7.

1
7.2

Varsaymlar ve Tanmlar
Tekil Ykleri Aktaran Kablolar
rnekler
Yayl Yk Aktaran Kablolar
7.3
Yatayda Yayl Yk Aktaran Kablolar
7.4
rnekler
Kendi Arln Tayan Kablolar (Zincir Erisi)
7.5
rnek
PROBLEMLER

Robert HOOKE (1635-1703)

193
195
195
200
200
207
215
219
220

ngiliz fiziki, kendi ad ile bilinen ve halen de kullanlmakta olan esneklik yasasn
buldu. Bu yasaya gre, kat cisim stne uygulanan kuvvetle orantl olarak ekil deitirmektedir. Gerilme ve birim ekil deitirme (gerinme) konusundaki aratrmalara k
tutmutur. Daha sonra bu birikimlerinden yararlanarak mekanik saatlerin pandllerinde
kullanlmak zere bir sarmal yay tasarlamtr. lk Gregoryen yanstc teleskopu yapt
ve Mars gezegenine ilikin kapsaml deerlendirmeleri 19. yzylda bu gezegenin
dn hznn belirlenmesinde kullanld. lk defa bir bileik mikroskop gelitirdi ve bunu
kullanarak bir apkal mantar incelerken hcre kavramn da bilime kazandrd.
Bununla kar tanelerini inceledi ve kar kristallerini izdi. In dalga kuramyla aklanabileceini buldu. Istlan maddelerin genletiini, havay oluturan paracklarn gevek
daldn ilk ileri sren aratrmacdr. Gezegenler arasndaki ekim kuvvetinin uzakln karesiyle orantl olduunu 1678 de buldu ve bu yasann oluturuluundaki etkisinin yeterince nemsendiini dnerek Newton ile ciddi tartmaya girdi.

7.1

VARSAYIMLAR VE TANIMLAR

Mhendislik uygulamalarnda tayc eleman olarak kullanlan kablolar,

asma kprlerde, enerji nakil hatlarnda, teleferiklerde, yksek kulelerde
gergi teli olarak karmza kar (Baknz izelge 7.1). Kablo, esneklii
nedeniyle kolayca eilebildii iin eilme mukavemetinin ihmal edilebilecei varsaylr ve o nedenle kablo kuvveti de daima kablo teeti ynnde
olur. Kablo hesab iki nemli varsayma dayanr.
Esneklik Varsaym: Buna gre; kablonun eilmeye kar hi bir
dayanmnn olmad dnlr. Gerekte ise, kablonun az dahi olsa
belirli bir lde eilme dayanm vardr ve esneklik varsaym yaklak olarak geerlidir.
Uzamaszlk Varsaym: Buna gre; ykleme durumu ne olursa olsun
kablo boyunda bir deiimin olmayaca dnlr. Gerekte ise,
ykleme sonras kablo boyu az dahi olsa uzar. O nedenle bu varsaym
da yaklak olarak geerlidir.
O nedenle bu blmde anlatlacak hesap yntemi, uygulamada karlalan gerek kablo problemleri iin sadece iyi bir yaklak zm verir.
Uygulamada karlalan bir baka problem ise, scaklk deiimi nedeniyle kablo boyunda oluacak deimedir. Ancak bu olay statiin inceleme alan dnda olduundan burada sadece ileriye dnk bir vurgu yaplmtr. Kablo geometrisi ifade edilirken iki nemli tanm sklkla kullanlr. Bunlar:
Kablo Akl: ekil (7.1) de grld gibi, kabloyu sabitleyen A
ve B mesnetleri arasndaki L uzaklna verilen isimdir.

194

STATK

Kablo Oku (Sarkmas): ekil (7.1) de grld gibi A ve B mesnetlerinin ayn dzeyde olmas durumunda, mesnetler ile kablonun en alt
noktas arasnda llen dey h mesafesine denir.
Kablo erisinin alaca biim, tamamen kabloya etkiyen kuvvetlere baldr. O nedenle nce kuvvetlere gre yaplacak snflandrmay grelim.
TEKL YKLERN ETKSNDE KABLOLAR: Eer bir kabloya eitli noktalarndan tekil ykler aslmsa ve kablonun kendi arl da sz edilen
d yklerin yannda ihmal edilebilecek mertebede ise, byle bir kablo
sadece tekil ykler aktarr.
YAYILI YKN ETKSNDE KABLOLAR: Bu snfa giren kablolar ekil
(7.2a) da grld gibi, kendi zgl arln ve/veya kar yk gibi
eitli yayl ykleri aktarrlar ve iki gruba ayrlrlar.
Yatayda Yayl Yk Tayan Kablolar: Kablonun tad d yk q (x)

yatay x ekseninin bir fonksiyonu olup, kablo arl bu d yklemenin

yannda ihmal edilebilecek mertebededir. Bu durumda, ekil (7.2a) daki
yayl q ykne edeer bileke d yk,
Q=

q ( x)dx

(7.1)

biiminde hesaplanr (Baknz ekil 7.2b).

Kendi Arln Tayan Kablolar: Eer kablonun kendi arl ihmal
edilemeyecek mertebede ise, bu durumda yayl q yk, ekil (7.2a) da
grld gibi, yay uzunluu s nin bir fonksiyonu olur ve bileke d yk,

Q=

q(s) ds

(7.2)

olur (Baknz ekil 7.2b). Yukarda sralanan ayr ykleme durumu

iin kablonun genel dengesini ayr balklar altnda inceleyeceiz.
izelge (7.2) de grld gibi, asma kprlerde ask amacyla genellikle
Bowstring biimli kemerler kullanlr ve bunlar ya dolu kesit ya da kafes
sistem biiminde tasarlanrlar. Kemer biimli kafes sistemlerde eitlilik
sz konusu ise de, Pratt ya da Warren tipi kafes sistemler tercih edilir.
Ayrca, kulelerin kullanld asma kprlerle olduka geni aklklar
gemek mmkndr. Bu arada, ara mesnet koulunun gerekli olduu
kprlerde, ayaklarn salam bir mesnet oluturabilmesi amacyla betondan ve tatan yararlanlr. Bylece oluturulan tayc sisteme balanacak
kablolar yardmyla kpr tayclk zellii kazanr. Kablolardaki
esneklikler nedeniyle, uzun asma kprler iddetli esen rzgar altnda titreim yaparlar.

Kablolar, yap mekaniinde hem estetik

grntleri hem de tayc eleman
zellikleriyle nemli bir yer tutar. Yalnz
kablo elemanlar sadece
ekmeye alabilirler.

195

7. KABLOLAR

Tm kablolar iin geerli olan iki nemli bilgi notu:

En byk kablo kuvveti, eimi en fazla olan kablo parasnda oluur.

Farkl eimli kablo paralarnda oluan kablo kuvvetlerinin yatay
bileenleri birbirlerine eittir.
7.2

TEKL YKLER AKTARAN KABLOLAR

Eer kabloya sadece tekil ykler etkiyorsa ve kablo arl da ihmal edilebilecek mertebede ise, o zaman ekil (7.3a) da verilmi olan sistemin
SCD ekil (7.3b) de grld gibi izilir. ki ucundan mafsall kabloda
bilinmeyen drt mesnet tepkisi,

Ax , Ay , Bx , B y
yi hesaplayabilmek iin, dzlem halde yazlacak adet denge denklemi
yetersiz kalacandan, bunlara ilave olarak drdnc bir denkleme daha
ihtiya var. Bu da, kablo zerinde koordinatlar bilinen D ( x D , y D ) gibi
bir keyfi noktann belli olmas durumunda gerekleir. yle ki; ekil
(7.3c) de grld gibi, D noktasndan kesilerek ikiye ayrlan kabloda
sa ya da sol para ya ait SCD stnde yazlacak moment denge denklemi M D = 0 bize gerekli olan drdnc denklemi verir. Mesnet tepkileri belirlendikten sonra tekil yklerin etkidii btn noktalardan
kesimler yaplr. Bylece elde edilecek kablo paralar AC, CE ve EB nin
SCD lar stnde denge denklemleri yazlarak bu paralarda oluacak
kablo kuvvetleri TCA , TCE , TEB ile tekil yklerin etki noktalarn koordinatlar ( xC , yC ) ile ( xE , yE ) belirlenebilir.
.RNEK 7.1. ekil (P1.1) deki AF kablosuna drt noktadan etkiyen tekil

ykler P1 = 3kN , P2 = 6 kN , P3 = 5 kN , P4 = 4 kN , a = 3m , b = 2 m ,
c = 1m dir.
a). Mesnet tepkilerini elde ediniz,
b). B, C, E noktalarnn koordinatlarn hesaplaynz,
c). En byk kablo kuvvetini bulunuz.
ZM: a). Tayc sistemin ekil (P1.2) deki SCD da, bilinmeyen mesnet tepkisi kuvvetleri Ax , Ay , Fx ve Fy grlmektedir. Bu drt bilinmeyeni belirlemek iin denge denklemi yetersizdir. Yalnz kabloda D
noktasnn yeri belli olduundan, kabloyu D noktasndan ikiye ayrp bu
paralardan herhangi birinde moment denge denklemi M D = 0 yazlrsa, zm iin gerekli drdnc denkleme ulalr.

196

STATK

ZELGE (7.1): eitli kablo uygulamalar.

Kule Vinte Kren

Teleferik

Vin

Teleski

Enerji Nakil Hatlar