AHMAD IBRAHIM TOKOH ULUL ALBAB NEGARA

oleh
Mohamad Sofee Razak

Pendahuluan

Ketika mengalu-alukan perlantikan Almarhum Ahmad Ibrahim sebagai Profesor Pengajian UndangUndang di Fakulti Ekonomi dan Pentadbiran, Universiti Malaya pada 15 Oktober 1969, Naib
Canselor Universiti Malaya ketika itu, Yang Mulia Profesor Diraja Ungku Abdul Aziz menyifatkan
Profesor Ahmad Ibrahim sebagai 'a brilliant scholar' yang sangat-sangat dikehendaki oleh
universiti tersebut. Ini adalah penghormatan dan pengiktirafan besar daripada seorang tokoh unggul
negara mengenangkan kehebatan dan luar biasanya tokoh ulung perundangan ini. Seperti kata Prof
Abdul Rahman Embong (2007) bahawa tokoh besar seperti ini dianggap sebagai mercusuar
intelektual yang sinarnya terus bergemerlapan sekalipun beliau sudah lama pergi. Dunia intelektual
dan kesarjanaan Malaysia dan dunia telah kehilangan sebutir bintang di ufuk kesarjanaan yang luas
tidak bertepi. Namun pemikiran beliau yang bernas dan kritis serta teladan intelektual yang mandiri
dan amat berharga itu akan kekal bersama-sama kita untuk menginspirasikan kita semua.

Personaliti, kredibiliti, dan evolusi pemikiran beliau diiktiraf masyarakat lokal dan
internasional. Beliau dianggap sebagai antara pencetus utama kepada pembinaan dan usaha
reformasi ke atas sfera perundangan di negara kita secara konsisten, holistik dan berprinsip.
Kejayaan beliau melakukan islah dalam sistem perundangan negara menjadi peninggalan paling
berharga dan bermakna kepada Malaysia seperti pindaan Perkara 121 Perlembagaan Persekutuan,
kewujudan hirarki Mahkamah Syariah yang sistematik, pemantapan dan pembinaan undang-undang
Syariah serta lain-lain lagi. Lantaran itu, al-Marhum Profesor Emeritus Tan Sri Dato' Seri (Dr.)
Ahmad Mohamed Ibrahim layak diangkat sebagai tokoh pemikir agung perundangan negara. Tokoh
reformis ini adalah genius dan ikon reformasi undang-undang di negara kita. Aura beliau telah

berjaya mewujudkan cetusan dan dimensi baru kepada dunia perundangan di Malaysia sama ada
ianya undang-undang sivil ataupun syariah.

Cita-cita agung beliau untuk mendaulatkan keadilan syariah pada tahap tertinggi adalah
peninggalan paling berharga beliau kepada negara. Ini terbukti apabila martabat dan harga diri
undang-undang dan mahkamah syariah terus berada di puncak keadilan berteraskan Perlembagaan
negara dan diakui semua pihak. Menurut gagasan beliau:

There has also been an increasing acceptance of the Shariah Courts and the
administration of the Islamic law. The Shariah Courts have been separated from the
Council of Islamic Religion and have been organised in three levels, that is, the
Shariah Subordinate Court, the Shariah High Court and the Shariah Court of Appeal.
The status and position of the Shariah Courts and their judges and their officials have
been raised and provisions has been made for their training. New laws relating to the
administration of the Islamic Law, the Shariah Courts, the Shariah criminal and civil
procedure and the Islamic law of evidence have been enacted. Islamic law has become
an important part of the curriculum of law schools, particularly at the International
Islamic University where an attempt has been made to integrate the study of the
Shariah and the civil law. The Federal Constitution now provides that the High Court
and courts subordinate to it shall have no jurisdiction in any matter which falls within
the jurisdiction of the Shariah Courts. Judgments of the Shariah Courts are now
published in the Jurnal Hukum and sometimes in the Malayan Law Journal.

( Ahmad Ibrahim, 1992. Towards A History Of Law In Malaysia and Singapore. Kuala Lumpur:
Dewan Bahasa dan Pustaka )

Perspektif Ulul Albab

Dalam satu ucapan dasar Y.A.B Datuk Seri Abdullah Ahmad Badawi pada 15 November 2006
bertajuk Kata Dikota melalui Gagasan Ketiga, menegaskan membangunkan modal insan melalui

program pendidikan berkualiti dan holistik untuk memperlengkapkan warga Malaysia bagi
menghadapi dunia global; disusuli dengan kelahiran masyarakat kreatif dan inovatif yang menjadi
komponen kepada barisan warga berfikiran dan berbudaya kelas pertama. Kita memerlukan barisan
warga yang menguasai pengetahuan, ilmu, kemahiran dan maklumat. Merujuk kepada firman Allah
s.w.t yang bermaksud:

Sesungguhnya dalam penciptaan langit dan bumi, dan silih bergantinya malam dan siang terdapat
tanda-tanda bagi orang yang berakal (Ali Imran, ayat 190)

Ayat ini memperingatkan manusia betapa pentingnya akal. Justeru itu akal manusia perlu
dibangunkan. Program pembangunan akal manusia adalah usaha untuk membangunkan masyarakat
Ulul Al-Bab, merupakan barisan insan yang berupaya menganalisis, menguasai sains, memahami
falsafah dan menguasai teknologi. Ayat ini menuntut umat untuk memperlengkapkan minda, agar
manusia memiliki keupayaan menghadapi dunia moden. Membangunkan masyarakat Ulul Al-Bab
terdiri dari saintis dan teknologis, usahawan dan teknokrat adalah satu kewajipan untuk
membolehkan ummah mendaki tangga kemajuan hingga sampai ke puncak kejayaan. Adalah
menjadi tanggungjawab kerajaan menyediakan prasarana dan membekalkan kemudahan untuk
melahirkan masyarakat Ulul Al-Bab.
lul Albab
Manakala menurut Dr Abdullah Yasin di dalam Al-Quran terdapat dua istilah yang hampir
bersamaan maknanya iaitu: Ulama dan Ulul Albab. Kata Ulama adalah bentuk jama dari Alim
iaitu orang yang berilmu tanpa mengira apakah ilmunya. Sedangkan Albab adalah jama dari Lubb
yang artinya isi atau inti. Jadi Ulul Albab selalu diertikan dengan orang yang berakal. Mereka selain
banyak mengingati Allah, mereka juga adalah orang yang suka berfikir, menganalisa, menyelidiki
alam ciptaan Allah. Betulkah anggapan bahwa Ulama adalah orang yang hanya mengetahui ilmuilmu agama yang bergelar kiai, ustaz, abuya sedangkan Ulul Albab pula adalah para cendekiawan
atau para intelektual? Sebenarnya pembahagian istilah tersebut kurang tepat. Yang betul ialah setiap
3

ulama mestilah ulul albaab dan setiap ulul albab hendaklah juga ulama.

Oleh itu seorang yang bergelar ulamaa belumlah tepat menyandang gelaran tersebut kalau hanya
boleh membaca kitab-kitab kuning, mahir dalam kaedah-kaedah agama tetapi dia sendiri terasing
dari masyarakat dan tidak turut memikirkan dan menyelesaikan masalah yang dihadapi oleh
masyarakat pada zamannya. Mereka sewajarnya mampu dan berani mengeluarkan fatwa hasil
ijtihad atau kajian yang ikhlas dan mendalam, bukan hanya terikat dengan hasil ijtihad ulama zaman
silam. Ini tentu saja dalam hal-hal cabang (furu) yang boleh menerima ijtihad bukan dalam hal-hal
yang perinsip (ushul). Para cendekiawan ( golongan intelektual) juga kurang tepat digelari dengan
Ulul Albaab kalau mereka hanya mahir dalam bidang keduniaan dan membuat penyelidikan dan
analisa yang banyak tetapi mereka sendiri tidak bertaqwa kepada Allah dan tidak banyak
mengingati Allah. Sebab sifat utama Ulul Albab ialah TADZAKKUR dan TAFAKKUR.

Bagi Y.A.B. Dato Seri Idris Jusoh pula pendekatan konsep Ulul Albab merupakan pendekatan
praktikal iaitu bagaimana satu teori itu dijadikan sebagai satu realiti dan ia bukan dalam bentuk
teori sahaja. Ulul Albab adalah merupakan satu golongan yang mempunyai asas kukuh dalam alQuran, ilmu pengetahuan yang luas selain mampu berfikir dan memerhati kejadian Yang Maha Esa
melalui mata hati dan akal yang tajam serta mengambil iktibar darinya. Dalam surah Al Baqarah
ada menyebut mereka yang berakal dan bertakwa serta turut berpesan supaya pengambil pengajaran
serta peringatan dan dalam surah Al Imran, ayat 7 pula memberitahu mendalamnya pengetahuan
dalam ilmu agama ia bermaksud mereka mempunyai pengetahuan ilmu yang mendalam. Surah Ali
Imraan, ayat 7 memberitahu mendalam pengetahuannya dalam ilmu-ilmu agama, surah yang sama
ayat 190 menyebut pada kejadian langit dan bumi pada petukaran malam dan siang ada tanda-tanda
kekuasaan, kebijaksanaan dan keluasan rahmat Allah. Dalam surah Al-Maaidah pula dalam ayat
100 memberitahu bahawa tidak sama yang buruk dan yang baik, surah Yusuf, ayat 111
menceritakan kisah nabi-nabi itu mengandungi pelajaran yang mendatangkan iktibar.

Manakala dalam surah Ar-Rad, ayat 19 al-Quran bercakap tentang al-Quran yang diturunkan bagi
mereka yang mahu berfikir, surah Ibrahim, ayat 52 al-Quran yang memberi ingatan dan juga dan
memberi nasihat. Saad, ayat 29 al-Quran yang memberi banyak faedah. Ini semua ayat yang ada
perkataan Ulul Albab, ayat Saad ayat 43 yang memberi peringatan yang mengambarkan pemikiran,
Az-Zumar ayat 9 yang bercakap tentang orang yang mengetahui lebih baik daripada orang yang
tidak mengetahui dan juga bercakap tentang pentingnya ilmu pengetahuan, Az-Zumar, ayat 18
membuat pilihan ini bermakna mwereka yang mampu memilih dan membuatnya. Az-Zumar ayat
21, ini juga menceritakan ilmu dunia, hujan dan langit, ayat 54, surah Ghaafir hidayat petunjuk, At
Talaaq, ayat 10 mereka yang bertaqwa. Jadi daripada ayat-ayat itu mungkin boleh kita
mengupaskan bahawa mereka mempunyai ciri-ciri Ijtihadid, begitu juga memelihara diri dan
mengambil penganjaran, peringatan dan pemikiran. Walaupun Ulul Albab disebut sebanyak 16 kali
dalam al-Quran, kefahaman mengenainya di kalangan umat Islam masih kurang. Ciri-ciri golongan
ini pula bermaksud sebagai Saintis Muslim yang bersifat Quranik, Ensaiklopedik dan Ijtihadid.
Ensaiklopedik ialah mempunyai semua ilmu dalam pemikiran, Manakala Ijtihadid ialah inovasi,
berkreativiti dengan memahami perkara semasa dan terus bergerak ke depan, bukannya undur ke
belakang.

Menurut Asyraf Wajdi Dusuki (2006 ), generasi ini diistilahkan al-Quran sebagai generasi ululalbab iaitu generasi yang terbina di atas asas keimanan kukuh dan keupayaan intelektual yang tinggi
hingga mampu mencetuskan idea-idea baru yang kreatif dan inovatif sekali gus menterjemahkannya
dalam bentuk tindakan yang praktis. Pembentukan generasi ulul-albab yang menyepadukan unsurunsur ketuhanan dan nilai-nilai akliah sebagaimana acuan al-Quran ini jugalah yang pernah
meletakkan umat Islam dalam lembaran sejarah sebagai pelopor kemajuan sains dan pelbagai
cabang ilmu selama beratus-ratus tahun lamanya. Justeru dalam era globalisasi yang mendedahkan
masyarakat kepada pelbagai pengaruh budaya luar kini, usaha bersepadu harus disasarkan ke arah
penjanaan modal insan berjiwa merdeka dan berorientasi ulul-albab. Tanpa jiwa merdeka, sesuatu
bangsa tidak akan mampu mencipta kegemilangan dalam sejarahnya. Tanpa ciri-ciri ulul-albab
5

pula, negara tidak akan mampu menjelmakan sebuah bangsa berdaya juang dan berdaya saing bagi
mendepani cabaran semasa. Allah turut menukilkan sifat generasi ini di dalam al-Quran, surau AliImran, ayat 191: Mereka itu yang mengingati Allah sambil berdiri dan duduk atau dalam keadaan
berbaring dan mereka sentiasa memikirkan tentang penciptaan langit dan bumi. (Asyraf Wajdi
Dusuki, 2006. Mencanai Jiwa Merdeka Ulul-Albab. Utusan Malaysia, 27 Ogos.)

Latar Belakang, Pendidikan dan Kerjaya

Kehidupan dan kerjaya beliau penuh dengan warna-warni. Beliau dilahirkan pada 12 Mei 1916 di
Singapura dan mendapatkan pendidikan awal beliau di Raffle College dan seterusnya ke Universiti
Cambridge, London. Dengan kepintaran dan kejernihan hati beliau telah berjaya mendapat Ijazah
Sarjana Muda Sastera ( London External ) dengan Kepujian dari Raffle College ketika berumur 19
tahun dan pada 1939 Al-Marhum telah berjaya pula mendapat ijazah kelas pertama dalam bidang
undang-undang dan ekonomi. Ini telah menjadikan beliau muncul anak Melayu terpandai dan
cemerlang ketika itu. Menurut Ismail Ibrahim (2000), al-Marhum ketika berusia 13 tahun telah pun
lulus peperiksaan Junior Cambridge dan ketika berusia 14 tahun telah berjaya dengan cemerlang di
dalam peperiksaan Senior Cambridge iaitu ketika keseluruhan kanak-kanak bangsa kita lainnya
masih tidak mengenali alam persekolahan pada masa itu, apa lagi beliau adalah seorang Melayu.
Kejayaannya yang luar biasa mendapat ijazah undang-undang kelas pertama dari universiti ternama,
Cambridge, pada tahun 1939 juga merupakan satu sejarah tersendiri pencapaian anak Melayu di
dalam pengajian tinggi di pusat pengajian terkemuka yang bukan hanya anak Melayu malah anakanak dari benua Asia umumnya mungkin tidak pernah bermimpi akan menjejak kaki ke universiti
yang berprestij itu, apa lagi mencapai kejayaan kelas pertama. ( Ismail Ibrahim, 2000. Mencipta
Sejarah Menghormati Ilmuan. Utusan Malaysia, 27 April )

Pada tahun 1941 beliau telah dimasukkan dan didaftaraikan sebagai peguam di Middle Temple.
Sekembali beliau ke Singapura pada 1946, beliau dilantik sebagai Majistret. Al-Marhum juga
pernah menjadi pensyarah di Raffle College sekitar tahun 1948 dan selepas itu dilantik menjadi
6

Hakim Daerah pada tahun 1955. Pada tahun 1959 sehingga 1963 beliau telah dilantik menjadi
Peguamcara Negara Singapura yang pertama dan kemuncaknya pada 1963, beliau dilantik menjadi
Peguam Negara yang pertama di Singapura. Walaupun sibuk dengan tugas dan tanggungjawab
berat tidak menghalang beliau untuk menyambung pelajaran di peringkat Sarjana Sastera (M.A) di
Universiti Cambridge dan berjaya pada tahun 1965. Pada tahun tersebut juga beliau telah
dianugerahkan ijazah kehormat Doktor Falsafah Undang-Undang (LL.D) dari Universiti Singapura.

Pada tahun 1966, kerajaan Singapura telah memberikan kepercayaan kepada beliau untuk merangka
draf Akta Pentadbiran Undang-Undang Orang Islam (The Administration of Muslim Law Act) bagi
merombak kembali fungsi dan bidangkuasa Mahkamah Syariah Singapura malahan atas inisiatif
inilah, Majlis Ugama Islam Singapura (MUIS) ditubuhkan. Menariknya pada tahun 1967, beliau
telah dilantik sebagai duta Singapura ke Republik Arab Bersatu dan Mesir. Al-Marhum sempat
menjadi peguam di salah sebuah firma guaman di Kuala Lumpur sekitar tahun 1969 dan pada tahun
yang sama beliau telah dilantik sebagai Profesor Undang-Undang di Universiti Malaya (UM)
sehingga tahun 1972. Pada tahun 1972 sehingga 1983, beliau telah dilantik menjadi Dekan Fakulti
Undang-Undang UM dan selepas itu beliau telah diarahkan untuk menubuhkan fakulti undangundang di Universiti Islam Antarabangsa (UIA) di mana beliau telah menjadi Sheikh dan Dekan
sehingga ke akhir hayatnya. Pada tahun 1984, UM telah menganugerahkan kepada beliau Profesor
Emeritus.

Antara jawatan-jawatan penting dalam perkhidmatan awam yang di sandang oleh beliau ialah
Hakim Mahkamah Rayuan Syariah, Pengerusi Jawatankuasa Teknikal Undang-Undang Sivil, Pusat
Islam, Jabatan Perdana Menteri; ahli Badan Perunding Islam, Jabatan Perdana Menteri; ahli Majlis
Agama Islam Wilayah Persekutuan, ahli Mahkamah Rayuan Syariah, Wilayah Persekutuan dan
Negeri Sembilan; Pengerusi Jawatankuasa Undang-undang, Majlis Agama Islam Wilayah
Persekutuan; ahli Jawatankuasa Fatwa, Majlis Agama Islam, Wilayah Persekutuan; ahli
Jawatankuasa Undang-undang, Bahagian Hal Ehwal Agama Islam, Selangor; ahli Lembaga
7

Pengarah IKIM, ahli Lembaga Kelayakan Undang-Undang di bawah Akta Profesion Guaman; ahli
Jawatankuasa Peguan Syarie, Wilayah Persekutuan; ahli Lembaga Pemegang Amanah Pengajian
Tinggi Islam; Naib Presiden Persatuan bagi Penggalakan Pengajian Tinggi Malaysia; ahli
Jawatankuasa Pengawasan Syariah, Bank Islam; ahli jawatankuasa Pengawasan Syariah, Takaful
Malaysia Sdn. Bhd.; ahli Jawatankuasa Penasihat Institut Latihan dan Kehakiman dan Perundangan
(ILKAP); Naib Pengerusi Panel Penasihat Kementerian Undang-Undang; Editor Penyumbang
Malayan Law Journal dan Pengerusi Panel Lembaga Penasihat bagi Buku Undang-Undang, Dewan
Bahasa dan Pustaka, penasihat editorial IIUM Law Journal, IKIM Law Journal dan banyak lagi.

Anugerah dan Pengiktirafan

Atas jasa dan sumbangan beliau yang amat besar kepada negara dan umat Islam keseluruhannya,
beliau telah dianugerahkan pingat yang amat berprestij Allama Muhammad Iqbal pada tahun 1979
oleh Kerajaan Pakistan. Ini menunjukkan bahawa kehebatan beliau telah diakui dan diiktiraf secara
rasmi oleh negara luar. Kerajaan Malaysia pula telah menganugerahkan Tokoh Maal Hijrah pada
tahun 1988 dan Anugerah Kursi Tun Razak pada tahun 1992 bagi menghargai pemikiran dan
reformasi undang-undang yang telah dilakukan oleh beliau sepanjang hayat beliau. Antara
penghormatan terbesar kerajaan kepada beliau ialah apabila D.Y.M.M Yang Dipertuan Agong telah
perkenan menganugerahkan kepada beliau pingat Panglima Setia Mahkota (PSM) yang membawa
gelaran Tan Sri. Beliau adalah antara beberapa tokoh akademik yang mendapat penghargaan
tertinggi itu.

Menurut Ismail Ibrahim (2000), ketika hayatnya, Almarhum yang berusia kira-kira 83 tahun, dan
beliau bekerja 18 jam sehari tanpa banyak mengambil cuti rehat atau cuti sakit. Beliau mengajar dan
memberi syarahan serta beribadat hingga ke hari terakhir hayatnya. Allahyarham Ahmad Ibrahim
akan kekal di dalam sejarah kita sebagai simbol kecemerlangan ilmu pengetahuan dunia dan
akhirat, insan yang menggabungkan dirinya berbakti kepada Allah s.w.t dan kepada dunianya.
Beliau sering tidur awal dan bangun sebelum penghujung malam untuk beribadat kepada Allah,
8

setelah itu terus bertugas di awal pagi kepada keluarga dan manusia di bawah amanahnya.
Tambahan beliau lagi, kerana itulah al-Marhum sering sampai ke pejabatnya lebih awal dari
kebanyakan orang lain dan beliau dapat menyudahkan tugasnya di dalam bidang pengajaran,
penyelidikan, penulisan dan lainnya tepat pada waktunya, atau lebih awal dari yang dijangkakan.
Perawakannya yang tinggi lampai, kesihatan badan dan jiwanya yang baik, percakapannya yang
lembut dan senyumannya yang sering terukir banyak sekali menimbulkan kenangan yang tidak
dapat dilupai oleh semua orang. Seluruh hidup beliau merupakan sumber inspirasi dan cermin
kecemerlangan peribadi dan ilmu serta model insan Muslim yang mungkin sukar ditemui di dalam
sejuta orang manusia. Semoga tradisi menghormati dan menghargai para ilmuwan dan budiman
akan menjadi satu program di dalam masyarakat bangsa kita. ( Ismail Ibrahim, 2000. Mencipta
Sejarah Menghormati Ilmuan. Utusan Malaysia, 27 April )

Sumbangan & Pemikiran

Khazanah ilmu dan pengalaman yang menggunung tinggi adalah prasarana terhebat beliau kepada
keutuhan perlaksanaan syariah di Malaysia yang dapat dikutip melalui karya-karya magnum opus
beliau sama ada melalui kepelbagaian buku, tesis, tulisan, ucapan, ulasan dan banyak lagi yang
menjadi autoriti negara. Gagasan mega beliau di dalam arena undang-undang negara telah berjaya
membangunkan struktur institusi modal insan dalam sektor undang-undang negara kita. Paradigma
undang-undang beliau terbina dan dicernakan dalam beberapa karya agung di mana antara yang
terawal ialah The Legal Status of the Muslims in Singapore (1965), Income Tax case law of
Malaysia and Singapore (1984), Towards A History Of Law In Malaysia And Singapore (1992),
The Malaysian Legal System (1995), Pentadbiran Undang-Undang Islam di Malaysia (1997),
Perkembangan Undang-Undang Perlembagaan Persekutuan (1999), The Administration of Islamic
Law in Malaysia (2000) dan pelbagai lagi tulisan yang amat bernilai serta tiada tandingannya
sehingga ke hari ini.

Menurut Zin Mahmud (2000), buku Almarhum The Administration of Islamic Law in Malaysia
9

dianggap sebagai rujukan terpenting bagi perlaksanaan undang-undang Islam di seluruh dunia
kerana kandungannya adalah paling maju dan lengkap untuk aplikasi sesebuah negara Islam moden.
Sesungguhnya beliau merupakan tokoh undang-undang Islam negara yang telah mencorakkan
pelaksanaan undang-undang Islam bukan saja di Malaysia dan Singapura tetapi pengaruhnya akan
sampai juga ke seluruh dunia. Allahyarham kelihatan tergesa-gesa hendak melaksanakan undangundang Islam dalam zaman yang sedang berubah, iaitu daripada penjajahan kepada pasca
kemerdekaan supaya kepentingan umat Islam di negara ini terlindung. ( Zin Mahmud, 2000.
Memperingati Ahmad Ibrahim. Utusan Malaysia, 10 April )

Situasi ini juga menyebabkan beliau digelar sebagai eksiklopedia bergerak atau a walking
encyclopedia's dalam arena perundangan lokal dan internasional. Menurut Noraini Abdul Razak
(2007) pula, Ahmad Ibrahim terkenal kerana kesungguhannya mengangkat martabat undangundang syariah terutama yang menyentuh undang-undang keluarga Islam di negara ini. Seperti yang
ditegaskan oleh pengamal undang-undang Prof. Salleh Buang, Allahyarham menjadi 'pakar rujuk'
yang amat senang sekali dihubungi, kerana Allahyarham sentiasa bersedia membantu dan memberi
buah fikirannya. Allahyarham juga diberi gelaran walking encyclopedia of Malaysian law
(ensiklopedia bergerak undang-undang Malaysia). Manakan tidak ilmu perundangan yang dimiliki
oleh Allahyarham tidak pernah ada batasnya. Menyorot sumbangan Allahyarham, menurut Tan Sri
Ahmad Sarji Abdul Hamid, al-Marhum mempunyai sikap ' resmi padi begitu berisi begitu dia
tunduk ', dan dia ada ilmu daripada jurusan apa pun. Sekiranya ada isu yang kita nak beliau
huraikan, Allahyarham akan buat penyelidikan sebelum menyampaikan pendapat. ( Noraini Abdul
Razak, 2007. Menilai Sumbangan Tokoh. Utusan Malaysia, 19 Januari )

Pemikiran dan weltanschauung beliau begitu luas jika dilihat pada sudut kajian imperikal beliau
dalam dunia kesarjanaan seperti Kedudukan Islam Dalam Perlembagaan Malaysia, JH(1419) Jilid X
Bhg II, p. 145; Undang-Undang Islam dan Undang-Undang Barat Satu Perbandingan, JH(1410) H
Jilid VI Bhg. II p. 213; The Future of The Shariah and The Shariah Courts in Malaysia, Journal of

10

Malaysian and Comparative Law, Vol. 20, 1993, Faculty of Law, University of Malaya, p. 52;
Kedudukan Undang-Undang Islam di Malaysia, JH(1418) H, Jilid xi bhg. II, hlm. 128;
Islamisation of the Malay Archipelago and the Impact of Al-shafiis Madhhab on Islamic
Teachings and Legislation in Malaysia, [1992] 2 IIU Law Journal 7 at 14-17; Undang-undang
Islam di Mahkamah Sivil, Al-Ahkam Jilid I, cetakan pertama, Dewan Bahasa dan Pustaka, Kuala
Lumpur, 1990. m.s 1-22; Actions in Tort Between Spouses, [1990] 1 MLJ xxxiii; The Principles
of Islamic Constitution and the Constitution of Malaysia, A Comparative Analysis, artikel yang
disampaikan di seminar Universiti Islam Antarabangsa Malaysia pada January 1992; The Burden at
the End of the Prosecution?s Case ? Haw Tua Taw Revisited? [1987] 2 MLJ lxx; Haw Tua Tau v.
Public Prosecutor ? Duty of Court at the End of Prosecution Case ? Must we follow the Privy
Council?? [1981] JMCL 223; Ahmad Ibrahim, Mehrun Siraj dan lain-lain. 1975. "Law and
Population in Malaysia", dalam Law And Population. Teuku Mohamad Radhie (Ed). Jakarta: The
Law Center Foundation dan ratusan lagi bahan ilmiah yang dirujuk dan dijadikan penghakiman
yang mengikat di mahkamah sehingga ke hari ini.

Almarhum adalah seorang intelektual dan sarjana asli, penulis, pengulas, pengkritik dan pencetus
yang prolifik dan berbobot yang pemikiran dan karyanya mempunyai kepentingan universal dan
islamik. Diperturunkan di sini kebijaksanaan dan kesarjanaan Almarhum mengulas secara kritis
berkenaan isu-isu semasa seperti yang direkodkan di dalam Jernel Hukum (Vol. 2 No. 1) [1982]
CLJ 289 yang antaranya:

Maintenance of Wife
In Abdul Kadir v. Hajjah Fatimah [1970] 2 JH 99 the wife had originally claimed a taalik divorce
but when her claim was dismissed she brought a claim for past maintenance for 15 months at the
rate of RM30 a month. The wife claimed that her husband had sent her back to her grandfathers
house and since then had not given any maintenance to her. The husband claimed that the wife went
back to her grandfathers house of her own accord. After hearing the parties and their witnesses the
11

Kadi asked the wife to take an oath as to the truth of what she said. After she had done so, the Kadi
gave judgment in her favour. The husband appealed and a retrial was ordered before a different
Kadi. The second Kadi heard the parties and their witnesses and again asked the wife to take an
oath. After she had done so judgment was given in her favour. An appeal to the Court of Appeal
was dismissed.

In Sakdiah v. Ahmad [1968] 2 JH 101 the wife claimed arrears of maintenance for 6 months at the
rate of RM3 a day. The husband claimed that he and his wife worked in the ricefield and they both
got their income from the ricefield. He stated that because of this he had no duty to give
maintenance to his wife. The Kadi, Kedah, dismissed the application of the wife but on appeal the
Court of Appeal held that it was the duty of the husband to pay maintenance to the wife. In this case
they found that the husband was poor and unable to give maintenance and they held that in such a
case the wife had a choice either to be patient or to apply for fasakh divorce. The Court relied on
Sunan Al-Mutalib.

In Ismail v. Norsiah [1970] 2 JH 111 the wife claimed arrears of maintenance for 5 years 1 month
and 17 days at the rate of RM1 a day, amounting to RM1,847. The Chief Kadi, Kedah, allowed the
claim. On appeal the Court of Appeal held that the Chief Kadi was correct in ordering maintenance
to be paid but reduced the amount to RM955, having regard to the position and income of the
husband.

Divorce - Talak
In Haji Hanafiah v. Rokiah [1970] 2 JH 103 the husband had written to the Imam asking him to
register a divorce of his wife as stated in the letter. The divorce was registered but subsequently the
husband claimed that he had no intention to divorce his wife. The Chief Kadi, Kedah, held that the

12

divorce had been effected and he confirmed the registration of the divorce. The husband appealed.
The learned Kadi Besar had referred to the view of Zainuddin Abdul Aziz in Fath-ul-Muin to the
effect:
If the husband writes out the pronouncement of a divorce, whether clearly or by
implication, without any intention to effect a divorce, the writing will not be taken into
account, so long as he does not utter what is written clearly when he wrote it or after
writing it. If he claims that he merely read what was written but had no intention of
thereby effecting a divorce, his claim will be accepted, as it is possible what he says
may be true.

The learned Chief Kadi however seemed to rely on the view of Syed Al-Bakri in Iannat at-Talibin
to the effect:
In summary the reading of what is written without intention to effect a divorce is
regarded as the pronouncement of a divorce, if what is read is stated clearly. On the
other hand if what is read is not stated clearly, it must be accompanied by intention.

On appeal the Court of Appeal, referred to the two authorities cited by the learned Chief Kadi but
they stressed what is stated in Fath-ul-Muin that if a husband claims that he read what was written
but did not intend to effect a divorce, this is acceptable. The Court of Appeal also referred to Ibn
Hazms Al-Muhalla to the effect:

If a person pronounces a divorce according to what is written, this is counted as a

divorce, unless he claims that he intended merely to read it and his claim will be
accepted according to the accepted view.

13

In this case the Court of Appeal called the husband to appear before the Court and questioned him.
He said that he merely read the writing but did not intend to effect a divorce and he claimed he did
so as his children urged him to divorce his wife, their step-mother. The Court asked the husband to
take an oath to say that he did not intend to effect a divorce and after he did so, the Court allowed
the appeal and held that the divorce had not been effected.

Divorce - Fasakh
In Abdul Aziz v. Che Pah [1972] 2 JH 113 the wife claimed a fasakh divorce on the ground of
poverty of her husband and his inability to maintain her. After hearing the wife and her two
witnesses and then the husband and his witnesses the Kadi Kedah, asked the wife to take an oath
that her husband had not given maintenance to her and that she had remained faithful to him. The
Kadi then adjourned the case for three days. After this the wife again appeared before the Kadi and
gave evidence supported by her witnesses that the husband had not given maintenance to her and
was unable to do so, and that she had not been recalcitrant to the husband. After hearing the
husband the Kadi again asked the wife to take an oath to swear as to the truth of what she claimed
and after she had done so he decreed a fasakh divorce. On appeal the Court of Appeal affirmed the
decision of the Kadi.

In Mashitah v. Hussain [1979] 2 JH 153 the wife claimed a fasakh divorce. She claimed that she
was married in January 1974 but the husband had left her since August 1974. The husband had not
given maintenance to her and he had no property within the jurisdiction of the Court from which
maintenance could be obtained.

The Kadi Perak ordered the claim to be advertised in the newspaper and when the husband did not

14

appear, and after a suitable adjournment, the Kadi asked the wife to take an oath that she had been
faithful to the husband and that he had not given her maintenance. After the wife had taken the oath,
the Kadi ruled that the conditions for a fasakh had been fulfilled and he allowed the wife to
pronounce the fasakh divorce.

Divorce - Ancillary Claims Maintenance

In Cik Ah v. Ramli [1970] 2 JH 118 the wife claimed that she had been divorced by her husband
without any valid cause. She claimed maintenance for the period of eddah at the rate of RM45 a
month and further compensation at the rate of RM15 a month. The Kadi, Perlis, after hearing the
parties and their witnesses found that the wife had been divorced without cause and he ordered the
husband to pay RM40 a month for the three months of eddah. He also under s. 104(2) of the Perlis
Administration of Muslim Law Enactment, ordered the husband to pay further maintenance at the
rate of RM10 a month until she remarries or unless she leads an immoral life.

Divorce - Ancillary Claims - Mutaah (Compensation)

In Abdullah v. Sharifah Munirah [1971] 2 JH 108 the wife claimed that she had been divorced by
her husband without good cause and she claimed RM1,000 as mutaah. The husband disputed the
claim and listed a number of reasons which he claimed justified the divorce. The Kadi, Kedah, after
hearing the parties and their witnesses held that as it was the husband who had divorced the wife,
the husband should pay mutaah of RM300. On appeal the Court of Appeal confirmed the decision
of the Kadi and they referred to Syed Al-Bakris Ianaat at-Talibin to the effect that it is incumbent
on the husband to pay mutaah to the wife after the marriage has been consummated if the divorce
has taken place not for any cause given by the wife and the divorce is not because of the death of
either party. The Court of Appeal pointed out that the wife was an ordinary worker but the husband
had means and position and they would have ordered a larger amount as mutaah. But in the
circumstances they confirmed the order for payment of RM300 as mutaah. The Court referred to
15

Iannah at-Talibin to the effect that in the absence of agreement between the parties, the Kadi will
fix the mutaah in accordance with the financial standing of the husband and the position of the
wife. - See portion of judgment at p. 112 wrongly included under a different case.
In the Singapore case of Zainoon v. Mohamed Zain [1980] 2 JH 160 originally reported in [1981] 1
MLJ 163 the parties were married in 1959 and in 1977 the husband divorced the wife with one
talak. The Chief Kadi, Singapore, held that as the divorce was effected by the husband and no fault
of the wife had been shown, the husband should pay mutaah. He relied on the Siraj al Wahhaj to
the effect that mutaah is incumbent on the husband to be paid to a wife with whom the marriage
has been consummated where the divorce does not arise from the wife. As regards the amount he
relied on Kifayah al Akhbar to the effect that in the absence of agreement between the parties the
Kadi should fix the amount having regard to the position of the parties. In this case he ordered the
husband to pay mutaah of RM700. On appeal the Board of Appeal reversed the decision as they
held the wife had left the matrimonial house and was at fault and was therefore not entitled to
mutaah.

Divorce - Ancillary Claims - Harta Sepencarian

The two cases reported are translations of the cases of Roberts v. Umi Kalthom [1966] 1 MLJ 163
and Zainoon v. Mohamed Zain [1981] 2 MLJ 11. In Roberts v. Umi Kalthom it was held by the
High Court that under Malay Custom a husband who had divorced his wife is entitled to claim a
share in the jointly acquired property registered in the name of the wife. The right to claim a share
of the harta sepencarian is given by Malay custom. In the Singapore case of Zainoon v. Mohamed
Zain the Board of Appeal hearing an appeal from the Shariah Court held that this Malay custom is
applicable in Singapore.

16

Maintenance of Child
In Mohamed v. Selamah [1980] 2 JH 95 the wife had been divorced and she claimed maintenance
for her two children aged 13 and 9 years. The wife claimed RM90 a month. The husband claimed
that his income was RM120 a month and he had married again. The Kadi, Kelantan, ordered
maintenance of RM40 a month for the elder child and RM30 a month for the younger child. On
appeal, the Board of Appeal reduced the maintenance ordered to RM35 a month for the elder child
and RM25 a month for the younger child.

In Wan Maamor v. Cik Jah [1980] 2 JH 97 the parties were divorced and had five children. But
only a child aged 2 years was in the custody of the wife. She claimed RM150 a month as
maintenance for the child. The husband offered to pay RM30 a month. The Kadi, Kota Bahru,
Kelantan made an order for payment of RM45 a month and on appeal the order was affirmed by the
Board of Appeal.

Offences - Khalwat
In Pendakwa Jenayah Kelantan v. Omar & Anor. [1978] 2 JH 131 the accused were charged with
Khalwat. After hearing the prosecution evidence, the Kadi, Kota Bahru called on the accused for
their defence. However, after hearing the accused he acquitted them on the grounds inter alia that
there was no clear evidence to show that the parties were seen together in the house. On appeal, the
Board of Appeal, affirmed the decision of the Kadi but made it a condition that the accused should
deny the accusation on oath.

Wakaf
In Haji Hassan v. Nik Abdullah & Ors. [1969] 2 JH 124 the plaintiff claimed that a piece of land
had been declared as a wakaf for one Che Aminah binti Haji Yusof and her children and issue. It

17

was claimed that the money for the land had been collected as donations by her pupils. The plaintiff
was a son of Che Aminah. The Majlis Ugama Islam had issued a fatwa declaring that there was no
valid wakaf over the land. The appellant brought an action in the Kadis Court but his claim was
dismissed. The Kadi held that there was insufficient evidence to show that a wakaf had been
created. He said that in the circumstances it was left to the defendants, the children of the original
owner of the land, to make the land sold to Che Aminah a wakaf with the Majlis Ugama Islam
Kelantan as the trustee.

In addition to the reports of cases the issue also gives the text of fatwa or rulings made by the Majlis
Kebangsaan Hal Ehwal Ugama Islam Malaysia on the use of wigs and on family planning. There is
also included a list of the Muftis, Kadi Besar and Kadi in Malaysia and two articles on Legislation
on Islamic Law 1980 and on Amendments to the Family Law in Egypt .

Persoalan wakaf begitu diberi penekanan oleh Almarhum. Menurut Nuarral Hilal Md. Dahlan
dalam Wakaf : Conflict of Jurisdiction between Civil and Syariah Courts in Malaysia [2003] 3 CLJ
xiii Regrettably, notwithstanding the constitutional amendment to art. 121, and the fact that
jurisdiction was given to the Syariah Court by certain Islamic Law Enactments of the States to deal
with and adjudicate on wakaf, the free exercise of jurisdiction by the Syariah Court over wakaf
remains a distant dream. This is still so notwithstanding that the parties in the wakaf disputes are
all, ipso facto, Muslims. Perhaps, as alluded by Ahmad Ibrahim, it is partly occasioned by the
absence of specific legislations on wakaf passed by the State Legislative council or Parliament,
which could define and bestow on the Syariah Court specific jurisdiction to adjudicate on wakaf.
According to Ahmad Ibrahim, apart from having specific legislation on wakaf, s. 2 of the Trustee
Act 1949 also must be amended, in that the definition of courts therein should include Syariah
Court. Wakaf also, it is submitted should be exempted from the definition of trust in the said Act,
similar to that of s. 4 of the National Land Code 1965 which excludes wakaf from its purview,

18

allowing it to be governed by Islamic Law. Apparently, it was upon this obtaining position that
Ahmad Ibrahim had concluded that wakaf, of necessity, must fall within the jurisdiction of the civil
court and not the Syariah Court.17 The other argument which lends support to the contention that
wakaf should fall under the jurisdiction of the civil court is s. 23(1) of the CJA which states ' the
High Court shall have the jurisdiction to try ALL civil proceedings '. This provision, in essence,
endows the civil court with jurisdiction to hear ALL civil matters, including wakaf. The only
exceptions are matters which the written law had specifically ousted from its jurisdiction or had
specifically conferred jurisdiction on the Syariah Court, as exemplified by List II of the 9th
Schedule to the FC and the Administration of Islamic Law Enactments of the various States .

Perlindungan insuran hayat konvensional juga pernah dianggap tidak mematuhi prinsip Syariah dan
antara yang menentang perlaksanaannya ialah Almarhum Ahmad Ibrahim sendiri. Ini
berkemungkinan besar ketika hayat beliau perlaksanaan skim takaful hayat masih belum meluas dan
dipraktif secara komersial seperti hari ini. Menurut Mohd Masum Billah dalam A Model of Life
Insurance in the Contemporary Islamic Economy [1996] 3 CLJ cxi, menyatakan bahawa Among
the opponents against the validity of life insurance are Mufti Mohd Bakhit, Mohd Abu Zuhra, Mohd
Musa, Ahmad Ibrahim, Al-Hanafi, Ibn Abdeen, Sheikh Shaukat, Khan Mohd Yusuf Musa, Shaukat
Alyan, Ahmad Fahmi, Ahmad Taha Sanusi, Abdur Rahman Isa, Ali Khaleef and few others
including Al-Sheikh Jad Al-Haq Ali Jad Al-Haq who extremely oppose the idea as well as the
operation of a life insurance policy in the light of divine sanctions. Their judgement is that the life
insurance is absolutely opposed to the Shariah discipline and thus it shall not be permissible per se
in Islamic teachings.

Menurut Muhammad Imam dalam makalah beliau Making Laws Islamic in Malaysia: A
Constitutional Perspective [1994] 2 CLJ vii Prof. Ahmad Ibrahim has in a series of his writings
lucidly traced the historical development of the constitutions and laws of this country relating to
Islam and the application of Islamic Laws in Malaysia; and examined and commented upon the

19

distortions overtly and covertly caused by the Courts manned by British Judges in the application of
Islamic laws in case after case and in its place applied English rules/principles of Common Law
and equity, and pointed out how this trend was later legitimised by statute law culminating in the
enactment of the Civil Law Enactment 1937 and later ss. 3,5,6 etc. of the Civil Law Ordinance (Act)
1956, and sounded concern as to how even the post-Merdeka Courts failed to give full effect (in
letter and spirit) to the proviso to s. 3 of, and other exceptions in, the Civil Law Act 1956, by blindly
following earlier cases and slavishly adopted British Judges' approach to dealing with this problem
of great magnitude. Note is also taken of the recent judicial decisions in a limited way leaning in
favour of the application of Islamic Law rules and principles. These scholarly writings and highly
persuasive numerous suggestions contained therein drew positive responses from time to time from
the legislatures as well as the Courts. There is lot more to be done .

Melalui idea dan cetusan besar beliau telah berjaya mewujudkan reformasi program pendidikan dan
pengajian undang-undang yang lebih berkualiti dan sistematik di menara gading bagi
memperlengkapkan warga undang-undang Malaysia menghadapi dunia global. Ini telah melahirkan
masyarakat undang-undang yang lebih kreatif dan inovatif serta menjadi komponen vital ke arah
barisan warga berfikiran terbuka dan berbudaya kelas pertama di negara kita. Menurut Harun
Hashim (1999) : By then Prof Ahmad Ibrahim had established a reputation for scholarship and
deep knowledge of both common law and Islamic law. He wrote numerous articles and books on
law, which are now reference materials to students and academics. For years, he edited the
judgments of the courts for law journals. He was a tireless worker, always teaching, writing, and
attending several meetings of the many committees he was appointed to both within the campus and
in outside organizations. He was a master at time management and did not think much of people
who say they are busy or have no time to take on extra work. At meetings, he was always the first to
arrive and expected others to be punctual. When chairing a meeting, he would come straight to the
point and discussed the business of the meeting only. He did not indulge in idle chatter. The
meetings were thus brief. But when a superior chaired a meeting which went on for hours on end,

20

he endured in silence and humility. His concern for upgrading the Shariah Courts found practical
expression when he established the Diploma for the Administration of the Islamic Judiciary course
at IIUM for Qadis, Shariah Court judges and Religious Department officials, which were well
attended for many years. He also established at IIUM the Diploma in Shariah Law and Practice
which has become increasingly popular with practising Advocates and Solicitors. He also started
the Jurnal Hukum which regularly publishes the judgments of the Shariah Courts. Shariah Court
judges have now acquired the practice of referring for authority to these reports in writing their
judgments . ( Harun Hashim. Memorial Notice: Professor Tan Sri Datuk Ahmad Mohamed
Ibrahim (1916 - 1999), [1999] 3 MLJ i )

Fenomena Almarhum ini telah melahirkan barisan warga undang-undang yang mampu menguasai
pengetahuan, ilmu, kemahiran dan maklumat secukupnya. Buah fikiran beliau juga telah
mewujudkan barisan modal insan perundangan yang berupaya menganalisis, menguasai, memahami
dan menguasai undang-undang dengan penuh kompeten, komplet dan konstruktif dalam apa jua
bidang yang diceburi. Bagi semua pengamal undang-undang dan individu yang terlibat secara
langsung atau sebaliknya di dalam bidang perundangan, tokoh agung ini adalah idola dan peribadi
unggul yang sentiasa hidup dan segar selagi wujudnya undang-undang dan keadilan di negara kita.
Ini menyebabkan Y.A Datuk S. Augustine Paul dalam makalah beliau Dock Statement Reality or
Myth [1991] 2 CLJ xli sebagai the flower of Malaysian jurisprudence sebagaimana katanya yang
cukup bermakna iaitu Useful reference on this aspect can be made to the most instructive and
exhaustive article captioned "Unsworn Statement from the Dock" [1975] 2 MLJ VI by the flower of
Malaysian jurisprudence - Prof. Ahmad Ibrahim. As it is not possible to improve on the authorities
cited by the honourable professor on this matter a mere reference is made to Phipson on Evidence
13th Edn., paras. 33-98 for a summary: It is submitted that the following principles can be stated:
(i) A statement from the dock is not evidence; (ii) It is a matter for the jury to consider such a
statement and give to it such weight as they think fit.; (iii) The Judge should tell the jury that since
the statement is not sworn to and has not been tested by cross-examination it has less weight than

21

sworn evidence. It must then be left to the jury to make of it what they can. It may well be that they
will make precious little.

Impian besar beliau untuk melihat wujudnya penyeragaman perlaksanaan undang-undang syariah di
seluruh negara yang ketika ini belum lagi diseragamkan dan kelahiran Islamic Common Law di
Malaysia tidak tercapai ketika hayatnya. Ini mungkin menjadi peninggalan terpenting beliau untuk
direalisasikan oleh generasi masa kini dan akan datang. Menurut Al-Marhum, it is still possible to
speak of the history of law in Malaysia in terms of the reception of English law. Within the
establishment of Malaysia, however, the emphasis has or should change. Native customary law
plays a much more important part in East Malaysia than it does in West Malaysia or Singapore and
one must go beyond 1786 to trace the history of law in Malaysia. It is not that this was not always
true but the relevance of customary law has increased, the emphasis needs to be changed, and it
is fitting and perhaps necessary that we should take a larger perspective in Malaysia . ( Towards
A History Of Law In Malaysia and Singapore, 1992, Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka )

Rakyat Malaysia, Singapura dan umat Islam seluruhnya amat terhutang budi dan jasa kepada beliau
setelah apa yang telah dilaku dan dirintis oleh beliau demi ketinggian dan kemuliaan agama, bangsa
dan negara. Buktinya beliau merupakan tokoh penting yang menjadi rujukan ketika proses
pergabungan antara Malaysia dan Singapura sekitar tahun 1960an. Di samping itu, beliau yang
juga pakar undang-undang adalah individu yang bertanggungjawab sebagai deligasi utama
Singapura dalam Malaysia Talks di London pada tahun 1963 bagi membincangkan proses
kemerdekaan Singapura dari British. Antara lain kejayaan beliau ialah Almarhum turut menjadi
pakar rujuk utama pindaan Perkara 121 Perlembagaan Persekutuan pada tahun 1988 yang
meletakkan Mahkamah Syariah di landasan yang betul dan seterusnya kewujudan Mahkamah
Tinggi Syariah serta Mahkamah Rayuan Syariah oleh pihak kerajaan.

Inilah di antara perjuangan beliau yang tiada tolok bandingnya. Natijahnya kedaulatan pentadbiran

22

dan pengurusan undang-undang Syariah di Malaysia terpelihara dan dijunjung tinggi oleh umat
Islam serta dihormati oleh bukan Islam walaupun terdapat beberapa insiden kecil yang cuba
mengganggu gugat kejayaan ini. Tidak dapat dibayangkan sekiranya Perkara 121 tidak dipinda
seperti yang ada kini, di mana tanpa pindaan tersebut, kemungkinan besar perintah atau
penghakiman yang dikeluarkan oleh Mahkamah Syariah akan menjadi 'kertas sampah' sahaja di
mata Mahkamah Sivil. Situasi dan inisiatif genius ini menunjukkan beliau seorang yang begitu
berfikiran jauh, matang, licik, versatil dan amat bijak seperti mana yang diakui oleh semua pihak.
Dalam makalah beliau yang bertajuk The Amendment of art 121 of the Federal Constitution: Its
Effect on the Administration of Islamic Law [1989] 2 MLJ xvii, beliau dengan begitu optimis
menyatakan The important effect of the amendment is to avoid for the future any conflict between
the decisions of the Syariah Courts and the Civil Courts which had occurred in a number of cases.
For example, in Myriam v Ariff....

Baru-baru ini seluruh umat Islam di Malaysia begitu resah dan ternanti-nanti keputusan Mahkamah
Persekutuan dalam kes Lina Joy yang cuba membuat short cut untuk murtad di negara kita tanpa
melalui prosedur dan kaedah yang ditetapkan. Dan apa yang amat menggembira dan mengharukan
seluruh umat Islam ialah keputusan mahkamah memihak kepada keadilan dan keluhuran undangundang sebenar apabila mahkamah yang mulia menolak secara muktamad permohonan murtad
beliau. Ini adalah kesan daripada semangat dan inspirasi Almarhum dalam menegakkan undangundang dan kesucian Islam secara berperlembagaan. Menurut Noor Azam Shairi (2006), kekeruhan
yang berpunca daripada penerapan undang-undang Inggeris yang datang bersama penjajahan itu
kemudiannya dijernihkan melalui pindaan Perlembagaan Persekutuan yang memperkenalkan
Artikel 121 (1A). Dalam hal ini, wajar disebut bahawa Allahyarham Prof. Ahmad Ibrahim,
cendekiawan undang-undang yang sangat disegani itu - hampir seorang diri mengusahakan
perubahan besar tersebut. Itulah yang dikerjakannya secara konsisten sehingga akhir hayatnya,
kesan daripada penglibatannya secara langsung cuba menyelamatkan Natrah di Singapura pada
tahun 1960-an dulu. ( Noor Azam Shairi, 2006. Artikel 121(1A): Masa Untuk Satu Penyelesaian.

23

Utusan Malaysia, 22 Januari )

Perjuangan dan kerja keras tanpa mengenal erti penat atau lelah beliau adalah masih muda dan
seolah-olah baru bermula, menuuntut dan memerlukan kesinambungan daripada generasi muda
masa kini untuk merealisasikannya sehingga ke titisan yang terakhir. Beliau memang layak
diangkat sebagai tokoh reformis dan Ulul Albab negara kerana jasa dan sumbangannya, berjaya
menggerakkan pembangunan dan pentadbiran undang-undang negara berteraskan paradigma tauhid
di dalam segala bidang waimma korpus sosial, sains dan teknologi, ekonomi, pendidikan,
pengurusan, kebudayaan dan sebagainya yang mempunyai pengaruh di dalam arus pembangunan
negara hari ini. Ini adalah sumbangan terbesar beliau yang tiada tolok bandingnya. Beliau akan
kekal diingati berjasa bukan setakat kepada dunia perundangan Malaysia sahaja tetapi mencakupi
segala aspek dalam pentadbiran negara dan umat Islam di dunia.

Prasarana keadilan negara menuntut perubahan dan anjakan paradigme seperti yang selalu
diperjuangkan oleh Prof. Ahmad Ibrahim. Institusi ini perlukan kreativiti dan inisiatif badan
perundangan dan keadilan negara tanpa terlalu bergantung kepada sistem perundangan luar
terutamanya Inggeris. Bagi Syed Khalid Rashid dalam makalah beliau yang bertajuk Cohabitation
As A Crime In Malaysia [1996] 1 CLJ i, apabila membicarakan akan peranan, penglibatan dan jasa
Almarhum dalam perkembangan serta pertumbuhan landskap institusi keadilan negara yang
mewarisi sistem keadilan Inggeris, dengan penuh harapan berkata Although post-reception
decisions of the House of Lords are not binding on the Courts in Malaysia, yet as rightly observed
by Prof. Ahmad Ibrahim, sometimes "it is difficult to discern from the decisions of the Courts in
Malaysia what is the attitude of the Courts on this question of the binding effect of post-1956
decisions of the Courts in England. In many cases our Judges have merely referred to the English
cases without stating or discussing whether the cases are binding on them". Lord Scarman,
speaking for the Privy Council, said: "Their Lordships do not doubt that it is for the Courts of
Malaysia to decide, subject always to the statute law of the Federation, whether to follow English

24

case law. Modern English authorities may be persuasive ...". The Privy Council, expressed its liking
for maximum possible uniformity of laws in the Commonwealth. "There are countless advantages",
ruled the Privy Council, "if within those parts of the Commonwealth (or indeed of the Englishspeaking world) where the law is built upon a common foundation development proceeds along
similar lines". Could this theory of uniformity be used to determine our judicial attitude towards
cohabitation? "In future", says Professor Ahmad Ibrahim, "it might well be questioned whether
developments in the law ... in England may be received in Malaysia? If not received, could it then
be independently developed by our Judges?"

Almarhum amat berjasa dan bertanggungjawab ke atas perkembangan, pengembangan, pengukuhan

dan penambahbaikan system pentadbiran serta pengurusan undang-undang sivil dan syariah di
Malaysia. Fenomena ini seakan-akan berlakunya kacukan dan pensenyawaan undang-undang yang
begitu signifikan, sistematik dan dinamik. Menurut Wan Azhar Wan Ahmad (2007) sumbangan
Almarhum begitu besar terhadap perkembangan sistem undang-undang dan kehakiman Malaysia,
baik sivil mahupun Islam, mengundang perakuan dan pengiktirafan daripada banyak pihak. Beliau
amat bermakna kepada pelbagai institusi, seperti Fakulti Undang- Undang Universiti Malaya (UM),
dan Kulliyyah Undang-Undang Ahmad Ibrahim (AIKOL) Universiti Islam Antarabangsa Malaysia
(UIAM). Sanjungan tinggi dan pengiktirafan terhadap Ahmad Ibrahim dan pencapaiannya dapat
dilihat baik semasa beliau masih hidup mahupun selepas pemergiannya. Di samping itu, dan siri
Memorial Lectures yang dipelopori oleh Institut Kefahaman Islam Malaysia (IKIM) pada 2000 dan
diteruskan hingga kini oleh UIAM, menjadi saksi kepada pengiktirafan ini. Penghargaan ini turut
diabsahkan dengan dua penerbitan awal menghormati Ahmad Ibrahim iaitu karya M. B. Hooker
(peny.), Malaysian Legal Essays (MLJ, 1986); dan Makalah Undang - Undang Menghormati
Ahmad Ibrahim (DBP, 1988). Dua buku penghormatan mutakhir yang menguatkan lagi kedudukan
istimewa beliau di persada perundangan, sekali gus memancarkan pemikiran beliau ialah
Pentadbiran Undang-Undang Islam di Malaysia (IKIM, 1997) diikuti dengan The Administration of
Islamic Law in Malaysia (IKIM, 2000), yang diterbitkan selepas beliau meninggal dunia. Sanjungan

25

dan penghormatan yang diberikan oleh orang ramai berterusan daripada peringkat yang tertinggi
hinggalah yang terendah-sultan dan raja, ahli politik, para ahli akademik dan ilmuwan, tokoh-tokoh
agama, birokrat, pimpinan korporat, golongan professional, kakitangan kerajaan, pelajar, malahan
masyarakat awam. ( Wan Azhar Wan Ahmad, 2007. Hargai Kehebatan Ilmuan. Utusan Malaysia,
26 Januari ).
Paradigma dan landskap yang telah dimulakan oleh beliau perlu dikembang dan diperluaskan lagi
oleh generasi masa kini dan akan datang bagi memastikan objektif dan misi yang digariskan oleh
beliau tercapai serta dapat dilaksanakan sebaik mungkin. Bagi Almarhum, Pada masa dahulu kita
dihalang dari meneruskan perlaksanaan undang-undang jenayah Islam. Kini kita telah mencapai
kemerdekaan dan sebanyak-sedikit kematangan dalam politik, kehakiman dan ekonomi dan
masanya telah tiba kita menimbangkan dengan serius mengadakan semula undang-undang jenayah
Islam di Malaysia. ( Ahmad Ibrahim, Perlaksanaan Undang-Undang Hudud di Malaysia, dlm. Rose
Ismail (ed.), 1995. Hudud In Malaysia, Kuala Lumpur: SIS Forum (M) Berhad ).

Dalam makalah Almarhum yang bertajuk Hakim, Pegawai Undang-Undang, Pegawai Hal Ehwal
Islam, Perspektif dan Cabaran dalam Al-Ahkam (Jilid 5) beliau menegaskan semua umat Islam
yakin bahawa undang-undang Islam adalah undang-undang yang terbaik yang boleh membawa
kepada keadilan dan mengelakkan daripada sebarang kezaliman. Nabi Muhammad telah
meninggalkan kepada umat Islam al-Quran dan Sunnah nya sebagai warisan baginda yang boleh
menjadi pedoman kepada umat Islam. Oleh itu sudah menjadi tanggungjawab umat Islam untuk
menjalankan dan mentadbirkan uandang-undang Islam supaya undang-undang Islam yang
dipraktikkan ialah undang-undang yang terbaik yang diterima baik bukan sahaja oleh orang-orang
Islam tetapi juga oleh orang-orang yang bukan Islam. Prejudis dan sangka buruk terhadap undangundang Islam dan pentadbirannya haruslah dihapuskan. ( Ahmad Ibrahim, et al. 2000. Hakim,
Pegawai Undang-Undang, Pegawai Hal Ehwal Islam, Perspektif dan Cabaran. Al-Ahkam (Jilid 5).
Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka)

26

Menurut Salleh Buang (1999), kekuatan al-Marhum adalah pada ilmu yang ada padanya, dan
kesanggupannya untuk terus mengajar dan mendidik orang lain. Al-Marhum bukanlah seorang
pemidato (public speaker) yang hebat malahan ramai di kalangan bekas pelajarnya yang mampu
memberi pidato yang lebih baik daripadanya. Kekuatan beliau bukan pada public speaking tetapi
kekuatan beliau adalah pada penulisannya yang sentiasa mencerminkan ilmu yang ada di dadanya.
Jika kita selidiki latar belakang di sebalik penggubalan berpuluh-puluh enakmen Islam di semua
negeri di negara kita ini, kita akan diberitahu peranan Allahyarham Prof. Ahmad. Jika baca makalah
undang-undang Islam di mana-mana jurnal undang-undang, kita tak akan dapat lari daripada
rencana dan makalah yang dihasilkan olehnya. Jika tanya semua pelajar undang-undang yang lulus
dari mana-mana universiti tempatan, kita akan jumpa 'anak didiknya' (sama ada yang diajar olehnya
sendiri atau setidak-tidaknya telah mempelajari buku teks yang dihasilkan olehnya). Bagi pemimpin
negara ini, kematian Allahyarham adalah satu kehilangan yang besar. Bagi Mahkamah Syariah di
negara ini, pemergiannya sudah pasti susah dicari ganti. Bagi saya, jasadnya sahaja yang sudah
tidak ada lagi. Tapi suara Allahyarham, buah fikiran Allahyarham, nasihat Allahyarham, tulisan
Allahyarham semua ini akan tetap kekal bersama saya hingga ke akhir hayat. Allahyarham Prof.
Ahmad tidak akan mati selagi 'anak-anak muridnya' masih hidup. ( Salleh Buang, 1999. Mengingati
Ahmad Ibrahim. Utusan Malaysia, 20 April )

Penutup
Sesungguhnya Allah s.w.t telah menganugerahkan kepada Malaysia seorang tokoh yang cukup
hebat dan begitu luar biasa sekali. Sebagai tokoh intelektual awam, sarjana dan pemikir ulung yang
sukar ditandingi menjadikan tokoh unggul ini layak diangkat sebagai ikon Ulul Albab dan
sewajarnya menjadi contoh tauladan serta ikutan khalayak perundangan di negara kita. Khazanah
dan aset pemikiran beliau adalah peninggalan paling berharga kepada negara serta menjadi hutang
yang perlu dilunaskan oleh semua pengamal undang-undang dalam bentuk merealisasikan impian
dan cita-cita Almarhum. Bak kata pepatah harimau mati tinggalkan belang dan manusia mati
tinggalkan nama dan benarlah kata pujangga Sasterawan Negara Datuk A. Samad Said dalam
27

puisi beliau terasa ada dalam tiada bila terkenangkan jasa dan kehebatan Almarhum walaupun
hampir 8 tahun al-Marhum meninggalkan kita. Al-Marhum telah kembali ke Rahmatullah pada 17
April 1999 di Universiti Islam Antarabangsa Malaysia selepas diserang penyakit jantung ketika
berumur 83 tahun. Kepulangan Almarhum ke hadrat Ilahi dianggap sebagai kehilangan yang besar
kepada umat Islam di Malaysia dan dunia Islam keseluruhannya. Akhir kalam, inisiatif Projek
Akademik Mega Ahmad Ibrahim: Sebuah Biografi & Telaah Pemikiran anjuran Institut
Kefahaman Islam Malaysia (IKIM) menjelang 50 tahun kemerdekaan Malaysia pada tahun ini
amatlah dihargai dan perlu mendapat sokongan padu semua pihak.

Rujukan
Ahamad Ibrahim, 1992. Towards A History Of Law In Malaysia And Singapore. Kuala Lumpur:
Dewan Bahasa dan Pustaka
Ahmad Ibrahim, 1997. Pentadbiran Undang-Undang Islam di Malaysia. Kuala Lumpur: Institut
Kefahaman Islam Malaysia
Ahmad Ibrahim, et al. 2000. Hakim, Pegawai Undang-Undang, Pegawai Hal Ehwal Islam,
Perspektif dan Cabaran. Al-Ahkam (Jilid 5). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka
Harun Hashim, 1999. Memorial Notice: Professor Tan Sri Datuk Ahmad Mohamed Ibrahim (1916 1999), [1999] 3 MLJ i
Ismail Ibrahim, 2000. Mencipta Sejarah Menghormati Ilmuan. Utusan Malaysia, 27 April
Makalah Undang-Undang Menghormati Ahmad Ibrahim, 1988. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan
Pustaka
Mohamad Sofee Razak, 2007. Ahmad Ibrahim Pemikir Agung Perundangan. Jurnal Pemikir, AprilJun.
Noor Azam Shairi, 2006. Artikel 121(1A): Masa Untuk Satu Penyelesaian. Utusan Malaysia, 22
Januari

28

Noraini Abdul Razak, 2007. Menilai Sumbangan Tokoh. Utusan Malaysia, 19 Januari
Prof. Abdul Rahman Embong, 2007. Syed Hussein Alatas: Msia Kehilangan Sebutir Bintang.
Suara Keadilan, 13-17 Februari
Rose Ismail (ed.), 1995. Hudud In Malaysia, Kuala Lumpur: SIS Forum (M) Berhad
Salleh Buang, 1999. Mengingati Ahmad Ibrahim. Utusan Malaysia, 20 April
Wan Azhar Wan Ahmad, 2007. Hargai Kehebatan Ilmuan. Utusan Malaysia, 26 Januari
Zin Mahmud, 2000. Memperingati Ahmad Ibrahim. Utusan Malaysia, 10 April

LAMAN WEB:
Laman web rasmi Lembaga Perpustakaan Nasional Singapura :
( http://infopedia.nlb.gov.sg/articles/SIP_835_2004-12-28.html )
Laman web rasmi (http://web5.bernama.com/events/umno2006/index.php?num=9&id=613)
Laman web rasmi (http://www.al-nidaa.com.my/artikel.php?id=197&action=view)
Laman web rasmi ( http://www.islam.gov.my/portal/lihat.php?jakim=2536)

29