Professional Documents
Culture Documents
CNHD Tong Hop Hoa Dau
CNHD Tong Hop Hoa Dau
HCM
TRUNG TM CNG NGH HA HC
Th.s Trn Th Hng
GIO TRNH
TNG HP HU C HA DU
MC LC
mc
Trang
MC LC .................................................................................................... 1
CHNG 1: NGUN NGUYN LIU . ...................................................... 4
1.1.
Parafin........................................................................................... 4
1.2.
Olefin............................................................................................. 7
1.3.
Hyrocacbon thm ..................................................................... 18
1.4.
Axetylen. ..................................................................................... 22
1.5.
Kh tng hp ............................................................................... 24
CHNG 2: CC QU TRNH C BN CA TNG HP HU C .... 31
2.1.
Qu trnh ankyl ha .................................................................... 31
2.2.
Cc qu trnh ehydro ho v hydro ho ................................... 37
2.3.
Qu trnh halogen ha ................................................................ 46
2.4.
Qu trnh oxi ha ........................................................................ 57
2.5.
Cc qu trnh thy phn, tch nc, este ha, amit ha ........... 72
2.6.
Cc qu trnh sunfat ha, sunfo ha v nitro.............................. 83
CHNG 3: TNG HP T AXETYLEN ............................................... 93
3.1.
Sn xut vinylclorua (VC) v polyvinylclorua (PVC) ................... 93
3.2.
Tng hp vinyl axetat (VA), polyvinyl axetat (PVA).................... 95
CHNG 4: TNG HP T METAN V CC PARAFIN KHC. ......... 98
4.1.
Tng hp hydrocianit t metan .................................................. 98
4.2.
Tng hp amoniac...................................................................... 98
4.3.
Tng hp metanol .................................................................... 103
4.4.
Tng hp formanehit .............................................................. 106
4.5.
O-ankyl ha bng olefin. Tng hp metyl tec-butyl ete (MTBE)109
4.6.
N-ankyl ha. Tng hp amin t ru....................................... 110
4.7.
Oxy ha naphta nh (C5 C8) .................................................. 113
4.8.
Oxy ha parafin rn thnh axit bo tng hp ........................... 114
CHNG 5: TNG HP T ETYLEN ................................................. 118
5.1.
Oxy ha etylen, tng hp oxit etylen, etylen glycol (EG).......... 119
5.2.
Oxy ha etylen. Tng hp acetanehit, vinyl acetat, axit axetic123
5.3.
Hyrat ha etylen. Tng hp etanol ......................................... 139
5.4.
Halogen ha etylen. Tng hp vinyl clorua .............................. 141
CHNG 6: TNG HP T PROPYLEN V BUTEN.147
6.1.
Oxy ha propylen. Tng hp acrolein, axit acrilic..................... 145
6.2.
Halogen ha propylen. Tng hp allyl clorua. .......................... 150
6.3.
Hydrat ha propylen. Tng hp iso-propyl ancol...................... 154
6.4.
Oxy ha n buten. Tng hp anhyric maleic (AM). .............. 155
6.5.
Oxy ha iso-buten. Tng hp metacrolein v axit metacrilic.... 156
2
C 1 + C2
izo- C4
C5
C4
Izo-C5
5
4
kh
10
C3
n-C4
C6
n-C5
Nguyn liu
8
8
2
NH
N2
4
Izo - parafin
n - parafin
Hnh 1.2. S cng ngh tch nparafin v iso-parafin cao phn t bng phng
php hp ph vi zeolit.
1,5 - Thit b un nng; 2 - Thit b hp ph v gii hp ph;
3,6 Sinh hn; 4,7 - Thit b tch; 8 - H thng thi kh.
20-400C
0
100-110 C
(HOCH2-CH2NH3)2S
Bng 1.1. Thnh phn sn phm cracking v nhit phn (% khi lng)
Cracking
Nhit
phn Nhit phn
Cu t
xc tc
hyrocacbon kh
hyrocacbon lng
CH4
6-7
16-18
15-20
C2H4
2,5-3,5
36-38
30-40
C2H6
6-7
26-28
5-8
C3H6
14-17
10-12
15-20
C3H8
13-15
5-6
1-3
C4H8
19-22
2-4
8-12
C4H10
20-32
1-3
C4H6
1-3
5-7
H2
0,7-0,9
1,5-2
0,9 -1,2
lm sch olefin ln axetylen, ngi ta dng phng php hyro
ha chn lc trn cht xc tc khng ng nht, phn ng ny khng
xy ra vi olefin:
P d /A l2 O 3
C H
+ H
C H
2
11
Hnh 1.4. S cng ngh tch kh trong nhit phn hydrocacbon lng.
1 My nn kh; 2, 8, 11, 18 Sinh hn; 3,12 - Thit b tch;
4, 6 Thp to hi nc; 5 - Thit b ti; 7 - Thit b sy; 13, 14, 19, 20, 21 Thp
chng ct phn on; 15 - Thit b trao i nhit; 16 - B phn cp nhit cho hi; 17 - Thit
b lm sch; 22 Van chnh p.
Phn ct C4
(C H 3)2 C = C H
H 2S O
-H 2S O
(C H 3)2 C O S O 2O H
16
C4 H10
+C4 H8
7
iso-C4H8
CH3 CN
1
C4 H6
C4 H10
4
n- C4 H8
5
CH3 CN
8
CH2
CH2
17
A rO H + N a O H
2 A rO N a + H 2 O
+ CO
2 A rO H + N a 2 C O
19
RCH=CH2 + H2SO4
nRCH=CH2
toC
toC
R-CH-OSO2OH
CH3
-(CH-CH2)-n
R
20
Rafinat
7
H . C thm
5
nc
6
Phn ct
ban u
8
3
nha
Tc nhn trch
-H2O
N
K
CaC2 + 2H2O
C2H2 + Ca(OH)2
C2H2 + 3H2
C2 H6
C2H2 + 2H2
Ni.Al2O3
Ni.Al2O3
CO + 2H2
2CO + 2H2
CH2OHCH2NH2.CO2
2KHCO3
CO + H2O + H 2
CO + H2
CO + 2H2
H = 35.6 Kj / mol
298
nCO + (n + 1)H2
28
CO2 + H 2
CO + H2
CO2 + H2
30
XT
+ HCl
OC2H5
+ C2H5OH
XT
+ H2O
XT
RNH2 + H2O
31
XT
R2SiCl2
XT
+ HCl
H+
CH3
Cl
XT
+ HCl
nha, SO2, SO3 v nc gim hiu sut ankyllat, nu nng axit thp,
s xc tin cho qu trnh polyme ha, d to thnh cc ankyl sunfit
tng ng v khi t nng chng d phn r to thnh cc hp cht
gy n mn thit b, lm long nhanh axit sunfuric. Axit sau khi phn
ng c ti sinh bng cch phn hy nhit v cho thm cht kch hot
c bic.
HF (>87%(kl)), hn ch v trong qu trnh
sinh ra phn ng
RCH=CH2
RCl
ROH
CH2 - CH2 - O
CH
CH
Lin kt b ph v
-H0298, Kj/mol
C - H
84 100
Caromatic H
96 104
OH
50 63
Caromatic H
34 42
OH
=0
NH
0 25
OH
0 21
NH
21 42
OH
88 104
O-H
100 - 117
4000C.
Ankyl ha vi tc nhn l ancol hay ankyl halogenua thng phn ng
c thc hin p sut v nhit cao, c lc n 37 40atm.
2.1.6. Thit b dng trong qu trnh ankyl ha hyrocacbon thm
vi xc tc AlCl3
kh
ankylat
ankylat
H2O
Tc nhn ankyl ha
Xc tc
C6H6
ankylat
H2O
Olefin +
xc tc
H2O
Benzen + olefin (RCl)
+ xc tc
a
H2O
b
benzen
c
C6H5 - CH = CH2
R - CH2OH -H2
RCHO
RCH2NH2 -2H2
RCN
-4H2
H2
RCH2OH + H2O
RCHO + HCl
38
stt
Phn ng
RCH=CH2 +H2
CH
C6H6 +3H2
C6H12
RCHO +H2
RCH2OH
67 83
R2CO +H2
R2CHOH
58
RCN +2H2
RCOOH +2H2
RCH2OH
38 42
RNO2 +3H2
RNH2
439 472
-CH2-CH2- +H2
-CH3 + -CH3
42 63
8
9
RCH2CH3
CH +2H2 CH3-CH3
RCH2NH2
-H2O
-2H2O
113 - 134
311
206
134 159
hi
K ... H2
K - H ... H
+K
2K - H
K - H ... R
(hay K - R .. H)
K-H+ K-R
K ... CH 2 = CH2
K - CH 2 - CH2 -
K - CH2 - CH3 + H - K
CH3 - CH3
K
hay R- H2 = CH2 + 2K -KH
-2K
K-CH-CH3 +K
R - CH - CH2 -
-KH
-K
R - CH = CH2
OH
O*
CH3 - C - CH3 + K
+H2
CH3 - C - CH3
CH3 - CH - CH3 + K
K
OH
OH
CH3 - CH - CH2 - K
CH3 - C - CH3 + K
+H2
CH3 - CH - CH3 + K
H2O
RCN +H2
RCHO +H2
RCH = NH +H2
RCH2OH +H2
_
H2 O
RCH2NH2 +H2
RCH3
RCH3 + NH3
C6H12
+H2
C6H14 +H2
+3H2
C6H5OH
C6H6
44
RCl + HCl
C C l2 F 2 + 2 H C l
R C l + NaBr
R Br + 2N aC l
R C l + H 2O
RCOCl + CO2 + HCl
R C O O H + C O C l2
C H 2 = C H 2 + C l2
HC
C H + C l2
C 6 H 6 + 3 C l2
C l2 C H - C H C l2
C 6 H 6 C l6
CH + HCl
C H 2 = C H 2 + C l2 + H 2 O
C H 3 - C H 2C l
CH2 = CHCl
C H 2C l - C H 2O H + H C l
C O C l2
C H 2 C l - C H 2 C l + C l2
C C l3 - C C l3
(2 )
CH2 = CHCl
C C l2 = C C l2 + C l2
C C l3 - C C l3 + C l2
C C l3 - C C l2 - C C l3
(3 )
C C l4
(4 )
C C l2 = C C l2 + C C l4
- e-
0 .5 C l2
H+
+ e-
0 .5 H 2
N a+ + O H-
NaO H
2HCl
+ e-
-e
H+
F0 .5 H 2 C a F 2 + H 2 S O 4
C aSO 4 + 2H F
0 .5 F 2
Tt c nhng cht tham gia phn ng halogen ha u n mn thit b.
Tc ng n mn ca chng c bit tng khi c m. Bi vy, trong
nhng qu trnh clo ha, thng dng ng hoc niken lm vt liu ch
to thit b, cn khi clo ha v brom ha, ngi ta bo v v kim loi
bng vt liu ch, men hoc gm, s. Ngoi ra, cn dng c nhng loi
47
hv
2Cl*
Cui cng, khi clo ha ha hc, ngi ta thm cht khi u, ngha
l cht c kh nng b phn hy thnh gc t do nhit va phi,
thng l peroxit benzoil v 2,2 azo bis (izobutylronitril). Gc t do
to thnh khi tng tc vi phn t clo nhanh chng cho gc clo:
2C6H5COO*
(C6H5COO)2
2C6H5* + 2CO2
2NC - C*(CH3)2 + N2
NC - C(CH3)2N = N - C(CH3)2 - CN
C6H*5 + Cl2
C6H5Cl + Cl*
R* + HCl
R* + Cl2
RCl + Cl*
Cl - C - C*
Cl - C - C* + Cl2
Cl - C - C - Cl + Cl*
Cl
Cl
+ Cl
+Cl2
-Cl*
+Cl2
-Cl*
Cl
Cl
Cl
Cl
+Cl*
Cl
Cl
Cl
Cl
Cl*
Cl
+Cl*
+Cl2
-Cl
*
Cl
Cl
Cl
Cl
Cl
Cl
Cl
Cl
Cl
Cl2
2RCH2 - CH2*
R* + Cl*
RCl
RCHX - CH2X
Cl2
H2C
H 2C
Cl
Cl
H2C
+ FeCl3
- FeCl4
H2CCl + FeCl4
- FeCl3
H 2C
H2CCl
H2CCl
CH
Cl2
CHCl = CHCl
Cl2
CHCl2 - CHCl2
CH2Cl - CHCl2
CCl3 - CCl3
55
56
RCHO + H2O
CH3-CH2-CH(OH)-CH3
CH3-CH2-CH2-CH3
+ 0.5 O2
+ 0.5O2
CH2=CH-CH3
C6H5CH3
+O2
-H2O
CH3-CH2-CO-CH3
+ H2 O
CH2=CH-CHO + H2O
C6H5CHO +0.5O2
C6H5COOH
57
+ 0.5O2
CH3-CH2-CH(OH)-CH3
CH3-CH2-CH2-CH3
+ 0.5O2
CH2=CH-CH3
CH3-CH2-CO-CH3
+ H 2O
CH2=CH-CHO + H2O
+0.5O2
+ O2
C6H5COOH
C6H5CHO
-H2O
RCOCH3
RCH=CH2 + 0.5O2
C6H5CH3
RCH=CH2 + H2O2
RCHOH-CH2OH
+4.5O2
+2.5O2
2CH3-COOH + H2O
HOOC-(CH2)4-COOH + H2O
+2O2
C
C
RCOOH + R,COOH
OC
O
+ 2CO2 + H2O
OC
0.5O2
2RH
1.5O2
RCH3 + NH3
-H2O
CH2=CH-O-C-CH3
O
-H2O CH3-O-C-O-CH2-CH2-O-C-CH3
RSSR + H2O
ROOR + H2O
1.5O2
RCN + 3H2O
mi trng kim, trung tnh hay axit), dicromat, trioxit crom, peoxyt ca
vi kim loi (mangan, ch, natri). Nhng trong cng nghip tng hp ha
du v hu c, ngi ta c gng s dng cc tc nhn oxy ha r tin
v ch trong nhng trng hp ring ngi ta mi dng nhng tc nhn
c kh nng lm cho phn ng xy ra nu tc nhn oxy ha khc khng
s dng c.
Oxy phn t (dng khng kh, oxy k thut hay hn hp nit-oxy hm
lng O2 thp) l tc nhn oxy ha quan trng nht trong s cc tc
nhn. Ngi ta s dng n tin hnh phn ln cc phn ng nu
ra trn ca qu trnh oxy ha. Oxy tinh khit c tc dng oxy ha rt
mnh nhng s dng n li tn km chi ph tch oxy t khng kh.
Khi oxy ha pha kh, qu trnh hin din ca nit s gy kh khn cho
vic tch v qu trnh hon lu sn phm. Do ngi ta s dng oxy
k thut. Khi oxy ha bng khng kh tc phn ng chm nhng
c khc phc bng cch tng nhit cng nh p sut chung ngha
l tng p sut ring phn ca oxy.
Axit nitric (hay oxyt nit) l tc nhn oxy ha c s dng rng ri
sau oxy. Tc dng ca n bao gi cng km theo qu trnh nitril ha
mt t hp cht hu c v iu ny cng c thc y nu tng nng
ca n. Do nguyn nhn ny oxy ha ngi ta s dng HNO3 40
60%. HNO3 khng c s dng oxy ha cc parafin. Phn ng
tiu biu nht ca n l oxy ha phn hy cc hp cht vng hp cht
khng no. Trong nhng trng hp ny hiu sut phn ng cao hn khi
oxy ha bng oxy.
OH +4HNO3
HOOC-(CH2)y-CH=CH-(CH2)x-CH3
+ 4HNO3
Khi tham gia phn ng oxy ha, HNO3 s b kh n oxyt nit (NO
hay N2O3). Hiu qu kinh t ca sn phm ph thuc nhiu vo kh
nng tn dng cc oxyt ny v qu trnh ti sinh ca HNO3 khng
chuyn ha. Bi ton u tin s c gii quyt bng cch oxy ha
oxyt nit trong nc hay trong dung dch HNO3 to thnh HNO3.
N2O3 + O2 + 3H2O
2HNO3
-OOH + RCH=CH2
-OH + RCH-CH2O
OOH
CH3-COOH +
-O
OH
O
+ H2O 2
R-C
OOH
+ H 2O
C6H5-C(CH3)2
OOH
+ 0 .5 O
H 0
298
= 9 8 ,8 K J /m o l
Ag-O-O-.
2Ag-O-.
(n + 1 )
+ C H 2= C H -C H 3
n+
- C H 2 - C H + .- C H 3
Ag-OO + CH2=CH2
Ag-OO-CH2-CH2
O
Ag-O + CH2-CH2
*
O
6CH2-CH2 + 2CO2 + 2H2O
O=
M+OO* .
+O2 M+OO
HC
+
2O
2
=O
- CO2, - H2O HC
OO*
CO
O
CO
2KO + CH2=CH-CH3
2K + O2
2K + CH2=CH-CHO + H2O
2KO
(hnh 2.5c). C th gim qu trnh phi trn nghch bng cch s dng
dng xc tc i ln cng vi kh trong cc thit b phn ng (hnh 3.1d).
ng phn ng c lm lnh bng nc trong v o. Xc tc c
tch trong thit b tch hay xyclon v c a tr v theo ng ng
vo phn di ca thit b phn ng. Trong thit b biu din trn hnh
2.5d th iu kin trao i nhit bt li hn thit b trn hnh 2.5c do din
tch trao i nhit t hn. Tuy nhin thit b phn ng tng t c th
c thc hin dng cc ng kt hp v qu trnh lm lnh xy ra
gia cc ng.
Khi chn vt liu ch to thit b i vi qu trnh oxy ha pha kh cn
phi quan tm n qu trnh n mn khng ch do cc axit cacboxylic
m c do hn hp CO2 vi hi nc to thnh trong phn ng. Ngoi
ra mt vi kim loi v cc oxit ca chng c th xc tc cc phn ng
khng mong mun ca qu trnh oxy ha hon ton. V vy tt c thit
b phn ng cho thng c ch to t thp hp kim.
Hn hp
ban u
Sn phm
Sn phm
Sn phm
hi
hi
hi
hi
nc
nc
nc
Sn phm
(a)
Hn hp
ban u
Hn hp
ban u
Hn hp
ban u
nc
(b)
(c)
(d)
ROO*
R* + O 2
ROOH + R*
ROO* + RH
+O2
Hydroperoxyt
Ancol
Xeton
+ O2
ROOH + R.
RO* + RH
ROH + R*
-H2O
R2C*OOH
R2C=O + HO*
-H2O
R3C*=O
R2C=O + R*
ROH + R3C*=O
+ROO*
-ROOH
R2C*OH
+O2
R2COH
OO*
+RH
R2COH
-R*
OOH
R2C=O + H2O2
Ni
chung l c ch phn ng xem xt ch yu xy ra i vi oxy ha
khng c xc tc trong pha lng nht bnh thng. Cn khi oxy
ha nhit cao v pha kh th tt c sn phm s to thnh qua gc
peroxyt ch khng phi qua hydroperoxyt. Trong , xy ra qu trnh
ct t mch mi lin kt C-C v to ra ru alehyd:
HCHO + CH3CH2O*
CH3-CH2-CH2OO*
+C3H8
-C*3H7 HCHO + C2H5OH
CH3-CH-CH3
OO*
R2CH
OO*
R2C=O + HO*
OOH
R2CHOO*Co(OAc)2
+O2
ArCH2OOH
-H2O
ArCHO
+O2
ArCOOH
+O2
-H2O
ArCH2OOH
ArCHO
+O2
ArCOOH
RCOOO*
RCOOO* + RCHO
RCOOOH + RC*=O
CH3-C-O-O-CH-CH3
O
OH
2CH3COOH
R-C*.Cu(OOCR)2
O
(RCO)2O + CuOOCR
k1
ROO* + RH
ROO*
k2
ROOH + R*
+R*(k3)
ROH + RO*
ROOH
*
+ROO (k4)
R-Cl + OH-
RCH2 ... Cl
RCH2OH + Cl-
OH
RCH2 - CH2Cl + OH
H ... OH
ClCH2 - CH2O-
Cl .. H2C - CH2
O
R .. Cl
OCO2
2-Cl-
RO - C - O- +H2O
ROH + HCO3-
O
H2O + ClCH2 - CH2O-
-HCl
CH2 = CCl2
-HCl
CH
CCl
-HCl
HOCH2 - CH2OH
-HCl
ArOAr +H2O
ArO- +ArCl
-Cl
ArOH
-2H
2ArO-
Do vy khi thy phn dn sut clo ca aril cn phi dng lng kim ln
gp hai ln v sn phm cui cng khng phi l phenol m l phenolat.
2.5.2. Qu trnh hp nc v tch nc
Khc vi thy phn, phn ng cng nc dn n vic kt hp phn t
nc vo ni i C=C, ni ba gia cacbon vi cacbon.
RCHOHCH3
CH3CHO
CH + H2O
RCONH2
ROR + H2O
Xc tc v c ch phn ng
Cc phn ng nu trn u thuc nhm phn ng c hot ha bng
xc tc axit. Cc xc tc in hnh ca qu trnh hp nc l cc axit
proton tng i mnh: axit photphoric c hp ph trn ch mang
axit vonframonic, cationit sunfua phenolCn tch nc, ngi ta
s dng axit photphoric trn cht mang oxit nhm, axit sunfuric trn cht
mang mui photphat (CaHPO4) Vai tr ca cht xc tc trong phn
ng hp nc c th hin bng s proton ha olefin qua giai on
to thnh cc phc v trung gian. Cn trong qu trnh tch loi
nc th phn ng xy ra theo chiu ngc li
+
RCH=CH2 +H RCH=CH2
H+
OH2
-H+
RCH-CH3
OH
H3C
R
CH O+H
H3C
CH O + H+
76
+R+ (k1)
-H+
R+ + olefin
(k3)
ROH
+R+ (k2)
-H+
ROR
oligome
T phng trnh trn cho thy tnh la chn tng khi c mt lng
nc d so vi olefin v ru sinh ra. Ru c hot tnh cao hn so
vi nc (k2/k1 >1), v vy cn phi tin hnh phn ng sao cho lun c
mt lng nc d ln so vi ru (15 : 1). Hiu sut ca oligome
ha ph thuc vo kh nng ca olefin tham gia phn ng trng hp.
S to thnh polyme c th khng ch khng nhng bng cch thay i
t l nc v olefin m cn c th bng cch gim nhit , v phn ng
trng hp olefin cn nng lng hot ha ln hn so vi phn ng
cng nc. Cn lu rng khi phn ng gn vi trng thi cn bng th
vn tc qu trnh cng nc v tnh la chn s gim, iu ny gy kh
khn khi tin hnh phn ng n chuyn ha gn vi trng thi cn
bng. i vi tng olefin c th v tng xc tc c th c mt iu kin
ti u (t l cc cu to, mc chuyn ha, nhit ) t c
hiu sut qu trnh v tnh la chn cao nht.
i vi qu trnh tch nc ca ancol c th biu din theo s phn
ng sau
77
ROH
+H+
R+
-H2O
OLEFIN
ROR + H+
ROH + OLEFIN
+H2
CH3 - CHO
Kh thi
H2O
Hn hp
ban u
Sn phm
H2SO4
H2O
H2O
H2O
H2O
H2O
Hn hp
ban u
H2O
Sn phm
RCOOR' + H2O
C ch phn ng
Trong s cc phng php iu ch este th phng php n gin
nht v thng dng nht l phn ng loi nc gia axit v ancol. y
l mt phn ng thun nghch (v l phn ng gnhch ca phn ng
thy phn este), v phn ng chuyn dch v pha phi (v hng
to ra este ) th cn phi c axit proton (H+) lm xc tc.
Kt qu nhiu cng trnh nghin cu cho thy mch cacbon trong phn
t axit cacboxylic (R-COOH) khng c nh hng g ln n vic OHca phn t nc loi ra ly u, t phn t no (axit hay ancol),
ngc li bc cacbon trong phn t ancol c tc dng quyt nh n
c ch phn ng l dy ni s ct ra u, v tr no, phn t nc
loi ra theo kiu no, ly OH t axit hay ancol. y cn phn bit 2
trng hp.
Este ha ancol bc mt v bc hai vi axit
C hai gi thuyt a ra gii thch qu trnh to thnh ca phn ng
ny
Gi thuyt th nht cho rng di tc dng ca xc tc axit, proton gn
vo nhm OH ca cacboxyl v hnh thnh nn ion cacboxoni (I), tip
ion ny loi ra mt phn t nc to cation axyl (II), phn t ancol
gn vo ion axyl to thnh este c proton ha (III), cui cng vi s
ti to proton, este c hnh thnh.
79
O
nhanh
cham
R-C-OH + H+
cham
nhanh
R-C-O+H
(I)
R-C+ + H2O
nhanh
cham
R-C+ + O-R,
R-C
(II)
O
(II)
nhanh
nhanh
OR
H
(III)
R-C-OR + H+
O
nhanh
nhanh
R-C-OH + H+
R-C+
R-C+- OH
(1)
HOR,
cham
nhanh
nhanh
nhanh
OH
R-C - OH
R, O
OH
nhanh
cham
(2)
H
,
R-C-OR + H
RO
80
CH3
CH3
CH3
OH + H+
nhanh
nhanh
CH3 - C - OH
(I)
CH3
RCOOH
nhanh
nhanh
(III)
C (CH3)3
cham CH - C+
+ H2O
3
nhanh
(II)
CH3
O
R - C - OH
CH3
CH3
nhanh
nhanh
R - C - O - C(CH3)3 + H+
(IV)
RCOOR' + H2O
+ H+
H2O+ - SO2OH
+ ROH
- H 2O
RHO+ - SO2OH
ROSO2OH
ROSO2ONH4
84
ClSO2OH + ROH
...
ROH
Cl...SO2OH
Cl- + RHO+SO2OH
HCl + ROSO2OH
RCl + H2O
ROH + SO3
ROSO2OH
SO2O-
+H+
+ H2SO4
RCH+CH3
+
CH3
+ H2 O
R(CH3)CHOH + RCH
+
+
H
-H
+
+ RCH=CH2
R2C4H6 + RCH CH3
+
-H
- H+
R(CH3)CHOSO2OH
R(CH3)CH 2SO4
R(CH3)CH
2O
POLIME
ROSO2OH + ROH
R2SO4 + ROH
ROSO2OH + ROR
+ H2 O
+ ROH
H2SO4 + 2ROH
H2SO4 + 2ROR
ArSO2OH + H 2O
HSO-4 + H3SO+4
2H2SO4
+
+ S O2OH
SO2OH
H
SO2OH
ArSO2OH + H2SO4
ArSO2OH
SO3
SO2OH
SO2OH
87
+SO3
C6H5SO2OH
+SO3
m - C6H4(SO2OH)2
ArSO2Ar + H2SO4
(ArSO2)2O + H2SO4
88
2.6.3. Nitro ha
Nhm nitro c th c a vo cc hp cht hu c bng nhiu
phng php khc nhau, ph thuc vo bn cht ca hyrocacbon ban
u. Cc phng php sau y c ng dng rng ri trong sn xut
cng nghip nitro ha nhn thm v nitro ha hyrocacbon no.
Nitro ha cc hp cht thm
C ch phn ng
Qu trnh nitro ha cc hp cht thm ch yu c thc hin bng
hn hp axit nitric v sunfuric. Axit th hai va ng vai tr l cht
xc tc, tc nhn ht nc, ng thi to iu kin s dng axit trit
hn. Trong hn hp nitro ha, s xy ra qu trnh tc dng ca axit dn
n to thnh tc nhn nitro ha hot ng rt mnh l ion nitroni N+O2,
ion ny s tn cng nhn thm:
HNO3 + H2SO4
+N+O2
NO2
+ H+
2
H2SO4 + HNO3
2
1
ArNO2
H 2O
1
H2O
1
H2O
+ H2SO4
+ HNO3
HOC6H4SO2OH
-H2O
-HSO4
HOC6H4NO2
HO* + RH
R* + H2O
R* + HNO2
RH + NO2*
Dioxit nit sinh ra t s phn r HNO3 hoc trc tip l tc nhn nitro
ha u c kh nng phn ng vi hyrocacbon, ly i mt nguyn t
hyro (do NO2 c mt in t n c). Phn ng c bn ca s nitro
91
92
CH2=CHCl
H0298 = -112,4Kj/mol
CH
+ HCl
C H 2= C H C l
+ HCl
C H 3 - C H C l2
CH
CH
C -C H = C H
CH
CH
+ M
CH
CH
.M
+ C l-
C H 2 ..C l
C H ...M
CHCl
CHM
+ H+
- M
CHCl
CH2
T0C
-CH2-CH2 n
Cl
94
clorua. Bng con ng ny, trong cng nghip ngi ta sn xut vinyl
axetat, vinyl axetylen v acrylonytril
Tuy vy, cng nh trong tng hp cc cht khc, xut hin nhng
phng php mi, thay th cho nguyn liu ban u l axetylen tng
i t tin, c th i t olefin.
3.2.2. Cng ngh tng hp VA
Tng hp vinyl axetat bng cch cho axetylen tc dng vi axit
axetic. Xc tc cho phn ng ny l axetat km trn cht mang l than
hot tnh. Qu trnh ny, c thc hin trong pha kh nhit 170
2200C. C ch ca phn ng bao gm cc giai on hp ph ha hc
axetylen to thnh phc vi ion km, sau l qu trnh tn cng ca
phn t axetylen c hot ha bng ion axetat v cui cng l tc
dng ca axit axetic:
Zn
Zn
2+
C 2H
( O A c ) -2
A cO H
Zn
2+
2+
( O A c ) -2
Z n +O A c[C H = C H O A c ]
CH CH
( O A c ) -2
C H 2= C H O A c
HO Ac
C H 2 = C H O A c H O A c C H 3 -C H (O A c )2
C O O H
C H
-C O -C H
+ C O
+ H
2200C.
Qu trnh phn ng, c thc hin p sut kh quyn, trong thit
b dng ng chm v lm lnh bng nc ngng t. Khi , s ti sinh
c hi nc v s dng hi nc ny nng nhit ca phn ng.
C mt s hng nghin cu mi, ngh s dng thit b vi lp xc
tc gi lng.
S cng ngh ca qu trnh c biu th trn hnh 2.4.
97
HCN + 3H2O
CO + 3H2
CO + 2H2
CO 2 + H2
CH4 + H2O
2NH3 + Q
100
CH4 + H2O
CH4 + 2H2O
2H2O
102
H-O-CH2-OH
n
HCHO + H2
CH3OH + O2
H0 = 85 KJ/mol
298
HCHO + H2O
H0 = -156,3 KJ/mol
298
+0.5O2
HCHO
+H2O
-H2
CH3OH + H2
HCHO
+O2
-H2
HCOOH
+O2
CO2 + H2O
CO
CH4 + H2O
H+
-H+
(CH3)3C - O - CH3
8
3
9
2
11
6
6
5
10
RNH2 + H2O
ArNH2 + H2O
RO+H2 + NH3
- H2 O
ROH + H+
R+NH3
RNH2 + H+
ROR + H2O
R - CH2 - CH2 - OH
R - CH = CH2 + H2O
RNH2 + ROH
- H2O
RNH2 + ROH
- H2O
R3 N
R2NH + NH3
RNH2 + R3N
112
C1 C4 C5 C6
Thnh phn
5 - 10
(%)
3-5
C7 C9
C10
C15
8 - 10
25 - 28
C17
C20
>C20
15 - 20 20 - 25
116
2RCOOH + Na2CO3
RCOOR, + NaOH
118
CH2 = CH2
+ O2
CH2 - CH2
+ O2
CO2 + H2O
2.
Cc phn ng trong t l mol gia oxit vi tc nhn khc t
1 : (4 5) n (2 3) : 1 nh oxyetyl ha amin, tioglycol v tioete,
ankylen cacbonat s ta nhit mnh. Do vy cn c b phn ti nhit
trnh hin tng nhit cc b. Dng thit b in hnh cho cc qu
trnh ny l ng chm (hnh 5.2b) hoc lm lnh pha bn ngoi bng
sinh hn (hnh 5.2c). Thit b hnh 5.2b cn lm vic di p sut cao
hn hp phn ng trong trng thi lng. Cn trong thit b hnh c cn
phi c s i lu tt. Thit b ny ch s dng trong nhng trng hp
khi cc s chuyn ha lin tip khng ng vai tr quan trng. y
sn phm ca phn ng s ng vai tr mi trng v ngi ta sc vo
n cc kh nh etylenglycol, CO2, H2S. Nc s c s dng ti
nhit cho phn ng.
3. Cc phn ng trong t l mol gia oxit vi cu t th 2 ln
hn 3 : 1 (tng hp polyglycol v cc cht hot ng b mt khng ion).
Trong trng hp ny, nhit ca phn ng mnh n mc m vn
gii nhit tr nn quan trng nht, do s tng nhit s lm gim cht
lng sn phm. Mt thi gian di ngi ta s dng cc loi thit b
phn ng gin on, trong ngi ta sc kh oxit qua hn hp
phn ng lng (loi hnh 5.2c) hoc trong thit b c b phn khuy v
lm lnh bn trong. Do c s c qunh hn hp phn ng khi s nhm
ankylenoxit a vo phn t tng ln, v vy hiu qu sc kh rt yu v
thi gian phn ng phi ko di t 8 15gi. Gn y c mt phng
n khc cho thit b gin on (hnh 5.2d) l tin hnh phn tn hn
hp lng trong kh oxit, nh vy tng ng k b mt tip xc ca
cc pha v gim thi gian phn ng cn 1.5 3gi. Cc cht lng di
y c nn v phun vo khong khng c cha oxit qua cc u
phun
122
5.2.2. Tng hp EG
etylenglycol l mt cht lng khng mu (t0s = 1970C), c nht tng
i cao, ha tan tt trong nc. Trong cng nghip mt lng ln
etylenglycol dng sn xut cc cht bi trn di dng hn hp vi
nc khng b ng cng nhit thp v lm lnh cc ng c
trong nhng ma ng gi lnh. Etylen glycol cn c s dng
tng hp cc polyme v cc vt liu cao phn t nh
polyetylenterephtalat (PET), nha polyeste khng no, polyuretan, cc
loi nha ankytT EG c th tng hp ra etylenglycoldinitrat sn
xut cc cht n v thuc sng cng nh mono v diacetat etylenglycol
l nhng dung mi rt hu hiu.
phng php quan trng nht trong cng nghip sn xut EG l thy
phn etylenoxit 170 2000C, khng c xc tc vi lng nc d 15
ln. Mt s tc gi ngh thc hin qu trnh ny nhng iu kin
nh hn vi xc tc l axit photphoric.
Trn hnh biu 5.3 biu din s cng ngh tng hp EG (s ny
cng p dng c cho tng hp propylenglycol)
Qu trnh tin hnh khng c xc tc nhit 160 2000C vi p
sut gi cho hn hp phn ng trong trng thi lng. Hn hp ban
u c chun b bng cch trn nu7o1c mo v nc ngng t cng
vi etylen oxit, nng khong 12 14% tc l tng t vi t l nc /
123
124
CH3CHO + Pd + 2HCl
Pd2+ + 2Cu+
2Cu2+ + H2O
CH2 = CH2
+ H2 O
- Cl-
[Cl3Pd]+ H2 O
- H3 O
CH2
CH2
CH2 = CH2
[Cl2Pd - OH]-
CH2 = CH2
Cl2Pd...OH2
- Cl-
CH2 - CH2
ClPd OH
Cl2Pd
OH
H
Cl
H2C
CH
Pd
OH
- Pd
CH3 - CH+ClOH
Khng kh
128
CH3-C-H+ R*
(1)
CH3-C* + RH
O
CH3-C* + O2
CH3-C-OO*
(2)
CH3-C-OO*+ CH3-C-H
O
(3)
CH3-C-OOH + CH3-C*
OH C
3
CH3-C
C
O-O
O
CH3-C-H
OH
H
OH
OH
O
CH3-C
C
O-
CH3-O
O
OH C
3
CH3-C
C
O-O
CH3-C-OH + CH3-O-C-H
OH
O
CH3-C
O-
+ CH3-C
OH
OH
O
2CH3-C-OH
CH3-C
O-O-O-O
C-CH3
O
2CH3-C-O* + O2
129
O
CH3-C-O*
C*H3 + CO2
2CH3O* + O2
2CH3-OO*
2C*H3 + 2O2
CH3OH + HCHO + O2
2CH3O* + RH
CH3OH + R*
C*H3 + CO
CH3COOH
2CH3CHO + 1.5O2
3CH3CHO + O2
CH3CH(OCOCH3)2 + H2O
3CH3CHO + 3O2
3CH3CHO + 5O2
4CO2 + 4H2O
133
Hnh 5.6. S cng ngh tng hp axit axetic bng phng php oxy ha axetanehit
trong pha lng.
1 - Thit b chun b xc tc lng; 2 Thng cha trung gian; 3 - B cha axetanehit; 4
Thp oxy ha; 5, 11 - Thit b ngng t lm lnh; 6 - Thit b phn ly; 7 - B lc kh; 8, 14
Thp thu hi; 9, 13 - Thit b un si; 10, 15, 19 - Thit b ngng t hi lu; 12 - B phn
thu gom axit; 16 - Thit b phn ng; 17 - B phn bc hi; 18 Thp m; 20 Bm.
+O2
CH3CHO
+O2
0.5(CH3CO)2O + 0.5H2O
anhyrit s c to ra bi:
Thnh phn ca cht xc tc ng th, c th l hn hp mui Co
hay Mn vi cc mui Cu (Co + Cu; Mn +Cu) theo t l tng ng 1 : (1
3) hay thm ch l dng nng ca n ln trong dung dch phn ng
ny. S dng cht oxy ha l khng kh long (7 9%) phn th tch
O2, v tin hnh qu trnh oxy ha trong vng khuch tn (s lm gim
nng ca axit trong pha lng v lm tng nng cc gc t do CH3C*=O m thng qua n to ra anhyrit).
Trong cc iu kin ny, t l gia axit v anhyrit to thnh c th thay
i n (3 5) : (75).
Phng php oxy ha trc tip axetanehit, thnh hn hp anhyrit
axetic v axit axetic kinh t hn, trong nhn c 2 sn phm c gi
tr.
tng hp ng thi, ngi ta s dng 2 phng php. Trong
trng hp u, qu trnh c tin hnh trong thp sc kh vi mi
trng l etylaxetat, 50 700C v P = 0,4Mpa. S oxy ha c gy
ra bi khng kh (khng phi bi oxy) vi xc tc to ra t axetat ca
Cu,Co theo t l 10:1 hay 2:1, dung mi, axetanehit. Dung dch xc tc
c a lin tc vo thp oxy ha, cn khng kh th sc qua hn hp
phn ng. Hi thot ra cng vi khng kh, c ngng t trong thit b
ngng t hon lu, nc s tch ra, cn etylaxetat th a tr v thp,
Axetanehit d bay hi, s c hp th bng nc t kh, sau ti
sinh n b phn chng k tip. Hn hp phn ng thu t thp oxy
ha, ,c mang i phn tch tch hn hp dung mi vi nc v
axetanehit cha chuyn ha. Sau , trong cc thp khc s tip
tc chng tch ln lt axit axetic, anhyrit axetic, cn dung dch cht
xc tc th a tr li giai on oxy ha.
i vi phng php 2, qu trnh oxy ha thc hin 55 600C
khng c dng dung mi ha tan cc cht xc tc, vi tc nhn oxy
ha l khng kh ngho oxy (7 9% th tch oxy). Trong thit b phn
ng dng thp c cha cc ng xon lm lnh, ngi ta a vo hn
hp khng kh cng vi dng kh tun hon cha hi axetanehit. Hn
hp phn ng gm ch yu l axit axetic, anhyrit axetic cng vi cht
xc tc ha tan trong n. c im ni bt ca phng php ny l a
vo thit b phn ng mt lng ln kh, qua c cu phn phi kh c
bit, nhm to ra kh nng xo trn mnh cht lng. Cc sn phm
c tch ra ( dng hi) cng vi kh bay ln, cn dung dch cht xc
tc nm li trong thit b phn ng v lm vic tip trong chu k sau, v
hu nh n khng b mt hot tnh xc tc.
S cng ngh tng hp ng thi axit axetic v anhyrit axetic biu
din trn hnh 5.6
135
Hnh 5.7. S cng ngh tng hp ng thi axit axetic v anhyric axetic.
1 - My nn khng kh; 2 - Thit b phn ng; 3, 4 - Thit b ngng t;
5 - Thit b bo ha; 6 My nn kh; 7 Thit b lc kh; 8 - Thit b hp th;
9 - Thit b trao i nhit; 10, 16 Thp chng ct phn on;
11, 14, 17 - Thit b ngng t hi lu; 12 - Bn cha; 13 Thp sy;
15 - Thit b phn ly; 18 - Ni un.
C H 2= C H -O C O C H 3 + H 2O
C H 2 = C H -O C O C H 3
C H 3 -C + H -O C O C H 3
+ C H 3C O O H
+H
C H 3 -C H -(O C O C H 3 ) 2
OCOCH3
OH
140
ClCH2-CH2-Cl
CH2=CHCl + 2HCl
ClCH2-CH2-Cl + H2O
CH2=CHCl + 2H2O
141
Hnh 5.10. S cng ngh tng hp vinylclorua theo phng php t hp.
1 - Thit b clo ha; 2, 7, 10 - Thit b lm lnh; 3 - Bn cha; 4 - Thit b trn;
5 - Thit b phn ng; 6, 20 - Thit b lm lnh, khuy trn trc tip;
8 Bm hon lu; 9 - Thit b lc kh; 11, 12 - Thit b phn ly; 13 My nn;
16, 21, 22 Thp chng ct; 17 - Thit b nh lng; 18 Bm; 9 - Bung t; 13 Van
tit lu.
143
144
+ O2
- H2O
CH2 = CH - CHO
+ 0.5O2
CH2 = CH - COOH
hi
hi
3
hi
4
H2O
H2O
H2O
Sn
phm
v HCN
C hai phng php trn u tr nn lc hu do xut hin phng
php oxy ha amoni da trn nguyn liu r tin propylen
Oxy ha amoni propylen
Trc y xc tc cho qu trnh molipdat bismut (Bi2O3 : MoO3 = 1 : 2).
Sau ngi ta thm cht hot ha xc tc l P2O5. Hin nay c nhiu
loi xc tc khc nhau vi nhiu thnh phn rt a dng nh
vanadimolipdat bismut, uran antimortrn cc cht mang nh SiO2,
Al2O3
Cc xc tc ny u lm vic theo c ch oxy ha - kh v vn tc
phn ng ch ph thuc vo p sut ring ca propylen ( r = k.pC3H6),
chng t giai on chm nht ca qu trnh l s tc dng ca propylen
vi tm hot ng ca xc tc.
Cc sn phm ph ca qu trnh oxy ha amoni l HCN, CH3CN v mt
lng nh HCHO v CH3CHO (to thnh do oxy ha phn hy
propylen) cng nh CO2. Trc y ngi ta cho rng nitril c hnh
thnh qua giai on trung gian anehit, hin nay chng minh c
rng chng c to thnh song song vi nhau. S phn ng
chuyn ha propylen trong qu trnh oxy ha amoni c th biu din
nh sau:
+ O2, + NH3
CH2 = CH - CH3
+ O2
+ O2
CH2 = CH - CHO
+ NH3
CH2 = CHCN
+ O2, + NH3
+ O2
CH3 - CHO + HCHO
CO2
+ NH3
CH3CN
+ NH3
HCN
H2SO4
H2 O
(h)
7
5
4
8
(NH4)2SO4
H2O
(l)
3
16
1
C3H6
2
NH3
(l)
11
H2O
(h)
10
15
12
14
HCN
13
Etylen glycol
+ nc
H2O
(l)
17
CH3CN
149
17 Thit b un nng.
C3H6 + HCl
H2O
11
H 2O
H2O
9
HCl
2
10
NaOH
Cl2
(h)
1
7
17
14
6
12
3
Mui
than
Clorit
19
15 16
C3H6 (l)
13
18
H2O
Sn phm
155
CO
+O2
CH
O +O2
CH
+O2
CO2
CO
CH3 - CH = CH - CH3
+ O2
CH3 - CH = CH - CHO
CH2
CH2
+ O2
CH2
CH2
CO
CH
CH
CO
CH3
+ O2
- H2O
CH2 = C - CHO
+0.5O2
CH3
CH2 = C - COOH
+ 0.5O2
- H2O
CH2 = CH - CH = CH2
157
(30 - 500C)
C hai phn ng ankyl v ankyl ha li u gim dn khi hot tnh
xc tc gim, mc gim ca phn ng ankyl li ln hn nn trong
phn ng s c mt lng polyankylbenzen cha kp tham gia phn
ng thun nghch, v vy ta phi gim nhp liu.
Bn cnh cc yu t trn th nguyn liu phi sy kh loi nc cn
tc nhn olefin c th chp nhn c v hm m
Xc tc clorua nhm a vo phn ng di dng phc xc tc lng.
Phc ny c chun b trong thit b c khuy v un nng nh theo
phng trnh phn ng sau:
(C6H6)6.Al2Cl6.HCl
160
C6H5 - CH = CH2
dietylbenzen
to
ra
etylbenzenstyren,
etyltoluen,
r1
r-1
r4
C6H5 - CH = CH2 + H2
C6H5 - CH3
r5
161
on.
Etyl benzen
6
7
styren
Hi nc
8
2
5
10
11
12
Nc
ngng
14
Khng kh
Etyl benzen
B nng
+O2
C6H5 - C - (CH3)2
+H+
OO*
OOH
OH
C6H5 - C - (CH3)2
C6H5 - C - (CH3)2
C6H5 - C - (CH3)2
C6H5 - CO - CH3 + CH3O*
CH3O*
CH3OH
HCHO
HCOOH
CO2
OOH
OOH
163
OOH
C6H5 - C - (CH3)2
+H+
O+
O+ H2
C6H5 - C - (CH3)2
H OH
C6H5OH + (CH3)2CO + H+
C6H5 - O+ - C - (CH3)2
+H+
O+ H2
C6H5 - C - (CH3)2
-H
+H2O
CH3
C6H5 - C = CH2
C6H5 - C+ - (CH3)2
+H+
Dimer
C6H5 - C+ - (CH3)2
+ C6H5OH C H - C - (CH ) - C H OH
6 5
3 2
6 4
OH
CH3 - CO - CH2 - C - (CH3)2
- H2 O
CH3 - CO - CH = C - (CH3)2
Hnh 7.5. S cng ngh tng hp phenol v aceton theo phng php Cumol
1 Thp phn ng, 2 Thit b lm lnh, 3 Thp ra, 4 h thng trao i nhit, 5
Thng cha, 6, 8, 11 Thp chng ct phn on, 7 H thng phn hy hyroperoxit
bng axit, 12 Phn ly, 13 B phn tch,
166
+CO(HF.BF3)
+O2
Trong phng php khc, ngi ta thc hin phn ng chuyn khng
cn i mui ca axit thm 400 4500C vi xc tc l cacbonat, oxit
hay mui hu c cadimi:
2C6H 5 - COOK
H
OOC
COO-
-H+
OOC
COO-
HOO. + Br.
HBr + O2
Br. + ArCH3
HBr + ArC.H2,...
+Br-, -AcO-
Br-Co3+(AcO-)2
Br....Co2+ + ArCH3
Co2+
Br.
Br....Co2+(AcO-)2
Co2+ + ArC.H2 + HBr
ArCH3
hin bng khng kh trong dung dch axit axetic 125 2750C v p
sut n 4MPa. Thit b phn ng s dng l loi thp sc kh hay cc
thit b c cnh khuy; nhit ta ra c dng un si hyrocacbon,
nc v axit axetic. Axit axetic v cht xc tc sau khi tch ra khi cc
sn phm li a tr v tin hnh qu trnh oxy ha. Do nc to ra s
lm gim tc phn ng nn cn phi loi ra khi axit axetic ti sinh.
7.4.2. S cng ngh tng hp axit terephtalic
2
Kh
1
4
H2O
K.kh
8
8
p-xylen
( trnh lm tht thot 2 cu t sau cng, ngi ta cho dung dch nhp
liu ca cht xc tc vo axit axetic trn s khng biu din). Nhit
phn ng dng un si axit axetic v nc, cn hi th c ngng t
trong thit b ngng t (2). Phn ngng c tch ra khi khng kh
trong thit b tch (3) v hi lu v thit b phn ng.
Hn hp phn ng l dung dch huyn ph ca axit terephtalic
trong dung mi. Dch huyn ph ny c lc trong thit b li tm (4),
trong axit terephtalic c ra bng axit axetic nhp liu v mang i
tinh ch li. T dch lc, ngi ta chng tch nc trong thp chng
phn on (5), cn y thp s thu c axit axetic cng vi cht xc
tc ha tan trong n v a tr v thit b phn ng (1). Trong dch axit,
khi hi lu nhiu ln cc tp cht nha c tch ly, v vy phn axit
cn a vo thp (6) ti sinh. Axit axetic chng tch ra khi phn
nng v hi lu tr v thit b phn ng (1). Cn phn nng c th b
hay ti sinh li coban trong n.
i vi axit terephtalic iu ch bng phng php 1 giai on,
th cn a i tinh ch c bit tch ra khi p-cacboxylbenzanehit.
thc hin iu ny, ngi ta s dng phng php hyro ha dung
dch nc huyn ph nhit v p sut cao, Khi , cc tp cht s
tr thnh cc hp cht ha tan mnh (cac oxyaxit) v chuyn vo trong
pha nc.
Tt hn l nn tinh ch axit terephtalic bng cch este ha n thnh
dimetylterephtalat v kt tinh li cht ny.
7.4.3. Phn ng este ha axit terephtalic
Si polyeste c hnh thnh trn c s ca phn ng este ha axit 2
chc v ru 2 chc. Axit 2 chc thng dng ph bin tng hp
si polyeste l axit terephtalic.
Si polyeste c rt nhiu ng dng. Mt trong nhng ng dng quan
trng i t monome ban u axit terephtalic l iu ch t lapxan.
171
O
+ n H O -C H 2 -C H 2-O H
OH
x t, t 0 C
-(C O -
-C O -O -C 2 H 4-O )n + H 2 O
173
1 Thp oxy ha, 2 Bnh ngng, 3, 13, 15 Thng cha, 4 Bm, 5 Van tit lu, 6
B phn un si, 7 Thit b este ha, 8 Thp ra, 9 Ngng t, 10, 12 Thp chng
phn on, 11, 14 Bnh ngng tch, 16, 18 Bnh phn ng khuy, 17, 19 My li tm,
20 B phn tch, 21 Ni un.
175
+nCH2 - CH2 -O
R - (OCH2CH2 -)nOH
SO3
R - (OCH2CH2 -)nOSO2OH
Kh nng ty ra (%)
120 100 80 50 30
11
13
15
17
19
Kh nng ty ra (%)
20
40
ROSO2OH + NaOH
ROSO2ONa + H2O
ROSO2ONa + ROH
R2SO4 + NaOH
Ngoi ra, lng axit d s tr thnh sunfatnatri. Ngi ta phn tch
hn hp ny khi 3 bng cch dng ru (etanol hoc isopropanol)
trch ly cc cht hu c, cn li l sunfatnatri (n c tch ra nh l
cht thi). Sau , dung dch ru cha cc cht hu c c lm
long bng nc v ti khi (4) c trch ly bng xng tch cc
cht hu c ban u cha tham gia phn ng, v tch cc sn phm
ph. Hn hp trch ly s c x l trong khi (5) bng cch chng ct
xng, phn cn li s c a tr v qu trnh sunfat ha. Cn dung
dch cc ankylsunfat trong nc - ru t khi (4) c chuyn qua
khi (6 ) chng ct ru, phn dung dch nc cn li s i vo khi
(7), ti y ankylsunfat c trn hp vi cc cu t khc nhau nh
phosphat, soda, cacbonxylmetyl xenlulo, cht ty... to thnh cht
ty ra. Sau hn hp ny s c sy trong khi (8) v nghin,
ng gi trong khi (9).
Nu sn xut cc cht ty ra cht lng thp, theo qui trnh n
gin th c th khng cn cc khi 3, 4, 5 v 6. Hn hp sau khi trung
ha, s trc tip i vo cng on trn, hay trc c th tin hnh
chng ct cc cht hu c bng hi nc. Cht ty ra sn xut theo
qui trnh ny s cha nhiu mui sunfatnatri.
178
8.2.1. Sunfonat du m
c tng hp bng sunfo ha cc phn on du m c cha
hyrocacbon ankylaromatic.
Cc ankylarensunfonat du m c iu ch khi x l cc phn
on du m khc nhau bng oelum. i khi chng c to thnh
ngu nhin khi dearomatic ha cc m bi trn bng oleum. Cc
hyrocacbon ankylaromatic c trong du m rt khc bit v cu to
(chiu di v s nhm ankyl, s nhn thm), do vy cc sunfonat thu
nhn t chng l mt hn hp tng i phc tp, ph thuc vo khi
lng phn t trung bnh ca m ban u m cc sunfo axit thu c
c th tan trong nc hoc trong du.
Cc sunfonat du m c tnh hot ng b mt thp hn so vi cc loi
tng hp nhng chng c gi thnh r hn. Chng c mi (do cc tp
cht trong m) v c mu (i khi c mu en), do vy chng c s
dng mt cch hn ch lm cht ty ra. ng dng ch yu ca cc
sunfonat ny l dng lm cc cht tng nht cho du m, cht nh
ha hoc ng t trong cng nghip du m, cc tc nhn to bt...
8.2.2. Sunfonat tng hp
Cc ankylarensunfonat tng hp (cn gi l sunfonol) l cc cht ty
ra ch yu (chim gn 50% tng sn lng cc cht ty ra cc loi).
Sn phm ni ting u tin ca dng ny l Nekal, c tng hp t
naphtalen, x l bng isopropanol (hoc isobuttanol) v axit sunfuric.
Axit sunfuric ng thi thc hin hai chc nng l xc tc cho qu trnh
ankyl ha v tc nhn sunfo ho, trong s c hai nhm ankyl tham
gia vo nhn thm:
C 10H 8 + 2ROH + H2SO 4
+ C l2 R C l + C 6 H 6 R C H H 2 S O 4 R C H S O O H N a O H R C H S O O N a
6 4 2
6 5 -H O
6 4 2
RH
2
O
H
H
C
l
2
- HCl
RCH = CH2
C 6H 6
R R ,,C H - C 6 H 5
SO3
R , R ,, C H - C 6 H 4 S O 2 O H
NaO H
-H 2 O
R ,R ,,C H - C 6 H 4 S O 2 O N a
182
SO2
O2
ArH
1
4
5
2
3
H2O
Axit HCl
4
9
10
12
Cl2
Nc
muoi
NaOH
SO2
RH
kh
7
Khng kh
6
Cl2
H2O
8
Hnh 8.4. S cng ngh sn xut CHBM dng ankansunfonat bng phng php
sunfoclo ha quang ha.
1 - Thp phn ng ; 2, 9 - Sinh hn ; 3, 8 - Bm ; 4 - Khi thu kh HCl v lm sch kh thi ;
5 - Thit b thi khng kh ; 6 - Thit b trung ha ; 7, 10 - Thit b tch ; 11 - Thit b trn ;
12 - Thp ty trng.
bt, to nh tt... C kh nng phn gii sinh hc km, hin nay ngi
ta dng clorua ditearyl diamin amoni bc bn v kh nng phn gii sinh
hc tt hn.
Tng lai trn th trng, s c cc cationic dng nhm chc este d
phn gii sinh hc hn cho mi trng, v gim kh nng gy d ng
khi s dng. Ch yu lm trit tiu tnh in cho tc, vi si... nn lng
dng rt t.
8.3.4. Cht HBM lng tnh
C kh nng HBM khng cao, l cht HBM c cc nhm lng
cc va tch in m va tch in dng (amin, este). pH thp
chng l cht HBM cationic v l anionic pH cao. C kh nng phn
hy sinh hc. Lng dng khong 0,2% -1% trong cc sn phm ty
ra.
Phn loi
Trong nhm cc cht HBM lng tnh, hin nay cc dn xut t
betain c s dng rng ri nht. Chng gm cc nhm chnh sau:
Ankylamino propyl betain,
Khi R l gc lauryl th c tnh ty ra rt tt, kh nng to bt mnh,
khng l kh da, du cho da... hin nay trn th trng thng thy phi
trong: du gi, sa tm, nc ra chn... vi tn gi: cocoamino propyl
betain (CAPB).
8.4. Nguyn liu sn xut cc cht ty ra
8.4.1. Axit doexy benzen sunforic
Tnh cht l hc
oexy benzen sunfo axit, vit tc l DBSA, c cng thc phn t l:
C12H25C6H4SO3H
L cht lng mu en nu nn gi l kem en. C nht cao, c phn
t lng M = 326 vC, t trng d = 1,05. nhit thng c hi SO3
bay ra nn c mi hc v gy c hi cho c quan h hp.
Khi gp nc c hin tng vn cc li v rt kh tan, tan t khi khuy
mnh.
Khi ri vo da lm kh da, lu lm bng nh. Trn th trng bn
DBSA c hm lng 96% n 98% cn t 1 n 2% l H2SO4, t 1 n
2% l cht cha b sunfo ha.
iu ch
Trong cng nghip, ngi ta iu ch DBSA bng cch sunfo ha
oexy benzen.
C 12H 25C 6H5
SO3
C12H25C6H4SO3H
Tnh cht l hc
Natri hyroxit l cht rn, tinh th c mu trng c t trng d = 2,13,
phn t lng M=40 vC. Trong khng kh rt d ht m chy ra. Tan
nhiu trong nc, 200C tan 109 gam/100g H2O v 1000C
347gam/100g H2O. Nng chy 3180C v si 13880C.
Dung dch xt c tnh n da nn cn gi l xt n da. B xt bm vo da
lu gy bng nng, do ta phi ra ngay bng dng nc chy, ri
ra bng x phng cho k, nhiu ln.
iu ch
Trong cng nghip, ngi ta iu ch xt bng nhiu phng php.
Nhng hin nay phng php in phn dung dch mui n c dng
nhiu nht.
Nguyn tc ca phng php ny l dng dng in mt chiu in
phn dung dch mui n, gia hai in cc c mng ngn. trong dung
dch phn ly ra cc ion.
NaCl
Na+
Cl-
V nc cng phn ly t
H2O
H+
OH-
Ti cc dng:
ion Cl- v ion OH- ti, nhng ch c ion Cl- phng in (nhng in t
vo in cc dng).
Cl- - e
=
Cl0
2Cl0 =Cl2
2Cl- -2e =
Ti cc m
187
Tnh cht l hc
Natri cacbonnat cn gi l sa, l cht rn, tinh th mu trng, c t
trng d = 2.53, phn t lng M = 106 vC. Nhit nng chy l
8510C. Khi un nng cao hn na n b phn hy.
Sa d tan trong nc, 200C tan l 21,5g/100g H2O, 1000C tan l
45,5g/100g H2O. Trong khng kh m n d ht nc v chy ra.
Trn th trng soa phi c hm lng nh sau: Na2CO3 99% cc
cht khng tan 0,1%. Mu trng v khng c mi.
iu ch
Trong cng nghip iu ch soa hin nay dng phng php
solvay. Nguyn tc ca phng php l dng nc mui bo ha hp
th NH3 v CO2 to thnh natri bicacbonat kt ta.
NaClH + NH3 + CO2 + H2O
NaHCO3 + NH4ClH
NaHCO3
t0
ng dng v bo qun
Soa dng rt nhiu trong cng ngh ch bin thc phm, cng
ngh nhum, ch to cht ty ra, trong cng nghip thy tinh dng
soa lm cht tr dung. Trong dc phm ch to natri bicacbonat
lm thuc kh toan cho au d dy
Soa cng l ha cht c bn c dng rt nhiu.
Soa phi ng trong bao kn, thng kn; kho soa phi kh ro
v thong mt. Soa cng n da nn khi s dng cn c trang b bo
h lao ng.
8.4.4. Natri silicat - Na2SiO3
Tnh cht l hc
Natrisilicat l cht rn tinh th trong sut, t trng d=2,4. Phn t
lng M=124 vc, c nhit nng chy l 1080C.
Natrisilicat d ht nc. Ngm nc thnh cng thc nc l:
Na2SiO3.9H2O. Tan nhiu trong nc nng, t tan trong nc lnh.
Trong cng nghip dng natrisilicat khong 39%. Gi l thy tinh lng
c quy chun nh sau:
Hm lng nc 60%
Hm lng Na2O 10%
Moun silicat t 2,4 n 2,8
T trng d=1,383
Cht khng tan 0,5%
iu ch
Trong cng nghip iu ch thy tinh lng bng cch cho ct tc
dng vi dung dch xt trong thng st c un nng. Trong ct ch
yu l SiO2 tc dng vi xt theo phng trnh phn ng
t
SiO2 + NaOH 0
Na2SiO3 + H2O
Sau em lc ly dung dch thy tinh lng ng vo thng phuy.
ng dng v bo qun
Thy tinh lng c dng trong cng ngh sn xut x phng, bt
git, kem git, trong cng ngh sn xut keo dn v trong cng ngh
sn xut xi mng. Lm cht kt tinh xy cc l chu axit
Thy tinh lng bo qun trong cc thng phuy kn. Khi b ra nn phi
dn i ht.
Khi s dng cn trang b qun o bo h lao ng.
189
1%
P2O5
55%
pH (dd 1%)
9 -10
2%
47,5%
9 -10
NaH2PO4 + H2O
Na2HPO4 + H2O
88.50C. Tan nhiu trong nc. 290C tan 19,4g/100g H2O. 100oC
tan 42,5g/100g H2O. N d ht m chy ra. Natri sunfat cn dng
ngm nc c cng thc l: Na2SO4.10H2O. C t trng d=1,73 v
phn t lng M=322 vc
Trn th trng bn natri sunfat c hai loi theo cc ch tiu sau
Bng 8.4. Bng tiu chun natri sunfat
Ch tiu
Loi 1
Loi 2
6%
m
2%
Na2SO4
98%
NH4Cl
NaCl
0,2%
90%
1%
1,5%
Na2SO4 + 2NH4Cl
Hyro peoxit tan nhiu trong nc, dung dch c c th lm bng da,
nhit cao cng t phn hy to nc v oxi.
iu ch hyro peoxit
Ngi ta cho axit pesunpuric thy phn bng nc
H2S2O8 + 2H2O
2H2SO4 + H2O2
DBSA + NaOH2
NaOH + NaHCO3
2Na2HPO4 + NaH2PO4
Na2HPO4 + H2O
NaOH + NaH2PO4
Na2SiO3 + 2H2O
2NaOH + H2SiO3
CH2 - OH
CH - OH + 3RCOONa
CH2 - OH
Ty cc axit hu c
R, - COO - H + NaOH
R, - COONa + H2O
Cc hp phn khc
B?t
n?n
Kem nho
Khng kh 3000C
Bt thnh
phm
ng gi
NaOH
NI
Nc kh khng
LES
Du thm,
phm mu
Thng trn
197
Sn xut cc du gi
Vic sn xut du gi c th n gin, mi nh sn xut c b
quyt ca mnh vi nhng phng thc ch bin rt khc nhau, nhng
nhn chung phng php thng dng nht l: iu ch nhng hn
hp pha nc trong nhng my trn ph (chng hn nh tng c
EGMS hoc EGDS, du thm + polyme + cht bo qun). Sau a
thm cht hot ng b mt (v d LES) vo nc nng trong bn
chnh, trong khi khuy trn mnh. Cn lu rng LES 80% c th tr
nn rt qunh khi a vo dung dch, dn n qu trnh to nhng khi
kh tan. Cn a n vo bn trn vi nc nh mt bm c mt t sut
ct cao. S thm vo nhng hn hp pha sn theo trnh t xc nh r,
ph hp vi tng nguyn liu c s n nh tt ca sn phm cui
cng. Gia thm nhng cht thnh phn nhy cm khi hn hp ngui
li vi nhit di 300C v CAPB - cht ng hot ng b mt phi
c thm vo khi ngui.
Tt c nhng cht thnh phn ngoi tr cht bo qun, du thm,
cc tc nhn tr liu (chng gu) c cho thm vo nc ct nhit
65 740C. Hn hp ny c khuy trn trong 15 pht. Sau dung
dch c lm ngui 490C, k n thm nhng thnh phn cht khc
198
199
Sy kh x phng nho
X phng nho c c (bng cch iu ch trn hay cch khc) c
sy trong mt thit b bc hi chn khng, c c x phng kh
chn 12 14% nc.
Hon tt x phng.
Thun li v kinh t cho cc nh my s dng trc tip nhng vy hoc
nui x phng, v sn xut x phng cn bn cht lng, rt tn km v
cn nhiu kinh ph. Tr li qu trnh iu ch x phng, sau khi sy kh,
tip tc a qua cng on tn tr x phng hon tt trong cyclon,
cung cp lin tc x phng vo my ng gi.
Khi ch to x phng bnh, cc 200 300kg, vy x phng c trn
vi cht mu, du thm trong mt my n, xong a vo mt dy trc
ln bng thp quay vi tc khc nhau v ngc chiu, mc ch
y l to mn v loi tr mi ht x cng trn x phng. Cc my
cn c lm lnh bng nc (v qu trnh cn lm tng nhit ca
x phng).
Mt my n th 2, cho php ci tin qu trnh ng nht ca hn hp,
n thng lp ghp vi mt b phn chn khng ( loi bt kh). B
200
B
ng
t
i
Dao
ct
Nc lm lnh
My trn
My dp
Dm bng x phng
Bng ti
Cn
Van xoay c
thng cha
Bnh
x hng
Trc cn
Hnh 8.8. S hon tt sn xut x phng
202
Hyrohalogen ha cc ru
L qu trnh th nhm OH bng cc nguyn t clo hay brom, phn
ng thun nghch ta nhit sau:
CH3OH + HX
CH3X + H2O
RO+H2 + X-
RX + H2O
+Cl2
-2HCl
CH2CHO
+Cl2
-2HCl
CH2ClCHO
+Cl2
-2HCl
CHCl2CHO
+Cl2
-2HCl
CCl3CHO
+H+
CH3CH=O+H
+H+
CH2=CHOH
+Cl2
-2HCl
ClCH2CHO
204
CCl3CHO + H2SO4.H2O
Cloral c tch ra khi axit sunfuric v mang i chng ct, khi chng
ct phn on nh cha dicloaxetanehit s c hi lu tr v qu
trnh clo ha. Sn phm nhn c c tinh khit 97 98%.
Cloral di tc dng ca kim b phn hy to thnh clorofoc v mui
ca axit formic.
CCl3CHO + NaOH
CHCl3 + HCOONa
+Cl2
-HCl
ClCH2 - COCl
CH3COOH
-HCl
ClCH2 - CO - O - CO - CH3
ClCN + HCl
xt
2CH3NCO + Na2SO4
CH 3NHCONHCH3 + CO2
O H
OH
CH3NCO +
O-C-N-CH3
CH-CH2-CH3
CH-CH2-CH3
CH3
CH3
CH3
OH
CH3-N-C-O
CH3
CH3
XT
CH3NCO +
MIC
CH3
7-OH
CACBOFURAN
Sau khi phn ng tng hp cacbofuran hon tt, cht phn ng, hn
hp cacbofuran v dung mi c tch ly bi my ly tm.
Bt c lc, c sy kh trong my sy v ng thng t 97%
cacbofuran. Cacbofuran (97%) c trn vi ph gia v cht n theo
cng thc pha ch thch hp v c nghin thnh bt mn bng my
nghin t kch thc <325 mesh.
S khi qu trnh tng hp cacbofuran
210
kinh cht dn truyn kch thch thn kinh l axetylcolin (cn gi l cht
mi gii hoc cht trung gian). Axetycolin lm nhim v dn truyn xung
qua khe xinap ca t bo thn kinh, ri li c thy phn thnh colin
v axetat. Axetylcolin l ete ca axit axetic v colin, sinh tng hp nh
men colinettecazo. Trong t bo no, Axetylcolin c thy phn nh
men colinettecazo c hiu gi l Axetylcolinettecazo. Men ny rt nhy
cm i vi s c ch ca thuc ln hu c v cacbamat. Cc ettecazo
khc trong t bo no cng thy phn axetylcolin nhng chm hn v
gi l pseudocolinettecazo. Tng quan cn bng sinh tng hp
axetylcolin (v qu trnh gii phng ra n t cc lin kt protit) vi qu
trnh thy phn axetylcolin bng men colinettecazo, c ngha ln i
vi s dn kch thch thn kinh. Khi men CHE b c ch, th cn bng
dn truyn kch thch thn kinh b ph v v b t lit hon ton. Mt
khc axetylcolin khng c thy phn nn tch ly li vi lng ln,
gy hin tng qu kch thch thn kinh lm cho dy thn kinh tn
thng v t on. Song photphoril ha v cacbamit ha men CHE l
qu trnh thun nghch. Men CHE khng b ph hy v thay i hot tnh
sinh hc khi c gii phng ra khi cht c ch ln hu c v
cacbamat. Cn trng trng c ln hu c, ngoi biu hin t lit thn
kinh cn b ri lon trao i nc nh ng dch trong xoang ph tng
v xut huyt qua ming. Qua trng lng c th b gim ti 1/3.
thuc ln hu c c cc kiu cu trc photphat (1), photpho-amidat (2),
photphonat(3),
photphorothionat(4),photphorothiolat(5),
hotphorothiolothionat (6), photphonothionat (7), photphonothiolothionat
(8).
Kiu cu trc P=S c i lc lin kt men CHE yu hn P=O. Trong c
th cn trng v ng vt nng cu trc P=S c chuyn thnh cu
trc P=O di tc dng ca men oxy ha kh (men h xitocrom v men
nhm SH)
Do vy thuc ln hu c c cu trc photphat (TEPP. DDVP,
phosphamidon, EPN, dibrom. Phosdrin,...) hiu lc khi im cao hn
kiu cu trc thiono v thiolo (malathion, dimethoat, gusathion,
diazinon,...)
2.2.1 Qu trnh gy c ca thuc dimetylaminopropandithiol
(DAPD):
Cc hp cht dimetyl amino propan dithiol nh cartap, bensultap l
nhng hp cht ng ng (analogue) hoc tin cht tr dch hi
(propesticide) ca hp cht c nereistoxin t nhin. DAPD khng c
ch men CHE nhng li c ch hot tnh ca th quan (receptor) mng
sau xinap t bo thn kinh trung ng, lm t lit qu trnh dn truyn
kch thch thn kinh, c ch tc ng ny ging c ch gy c Nicotin.
Qu trnh gy c ca thuc clo hu c, pyrethroit v
214
Camphechlor
(toxaphen, Clotecpen, polychlorcamphen) l hn hp camphen clo
ha cha 67 69% clo, tc dng qua ng rut, tr c nhiu loi
su ming nhai hi thc vt, thuc nhm c I, LD50 per os: 80
90mg/kg, LD50 dermal: 780 1.075mg/kg, rt c i vi c.
DDT (gesarol, neocid)
Diclodiphenyl tricloetan, tc dng tip xc v v c, thuc nhm c
II, LD50 per os: 113 118mg/kg, LD50 dermal: 2.510mg/kg.
3.1.1. Lindan (gama-BHC, gama-HCH, gama-666)
Gama 1,2,3,4,5,6 hexacocyclohexan, tc dng v c, xng hi,
tip xc, tr c nhiu loi su hi thc vt, thuc nhm c II, LD50
per os: 88 125mg/kg, LD50 dermal: 1000mg/kg; ADI 24 gi: 0,01
mg/kg; MRK: 0,01 10 mg/kg (to, nho, rau ly c, du m thc vt
0,5mg/kg, sa v sn phm ch bin t sa 0,01 mg/kg; khoai ty 0,05,
tht 0,1, ng cc 0,2, cc nng sn khc 1,0 10 mg/kg); PHI: 7 15
ngy (chu u), 21 30 ngy (M, c), thuc c vi ong v c.
Methoxychlor (metox, DMDT)
1,1,1-triclo-2,2-bis (4-methoxiphenyl) etan, tc dng tip xc, v c,
tr nhiu loi su hi thc vt v cn trng y t, th y, t bn vng hn
trong mi trng sng, thuc nhm c IV, LD50 per os:6.000mg/kg.
Perthane
1,1 diclo 2,2 bis (4 - etyl phenyl) etan, tc dng tip xc, tr
nhiu loi su ming nhai v chch ht. Thuc nhm c IV, LD50 per
os:8170 mg/kg.
Hp cht nhm cloxicloien
Clodane (chlordane): thuc tc ng qua ng rut, tip xc v
xng hi: rt bn vng trong mi trng sng, dng ch yu tr mi,
LD50 per os:457 - 590 mg/kg, LD50 dermal: 200 - 2000 mg/kg, ADI: 0,001
mg/kg, thuc c kch thch t bo ung th.
Heptaclo (heptachlor): thuc c tc dng v c, tip xc v xng hi,
dng tr kin, mi, mt. Ngy nay, t c dng cho cy trng. LD50 per
os:147 - 220 mg/kg, LD50 dermal: 2000 mg/kg, ADI: 0,0005 mg/kg.
Aldrin tc dng qua ng rut, tip xc v xng hi, ngy nay ch yu
dng tr mi. Trong mi trng sng, aldrin chuyn ha thnh
dieldrin. LD50 per os:38 - 67 mg/kg (rut), 50-80mg/kg (th), LD50
dermal: 98 mg/kg, ADI: 0,0001 mg/kg. (aldrin + dieldrin).
Endrin tc dng tip xc, v c hiu lc ko di, LD50 per os:10 - 12
mg/kg, LD50 dermal: 60 - 120 mg/kg.
9.4.2. Thuc ln hu c
Ethoprophos
Tn gi khc: ethoprop, mocap, prophos...
Tn ha hc: O-etyl-S,S-dipropylphotphoro-dithioat.
Cng thc ha hc: C8H19O2PS2
Phn t lng: 242,3
c tnh: thuc k thut th lng, vng nht, tan t trong nc
(750mg/lt), tan trong hu ht cc loi dung mi hu c, bn trong mi
trng nc trung tnh v axit nh, thy phn nhanh trong mi trng
kim (pH>9); thuc nhm c I (dng sa 15 v 20%) v II (dng ht
10%); LD50 per os: 62mg/kg, LD50 dermal: 2.4mg/kg (chut), 26mg/kg
(th); MRL: da, lc, ng, khoai ty, khoai lang, bp ci, u
0,2mg/kg. Thuc c i vi c v ong mt.
S dng: ethoprophos c tc dng tip xc nhanh, mnh nhng
khng c hiu lc xng hi v ni thp, dng tr su (1,6-6,6kg
a.i/ha) v tr tuyn trng hi r cy trng (6-10 kg a.i/ha). Ethoprophos
c gia cng thnh dng ht 5% (Mocap 5G), 10% (Mocap 10G), 15
v 20% (Mocap 15G, 20G). dng sa 6EC (Mocap 6EC=6
pounds/gallon=720g
a.i/lt),
sa
4EC
(Mocap
4EC=
4
pounds/gallon=480g
a.i/lt)
v
sa
2EC
(Mocap
4EC=2
pounds/gallon=240g a.i/lt). Tr tuyn trng hi chui dng 25-40g
Mocap 10G/gc chui, tr su hi chui (Cosmopolites sp) dng
30g/gc. Tr tuyn trng hi thuc l dng 0.5-1g a.i/m2 t vn m,
tr tuyn trng hi da dng 60-100kh Mocap 10G/ha (x l ton b
din tch),tr b hung nu hi ch bn 10g Mocap 6EC/ha, tr tuyn
trng h tiu bn 30g Mocap 10G/gc.
Fenamifos
Tn gi khc: nemacur
Tn ha hc: etyl-4-metylthio-m-polylisop-ropyl-photphoamidat.
Cng thc ha hc: C13H22NO3PS
Phn t lng: 303,4
c tnh: thuc k thut dng tinh th khng mu, bn trong mi
trng trung tnh, tan trong hu ht trong mi trng trung tnh, tan
trong hu ht cc dung mi hu c (tr ete du ha v ligroin), tan t
trong nc (700mg/lt),khng n mn kim loi; thuc nhm c I: LD50
per os: 15.3-19.4mg/kg (c ti kiu ghi 5mg/kg), LD50 dermal: 500mg/kg,
ADI: 0,003mg/kg; MRL: khoai ty, c chua 0,2, chui, nho, c ph ht
0,1, sn phm khc 0,05mg/kg. Thuc c i vi c.
S dng: l loi thuc ni nhp c hiu lc cao i vi tuyn trng,
su hi r v su sinh sng di t. Thuc tr c cc loi tuyn
trng ni v ngoi k sinh, tuyn trng sng t do, tuyn trng nang,
tuyn trng nt sn. liu dng 5-20kg a.i/ha; x l theo vt (rng 3045cm) 7-40g a.i/100m2, x l nhng cy con vo trong dung dch thuc
220
Bensultap
Tn gi khc: bancol, victenon
Tn ha hc:S,S-2-dimetylaminotrimetylen-di (benzenthiosunfonat)
Cng thc ha hc: : C17H21NO3S4
Phn t lng: 431,6
c tnh: thuc k thut dng tinh th mu vng nht, tan rt t trong
nc, tan nhiu trong dung mi hu c nh axeton, clorofoc, bn trong
mi trng axit nh (pH<5), nhng thy phn trong mi trng trung
tnh v kim, thuc nhm c III, LD50 per os: 484 (chut nht) 1120mg/kg (chut cng), LD50 dermat: >2000mg/kg, t c i vi ong
v c.
S dng: l hp cht ng ng (tin cht thuc tr dch hi) ca
cht c t nhin nereistoxin, tc dng tip xc v v c, c ph tc
ng rt rng, c bit c hiu lc cao i vi su b cnh cng v
cnh phn hi la (c thn, cun l) rau, mu, cy n qu, cy cng
224
IGR c c im:
IGR gy hiu lc chm nhng ko di, nhiu hp cht ch c tc
dng i vi pha u trng hoc u trng, nhng, trng m khng c
hiu lc trc tip i vi pha trng thnh.
IGR tc dng chn lc cao, t gy hi k sinh c ch, t c i vi
ngi, ng vt mu nng v mi sinh.
Thuc tc ng qua tip xc, ng tiu ha v ni hp.
Buproferin
Tn gi khc: applaud
Tn
ha
hc:
2-tec-butylimino-3-iso-propyl-5-phenyl-3,4,5,6tetrahiro-2H-1,3,5-triadiazin-4 -ure.
Cng thc ha hc: C16H23N3OS
Phn t lng: 305,4
c tnh: thuc nguyn cht 98%, dng tinh th, khng mu hoc
vng nht, tan rt t trong nc, tan trong nhiu dung mi hu c, bn
vng trong dung dch axit, kim nhit cao v nh sng. thuc nhm
c III. LD50 per os: 2198-2355mg/kg, LD50 dermat: >5000mg/kg. PHI:
la m, da chut, c chua, c 1 ngy, la, ch, (thuc sa) 7 ngy
cam, chanh, bi 14 ngy, la (thuc ht) 21 ngy. Thuc c i vi
c, khng c i vi ong mt.
S dng: buproferin c ch tng hp kitin, ph v th cn bng sinh
hc hooc mn ecdizon, dit tr u trng v gy tc ng trng thnh
trng ung. Thuc c s dng tr nhiu loi su hi nh ry nu
hi la (0,05-0,25 kg a.i/ha, ry lng trng hi la (0,125-0,5kg a.i/ha),
ry xanh hi ch, u (0,25-0,5kg a.i/ha), rui hi rau (0,125-0,25kh
a.i/ha), cc loi rp hi cy n qu (0,5-1,0kg a.i/ha), b xt hi la
(0,01kg a.i/ha), b xt hi cy n qu (1,0kg a.i/ha). Buprofezin c gia
cng thnh dng bt thm nc 25%, dng dung dch huyn ph m
c 40%, dng ht 2% buprofezin c dng 30-40kg ch phm/ha
tr ry nu hi la. Khi ri thuc cn gi nc trong rung lin tc trong
3 ngy vi mc nc khong 3 cm. Loi ch phm 25WP cha 25%
buprofezin c dng pha vi nc nng 0,1% tr ry xanh
hi ch, su v rp hi du (thuc rt t c i vi tm), tr rui v
nhn hi c. thuc c pha vi nc nng 0,05-0,1% tr rp
v rui hi da chut, c chua, ry xanh ui en hi la. Loi thuc
hn hp cha 5% buprofezin v 20% isoprocarb c dng vi lng
250-500g a.i/ha tr ry nu v b xt hi la, ry xanh hi lc, ry
xanh v b xt mui hi ch, ry bng trng hi c ph. Thuc
buprofezin tc ng n su hi chm. Thuc khng dit c ry
trng thnh (nu khng hn hp vi isoprocarb), v sau 3-7 ngy tc
dng dit ry non ca thuc mi th hin r v hiu lc ca thuc ko
di t 21-25 ngy.
226
Chlorfluazuron
Tn gi khc: atabron
Tn ha hc: 1- [3,5-dico-4-(3-clo-5-triflometyl-2-pyridyloxi)-phenyl]3-(2,6-diflobenzoyl) ure.
Cng thc ha hc: C20H9Cl3F5N3O3
Phn t lng :540,66
c tnh: thuc nguyn cht k thut 94% dng tinh th, khng
tan trong nc, tan t trong mt s dung mi hu c nh axeton (55g/l),
Clorofom (30g/l), xiClohexanon (110g/l), bn vng di tc ng ca
nhit nh sng v trong dung dch thy phn. Thuc nhm c III,
LD50 per os: >8500mg/kg, LD50 dermat: 1000mg/kg. Thuc rt t c i
vi c v ong mt.
S dng: Chlorfluazuron c ch tng hp kitin, u trng, nhng b t
vong do khng xy ra qu trnh lt xc. Thuc tc ng qua ng rut
v tip xc, dng tr u trng, cn i vi su trng thnh thuc c
kh nng lm cho trng ra bi ung. Thuc c gia cng thnh dng
sa 50g a.i/ha, dng hn hp vi profenofos, Ethiofencarb. tr su
xanh, su khoang, su hng hi bng dng 50-250g a.i/ha; tr b
u di hi bng (anthonomus) dng 50-150g a.i/ha; tr su c
thn ng dng 15-100g a.i/ha; tr su khoang hi rau pha ch phm
5% (5EC) vi nc nng 0,05-0,1% ri phu t u ln l rau.
9.4.7. Cc nhm thuc tr su ha hc khc.
Diafenthiuron
Tn gi khc: pegasus, polo
Tn ha hc: 1-tec-butyl-3-(2,6-diisopropyl-4-phenoxiphenyl) thioure.
Cng thc ha hc: C23H32N2OS
Phn t lng: 384,6
c tnh: thuc k thut bt khng mu, tan rt t trong nc, tan
trong nhiu dung mi hu c nh axeton, toluen, bn vng trong mi
trng nc, khng kh v nh sng. Thuc nhm c III, LD50 per os:
2068mg/kg, LD50 dermat: > 2000mg/kg, ADI:0.003mg/kg, thuc c i
vi ong mt, t c hn i vi c.
S dng: Diafenthiuron c ch h hp ca t bo cn trng v nhn,
thuc tc dng qua tip xc v v c, dit tr trng thnh u trng v
c tc dng i vi pha trng. Diafenthiuron c dng tr cn trng v
nhn hi cy n qu, rau, ch, bng, hoa v cy cnh. Thuc rt t c
i vi cc loi k sinh c ch. Diafenthiuron c ch bin thnh dng
dung dch huyn ph c, dng bt thm nc (250SC, 500SC, 50WP)
hoc dng hn hp vi fenoxycarb (dicare 37,5 WG).
Ethofenprox
Tn gi khc: trebon, etofenprox
Tn ha hc: 2-(4-ethoxiphenyl)-2-metylpropyl-3-phenoxibenzyl ete
227
228
230