪ اﺳ ﺘﺮﻟﻴﻨﮓ )ﻗﺮﻳ ﺐ ‪ ١٣٠‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن روﺑ ﻞ( ﺧ ﺮج ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد‪ .‬ﺗﻌ ﺪاد‬
‫ﺗﻨﺰﻳﻞ ﺑﮕﻴﺮان اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ ﺑ ﻪ ﻳ ﮏ ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﻧﻔ ﺮ ﻣ ﯽ رﺳ ﻴﺪ‪ .‬ﺗﻌ ﺪاد ﻧ ﺴﺒﯽ اﻓ ﺮادﯼ ﮐ ﻪ‬
‫ﺑﻪ ﮐﺎرهﺎﯼ ﺗﻮﻟﻴﺪﯼ ﻣﺸﻐﻮﻟﻨﺪ داﺋﻤ ًﺎ در ﺗﻨﺰﻳﻞ اﺳﺖ‪:‬‬

‫∗‪Gerhard Hildebrand: „Die Erschütterung der Industrieherrschaft und des -‬‬

‫“‪) Industriesozialismus‬ﮔﺮهﺎرد هﻴﻠﺪﺑﺮاﻧﺪ‪» :‬ﺗﺰﻟﺰل ﺳﻴﺎدت ﺻﻨﺎﻳﻊ و ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺰم ﺻ ﻨﻌﺘﯽ«‪-‬‬
‫ﻣﺘﺮﺟﻢ( ﺳﺎل ‪ ،١٩١٠‬ص‪ ٢٢٩-‬و ﺻﻔﺤﺎت ﺑﻌﺪﯼ‪.‬‬

‫‪١٣٢‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫ﺗﻌ ﺪاد ﮐ ﺎرﮔﺮان‬ ‫ﺗﻌﺪاد ﮐﺎرﮐﺮ در رﺷﺘﻪ ه ﺎﯼ‬ ‫ﺳ ﮑﻨﻪ ﯼ‬

‫ﻧ ﺴﺒﺖ ﺑ ﻪ ﺗﻤ ﺎم‬ ‫ﻋﻤ ﺪﻩ ﯼ ﺻ ﻨﺎﻳﻊ )ﺑ ﻪ‬ ‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‬
‫ﺳﮑﻨﻪ‬ ‫ﻣﻴﻠﻴﻮن(‬
‫‪ ٢٣‬درﺻﺪ‬ ‫‪٤/١‬‬ ‫‪١٧/٩‬‬ ‫‪...١٨٥١‬‬
‫‪ ١٥‬درﺻﺪ‬ ‫‪٤/٩‬‬ ‫‪٣٢/٥‬‬ ‫‪...١٩٠١‬‬

‫ﻣﺤﻘﻖ ﺑﻮرژواﯼ »اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎ در ﺁﻏ ﺎز ﻗ ﺮن ﺑﻴ ﺴﺘﻢ« وﻗﺘ ﯽ از ﻃﺒﻘ ﻪ ﯼ ﮐ ﺎرﮔﺮ‬

‫اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺳﺨﻦ ﻣ ﯽ راﻧ ﺪ‪ ،‬ﻣﺠﺒ ﻮر اﺳ ﺖ هﻤ ﻮارﻩ ﺑ ﻴﻦ »ﻗ ﺸﺮ ﻓﻮﻗ ﺎﻧﯽ« ﮐ ﺎرﮔﺮان و »ﻗ ﺸﺮ‬
‫ﭘ ﺎﺋﻴﻦ ﺻ ﺮﻓ ًﺎ ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳ ﺎﺋﯽ« ﻓ ﺮق ﻗﺎﺋ ﻞ ﺷ ﻮد‪ .‬ﻗ ﺸﺮ ﻓﻮﻗ ﺎﻧﯽ ﺷ ﺎﻣﻞ ﮔﺮوه ﯽ از اﻋ ﻀﺎء‬
‫ﮐﺌﻮﭘﺮاﺗﻴﻮه ﺎ و اﺗﺤﺎدﻳ ﻪ ه ﺎﯼ ﺣﺮﻓ ﻪ اﯼ و اﻧﺠﻤ ﻦ ه ﺎﯼ ورزﺷ ﯽ و ﻣﺠ ﺎﻣﻊ ﮐﺜﻴ ﺮ ﻣ ﺬهﺒﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﮐﻪ در اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن »هﻨ ﻮز ه ﻢ ﺑ ﻪ ﺣ ﺪ ﮐ ﺎﻓﯽ ﻣﺤ ﺪود ه ﺴﺖ ﺑ ﺮاﯼ ﺁن‬
‫ﮐ ﻪ ﺑﺘﻮاﻧ ﺪ ﻗ ﺸﺮ ﭘ ﺎﺋﻴﻦ ﺻ ﺮﻓ ًﺎ ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳ ﺎﺋﯽ را از ﺣ ﻖ اﻧﺘﺨﺎﺑ ﺎت ﻣﺤ ﺮوم ﻧﻤﺎﻳ ﺪ« ﺑ ﺎ ﺳ ﻄﺢ‬
‫اﻳﻦ ﻗﺸﺮ وﻓﻖ دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ!! ﺑﺮاﯼ اﻳﻦ ﮐﻪ وﺿ ﻊ ﻃﺒﻘ ﻪ ﯼ ﮐ ﺎرﮔﺮ اﻧﮕﻠ ﻴﺲ را رﻧ ﮓ و‬
‫روﻏ ﻦ ﺑﺰﻧﻨ ﺪ ﻣﻌﻤ ﻮ ًﻻ ﻓﻘ ﻂ از ﻗ ﺸﺮ ﺑ ﺎﻻﺋﯽ ﮐ ﻪ اﻗﻠﻴﺘ ﯽ از ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳ ﺎ را ﺗ ﺸﮑﻴﻞ ﻣ ﯽ ده ﺪ‪،‬‬
‫ﻼ »ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻴﮑﺎرﯼ اﮐﺜ ﺮًا ﻣ ﺴﺄﻟﻪ اﻳ ﺴﺖ ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ ﻟﻨ ﺪن و ﻗ ﺸﺮ ﭘ ﺎﺋﻴﻦ‬
‫دم ﻣﯽ زﻧﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜ ً‬
‫∗‬
‫ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳﺎ ﮐﻪ ﺳﻴﺎﺳ ﺘﻤﺪاران ﮐﻤﺘ ﺮ ﺁن را ﺑ ﻪ ﺣ ﺴﺎب ﻣ ﯽ ﺁورﻧ ﺪ« ‪ ...‬ﺑﺎﻳ ﺪ ﮔﻔﺘ ﻪ ﻣ ﯽ ﺷ ﺪ‪:‬‬
‫ﮐﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﺎﻓ ﺎن ﺑ ﻮرژوا و اﭘﻮرﺗﻮﻧﻴ ﺴﺖ ه ﺎﯼ »ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴ ﺴﺖ« ﮐﻤﺘ ﺮ ﺁن را ﺑ ﻪ ﺣ ﺴﺎب‬
‫ﻣﯽ ﺁورﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﯼ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﮐﻪ ﺑﺎ ﭘﺪﻳﺪﻩ هﺎﯼ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳ ﺖ ﻳﮑ ﯽ ه ﻢ‬
‫ﺗﻘﻠﻴﻞ ﻣﻬﺎﺟﺮت از ﮐﺸﻮرهﺎﯼ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﯽ و اﻓ ﺰاﻳﺶ ﻣﻬ ﺎﺟﺮت )ورود ﮐ ﺎرﮔﺮان و ﺗﻐﻴﻴ ﺮ‬
‫ﻣﺤ ﻞ ﺳ ﮑﻮﻧﺖ( ﺑ ﻪ ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﻧ ﺎم ﺑ ﺮدﻩ از ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﻋﻘ ﺐ ﻣﺎﻧ ﺪﻩ ﺗﺮﻳ ﺴﺖ ﮐ ﻪ ﺳ ﻄﺢ‬
‫دﺳﺘﻤﺰد در ﺁن هﺎ ﭘ ﺎﺋﻴﻦ ﺗ ﺮ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺑ ﻪ ﻃ ﻮرﯼ ﮐ ﻪ هﻮﺑ ﺴﻦ ﻣﺘ ﺬﮐﺮ ﻣ ﯽ ﮔ ﺮدد ﻣﻬ ﺎﺟﺮت از‬
‫اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن از ﺳ ﺎل ‪ ١٨٨٤‬رو ﺑ ﻪ ﮐ ﺎهﺶ ﻣ ﯽ رود‪ :‬ﻋ ﺪﻩ ﯼ ﻣﻬ ﺎﺟﺮﻳﻦ در ﺳ ﺎل ﻣﺰﺑ ﻮر‬

‫∗‪Schulze-Gaevernitz. Br. Imp., p.٣٠١. -‬‬

‫‪١٣٣‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫‪ ٢٤٢‬هﺰار و در ﺳﺎل ‪١٦٩ -١٩٠٠‬هﺰار ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺪﻩ ﯼ ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ از ﺁﻟﻤﺎن در ﺟﺮﻳ ﺎن دﻩ‬
‫ﺳ ﺎل ‪ ١٨٩٠-١٨٨١‬ﺑ ﻪ ﺣ ﺪ اﻋ ﻼﯼ ﺧ ﻮد ﻳﻌﻨ ﯽ ﺑ ﻪ ‪ ١٤٥٣‬ه ﺰار رﺳ ﻴﺪ و ﻃ ﯽ دو دﻩ‬
‫ﺳﺎﻟﻪ ﯼ ﺑﻌﺪﯼ ﺑﻪ ‪ ٥٤٤‬و ‪ ٣٤١‬هﺰار ﺗﻨ ﺰل ﻧﻤ ﻮد‪ .‬در ﻋ ﻮض ﺑ ﺮ ﺗﻌ ﺪاد ﮐ ﺎرﮔﺮاﻧﯽ ﮐ ﻪ از‬
‫اﻃ ﺮﻳﺶ‪ ،‬اﻳﺘﺎﻟﻴ ﺎ‪ ،‬روﺳ ﻴﻪ و ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ دﻳﮕ ﺮ ﺑ ﻪ ﺁﻟﻤ ﺎن ﻣ ﯽ ﺁﻣﺪﻧ ﺪ اﻓ ﺰودﻩ ﺷ ﺪﻩ‪ .‬ﻃﺒ ﻖ‬
‫ﺳﺮﺷﻤﺎرﯼ ﺳﺎل ‪ ١٩٠٧‬ﺗﻌ ﺪاد ﺧﺎرﺟﻴ ﺎن در ﺁﻟﻤ ﺎن ‪ ١/٣٤٢/٢٩٤‬ﻧﻔ ﺮ ﺑ ﻮد ﮐ ﻪ از ﺁن ه ﺎ‬
‫∗‬
‫‪ ٤٤٠/٨٠٠‬ﻧﻔ ﺮ ﮐ ﺎرﮔﺮ ﺻ ﻨﻌﺘﯽ ‪ ٢٥٧/٣٢٩‬ﻧﻔ ﺮ ﮐ ﺎرﮔﺮ ﮐ ﺸﺎورزﯼ ﺑﻮدﻧ ﺪ ‪ .‬در ﻓﺮاﻧ ﺴﻪ‬
‫»ﻗﺴﻤﺖ ﻣﻬﻤﯽ« از ﮐﺎرﮔﺮان ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻣﻌﺪﻧﯽ را ﺧﺎرﺟﻴﺎن ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﯽ دهﻨ ﺪ‪ :‬ﻟﻬ ﺴﺘﺎﻧﯽ ه ﺎ‪،‬‬
‫∗∗‬
‫اﻳﺘﺎﻟﻴﺎﺋﯽ هﺎ و اﺳﭙﺎﻧﻴﺎﺋﯽ هﺎ ‪ .‬در اﻳ ﺎﻻت ﻣﺘﺤ ﺪﻩ ﻣﻬ ﺎﺟﺮﻳﻦ اروﭘ ﺎﯼ ﺷ ﺮﻗﯽ و ﺟﻨ ﻮﺑﯽ ﮐ ﻢ‬
‫ﻣﺰدﺗﺮﻳﻦ ﮐﺎرهﺎ را دارﻧﺪ و ﺣﺎل ﺁن ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد ﮐ ﺎرﮐﺮان ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎﺋﯽ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ ﺳ ﻤﺖ ﺳ ﺮﮐﺎرﮔﺮ‬
‫∗∗∗‬
‫‪ .‬اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم‬ ‫ﮐﺎر ﮐﺮدﻩ و ﭘﺮﻣﺰدﺗﺮﻳﻦ ﮐﺎرهﺎ را دارﻧﺪ از ﻟﺤﺎظ ﻧﺴﺒﯽ ﺑﻴﺶ از هﻤﻪ اﺳ ﺖ‬
‫داراﯼ اﻳ ﻦ ﺗﻤﺎﻳ ﻞ ه ﻢ ه ﺴﺖ ﮐ ﻪ در ﺑ ﻴﻦ ﮐ ﺎرﮔﺮان ﻗ ﺸﺮهﺎﯼ ﻣﻤﺘ ﺎزﯼ را ﻣﺘﻤ ﺎﻳﺰ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ و‬
‫ﺁن هﺎ را از ﺗﻮدﻩ ﯼ وﺳﻴﻊ ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳﺎ ﻣﺠﺰا ﺳﺎزد‪.‬‬
‫ذﮐ ﺮ اﻳ ﻦ ﻧﮑﺘ ﻪ ﻻزم اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ در اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن ﺗﻤﺎﻳ ﻞ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﻣﺒﻨ ﯽ ﺑ ﺮ اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ ﺑ ﻴﻦ‬
‫ﮐﺎرﮔﺮان ﺷﮑﺎف اﻳﺠﺎد ﮐﻨﺪ و اﭘﻮرﺗﻮﻧﻴﺰم را در ﺑﻴﻦ ﺁن هﺎ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺟﻨﺒﺶ ﮐﺎرﮔﺮﯼ‬
‫را ﻣﻮﻗﺘ ًﺎ دﭼ ﺎر ﻓ ﺴﺎد ﺳ ﺎزد –ﻣ ﺪت ه ﺎ ﻗﺒ ﻞ از ﭘﺎﻳ ﺎن ﻗ ﺮن ﻧ ﻮزدهﻢ و ﺁﻏ ﺎز ﻗ ﺮن ﺑﻴ ﺴﺘﻢ‬
‫ﻣﺘﻈﺎهﺮ ﮔﺮدﻳﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬زﻳﺮا دو ﺻﻔﺖ ﻣﺸﺨﺼﻪ ﯼ ﻣﻬﻢ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﻳﻌﻨ ﯽ ﻣ ﺴﺘﻤﻠﮑﺎت ﻋﻈ ﻴﻢ‬
‫ﻣﺴﺘﻌﻤﺮاﺗﯽ و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﻧﺤﺼﺎرﯼ در ﺑﺎزار ﺟﻬﺎﻧﯽ از ﻧﻴﻤﻪ ﯼ ﻗﺮن ﻧﻮزدهﻢ در اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن‬
‫وﺟ ﻮد داﺷ ﺖ‪ .‬ﻣ ﺎرﮐﺲ و اﻧﮕﻠ ﺲ ﺳ ﺎل ه ﺎﯼ ﻣﺘﻤ ﺎدﯼ اﻳ ﻦ راﺑ ﻂ اﭘﻮرﺗ ﻮﻧﻴﺰم در ﺟﻨ ﺒﺶ‬
‫ﮐ ﺎرﮔﺮﯼ را ﺑ ﺎ ﺧ ﺼﻮﺻﻴﺎت اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴ ﺴﺘﯽ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر ﻣﻨﻈﻤ ﯽ‬
‫ﻼ اﻧﮕﻠ ﺲ در ‪ ٧‬اﮐﺘﺒ ﺮ ﺳ ﺎل ‪ ١٨٥٨‬ﺑ ﻪ ﻣ ﺎرﮐﺲ ﻧﻮﺷ ﺖ‪:‬‬
‫ﺑﺮرﺳ ﯽ ﻣ ﯽ ﻧﻤﻮدﻧ ﺪ‪ .‬ﻣ ﺜ ً‬

‫∗‪») „Statistik des Deutschen Reichs“, Bd.٢٢١ -‬ﺁﻣﺎر دوﻟﺖ ﺁﻟﻤﺎن«‪- ،‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫∗∗‪) Henger: „Die Kapitalsanlage der Franzosen“, St., ١٩١٣. -‬هﻨﮕ ﺮ‪:‬‬
‫»ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬارﯼ هﺎﯼ ﻓﺮاﻧﺴﻮﯼ«‪– .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫∗∗∗‪) Hourvich: „Immigration and Laboür“, N. – Y., ١٩١٣. -‬ه ﻮروﻳﭻ‪:‬‬
‫»ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺑﻪ درون ﮐﺸﻮر و ﮐﺎر«‪ ،‬ﻧﻴﻮﻳﻮرﮎ‪– .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬

‫‪١٣٤‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫ﻼ ﺑﻪ ﻃﻮر روزاﻓﺰوﻧﯽ ﺟﻨﺒﻪ ﯼ ﺑﻮرژوازﯼ ﺑﻪ ﺧ ﻮد ﻣ ﯽ ﮔﻴ ﺮد‬

‫»ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳﺎﯼ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻋﻤ ً‬
‫و ﺑ ﻪ ﻧﻈ ﺮ ﻣ ﯽ رﺳ ﺪ اﻳ ﻦ ﻣﻠ ﺖ ﮐ ﻪ از ه ﺮ ﻣﻠ ﺖ دﻳﮕ ﺮﯼ ﺑﻴ ﺸﺘﺮ ﺑﻮرژواﺳ ﺖ ﻣ ﯽ ﺧﻮاه ﺪ‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﮐﺎر را ﺑﻪ ﺟﺎﺋﯽ ﺑﺮﺳ ﺎﻧﺪ ﮐ ﻪ در ردﻳ ﻒ ﺑ ﻮرژوازﯼ ﻳ ﮏ اﺷ ﺮاﻓﻴﺖ ﺑ ﻮرژوازﯼ و‬
‫ﻳ ﮏ ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳ ﺎﯼ ﺑ ﻮرژوازﯼ داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻴ ﺴﺖ اﻳ ﻦ اﻣ ﺮ از ﻃ ﺮف ﻣﻠﺘ ﯽ ﮐ ﻪ ﺗﻤ ﺎم‬
‫ﺟﻬﺎن را اﺳﺘﺜﻤﺎر ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﺣﺪود ﻣﻌﻴﻨﯽ ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻋﺪﻩ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ‪ «.‬ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ ﭘﺲ از‬
‫ﻳ ﮏ رﺑ ﻊ ﻗ ﺮن‪ ،‬اﻧﮕﻠ ﺲ در ﻧﺎﻣ ﻪ ﻣﻮرﺧ ﻪ ‪ ١١‬اوت ‪ ١٨٨١‬از »ﺑ ﺪﺗﺮﻳﻦ ﺗﺮدوﻧﻴ ﻮن ه ﺎﯼ‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ« ﺻﺤﺒﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ »ﮐﻪ اﺟﺎزﻩ ﻣﯽ دهﻨ ﺪ اﻓ ﺮادﯼ ﺑ ﺮ ﺁن ه ﺎ رهﺒ ﺮﯼ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ ﮐ ﻪ از‬
‫ﻃﺮف ﺑﻮرژوازﯼ ﺧﺮﻳﺪارﯼ ﺷﺪﻩ و ﻳﺎ دﺳ ﺖ ﮐ ﻢ ﺟﻴ ﺮﻩ ﺑﮕﻴ ﺮ وﯼ ه ﺴﺘﻨﺪ«‪ .‬و اﻣ ﺎ اﻧﮕﻠ ﺲ‬
‫در ﻧﺎﻣﻪ دﻳﮕﺮ ﺧﻮد ﺑﻪ ﮐﺎﺋﻮﺗﺴﮑﯽ در ﺗﺎرﻳﺦ ‪ ١٢‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ﺳﺎل ‪ ١٨٨٢‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﯽ ﻧﻮﻳ ﺴﺪ‪:‬‬
‫»از ﻣﻦ ﻣﯽ ﭘﺮﺳﻴﺪ ﮐﺎرﮔﺮان اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ درﺑﺎرﻩ ﯼ ﺳﻴﺎﺳ ﺖ اﺳ ﺘﻌﻤﺎرﯼ ﭼ ﻪ ﻓﮑ ﺮ ﻣ ﯽ ﮐﻨﻨ ﺪ؟‬
‫هﻤﺎن ﻓﮑﺮﯼ ﮐﻪ درﺑﺎرﻩ ﯼ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﺎ ﺣ ﺰب ﮐ ﺎرﮔﺮﯼ ﻣﻮﺟ ﻮد‬
‫ﻧﻴ ﺴﺖ‪ ،‬ﻓﻘ ﻂ رادﻳﮑ ﺎل ه ﺎﯼ ﻣﺤﺎﻓﻈ ﻪ ﮐ ﺎر و ﻟﻴﺒ ﺮال وﺟ ﻮد دارﻧ ﺪ و ﮐ ﺎرﮔﺮان ﺑ ﺎ ﺧ ﺎﻃﺮﯼ‬
‫ﺁﺳﻮدﻩ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺁﻧﺎن از اﻧﺤﺼﺎر ﻣﺴﺘﻌﻤﺮاﺗﯽ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن و اﻧﺤ ﺼﺎر وﯼ در ﺑ ﺎزار ﺟﻬ ﺎﻧﯽ‬
‫∗‬
‫اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ« ‪) .‬ﻋﻴﻦ هﻤﻴﻦ ﻣﻄﻠﺐ را هﻢ اﻧﮕﻠ ﺲ در ﺳ ﺎل ‪ ١٨٩٢‬در ﭘ ﻴﺶ ﮔﻔﺘ ﺎر‬
‫ﭼﺎپ دوم ﮐﺘ ﺎب ﺧ ﻮد ﻣﻮﺳ ﻮم ﺑ ﻪ »وﺿ ﻊ ﻃﺒﻘ ﻪ ﯼ ﮐ ﺎرﮔﺮ در اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن« ﺗ ﺸﺮﻳﺢ ﻧﻤ ﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪(.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮم ﺑﻪ ﻃ ﻮر واﺿ ﺢ ذﮐ ﺮ ﮔﺮدﻳ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﻋﻠ ﺖ‪ (١ :‬اﺳ ﺘﺜﻤﺎر ﺗﻤ ﺎم‬
‫ﺟﻬ ﺎن از ﻃ ﺮف اﻳ ﻦ ﮐ ﺸﻮر؛ ‪ (٢‬ﻣﻮﻗﻌﻴ ﺖ اﻧﺤ ﺼﺎرﯼ ﺁن در ﺑﺎﻧ ﮏ ﺟﻬ ﺎﻧﯽ؛ ‪ (٣‬اﻧﺤ ﺼﺎر‬
‫ﻣﺴﺘﻌﻤﺮاﺗﯽ ﺁن‪ .‬ﻣﻌﻠﻮم‪ (١ :‬ﺑﻮرژوا ﺷﺪن ﺑﺨﺸﯽ از ﭘﺮوﻟﺘ ﺎرﯼ اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن؛ ‪ (٢‬ﻗ ﺴﻤﺘﯽ از‬
‫ﺁن اﺟﺎزﻩ ﻣﯽ دهﺪ اﻓﺮادﯼ ﺑﺮ وﯼ رهﺒﺮﯼ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﮐﻪ از ﻃ ﺮف ﺑ ﻮرژوازﯼ ﺧﺮﻳ ﺪارﯼ ﺷ ﺪﻩ‬
‫و ﻳﺎ دﺳﺖ ﮐﻢ ﺟﻴﺮﻩ ﺑﮕﻴ ﺮ ﺁن ه ﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﺁﻏ ﺎز ﻗ ﺮن ﺑﻴ ﺴﺘﻢ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﺟﻬ ﺎن را ﺑ ﻴﻦ‬

‫∗‪») „Briefwechsel von Marx und Engels“ Bd. II, S. ٢٩٠; IV, ٤٥٣. -‬ﻣﮑﺎﺗﺒ ﮥ‬
‫ﻣ ﺎرﮐﺲ و اﻧﮕﻠ ﺲ«‪ ،‬ﺟﻠ ﺪ دوم‪– .‬ﻣﺘ ﺮﺟﻢ( ) ‪K. Kautsky: „Sozialismus und‬‬
‫‪) (Kolonialpolitik“, Brl.‬ﮎ‪ .‬ﮐﺎﺋﻮﺗ ﺴﮑﯽ‪» :‬ﺳﻮﺳ ﻴﺎﻟﻴﺰم و ﺳﻴﺎﺳ ﺖ ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮاﺗﯽ«‪ ،‬ﺑ ﺮﻟﻦ‪- .‬‬
‫ﻣﺘﺮﺟﻢ(‪ .‬اﻳﻦ رﺳﺎﻟﻪ در ﺁن ﻋﻬﺪﯼ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ ﮐﺎﺋﻮﺗﺴﮑﯽ هﻨﻮز ﻣﺎرﮐﺴﻴﺴﺖ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪١٣٥‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﻣﺸﺘﯽ از دول ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪﻩ و هﺮ ﻳﮏ از اﻳﻦ دول اﮐﻨ ﻮن ﺁن ﭼﻨ ﺎن ﻗ ﺴﻤﺘﯽ از »ﺗﻤ ﺎم‬
‫ﺟﻬ ﺎن« را اﺳ ﺘﻌﻤﺎر ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ )ﺑ ﻪ ﻣﻨﻈ ﻮر ﺗﺤ ﺼﻴﻞ ﻣ ﺎﻓﻮق ﺳ ﻮد( ﮐ ﻪ اﻧ ﺪﮐﯽ از ﺁن ﭼ ﻪ‬
‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن در ﺳﺎل ‪ ١٨٥٨‬اﺳﺘﺜﻤﺎر ﻣﯽ ﮐﺮد ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ؛ هﺮ ﻳﮏ ﮐﺎرﺗﻞ هﺎ از اﻳﻦ دول در‬
‫ﺳﺎﻳﻪ ﯼ ﺗﺮاﺳﺖ هﺎ‪ ،‬ﮐﺎرﺗﻞ هﺎ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣﺎﻟﯽ و داﺷﺘﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت واﻣﺪﻩ ﺑﺎ واﻣﺪار‪ -‬در‬
‫ﺑ ﺎزار ﺟﻬ ﺎﻧﯽ داراﯼ ﻣﻮﻗﻌﻴ ﺖ اﻧﺤﺼﺎرﻳ ﺴﺖ و ه ﺮ ﻳ ﮏ از ﺁن ه ﺎ ﺗ ﺎ درﺟ ﻪ ﯼ ﻣﻌﻴﻨ ﯽ از‬
‫اﻧﺤﺼﺎر ﻣﺴﺘﻌﻤﺮاﺗﯽ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳ ﺖ )دﻳ ﺪﻳﻢ ﮐ ﻪ از ‪ ٧٥‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﮐﻴﻠ ﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑ ﻊ ﻣﺠﻤ ﻮع‬
‫ﻣﺴﺘﻌﻤﺮات ﺟﻬﺎن ‪ ٦٥‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻳﻌﻨﯽ ‪ ٨٦‬درﺻﺪ در دﺳﺖ ﺷﺶ دوﻟﺖ ﻣﺘﻤﺮﮐ ﺰ اﺳ ﺖ؛ ‪٦١‬‬
‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻳﻌﻨﯽ ‪ ٨١‬درﺻﺪ در دﺳﺖ ﺳﻪ دوﻟﺖ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ اﺳﺖ(‪.‬‬
‫وﺟﻪ ﯼ ﺗﻤ ﺎﻳﺰ ﻣﻮﻗﻌﻴ ﺖ ﮐﻨ ﻮﻧﯽ وﺟ ﻮد ﺁن ﭼﻨ ﺎن ﺷ ﺮاﻳﻂ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ و ﺳﻴﺎﺳ ﯽ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ‬
‫ﻧﻤ ﯽ ﺗﻮاﻧ ﺴﺖ ﺑ ﺮ ﺷ ﺪت ﺁﺷ ﺘﯽ ﻧﺎﭘ ﺬﻳﺮﯼ اﭘﻮرﺗ ﻮﻧﻴﺰم ﺑ ﺎ ﻣﻨ ﺎﻓﻊ ﻋﻤ ﻮﻣﯽ و اﺳﺎﺳ ﯽ ﺟﻨ ﺒﺶ‬
‫ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﻧﻴﻔﺰاﻳﺪ‪ :‬اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم از ﺣﺎﻟ ﺖ ﺟﻨﻴﻨ ﯽ ﺧ ﻮد ﺧ ﺎرج ﺷ ﺪﻩ و ﺑ ﻪ ﻳ ﮏ ﺳﻴ ﺴﺘﻢ ﻣ ﺴﻠﻂ‬
‫ﻣﺒﺪل ﮔﺮدﻳ ﺪﻩ اﺳ ﺖ؛ اﻧﺤ ﺼﺎرهﺎﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ در اﻗ ﺼﺎد ﻣﻠ ﯽ و ﺳﻴﺎﺳ ﺖ ﺟ ﺎﯼ اول را‬
‫اﺷﻐﺎل ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ؛ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﺟﻬ ﺎن ﺑ ﻪ ﭘﺎﻳ ﺎن رﺳ ﻴﺪﻩ اﺳ ﺖ؛ و اﻣ ﺎ از ﻃ ﺮف دﻳﮕ ﺮ ﺑ ﻪ ﺟ ﺎﯼ‬
‫اﻧﺤ ﺼﺎر ﺑ ﺪون ﺷ ﺮﻳﮏ اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن‪ ،‬اﮐﻨ ﻮن ﻣ ﯽ ﺑﻴﻨ ﻴﻢ ﻋ ﺪﻩ ﯼ ﻗﻠﻴﻠ ﯽ از دول اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴ ﺴﺘﯽ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺷﺮﮐﺖ در اﻳﻦ اﻧﺤﺼﺎر ﺑﺎ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﺑ ﻪ ﻣﺒ ﺎرزﻩ اﯼ ﻣ ﺸﻐﻮﻟﻨﺪ ﮐ ﻪ ﺻ ﻔﺖ ﻣﺸﺨ ﺼﻪ ﯼ‬
‫ﺗﻤﺎم ﺁﻏﺎز ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ را ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﯽ دهﺪ‪ .‬اﭘﻮرﺗﻮﻧﻴﺰم اﮐﻨﻮن دﻳﮕﺮ ﻧﻤ ﯽ ﺗﻮاﻧ ﺪ در ﺟﻨ ﺒﺶ‬
‫ﮐ ﺎرﮔﺮﯼ ﻳ ﮏ ﮐ ﺸﻮر‪ ،‬ﺁن ﻃ ﻮر ﮐ ﻪ در ﻧﻴﻤ ﻪ دوم ﻗ ﺮن ﻧ ﻮزدهﻢ در اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن ﻣ ﺸﺎهﺪﻩ‬
‫ﻣ ﯽ ﺷ ﺪ‪ -‬ﺑ ﺮاﯼ ﻣ ﺪﺗﯽ ﻣﺪﻳ ﺪ ﻳﻌﻨ ﯽ دﻩ ه ﺎ ﺳ ﺎل ﭘ ﯽ در ﭘ ﯽ ﭘﻴ ﺮوزﯼ ﻣﻄﻠ ﻖ داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪.‬‬
‫اﭘﻮرﺗ ﻮﻧﻴﺰم در ﻳ ﮏ ﺳﻠ ﺴﻠﻪ از ﮐ ﺸﻮرهﺎ ﺑ ﻪ ﻧ ﻀﺞ ﺧ ﻮد رﺳ ﻴﺪﻩ‪ ،‬از ﺣ ﺪ ﻧ ﻀﺞ ﮔﺬﺷ ﺘﻪ و‬
‫∗‬
‫ﮔﻨﺪﻳ ﺪﻩ ﺷ ﺪﻩ و ﺑ ﻪ ﻋﻨ ﻮان ﺳﻮﺳ ﻴﺎل ﺷ ﻮﻳﻨﻴﺰم ﮐ ﺎﻣ ً‬
‫ﻼ ﺑ ﺎ ﺳﻴﺎﺳ ﺖ ﺑ ﻮرژوازﯼ در ﺁﻣﻴﺨﺘ ﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫∗‪ -‬ﺳﻮﺳﻴﺎل ﺷﻮﻳﻨﻴﺰم روﺳﯽ ﺣﻀﺮات ﭘﻮﺗﺮﺳﻒ هﺎ‪ ،‬ﭼﺨﻨﮑﻞ هﺎ‪ ،‬ﻣﺎﺳﻠﻒ هﺎ و ﻏﻴﺮﻩ ﻧﻴ ﺰ‪ ،‬ﺧ ﻮاﻩ ﺑ ﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﺁﺷﮑﺎر و ﺧﻮاﻩ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﻨﻬ ﺎﻧﯽ ﺧ ﻮد )ﺁﻗﺎﻳ ﺎن ﭼﺨﻴ ﺪزﻩ‪ ،‬اﺳ ﮑﻮﺑﻠﻒ‪ ،‬ﺁﮐ ﺴﻠﺮد‪ ،‬ﻣ ﺎرﺗﻒ و‬
‫ﻏﻴﺮﻩ( از ﻳﮑﯽ از اﺷﮑﺎل روﺳﯽ اﭘﻮرﺗﻮﻧﻴﺰم ﻳﻌﻨﯽ از اﻧﺤﻼل ﻃﻠﺒﯽ ﭘﺪﻳﺪﻩ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٣٦‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫‪ -٩‬اﻧﺘﻘﺎد از اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم‬
‫اﻧﺘﻘﺎد از اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﯼ وﺳﻴﻊ اﻳﻦ ﮐﻠﻤﻪ از ﻧﻈ ﺮ ﻣ ﺎ ﻋﺒ ﺎرت از روﺷ ﯽ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ‬
‫ﻃﺒﻘﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﺑﺮﺣﺴﺐ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﯼ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺧﻮد‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم‬
‫دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻴﺰان ﻋﻈﻴﻢ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در دﺳﺖ ﻋ ﺪﻩ ﯼ ﻣﻌ ﺪودﯼ ﻣﺘﻤﺮﮐ ﺰ ﺷ ﺪﻩ و ﺷ ﺒﮑﻪ ﯼ‬
‫اﻧﺒﻮهﯽ از ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت و ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺑﻪ وﺟﻮد ﺁوردﻩ و داﻣﻨﻪ ﯼ اﻳ ﻦ ﺷ ﺒﮑﻪ ﺑ ﺎ ﭼﻨ ﺎن وﺳ ﻌﺖ‬
‫ﻏﻴﺮﻗﺎﺑ ﻞ ﺗ ﺼﻮرﯼ ﮔ ﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺘ ﻪ ﮐ ﻪ ﻧ ﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ ﺗ ﻮدﻩ ﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ داران و ﺻ ﺎﺣﺒﮑﺎران‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻂ و ﮐﻮﭼﮏ ﺑﻠﮑﻪ ﺧﺮدﻩ ﭘﺎﺗﺮﻳﻦ ﺁن هﺎ را ﻧﻴﺰ ﺗﺎﺑﻊ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣﺎﻟﯽ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬از‬
‫ﻳﮏ ﻃ ﺮف و ﻣﺒ ﺎرزﻩ ﯼ ﺣ ﺎد ﺑ ﺎ ﺳ ﺎﻳﺮ ﮔ ﺮوﻩ ه ﺎﯼ ﻣﻠ ﯽ و دوﻟﺘ ﯽ ﻓﻴﻨﺎﻧﺴﻴ ﺴﺖ ه ﺎ ﺑ ﺮ ﺳ ﺮ‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺟﻬﺎن و ﺳﻴﺎدت ﺑﺮ ﮐﺸﻮرهﺎﯼ دﻳﮕﺮ –از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ‪ -‬ﻣﻮﺟﺐ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﺗﻤ ﺎم‬
‫ﻃﺒﻘ ﺎت دارا ﻳ ﮏ ﺟ ﺎ ﺑ ﻪ ﺳ ﻮﯼ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم روﺁور ﺷ ﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺠ ﺬوﺑﻴﺖ »هﻤﮕ ﺎﻧﯽ« ﺑ ﻪ‬
‫دورﻧﻤﺎه ﺎﯼ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم‪ ،‬دﻓ ﺎع دﻳﻮاﻧ ﻪ وار از ﺁن و رﻧ ﮓ ﺁﻣﻴ ﺰﯼ ﺁن ﺑ ﻪ ﺗﻤ ﺎم وﺳ ﺎﺋﻞ‬
‫ﻣﻤﮑﻨ ﻪ‪ -‬ﭼﻨ ﻴﻦ اﺳ ﺖ ﺻ ﻔﺖ ﻣﺸﺨ ﺼﻪ ﯼ دوران ﺣﺎﺿ ﺮ‪ .‬اﻳ ﺪﺋﻮﻟﻮژﯼ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴ ﺴﺘﯽ در‬
‫ﻃﺒﻘﻪ ﯼ ﮐﺎرﮔﺮ ﻧﻴﺰ ﻧﻔﻮذ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬دﻳﻮار ﭼﻴﻦ اﻳﻦ ﻃﺒﻘ ﻪ را از ﻃﺒﻘ ﺎت دﻳﮕ ﺮ ﺟ ﺪا ﻧﮑ ﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن ﺣﺰب ﮐﻨﻮﻧﯽ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح »ﺳﻮﺳﻴﺎل دﻣﻮﮐﺮات« ﺁﻟﻤﺎن ﺑ ﻪ ﺣ ﻖ و ﺑ ﻪ‬
‫ﺟ ﺎ ﺑ ﻪ »ﺳﻮﺳ ﻴﺎل اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴ ﺴﺖ« ﻳﻌﻨ ﯽ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴ ﺴﺖ در ﮔﻔﺘ ﺎر و اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴ ﺴﺖ در ﮐ ﺮدار‬
‫ﻣﻠﻘ ﺐ ﺷ ﺪﻩ اﻧ ﺪ‪ -‬ﺑﺎﻳ ﺪ داﻧ ﺴﺖ در ﺳ ﺎل ‪ ١٩٠٢‬ه ﻢ هﻮﺑ ﺴﻦ وﺟ ﻮد »اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴ ﺴﺖ ه ﺎﯼ‬
‫ﻓ ﺎﺑﻴﻦ« را در اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ ﺳ ﺎزﻣﺎن اﭘﻮرﺗﻮﻧﻴ ﺴﺘﯽ »ﺟﻤﻌﻴ ﺖ ﻓ ﺎﺑﻴﻦ« ﺗﻌﻠ ﻖ داﺷ ﺘﻨﺪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٣٧‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫داﻧ ﺸﻤﻨﺪان و ﭘﻮﺑﻠﻴﺴﻴ ﺴﺖ ه ﺎﯼ ﺑ ﻮرژوازﯼ ﻣﻌﻤ ﻮ ًﻻ ﺑ ﻪ ﺷ ﮑﻞ ﻧ ﺴﺒﺘ ًﺎ ﭘﻮﺷ ﻴﺪﻩ اﯼ از‬

‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم دﻓﺎع ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﮐﻪ ﺳﻴﺎدت ﻣﻄﻠﻖ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم و رﻳ ﺸﻪ ه ﺎﯼ ﻋﻤﻴ ﻖ‬
‫ﺁن را ﭘﺮدﻩ ﭘﻮﺷﯽ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽ ﮐﻮﺷﻨﺪ ﺟﺰﺋﻴﺎت و ﻓﺮﻋﻴﺎت را در درﺟ ﻪ ﯼ اول اهﻤﻴ ﺖ‬
‫ﻗﺮار دهﻨﺪ و ﺗﻼش ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﺑﺎ ﻃﺮح هﺎﯼ ﺑﻪ ﮐﻠ ﯽ ﺑ ﯽ اهﻤﻴ ﺖ »رﻓ ﺮم« از ﻗﺒﻴ ﻞ ﺑﺮﻗ ﺮارﯼ‬
‫ﻧﻈﺎرت ﭘﻠﻴﺴﯽ ﺑﺮ ﺗﺮاﺳﺖ ه ﺎ ﻳ ﺎ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎ و ﻏﻴ ﺮﻩ ﺗﻮﺟ ﻪ را از ﺁن ﭼ ﻪ ﮐ ﻪ داراﯼ اهﻤﻴ ﺖ‬
‫اﺳﺎﺳﯽ اﺳﺖ ﻣﻨﺤﺮف ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺖ ه ﺎﯼ وﻗ ﻴﺢ و ﺑ ﯽ ﭘ ﺮدﻩ اﯼ ﮐ ﻪ ﺟ ﺴﺎرت دارﻧ ﺪ‬
‫اﻧﺪﻳ ﺸﻪ ﯼ ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ اﺻ ﻼح ﺧ ﺼﻮﺻﻴﺎت اﺳﺎﺳ ﯽ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم را اﻧﺪﻳ ﺸﻪ اﯼ ﻧﺎﺑﺨﺮداﻧ ﻪ‬
‫اﻋﻼم دارﻧﺪ ﮐﻤﺘﺮ ﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﺑﺮﻣﯽ ﺧﻴﺰﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻨ ﮏ ﻣﺜ ﺎﻟﯽ ذﮐ ﺮ ﻣ ﯽ ﻧﻤ ﺎﺋﻴﻢ‪ .‬اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴ ﺴﺖ ه ﺎﯼ ﺁﻟﻤ ﺎﻧﯽ در ﻧ ﺸﺮﻳﻪ ﯼ ﻣﻮﺳ ﻮم ﺑ ﻪ‬
‫»ﺑﺎﻳﮕﺎﻧﯽ اﻗﺘﺼﺎد ﺟﻬﺎﻧﯽ« ﺳﻌﯽ دارﻧﺪ ﺟﺮﻳﺎن ﺟﻨﺒﺶ ﺁزادﯼ ﺑﺨﺶ ﻣﻠﯽ را در ﻣﺴﺘﻌﻤﺮات‬
‫و اﻟﺒﺘ ﻪ ﺑ ﻪ ﺧ ﺼﻮص در ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮات ﻏﻴﺮﺁﻟﻤ ﺎﻧﯽ ﺗﻌﻘﻴ ﺐ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ‪ .‬ﺁن ه ﺎ ﺗ ﮏ ﺟ ﻮش ه ﺎ و‬
‫اﻋﺘﺮاﺿﺎﺗﯽ را ﮐﻪ در هﻨﺪوﺳﺘﺎن ﻣﯽ ﺷﻮد و ﺟﻨﺒﺸﯽ را ﮐﻪ در ﻧﺎﺗﺎل )ﺟﻨﻮب ﺁﻓﺮﻳﻘﺎ( و در‬
‫هﻨﺪ‪ ،‬هﻠﻨﺪ و ﻏﻴﺮﻩ وﺟﻮد دارد ذﮐﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻳﮑ ﯽ از ﺁن ه ﺎ در ﺧ ﺼﻮص ﻳ ﮏ ﻧ ﺸﺮﻳﻪ ﯼ‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ ﺣﺎوﯼ ﮔﺰارش ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺴﯽ از ﻣﻠ ﺖ ه ﺎ و ﻧﮋاده ﺎﯼ ﺗ ﺎﺑﻊ ﮐ ﻪ از ‪ ٢٨‬ﺗ ﺎ‬
‫‪ ٣٠‬ژوﺋ ﻦ ﺳ ﺎل ‪ ١٩١٠‬از ﻃ ﺮف ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪﮔﺎن ﻣﺨﺘﻠ ﻒ ﻣﻠﻠ ﯽ از ﺁﺳ ﻴﺎ و ﺁﻓﺮﻳﻘ ﺎ و اروﭘ ﺎ‬
‫ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﺳ ﻴﺎدت ﺑﻴﮕﺎﻧﮕ ﺎن ﻗ ﺮار دارﻧ ﺪ ﺗ ﺸﮑﻴﻞ ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد‪ -‬ﻣﻘﺎﻟ ﻪ اﯼ ﻧﻮﺷ ﺘﻪ و ﺿ ﻤﻦ ﺁن‬
‫ﻧﻄﻖ هﺎﯼ اﻳﺮاد ﺷﺪﻩ در اﻳﻦ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ را ﭼﻨﻴﻦ ارزﻳﺎﺑﯽ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪» :‬ﺑ ﻪ ﻣ ﺎ ﻣ ﯽ ﮔﻮﻳﻨ ﺪ ﺑ ﺎ‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺒﺎرزﻩ ﮐﺮد؛ دوﻟﺖ هﺎﯼ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوا ﺑﺎﻳﺪ ﺣ ﻖ ﻣﻠ ﻞ ﺗﺎﺑﻌ ﻪ را ﺑ ﻪ اﺳ ﺘﻘﻼل ﺑ ﻪ‬
‫رﺳﻤﻴﺖ ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ؛ دادﮔﺎﻩ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ اﺟ ﺮاﯼ ﻗﺮارداده ﺎﯼ ﻣﻨﻌﻘ ﺪﻩ ﺑ ﻴﻦ دول ﻣﻌﻈ ﻢ‬
‫و ﻣﻠ ﺖ ه ﺎﯼ ﮐﻮﭼ ﮏ ﻧﻈ ﺎرت ﮐﻨ ﺪ‪ .‬ﮐﻨﻔ ﺮاﻧﺲ ﻣﺰﺑ ﻮر از اﻳ ﻦ ﺧ ﻮاهﺶ ه ﺎﯼ ﻣﻌ ﺼﻮﻣﺎﻧﻪ‬
‫ﮔﺎﻣﯽ ﻓﺮاﺗﺮ ﻧﻤﯽ ﻧﻬ ﺪ‪ .‬ﻣ ﺎ اﺛ ﺮﯼ از درﮎ اﻳ ﻦ ﺣﻘﻴﻘ ﺖ ﻧﻤ ﯽ ﺑﻴﻨ ﻴﻢ ﮐ ﻪ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم در ﺷ ﮑﻞ‬
‫ﮐﻨ ﻮﻧﯽ ﺧ ﻮد ﺑ ﺎ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ارﺗﺒ ﺎط ﻧﺎﮔﺴ ﺴﺘﻨﯽ دارد و ﺑ ﺪﻳﻦ ﺟﻬ ﺖ )!!( ﻣﺒ ﺎرزﻩ ﯼ‬
‫ﻣ ﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑ ﺎ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم اﻣﺮﻳ ﺴﺖ ﺑ ﯽ ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﻣﮕ ﺮ اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ اﻗ ﺪاﻣﺎﺗﯽ ﻋﻠﻴ ﻪ ﺑﺮﺧ ﯽ از‬

‫‪١٣٨‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫∗‬
‫زﻳﺎدﻩ روﯼ هﺎ ﺑﻪ وﻳ ﮋﻩ ﻧﻔ ﺮت اﻧﮕﻴ ﺰ ﺁن اﮐﺘﻔ ﺎ ﺷ ﻮد« ‪ .‬ﭼ ﻮن اﺻ ﻼح رﻓﺮﻣﻴ ﺴﺘﯽ ارﮐ ﺎن‬
‫اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﭼﻴ ﺰﯼ ﻧﻴ ﺴﺖ ﺟ ﺰ ﻓﺮﻳ ﺐ و »ﺧ ﻮاهﺶ ه ﺎﯼ ﻣﻌ ﺼﻮﻣﺎﻧﻪ« و ﭼ ﻮن ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪﮔﺎن‬
‫ﺑﻮرژوازﯼ ﻣﻠﻞ ﺳ ﺘﻤﮑﺶ ﺑ ﻪ ﺳ ﻮﯼ ﺟﻠ ﻮ »ﻓﺮاﺗ ﺮ« از اﻳ ﻦ ﮔ ﺎﻣﯽ ﻧﻤ ﯽ ﻧﻬﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺪﻳﻦ ﺟﻬ ﺖ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪﻩ ﯼ ﺑ ﻮرژوازﯼ ﻣﻠ ﺖ ﺳ ﺘﻤﮕﺮ ﮔ ﺎﻣﯽ »ﻓﺮاﺗ ﺮ« از اﻳ ﻦ ﺑ ﻪ ﺳ ﻮﯼ ﻋﻘ ﺐ ﺑﺮﻣ ﯽ دارد‬
‫ﻳﻌﻨﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺟﺒﻬﻪ ﺑﻪ زﻣ ﻴﻦ ﻣ ﯽ ﺳ ﺎﻳﺪ و ﺁن را در ﻟﻔﺎﻓ ﻪ ﯼ ادﻋ ﺎﯼ »ﻋﻠﻤ ﯽ‬
‫ﺑﻮدن« ﻣﺴﺘﻮر ﻣﯽ ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ هﻢ ﻧﻮﻋﯽ از »ﻣﻨﻄﻖ« اﺳﺖ!‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ ﺣﺎﮐﯽ از اﻳﻦ ﮐﻪ ﺁﻳﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮات رﻓﺮﻣﻴﺴﺘﯽ ارﮐﺎن اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم اﻣﮑﺎن ﭘﺬﻳﺮ اﺳ ﺖ و‬
‫ﺁﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺟﻠﻮ رﻓﺖ و ﺗﻀﺎدهﺎﺋﯽ را ﮐ ﻪ زاﺋﻴ ﺪﻩ ﯼ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم اﺳ ﺖ ﺑ ﻴﺶ از ﭘ ﻴﺶ ﺣ ﺪت‬
‫داد و ﺁن هﺎ را ﻋﻤﻴﻖ ﺗﺮ ﺳﺎﺧﺖ ﻳﺎ اﻳﻦ ﮐﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ رﻓ ﺖ‪ -‬و اﻳ ﻦ ﺗ ﻀﺎدهﺎ را ﺗﺨﻔﻴ ﻒ‬
‫داد‪ -‬از ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺳﺎﺳﯽ اﻧﺘﻘﺎد از اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم اﺳ ﺖ‪ .‬ﭼ ﻮن ﺧ ﺼﻮﺻﻴﺎت ﺳﻴﺎﺳ ﯽ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم‬
‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺑﺴﻂ ارﺗﺠﺎع در ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎت و ﺗﺸﺪﻳﺪ ﺳﺘﻤﮕﺮﯼ ﻣﻠ ﯽ ﻧﺎﺷ ﯽ از ﺳ ﺘﻤﮕﺮﯼ‬
‫اﻟﻴﮕﺎرﺷﯽ ﻣﺎﻟﯽ و ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﻓﺘﺎدن رﻗﺎﺑﺖ ﺁزاد‪ ،‬ﻟ ﺬا اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم در ﺁﻏ ﺎز ﻗ ﺮن ﺑﻴ ﺴﺘﻢ ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ‬
‫در ﺗﻤﺎم ﮐﺸﻮرهﺎﯼ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﯽ ﺑﺎ اﭘﻮزﻳ ﺴﻴﻮﻧﯽ از ﺧ ﺮدﻩ ﺑﻮرژواه ﺎﯼ دﻣ ﻮﮐﺮات ﻣﻮاﺟ ﻪ‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻋﻠﺖ ﻗﻄﻊ ﻋﻼﻗﻪ ﺑﺎ ﻣﺎرﮐﺴﻴﺰم از ﻃﺮف ﮐﺎﺋﻮﺗﺴﮑﯽ و ﺟﺮﻳﺎن وﺳﻴﻊ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠ ﯽ‬
‫ﮐﺎﺋﻮﺗ ﺴﮑﻴﺰم اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﮐﺎﺋﻮﺗ ﺴﮑﯽ ﻧ ﻪ ﻓﻘ ﻂ ﻧﮑﻮﺷ ﻴﺪ و ﻧﺘﻮاﻧ ﺴﺖ ﺧ ﻮد را در ﺻ ﻒ‬
‫ﻣﻘﺎﺑ ﻞ اﻳ ﻦ اﭘﻮزﻳ ﺴﻴﻮن ﺧ ﺮدﻩ ﺑ ﻮرژوازﯼ و رﻓﺮﻣﻴ ﺴﺘﯽ ﮐ ﻪ ﭘﺎﻳ ﻪ ﯼ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ ﺁن‬
‫ارﺗﺠﺎﻋﻴﺴﺖ‪ -‬ﻗﺮار دهﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮﻋﮑﺲ در ﻋﻤﻞ ﺑﺎ ﺁن درﺁﻣﻴﺨﺖ‪.‬‬
‫ﺟﻨ ﮓ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴ ﺴﺘﯽ ﺳ ﺎل ‪ ١٨٩٨‬ﻋﻠﻴ ﻪ اﺳ ﭙﺎﻧﻴﺎ در اﻳ ﺎﻻت ﻣﺘﺤ ﺪﻩ ﻣﻮﺟ ﺐ ﭘﻴ ﺪاﻳﺶ‬
‫∗∗‬
‫اﭘﻮزﻳ ﺴﻴﻮﻧﯽ از »ﺿﺪاﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴ ﺴﺖ ه ﺎ« ﮔﺮدﻳ ﺪ‪ .‬اﻳ ﻦ ه ﺎ ﺁﺧ ﺮﻳﻦ ﻣﻮهﻴﮑ ﺎن ه ﺎﯼ‬
‫دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﺑﻮرژوازﯼ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ اﻳﻦ ﺟﻨﮓ را ﺟﻨﮓ »ﺗﺒﻬﮑﺎراﻧ ﻪ« ﻣ ﯽ ﻧﺎﻣﻴﺪﻧ ﺪ‪ ،‬ﺗ ﺼﺮف‬

‫∗‪») („Welt wirtschaftliches Archiv“, Bd., II.) -‬ﺑﺎﻳﮕ ﺎﻧﯽ اﻗﺘ ﺼﺎد ﺟﻬ ﺎﻧﯽ«‪ ،‬ﺟﻠ ﺪ ‪،٢‬‬
‫ص‪- .١٩٣ -‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫∗∗‪ -‬ﻣﻮهﻴﮑﺎن ه ﺎ‪ -‬ﮔﺮوه ﯽ از ﻃﻮاﻳ ﻒ هﻨ ﺪوهﺎﯼ ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎﯼ ﺷ ﻤﺎﻟﯽ ه ﺴﺘﻨﺪ ﮐ ﻪ در ﺣ ﺎل زوال و از‬
‫ﺑ ﻴﻦ رﻓﺘﻨ ﺪ‪ .‬ﺁﺧ ﺮﻳﻦ ﻣﻮهﻴﮑ ﺎن ه ﺎ ‪ -‬ﻧ ﺎم رﻣ ﺎن ﻳﮑ ﯽ از ﻧﻮﻳ ﺴﻨﺪﮔﺎن ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎﺋﯽ ﺑ ﻪ ﻧ ﺎم ﻓﻨﻴﻤ ﻮر ﮐ ﻮﭘﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﺁﺧﺮﻳﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﺟﺮﻳﺎن هﺎﯼ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﺣﺎل زوال را‪ -‬ﺁﺧﺮﻳﻦ ﻣﻮهﻴﮑﺎن هﺎ‬
‫ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﻩ‪ .‬ت‪.‬‬

‫‪١٣٩‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫اراﺿ ﯽ دﻳﮕ ﺮان را ﻧﻘ ﺾ ﻗ ﺎﻧﻮن ﻣ ﺸﺮوﻃﻴﺖ ﻣ ﯽ داﻧ ﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻠ ﯽ را ﮐ ﻪ ﻧ ﺴﺒﺖ ﺑ ﻪ‬

‫ﺁﮔﻮﻳﻨﺎﻟﺪو‪ ،‬ﭘﻴ ﺸﻮاﯼ ﺑﻮﻣﻴ ﺎن ﻓﻴﻠﻴﭙ ﻴﻦ ﺷ ﺪ )ﺑ ﻪ وﯼ وﻋ ﺪﻩ دادﻧ ﺪ ﮐ ﻪ ﮐ ﺸﻮرش ﺁزاد ﺧﻮاه ﺪ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻌﺪًا ﺳﭙﺎهﻴﺎن ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﺋﯽ را در ﺁن ﺟﺎ ﭘﻴﺎدﻩ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻓﻴﻠﻴﭙﻴﻦ را ﺑﻪ ﺗﺼﺮف ﺧ ﻮد‬
‫در ﺁوردﻧﺪ( »ﻓﺮﻳﺐ ﺷﻮﻳﻨﻴﺴﺖ هﺎ« ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﺳﺨﻨﺎن ﻟﻴﻨﮑﻠﻦ را ﻧﻘﻞ ﻗﻮل ﻣﯽ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‬
‫ﺣﺎﮐﯽ از اﻳﻦ ﮐﻪ‪» :‬هﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺳﻔﻴﺪﭘﻮﺳﺖ ﺑﺮ ﺧﻮد ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺣﮑﻮﻣ ﺖ‬
‫ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ اﺳﺖ وﻟﯽ هﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺧﻮد و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺑﺮ دﻳﮕﺮان ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽ ﮐﻨ ﺪ‪-‬‬
‫∗‬
‫اﻳ ﻦ دﻳﮕ ﺮ ﺣﮑﻮﻣ ﺖ ﺑ ﺮ ﺧﻮﻳ ﺸﺘﻦ ﻧﺒ ﻮدﻩ ﺑﻠﮑ ﻪ اﺳ ﺘﺒﺪاد اﺳ ﺖ« ‪ .‬وﻟ ﯽ ﻣ ﺎداﻣﯽ ﮐ ﻪ اﻳ ﻦ‬
‫اﻧﺘﻘﺎدﮐﻨﻨﺪﮔﺎن از اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ ﻧﺎﮔﺴﺴﺘﻨﯽ ﺑﻮدن ارﺗﺒﺎط اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﺎ ﺗﺮاﺳﺖ هﺎ و ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻳﻦ‬
‫ﺑ ﺎ ارﮐ ﺎن ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ واهﻤ ﻪ داﺷ ﺘﻨﺪ و ﻣ ﺎداﻣﯽ ﮐ ﻪ از ﮔﺮوﻳ ﺪن ﺑ ﻪ ﻧﻴﺮوه ﺎﺋﯽ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫ﺗﻮﺳ ﻂ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺑ ﺰرگ و در ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﯼ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ ﺁن ﺑ ﻪ وﺟ ﻮد ﻣ ﯽ ﺁﻳﻨ ﺪ هﺮاﺳ ﻨﺎﮎ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ -‬اﻧﺘﻘﺎدﺷﺎن ﮐﻤﺎﮐﺎن ﺟﻨﺒﻪ ﯼ »ﺧﻮاهﺶ هﺎﯼ ﻣﻌﺼﻮﻣﺎﻧﻪ« را داﺷﺖ‪.‬‬
‫هﻮﺑﺴﻦ ﻧﻴﺰ در اﻧﺘﻘﺎد از اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪﻩ از هﻤﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﭘﻴﺮوﯼ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪.‬‬
‫هﻮﺑﺴﻦ در رد »ﻧﺎﮔﺰﻳﺮﯼ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم« و اﻋ ﻼم ﺿ ﺮورت »ارﺗﻘ ﺎع ﻗ ﺪرت ﺧﺮﻳ ﺪ« اه ﺎﻟﯽ‬
‫)در دوران ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ!(‪ ،‬ﺑ ﺮ ﮐﺎﺋﻮﺗ ﺴﮑﯽ ﺳ ﺒﻘﺖ ﺟ ﺴﺘﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬ﮐ ﺴﺎﻧﯽ ﮐ ﻪ در اﻧﺘﻘ ﺎد‬
‫از اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم و ﻗ ﺪرت ﻣﻄﻠ ﻖ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎ‪ ،‬اﻟﻴﮕﺎرﺷ ﯽ ﻣ ﺎﻟﯽ و ﻏﻴ ﺮﻩ از ﻧﻈﺮﻳ ﻪ ﯼ‬
‫ﺧﺮدﻩ ﺑ ﻮرژوازﯼ ﭘﻴ ﺮوﯼ ﻣ ﯽ ﮐﻨﻨ ﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨ ﺪ از ﺁﮔ ﺎد‪ ،‬ﺁ‪ .‬ﻻﻧ ﺴﺒﻮرگ‪ ،‬ل‪ .‬اﺷ ﻮﻩ ﮔ ﻪ ﮐ ﻪ ﻣ ﺎ‬
‫در اﻳﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﮐﺮات از ﺁن هﺎ ﻧﻘﻞ ﻗﻮل ﻧﻤﻮدﻩ اﻳﻢ و ﻧﻴﺰ وﻳﮑﺘ ﻮر ﺑ ﺮار‪ ،‬از ﻧﻮﻳ ﺴﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﻓﺮاﻧﺴﻮﯼ‪ ،‬ﻣﺆﻟﻒ ﻳﮏ ﮐﺘﺎب ﺳﻄﺤﯽ ﺑ ﻪ ﻧ ﺎم »اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن و اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم« ﻣﻨﺘ ﺸﺮﻩ در ﺳ ﺎل‬
‫‪ .١٩٠٠‬هﻤ ﻪ ﯼ ﺁن ه ﺎ ﺑ ﺪون ﺁن ﮐ ﻪ ذرﻩ اﯼ ادﻋ ﺎﯼ ﻣﺎرﮐﺴﻴ ﺴﺖ ﺑ ﻮدن داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪،‬‬
‫رﻗﺎﺑﺖ ﺁزاد و دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ را در ﻧﻘﻄﻪ ﯼ ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﻗ ﺮار ﻣ ﯽ دهﻨ ﺪ‪ ،‬ﻃ ﺮح اﺣ ﺪاث‬
‫راﻩ ﺁه ﻦ ﺑﻐ ﺪاد را ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ ﺗ ﺼﺎدﻣﺎت و ﺟﻨ ﮓ ﻣﻨﺠ ﺮ ﻣ ﯽ ﮔ ﺮدد ﺗﻘﺒ ﻴﺢ ﻣ ﯽ ﮐﻨﻨ ﺪ و ﺿ ﻤﻨ ًﺎ‬
‫هﻤ ﻪ ﯼ »ﺧ ﻮاهﺶ ه ﺎﯼ ﻣﻌ ﺼﻮﻣﺎﻧﻪ«اﯼ درﺑ ﺎرﻩ ﯼ ﺻ ﻠﺢ ﻣﻄ ﺮح ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ و ﻏﻴ ﺮﻩ و‬

‫∗‪) (J. Patouillet: „L, impèrialisme amèricain“, Dijon.) -‬ژ‪ .‬ﭘﺎﺗﻮﻳ ﻪ‪» :‬اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم‬
‫ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ«‪ ،‬دﻳﮋون‪ ،‬ﺳﺎل ‪ ،١٩٠٤‬ص‪– .٢٧٢ -‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬

‫‪١٤٠‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫ﻏﻴ ﺮﻩ‪ -‬ﺣﺘ ﯽ ﺁ‪ .‬ﻧﻴﻤ ﺎرﮎ ﻣﺘﺨ ﺼﺺ ﺁﻣ ﺎر ﻧ ﺸﺮ اوراق ﺑﻬ ﺎدار ﺑ ﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠ ﯽ ﻧﻴ ﺰ ﺟ ﺰو‬
‫ﺁن هﺎﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎم ﺑﺮدﻩ ﺿﻤﻦ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﯼ ﺻﺪهﺎ ﻣﻴﻠﻴﺎرد ﻓﺮاﻧﮏ ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ هﺎﯼ »ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ«‬
‫در ﺳ ﺎل ‪ ١٩١٢‬ﺑﺎﻧ ﮓ ﺑ ﺮﺁورد ﮐ ﻪ‪» :‬ﺁﻳ ﺎ ﻣ ﯽ ﺗ ﻮان ﺗ ﺼﻮر ﮐ ﺮد ﺻ ﻠﺢ ﺑ ﺮهﻢ ﺧﻮاه ﺪ‬
‫ﺧ ﻮرد‪...‬؟ و ﺑ ﺎ وﺟ ﻮد ﭼﻨ ﻴﻦ ﭘﻴﮑ ﺮﻩ ه ﺎﯼ هﻨﮕﻔﺘ ﯽ ﺑ ﻪ رﻳ ﺴﮏ ﺑﺮﭘ ﺎ ﮐ ﺮدن ﺟﻨ ﮓ ﺗ ﻦ در‬
‫ﺧﻮاهﻨﺪ داد؟«∗‪.‬‬
‫ﻳﮏ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺎدﻩ ﻟﻮﺣﯽ از ﻃﺮف اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن ﺑﻮرژوا ﻣﻮﺟﺐ ﺷﮕﻔﺘﯽ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺑﻪ ﻋﻼوﻩ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﺳﻮد ﺁن هﺎ ﻧﻴ ﺰ ه ﺴﺖ ﮐ ﻪ ﺧ ﻮد را ﺗ ﺎ اﻳ ﻦ درﺟ ﻪ ﺑ ﻪ ﺳ ﺎدﻩ ﻟ ﻮﺣﯽ زدﻩ و‬
‫در ﺷﺮاﻳﻂ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم »ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪﯼ« از ﺻ ﻠﺢ دم ﺑﺰﻧﻨ ﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ ﺑ ﺮاﯼ ﮐﺎﺋﻮﺗ ﺴﮑﯽ ﮐ ﻪ در‬
‫ﺳ ﺎل ه ﺎﯼ ‪ ١٩١٦-١٩١٥-١٩١٤‬ﺑ ﻪ ﭘﻴ ﺮوﯼ از هﻤ ﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳ ﻪ ﺑ ﻮرژوا رﻓﺮﻣﻴ ﺴﺘﯽ‬
‫ﭘﺮداﺧﺘ ﻪ ادﻋ ﺎ ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ در ﻣ ﻮرد ﺻ ﻠﺢ »هﻤ ﻪ ﺗﻮاﻓ ﻖ ﻧﻈ ﺮ دارﻧ ﺪ« )اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴ ﺴﺖ ه ﺎ‪ ،‬ﺑ ﻪ‬
‫اﺻ ﻄﻼح ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴ ﺴﺖ ه ﺎ و ﺳﻮﺳ ﻴﺎل ﭘﺎﺳﻴﻔﻴ ﺴﺖ ه ﺎ(‪ -‬دﻳﮕ ﺮ ﭼ ﻪ ﭼﻴ ﺰﯼ از ﻣﺎرﮐ ﺴﻴﺰم‬
‫ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽ ﻣﺎﻧﺪ؟ ﺑﻪ ﺟﺎﯼ ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺁﺷﮑﺎر ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺗﻤﺎم ﻋﻤﻖ ﺗﻀﺎدهﺎﯼ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم‬
‫ﻣﺎ ﻓﻘﻂ ﻳﮏ ﭼﻴﺰ ﻣﯽ ﺑﻴﻨﻴﻢ و ﺁن »ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻣﻌ ﺼﻮﻣﺎﻧﻪ« رﻓﺮﻣﻴ ﺴﺘﯽ ﺑ ﻪ ﺳ ﻬﻞ اﻧﮕﺎﺷ ﺘﻦ اﻳ ﻦ‬
‫ﺗﻀﺎدهﺎ و ﻧﻔﯽ ﺁن هﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻨﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﯼ ﮐﻮﭼﮑﯽ از اﻧﺘﻘﺎد اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ ﮐﺎﺋﻮﺗ ﺴﮑﯽ از اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم‪ .‬او ﭘﻴﮑ ﺮﻩ ه ﺎﯼ‬
‫ﺻﺎدرات و واردات ﺳ ﺎل ه ﺎﯼ ‪ ١٩١٢-١٨٧٢‬اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن را در ﻣ ﻮرد ﻣ ﺼﺮ ﺑ ﺎ ﻳﮑ ﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﻣﻘﺎﻳ ﺴﻪ ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ؛ ﻣﻌﻠ ﻮم ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد رﺷ ﺪ اﻳ ﻦ ﺻ ﺎدرات و واردات از رﺷ ﺪ ﺻ ﺎدرات و‬
‫واردات ﻋﻤﻮﻣﯽ اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن ﮐﻤﺘ ﺮ ﺑ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬ﮐﺎﺋﻮﺗ ﺴﮑﯽ از اﻳ ﻦ ﺟ ﺎ ﭼﻨ ﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﮔﻴ ﺮﯼ‬
‫ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ‪» :‬ه ﻴﭻ دﻟﻴﻠ ﯽ ﺑ ﺮاﯼ اﻳ ﻦ ﻓ ﺮض در دﺳ ﺖ ﻧ ﺪارﻳﻢ ﮐ ﻪ اﮔ ﺮ ﻣ ﺼﺮ ﺗﺤ ﺖ اﺷ ﻐﺎل‬
‫ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻗﺮار ﻧﻤﯽ ﮔﺮﻓﺖ ﺑﺎزرﮔ ﺎﻧﯽ ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ ﮐ ﺸﻮر ﺑ ﺎ وﺟ ﻮد ﻓ ﺸﺎر ﻋﻮاﻣ ﻞ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ ﮐﻤﺘ ﺮ‬
‫رﺷﺪ ﻣﯽ ﮐﺮد‪» «.‬ﺗﻤﺎﻳ ﻞ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑ ﻪ ﺑ ﺴﻂ و ﺗﻮﺳ ﻌﻪ« » ﺑﻬﺘ ﺮ از ه ﺮ ﭼﻴ ﺰ ﺑ ﻪ وﺳ ﻴﻠﻪ ﯼ‬

‫∗‪Bulletin de l´Institut International de Statistique“, t. XIX, livr. II, ) -‬‬

‫‪») (p.٢٢٥.‬ﭘﮋوهﺸﮕﺎﻩ ﺁﻣﺎر ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ« ‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،١٩‬ﮐﺘﺎب‪ ،٢‬ص‪– .٢٢٥-‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬

‫‪١٤١‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ ﺁﻣﻴﺰ ﻣﻤﮑ ﻦ اﺳ ﺖ ﻋﻤﻠ ﯽ ﮔ ﺮدد ﻧ ﻪ ﺑ ﻪ وﺳ ﻴﻠﻪ ﯼ ﺷ ﻴﻮﻩ ه ﺎﯼ ﻗﻬ ﺮﯼ‬

‫∗‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﯽ« ‪.‬‬
‫اﻳ ﻦ اﺳ ﺘﺪﻻل ﮐﺎﺋﻮﺗ ﺴﮑﯽ ﮐ ﻪ ﺁﻗ ﺎﯼ اﺳ ﭙﮑﺘﺎﺗﻮر‪ ١٠‬ه ﻮادار دو ﺁﺗ ﺸﻪ وﯼ در روﺳ ﻴﻪ‬
‫)و اﺳ ﺘﺘﺎرﮐﻨﻨﺪﻩ ﺳﻮﺳ ﻴﺎل ﺷﻮﻳﻨﻴ ﺴﺖ ه ﺎ در روﺳ ﻴﻪ( ﺁن را ﺑ ﻪ ﺻ ﺪهﺎ ﺁهﻨ ﮓ زﻳ ﺮ و ﺑ ﻢ‬
‫ﺗﮑﺮار ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﺳﺎس اﻧﺘﻘﺎد ﮐﺎﺋﻮﺗﺴﮑﻴﺴﺘﯽ را از اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﺗ ﺸﮑﻴﻞ ﻣ ﯽ ده ﺪ و از اﻳ ﻦ‬
‫رو ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ روﯼ ﺁن ﻣﮑﺚ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﮔﻔﺘﻪ هﺎﯼ هﻴﻠﻔﺮدﻳﻨﮓ‬
‫را ﻧﻘﻞ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ ﮐﻪ ﮐﺎﺋﻮﺗﺴﮑﯽ ﺑﺎرهﺎ و ﻣﻨﺠﻤﻠﻪ در ﺁورﻳﻞ ﺳﺎل ‪ ١٩١٥‬اﻋﻼم ﻧﻤﻮدﻩ ﮐ ﻪ‬
‫ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﮔﻴ ﺮﯼ ه ﺎﯼ وﯼ را »ﺗﻤ ﺎم ﺗﺌﻮرﻳ ﺴﻴﻦ ه ﺎﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴ ﺴﺖ ﺑ ﻪ اﺗﻔ ﺎق ﺁراء ﻗﺒ ﻮل‬
‫دارﻧﺪ«‪.‬‬
‫هﻴﻠﻔﺮدﻳﻨ ﮓ ﻣ ﯽ ﻧﻮﻳ ﺴﺪ‪» :‬ﮐ ﺎر ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳ ﺎ اﻳ ﻦ ﻧﻴ ﺴﺖ ﮐ ﻪ در ﻣﻘﺎﺑ ﻞ ﺳﻴﺎﺳ ﺖ‬
‫ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻣﺘﺮﻗ ﯽ ﺗ ﺮ ﺳﻴﺎﺳ ﺖ ﻋﻘ ﺐ ﻣﺎﻧ ﺪﻩ اﯼ را ﻗ ﺮار ده ﺪ ﮐ ﻪ ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ ﻋ ﺼﺮ‬
‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ ﺁزاد و ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﺧﺼﻮﻣﺖ ﺁﻣﻴﺰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دوﻟﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺎﺳﺨﯽ ﮐ ﻪ ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳ ﺎ در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ و اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﻣ ﯽ ﺗﻮاﻧ ﺪ ﺑﺪه ﺪ ﺁزادﯼ ﺑﺎزرﮔ ﺎﻧﯽ‬
‫ﻧﺒ ﻮدﻩ‪ ،‬ﺑﻠﮑ ﻪ ﻓﻘ ﻂ ﺳﻮﺳ ﻴﺎﻟﻴﺰم اﺳ ﺖ‪ .‬ه ﺪﻓﯽ ﮐ ﻪ ﺳﻴﺎﺳ ﺖ ﭘﺮوﻟﺘﺎرﻳ ﺎﺋﯽ در ﺣ ﺎل ﺣﺎﺿ ﺮ‬
‫ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﮐﻨﺪ اﻳﺪﺁﻟﯽ ﻧﻈﻴ ﺮ ﺑﺮﻗ ﺮارﯼ ﻣﺠ ﺪد رﻗﺎﺑ ﺖ ﺁزاد ‪-‬ﮐ ﻪ اﮐﻨ ﻮن دﻳﮕ ﺮ ﺑ ﻪ ﻳ ﮏ‬
‫اﻳ ﺪﺁل ارﺗﺠ ﺎﻋﯽ ﻣﺒ ﺪل ﺷ ﺪﻩ‪ -‬ﻧﺒ ﻮدﻩ‪ ،‬ﺑﻠﮑ ﻪ ﻓﻘ ﻂ و ﻓﻘ ﻂ ﻧ ﺎﺑﻮدﯼ ﮐﺎﻣ ﻞ رﻗﺎﺑ ﺖ از ﻃﺮﻳ ﻖ‬
‫ﺑﺮﭼﻴﺪن ﺑﺴﺎط ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﻳﺴﺖ«∗∗‪.‬‬
‫ﮐﺎﺋﻮﺗ ﺴﮑﯽ ﺑ ﺎ دﻓ ﺎع از »اﻳ ﺪﺁﻟﯽ« ﮐ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ دوران ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ‪ ،‬ﻳ ﮏ »اﻳ ﺪﺁل‬
‫ارﺗﺠﺎﻋﯽ« اﺳﺖ و ﺑﺎ دﻓﺎع از »دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ ﺁﻣﻴﺰ« و »ﻓﺸﺎر ﻋﻮاﻣ ﻞ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ«‬
‫ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻣﺎرﮐﺴﻴﺰم ﻗﻄﻊ ﻧﻤﻮد؛‪ -‬زﻳﺮا اﻳﻦ اﻳﺪﺁل از ﻧﻈ ﺮ ﻋﻴﻨ ﯽ ﺗ ﺎرﻳﺦ را ﺑ ﻪ ﻋﻘ ﺐ‬

‫∗‪Kautsky: „Nationalstaat, imperialistischer Staat und Staatenbund“, ) -‬‬

‫‪) (Nürnberg, ١٩١٥.‬ﮐﺎﺋﻮﺗ ﺴﮑﯽ‪» .‬دوﻟ ﺖ ﻣﻠ ﯽ‪ ،‬دوﻟ ﺖ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴ ﺴﺘﯽ و اﺗﺤ ﺎد دوﻟ ﺖ ه ﺎ«‪.‬‬
‫ﻧﻮرﻧﺒﺮگ‪ ،‬ﺳﺎل ‪ ،١٩١٥‬ص‪ ٧٠ -‬و ‪– .٧٢‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫‪ -١٠‬اﺳﭙﮑﺘﺎﺗﻮر‪ -‬ﻣﻨﺸﻮﻳﮏ ‪.C. M. Naxumcom‬‬
‫∗∗‪» -‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻣﺎﻟﯽ«‪ ،‬ص‪.٥٦٧-‬‬

‫‪١٤٢‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫ﻣ ﯽ ﮐ ﺸﺎﻧﺪ ﻳﻌﻨ ﯽ از ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ اﻧﺤ ﺼﺎرﯼ ﺑ ﻪ ﺳ ﻮﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻏﻴﺮاﻧﺤ ﺼﺎرﯼ‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﯽ ﮔﺮدد و از اﻳﻦ رو ﭼﻴﺰﯼ ﻧﻴﺴﺖ ﺟﺰ ﻳﮏ ﻓﺮﻳﺐ رﻓﺮﻣﻴﺴﺘﯽ‪.‬‬
‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﻣ ﺼﺮ )ﻳ ﺎ ﺑ ﺎ ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮﻩ ﯼ دﻳﮕ ﺮ و ﻳ ﺎ ﺑ ﺎ ﮐ ﺸﻮر ﻧﻴﻤ ﻪ ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮﻩ( اﮔ ﺮ اﻳ ﻦ‬
‫ﮐ ﺸﻮر ﺗﺤ ﺖ اﺷ ﻐﺎل ﻧﻈ ﺎﻣﯽ ﻗ ﺮار ﻧﻤ ﯽ ﮔﺮﻓ ﺖ ﻳﻌﻨ ﯽ اﮔ ﺮ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم و ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ‬
‫وﺟﻮد ﻧﻤﯽ داﺷﺖ ﺑﺎ ﺷﺪت ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ »رﺷﺪ ﻣﯽ ﮐ ﺮد«‪ .‬و اﻣ ﺎ ﻣﻌﻨ ﺎﯼ اﻳ ﻦ ﻋﺒ ﺎرت ﭼﻴ ﺴﺖ؟‬
‫ﺁﻳ ﺎ اﻳﻨ ﺴﺖ ﮐ ﻪ اﮔ ﺮ رﻗﺎﺑ ﺖ ﺁزاد ﺑ ﻪ وﺳ ﻴﻠﻪ ﯼ اﻧﺤ ﺼﺎرهﺎ ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر ﮐ ﻞ و ﺑ ﻪ وﺳ ﻴﻠﻪ ﯼ‬
‫»ارﺗﺒ ﺎط ه ﺎ« ﻳ ﺎ ﻓ ﺸﺎر )ﻳﻌﻨ ﯽ هﻤ ﺎن اﻧﺤ ﺼﺎر( ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ و ﺑ ﻪ وﺳ ﻴﻠﻪ ﯼ ﺗﻤﻠ ﮏ‬
‫اﻧﺤ ﺼﺎرﯼ ﺑﺮﺧ ﯽ از ﮐ ﺸﻮرهﺎ ﺑ ﺮ ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮات ﻣﺤ ﺪود ﻧﻤ ﯽ ﮔ ﺸﺖ‪ ،‬ﺁن ﮔ ﺎﻩ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺳﺮﻳﻊ ﺗﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ؟‬
‫اﺳ ﺘﺪﻻﻻت ﮐﺎﺋﻮﺗ ﺴﮑﯽ ﻣﻌﻨ ﺎﯼ دﻳﮕ ﺮﯼ ﻧﻤ ﯽ ﺗﻮاﻧ ﺪ داﺷ ﺘﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ و اﻳ ﻦ »ﻣﻌﻨ ﺎ« ه ﻢ‬
‫ﺑ ﯽ ﻣﻌﻨﺎﺳ ﺖ‪ .‬ﻓ ﺮض ﮐﻨ ﻴﻢ ﮐ ﻪ ﺁرﯼ ﻳﻌﻨ ﯽ رﻗﺎﺑ ﺖ ﺁزاد در ﺻ ﻮرت ﻧﺒ ﻮدن ه ﻴﭻ ﮔﻮﻧ ﻪ‬
‫اﻧﺤﺼﺎرﯼ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ و ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ را ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻣﯽ داد‪ .‬وﻟﯽ هﺮ ﻗﺪر‬
‫ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺳ ﺮﻳﻊ ﺗ ﺮ اﻧﺠ ﺎم ﭘ ﺬﻳﺮد‪ ،‬ﺑ ﻪ هﻤ ﺎن ﻧ ﺴﺒﺖ ﺗﻤﺮﮐ ﺰ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ‬
‫و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻧﻴﺰ ﮐﻪ ﺑ ﻪ وﺟ ﻮد ﺁورﻧ ﺪﻩ ﯼ اﻧﺤ ﺼﺎرﺳﺖ ﺷ ﺪﻳﺪﺗﺮ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد و اﻣ ﺎ اﻧﺤ ﺼﺎرهﺎ‬
‫هﻢ اﮐﻨﻮن ﺑﻪ وﺟﻮد ﺁﻣﺪﻩ اﻧﺪ‪ -‬و هﻤﺎﻧﺎ از درون رﻗﺎﺑﺖ ﺁزاد هﻢ ﺑ ﻪ وﺟ ﻮد ﺁﻣ ﺪﻩ اﻧ ﺪ! ﺣﺘ ﯽ‬
‫اﮔﺮ اﻧﺤﺼﺎرهﺎ اﮐﻨﻮن ﺳﻴﺮ ﺗﮑﺎﻣﻞ را ﺑﻄﺌﯽ هﻢ ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺎز اﻳ ﻦ ﻣﻮﺿ ﻮع ﻧﻤ ﯽ ﺗﻮاﻧ ﺪ‬
‫دﻟﻴﻠﯽ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺁزادﯼ رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﮐ ﻪ ﭘ ﺲ از ﺑ ﻪ وﺟ ﻮد ﺁوردن اﻧﺤ ﺼﺎرهﺎ دﻳﮕ ﺮ ﺑﻘ ﺎﻳﺶ‬
‫اﻣﮑﺎن ﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫هﺮ ﻗﺪر ه ﻢ اﺳ ﺘﺪﻻل ه ﺎﯼ ﮐﺎﺋﻮﺗ ﺴﮑﯽ را زﻳ ﺮ و رو ﮐﻨﻴ ﺪ ﺑ ﺎز ﺟ ﺰ ارﺗﺠ ﺎع و رﻓﺮﻣﻴ ﺰم‬
‫ﺑﻮرژوازﯼ ﭼﻴﺰﯼ در ﺁن ﻧﻤﯽ ﻳﺎﺑﻴﺪ‪.‬‬
‫اﮔ ﺮ ه ﻢ ﺑﺨ ﻮاهﻴﻢ اﻳ ﻦ اﺳ ﺘﺪﻻل ه ﺎ را اﺻ ﻼح ﻧﻤ ﺎﺋﻴﻢ و ﻧﻈﻴ ﺮ اﺳ ﭙﮑﺘﺎﺗﻮر ﺑﮕ ﻮﺋﻴﻢ‪:‬‬
‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮات اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﺎ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن اﮐﻨﻮن ﺑﻄﺌ ﯽ ﺗ ﺮ از ﺑﺎزرﮔ ﺎﻧﯽ ﺁﻧ ﺎن ﺑ ﺎ ﺳ ﺎﻳﺮ‬
‫ﮐﺸﻮرهﺎ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﯽ ﻳﺎﺑﺪ‪ -‬ﺑﺎز ﮐﺎﺋﻮﺗ ﺴﮑﯽ را ﻧﺠ ﺎت ﻧﺨ ﻮاهﻴﻢ داد‪ .‬زﻳ ﺮا اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن را ﻧﻴ ﺰ‬
‫هﻤﺎن اﻧﺤﺼﺎر و هﻤﺎن اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﻣﯽ ﮐﻮﺑ ﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻬ ﯽ اﻧﺤ ﺼﺎر و اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﮐ ﺸﻮر دﻳﮕ ﺮ‬

‫‪١٤٣‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫)ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ‪ ،‬ﺁﻟﻤﺎن(‪ .‬ﻣﯽ داﻧﻴﻢ ﮐﻪ ﮐﺎرﺗﻞ هﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺗﻌﺮﻓﻪ هﺎﯼ ﮔﻤﺮﮐﯽ ﺣﻤ ﺎﻳﺘﯽ ﻧ ﻮع‬
‫ﺟﺪﻳﺪ و ﻧﻮﻇﻬﻮرﯼ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ :‬درﺳ ﺖ ﺁن ﻣﺤ ﺼﻮﻻﺗﯽ ﻣ ﻮرد ﺣﻤﺎﻳ ﺖ ﻗ ﺮار ﻣ ﯽ ﮔﻴﺮﻧ ﺪ )اﻳ ﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع را اﻧﮕﻠﺲ ﻧﻴﺰ در ﺟﻠﺪ ﺳﻮم »ﮐﺎﭘﻴﺘﺎل« ﻣﺘﺬﮐﺮ ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ( ﮐﻪ ﺑﻪ درد ﺻﺎدرات‬
‫ﻣﯽ ﺧﻮرﻧﺪ‪ .‬و ﻧﻴﺰ ﻣﯽ داﻧﻴﻢ ﻳﮑﯽ از ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﮐﺎرﺗﻞ هﺎ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣﺎﻟﯽ اﺳ ﺘﻔﺎدﻩ از‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ »ﺻ ﺪور ﮐ ﺎﻻ ﺑ ﺎ ﻗﻴﻤ ﺖ ه ﺎﯼ ﻧ ﺎزل ﺗ ﺮ از ﻣﺎﻳ ﻪ« ﻳ ﺎ ﺑ ﻪ ﻗ ﻮل اﻧﮕﻠﻴ ﺴﯽ ه ﺎ ﺳﻴ ﺴﺘﻢ‬
‫»ﺑﻴﺮون رﻳﺨﺘﻦ ﮐﺎﻻ« اﺳﺖ‪ :‬ﮐﺎرﺗﻞ ﻣﺤﺼﻮل ﺧﻮد را در داﺧﻞ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ اﻧﺤ ﺼﺎرﯼ‬
‫ﮔﺰاف ﺑﻪ ﻓﺮوش ﻣﯽ رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ در ﺧﺎرﺟﻪ ﻗﻴﻤﺖ را ‪ ٣‬ﺑﺎر ﺗﻨﺰل ﻣﯽ دهﺪ ﺗﺎ ﺑﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ‬
‫رﻗﻴﺐ ﺧﻮد را زﻣﻴﻦ ﺑﺰﻧﺪ و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺧ ﻮد را ﺑ ﻪ ﺣ ﺪاﮐﺜﺮ ﺗﻮﺳ ﻌﻪ ﺑﺨ ﺸﺪ و ﻗ ﺲ ﻋﻠﻴﻬ ﺬا‪ .‬اﮔ ﺮ‬
‫ﻣﯽ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﺁﻟﻤﺎن ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ ﺧ ﻮد را ﺑ ﺎ ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮات اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن ﺳ ﺮﻳﻊ ﺗ ﺮ از ﺧ ﻮد اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﯽ دهﺪ ‪-‬اﻳﻦ ﻓﻘﻂ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐ ﻪ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﺁﻟﻤ ﺎن ﺗ ﺎزﻩ ﻧﻔ ﺲ ﺗ ﺮ‪ ،‬زورﻣﻨ ﺪﺗﺮ‪،‬‬
‫ﻣﺘﺸﮑﻞ ﺗﺮ و در ﻣﺮﺣﻠﻪ اﯼ ﺑﺎﻻﺗﺮ از اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن اﺳ ﺖ‪ -‬وﻟ ﯽ اﻳ ﻦ ﻣﻮﺿ ﻮع ﺑ ﻪ‬
‫هﻴﭻ وﺟﻪ »ﺗﻔﻮق« ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ ﺁزاد را ﺑﻪ ﺛﺒ ﻮت ﻧﻤ ﯽ رﺳ ﺎﻧﺪ‪ ،‬زﻳ ﺮا اﻳ ﻦ ﺟ ﺎ ﺳ ﺨﻦ ﺑ ﺮ ﺳ ﺮ‬
‫ﻣﺒ ﺎرزﻩ ﯼ ﺑﺎزرﮔ ﺎﻧﯽ ﺁزاد ﻋﻠﻴ ﻪ اﺻ ﻮل ﺣﻤﺎﻳ ﺖ ﮔﻤﺮﮐ ﯽ و واﺑ ﺴﺘﮕﯽ ﻣ ﺴﺘﻌﺮاﺗﯽ ﻧﺒ ﻮدﻩ‪،‬‬
‫ﺑﻠﮑ ﻪ ﺑ ﺮ ﺳ ﺮ ﻣﺒ ﺎرزﻩ ﯼ ﻳ ﮏ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﻋﻠﻴ ﻪ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم دﻳﮕ ﺮ‪ ،‬ﻳ ﮏ اﻧﺤ ﺼﺎر ﻋﻠﻴ ﻪ‬
‫اﻧﺤ ﺼﺎر دﻳﮕ ﺮ و ﻳ ﮏ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ ﻋﻠﻴ ﻪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ دﻳﮕ ﺮ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺗﻔ ﻮق‬
‫اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﺁﻟﻤ ﺎن ﺑ ﺮ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن از دﻳ ﻮار ﻣﺮزه ﺎﯼ ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮاﺗﯽ ﻳ ﺎ از‬
‫ﺗﻌﺮﻓﻪ هﺎﯼ ﮔﻤﺮﮐﯽ ﺣﻤ ﺎﻳﺘﯽ ﻧﻴﺮوﻣﻨ ﺪﺗﺮ اﺳ ﺖ‪ :‬از اﻳ ﻦ ﻣﻮﺿ ﻮع ﺑ ﻪ ﻧﻔ ﻊ ﺑﺎزرﮔ ﺎﻧﯽ ﺁزاد و‬
‫»دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ ﺁﻣﻴﺰ« اﻗﺎﻣﻪ ﯼ »دﻟﻴﻞ« ﻧﻤ ﻮدن‪ ،‬ﻣﻌﻨ ﺎﻳﺶ ﻓﺮوﻣ ﺎﻳﮕﯽ و ﻓﺮاﻣﻮﺷ ﯽ‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت و ﺻﻔﺎت اﺳﺎﺳﯽ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم و ﺟﺎزدن رﻓﺮﻣﻴﺰم ﺧﺮدﻩ ﺑﻮرژوازﯼ ﺑﻪ ﻋ ﻮض‬
‫ﻣﺎرﮐﺴﻴﺰم اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷ ﺎﻳﺎن ﺗﻮﺟ ﻪ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﺣﺘ ﯽ ﺁ‪ .‬ﻻﻧ ﺴﺒﻮرگ‪ ،‬اﻗﺘ ﺼﺎددان ﺑ ﻮرژوا‪ ،‬ﺑ ﺎ ﺁن ﮐ ﻪ هﻤﺎﻧﻨ ﺪ‬
‫ﮐﺎﺋﻮﺗﺴﮑﯽ ﺑﻪ ﺷﻴﻮﻩ اﯼ ﺧﺮدﻩ ﺑﻮرژواﺋﯽ از اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم اﻧﺘﻘ ﺎد ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻬ ﺬا ﻣ ﺪارﮎ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺁﻣﺎر ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ را ﺑ ﻪ ﻃ ﺮزﯼ ﻋﻠﻤ ﯽ ﺗ ﺮ ﻣ ﻮرد ﺑﺮرﺳ ﯽ ﻗ ﺮار ﻣ ﯽ ده ﺪ‪ .‬او ﺗﻨﻬ ﺎ‬
‫ﻳ ﮏ ﮐ ﺸﻮر ﺗ ﺼﺎدﻓﯽ و ﻓﻘ ﻂ ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮات را ﺑ ﺎ ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ دﻳﮕ ﺮ ﻣﻘﺎﻳ ﺴﻪ ﻧﻨﻤ ﻮدﻩ‪ ،‬ﺑﻠﮑ ﻪ‬

‫‪١٤٤‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫ﺻﺎدرات ﻳﮏ ﮐﺸﻮر اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﯽ را ‪ (١‬ﺑﻪ ﮐﺸﻮرهﺎﺋﯽ ﮐﻪ از ﻟﺤﺎظ ﻣ ﺎﻟﯽ ﺑ ﻪ ﺁن واﺑ ﺴﺘﻪ‬

‫ه ﺴﺘﻨﺪ و از ﺁن وام ﻣ ﯽ ﮔﻴﺮﻧ ﺪ و ‪ (٢‬ﺑ ﻪ ﮐ ﺸﻮرهﺎﺋﯽ ﮐ ﻪ از ﻟﺤ ﺎظ ﻣ ﺎﻟﯽ ﺑ ﻪ ﺁن واﺑ ﺴﺘﻪ‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ -‬ﻣ ﻮرد ﻣﻘﺎﻳ ﺴﻪ ﻗ ﺮار ﻣ ﯽ ده ﺪ و ﭼﻨ ﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﻣ ﯽ ﮔﻴ ﺮد‪) :‬رﺟ ﻮع ﺷ ﻮد ﻣﻘﺎﻟ ﻪ ﯼ‬
‫»اﻧﻘﻼب ﭘﺮوﻟﺘﺮﯼ و ﮐﺎﺋﻮﺗﺴﮑﯽ ﻣﺮﺗﺪ«‪ -.‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫ﻻﻧﺴﺒﻮرگ از اﻳﻦ ﭘﻴﮑﺮﻩ هﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮﯼ ﻧﮑ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ و ﺑ ﺪﻳﻦ ﺟﻬ ﺖ ﺑ ﻪ ﻃ ﺮز ﻋﺠﻴﺒ ﯽ‬
‫ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﻧﮑﺘ ﻪ ﭘ ﯽ ﻧﺒ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ اﮔ ﺮ اﻳ ﻦ ﭘﻴﮑ ﺮﻩ ه ﺎ دﻟﻴﻠ ﯽ ﺑ ﺮاﯼ اﺛﺒ ﺎت ﻣﻮﺿ ﻮﻋﯽ ه ﻢ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺁن دﻟﻴﻞ ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﺿﺪ وﯼ ﮔﻮاهﯽ ﻣﯽ دهﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺳﻴﺮ رﺷﺪ ﺻ ﺎدرات ﺑ ﻪ ﮐ ﺸﻮرهﺎﺋﯽ‬
‫ﮐﻪ از ﻟﺤﺎظ ﻣﺎﻟﯽ واﺑﺴﺘﻪ هﺴﺘﻨﺪ وﻟﻮ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﮐﻤﯽ هﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎز ﺑﻪ هﺮ ﺣﺎل ﺳﺮﻳﻊ ﺗ ﺮ از‬
‫ﺻﺎدرات ﺑﻪ ﮐﺸﻮرهﺎﺋﯽ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ ﮐ ﻪ از ﻟﺤ ﺎظ ﻣ ﺎﻟﯽ واﺑ ﺴﺘﻪ ﻧﻴ ﺴﺘﻨﺪ )ﻣ ﺎ روﯼ ﮐﻠﻤ ﻪ ﯼ‬
‫»اﮔ ﺮ« ﺗﮑﻴ ﻪ ﮐ ﺮدﻳﻢ زﻳ ﺮا ﺁﻣ ﺎرﯼ ﮐ ﻪ ﻻﻧ ﺴﺒﻮرگ ﺗﻬﻴ ﻪ ﮐ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ‪ ،‬ﺑ ﻪ ه ﻴﭻ وﺟ ﻪ ﮐﺎﻣ ﻞ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ(‪.‬‬

‫ﺻﺎدرات ﺁﻟﻤﺎن )ﺑﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣﺎرﮎ(‬

‫ﻧﺴﺒﺖ اﻓﺰاﻳﺶ‬ ‫‪١٩٠٨‬‬ ‫‪١٨٨٩‬‬ ‫ﻧﺎم ﮐﺸﻮرهﺎ‪....‬‬
‫‪ +٤٧‬درﺻﺪ‬ ‫‪٧٠/٨‬‬ ‫‪٤٨/٢‬‬ ‫روﻣﺎﻧﯽ‪.........‬‬ ‫ﺑﻪ ﮐﺸﻮرهﺎﺋﯽ‬
‫‪ +٧٣‬درﺻﺪ‬ ‫‪٣٢/٨‬‬ ‫‪١٩/٠‬‬ ‫ﭘﺮﺗﻘﺎل‪..........‬‬ ‫ﮐﻪ از ﻟﺤﺎظ‬
‫‪ +١٤٣‬درﺻﺪ‬ ‫‪١٤٧/٠‬‬ ‫‪٦٠/٧‬‬ ‫ﺁرژاﻧﺘﻴﻦ‪........‬‬ ‫ﻣﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﺁﻟﻤﺎن‬
‫‪ +٧٣‬درﺻﺪ‬ ‫‪٨٤/٥‬‬ ‫‪٤٨/٧‬‬ ‫ﺑﺮزﻳﻞ‪..........‬‬ ‫واﺑﺴﺘﻪ هﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ +٨٥‬درﺻﺪ‬ ‫‪٥٢/٤‬‬ ‫‪٢٨/٣‬‬ ‫ﺷﻴﻠﯽ‪...........‬‬
‫‪ +١١٤‬درﺻﺪ‬ ‫‪٦٤/٠‬‬ ‫‪٢٩/٩‬‬ ‫ﺗﺮﮐﻴﻪ‪...........‬‬
‫‪ +٩٢‬درﺻﺪ‬ ‫‪٤٥١/٥‬‬ ‫‪٢٣٤/٨‬‬ ‫ﺟﻤﻊ‪............‬‬

‫‪ +٥٣‬درﺻﺪ‬ ‫‪٩٩٧/٤‬‬ ‫‪٦٥١/٨‬‬ ‫ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴﺎﯼ ﮐﺒﻴﺮ‬ ‫ﺑﻪ ﮐﺸﻮرهﺎﺋﯽ‬

‫‪ +١٠٨‬درﺻﺪ‬ ‫‪٤٣٧/٩‬‬ ‫‪٢١٠/٢‬‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪.........‬‬ ‫ﮐﻪ از ﻟﺤﺎظ‬
‫‪ +١٣٥‬درﺻﺪ‬ ‫‪٣٢٢/٨‬‬ ‫‪١٣٧/٢‬‬ ‫ﺑﻠﮋﻳﮏ‪..........‬‬ ‫ﻣﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﺁﻟﻤﺎن‬
‫‪ +١٢٧‬درﺻﺪ‬ ‫‪٤٠١/١‬‬ ‫‪١٧٧/٤‬‬ ‫ﺳﻮﺋﻴﺲ‪.........‬‬ ‫واﺑﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ +٢٠٥‬درﺻﺪ‬ ‫‪٦٤/٥‬‬ ‫‪٢١/٢‬‬ ‫اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ‪.........‬‬
‫‪ +٣٦٣‬درﺻﺪ‬ ‫‪٤٠/٧‬‬ ‫‪٨/٨‬‬ ‫هﻨﺪ هﻠﻨﺪ‪.........‬‬
‫‪ +٨٧‬درﺻﺪ‬ ‫‪٢٢٦٤/٤‬‬ ‫‪١٢٠٦/٦‬‬ ‫ﺟﻤﻊ‪............‬‬

‫‪١٤٥‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﻻﻧﺴﺒﻮرگ ﺿﻤﻦ ﺑﺮرﺳﯽ ارﺗﺒﺎط ﺻﺎدرات ﺑﺎ وام هﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﯽ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬

‫»در ﺳﺎل ‪ ١٨٩١-١٨٩٠‬ﺑﺎ ﻣﻴﺎﻧﺠﯽ ﮔﺮﯼ ﺑﺎﻧﮏ هﺎﯼ ﺁﻟﻤﺎن ﻗﺮارداد واﻣ ﯽ ﺑ ﺎ روﻣ ﺎﻧﯽ‬
‫ﻣﻨﻌﻘ ﺪ ﮔ ﺸﺖ‪ .‬اﻳ ﻦ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎ در ﺳ ﺎل ه ﺎﯼ ﭘﻴ ﺸﻴﻦ ﻧﻴ ﺰ ﻗﺮﺿ ﻪ ه ﺎﺋﯽ ﺑ ﻪ ﺣ ﺴﺎب اﻳ ﻦ وام‬
‫دادﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳ ﻦ وام ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر ﻋﻤ ﺪﻩ ﺑ ﺮاﯼ ﺧﺮﻳ ﺪ ﻣ ﺼﺎﻟﺢ و ﻟ ﻮازم راﻩ ﺁه ﻦ ﮐ ﻪ از ﺁﻟﻤ ﺎن‬
‫درﻳﺎﻓﺖ ﻣﯽ ﮔﺮدﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﻣﯽ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺻﺎدرات ﺁﻟﻤﺎن ﺑﻪ روﻣﺎﻧﯽ در ﺳﺎل ‪ ١٨٩١‬ﺑﺎﻟﻎ‬
‫ﺑﺮ ‪ ٥٥‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣﺎرﮎ ﺑﻮد‪ .‬در ﺳ ﺎل ﺑﻌ ﺪ اﻳ ﻦ رﻗ ﻢ ﺗ ﺎ ‪ ٣٩/٤‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﺗﻨ ﺰل ﻳﺎﻓ ﺖ و ﺳ ﭙﺲ‬
‫ﺑ ﺎ ﻓﻮاﺻ ﻠﯽ ﭼﻨ ﺪ ﺑ ﺎز ه ﻢ ﭘ ﺎﺋﻴﻦ ﺁﻣ ﺪ و در ﺳ ﺎل ‪ ١٩٠٠‬ﺑ ﻪ ‪ ٢٥/٤‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن رﺳ ﻴﺪ‪ .‬ﻓﻘ ﻂ‬
‫در هﻤﻴﻦ ﺳﺎل هﺎﯼ اﺧﻴﺮ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﯼ دو وام ﺗ ﺎزﻩ ﻣﺠ ﺪدًا ﺑ ﻪ ﺳ ﻄﺢ ﺳ ﺎل ‪ ١٨٩١‬ارﺗﻘ ﺎء‬
‫ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺻ ﺎدرات ﺁﻟﻤ ﺎن در ﭘﺮﺗﻘ ﺎل در ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﯼ وام ه ﺎﯼ ﺳ ﺎل ‪ ١٨٨٩-١٨٨٨‬ﺑ ﻪ ‪٢١/١‬‬
‫ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﻣ ﺎرﮎ )‪ (١٨٩٠‬رﺳ ﻴﺪ؛ ﺳ ﭙﺲ در دو ﺳ ﺎل ﺑﻌ ﺪ ﺑ ﻪ ﺗﺮﺗﻴ ﺐ ﺗ ﺎ ‪ ١٦/٢‬و ‪٧/٤‬‬
‫ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻨﺰل ﻳﺎﻓﺖ و ﻓﻘﻂ در ﺳﺎل ‪ ١٩٠٣‬ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﺳﺎﺑﻖ ﺧﻮد رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻴﮑ ﺮﻩ ه ﺎﯼ ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ ﺑﺎزرﮔ ﺎﻧﯽ ﺁﻟﻤ ﺎن و ﺁرژاﻧﺘ ﻴﻦ از اﻳ ﻦ ه ﻢ ﻣ ﺸﺨﺺ ﺗ ﺮ اﺳ ﺖ‪.‬‬
‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﯼ وام هﺎﯼ ﺳﺎل هﺎﯼ ‪ ١٨٨٨‬و ‪ ١٨٩٠‬ﺻ ﺎدرات ﺁﻟﻤ ﺎن ﺑ ﻪ ﺁرژاﻧﺘ ﻴﻦ در ﺳ ﺎل‬
‫‪ ١٨٨٩‬ﺑﻪ ‪ ٦٠/٧‬ﻣﻴﻠﻴﻮن رﺳﻴﺪ‪ .‬ﭘﺲ از دو ﺳﺎل اﻳﻦ ﺻ ﺎدرات روﯼ ه ﻢ رﻓﺘ ﻪ ﺑ ﻪ ‪١٨/٦‬‬
‫ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﻳﻌﻨ ﯽ ﮐﻤﺘ ﺮ از ﻳ ﮏ ﺳ ﻮم ﻣﻘ ﺪار ﺳ ﺎﺑﻖ رﺳ ﻴﺪ‪ .‬ﻓﻘ ﻂ در ﺳ ﺎل ‪ ١٩٠١‬ﺑ ﻮد ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫ﺳﻄﺢ ﺳﺎل ‪ ١٨٨٩‬رﺳﻴﺪ و از ﺁن ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻮد و اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﯼ وام هﺎﯼ ﺟﺪﻳﺪ دوﻟﺘ ﯽ‬
‫و ﺷﻬﺮﯼ و ﺗﺄدﻳﻪ ﯼ وﺟﻪ ﺑﺮاﯼ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ هﺎﯼ ﺑﺮق و ﻣﻌ ﺎﻣﻼت اﻋﺘﺒ ﺎرﯼ دﻳﮕ ﺮ‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺻ ﺎدرات ﺑ ﻪ ﺷ ﻴﻠﯽ در ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﯼ وام ﺳ ﺎل ‪ ١٨٨٩‬ﺗ ﺎ ‪ ٤٥/٢‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن )‪ (١٨٩٢‬ارﺗﻘ ﺎء‬
‫ﻳﺎﻓﺖ و ﻳﮏ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ﺗﺎ ‪ ٢٢/٥‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻨﺰل ﻧﻤﻮد‪ .‬ﭘﺲ از وام ﺟﺪﻳ ﺪﯼ ﮐ ﻪ ﻗ ﺮارداد ﺁن ﺑ ﺎ‬
‫ﻣﻴ ﺎﻧﺠﯽ ﮔ ﺮﯼ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ ﺁﻟﻤ ﺎن در ﺳ ﺎل ‪ ١٩٠٦‬ﻣﻨﻌﻘ ﺪ ﺷ ﺪﻩ ﺑ ﻮد‪ ،‬ﻣﻴ ﺰان ﺻ ﺎدرات ﺑ ﻪ‬

‫‪١٤٦‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫‪ ٨٤/٧‬ﻣﻴﻠﻴ ﻮن )‪ (١٩٠٧‬ﺗﺮﻗ ﯽ ﻧﻤ ﻮد و در ﺳ ﺎل ‪ ١٩٠٨‬ﺑ ﺎز ﺗﻨ ﺰل ﮐ ﺮد و ﺑ ﻪ ‪٥٢/٤‬‬

‫∗‬
‫ﻣﻴﻠﻴﻮن رﺳﻴﺪ« ‪.‬‬
‫ﻻﻧﺴﺒﻮرگ از اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺎت ﻳﮏ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﯼ اﺧﻼﻗﯽ ﺧﺮدﻩ ﺑﻮرژواﺋﯽ ﻣ ﻀﺤﮑﯽ ﻣ ﯽ ﮔﻴ ﺮد‬
‫و ﺁن اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ ﺗ ﺎ ﭼ ﻪ اﻧ ﺪازﻩ ﺻ ﺎدراﺗﯽ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ وام واﺑ ﺴﺘﻪ اﺳ ﺖ ﻧﺎاﺳ ﺘﻮار و ﻧ ﺎﻣﻮزون‬
‫اﺳ ﺖ‪ ،‬ﭼﻘ ﺪر ﺑ ﺪ اﺳ ﺖ ﺑ ﻪ ﺟ ﺎﯼ ﺗﻮﺳ ﻌﻪ ﯼ »ﻃﺒﻴﻌ ﯽ« و »هﻤﺂهﻨ ﮓ« ﺻ ﻨﺎﻳﻊ ﻣﻴﻬﻨ ﯽ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ هﺎ ﺑ ﻪ ﺧ ﺎرج ﮐ ﺸﻮر ﺻ ﺎدر ﺷ ﻮد و ﭼﻘ ﺪر ﺑﺨ ﺸﺶ ه ﺎﯼ ﭼﻨ ﺪﻳﻦ ﻣﻴﻠﻴ ﻮﻧﯽ ﮐ ﺮوپ‬
‫ﮐﻪ در ﻣﻮرد وام هﺎﯼ ﺧﺎرﺟﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﮔﻴﺮد ﺑﺮاﯼ وﯼ »ﮔﺮان« ﺗﻤﺎم ﻣﯽ ﺷ ﻮد و ﻏﻴ ﺮﻩ‪.‬‬
‫وﻟ ﯽ واﻗﻌﻴ ﺎت ﺑ ﺎ وﺿ ﻮح ﺗﻤ ﺎم ﮔ ﻮاهﯽ ﻣ ﯽ دهﻨ ﺪ ﮐ ﻪ‪ :‬اﻓ ﺰاﻳﺶ ﺻ ﺎدرات درﺳ ﺖ ﺑ ﺎ‬
‫ﮐﻼهﺒﺮدارﯼ هﺎﯼ ﺷﻴﺎداﻧﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣﺎﻟﯽ ارﺗﺒﺎط دارد و اﻳ ﻦ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﺑ ﻪ ه ﻴﭻ وﺟ ﻪ در‬
‫ﺑﻨ ﺪ اﺧﻼﻗﻴ ﺎت ﺑ ﻮرژوازﯼ ﻧﺒ ﻮدﻩ ﺗﻤ ﺎم هﻤ ﺶ ﻣ ﺼﺮوف ﺁﻧ ﺴﺖ ﮐ ﻪ از ه ﺮ ﮔ ﺎو دو ﭘﻮﺳ ﺖ‬
‫ﺑﮑﻨ ﺪ‪ :‬او ًﻻ ﺳ ﻮد ﺣﺎﺻ ﻠﻪ از وام‪ ،‬ﺛﺎﻧﻴ ًﺎ ﺳ ﻮد دﻳﮕ ﺮﯼ از هﻤ ﺎن وام وﻗﺘ ﯽ ﮐ ﻪ اﻳ ﻦ وام‬
‫ﺑ ﻪ ﻣ ﺼﺮف ﺧﺮﻳ ﺪ ﻣ ﺼﻨﻮﻋﺎت ﮐ ﺮوپ ﻳ ﺎ ﻣ ﺼﺎﻟﺢ راﻩ ﺁه ﻦ ﺳ ﻨﺪﻳﮑﺎﯼ ﻓ ﻮﻻد و ﻏﻴ ﺮﻩ‬
‫ﻣﯽ رﺳﺪ‪.‬‬
‫ﺑ ﺎز ﺗﮑ ﺮار ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﻴﻢ ﮐ ﻪ ﻣ ﺎ ﺑ ﻪ ه ﻴﭻ وﺟ ﻪ ﺁﻣ ﺎرﯼ را ﮐ ﻪ ﻻﻧ ﺴﺒﻮرگ ﺗﻬﻴ ﻪ ﮐ ﺮدﻩ اﺳ ﺖ‬
‫ﮐﺎﻣ ﻞ ﻧﻤ ﯽ داﻧ ﻴﻢ وﻟ ﯽ ذﮐ ﺮ ﺁن ﺣﺘﻤ ﯽ ﺑ ﻮد‪ ،‬زﻳ ﺮا اﻳ ﻦ ﺁﻣ ﺎر از ﺁﻣ ﺎرﯼ ﮐ ﻪ ﮐﺎﺋﻮﺗ ﺴﮑﯽ و‬
‫اﺳ ﭙﮑﺘﺎﺗﻮر ﺗﻬﻴ ﻪ ﮐ ﺮدﻩ اﻧ ﺪ ﻋﻠﻤ ﯽ ﺗ ﺮ اﺳ ﺖ و ﻻﻧ ﺴﺒﻮرگ در ﻣ ﻮرد اﻳ ﻦ ﻣ ﺴﺄﻟﻪ ﺑﺮداﺷ ﺖ‬
‫ﺻ ﺤﻴﺤﯽ ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ .‬ﺑ ﺮاﯼ اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ ﺑﺘ ﻮان درﺑ ﺎرﻩ ﯼ اهﻤﻴ ﺖ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ در اﻣ ﺮ‬
‫ﺻ ﺎدرات و ﻏﻴ ﺮﻩ ﻗ ﻀﺎوت ﻧﻤ ﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻳ ﺪ ﺗﻮاﻧ ﺴﺖ ارﺗﺒ ﺎﻃﯽ را ﮐ ﻪ ﺻ ﺎدرات ﻣﺨ ﺼﻮﺻ ًﺎ و‬
‫ﻣﻨﺤﺼﺮًا ﺑﺎ ﮐﻼهﺒﺮدارﯼ هﺎﯼ ﻓﻴﻨﺎﻧﺴﻴﺴﺖ هﺎ و ﺑﺎ ﺑﺎزار ﻓ ﺮوش ﻓ ﺮﺁوردﻩ ه ﺎﯼ ﮐﺎرﺗ ﻞ ه ﺎ‬
‫و ﻏﻴ ﺮﻩ دارد ﻣ ﺸﺨﺺ ﻧﻤ ﻮد‪ .‬وﻟ ﯽ ﻣﻘﺎﻳ ﺴﻪ ﯼ ﺳ ﺎدﻩ ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮات ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر ﮐﻠ ﯽ‪ -‬ﺑ ﺎ‬
‫ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﻏﻴﺮﻩ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮﻩ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻳ ﺴﻪ ﯼ ﻳ ﮏ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﺑ ﺎ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم دﻳﮕ ﺮ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻳ ﺴﻪ ﯼ‬
‫ﻳﮏ ﮐﺸﻮر ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮﻩ ﻳﺎ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮﻩ )ﻣﺼﺮ( ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﮐ ﺸﻮرهﺎ ﺑ ﻪ ﻣﻌﻨ ﺎﯼ ﺁن اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ‬
‫درﺳﺖ در ﻣﻮرد ﻣﺎهﻴﺖ ﻗﻀﻴﻪ ﺳﮑﻮت اﺧﺘﻴﺎر ﺷﻮد و اﻳﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﭘﺮدﻩ ﭘﻮﺷﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫∗‪ ، „Die Zeit“ -‬ﺳﺎل ‪ ،١٩٠٩‬ﺷﻤﺎرﻩ ‪ ،٢‬ﺻﻔﺤﻪ ﯼ ‪ ٨١٩‬و ﺻﻔﺤﺎت ﺑﻌﺪﯼ‪.‬‬

‫‪١٤٧‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﻋﻠ ﺖ اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ اﻧﺘﻘ ﺎد ﺗﺌﻮرﻳ ﮏ ﮐﺎﺋﻮﺗ ﺴﮑﯽ از اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ه ﻴﭻ ﮔﻮﻧ ﻪ وﺟ ﻪ ﻣ ﺸﺘﺮﮐﯽ ﺑ ﺎ‬

‫ﻣﺎرﮐ ﺴﻴﺰم ﻧ ﺪارد و ﻓﻘ ﻂ ﺑ ﻪ درد ﻣﻮﻋﻈ ﻪ درﺑ ﺎرﻩ ﯼ ﺻ ﻠﺢ و وﺣ ﺪت ﺑ ﺎ اﭘﻮرﺗﻮﻧﻴ ﺴﺖ ه ﺎ‬
‫و ﺳﻮﺳ ﻴﺎل ﺷﻮﻳﻨﻴ ﺴﺖ ه ﺎ ﻣ ﯽ ﺧ ﻮرد‪ -‬هﻤﺎﻧ ﺎ اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ اﻳ ﻦ اﻧﺘﻘ ﺎد درﺳ ﺖ در ﻣ ﻮرد‬
‫ﻋﻤﻴﻖ ﺗ ﺮﻳﻦ و رﻳ ﺸﻪ اﯼ ﺗ ﺮﻳﻦ ﺗ ﻀﺎدهﺎﯼ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﺳ ﮑﻮت اﺧﺘﻴ ﺎر ﻧﻤ ﻮدﻩ و ﺁن ه ﺎ را‬
‫ﭘ ﺮدﻩ ﭘﻮﺷ ﯽ ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ :‬ﺗ ﻀﺎد ﺑ ﻴﻦ اﻧﺤ ﺼﺎرهﺎ و رﻗﺎﺑ ﺖ ﺁزاد ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ ﻣ ﻮازات ﺁن وﺟ ﻮد‬
‫دارد‪ ،‬ﺗ ﻀﺎد ﺑ ﻴﻦ »ﻣﻌ ﺎﻣﻼت« ﻋﻈ ﻴﻢ )و ﺳ ﻮدهﺎﯼ ﻋﻈ ﻴﻢ( ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ و ﺑﺎزرﮔ ﺎﻧﯽ‬
‫»ﺷﺮاﻓﺘﻤﻨﺪاﻧﻪ« در ﺑﺎزار ﺁزاد‪ ،‬ﺗﻀﺎد ﺑﻴﻦ ﮐﺎرﺗﻞ هﺎ و ﺗﺮاﺳﺖ هﺎ از ﻳ ﮏ ﻃ ﺮف و ﺻ ﻨﺎﻳﻊ‬
‫ﮐﺎرﺗﻠﻴﺰﻩ ﻧﺸﺪﻩ از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ و ﻗﺲ ﻋﻠﻴﻬﺬا‪.‬‬
‫ﺗﺌﻮرﯼ ﮐﺬاﺋﯽ »اوﻟﺘﺮا‪ -‬اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم« ﻧﻴ ﺰ ﮐ ﻪ ﺳ ﺎﺧﺘﻪ ﯼ ﮐﺎﺋﻮﺗ ﺴﮑﯽ اﺳ ﺖ داراﯼ هﻤ ﻴﻦ‬
‫ﺟﻨﺒﻪ ﯼ ارﺗﺠﺎﻋﻴﺴﺖ‪ .‬اﺳ ﺘﺪﻻل ﺳ ﺎل ‪ ١٩١٥‬او را در اﻳ ﻦ ﺑ ﺎرﻩ ﺑ ﺎ اﺳ ﺘﺪﻻل ﺳ ﺎل ‪١٩٠٢‬‬
‫هﻮﺑﺴﻦ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﮐﻨﻴﺪ‪:‬‬
‫ﮐﺎﺋﻮﺗﺴﮑﯽ‪ ...» :‬ﺁﻳﺎ ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﯽ ﮐﻨﻮﻧﯽ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﻴ ﺴﺖ ﺑ ﻪ وﺳ ﻴﻠﻪ ﯼ ﺳﻴﺎﺳ ﺘﯽ‬
‫ﺟﺪﻳ ﺪ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳ ﺖ اوﻟﺘ ﺮا‪ -‬اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴ ﺴﺘﯽ ﮐ ﻪ اﺳ ﺘﺜﻤﺎر ﻣ ﺸﺘﺮﮎ ﺟﻬ ﺎن را از ﻃﺮﻳ ﻖ ﻳ ﮏ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در ﻣﻘﻴﺎس ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﺘﺤﺪ ﺷﺪﻩ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑﻴﻦ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ هﺎﯼ‬
‫ﻣ ﺎﻟﯽ ﻣﻠ ﯽ ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ -‬از ﺻ ﺤﻨﻪ ﺑ ﺪر ﺷ ﻮد؟ ﻓﺮارﺳ ﻴﺪن ﻳ ﮏ ﭼﻨ ﻴﻦ ﻓ ﺎز ﻧ ﻮﻳﻨﯽ در‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺑﻪ هﺮ ﺣﺎل اﻣﮑﺎن ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاﯼ ﺣﻞ اﻳﻦ ﻣ ﺴﺄﻟﻪ ﮐ ﻪ ﺁﻳ ﺎ اﻳ ﻦ ﻓ ﺎز ﻋﻤﻠ ﯽ‬
‫اﺳﺖ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪ ،‬هﻨﻮز ﻣﻘﺪﻣﺎت ﮐﺎﻓﯽ در دﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ«∗‪.‬‬
‫هﻮﺑﺴﻦ‪» :‬ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﮐﻪ در ﻋﺪﻩ ﯼ ﻗﻠﻴﻠ ﯽ از اﻣﭙﺮاﻃ ﻮرﯼ ه ﺎﯼ ﻓ ﺪراﺗﻴﻮ ﺑ ﺰرگ ﮐ ﻪ ه ﺮ‬
‫ﮐ ﺪام ﻳ ﮏ ﺳﻠ ﺴﻠﻪ ﯼ ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮات ﻏﻴﺮﻣﺘﻤ ﺪن و ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ واﺑ ﺴﺘﻪ را در اﺧﺘﻴ ﺎر ﺧ ﻮد‬
‫دارﻧﺪ‪ -‬اﺳﺘﻮار ﮔﺮدﻳﺪﻩ‪ ،‬ﺑ ﻪ ﻧﻈ ﺮ ﺑ ﺴﻴﺎرﯼ ﻗ ﺎﻧﻮﻧﯽ ﺗ ﺮﻳﻦ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ ﺗﻤ ﺎﻳﻼت ﮐﻨ ﻮﻧﯽ و ﺁن ه ﻢ‬
‫ﺁن ﭼﻨﺎن ﺗﮑﺎﻣﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻴﺶ از هﺮ ﭼﻴﺰ در ﻣﻮرد ﻧﻴ ﻞ ﺑ ﻪ ﺻ ﻠﺤﯽ داﺋﻤ ﯽ ﮐ ﻪ‬
‫ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﯼ اﺳﺘﻮار اﻧﺘﺮ‪ -‬اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺎﻳﻪ اﻣﻴﺪوارﯼ ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬

‫∗‪ ٣٠ ، „Die Zeit“ -‬ﺁورﻳﻞ ‪ ،١٩١٥‬ص‪.١٤٤ -‬‬

‫‪١٤٨‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫ﮐﺎﺋﻮﺗ ﺴﮑﯽ ﺁن ﭼﻴ ﺰﯼ را اوﻟﺘ ﺮا‪ -‬اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﻳ ﺎ ﻣ ﺎﻓﻮق اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﻧﺎﻣﻴ ﺪﻩ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ‬
‫هﻮﺑﺴﻦ ‪ ١٣‬ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از وﯼ اﻧﺘﺮ‪ -‬اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﻳﺎ ﺑ ﻴﻦ اﻻﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﻧﺎﻣﻴ ﺪﻩ ﺑ ﻮد‪ .‬ﭘﻴ ﺸﺮﻓﺘﯽ‬
‫ﮐ ﻪ ﮐﺎﺋﻮﺗ ﺴﮑﯽ در رﺷ ﺘﻪ ﯼ اﻧﺪﻳ ﺸﻪ ﯼ »ﻋﻠﻤ ﯽ« ﻧﻤ ﻮدﻩ ﺑ ﻪ ﺟ ﺰ اﺧﺘ ﺮاع ﮐ ﻼم ﺣﮑﻴﻤﺎﻧ ﻪ‬
‫ﻧﻮﻳﻨﯽ ﮐﻪ در ﺁن ﺑﻪ ﺟﺎﯼ ﻳﮏ ﭘﻴﺸﻮﻧﺪ ﻻﺗﻴﻨ ﯽ ﭘﻴ ﺸﻮﻧﺪ دﻳﮕ ﺮﯼ ﻣ ﯽ ﮔ ﺬارد ﻓﻘ ﻂ ﺷ ﺎﻣﻞ اﻳ ﻦ‬
‫اﺳﺖ ﮐ ﻪ ﺁن ﭼ ﻪ را هﻮﺑ ﺴﻦ در ﻣﺎهﻴ ﺖ اﻣ ﺮ ﺑ ﻪ ﻋﻨ ﻮان ﺳﺎﻟﻮﺳ ﯽ ﮐ ﺸﻴﺶ ه ﺎﯼ اﻧﮕﻠﻴ ﺴﯽ‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﯽ ﮐﻨ ﺪ‪ ،‬او ﺑ ﻪ ﻋ ﻮض ﻣﺎرﮐ ﺴﻴﺰم ﺟ ﺎ ﻣ ﯽ زﻧ ﺪ‪ .‬ﭘ ﺲ از ﺟﻨ ﮓ اﻧﮕﻠ ﻴﺲ و ﺑ ﻮﺋﺮ‬
‫ﻼ ﻃﺒﻴﻌ ﯽ ﺑ ﻮد ﮐ ﻪ اﻳ ﻦ زﻣ ﺮﻩ ﯼ ﻋﺎﻟﻴ ﺸﺄن ﻣ ﺴﺎﻋﯽ ﻋﻤ ﺪﻩ ﯼ ﺧ ﻮد را ﺻ ﺮف‬
‫اﻣ ﺮﯼ ﮐ ﺎﻣ ً‬
‫ﺗﺴﮑﻴﻦ ﺧ ﺮدﻩ ﺑﻮرژواه ﺎ و ﺁن ﮐ ﺎرﮔﺮان اﻧﮕﻠﻴ ﺴﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ ﮐ ﻪ ﻋ ﺪﻩ ﯼ ﮐﺜﻴ ﺮﯼ از ﺁن ه ﺎ در‬
‫ﻧﺒﺮده ﺎﯼ ﺟﻨ ﻮب ﺁﻓﺮﻳﻘ ﺎ ﺑ ﻪ هﻼﮐ ﺖ رﺳ ﻴﺪﻩ ﺑﻮدﻧ ﺪ و ﺑ ﺮاﯼ ﺗ ﺄﻣﻴﻦ ﺳ ﻮدهﺎﯼ هﻨﮕﻔ ﺖ ﺗ ﺮ‬
‫ﻓﻴﻨﺎﻧﺴﻴﺴﺖ هﺎﯼ اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ ﻣﺒﺎﻟﻐﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﻣﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬واﻗﻌ ًﺎ ه ﻢ ﭼ ﻪ‬
‫ﺗﺴﮑﻴﻨﯽ ﺑﻬﺘ ﺮ از اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ ﮔﻔﺘ ﻪ ﺷ ﻮد اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﭼﻨ ﺪان ه ﻢ ﭼﻴ ﺰ ﺑ ﺪﯼ ﻧﻴ ﺴﺖ و ﺑ ﺎ اﻧﺘ ﺮ‪-‬‬
‫)ﻳ ﺎ اوﻟﺘ ﺮا‪ (-‬اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﮐ ﻪ ﻗ ﺎدر ﺑ ﻪ ﺗ ﺄﻣﻴﻦ ﺻ ﻠﺢ داﺋﻤ ﯽ اﺳ ﺖ ﻗﺮاﺑ ﺖ دارد؟ ﺣ ﺴﻦ ﻧﻴ ﺖ‬
‫ﮐﺸﻴﺶ هﺎﯼ اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ و ﻳﺎ ﮐﺎﺋﻮﺗ ﺴﮑﯽ ﭼ ﺮب زﺑ ﺎن ه ﺮ ﭼ ﻪ ﺑﺎﺷ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﺎز ﻣﻔﻬ ﻮم اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ‬
‫ﻋﻴﻨ ﯽ ﻳﻌﻨ ﯽ واﻗﻌ ﯽ »ﺗﺌ ﻮرﯼ« وﯼ ﻳ ﮏ ﭼﻴ ﺰ و ﻓﻘ ﻂ ﻳ ﮏ ﭼﻴ ﺰ اﺳ ﺖ‪ :‬ارﺗﺠ ﺎﻋﯽ ﺗ ﺮﻳﻦ‬
‫ﺗ ﺴﮑﻴﻦ ﺗ ﻮدﻩ ه ﺎ از ﻃﺮﻳ ﻖ اﻣﻴ ﺪوار ﺳ ﺎﺧﺘﻦ ﺁن ه ﺎ ﺑ ﻪ اﻣﮑ ﺎن ﺻ ﻠﺢ داﺋﻤ ﯽ در ﺷ ﺮاﻳﻂ‬
‫ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ و اﻧﺤ ﺮاف ﺗﻮﺟ ﻪ ﺁﻧ ﺎن از ﺗ ﻀﺎدهﺎﯼ ﺣ ﺎد و ﻣ ﺴﺎﺋﻞ ﺣ ﺎد دوران ﮐﻨ ﻮﻧﯽ و‬
‫ﻣﻌﻄﻮف داﺷﺘﻦ ﺗﻮﺟﻬﺸﺎن ﺑﻪ دورﻧﻤﺎهﺎﯼ ﮐﺎذب ﻳﮏ ﻧﻮع »اوﻟﺘﺮا‪ -‬اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم« ﺁﻳﻨ ﺪﻩ ﺑ ﻪ‬
‫اﺻ ﻄﻼح ﺟﺪﻳ ﺪ‪ .‬در ﺗﺌ ﻮرﯼ »ﻣﺎرﮐﺴﻴ ﺴﺘﯽ« ﮐﺎﺋﻮﺗ ﺴﮑﯽ ه ﻴﭻ ﭼﻴ ﺰﯼ ﺟ ﺰ ﻓﺮﻳ ﺐ ﺗ ﻮدﻩ ه ﺎ‬
‫ﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﺣﻘﻴﻘﺖ هﻢ ﮐﺎﻓﻴﺴﺖ واﻗﻌﻴﺎت ﻣﺴﻠﻤﯽ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل هﻤﮑﺎن اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃ ﻮر واﺿ ﺤﯽ‬
‫ﺑ ﺎ ﻳﮑ ﺪﻳﮕﺮ ﻣﻘﺎﻳ ﺴﻪ ﺷ ﻮد ﺗ ﺎ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﻣﻮﺿ ﻮع ﻳﻘ ﻴﻦ ﺣﺎﺻ ﻞ ﮔ ﺮدد ﮐ ﻪ‪ :‬دورﻧﻤﺎه ﺎﺋﯽ ﮐ ﻪ‬
‫ﮐﺎﺋﻮﺗﺴﮑﯽ ﻣﯽ ﮐﻮﺷﺪ ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﺮان ﺁﻟﻤﺎﻧﯽ )و ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﺮان ﺗﻤﺎم ﮐﺸﻮرهﺎ( ﺗﻠﻘﻴﻦ ﮐﻨ ﺪ ﭼﻘ ﺪر‬
‫ﮐﺎذﺑﺎﻧ ﻪ اﺳ ﺖ‪ .‬هﻨﺪوﺳ ﺘﺎن و هﻨ ﺪوﭼﻴﻦ و ﭼ ﻴﻦ را در ﻧﻈ ﺮ ﮔﻴ ﺮﻳﻢ‪ .‬ﻣ ﯽ داﻧ ﻴﻢ ﮐ ﻪ اﻳ ﻦ ﺳ ﻪ‬
‫ﮐﺸﻮر ﻣﺴﺘﻌﻤﺮﻩ و ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺴﺘﻌﻤﺮﻩ ﮐﻪ ﺟﻤﻌﻴ ﺖ ﺁن ه ﺎ ﺑ ﻪ ﺷ ﺶ ﺻ ﺪ ﺗ ﺎ هﻔ ﺖ ﺻ ﺪ ﻣﻴﻠﻴ ﻮن‬

‫‪١٤٩‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﺑ ﺎﻟﻎ ﻣ ﯽ ﮔ ﺮدد در ﻣﻌ ﺮض اﺳ ﺘﺜﻤﺎر ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ ﭼﻨ ﺪ دوﻟ ﺖ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴ ﺴﺘﯽ ﻳﻌﻨ ﯽ‬

‫اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴﻪ‪ ،‬ژاﭘﻦ‪ ،‬اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺘﺤﺪﻩ و ﻏﻴﺮﻩ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﻴﻢ اﻳﻦ ﮐﺸﻮرهﺎﯼ‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﯽ ﺑﺮاﯼ دﻓ ﺎع ﻳ ﺎ ﺗﻮﺳ ﻌﻪ ﯼ ﻣﺘ ﺼﺮﻓﺎت و ﻣﻨ ﺎﻓﻊ و »ﻣﻨﻄﻘ ﻪ ﯼ ﻧﻔ ﻮذ« ﺧ ﻮد در‬
‫ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﻧ ﺎم ﺑ ﺮدﻩ ﯼ ﺁﺳ ﻴﺎ –ﺑ ﺮ ﺿ ﺪ ﻳﮑ ﺪﻳﮕﺮ ﻋﻘ ﺪ اﺗﺤ ﺎد ﺑ ﻪ ﺑﻨﺪﻧ ﺪ؛ اﻳ ﻦ اﺗﺤﺎده ﺎ‪-‬‬
‫اﺗﺤﺎدهﺎﯼ »اﻧﺘﺮ‪ -‬اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﯽ« ﻳﺎ »اوﻟﺘﺮا‪ -‬اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﯽ« ﺧﻮاهﻨ ﺪ ﺑ ﻮد‪ .‬ﻓ ﺮض ﮐﻨ ﻴﻢ ﮐ ﻪ‬
‫ﺗﻤ ﺎم دول اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴ ﺴﺘﯽ ﺑ ﺮاﯼ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ »ﻣ ﺴﺎﻟﻤﺖ ﺁﻣﻴ ﺰ« ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﺁﺳ ﻴﺎﺋﯽ ﻧ ﺎم ﺑ ﺮدﻩ ﺑ ﺎ‬
‫ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ ﻋﻘﺪ اﺗﺤﺎد ﺑﻪ ﺑﻨﺪﻧﺪ‪ -‬اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد از »ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣﺎﻟﯽ ﮐ ﻪ در ﻣﻘﻴ ﺎس‬
‫ﺑ ﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠ ﯽ ﻣﺘﺤ ﺪ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ«‪ .‬ﻧﻤﻮﻧ ﻪ ه ﺎﯼ واﻗﻌ ﯽ ﻳ ﮏ ﭼﻨ ﻴﻦ اﺗﺤ ﺎدﯼ در ﺗ ﺎرﻳﺦ ﻗ ﺮن‬
‫ﻼ در ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت دول ﺑ ﺎ ﭼ ﻴﻦ وﺟ ﻮد دارد‪ .‬ﺣ ﺎل اﻳ ﻦ ﺳ ﺆال ﭘ ﻴﺶ ﻣ ﯽ ﺁﻳ ﺪ‪ :‬ﺁﻳ ﺎ در‬
‫ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻣﺜ ً‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ وﺟﻮد ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ )ﮐﺎﺋﻮﺗﺴﮑﯽ ﻋﻴﻨ ًﺎ هﻤﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻂ را در ﻧﻈ ﺮ دارد( اﻳ ﻦ ﻓ ﺮض‬
‫»ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮر« اﺳﺖ ﮐﻪ ﻳﮏ ﭼﻨﻴﻦ اﺗﺤﺎدهﺎﺋﯽ ﮐﻮﺗﺎﻩ ﻣﺪت ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ؟ و ﻳﮏ ﭼﻨﻴﻦ اﺗﺤﺎدهﺎﺋﯽ‬
‫اﺻﻄﮑﺎﮎ هﺎ و ﺗﺼﺎدم ه ﺎ و ﻣﺒ ﺎرزات را ﺑ ﺎ ﺗﻤ ﺎم اﺷ ﮑﺎل ﮔﻮﻧ ﺎﮔﻮن ﻣﻤﮑﻨ ﻪ ﯼ ﺁن ﻣﻨﺘﻔ ﯽ‬
‫ﺳﺎزﻧﺪ؟‬
‫ﮐﺎﻓﻴﺴﺖ اﻳﻦ ﺳﺆال ﺑﻪ ﻃﻮر واﺿﺢ ﻣﻄﺮح ﮔﺮدد ﺗﺎ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁن ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﻳﮏ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﯽ ﺗﻮان داد و ﺁن هﻢ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻨﻔﯽ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا در ﺷﺮاﻳﻂ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﻣﻨ ﺎﻃﻖ ﻧﻔ ﻮذ و ﻣﻨ ﺎﻓﻊ و ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮات و ﻏﻴ ﺮﻩ ﻣﺒﻨ ﺎﯼ دﻳﮕ ﺮﯼ ﺟ ﺰ ﺣ ﺴﺎب ﻧﻴ ﺮوﯼ‬
‫ﺷ ﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨ ﺪﮔﺎن در اﻳ ﻦ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﻳﻌﻨ ﯽ ﻧﻴ ﺮوﯼ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ و ﻣ ﺎﻟﯽ و ﻧﻈ ﺎﻣﯽ و ﻏﻴ ﺮﻩ ﻗﺎﺑ ﻞ‬
‫ﺗ ﺼﻮر ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬و اﻣ ﺎ ﻧﻴ ﺮوﯼ ﺷ ﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨ ﺪﮔﺎن در اﻳ ﻦ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر ﻣﺨﺘﻠﻔ ﯽ ﺗﻐﻴﻴ ﺮ‬
‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬زﻳﺮا در ﺷﺮاﻳﻂ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﻣﻮزون ﺑﻨﮕﺎﻩ هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺗﺮاﺳﺖ هﺎ‪،‬‬
‫رﺷ ﺘﻪ ه ﺎﯼ ﺻ ﻨﺎﻳﻊ و ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﮔﻮﻧ ﺎﮔﻮن اﻣﮑ ﺎن ﭘ ﺬﻳﺮ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ .‬ﻧ ﻴﻢ ﻗ ﺮن ﭘ ﻴﺶ ﻧﻴ ﺮوﯼ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺁﻟﻤﺎن در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوﯼ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺁن ﻣﻮﻗﻊ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﭼﻴﺰ و ﺑﯽ ﻣﻘﺪار‬
‫ﺑﻮد؛ هﻤﻴﻦ وﺿﻊ را هﻢ ژاﭘﻦ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ روﺳﻴﻪ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳ ﻦ وﺻ ﻒ ﺁﻳ ﺎ اﻳ ﻦ ﻓ ﺮض‬
‫»ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮر« اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﺑ ﺎ ﮔﺬﺷ ﺖ دﻩ ﺳ ﺎل دﻳﮕ ﺮ ﺗﻨﺎﺳ ﺐ ﻗ ﻮاﯼ دول اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴ ﺴﺘﯽ ﺑ ﺪون‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﻤﺎﻧﺪ؟ ﻣﻄﻠﻘ ًﺎ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮر اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪١٥٠‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫ﺑ ﺪﻳﻦ ﺟﻬ ﺖ اﺗﺤﺎده ﺎﯼ »اﻧﺘ ﺮ‪ -‬اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴ ﺴﺘﯽ« ﻳ ﺎ »اوﻟﺘ ﺮا‪ -‬اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴ ﺴﺘﯽ« در ﺷ ﺮاﻳﻂ‬
‫ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ )وﻟ ﯽ ﻧ ﻪ در ﺗﺨ ﻴﻼت ﻣﺒﺘ ﺬل ﺧ ﺮدﻩ ﺑ ﻮرژواﺋﯽ ﮐ ﺸﻴﺶ ه ﺎﯼ اﻧﮕﻠﻴ ﺴﯽ ﻳ ﺎ‬
‫ﮐﺎﺋﻮﺗ ﺴﮑﯽ »ﻣﺎرﮐﺴﻴ ﺴﺖ« ﺁﻟﻤ ﺎﻧﯽ( اﻋ ﻢ از اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ ه ﺮ ﺷ ﮑﻠﯽ ﻣﻨﻌﻘ ﺪ ﺷ ﺪﻩ ﺑﺎﺷ ﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺧ ﻮاﻩ ﺑ ﻪ ﺷ ﮑﻞ ﻳ ﮏ اﺋ ﺘﻼف اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴ ﺴﺘﯽ ﺑ ﺮ ﺿ ﺪاﺋﺘﻼف اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴ ﺴﺘﯽ دﻳﮕ ﺮ و ﺧ ﻮاﻩ ﺑ ﻪ‬
‫ﺷﮑﻞ اﺗﺤﺎد هﻤﮕﺎﻧﯽ ﺗﻤﺎم دول اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﯽ ﺑﺎ ﻳﮑﺪﻳﮕﺮ‪ -‬ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﭼﻴﺰﯼ ﺟﺰ »ﺗﻨﻔﺲ ه ﺎﯼ«‬
‫ﺑ ﻴﻦ ﺟﻨ ﮓ ﻧﺨﻮاهﻨ ﺪ ﺑ ﻮد‪ .‬اﺗﺤﺎده ﺎﯼ زﻣ ﺎن ﺻ ﻠﺢ ﻣﻘ ﺪﻣﺎت ﺟﻨ ﮓ را ﻓ ﺮاهﻢ ﻣ ﯽ ﺁورﻧ ﺪ و‬
‫ﺧﻮد ﻧﻴﺰ زاﺋﻴﺪﻩ ﯼ ﺟﻨﮓ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﭼﻮن ﻳﮑ ﯽ ﻣﻌﻠ ﻮل دﻳﮕﺮﻳ ﺴﺖ ﻟ ﺬا ﺑ ﺮ زﻣﻴﻨ ﻪ ﯼ واﺣ ﺪ‬
‫ارﺗﺒ ﺎط ه ﺎ و ﻣﻨﺎﺳ ﺒﺎت ﻣﺘﻘﺎﺑ ﻞ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴ ﺴﺘﯽ اﻗﺘ ﺼﺎد ﺟﻬ ﺎﻧﯽ و ﺳﻴﺎﺳ ﺖ ﺟﻬ ﺎﻧﯽ ﻣﻮﺟ ﺐ‬
‫ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﯽ در ﺷﮑﻞ هﺎﯼ ﻣﺒﺎرزﻩ ﯼ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ ﺁﻣﻴﺰ و ﻏﻴﺮﻣﺴﺎﻟﻤﺖ ﺁﻣﻴﺰ ﻣﯽ ﮔﺮدﻧ ﺪ‪.‬‬
‫و اﻣ ﺎ ﮐﺎﺋﻮﺗ ﺴﮑﯽ اﻋﻘ ﻞ ﻋﻘ ﻼء ﺑ ﺮاﯼ ﺁﺳ ﻮدﮔﯽ ﺧ ﺎﻃﺮ ﮐ ﺎرﮔﺮان و ﺁﺷ ﺘﯽ دادن ﺁﻧ ﺎن ﺑ ﺎ‬
‫ﺳﻮﺳﻴﺎل ﺷﻮﻳﻨﻴﺴﺖ هﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﺑ ﻮرژوازﯼ ﮔﺮوﻳ ﺪﻩ اﻧ ﺪ ﺣﻠﻘ ﻪ اﯼ از زﻧﺠﻴ ﺮ واﺣ ﺪ‬
‫را از ﺣﻠﻘﻪ ﯼ دﻳﮕﺮ ﺁن ﺟﺪا ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ اﺗﺤﺎد ﺻﻠﺢ ﺁﻣﻴﺰ اﻣ ﺮوزﯼ )و اﺗﺤ ﺎد‬
‫اوﻟﺘ ﺮا‪ -‬اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴ ﺴﺘﯽ و ﺣﺘ ﯽ اوﻟﺘ ﺮا‪ -‬اوﻟﺘ ﺮا‪ -‬اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴ ﺴﺘﯽ( ﺗﻤ ﺎم دول را ﮐ ﻪ ه ﺪف‬
‫ﺁن »ﺁراﻣ ﺶ« ﭼ ﻴﻦ اﺳ ﺖ )ﺳ ﺮﮐﻮﺑﯽ ﻗﻴ ﺎم ﺑﻮﮐ ﺴﺮهﺎ را ﺑ ﻪ ﻳ ﺎد ﺑﻴﺎورﻳ ﺪ( از ﺗ ﺼﺎدم‬
‫ﻏﻴﺮﻣﺴﺎﻟﻤﺖ ﺁﻣﻴﺰ ﻓﺮدا ﺟﺪا ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺼﺎدﻣﯽ ﮐﻪ ﭘﺲ ﻓ ﺮدا ﻣﺠ ﺪدًا ﻣﻮﺟﺒ ﺎت ﻳ ﮏ اﺗﺤ ﺎد‬
‫ﻼ ﺗﺮﮐﻴﻪ و ﻏﻴ ﺮﻩ و ﻏﻴ ﺮﻩ ﻓ ﺮاهﻢ ﻣ ﯽ ﺳ ﺎزد‪.‬‬
‫»ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ ﺁﻣﻴﺰ« هﻤﮕﺎﻧﯽ را ﺑﺮاﯼ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﺜ ً‬
‫ﮐﺎﺋﻮﺗ ﺴﮑﯽ ﺑ ﻪ ﺟ ﺎﯼ ﻧ ﺸﺎن دادن ارﺗﺒ ﺎط زﻧ ﺪﻩ ﯼ دورﻩ ه ﺎﯼ ﺻ ﻠﺢ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴ ﺴﺘﯽ ﺑ ﺎ‬
‫دورﻩ هﺎﯼ ﺟﻨﮓ هﺎﯼ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴ ﺴﺘﯽ ﺗﺠﺮﻳ ﺪ ﺑ ﯽ روﺣ ﯽ را ﺑ ﻪ ﮐ ﺎرﮔﺮان ﺗﻘ ﺪﻳﻢ ﻣ ﯽ دارد ﺗ ﺎ‬
‫ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﺁن هﺎ را ﺑﺎ ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن ﺑﯽ روح ﺧﻮد ﺁﺷﺘﯽ دهﺪ‪.‬‬
‫هﻴ ﻞ ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎﺋﯽ‪ ،‬در ﭘ ﻴﺶ ﮔﻔﺘ ﺎر ﮐﺘ ﺎب ﺧ ﻮد ﺗﺤ ﺖ ﻋﻨ ﻮان »ﺗ ﺎرﻳﺦ دﻳﭙﻠﻮﻣﺎﺳ ﯽ در‬
‫ﺗﮑﺎﻣ ﻞ ﺑ ﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠ ﯽ اروﭘ ﺎ«‪ ،‬ﺗ ﺎرﻳﺦ ﻧ ﻮﻳﻦ دﻳﭙﻠﻮﻣﺎﺳ ﯽ را ﺑ ﻪ دورﻩ ه ﺎﯼ زﻳ ﺮﻳﻦ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ‬
‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫‪١٥١‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫∗‬
‫‪ (١‬ﻋﺼﺮ اﻧﻘﻼب؛ ‪ (٢‬ﺟﻨﺒﺶ ﻣﺸﺮوﻃﻴﺖ؛ ‪ (٣‬ﻋﺼﺮ »اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ « ﮐﻨ ﻮﻧﯽ‪.‬‬
‫ﻧﻮﻳ ﺴﻨﺪﻩ ﯼ دﻳﮕ ﺮﯼ ﺗ ﺎرﻳﺦ »ﺳﻴﺎﺳ ﺖ ﺟﻬ ﺎﻧﯽ« ﺑﺮﻳﺘﺎﻧﻴ ﺎﯼ ﮐﺒﻴ ﺮ را از ﺳ ﺎل ‪ ١٨٧٠‬ﺑ ﻪ‬
‫ﭼﻬﺎر دورﻩ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ (١ :‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ دورﻩ ﯼ ﺁﺳﻴﺎ )ﻣﺒﺎرزﻩ ﻋﻠﻴﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ روﺳﻴﻪ در‬
‫ﺁﺳﻴﺎﯼ ﻣﻴﺎﻧﻪ در ﺳﻤﺖ هﻨﺪ(؛ ‪ (٢‬دورﻩ ﯼ ﺁﻓﺮﻳﻘﺎ )در ﺣ ﺪود ﺳ ﺎل ه ﺎﯼ ‪-(١٩٠٢-١٨٨٥‬‬
‫ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑ ﺎ ﻓﺮاﻧ ﺴﻪ ﺑ ﺮ ﺳ ﺮ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﺁﻓﺮﻳﻘ ﺎ )ﺣﺎدﺛ ﻪ »ﻓﺎﺷ ﻮدا« در ﺳ ﺎل ‪ ١٨٩٨‬ﮐ ﻪ در ﺁن‪،‬‬
‫ﺟﻨ ﮓ ﺑ ﺎ ﻓﺮاﻧ ﺴﻪ ﺑ ﻪ ﻣ ﻮﺋﯽ ﺑ ﺴﺘﻪ ﺑ ﻮد(؛ ‪ (٣‬دوﻣ ﻴﻦ دورﻩ ﯼ ﺁﺳ ﻴﺎ )ﻗ ﺮارداد ﺑ ﺎ ژاﭘ ﻦ ﺑ ﺮ‬
‫∗∗‬
‫ﺿﺪروﺳﻴﻪ( و ‪ (٤‬دورﻩ ﯼ »اروﭘﺎ«‪ -‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪﻩ ﻋﻠﻴﻪ ﺁﻟﻤﺎن ‪ .‬رﻳﺴﺮ »رﺟﻞ« ﺑﺎﻧﮑﯽ‬
‫ﺣﺘﯽ در ﺳﺎل ‪ ١٩٠٥‬ﺿﻤﻦ اﺷﺎرﻩ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧ ﻪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ ﻓﺮاﻧ ﺴﻪ ﮐ ﻪ‬
‫در اﻳﺘﺎﻟﻴ ﺎ ﺟﺮﻳ ﺎن داﺷ ﺖ ﻣﻮﺟﺒ ﺎت اﺗﺤ ﺎد ﺳﻴﺎﺳ ﯽ اﻳ ﻦ دو ﮐ ﺸﻮر را ﻓ ﺮاهﻢ ﻣ ﯽ ﺳ ﺎﺧﺖ و‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﺒﺎرزﻩ ﯼ ﺑﻴﻦ ﺁﻟﻤﺎن و اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺑﺮ ﺳ ﺮ اﻳ ﺮان و ﻣﺒ ﺎرزﻩ ﯼ ﺗﻤ ﺎم ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ه ﺎﯼ‬
‫اروﭘﺎﺋﯽ ﺑ ﺮ ﺳ ﺮ وام ه ﺎﯼ ﭼ ﻴﻦ و ﻏﻴ ﺮﻩ ﺑ ﺴﻂ ﻣ ﯽ ﻳﺎﻓ ﺖ‪ -‬ﻣ ﯽ ﻧﻮﻳ ﺴﺪ‪» :‬زد و ﺧﻮرده ﺎﯼ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﯽ دﺳﺘﻪ هﺎﯼ ﺟﻠﻮدار ﺑ ﺮ زﻣﻴﻨ ﻪ ﯼ ﻣ ﺎﻟﯽ روﯼ ﻣ ﯽ ده ﺪ‪» .‬اﻳﻨ ﺴﺖ واﻗﻌﻴ ﺖ زﻧ ﺪﻩ ﯼ‬
‫اﺗﺤﺎدﻳ ﻪ ه ﺎﯼ ﻣ ﺴﺎﻟﻤﺖ ﺁﻣﻴ ﺰ »اوﻟﺘ ﺮا‪ -‬اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴ ﺴﺘﯽ« در ارﺗﺒ ﺎط ﻧﺎﮔﺴ ﺴﺘﻨﯽ ﺁن ه ﺎ ﺑ ﺎ‬
‫ﺗﺼﺎدﻣﺎت ﺳﺎدﻩ ﯼ‪ -‬اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‪.‬‬
‫ﭘ ﺮدﻩ ﭘﻮﺷ ﯽ ژرف ﺗ ﺮﻳﻦ ﺗ ﻀﺎدهﺎﯼ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم از ﻃ ﺮف ﮐﺎﺋﻮﺗ ﺴﮑﯽ ﮐ ﻪ ﻧ ﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑ ﻪ‬
‫ﺁراﻳﺶ و زﻳﻨﺖ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﻣﺒﺪل ﻣﯽ ﮔﺮدد در اﻧﺘﻘﺎدﯼ هﻢ ﮐﻪ اﻳﻦ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ از ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت‬
‫ﺳﻴﺎﺳﯽ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﻣﯽ ﻧﻤﺎﻳﺪ اﺛﺮ ﺧﻮد را ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽ ﮔﺬارد‪ .‬اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﻋﺒﺎرﺗ ﺴﺖ از ﻋ ﺼﺮ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣﺎﻟﯽ و اﻧﺤﺼﺎرهﺎﺋﯽ ﮐﻪ در هﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﺎ ﮐﻮﺷﺶ هﺎﺋﯽ ﺗ ﻮأم اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ه ﺪف ﺁن‬
‫ﺁزادﯼ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﺣﺮاز ﺳﻴﺎدت ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﺗﻤ ﺎﻳﻼت در اﻳ ﻦ ﺟ ﺎ ه ﻢ ﻋﺒﺎرﺗ ﺴﺖ‬
‫از ﺑ ﺴﻂ ارﺗﺠ ﺎع در هﻤ ﻪ ﯼ ﺟﻬ ﺎت ﻋﻠ ﯽ رﻏ ﻢ وﺟ ﻮد هﺮﮔﻮﻧ ﻪ ﯼ ﻧﻈ ﺎم ﺳﻴﺎﺳ ﯽ و ﻧﻴ ﺰ‬
‫ﻣﻨﺘﻬ ﺎﯼ ﺣ ﺪت ﺗ ﻀﺎدهﺎ‪ .‬ﺳ ﺘﻤﮕﺮﯼ ﻣﻠ ﯽ و ﮐﻮﺷ ﺶ ﺑ ﺮاﯼ اﻟﺤ ﺎق اراﺿ ﯽ دﻳﮕ ﺮان ﻳﻌﻨ ﯽ‬

‫∗‪David Jayne Hill: „A History of the Diplomacy in the international ) -‬‬

‫‪) (Development of Europe”, vol. I, p.١٠.‬داوﻳ ﺪ ﺟ ﻴﻦ هﻴ ﻞ‪» :‬ﺗ ﺎرﻳﺦ دﻳﭙﻠﻮﻣﺎﺳ ﯽ در‬
‫ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ اروﭘﺎ«‪ ،‬ﺟﻠﺪ ‪ ،١‬ص‪- .١٠ -‬ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬
‫∗∗‪ ،Schilder -‬اﺛﺮ ﻧﺎم ﺑﺮدﻩ‪ ،‬ص‪.١٧٨ -‬‬

‫‪١٥٢‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫ﮐﻮﺷﺶ ﺑﺮاﯼ ﻧﻘﺾ اﺳﺘﻘﻼل ﻣﻠﯽ دﻳﮕﺮان )زﻳﺮا اﻟﺤﺎق اراﺿﯽ دﻳﮕﺮان ﭼﻴﺰﯼ ﻧﻴﺴﺖ ﺟ ﺰ‬
‫ﻧﻘﺾ ﺣﻖ ﻣﻠﻞ در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺧﻮﻳﺶ( ﻧﻴ ﺰ ﺷ ﺪت ﺧﺎﺻ ﯽ ﻣ ﯽ ﻳﺎﺑ ﺪ‪ .‬هﻴﻠﻔﺮدﻳﻨ ﮓ ﺑ ﻪ‬
‫ﻃﺮز ﺻﺤﻴﺤﯽ ارﺗﺒ ﺎط ﺑ ﻴﻦ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم و ﺗ ﺸﺪﻳﺪ ﺳ ﺘﻤﮕﺮﯼ ﻣﻠ ﯽ را ﺧ ﺎﻃﺮ ﻧ ﺸﺎن ﺳ ﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﻣ ﯽ ﻧﻮﻳ ﺴﺪ‪» :‬و اﻣ ﺎ در ﻣ ﻮرد ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﺗ ﺎزﻩ ﮐ ﺸﻒ ﺷ ﺪﻩ ﺑﺎﻳ ﺪ ﮔﻔ ﺖ ﮐ ﻪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ وارد‬
‫ﺷ ﺪﻩ در ﺁن ﺟ ﺎ ﺑ ﺮ ﺷ ﺪت ﺗ ﻀﺎدهﺎ ﻣ ﯽ اﻓﺰاﻳ ﺪ و ﻣﻮﺟ ﺐ ﻣﻘﺎوﻣ ﺖ روزاﻓ ﺰون ﺗ ﻮدﻩ ه ﺎﺋﯽ‬
‫ﻣﯽ ﮔﺮدد ﮐﻪ اﻓﮑﺎر ﻣﻠﯽ ﺁﻧﺎن ﺑﻪ ﺿﺪ واردﻳﻦ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳ ﺖ؛ اﻳ ﻦ ﻣﻘﺎوﻣ ﺖ‬
‫ﺑ ﻪ ﺳ ﻬﻮﻟﺖ ﻣﻤﮑﻨ ﺴﺖ ﺑ ﻪ اﻗ ﺪاﻣﺎت ﺧﻄﺮﻧ ﺎﮐﯽ ﻋﻠﻴ ﻪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﺧ ﺎرﺟﯽ ﻣﺒ ﺪل ﺷ ﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﺳ ﺒﺎت اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ ﮐﻬ ﻦ از رﻳ ﺸﻪ ﻣﻨﻘﻠ ﺐ ﮔﺮدﻳ ﺪﻩ‪ ،‬اﻧ ﺰواﯼ ارﺿ ﯽ ه ﺰاران ﺳ ﺎﻟﻪ ﯼ‬
‫»ﻣﻠ ﺖ ه ﺎﯼ ﺑ ﺮون از ﺟﺮﻳ ﺎن ﺗ ﺎرﻳﺦ« از ﺑ ﻴﻦ ﻣ ﯽ رود و اﻳ ﻦ ﻣﻠ ﺖ ه ﺎ ﺑ ﻪ ﮔ ﺮداب‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﮐ ﺸﺎﻧﺪﻩ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮﻧﺪ‪ .‬ﺧ ﻮد ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ رﻓﺘ ﻪ رﻓﺘ ﻪ وﺳ ﺎﺋﻞ و ﺷ ﻴﻮﻩ ه ﺎﯼ‬
‫رهﺎﺋﯽ را در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺴﺨﺮ ﺷ ﺪﮔﺎن ﻣ ﯽ ﮔ ﺬارد‪ .‬و ﺁن ه ﺎ ه ﺪﻓﯽ را ﻣﻄ ﺮح ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ ﮐ ﻪ‬
‫زﻣﺎﻧﯽ در ﻧﻈﺮ ﻣﻠﻞ اروﭘﺎﺋﯽ ﻋﺎﻟﯽ ﺗ ﺮﻳﻦ ه ﺪف ه ﺎ ﺑ ﻮد و ﺁن ﻋﺒﺎرﺗ ﺴﺖ از ﺗ ﺸﮑﻴﻞ دوﻟ ﺖ‬
‫ﻣﻠ ﯽ واﺣ ﺪ ﺑ ﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ﯼ ﺣﺮﺑ ﻪ ﺁزادﯼ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ و ﻓﺮهﻨﮕ ﯽ‪ .‬اﻳ ﻦ ﺟﻨ ﺒﺶ اﺳ ﺘﻘﻼل ﻃﻠﺒﺎﻧ ﻪ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ اروﭘﺎﺋﯽ را در ﭘﺮارزش ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ اﺳﺘﺜﻤﺎر ﮐﻪ درﺧﺸﺎن ﺗﺮﻳﻦ دورﻧﻤﺎهﺎ را‬
‫ﻧﻮﻳﺪ ﻣﯽ دهﺪ‪ ،‬ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ و ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ اروﭘ ﺎﺋﯽ دﻳﮕ ﺮ ﻧﻤ ﯽ ﺗﻮاﻧ ﺪ ﺳ ﻴﺎدت ﺧ ﻮد را‬
‫ﺣﻔﻆ ﮐﻨﺪ ﻣﮕﺮ از ﻃﺮﻳﻖ اﻓﺰاﻳﺶ داﺋﻤﯽ ﻧﻴﺮوهﺎﯼ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺧﻮﻳﺶ«∗‪.‬‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﻳﻦ ﻧﮑﺘﻪ را ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ اﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮد ﮐﻪ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﻧﻪ ﺗﻨﻬ ﺎ در ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ‬
‫ﺗ ﺎزﻩ ﮐ ﺸﻒ ﺷ ﺪﻩ ﺑﻠﮑ ﻪ در ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﻗ ﺪﻳﻤﯽ ﻧﻴ ﺰ ﮐ ﺎر را ﺑ ﻪ اﻟﺤ ﺎق اراﺿ ﯽ دﻳﮕ ﺮان و‬
‫ﺗ ﺸﺪﻳﺪ ﺳ ﺘﻤﮕﺮﯼ ﻣﻠ ﯽ و ﺑﺎﻟﻨﺘﻴﺠ ﻪ ﺑ ﻪ ﺗ ﺸﺪﻳﺪ ﻣﻘﺎوﻣ ﺖ ﻣ ﯽ ﮐ ﺸﺎﻧﺪ‪ .‬ﮐﺎﺋﻮﺗ ﺴﮑﯽ ﺿ ﻤﻦ‬
‫اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ اﻗ ﺪام اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﻣﺒﻨ ﯽ ﺑ ﺮ ﺗ ﺸﺪﻳﺪ ارﺗﺠ ﺎع ﺳﻴﺎﺳ ﯽ‪ ،‬ﻣ ﺴﺄﻟﻪ ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ ﻋ ﺪم‬
‫اﻣﮑ ﺎن وﺣ ﺪت ﺑ ﺎ اﭘﻮرﺗﻮﻧﻴ ﺴﺖ ه ﺎ در دوران اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم را ﮐ ﻪ ﺟﻨﺒ ﻪ ﯼ ﺑ ﺲ ﻣﺒﺮﻣ ﯽ ﺑ ﻪ‬
‫ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻣﺴﮑﻮت ﻣﯽ ﮔ ﺬارد‪ .‬اﻋﺘ ﺮاض او ﺑ ﻪ اﻟﺤ ﺎق ﻃﻠﺒ ﯽ ﻃﻮرﻳ ﺴﺖ ﮐ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ‬
‫اﭘﻮرﺗﻮﻧﻴﺴﺖ هﺎ ﻧﻬﺎﻳﺖ درﺟﻪ ﺑﯽ زﻳﺎن ﺑﻮدﻩ و ﺳﻬﻞ ﺗ ﺮ از ه ﺮ ﭼﻴ ﺰ ﺑﺮاﻳ ﺸﺎن ﻗﺎﺑ ﻞ ﻗﺒ ﻮل‬

‫∗‪» -‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﻣﺎﻟﯽ«‪ ،‬ص‪.٤٨٧ -‬‬

‫‪١٥٣‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫اﺳﺖ‪ .‬او ﻣﺴﺘﻘﻴﻤ ًﺎ ﻣﺴﺘﻤﻌﻴﻦ ﺁﻟﻤﺎﻧﯽ را ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻗﺮار ﻣﯽ ده ﺪ وﻟ ﯽ ﺑ ﺎ اﻳ ﻦ وﺻ ﻒ درﺳ ﺖ‬

‫ﻼ اﻳ ﻦ ﻣﻮﺿ ﻮع را ﮐ ﻪ‬
‫هﻤ ﺎن ﭼﻴ ﺰﯼ را ﮐ ﻪ از هﻤ ﻪ ﻣﻬ ﻢ ﺗ ﺮ و از ﻣ ﺴﺎﺋﻞ روز اﺳ ﺖ ﻣ ﺜ ً‬
‫ﺁﻟﺰاس‪ -‬ﻟﻮرن ﺳ ﺮزﻣﻴﻨﯽ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﺁﻟﻤ ﺎن ﺑ ﻪ ﺧ ﻮد ﻣﻠﺤ ﻖ ﺳ ﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﭘ ﺮدﻩ ﭘﻮﺷ ﯽ ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﯼ ارزﻳﺎﺑﯽ اﻳﻦ »اﻧﺤﺮاف ﻓﮑﺮﯼ« ﮐﺎﺋﻮﺗﺴﮑﯽ ﻣﺜﺎﻟﯽ ﻣﯽ ﺁورﻳﻢ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﻴﻢ ﻳﮏ ژاﭘﻨﯽ‬
‫اﻟﺤﺎق ﻓﻴﻠﻴﭙﻴﻦ از ﻃﺮف ﺁﻣﺮﻳﮑﺎﺋﯽ هﺎ را ﻣﻮرد ﺗﻘﺒﻴﺢ ﻗﺮار ﻣﯽ دهﺪ‪ .‬ﺣﺎل اﻳﻦ ﺳ ﺆال ﭘ ﻴﺶ‬
‫ﻣﯽ ﺁﻳﺪ ﮐﻪ ﺁﻳ ﺎ ﺧﻴﻠ ﯽ ه ﺎ ﻣﻤﮑ ﻦ اﺳ ﺖ ﺑ ﻪ اﻳ ﻦ ﻣﻮﺿ ﻮع ﺑ ﺎور ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ ﮐ ﻪ ﻋﻠ ﺖ اﻳ ﻦ ﺗﻘﺒ ﻴﺢ‬
‫ﺧﺼﻮﻣﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ هﺮ ﻧﻮع اﻟﺤﻖ ﻃﻠﺒﯽ اﺳﺖ ﻧﻪ اﻳﻦ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺷﺨﺼﯽ ﺧﻮد او ﺑﻪ اﻟﺤﺎق‬
‫ﻓﻴﻠﻴﭙﻴﻦ؟ و ﺁﻳﺎ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﮐﺮد ﮐﻪ ﻓﻘﻂ هﻨﮕﺎﻣﯽ ﻣﯽ ﺗﻮان »ﻣﺒ ﺎرزﻩ« ﺁن ژاﭘﻨ ﯽ را ﻋﻠﻴ ﻪ‬
‫اﻟﺤﺎق ﻃﻠﺒﯽ ﺻ ﺎدﻗﺎﻧﻪ و از ﻧﻈ ﺮ ﺳﻴﺎﺳ ﯽ ﺷ ﺮاﻓﺘﻤﻨﺪاﻧﻪ داﻧ ﺴﺖ ﮐ ﻪ ﻧ ﺎم ﺑ ﺮدﻩ ﻋﻠﻴ ﻪ اﻟﺤ ﺎق‬
‫ﮐﺮﻩ ﺑﻪ ژاﭘﻦ ﻧﻴﺰ ﻗﻴﺎم ﮐﻨﺪ و ﺁزادﯼ ﺟﺪاﺋﯽ ﮐﺮﻩ از ژاﭘﻦ را ﻧﻴﺰ ﻃﻠﺐ ﻧﻤﺎﻳﺪ؟‬
‫هﻢ ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺗﺌﻮرﻳﮏ ﮐﺎﺋﻮﺗﺴﮑﯽ درﺑﺎرﻩ ﯼ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم و ه ﻢ اﻧﺘﻘ ﺎد اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ و‬
‫ﺳﻴﺎﺳﯽ وﯼ از اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم هﺮ دو ﺳﺮاﭘﺎ ﺁﻏﺸﺘﻪ ﺑﻪ روﺣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑ ﻪ ﮐﻠ ﯽ ﺑ ﺎ ﻣﺎرﮐ ﺴﻴﺰم‬
‫ﻣﻨﺎﻓﺎت دارد‪ ،‬زﻳ ﺮا در ﺁن ه ﺎ ﮐﻮﺷ ﺶ ﻣ ﯽ ﺷ ﻮد رﻳ ﺸﻪ اﯼ ﺗ ﺮﻳﻦ ﺗ ﻀﺎدهﺎ ﭘ ﺮدﻩ ﭘﻮﺷ ﯽ و‬
‫ﻣﺎﺳﺘﻤﺎﻟﯽ ﮔﺮدد و ﺑﻪ هﺮ ﻗﻴﻤﺘﯽ ﺷﺪﻩ از وﺣ ﺪت ﺑ ﺎ اﭘﻮرﺗ ﻮﻧﻴﺰم در ﺟﻨ ﺒﺶ ﮐ ﺎرﮔﺮﯼ اروﭘ ﺎ‬
‫ﻳﻌﻨﯽ هﻤﺎن وﺣﺪﺗﯽ ﮐﻪ ﺷﻴﺮازﻩ ﺁن در ﺣﺎل از هﻢ ﭘﺎﺷﻴﺪن اﺳﺖ دﻓﺎع ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪١٥٤‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫‪ -١٠‬ﻣﻘﺎم ﺗﺎرﻳﺨﯽ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم‬

‫ﻣﺎ دﻳﺪﻳﻢ ﮐﻪ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم از ﻟﺤ ﺎظ ﻣﺎهﻴ ﺖ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ ﺧ ﻮد‪ ،‬ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ اﻧﺤﺼﺎرﻳ ﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻨﻬ ﺎ هﻤ ﻴﻦ ﻣﻮﺿ ﻮع ﻣﻘ ﺎم ﺗ ﺎرﻳﺨﯽ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم را ﻣﻌ ﻴﻦ ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ‪ ،‬زﻳ ﺮا اﻧﺤ ﺼﺎر ﮐ ﻪ ﺑ ﺮ‬
‫زﻣﻴﻨ ﻪ ﯼ رﻗﺎﺑ ﺖ ﺁزاد ﺑ ﻪ وﺟ ﻮد ﺁﻣ ﺪﻩ و هﻤﺎﻧ ﺎ زاﺋﻴ ﺪﻩ ﯼ رﻗﺎﺑ ﺖ ﺁزاد اﺳ ﺖ ﻳ ﮏ دوران‬
‫اﻧﺘﻘ ﺎﻟﯽ از ﻧﻈ ﺎم ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺑ ﻪ ﻧﻈ ﺎم اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ‪ -‬اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ ﻋ ﺎﻟﯽ ﺗﺮﻳ ﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎﻳ ﺪ ﺑ ﻪ‬
‫وﻳﮋﻩ ﭼﻬﺎر ﻧﻮع ﻋﻤﺪﻩ ﯼ اﻧﺤ ﺼﺎر ﻳ ﺎ ﭼﻬ ﺎر ﭘﺪﻳ ﺪﻩ ﯼ ﻋﻤ ﺪﻩ ﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ اﻧﺤ ﺼﺎرﯼ‬
‫را ﮐ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ دوران ﻣ ﻮرد ﺑﺤ ﺚ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺟﻨﺒ ﻪ ﯼ ﺷ ﺎﺧﺺ دارد در اﻳ ﻦ ﺟ ﺎ ذﮐ ﺮ‬
‫ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫اوﻻً‪ ،‬اﻧﺤﺼﺎر زاﺋﻴ ﺪﻩ ﯼ ﺗﻤﺮﮐ ﺰ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ در ﻣ ﺪارج ﺑ ﺴﻴﺎر ﻋ ﺎﻟﯽ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ ﺁن و ﻋﺒﺎرﺗ ﺴﺖ‬
‫از اﺗﺤﺎدﻳﻪ هﺎﯼ اﻧﺤﺼﺎرﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ داران ﻳﻌﻨ ﯽ ﮐﺎرﺗ ﻞ ه ﺎ‪ ،‬ﺳ ﻨﺪﻳﮑﺎهﺎ و ﺗﺮاﺳ ﺖ ه ﺎ‪ .‬ﻣ ﺎ‬
‫دﻳ ﺪﻳﻢ ﮐ ﻪ اﻳ ﻦ اﺗﺤﺎده ﺎ در زﻧ ﺪﮔﯽ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ ﮐﻨ ﻮﻧﯽ ﭼ ﻪ ﻧﻘ ﺶ ﻋﻈﻴﻤ ﯽ ﺑ ﺎزﯼ ﻣ ﯽ ﮐﻨﻨ ﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎرن ﺷﺮوع ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ اﻳﻦ اﺗﺤﺎدهﺎ در ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﭘﻴﺸﺮو ﺗﻔﻮق ﮐﺎﻣ ﻞ ﺣﺎﺻ ﻞ ﻧﻤﻮدﻧ ﺪ‪.‬‬
‫و ﮔﺮﭼﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﮔﺎم هﺎ را در راﻩ اﻳﺠﺎد ﮐﺎرﺗﻞ هﺎ ﻗﺒﻞ از هﻤ ﻪ ﮐ ﺸﻮرهﺎﺋﯽ ﺑﺮداﺷ ﺘﻨﺪ ﮐ ﻪ‬
‫ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﻌﺮﻓﻪ هﺎﯼ ﮔﺰاف ﮔﻤﺮﮐﯽ از ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺧ ﻮد ﺣﻤﺎﻳ ﺖ ﻣ ﯽ ﮐﺮدﻧ ﺪ )ﺁﻟﻤ ﺎن‪ ،‬ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎ(‬
‫وﻟ ﯽ در اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﺎ وﺟ ﻮد ﺑﺎزرﮔ ﺎﻧﯽ ﺁزاد ﺁن ﻓﻘ ﻂ اﻧ ﺪﮐﯽ دﻳﺮﺗ ﺮ‪ ،‬هﻤ ﺎن واﻗﻌﻴ ﺖ‬
‫اﺳﺎﺳﯽ ﻳﻌﻨﯽ ﭘﻴﺪاﻳﺶ اﻧﺤﺼﺎرهﺎ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﯼ ﺗﻤﺮﮐﺰ ﺗﻮﻟﻴﺪ‪ -‬ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺛﺎﻧﻴ ﺎً‪ ،‬اﻧﺤ ﺼﺎرهﺎ ﻣﻮﺟ ﺐ ﺗ ﺼﺮف ﺑ ﻴﺶ از ﭘ ﻴﺶ ﻣﻬ ﻢ ﺗ ﺮﻳﻦ ﻣﻨ ﺎﺑﻊ ﻣﻮادﺧ ﺎم و ﺑ ﻪ‬
‫ﺧﺼﻮص ﻣﻨﺎﺑﻌﯽ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻋﻤﺪﻩ ﯼ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻳﻌﻨ ﯽ ﺻ ﻨﺎﻳﻌﯽ ﮐ ﻪ‬
‫ﺑﻴﺶ از هﻤﻪ ﮐﺎرﺗﻠﻴﺰﻩ ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﻈﻴﺮ ﺻ ﻨﺎﻳﻊ زﻏ ﺎل ﺳ ﻨﮓ و ﻓﻠﺰﺳ ﺎزﯼ ﺑ ﻪ ﺁن ﻧﻴ ﺎز داﺷ ﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻤﻠﮏ اﻧﺤﺼﺎرﯼ ﺑﺰرگ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻮاد ﺧﺎم ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر ده ﺸﺘﻨﺎﮐﯽ ﺑ ﺮ اﻗﺘ ﺪار ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ‬
‫ﺑﺰرگ اﻓﺰود و ﺗﻀﺎد ﺑﻴﻦ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﮐﺎرﺗﻠﻴﺰﻩ و ﻏﻴﺮﮐﺎرﺗﻠﻴﺰﻩ را ﺷﺪﻳﺪﺗﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫ﺛﺎﻟﺜ ﺎً‪ ،‬اﻧﺤ ﺼﺎر زاﺋﻴ ﺪﻩ ﯼ ﺑﺎﻧ ﮏ هﺎﺳ ﺖ‪ .‬ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎ از ﻣﺆﺳ ﺴﺎت ﻣﻴ ﺎﻧﺠﯽ ﺳ ﺎدﻩ ﺑ ﻪ‬
‫اﻧﺤﺼﺎرﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣﺎﻟﯽ ﻣﺒﺪل ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭼﻬﺎر ﭘﻨﺞ ﺑﺎﻧﮏ از ﺑﺰرگ ﺗﺮﻳﻦ ﺑﺎﻧﮏ هﺎﯼ‬

‫‪١٥٥‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ه ﺮ ﻳ ﮏ از ﭘﻴ ﺸﺮوﺗﺮﻳﻦ ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ »اﺗﺤ ﺎدﯼ ﺷﺨ ﺼﯽ« از ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ‬

‫ﺻ ﻨﻌﺘﯽ و ﻣ ﺎﻟﯽ ﺗ ﺸﮑﻴﻞ داد‪ ،‬و ﻣﻴﻠﻴﺎرده ﺎ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ را ﮐ ﻪ ﺷ ﺎﻣﻞ ﻗ ﺴﻤﺖ اﻋﻈﻤ ﯽ از‬
‫ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ه ﺎ و درﺁﻣ ﺪهﺎﯼ ﭘ ﻮﻟﯽ ﻳ ﮏ ﮐ ﺸﻮر ﺗ ﺎم و ﺗﻤ ﺎم اﺳ ﺖ‪ ،‬در دﺳ ﺖ ﺧ ﻮد ﻣﺘﻤﺮﮐ ﺰ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎرزﺗﺮﻳﻦ ﻧﻤﻮدار اﻳﻦ اﻧﺤﺼﺎر‪ -‬اﻟﻴﮕﺎرﺷﯽ ﻣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪون اﺳ ﺘﺜﻨﺎء ﺗﻤ ﺎم‬
‫ﻣﺆﺳ ﺴﺎت اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ و ﺳﻴﺎﺳ ﯽ ﺟﺎﻣﻌ ﻪ ﯼ ﺑ ﻮرژوازﯼ ﻣﻌﺎﺻ ﺮ را ﺑ ﻪ ﮐﻤ ﮏ ﺷ ﺒﮑﻪ ﯼ‬
‫اﻧﺒﻮهﯽ از ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺑﻪ ﺧﻮد واﺑﺴﺘﻪ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫راﺑﻌﺎً‪ ،‬اﻧﺤﺼﺎر زاﺋﻴﺪﻩ ﯼ ﺳﻴﺎﺳﺖ اﺳﺘﻌﻤﺎرﻳﺴﺖ‪ .‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣﺎﻟﯽ ﻣﺒ ﺎرزﻩ ﺑ ﺮاﯼ ﻣﻨ ﺎﺑﻊ‬
‫ﻣﻮادﺧﺎم‪ ،‬ﺻﺪور ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ‪» ،‬ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻧﻔﻮذ« ‪ -‬ﻳﻌﻨﯽ ﻣﻨ ﺎﻃﻖ ﻣﻌ ﺎﻣﻼت ﺳ ﻮدﻣﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺘﻴ ﺎزات‪،‬‬
‫ﺳﻮدهﺎﯼ اﻧﺤﺼﺎرﯼ و ﻏﻴﺮﻩ و ﺑ ﺎﻻﺧﺮﻩ ﻣﺒ ﺎرزﻩ ﺑ ﺮاﯼ ﺳ ﺮزﻣﻴﻦ ه ﺎﯼ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر‬
‫ﮐﻠ ﯽ را‪ -‬ﺑ ﻪ اﻧﮕﻴ ﺰﻩ ه ﺎﯼ ﻣﺘﻌ ﺪد ﺳﻴﺎﺳ ﺖ اﺳ ﺘﻌﻤﺎرﯼ »ﺳ ﺎﺑﻖ« اﻓ ﺰود‪ .‬هﻨﮕ ﺎﻣﯽ ﮐ ﻪ دول‬
‫ﻼ در ﺳ ﺎل ‪ ،١٨٧٦‬ﻳ ﮏ ده ﻢ ﺁﻓﺮﻳﻘ ﺎ را ﺑ ﻪ ﻋﻨ ﻮان ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮﻩ ﯼ ﺧ ﻮد ﺗﺤ ﺖ‬
‫اروﭘ ﺎﺋﯽ ﻣ ﺜ ً‬
‫اﺷﻐﺎل داﺷﺘﻨﺪ‪ -‬ﺳﻴﺎﺳﺖ اﺳﺘﻌﻤﺎرﯼ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ از ﻃﺮﻳﻘﯽ ﻏﻴﺮ از اﻧﺤﺼﺎر و ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺑﻪ‬
‫اﺻ ﻄﻼح »اﺷ ﻐﺎل ﺁزاداﻧ ﻪ ﯼ« اراﺿ ﯽ ﺑ ﺴﻂ و ﺗﮑﺎﻣ ﻞ ﻳﺎﺑ ﺪ‪ .‬وﻟ ﯽ هﻨﮕ ﺎﻣﯽ ﮐ ﻪ ﻧ ﻪ ده ﻢ‬
‫ﺁﻓﺮﻳﻘﺎ ﺗﺤ ﺖ اﺷ ﻐﺎل در ﺁﻣ ﺪ )ﻣﻘ ﺎرن ﺳ ﺎل ‪ (١٩٠٠‬و هﻨﮕ ﺎﻣﯽ ﮐ ﻪ ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﺗﻤ ﺎم ﺟﻬ ﺎن ﺑ ﻪ‬
‫ﭘﺎﻳ ﺎن رﺳ ﻴﺪ ﻧ ﺎﮔﺰﻳﺮ ﻋ ﺼﺮ ﺗﻤﻠ ﮏ اﻧﺤ ﺼﺎرﯼ ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮات و ﺑﻨ ﺎﺑﺮ اﻳ ﻦ دوران ﻣﺒ ﺎرزﻩ ﯼ‬
‫ﻓﻮق اﻟﻌﺎدﻩ ﺷﺪﻳﺪ ﺑﺮاﯼ ﺗﻘﺴﻴﻢ و ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺟﻬﺎن ﻓﺮا رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫اﻳ ﻦ ﮐ ﻪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ اﻧﺤ ﺼﺎرﯼ ﺗ ﺎ ﭼ ﻪ اﻧ ﺪازﻩ ﺑ ﺮ ﺣ ﺪت ﺗﻤ ﺎم ﺗ ﻀﺎدهﺎﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬
‫اﻓ ﺰودﻩ اﺳ ﺖ‪ -‬ﻣﻄﻠﺒ ﯽ اﺳ ﺖ ﺑ ﺮ هﻤ ﻪ ﻣﻌﻠ ﻮم‪ .‬در اﻳ ﻦ ﻣ ﻮرد ﮐ ﺎﻓﯽ اﺳ ﺖ ﺑ ﻪ ﮔﺮاﻧ ﯽ‬
‫ﻓﻮق اﻟﻌﺎدﻩ ﯼ ﻗﻴﻤﺖ هﺎ و ﻓﺸﺎر ﮐﺎرﺗﻞ هﺎ اﺷﺎرﻩ ﺷﻮد‪ .‬اﻳ ﻦ ﺣ ﺪت ﺗ ﻀﺎدهﺎ ﭘﺮﻗ ﺪرت ﺗ ﺮﻳﻦ‬
‫ﻧﻴﺮوﯼ ﻣﺤﺮﮎ ﺁن دوران اﻧﺘﻘﺎﻟﯽ ﺗﺎرﻳﺨﯽ اﺳﺖ ﮐ ﻪ از هﻨﮕ ﺎم ﭘﻴ ﺮوزﯼ ﻗﻄﻌ ﯽ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ‬
‫ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻣﺎﻟﯽ ﺁﻏﺎز ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻧﺤ ﺼﺎر‪ ،‬اﻟﻴﮕﺎرﺷ ﯽ‪ ،‬ﮐﻮﺷ ﺶ ﺑ ﺮاﯼ اﺣ ﺮاز ﺳ ﻴﺎدت ﺑ ﻪ ﺟ ﺎﯼ ﮐﻮﺷ ﺶ ﺑ ﺮاﯼ ﻧﻴ ﻞ ﺑ ﻪ‬
‫ﺁزادﯼ‪ ،‬اﺳﺘﺜﻤﺎر ﺗﻌﺪاد روزاﻓﺰوﻧ ﯽ از دول ﮐﻮﭼ ﮏ و ﺿ ﻌﻴﻒ از ﻃ ﺮف ﻋ ﺪﻩ ﯼ ﻗﻠﻴﻠ ﯽ از‬
‫ﻏﻨﯽ ﺗﺮﻳﻦ ﻳﺎ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﻣﻠﺖ هﺎ‪ -‬هﻤ ﻪ اﻳ ﻦ ه ﺎ ﻣﻮﺟ ﺐ ﭘﻴ ﺪاﻳﺶ ﺁن ﻋﻼﺋ ﻢ ﻣﺸﺨ ﺼﻪ ﯼ‬

‫‪١٥٦‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ وا ﻣ ﯽ دارد اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم را ﺑ ﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻃﻔﻴﻠ ﯽ و‬

‫ﭘﻮﺳﻴﺪﻩ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ‪ .‬اﻳﺠﺎد »ﮐﺸﻮر ﺗﻨﺰﻳﻞ ﺑﮕﻴﺮ« ﻳﺎ ﮐﺸﻮر رﺑﺎﺧﻮارﯼ ﮐ ﻪ ﺑ ﻮرژوازﯼ‬
‫ﺁن ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر روزاﻓﺰوﻧ ﯽ ﺑ ﺎ ﺻ ﺪور ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ و »ﺳ ﻔﺘﻪ ﺑ ﺎزﯼ« ﮔ ﺬران ﻣ ﯽ ﮐﻨ ﺪ‪ ،‬ﺑ ﻴﺶ از‬
‫ﭘﻴﺶ و هﺮ روز ﺑﻪ ﻃﻮر ﺑﺎرزﺗﺮﯼ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯼ ﻳﮑﯽ از ﺗﻤﺎﻳﻼت دﻳﮕﺮ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﻣﺘﻈ ﺎهﺮ‬
‫ﻣ ﯽ ﮔ ﺮدد‪ .‬اﺷ ﺘﺒﺎﻩ ﺑ ﻮد اﮔ ﺮ ﺗ ﺼﻮر ﻣ ﯽ ﺷ ﺪ اﻳ ﻦ ﺗﻤﺎﻳ ﻞ ﺑ ﻪ ﺳ ﻮﯼ ﮔﻨﺪﻳ ﺪﮐﯽ‪ ،‬رﺷ ﺪ ﺳ ﺮﻳﻊ‬
‫ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ را ﻣﻨﺘﻔ ﯽ ﻣ ﯽ ﺳ ﺎزد؛ ﺧﻴ ﺮ‪ ،‬رﺷ ﺘﻪ ه ﺎﯼ ﮔﻮﻧ ﺎﮔﻮن ﺻ ﻨﺎﻳﻊ‪ ،‬ﻗ ﺸﺮهﺎﯼ‬
‫ﮐﻮﻧ ﺎﮔﻮن ﺑ ﻮرژوازﯼ و ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﮐﻮﻧ ﺎﮔﻮن در دوران اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﺑ ﺎ ﻧﻴﺮوﺋ ﯽ ﮐ ﻢ ﻳ ﺎ‬
‫ﺑ ﻴﺶ ﮔ ﺎﻩ ﺗﻤﺎﻳ ﻞ ﺑ ﻪ ﺳ ﻮﯼ ﮔﻨﺪﻳ ﺪﮔﯽ و ﮔ ﺎﻩ ﺗﻤﺎﻳ ﻞ ﺑ ﻪ ﺳ ﻮﯼ رﺷ ﺪ ﺳ ﺮﻳﻊ را ﻣﺘﻈ ﺎهﺮ‬
‫ﻣ ﯽ ﺳ ﺎزﻧﺪ‪ .‬روﯼ ه ﻢ رﻓﺘ ﻪ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﺑ ﺎ ﺳ ﺮﻋﺘﯽ ﺑ ﻪ ﻣﺮاﺗ ﺐ ﺑ ﻴﺶ از ﭘ ﻴﺶ رﺷ ﺪ‬
‫ﻣﯽ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﻳﻦ رﺷﺪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر اﻋﻢ ﻧﺎﻣﻮزون ﺗﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر اﺧﺺ‬
‫ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻮزوﻧﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﻨﺪﻳ ﺪﮔﯽ ﮐ ﺸﻮرهﺎﺋﯽ ﮐ ﻪ از ﻟﺤ ﺎظ ﻣﻴ ﺰان ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ از هﻤ ﻪ‬
‫ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮﻧﺪ ﻧﻤﻮدار ﻣﯽ ﮔﺮدد )اﻧﮑﻠﺴﺘﺎن(‪.‬‬
‫رﻳ ﺴﺮ‪ ،‬ﻣﺆﻟ ﻒ ﻳ ﮏ اﺛ ﺮ ﺗﺤﻘﻴﻘ ﯽ درﺑ ﺎرﻩ ﯼ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ ﺑ ﺰرگ ﺁﻟﻤ ﺎن در ﺧ ﺼﻮص‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﺗﮑﺎﻣﻞ اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﺁﻟﻤﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻣﯽ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﻧ ﺴﺒﺖ ﺳ ﺮﻋﺖ ﺗﺮﻗﻴ ﺎت ﻋ ﺼﺮ ﭘﻴ ﺸﻴﻦ‬
‫)‪ (١٨٧٠-١٨٤٨‬ﮐ ﻪ ﭼﻨ ﺪان ه ﻢ ﺑﻄ ﯽ ﻧﺒ ﻮدﻩ اﺳ ﺖ ﺑ ﻪ ﺳ ﺮﻋﺖ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ اﻗﺘ ﺼﺎد ﺁﻟﻤ ﺎن‬
‫و ﻣﻨﺠﻤﻠ ﻪ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎﯼ ﺁن در ﻋ ﺼﺮ ﺣﺎﺿ ﺮ )‪ (١٩٠٥-١٨٧٠‬ﺗﻘﺮﻳﺒ ًﺎ ﻣ ﺴﺎوﯼ اﺳ ﺖ ﺑ ﺎ‬
‫ﻧ ﺴﺒﺖ ﺳ ﺮﻋﺖ ﺣﺮﮐ ﺖ ﮐﺎﻟ ﺴﮑﻪ ﯼ ﭘ ﺴﺘﯽ ﻗ ﺪﻳﻢ ﺑ ﻪ ﺳ ﺮﻋﺖ اﺗﻮﻣﺒﻴ ﻞ ﮐﻨ ﻮﻧﯽ ﮐ ﻪ ﺑ ﻪ ﻗ ﺪرﯼ‬
‫ﺳﺮﻳﻊ اﻟﺴﻴﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ه ﻢ ﺑ ﺮاﯼ ﭘﻴ ﺎدﻩ ﯼ ﺑ ﯽ ﻣﺒ ﺎﻻت ﺧﻄﺮﻧ ﺎﮎ اﺳ ﺖ و ه ﻢ ﺑ ﺮاﯼ ﮐ ﺴﺎﻧﯽ‬
‫ﮐﻪ در ﺁن ﺳﻮارﻧﺪ‪ «.‬و اﻣﺎ اﻳﻦ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺧﺎرق اﻟﻌﺎدﻩ اﯼ رﺷﺪ ﻳﺎﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ هﻤﻴﻦ ﺳﺮﻋﺖ رﺷﺪ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﯽ ﻣﻴﻞ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﺎ »ﺁراﻣ ﺶ ﺧ ﺎﻃﺮ« ﺑﻴ ﺸﺘﺮﯼ ﺑ ﻪ‬
‫ﺗ ﺼﺎﺣﺐ ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮات ﺑﭙ ﺮدازد و ﺣ ﺎل ﺁن ﮐ ﻪ هﻤ ﻴﻦ ﻣ ﺴﺘﻌﻤﺮات ﻣﻮﺿ ﻮﻋﯽ ﺑ ﺮاﯼ ﺑ ﺮون‬
‫ﮐ ﺸﻴﺪن از ﭼﻨ ﮓ دول ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪﺗﺮﻧ ﺪ و اﻳ ﻦ ﻋﻤ ﻞ ه ﻢ ﺗﻨﻬ ﺎ از ﻃ ﺮق ﻣ ﺴﺎﻟﻤﺖ ﺁﻣﻴ ﺰ اﻧﺠ ﺎم‬
‫ﻧﻤ ﯽ ﭘ ﺬﻳﺮد‪ .‬وﻟ ﯽ ﺳ ﺮﻋﺖ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ اﻳ ﺎﻻت ﻣﺘﺤ ﺪﻩ ﻃ ﯽ ﭼﻨ ﺪ دﻩ ﺳ ﺎﻟﻪ ﯼ اﺧﻴ ﺮ از‬
‫ﺁﻟﻤﺎن هﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻮدﻩ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﯼ هﻤﻴﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﻋﻼﺋﻢ ﻃﻔﻴﻠﯽ ﮔ ﺮﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻧ ﻮﻳﻦ‬

‫‪١٥٧‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫ﻼ ﺑ ﻮرژوازﯼ‬
‫ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ ﺑﺎ وﺿﻮح ﺧﺎﺻﯽ ﻧﻤﺎﻳﺎن ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬از ﻃ ﺮف دﻳﮕ ﺮ ﻣﻘﺎﻳ ﺴﻪ ﻣ ﺜ ً‬
‫ﺟﻤﻬﻮرﯼ ﺧ ﻮاﻩ ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎ ﺑ ﺎ ﺑ ﻮرژوازﯼ ﺳ ﻠﻄﻨﺖ ﻃﻠ ﺐ ژاﭘ ﻦ ﻳ ﺎ ﺁﻟﻤ ﺎن ﻧ ﺸﺎن ﻣ ﯽ ده ﺪ ﮐ ﻪ‬
‫در دوران اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺣﺘﯽ ﺑﺰرگ ﺗﺮﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﺳﻴﺎﺳ ﯽ ﻧﻴ ﺰ ﺑ ﯽ اﻧ ﺪازﻩ ﮐ ﺎهﺶ ﻣ ﯽ ﭘ ﺬﻳﺮد‬
‫و ﻋﻠﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺁن ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺗﻔﺎوت ﻣﺰﺑﻮر ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﺑﯽ اهﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺁن اﺳ ﺖ‬
‫ﮐ ﻪ در ﺗﻤ ﺎم اﻳ ﻦ ﻣ ﻮارد ﺳ ﺨﻦ ﺑ ﺮ ﺳ ﺮ ﺑ ﻮرژوازﯼ داراﯼ ﻋﻼﺋ ﻢ ﻣﻌﻴﻨ ﯽ از ﻃﻔﻴﻠ ﯽ ﮔ ﺮﯼ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ داران ﻳﮑﯽ از رﺷ ﺘﻪ ه ﺎﯼ ﮐﺜﻴ ﺮ ﺻ ﻨﺎﻳﻊ در ﻳﮑ ﯽ از ﮐ ﺸﻮرهﺎﯼ ﮐﺜﻴ ﺮ و ﻏﻴ ﺮﻩ‬
‫در ﻧﺘﻴﺠ ﻪ ﯼ ﺑ ﻪ دﺳ ﺖ ﺁوردن ﺳ ﻮدهﺎﯼ اﻧﺤ ﺼﺎرﯼ هﻨﮕﻔ ﺖ‪ ،‬از ﻟﺤ ﺎظ اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ اﻣﮑ ﺎن‬
‫ﻣ ﯽ ﻳﺎﺑﻨ ﺪ ﻗ ﺸﺮهﺎﯼ ﻣﻌﻴﻨ ﯽ از ﮐ ﺎرﮔﺮان و ﺣﺘ ﯽ ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر ﻣﻮﻗ ﺖ اﻗﻠﻴ ﺖ ﻗﺎﺑ ﻞ ﻣﻼﺣﻈ ﻪ اﯼ‬
‫از ﺁﻧ ﺎن را ﺗﻄﻤﻴ ﻊ ﻧﻤ ﻮدﻩ ﺑ ﻪ ه ﻮادارﯼ از ﺑ ﻮرژوازﯼ رﺷ ﺘﻪ ﯼ ﻣﻌ ﻴﻦ ﻋﻠﻴ ﻪ ﻣﻠ ﻞ دﻳﮕ ﺮ‬
‫ﺟﻠﺐ ﮐﻨﻨﺪ و ﺗ ﺼﺎدم ﺧ ﺼﻮﻣﺖ ﺁﻣﻴ ﺰ ﺷ ﺪﻳﺪ دول اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴ ﺴﺘﯽ در ﻣ ﻮرد ﺗﻘ ﺴﻴﻢ ﺟﻬ ﺎن ﻧﻴ ﺰ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺸﺪﻳﺪ اﻳﻦ ﮐﻮﺷﺶ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺑﻴﻦ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم و اﭘﻮرﺗﻮﻧﻴﺰم راﺑﻄﻪ اﯼ‬
‫ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽ ﺁﻳﺪ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از هﻤﻪ و ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺗ ﺮ از هﻤ ﻪ در اﻧﮕﻠ ﺴﺘﺎن ﺁﺷ ﮑﺎر ﮔﺮدﻳ ﺪ‪ ،‬زﻳ ﺮا‬
‫ﺑﺮﺧ ﯽ از ﻋﻼﺋ ﻢ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴ ﺴﺘﯽ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ در اﻳ ﻦ ﮐ ﺸﻮر ﺧﻴﻠ ﯽ زودﺗ ﺮ از ﺳ ﺎﻳﺮ ﮐ ﺸﻮرهﺎ‬
‫ﻼ ل‪ .‬ﻣ ﺎرﺗﻒ‪ ،‬دوﺳ ﺖ دارﻧ ﺪ واﻗﻌﻴ ﺖ راﺑﻄ ﻪ ﯼ‬
‫ﭘﺪﻳ ﺪ ﺁﻣ ﺪ‪ .‬ﺑﻌ ﻀﯽ از ﻧﻮﻳ ﺴﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻣ ﺜ ً‬
‫اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﺑ ﺎ اﭘﻮرﺗ ﻮﻧﻴﺰم ﻣﻮﺟ ﻮدﻩ در ﺟﻨ ﺒﺶ ﮐ ﺎرﮔﺮﯼ را ﮐ ﻪ اﮐﻨ ﻮن ﺑ ﺎ ﺷ ﺪت ﺧﺎﺻ ﯽ‬
‫ﺟﻠ ﺐ ﻧﻈ ﺮ ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ -‬ﺑ ﻪ ﮐﻤ ﮏ اﺳ ﺘﺪﻻﻻت »ﻓﺮﻣﺎﻳ ﺸﯽ ﺧ ﻮش ﺑﻴﻨﺎﻧ ﻪ اﯼ« )ﻃﺒ ﻖ روح‬
‫اﺳ ﺘﺪﻻﻻت ﮐﺎﺋﻮﺗ ﺴﮑﯽ و هﻮﺋﻴ ﺴﻤﺎﻧﺲ( ﻧﻔ ﯽ ﮐﻨﻨ ﺪ‪ .‬ﺁن ه ﺎ ﻣ ﯽ ﮔﻮﻳﻨ ﺪ‪ :‬اﮔ ﺮ ﺑ ﻪ ﺧ ﺼﻮص‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﭘﻴﺸﺮو ﮐﺎر را ﺑ ﻪ ﺗ ﺸﺪﻳﺪ اﭘﻮرﺗ ﻮﻧﻴﺰم ﻣﻨﺠ ﺮ ﻣ ﯽ ﮐ ﺮد ﻳ ﺎ اﮔ ﺮ ﺑ ﻪ ﺧ ﺼﻮص‬
‫ﮐﺎرﮔﺮاﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ دﺳﺘﻤﺰدهﺎ را درﻳﺎﻓﺖ ﻣﯽ دارﻧﺪ ﺑﻪ اﭘﻮرﺗﻮﻧﻴﺰم ﻣﺘﻤﺎﻳ ﻞ ﻣ ﯽ ﺷ ﺪﻧﺪ و‬
‫ﻏﻴﺮﻩ‪ ،‬ﺁن وﻗﺖ ﮐﺎر ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ زار ﻣﯽ ﺷﺪ و از اﻳ ﻦ ﻗﺒﻴ ﻞ‪ .‬در ﻣ ﻮرد ﻣﻔﻬ ﻮم‬
‫اﻳ ﻦ »ﺧﻮﺷ ﺒﻴﻨﯽ« ﻧﺒﺎﻳ ﺪ دﭼ ﺎر ﺧ ﻮدﻓﺮﻳﺒﯽ ﮔﺮدﻳ ﺪ‪ :‬اﻳ ﻦ ﺧﻮﺷ ﺒﻴﻨﯽ‪ -‬ﺧﻮﺷ ﺒﻴﻨﯽ درﺑ ﺎرﻩ ﯼ‬
‫اﭘﻮرﺗﻮﻧﻴﺰم و وﺳﻴﻠﻪ اﻳﺴﺖ ﺑﺮاﯼ ﭘﺮدﻩ ﭘﻮﺷ ﯽ اﭘﻮرﺗ ﻮﻧﻴﺰم‪ .‬وﻟ ﯽ در ﺣﻘﻴﻘ ﺖ اﻣ ﺮ ﺳ ﺮﻋﺖ‬
‫ﻓﻮق اﻟﻌﺎدﻩ ﯼ و ﺗﮑﺎﻣﻞ اﭘﻮرﺗﻮﻧﻴﺰم ﮐﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﯼ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﻧﻔﺮت اﻧﮕﻴﺰﯼ دارد ﺑﻪ ه ﻴﭻ‬

‫‪١٥٨‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫وﺟ ﻪ ﺿ ﺎﻣﻦ ﭘﻴ ﺮوزﯼ اﺳ ﺘﻮار ﺁن ﻧﺒ ﻮدﻩ و ﻧﻈﻴ ﺮ ﺳ ﺮﻋﺖ رﺷ ﺪ دﻣ ﻞ ﺧﻄﺮﻧ ﺎﮎ در ﺑ ﺪن‬

‫ﺳ ﺎﻟﻤﯽ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﻓﻘ ﻂ ﻣﻮﺟ ﺐ ﺗ ﺴﺮﻳﻊ ﺳ ﺮ ﺑ ﺎز ﮐ ﺮدن دﻣ ﻞ ﮔﺮدﻳ ﺪﻩ و ﺑ ﺪن را از ﺷ ﺮ ﺁن‬
‫رهﺎﺋﯽ ﺧﻮاهﺪ ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ .‬ﺧﻄﺮﻧﺎﮎ ﺗﺮﻳﻦ اﻓﺮاد در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﮐﺴﺎﻧﯽ هﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻤ ﯽ ﺧﻮاهﻨ ﺪ‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﭘﯽ ﺑﺮﻧﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻣﺒﺎرزﻩ ﯼ ﻋﻠﻴ ﻪ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﺑ ﻪ ﻃ ﻮر ﻻﻳﻨﻔﮑ ﯽ ﺑ ﺎ ﻣﺒ ﺎرزﻩ ﯼ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ اﭘﻮرﺗﻮﻧﻴﺰم ﺗﻮأم ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺣﺰ ﻋﺒﺎرت ﭘﺮدازﯼ ﭘﻮچ و دروغ ﭼﻴﺰﯼ ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫از ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ ﮐﻪ ﻓﻮﻗ ًﺎ درﺑﺎرﻩ ﯼ ﻣﺎهﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدﯼ اﻣﭙﺮﻳ ﺎﻟﻴﺰم ﮔﻔﺘ ﻪ ﺷ ﺪ اﻳ ﻦ ﻧﺘﻴﺠ ﻪ‬
‫ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﻳﺪ ﮐﻪ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم را ﺑﺎﻳ ﺪ ﺑ ﻪ ﻣﺜﺎﺑ ﻪ ﯼ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ اﻧﺘﻘ ﺎﻟﯽ ﻳ ﺎ ﺑ ﻪ ﻋﺒ ﺎرت‬
‫ﺻ ﺤﻴﺢ ﺗ ﺮ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ در ﺣ ﺎل اﺣﺘ ﻀﺎر ﺗﻮﺻ ﻴﻒ ﻧﻤ ﻮد‪ .‬ﻧﮑﺘ ﻪ ﯼ ﺑ ﺴﻴﺎر ﺁﻣﻮزﻧ ﺪﻩ در‬
‫اﻳ ﻦ ﻣ ﻮرد اﻳ ﻦ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ اﻗﺘ ﺼﺎدداﻧﺎن ﺑ ﻮرژوا در ﺗﻮﺻ ﻴﻒ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ ﻧ ﻮﻳﻦ ﮐﻠﻤ ﺎت‬
‫ﻣﺘ ﺪاوﻟﯽ ﻧﻈﻴ ﺮ »ﺑ ﻪ ه ﻢ ﭘﻴﻮﺳ ﺘﮕﯽ« و »ﻓﻘ ﺪان اﻧ ﺰوا و ﭘﺮاﮐﻨ ﺪﮔﯽ« و ﻏﻴ ﺮﻩ را اﺳ ﺘﻌﻤﺎل‬
‫ﻣ ﯽ ﻧﻤﺎﻳﻨ ﺪ؛ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎ »ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ه ﺎﺋﯽ ه ﺴﺘﻨﺪ ﮐ ﻪ از ﻟﺤ ﺎظ وﻇ ﺎﺋﻒ و ﺳ ﻴﺮ ﺗﮑﺎﻣ ﻞ ﺧ ﻮد‬
‫ﺟﻨﺒﻪ ﯼ اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﺻﺮﻓ ًﺎ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻧﺪاﺷ ﺘﻪ و داﻣﻨ ﻪ ﯼ ﻋﻤ ﻞ ﺁﻧﻬ ﺎ وﺳ ﻌﺖ ﻳﺎﻓﺘ ﻪ ﺑ ﻴﺶ از‬
‫ﭘﻴﺶ از ﺣﻴﻄﻪ ﯼ ﺗﻨﻈﻴﻢ اﻣﻮر اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﺻﺮﻓ ًﺎ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻓﺮاﺗﺮ ﻣﯽ روﻧ ﺪ«‪ .‬هﻤ ﺎن رﻳ ﺴﺮ‬
‫ﮐ ﻪ ﮐﻠﻤ ﺎت اﺧﻴ ﺮ از اوﺳ ﺖ ﺑ ﺎ ﻗﻴﺎﻓ ﻪ اﯼ ﺑ ﺴﻴﺎر ﺟ ﺪﯼ اﻇﻬ ﺎر ﻣ ﯽ دارد »ﭘﻴ ﺸﮕﻮﺋﯽ«‬
‫ﻣﺎرﮐﺴﻴﺴﺖ هﺎ در ﺧﺼﻮص »اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺷﺪن« »ﺟﺎﻣﻪ ﯼ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﭙﻮﺷﻴﺪ«!‬
‫ﭘﺲ اﻳﻦ ﮐﻠﻤﻪ ﯼ »ﺑﻪ هﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﯽ« ﻣﺒﻴﻦ ﭼﻴﺴﺖ؟ اﻳ ﻦ ﮐﻠﻤ ﻪ ﻓﻘ ﻂ ﻣﺒ ﻴﻦ ﻣ ﺸﻬﻮدﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﻋﻼﻣﺖ ﺁن ﭘﺮوﺳﻪ اﻳﺴﺖ ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﭼﺸﻢ ﻣﺎ اﻧﺠﺎم ﻣ ﯽ ﻳﺎﺑ ﺪ‪ .‬اﻳ ﻦ ﮐﻠﻤ ﻪ ﻧ ﺸﺎن ﻣ ﯽ ده ﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻧﺎﻇ ِﺮ ﺟﺮﻳﺎن‪ ،‬ﺟﻨﮕﻞ را ﻧﺪﻳﺪﻩ و از درﺧﺖ هﺎﯼ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ اﯼ دم ﻣ ﯽ زﻧ ﺪ‪ .‬اﻳ ﻦ ﮐﻠﻤ ﻪ ﺑ ﻪ‬
‫ﻃﻮر ﮐﻮرﮐﻮراﻧﻪ ﺁن ﭼﻴﺰﯼ را ﻣﻨﻌﮑﺲ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐ ﻪ ﺟﻨﺒ ﻪ ﯼ ﻇ ﺎهﺮﯼ‪ ،‬ﺗ ﺼﺎدﻓﯽ و ﭘﺮه ﺮج‬
‫و ﻣ ﺮج دارد‪ .‬اﻳ ﻦ ﮐﻠﻤ ﻪ ﻧ ﺸﺎن ﻣ ﯽ ده ﺪ ﻧ ﺎﻇﺮ ﺷﺨ ﺼﯽ اﺳ ﺖ ﮐ ﻪ در ﺑ ﻴﻦ ﻣ ﺸﺘﯽ ﻣ ﺪارﮎ‬
‫ﺧ ﺎم ﺳ ﺮدرﮔﻢ ﺷ ﺪﻩ و ﺑ ﻪ ه ﻴﭻ وﺟ ﻪ از ﻣﻔﻬ ﻮم و ﻣﻌﻨ ﺎﯼ ﺁن ه ﺎ ﺳ ﺮ در ﻧﻤ ﯽ ﺁورد‪.‬‬
‫ﺳﻬﺎﻣﺪارﯼ و ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﻣﺎﻟﮑﻴﻦ ﺧﺼﻮﺻﯽ »ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗ ﺼﺎدﻓﯽ ﺑ ﻪ ه ﻢ ﭘﻴﻮﺳ ﺘﻪ اﻧ ﺪ«‪ .‬وﻟ ﯽ‬
‫ﺁن ﭼ ﻪ ﮐ ﻪ در زﻳ ﺮ اﻳ ﻦ ﺑ ﻪ ه ﻢ ﭘﻴﻮﺳ ﺘﮕﯽ ﻗ ﺮار دارد‪ ،‬ﺁن ﭼ ﻪ ﮐ ﻪ ﭘﺎﻳ ﻪ ﯼ ﺁن را ﺗ ﺸﮑﻴﻞ‬
‫ﻣﯽ ده ﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳ ﺒﺎت اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ ﻣﺘﻐﻴ ﺮ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ اﺳ ﺖ‪ .‬هﻨﮕ ﺎﻣﯽ ﮐ ﻪ ﺑﻨﮕ ﺎﻩ ﺑ ﺰرگ ﺑ ﻪ ﺑﻨﮕ ﺎهﯽ‬

‫‪١٥٩‬‬
‫ﻧﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‬

‫هﻴﻮﻻ ﻣﺒﺪل ﻣﯽ ﺷﻮد و از روﯼ ﻧﻘﺸﻪ و ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﯼ دﻗﻴﻘﯽ ﮐﻪ از روﯼ اﻧﺒﻮهﯽ‬
‫ﻣﺪارﮎ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﮔﻴﺮد ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺗﺤ ﺼﻴﻞ ﻣﻮادﺧ ﺎم اوﻟﻴ ﻪ را ﺑ ﻪ ﻣﻴﺰاﻧ ﯽ ﺑﺮاﺑ ﺮ ﺑ ﺎ دوﺳ ﻮم‬
‫ﻳﺎ ﺳ ﻪ ﭼﻬ ﺎرم ﺗﻤ ﺎم اﺣﺘﻴﺎﺟ ﺎت دﻩ ه ﺎ ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﺳ ﮑﻨﻪ ﻓ ﺮاهﻢ ﻣ ﯽ ﺳ ﺎزد؛ هﻨﮕ ﺎﻣﯽ ﮐ ﻪ اﻣ ﺮ‬
‫ﺣﻤ ﻞ و ﻧﻘ ﻞ اﻳ ﻦ ﻣﻮادﺧ ﺎم ﺑ ﻪ ﻣﻨﺎﺳ ﺐ ﺗ ﺮﻳﻦ ﻣﺮاﮐ ﺰ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ‪ ،‬ﮐ ﻪ ﮔ ﺎهﯽ ﺻ ﺪهﺎ و ه ﺰاران‬
‫ورﺳ ﺖ از ﻳﮑ ﺪﻳﮕﺮ ﻓﺎﺻ ﻠﻪ دارﻧ ﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻤ ًﺎ اﻧﺠ ﺎم ﻣ ﯽ ﮔﻴ ﺮد؛ هﻨﮕ ﺎﻣﯽ ﮐ ﻪ ادارﻩ ﯼ ﺗﻤ ﺎم‬
‫ﻣﺮاﺣ ﻞ ﭘﻴ ﺎﭘﯽ ﺗﺒ ﺪﻳﻞ ﻣﻮادﺧ ﺎم و ﺗﻬﻴ ﻪ ﯼ ﻣﺤ ﺼﻮل و ﺣﺘ ﯽ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ ﻳ ﮏ رﺷ ﺘﻪ از اﻧ ﻮاع‬
‫ﮔﻮﻧ ﺎﮔﻮن ﻣﺤ ﺼﻮﻻت ﺣﺎﺿ ﺮ از ﻳ ﮏ ﻣﺮﮐ ﺰ واﺣ ﺪ اﻧﺠ ﺎم ﻣ ﯽ ﮔﻴ ﺮد؛ هﻨﮕ ﺎﻣﯽ ﮐ ﻪ ﺗﻮزﻳ ﻊ‬
‫اﻳﻦ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺑﻴﻦ دﻩ هﺎ و ﺻ ﺪهﺎ ﻣﻴﻠﻴ ﻮن ﻣ ﺼﺮف ﮐﻨﻨ ﺪﻩ ﻃﺒ ﻖ ﻧﻘ ﺸﻪ ﯼ واﺣ ﺪﯼ اﻧﺠ ﺎم‬
‫ﻣﯽ ﭘﺬﻳﺮد )ﻧﻔﺖ ﭼﻪ در ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ و ﭼ ﻪ در ﺁﻟﻤ ﺎن ﺑ ﻪ ﺗﻮﺳ ﻂ »ﺗﺮاﺳ ﺖ ﻧﻔ ﺖ« ﺁﻣﺮﻳﮑ ﺎﺋﯽ ﺑ ﻪ‬
‫ﻓﺮوش ﻣﯽ رﺳﺪ( ﺁن ﮔﺎﻩ واﺿﺢ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺁن ﭼﻪ ﻣ ﺎ ﺑ ﺎ ﺁن رو ﺑ ﻪ رو ه ﺴﺘﻴﻢ ﺑ ﻪ ه ﻴﭻ‬
‫وﺟﻪ ﻳﮏ »ﺑﻪ هﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﯽ« ﺳﺎدﻩ ﻧﺒ ﻮدﻩ ﺑﻠﮑ ﻪ اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ ﺷ ﺪن ﺗﻮﻟﻴ ﺪ اﺳ ﺖ و ﻣﻨﺎﺳ ﺒﺎت‬
‫اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﺧﺼﻮﺻﯽ و ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﭘﻮﺳ ﺘﻪ اﻳ ﺴﺖ ﮐ ﻪ دﻳﮕ ﺮ ﺑ ﺎ ه ﺴﺘﻪ ﯼ‬
‫ﺧ ﻮد ﻣﻄﺎﺑﻘ ﺖ ﻧﺪاﺷ ﺘﻪ و اﮔ ﺮ دﻓ ﻊ ﺁن ﻣ ﺼﻨﻮﻋ ًﺎ ﺑ ﻪ ﺗ ﺄﺧﻴﺮ اﻧﺪاﺧﺘ ﻪ ﺷ ﻮد‪ ،‬ﻧ ﺎﮔﺰﻳﺮ ﺧﻮاه ﺪ‬
‫ﮔﻨﺪﻳ ﺪ‪ .‬اﻳ ﻦ ﭘﻮﺳ ﺘﻪ ﻣﻤﮑ ﻦ اﺳ ﺖ )در ﺑ ﺪﺗﺮﻳﻦ ﺣ ﺎﻻت و در ﺻ ﻮرﺗﯽ ﮐ ﻪ ﻣﻌﺎﻟﺠ ﻪ ﯼ دﻣ ﻞ‬
‫اﭘﻮرﺗﻮﻧﻴﺴﺘﯽ ﺑﻪ ﻃﻮل اﻧﺠﺎﻣ ﺪ( ﻣ ﺪت ﻧ ﺴﺒﺘ ًﺎ ﻣﺪﻳ ﺪﯼ در ﺣ ﺎل ﮔﻨﺪﻳ ﺪﮔﯽ ﺑ ﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧ ﺪ‪ ،‬وﻟ ﯽ ﺑ ﺎ‬
‫ﺗﻤﺎم اﻳﻦ اﺣﻮال ﺑﻪ ﻃﻮر ﺣﺘﻢ دﻓﻊ ﺧﻮاهﻨﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻮﻟﺘﺴﻪ ﮔﻮرﻧﻴﺘﺲ‪ ،‬ﺳﺘﺎﻳﺸﮕﺮ ﭘﺮﺷﻮر اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺁﻟﻤﺎن اﻋﻼم ﻣﯽ دارد‪:‬‬
‫»اﮔﺮ هﻢ رهﺒﺮﯼ ﺑﺎﻧﮏ هﺎﯼ ﺁﻟﻤﺎن‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬در دﺳ ﺖ ﻋ ﺪﻩ ﯼ ﻗﻠﻴﻠ ﯽ از اﻓ ﺮاد ﺑﺎﺷ ﺪ‪،‬‬
‫در ﻋﻮض ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺁﻧﺎن از ﻧﻘﻄﻪ ﯼ ﻧﻈ ﺮ ﺧﻴ ﺮ و ﺻ ﻼح ﻣ ﺮدم ﻣﻬ ﻢ ﺗ ﺮ از ﻓﻌﺎﻟﻴ ﺖ اﮐﺜﺮﻳ ﺖ‬
‫وزراء دوﻟﺖ اﺳﺖ« )اﻳﻦ ﺟﺎ ﺻﻼح در اﻳﻦ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮﺿ ﻮع »ﺑ ﻪ ه ﻢ ﭘﻴﻮﺳ ﺘﮕﯽ«‬
‫رهﺒ ﺮان ﺑ ﺎﻧﮑﯽ و وزراء و ﮐﺎرﺧﺎﻧ ﻪ داران و ﺗﻨﺰﻳ ﻞ ﺑﮕﻴ ﺮان ﻓﺮاﻣ ﻮش ﺷ ﻮد‪»... (...‬اﮔ ﺮ‬
‫در ﮐﻨ ﻪ ﯼ ﻣ ﺴﺄﻟﻪ ﻣﺮﺑ ﻮط ﺑ ﻪ ﺑ ﺴﻂ و ﺗﮑﺎﻣ ﻞ ﺁن ﺗﻤ ﺎﻳﻼﺗﯽ ﮐ ﻪ ﻣ ﺎ دﻳ ﺪﻳﻢ ﺗﻌﻤ ﻖ ﺷ ﻮد اﻳ ﻦ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﻳﺪ‪ :‬ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﭘ ﻮﻟﯽ ﻣﻠ ﺖ در ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎ ﺟﻤ ﻊ ﺷ ﺪﻩ اﺳ ﺖ؛ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎ‬
‫از ﻃﺮﻳ ﻖ ﮐﺎرﺗ ﻞ ﺑ ﺎ ﻳﮑ ﺪﻳﮕﺮ واﺑ ﺴﺘﻪ اﻧ ﺪ؛ ﺳ ﺮﻣﺎﻳﻪ ﯼ ﻣﻠ ﺖ ﮐ ﻪ ﺑ ﺮاﯼ ﺑ ﻪ ﮐ ﺎر اﻓﺘ ﺎدن در‬

‫‪١٦٠‬‬
‫اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺰم ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﯼ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ دارﯼ‬ ‫ﻟﻨﻴﻦ‬

‫ﺟ ﺴﺘﺠﻮﯼ ﻣﺤﻠ ﯽ اﺳ ﺖ‪ .‬ﺑ ﻪ ﺷ ﮑﻞ اوراق ﺑﻬ ﺎدار درﺁﻣ ﺪﻩ اﺳ ﺖ‪ .‬اﻳ ﻦ ﺟﺎﺳ ﺖ ﮐ ﻪ ﺳ ﺨﻨﺎن‬

‫داهﻴﺎﻧﻪ ﯼ ﺳﻦ ﺳﻴﻤﻮن ﺟﺎﻣ ﻪ ﯼ ﻋﻤ ﻞ ﺑ ﻪ ﺧ ﻮد ﻣ ﯽ ﭘﻮﺷ ﺪ‪» :‬ه ﺮج و ﻣ ﺮج ﮐﻨ ﻮﻧﯽ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺳﺖ ﺑﺎ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ ﺑ ﺪون ﻋﻤ ﻞ ﺗﻨﻈﻴﻤ ﯽ ﻣﺘﺤﺪاﻟ ﺸﮑﻠﯽ‬
‫ﺑ ﺴﻂ و ﮔ ﺴﺘﺮش ﻣ ﯽ ﻳﺎﺑ ﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳ ﺪ ﺟ ﺎﯼ ﺧ ﻮد را ﺑ ﻪ ﺳ ﺎزﻣﺎن ﻣﺘ ﺸﮑﻞ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ واﮔ ﺬار ﮐﻨ ﺪ‪.‬‬
‫ادارﻩ ﯼ ﺗﻮﻟﻴﺪ دﻳﮕﺮ در دﺳﺖ ﮐﺎرﻓﺮﻣﺎﻳﺎن ﻣﻨﻔ ﺮدﯼ ﻧﺨﻮاه ﺪ ﺑ ﻮد ﮐ ﻪ ﺑ ﺎ ﻳﮑ ﺪﻳﮕﺮ ارﺗﺒ ﺎﻃﯽ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ و از ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪﯼ هﺎﯼ اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﻣﺮدم ﺑﯽ ﺧﺒﺮﻧﺪ؛ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ را ﻣﺆﺳﺴﻪ ﯼ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬
‫ﻣﻌﻴﻨﯽ اﻧﺠﺎم ﺧﻮاهﺪ داد‪ .‬ﮐﻤﻴﺘ ﻪ ﯼ ﻣﺮﮐ ﺰﯼ ادارﻩ اﯼ ﮐ ﻪ اﻣﮑ ﺎن دارد ﺑ ﺮ ﺣﻴﻄ ﻪ ﯼ وﺳ ﻴﻊ‬
‫اﻗﺘﺼﺎد اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ از دﻳﺪﻩ ﮔﺎﻩ ﻣﺮﺗﻔﻊ ﺗ ﺮﯼ ﻧﻈ ﺎرﻩ ﻧﻤﺎﻳ ﺪ‪ ،‬ﺁن را ﻃ ﻮرﯼ ﻣ ﻨﻈﻢ ﺧﻮاه ﺪ ﮐ ﺮد‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﺗﻤﺎم ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻔﻴﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮐﻤﻴﺘﻪ وﺳﺎﺋﻞ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ را ﺑ ﻪ ﮐ ﺴﺎﻧﯽ ﺧﻮاه ﺪ ﺳ ﭙﺮد ﮐ ﻪ‬
‫ﺑﺮاﯼ اﻳﻦ ﮐﺎر ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ه ﻢ ﺧ ﻮد را ﻣ ﺼﺮوف ﺑ ﺮ اﻳ ﻦ ﺧﻮاه ﺪ داﺷ ﺖ‬
‫ﮐ ﻪ ﺑ ﻴﻦ ﺗﻮﻟﻴ ﺪ و ﻣ ﺼﺮف هﻤ ﺂهﻨﮕﯽ داﺋﻤ ﯽ ﺑﺮﻗ ﺮار ﺑﺎﺷ ﺪ‪ .‬ﻣﺆﺳ ﺴﺎﺗﯽ وﺟ ﻮد دارﻧ ﺪ ﮐ ﻪ‬
‫ﻗ ﺴﻤﺖ ﻣﻌﻴﻨ ﯽ از ﮐ ﺎر ﻣﺘ ﺸﮑﻞ ﺳ ﺎﺧﺘﻦ اﻣ ﻮر اﻗﺘ ﺼﺎدﯼ را در داﺋ ﺮﻩ وﻇ ﺎﻳﻒ ﺧ ﻮد وارد‬
‫ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪ :‬اﻳﻦ هﺎ ﺑﺎﻧ ﮏ ه ﺎ ه ﺴﺘﻨﺪ‪» .‬هﻨ ﻮز ﺧﻴﻠ ﯽ ﻣﺎﻧ ﺪﻩ اﺳ ﺖ اﻳ ﻦ ﺳ ﺨﻨﺎن ﺳ ﻦ ﺳ ﻴﻤﻮن‬
‫ﺟﺎﻣﻪ ﯼ ﻋﻤﻞ ﺑ ﻪ ﺧ ﻮد ﭘﻮﺷ ﺪ وﻟ ﯽ ﻣ ﺎ ه ﻢ اﮐﻨ ﻮن در راﻩ ﻋﻤﻠ ﯽ ﺳ ﺎﺧﺘﻦ اﻳ ﻦ ﺳ ﺨﻨﺎن ﮔ ﺎم‬
‫ﺑﺮﻣﯽ دارﻳﻢ‪ :‬اﻳﻦ ﻣﺎرﮐﺴﻴﺴﻤﯽ اﺳﺖ ﻏﻴﺮ از ﺁن ﭼﻪ ﮐﻪ ﻣﺎرﮐﺲ ﭘﻴﺶ ﺧﻮد ﺗﺼﻮر ﻣﯽ ﮐﺮد‬
‫∗‬
‫وﻟﯽ ﻓﻘﻂ از ﻟﺤﺎظ ﺷﮑﻞ ﻏﻴﺮ از ﺁن اﺳﺖ‪«.‬‬
‫ﺟﺎﯼ ﺣﺮف ﺑ ﺎﻗﯽ ﻧﻴ ﺴﺖ‪ :‬ﺳ ﺨﻨﺎن ﻣ ﺎرﮐﺲ ﺧﻴﻠ ﯽ ﺧ ﻮب »رد« ﺷ ﺪﻩ و در ﺁن از ﺗﺠﺰﻳ ﻪ‬
‫و ﺗﺤﻠﻴ ﻞ ﻋﻠﻤ ﯽ دﻗﻴ ﻖ ﻣ ﺎرﮐﺲ‪ ،‬ﮔ ﺎﻣﯽ ﺑ ﻪ ﻋﻘ ﺐ ﻳﻌﻨ ﯽ ﺑ ﻪ ﺳ ﻮﯼ ﺣﺪﺳ ﻴﺎت ﺳ ﻦ ﺳ ﻴﻤﻮن‬
‫ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺪﺳﻴﺎت ﮔﺮﭼﻪ داهﻴﺎﻧﻪ اﺳﺖ وﻟﯽ ﻣﻊ اﻟﻮﺻﻒ ﭼﻴﺰﯼ ﻧﻴﺴﺖ ﺟ ﺰ‬
‫هﻤﺎن ﺣﺪﺳﻴﺎت‪.‬‬

‫∗‪) «Grundris der Sozialökonomik». -‬ﻧ ﺸﺮﻳﻪ »ارﮐ ﺎن اﻗﺘ ﺼﺎد اﺟﺘﻤ ﺎﻋﯽ«‪ ،‬ص‪-.٢٤٦-‬‬
‫ﻣﺘﺮﺟﻢ(‬

‫‪١٦١‬‬