Blm 1

ktisat ve ktisat Bilimi

David Begg, Stanley Fischer and Rudiger Dornbusch, Economics,

8th Edition, McGraw-Hill Education, 2005
PowerPoint presentation by Alex Tackie and Damian Ward

ktisat Biliminin Douu

Kaynaklarn snrl olmas dolaysyla bir
toplumun retebilecei mal ve hizmetler de
snrl miktarda olduu halde toplumun maddi
ihtiyalar snrszdr.
Sonsuz ihtiyalarla snrl retim arasndaki
elikiye ekonomide ktlk sorunu ad verilir.
ktisat diye ayr bir bilim dalnn ortaya
kmasnn nedeni bu ktlk sorunudur.

Eer her insan istedii her mal ve hizmete istedii

miktarlarda bir bedel demeden sahip olabilseydi,
iktisat bilimine gerek kalmayacakt....

ktisat Biliminin Douu

ktisat KIT kaynaklarn SINIRSIZ insan

isteklerinin tatmin edilebilmesi iin EN
ETKN dalmn inceleyen bilim daldr.

ktisat Biliminin Amac

ktisat bilimi:
Bir toplumda;
Hangi mallarn
Kimin iin ve
Nasl retilecei sorularna cevap arar.
ktisat, toplumdaki retim, tketim, dalm
ve birikim srelerini inceleyen bir sosyal
bilimdir.

ktisat Ne ile ilgilenir?

Yllk Ortalama Petrol Fiyatlar
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0

Petrol fiyatlar 1973-74 arasnda 3 kat, ve 1979-80 aras iki

kat artmtr ve pek ok lke ve kiiyi etkilemitir.

Petrol fiyatndaki art...

Neyin retileceini
Daha ekonomik motorlu aralar

Nasl retileceini
Daha farkl enerji kaynaklar kullanarak

Kimin iin retileceini etkiler

Petrol reticilerinin alm gc artarken, petrol
ithal edenler fakirleir
Birleik Arap Emirliindeki emlak patlamas

Dnya Nfusu ve Gelirinin Dalm

(2006)
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%

Population

GNP

HIC

MIC

LIC

Gelir Dalm ve 3 Soru

Fakir lkeler dnya nfusunun %40n
oluturduklar halde, toplam gelirin sadece
%3n alyor.
Zengin lkelerse, %15 nfus payna karlk
gelirin %80ini alyor.
Kim iin retim?
Zengin lke tketicileri iin

Ne retiliyor?

Zengin lke tketicilerinin mal ve hizmet tercihleri

Nasl retiliyor?

Maliyeti daha dk olan emek-youn tekniklerle

Frsat Maliyeti (Opportunity Cost)

Kaynaklar (emek, sermaye, toprak) kstl
olduundan dolay her lke istedii mal ve
hizmetleri istedii kadar retemez.
Ya da harcayacamz bte snrl olduu iin her
istediimiz rn ve hizmeti istediimiz
miktarlarda tketemeyiz.
Neyi, ne kadar reteceimiz (tketeceimiz)
kararn verirken kullanlan kavram
Frsat Maliyeti (opportunity cost)
Bir maldan bir birim daha fazla tketmek (ya
da retmek) iin dier maldan ne kadar az
tketeceimizi (ya da reteceimizi) anlatr.

Frsat Maliyeti (Opportunity Cost)

rnekler:
niversiteye gitmek sadece harc, kitap satn

almay ve dier masraflar deil, ayn zamanda

alsaydnz kazanacanz cretleri de
iermektedir...

filme gitmek sadece bilete dediiniz fiyat deil,

ayn zamanda tiyatro iin harcayacanz zamann
deerini de iermektedir..

retim Olanaklar Erisi

Bir toplumda eldeki snrl kaynaklar (retim
faktrleri) ve mevcut teknoloji dzeyi ile
retilebilecek azami (maksimum) mal ve hizmet
bileimlerini gsteren eridir.
retim Faktrleri:
Toprak
Emek
Sermaye (fiziki sermaye ve teknik bilgi birikimi)

retim Olanaklar Erisi

Hayali bir ekonomide iki rn, tketim ve sermaye
mallar retildiini varsayalm

retim Olanaklar Erisi

Eri zerindeki noktalar veri kaynak (igc,
toprak, sermaye) ve teknoloji dzeyinde
retilebilecek azami miktarlar gsterir.

Eri zerindeki her nokta etkin (efficient) dzeyleri

gsterir.

Erinin iinde kalan blgedeki noktalar ise

etkin olmayan dzeyleri gsterir. Kaynaklar
daha etkin kullanlabilir.
Erinin dnda kalan alandaki noktalar ise
mevcut kaynak ve teknoloji dzeyiyle
ulalmas imkansz retim dzeylerini gsterir.
O dzeye, emek, sermaye, toprak ve teknik bilgi
art sonucunda ulalabilir.
Bu durumda eri o noktalardan geecek ekilde ste
kayacaktr.

retim Olanaklar Erisi

Hayali bir ekonomide iki rn, film ve gda, retildiini
varsayalm

Gda retimi (F)

F/G = frsat maliyeti

(=1/2)

14
10

F= 4

B
G = 8

14

1 birim fazla film (G)

retmek iin 0.5 birim
gdadan (F) vazgemek
gerekir.

Film retimi (G)

retim Olanaklar Erisi

Bu eri dz bir izgi ya da eri biimde
olabilmekte..
Biimi, frsat maliyetine baldr...
Eer frsat maliyeti sabit ise, bu durumda retim
olanaklar erisi dz bir izgi halindedir...
Eer bir birim daha fazla bir rnden retmek
iin katlanlan frsat maliyeti artyorsa, bu
durumda eri biimindedir..

Ekonomi kaynaklarn
bira retiminden da
bisikletlerine
kaydrdnda:

Bira

Neden Eri Biiminde???

retim olanaklar
erisi daha dik hale
gelir...

Da bisikletlerinin
frsat maliyeti artar

Da
Bisikleti

A noktasnda,
ou ii bira
retiminde
almaktadr. (hatta
da bisikleti retiminde
almalar daha uygun
olmasna karn)

Bira

Neden Eri Biiminde???

A

AAnoktasnda,
noktasnda,bisiklet
bisiklet
retiminin
retimininfrsat
frsat
maliyeti
maliyetidktr
dktr

Dolaysyla, daha fazla

bisiklet retmek iin
ok fazla bira
retiminden vazgemek
durumda deildirler...
Da
Bisikleti

B noktasnda, ou ii
bisiklet retiminde
almaktadr. Bira
retiminde alanlarn
says azalmtr
Daha fazla bisiklet
retmek bira retiminde
alan baz iilerin bu
alana kaydrlmasn
gerektirmektedir, bu
durumda, bira
retiminde byk bir
de neden
olacaktr...

Bira

Neden Eri Biiminde???

BBnoktasnda,
noktasnda,
bisiklet
bisikletretiminin
retiminin
frsat
frsatmaliyeti
maliyeti
yksektir
yksektir

Da
Bisikleti

Frsat Maliyeti ve Azalan Getiriler

Kanunu
retim olanaklar erisi, bir maldan daha fazla
retebilmek iin dier maln retiminden her
seferinde daha fazla miktar vazgeileceini
gsterir.
Yani, bir maln retimi arttka o retimin frsat
maliyeti artar.
Bir baka deyile, o birimi retmek iin her
seferinde daha fazla kaynak kullanmak gerekir.
Bu da kaynak verimliliinin dmesi demektir.

Piyasalarn leyii

Piyasa alc ve satclar biraraya getiren,

onlarn bilgi alveriinde bulunup i
yapmalarn salayan bir dzenlemedir.

Piyasa aktrleri:

1. Hanehalk : Neyi, ne kadar tketecein kararn

verir.
2. Firmalar: Neyin nasl retilecei kararn verir.
3. iler: Piyasada oluan cret dzeyinde ne kadar
alacann kararn verir.

Tm bu kararlarn sonucunda fiyatlar arz ve

talebi eitleyecek ekilde oluur.

Piyasalarn leyii

Piyasa alc ve satclar biraraya getiren,

onlarn bilgi alveriinde bulunup i
yapmalarn salayan bir dzenlemedir.

Mal ve Hizmet Piyasalar

retim Faktrleri Piyasalar

Emek piyasas
Sermaye piyasas
Doal Kaynaklar Piyasalar

Toplumdaki Ekonomik Aktrler

Ve Karar Vericiler
Hanehalklar / Bireyler: tketim, tasarruf ve emek
arz kararlar
Hanehalk: ayn at altnda yaayan ve kimi tketim
kararlarn birlikte alan kiiler

Firmalar: retim, teknoloji, yatrm, emek talebi

kararlar
Hkmet: yasal ereve ve ekonomik politikalar

(maliye, para, sanayi, sosyal devlet politikalar, kalknma

planlar, makro hedeflerin belirlenmesi gibi)

Ekonomik evrim emas

Ekonomik evrim emas, hanehalklar ve
firmalarn yer ald piyasalarda akmlarn ne
ekilde olduunu gsteren ekonominin grsel bir
modelidir...
ki tip aktr:
Hanehalklar
firmalar

ki tip piyasa:
Mal ve hizmet piyasas
retim faktrleri piyasas
Olduunu varsayalm...

retim Kaynaklar
(retim Faktrleri)

Mal ve hizmet retiminde kullanlan kaynaklardr...

1.Emek
2.Sermaye
3.Toprak
4.Doal Kaynaklar

Ekonomik evrim emas

Hanehalklar:
Hanehalklar:
retim
retim faktrlerine
faktrlerine sahiptirler
sahiptirler ve
ve gelir
gelir elde
elde etme
etme
amacyla
amacyla bu
bu faktrleri
faktrleri firmalara
firmalara
satmakta/kiralamaktadrlar...
satmakta/kiralamaktadrlar...
Mal
Mal ve
ve hizmet
hizmet satn
satn almakta
almakta ve
ve tketmektediler...
tketmektediler...

Firmalar
Firmalar:
Firmalar:
retim
retim faktrlerini
faktrlerini satn
satn alp/kiralayp
alp/kiralayp ve
ve
bu
bu faktrleri
faktrleri mal
mal ve
ve hizmet
hizmet retiminde
retiminde
kullanmaktadrlar
kullanmaktadrlar
Mal
Mal ve
ve hizmet
hizmet satmaktadrlar..
satmaktadrlar..

Hanehalklar

Ekonomik evrim emas

Gelir
M&H
sat

Mal ve
hizmetler
piyasalar

Firmalar

retim
faktrleri
cret, kira, kar

Harcama
M&H
alm

Hanehalklar

retim faktrleri
piyasalar

Emek, arazi,
sermaye
Gelir

Kaynak Dalm

(Resource Allocation)
Arz ve talep ekonomide retilen mal ve
hizmetlerin fiyatlarn belirler.
Piyasada oluan fiyatlarsa ekonomide kaynak
dalmn ynlendiren bir gsterge veya
klavuz roln oynar.
Kaynak Dalm eitli toplumlarda eitli
biimler alr.
Merkezi Plan ekonomileri
Karma Ekonomik sistemler
Serbest Piyasa ekonomileri

Serbest Piyasa Ekonomisi

Piyasa ekonomisinde, piyasada bulunan ok
sayda hanehalk ve firmalar tarafndan merkezi
olmayan bir biimde kararlar alnarak kaynaklarn
datm sz konusudur.
Adam Smith: Uluslarn Zenginlii (The Wealth of
Nations (1776):
ekonomik refahn salanmas iin hanehalklarnn ve
firmalarn her biri grnmez bir el tarafndan
ynlendirilmektedir...

Etkinlik mi Eitlik mi?

Deiik lkelerdeki iktisadi sistemleri birbirinden ayran
en nemli konu bu soruya verilen cevapta gizlidir.
Serbest piyasa ekonomileri fiyat mekanizmas (Adam
Smithin mehur grnmez eli) ile kaynaklarn etkin bir
ekilde datlacan iddia ederken toplumda bu
kaynaklarn nasl dalaca sorusu ile ilgilenmez.
Planl ekonomiler ise, kaynaklarn toplum iinde eit bir
ekilde ihtiyala orantl bir ekilde datlmas esasna
dayanr.
Planl ekonomilerde fiyatlarn yol gstericilii ortadan
kalktndan, kimin ne kadar ihtiyac olduunu belirlemek, ne
kadar retileceine karar vermek ar bir brokrasiyi gerektirir.
Rekabetin olmamas sonucu verim ve kalite dkl gibi
sorunlar ortaya kabilir.

Ekonomik Sistemler

(Kaynak: Besim stnel, Ekonominin Temelleri)

Felsefi Temelleri

Kurumsal Temelleri

Kapitalizm

Liberalizm
Bireycilik
Haz-elem felsefesi

zel mlkiyet hakk ve

szleme
Piyasa mekanizmas ve fiyat
sistemi

Sosyalizm

Kendi kaderine hakim

olma istei
Toplumcu dnce
Hizmet-refah istei

retim aralarnda kolektif

mlkiyet
Merkezi planlama (emredici)

Karma
Ekonomi

zgr yaama arzusu

Birey-toplum ilikileri
Sosyal gvenlik iinde
alma istei

Snrlandrlm ve yaygn
mlkiyet
Demokratik planlama (yol
gsterici) ve sosyal devlet
dzeni

Piyasalarn ileyiine gre lkeler

in

Kba

Merkezi Plan
Ekonomileri

sve
Macaristan

ABD
ngiltere

Serbest
Piyasa
Ekonomileri

Normatif ve Pozitif ktisat

Pozitif iktisat; ne, nasl, nerede, ne zaman, ne
kadar gibi objektif nermelerle ilgilenir.
Aklayc analiz

rnein, sigaraya %10 vergi konulursa tketim

yzde ka der?

Normatif iktisat, iktisadi analizinde, iyi-kt,

doru-yanl gibi sbjektif veya ahlaki
deerlere atf yapar.
Yol gsterici analiz

rnein; Sigara tketimini azaltmak iin vergi

konulmaldr.

Normatif ve Pozitif ktisat

Pozitif ya da Normatif Grler?
Asgari cretteki bir art bu kategoride (yani dk
nitelikli) alanlarn istihdamnda bir azalmaya neden
olacaktr.
POZTF

Kamu bte andaki bir art faiz oranlarnn

artmasna neden olacaktr.
POZTF

Normatif ve Pozitif ktisat

Pozitif ya da Normatif Grler?

Asgari cretteki bir zammn dk gelirli nfusa

salayaca gelir artlar bu zammn istihdam zerindeki
greceli olumsuz etkilerden daha nemlidir.
NORMATF

Yksek enflasyonla mcadeleden ziyade isizlikle

mcadele n planda olmal ve biraz enflasyona
katlanmalyz.
NORMATF

ktisatlar arasndaki gr
farkllklarnn nedenleri
Bilimsel nedenler: Dnyadaki ekonomik olaylar

aklamaya alan alternatif pozitif kuramlarn geerlilii

hakknda gr ayrlklar olabilir.

Deer yarglar: Farkl deer yarglarna sahip olabilirler;

bu da ekonomi politikalarnn temel hedeflerinin ne olmas
gerektii ile ilgili farkl grlere neden olabilir.

ktisatlar arasndaki gr farkllklarna

rnek:
Piyasalarn ileyii
Neoklasik iktisada gre serbest piyasa dzeninde
yani tm iktisadi aktrlerin tketim ve retim kararlarn
serbeste alabildikleri bir erevede
Tm aktrlerin serbest kararlarnn sonucunda fiyatlar
arz ve talebi eitleyecek ekilde oluur; piyasa denge
noktasna gelir.
Arz ve talep ekonomide retilen mal ve hizmetlerin
fiyatlarn belirler.
Piyasada oluan fiyatlarsa ekonomide kaynak dalmn
ynlendiren bir gsterge veya klavuz roln oynarlar.
Serbest Piyasa bu ekilde bir ekonomik model olarak en
yksek verimlilik ve en etkin sonular salayan
sistemdir.

ktisadi Dnce Okullar

Temel/referans olarak alnan dnce okulu:
Neoklasik ktisat
Alternatif dnce okullar:
Keynesci ktisat
Marxist ktisat
Kurumsal ktisat
Yapsal ktisat
Feminist ktisat
vb.

Mikroekonomi ve Makroekonomi
Mikroekonomi tekil piyasalarda arz, talep, fiyat
ve miktarn belirlenmesi ile ilgilenir.
Hanehalklar ve firmalarn tekil piyasalarda nasl
karar aldklar ve birbirleriyle nasl etkileime
girdiklerine bakar.
Belirli bir maln fiyat, firmann altraca ii
says mikroiktisadn konusudur.

Makroekonomi ekonomiye genel olarak bakar;

daha geni tanml deikenlerle ilgilenir.
stihdam, isizlik, enflasyon, toplam harcamalar, d
ak, ulusal gelir, byme, gibi.

Modeller ve Veriler
Fiyat artnn (enflasyon) arkasnda hangi faktrlerin
yattn bulmak ancak bir model kurarak baarlabilir.

Model
Basitletirilmi varsaymlara dayal olarak ileyen kavramsal
ereve
ktisadi dnmeyi kolaylatrr.

Veri
ktisatnn gerek dnya ile ilikisini salar.
Zaman serileri
Yatay kesit verileri

rnek: Modelde kullanlacak veriler, GSMH, para arz

miktar vs. zaman serilerine birer rnektir.

Reel ve Nominal Veri Ayrm

Birok iktisadi veri parasal olarak (o yln
fiyatlaryla) llr.
Belli yllar arasnda karlatrma yaparken bu
verileri kullanmak salkl deildir.
Nominal deerler
O gn geerli olan (cari) fiyatlarla llr
Reel deerler
Nominal deerlerin fiyat deiimlerinden
arndrlm halidir.
Herhangi bir yln fiyatlar temel (baz)
alnarak verilerdeki gerek deiim llr.

Blm 3

Talep, Arz ve Piyasa

Bu blmde:
Alclarn mal talebini hangi faktrler
etkilemektedir?
Satclarn mal arzn hangi faktrler
etkilemektedir?
Arz ve talep mal fiyatn ve miktarn nasl
belirlemektedir?
Talep ve arz etkileyen faktrlerdeki deiiklikler
mal fiyat ve miktarn nasl etkilemektedir?
Piyasalar kaynak dalmn nasl
belirlemektedir?

Baz Kavramlar
Piyasa, Pazar (Market)

alc ve satclar biraraya getiren, onlarn bilgi

alveriinde bulunup i yapmalarn salayan bir
dzenlemedir.

Talep (Demand)

Tketicinin olas fiyatlardan almaya hazr olduu mal

miktar

Arz (Supply)

reticinin olas fiyatlardan retip satmaya hazr

olduu mal miktar

Denge Fiyat (Equilibrium price)

Piyasa arz ile piyasa talebini birbirine eitleyen fiyat

nemli Kavramlar
Baz mallar arasnda belirli ynde bir iliki
bulunabilir. Buna gre mallar ikiye ayrlr:
kame (Benzer) Mallar (Substitutes):
ayn ihtiyac karlayan ya da ayn grevi yapan,
birbirinin yerine kullanlabilen mallar
rnek: ay ve kahve

Tamamlayc Mallar (Complementary):

Ancak birlikte tketildiinde ihtiyac karlayabilen
mallar
rnek: ay ve eker

nemli Kavramlar
Gelirdeki deiimlere verdikleri tepkilere bal
olarak mallar iki gruba ayrlr:

Normal Mallar:
Gelirdeki art karsnda talebi artan mallar
rnek: Araba

Dk ya da Tutulmayan (Inferior)
Mallar:
Gelirdeki art karsnda talebi azalan mallar
rnek: Ekmek

Piyasalar ve Rekabet
Piyasa belirli bir mala ilikin alc ve satclarn
oluturduu alandr.
Rekabeti piyasa, ok sayda alc ve satcnn
bulduu (alc ve satclarn fiyat zerindeki etkisi
gz ard edilebilir boyutta) piyasalar ifade
etmektedir.
Tam rekabeti bir piyasada:
Btn mallar tamamen birbirine benzerdir.
Alc ve satclarn says ok fazladr ve bu nedenle her iki
piyasa aktrnn de piyasa fiyat zerinde etkisi yoktur.
Her biri fiyat alcdr.

Talep Erisi
Talep edilen miktar alclarn satn
almaya istekli olduu ve satn alabildii
mal miktarn gstermektedir.
Talep Kanunu : dier tm etkenler
sabitken, talep edilen miktarn maln fiyat
artnca azaldn ifade etmektedir.
Talep edilen miktarla fiyat arasnda negatif
iliki vardr.

Talep Erisi
Talep Tablosu:
mal fiyat ile talep edilen
miktar arasndaki ilikiyi
gsteren tablodur.
r:
evvalin cafe latteye ynelik
talebi

Lattenin
fiyat

Talep
edilen latte
miktar

$0.00 16
1.00 14
2.00 12
3.00 10

evvalin tercihlerinin talep

kanuna uygun olduunu
varsayalm.

4.00 8
5.00 6
6.00 4

Talep Erisi
Fiyat
Lattenin
fiyat

Talep
edilen
latte
miktar

$0.00 16
1.00 14
2.00 12
3.00 10
4.00 8
5.00 6
6.00 4
Miktar

Piyasa Talebi ve Bireysel Talep

Piyasada talep edilen mal miktar, her bir alc tarafndan
farkl fiyat dzeylerinde talep edilen mal miktarnn
toplamna eittir.
evval ve Alinin Latte piyasasndaki iki alc olduunu
varsayalm... (Qd = talep edilen miktar)
Fiyat

evvalin Qd

Alinin Qd

Piyasa Qd

$0.00

16

24

1.00

14

21

2.00

12

18

3.00

10

15

4.00

12

5.00

6.00

Latte iin Piyasa Talep Erisi

P

Qd
(Piyasa)

$0.00 24
1.00 21
2.00 18
3.00 15
4.00 12
5.00 9
6.00 6

Talep Erisinin Kaymas

Talep erisi, dier etkenler sabitken, fiyatlarn
talep edilen miktar nasl etkilediini
gstermektedir.
Bu dier etkenler talebin fiyat d
belirleyicileridir (r., maln kendi fiyat dnda,
alcnn mala ynelik talebini belirleyen unsurlar).
Bu etkenlerdeki deiim, D talep erisinin
kaymasna neden olmaktadr...

Talep Erisinin Kaymasna Neden olan

Etkenler: Tketicilerin Says
Tketicilerin (Alclarn) saysndaki art,
her bir fiyat dzeyinde talep edilen
miktarn artmasn saladndan, D talep
erisinin saa doru kaymasna neden
olur.

Talep Erisinin Kaymasna Neden olan

Etkenler: Tketicilerin Says
P

Alclarn saysnda
art olduunda;.
Her bir P fiyat
dzeyinde,
Qd artar (bu rnekte
5 birim).

Talep Erisinin Kaymasna Neden olan

Etkenler: Tketicinin Geliri
normal mal a ynelik talep, gelir ile pozitif
ilikilidir.
Gelirdeki art, her bir fiyat dzeyinde talep
edilen miktarda arta neden olur ve D talep
erisinin saa doru kaymasna neden olur.

dk (inferior) mal a ynelik talep, gelir ile

negatif ilikilidir.
Gelirdeki art, D talep erisinin sola doru
kaymasna neden olur.

Talep Erisinin Kaymasna Neden olan

Etkenler: lgili Mallarn Fiyat
kame Mallar: Bir maln fiyatndaki art dier
maln talebinde bir arta neden olur...
rnek: pizza ve hamburger.
Pizza fiyatndaki bir art, hamburger talebini arttrr
ve hamburger talep erisini saa doru kaydrr..
Dier rnekler: Coke ve Pepsi, laptop ve
masast bilgisayarlar,

Talep Erisinin Kaymasna Neden olan

Etkenler: lgili Mallarn Fiyat
Tamamlayc Mallar: Bir maln fiyatndaki art,
dier maln talebinde azalmaya neden olmaktadr.
rnek: bilgisayarlar ve sofwareler.

Eer bilgisayar fiyatlarnda bir art olursa, bireyler daha az

bilgisayar satn almak isterler ve bu durumda softwarelerin
daha az talep edilmesine neden olur ve talep erisi sola
doru kayar.

Dier rnekler: niversite harlar ve kitaplar,

benzin ve araba, eker ve ay

Talep Erisinin Kaymasna Neden olan

Etkenler: Zevkler-Tercihler
Bireylerin tercihlerinin bir mala ynelmesi, o maln
talebinin artmasna neden olur ve D talep erisi
saa doru kayar.
rnein:
1990l yllarda, Atkins diyeti popler olmutur ve
bu durum yumurtaya ynelik talebin artmasna ve
yumurta talep erisinin saa doru kaymasna
neden olmutur.

Talep Erisinin Kaymasna Neden olan

Etkenler: Beklentiler
Beklentiler tketicilerin kararlarn
etkilemektedir.
rnekler:
Eer bireyler gelirlerinin artmasn bekliyorlarsa, lks
lokantalarda yemek yeme talepleri artabilmektedir.
Eer ekonomi ktye doru gidiyorsa ve bireyler i
gvenlikleri ile ilgili karamsarla derlerse, bu
durumda yeni araba almlarna ynelik taleplerinde
azalma olabilmektedir.. (harcamalarn azaltma eilimine
gitmektedirler)

zet: Alclarn Talep Kararn Etkileyen

Faktrler
Deiken

bu deikendeki bir deiiklik

Fiyat

D erisi boyunca
hareket edilmesine

Alclarn says

D erisinin kaymasna

Gelir

D erisinin kaymasna

lgili mallarn fiyat D erisinin kaymasna

Zevkler

D erisinin kaymasna

Beklentiler

D erisinin kaymasna

Altrma 1
Talep Erisi
ndirilen arklara ynelik talep erisini
iziniz. Aadaki senaryo durumunda ne tip
deiiklikler olmaktadr? Neden?
A. iPod fiyatlarndaki
dme
B. ndirilen arklarn
fiyatlarndaki dme
C. CD fiyatlarndaki
dme

Altrma 1
A. iPod fiyatlarndaki dme
Fiyat

P1

D1
Q1

Q2

D2

ndirilen
ndirilen arklar
arklar
ve
ve ipod
ipod
tamamlayc
tamamlayc
mallardr.
mallardr.
iPod
iPod fiyatlarndaki
fiyatlarndaki
dme,
dme, indirilen
indirilen
ark
ark talebinin
talebinin
saa
saa doru
doru
kaymasna
kaymasna neden
neden
olmaktadr.
olmaktadr.
Miktar

Altrma 1
B. ndirilen ark fiyatlarnda dme
Fiyat

D
D erisi
erisi kaymaz.
kaymaz.
Eri
Eri zerinde
zerinde
hareket
hareket edilerek,
edilerek,
daha
daha dk
dk P
P
dzeyi,
dzeyi, ve
ve daha
daha
yksek
yksek Q
Q miktarna
miktarna
neden
neden olmaktadr.
olmaktadr.

P1
P2
D1
Q1

Q2

Miktar

Altrma1
C. CD fiyatlarndaki dme
Fiyat

P1

D2
Q2

Q1

D1

CD
CD ve
ve indirilen
indirilen
arklar
arklar ikame
ikame
mallardr.
mallardr.
CD
CD fiyatlarndaki
fiyatlarndaki
dme,
dme, indirilen
indirilen
ark
ark talebinin
talebinin
sola
sola doru
doru
kaymasna
kaymasna neden
neden
olur.
olur.
Miktar

Arz Erisi
Arz edilen miktar satclarn mallar satmaya
istekli olduu ve satabildii mal miktarn
gstermektedir.
Arz Kanunu : dier tm etkenler sabitken, arz
edilen miktarn maln fiyat artnca arttn ifade
etmektedir.
Arz edilen miktarla fiyat arasnda pozitif iliki
vardr.

Arz Erisi
Arz Tablosu:
Arz edilen Maln fiyat ile
miktar arasndaki ilikiyi
gsteren bir tablodur.

Lattenin
Fiyat

Arz Edilen
Latte
Miktar

$0.00 0
1.00 3

rnek:
Cafe Nero cafe latte arz
etmektedir.

2.00 6

Cafe Neronun arz

5.00 15

tablosunun Arz Yasasna

uygun hareket ettiini
varsayalm.

3.00 9
4.00 12
6.00 18

Cafe Neronun Arz Tablosu ve Erisi

Lattenin
Fiyat

Arz Edilen
Latte
Miktar

$0.00 0
1.00 3
2.00 6
3.00 9
4.00 12
5.00 15

6.00 18

Piyasa Arz ve Bireysel Arz

Piyasadaki arz edilen miktar, her bir satcnn her bir
fiyat dzeyde arz ettii miktarn toplamna eittir.
Starbucks ve Cafe Neronun piyasadaki iki satc
olduunu varsayalm. (Qs = arz edilen miktar)
Fiyat

Cafe Nero

Starbucks

Piyasa Qs

$0.00

1.00

2.00

10

3.00

15

4.00

12

20

5.00

15

10

25

6.00

18

12

30

Piyasa Arz Erisi

P

QS
(Piyasa)

$0.00 0
1.00 5
2.00 10
3.00 15
4.00 20
5.00 25
6.00 30

Arz Erisinin Kaymas

Arz erisi, dier etkenler sabitken, fiyatlarn arz
edilen miktar nasl etkilediini gstermektedir.
Bu dier etkenler arzn fiyat d belirleyicileridir
(r., maln kendi fiyat dnda, satcnn mala
ynelik arzn belirleyen unsurlar).
Bu etkenlerdeki deiim, S arz erisinin
kaymasna neden olmaktadr...

Arz Erisinin Kaymasna Neden olan

Etkenler: Girdi Fiyatlar
retim Kaynaklar (Girdi) fiyatlarna rnekler:
cretler, hammadde fiyatlar.
Girdi fiyatlarndaki bir dme, retimi daha karl
yapaca iin, firmalar daha yksek miktarda
retim yaparlar, her bir fiyat dzeyinde arz edilen
miktar artar. S arz erisi saa doru kayar.

Arz Erisinin Kaymasna Neden olan

Etkenler: Girdi Fiyatlar
P

St fiyatlarnn
dtn
varsayalm.
Her bir fiyat
dzeyinde, arz
edilen Latte
miktar artacaktr.
(bu rnekte 5
birim).
Q

Arz Erisinin Kaymasna Neden olan

Etkenler: Teknoloji
Teknoloji bir birim kt iin gerekli girdi miktarn
belirlemektedir.
Maliyet azaltc teknolojik gelimeler, girdi
fiyatlarndaki dme ile ayn etkiye sahip olup, S
arz erisinin saa doru kaymasna neden
olmaktadr.

Arz Erisinin Kaymasna Neden olan

Etkenler: reticilerin Says
reticilerin (Satclarn) saysndaki bir art, her
bir fiyat dzeyinde arz edilen miktar
arttracaktr. Bu nedenle, S arz erisi saa doru
kayacaktr.

Arz Erisinin Kaymasna Neden olan

Etkenler: Beklentiler
rnekler:
Ortadouda gelien olaylar, daha yksek petrol
fiyatlar beklentisi yaratmaktadr.
Bu durum, Teksastaki petrol reticilerinin
retimini drecek ve ileride daha yksek
fiyattan satabilmek amacyla stoklama
yapmalarna neden olacaktr.
S arz erisi sola kayacaktr.
Genellikle, satclar, gelecekte fiyatlarn deieceine ynelik
beklentileri olduu zaman arz ettikleri miktar bu beklentilerle
uyumlu olarak belirleyebilmektedirler.

zet: Satclarn Arz Kararn Etkileyen

Faktrler
Deiken

bu deikendeki bir deiiklik

Fiyat

S erisi boyunca
hareket edilmesine

Girdi fiyatlar

S erisinin kaymasna

Teknoloji

S erisinin kaymasna

Satclarn says

S erisinin kaymasna

Beklentiler

S erisinin kaymasna

Altrma 2
Arz Erisi
Vergi iadesi software programna
ilikin arz erisini iziniz.
Aadaki farkl senaryolarda ne
gibi deiiklikler sz konusu
olacaktr?
A. Software fiyatnda bir
dme
olduunda.
B. Teknolojik bir gelime
sonucunda daha dk bir
maliyetle software retimi gerekletii
durumda.
C. Profesyonel vergi iadesi hazrlayclarnn
sunduklar hizmetlerinde fiyat artna
gitmeleri durumunda

Altrma 2
A. Vergi iadesi software programnn fiyatnda
dme
Fiyat
S1
P1
P2

Q2

Q1

S
S erisi
erisi kaymaz.
kaymaz.
Eri
Eri boyunca
boyunca
hareket
hareket ederek,
ederek,
daha
daha dk
dk P
P
fiyat
fiyat dzeyi
dzeyi ve
ve
daha
daha dk
dk
Q
Q miktara
miktara neden
neden
olur
olur
Miktar

Altrma 2
B. Software retim maliyetinde bir dme
Fiyat
S1
P1

Q1

Q2

S2

S
S erisi
erisi saa
saa
kayar:
kayar:
Her
Her bir
bir fiyat
fiyat
dzeyinde,
dzeyinde,
Q
Q miktar
miktar
artar.
artar.

Miktar

Altrma 3
C. Profesyonel vergi dzenleyicilerin fiyatlarn
arttrmas
Fiyat
S1

Bu
Bu durum,
durum,
software
software
talebinde
talebinde bir
bir
kaymaya
kaymaya neden
neden
olur,
olur, arz
arz erisi
erisi
zerinde
zerinde bir
bir
etkiye
etkiye neden
neden
olmaz!
olmaz!
Miktar

Arz ve Talep Erileri: Birlikte

P

Denge::
P fiyatnda arz
edilen miktar ile
talep edilen
miktarn birbirine
eit olduu durum

Denge Fiyat

Arz edilen miktar ile talep edilen miktar

eitleyen fiyat dzeyi

QD

QS

$0 24

1 21

2 18

10

3 15

15

4 12

20

5 9

25

6 6

30

Denge Miktar

Denge fiyatnda arz edilen ve talep edilen

miktar

QD

QS

$0 24

1 21

2 18

10

3 15

15

4 12

20

5 9

25

6 6

30

Artk (Surplus) (Arz fazlas)

Arz edilen miktar, talep edilen miktar

atnda...

Arz
Fazlas

rnek:
Eer P = $5,
Bu durumda
QD = 9 latte
ve
QS = 25 latte
Sonu olarak: 16 birim
latte arz fazlas olacaktr
Q

Artk (Surplus) (Arz fazlas)

Arz edilen miktar, talep edilen miktar

atnda...

Arz
Fazlas

Arz fazlas ile karlaan

satclar, fiyatlar drerek
satlar arttrmak
isteyeceklerdir
Bu durum
QD nin artmasna
Ve QS nin azalmasna

ve dolaysyla arz
fazlasnn azalmasna
neden olacaktr.
Q

Artk (Surplus) (Arz fazlas)

Arz edilen miktar, talep edilen miktar

atnda...

Arz
Fazlas

Arz fazlas ile karlaan

satclar, fiyatlar
drerek satlar
arttrmak isteyeceklerdir
Bu durum
QD nin artmasna ve QS
nin azalmasna neden
olacaktr.
Fiyatlar, piyasa denge
noktasna eriinceye
kadar dmeye
Q devam edecektir.

Ktlk (Talep Fazlas):

Talep edilen miktar, arz edilen miktar

atnda...

Talep
Fazlas

rnek:
Eer P = $1,
Bu durumda
QD = 21 latte
Ve
QS = 5 latte
16 birim lattelik bir
ktla (talep
fazlasna) neden
Q
olacaktr.

Ktlk (Talep Fazlas):

Talep edilen miktar, arz edilen miktar

atnda...

Talep fazlas ile karlaan,

satclar fiyatlarn
arttracaklar,

QD nin dmesine ve
QS nin artmasna
ve talep fazlasnn
azalmasna neden
olacaklardr
Talep
Fazlas

Ktlk (Talep Fazlas):

Talep edilen miktar, arz edilen miktar
atnda...
P

Talep fazlas ile

karlaan, satclar
fiyatlarn arttracaklar,
QD nin azalmasna fall

Talep
Fazlas

ve QS nin artmasna neden

olacak
Fiyatlar, piyasa denge
noktasna eriinceye
kadar artmaya devam
edecektir.

Denge Noktasndaki Deiimleri

Belirlemenin 3 Adm
Herhangi
Herhangi bir
bir olayn
olayn etkisini
etkisini belirlemek
belirlemek iin,
iin,
1.
1. Bu
Bu olayn
olayn SS arz
arz erisini
erisini mi,
mi,
D
D talep
talep erisini
erisini mi
mi ya
ya da
da her
her ikisini
ikisini de
de mi
mi
etkileyip
etkileyip etkilemediine
etkilemediine karar
karar verin.
verin.
2.
2. Erilerin
Erilerin hangi
hangi yne
yne kayacana
kayacana karar
karar verin.
verin.
3.
3. Arz-talep
Arz-talep erilerini
erilerini kullanarak,
kullanarak, denge
denge fiyat
fiyat ve
ve
miktardaki
miktardaki deiimleri
deiimleri belirleyin.
belirleyin.

rnek: Hibrit Arabalar iin Piyasa

Dengesi
P
S1

P1

D1
Q1

rnek 1:

Talep Erisinde Kayma

Durum:

Petrol Fiyatlarnda
art olduunda.
AAMA 1:
D erisi kayacaktr

nk petroln
fiyat
AAMA
2:
hibrit arabalarn
D saa kayacaktr.
talebini etkilemektedir.
nk
yksek
petrol
AAMA
3:
fiyatlar
hibrit
Bu
kayma
fiyat
S erisi
arabalar
daha
cazip
dzeyinde
ve
kaymamaktadr,
hale
getirecekir
miktarda
bir arta
nk petroln
fiyat
neden olacaktr.
hibrit arabalarn
retiminin maliyetini
etkilememektedir

S1
P2
P1

D1
Q1 Q2

D2
Q

rnek 1:

Talep Erisinde Kayma

Dikkat:
P fiyat arttnda,
reticiler daha fazla
araba arz
edeceklerdir (S arz
erisinde bir kayma
olmamasna
ramen)
Ltfen her zaman
iin eri boyunca
hareket etme ile
erinin paralel
olarak kaymas
arasndaki farka
dikkat ediniz!

P
S1
P2
P1

D1
Q1 Q2

D2
Q

Eri zerinde hareket etme & Erinin paralel

kaymas
Arzdaki deiim: S erisinin paralel olarak kaymas
arz etkileyen fiyat d deikenler nedeniyle
gereklemektedir (teknoloji ve maliyetler gibi)
Arz edilen miktardaki deiim:
sabit bir S erisi boyunca hareket edilmesi, sadece P
fiyat deitiinde gereklemektedir
Talepteki deiim : D erisinin paralel olarak
kaymas arz etkileyen fiyat d deikenler nedeniyle
gereklemektedir (gelir ve alclarn says gibi)
Talep edilen miktardaki deiim:
sabit bir D erisi boyunca hareket edilmesi, sadece P
fiyat deitiinde gereklemektedir

fiyat

Talep iki ekilde artar: (1)

A
P0
P1

B
D
Q0 Q1 miktar

(1) Talep dorusu

zerinde hareket:
Tketici maln fiyat
dtnde daha fazla
rn talep eder.
Fiyattaki deiim talep
dorusunu kaydrmaz,
doru zerinde
hareket edilir.

Talep iki ekilde artar: (2)

fiyat

Talep dorusunun D0
dan D1e kaymas

P0
P1

A
B

D0

Q0 Q1Q2Q3

D1

miktar

Maln fiyat dndaki

Dier etkenler deki
deiiklik sonucu
talep dorusu kayar.
P0 fiyatnda talep
edilen miktar Q0
dan Q2 ye artar.

rnek 2:

Arz Erisinde Kayma

Durum: Yeni teknoloji,

P
araba retiminin
maliyetini drdnde

S1

S2

AAMA 1:

S erisi kayar
nk bu
P1
AAMA
2: durum
retim
P2
S
erisimaliyetini
saa kayar
etkilemektedir.
nk,
maliyetin
AAMA
D erisi 3: neden
azalmasna
kaymamaktadr,
Bu
kayma
denge
olan
bu durum
her bir
nk
retim
fiyatnn
dmesine
fiyat
dzeyinde
teknolojisi
talebi
ve
denge
miktarnn
retimi
daha
karl
etkileyen
faktrlerden
artmasna
neden
hale
getirecektir.
biri deildir.
olur

D1
Q1 Q 2

rnek 3: Hem Arz hem de Talep Erisinin

Kaymas
Durumlar:
P
petroln fiyat artnda
VE yeni teknolojik gelime
retim maliyeti
drdnde
AAMA 1:
Her iki eri de kayar.
AAMA 2:
Her ikisi de saa
doru paralel kayar.

S1

S2

P2
P1

AAMA 3:
Q miktar artar, ama P fiyat
zerindeki etki belirsizdir:
Eer talep, arzdan daha fazla
artarsa, P artar.

D1
Q1

Q2

D2
Q

rnek 3: Hem Arz hem de Talep Erisinin

E Anl Kaymas
Durumlar:
petroln fiyat artnda
VE yeni teknolojik
gelime retim maliyeti
drdnde
AAMA 3, devam.
Ama eer arz,
talepten daha
fazla artarsa,
P der.

P
S1

S2

P1

P2
D1
Q1

Q2

D2
Q

Altrma 3
Arz ve Talep Erilerinin Kaymas
aamal yntemi kullanarak, her bir senaryonun
ark indirmenin denge fiyat ve miktar zerindeki
etkiyi inceleyiniz.
Senaryo A: CD fiyatlarndaki bir dme
Senaryo B: ark indirme sitelerinin sahiplerinin, indirilen her
bir ark iin dedikleri telif hakk fiyatnn dmesi
Senaryo C: Senaryo A ve Bnin birlikte gereklemesi

Altrma 3
A. CD fiyatlarnda bir dme
AAMALAR
P

1. D erisi kayar

ark indirme
piyasas
S1

2. D erisi sola
kayar

P1

3. P ve Qda art
gerekleir.

P2

D2
Q2 Q1

D1

Altrma 3
B. Maliyetlerde Dme
AAMALAR
P

1. S erisi kayar

S1

2. S saa kayar
3. P der, Q
rises.

ark indirme
piyasas
S2

P1
P2

D1
Q1 Q2

Altrma 3
C. A ve Bnin birlikte gereklemesi
AAMALAR
AAMALAR
1.
1. Her
Her iki
iki eri
eri de
de kayar
kayar (baknz
(baknz AA &
& BB
senaryolar).
senaryolar).
2.
2. D
D sola
sola kayar,
kayar, S
S saa
saa kayar.
kayar.
3.
3. P
P fiyat
fiyat kesinlikle
kesinlikle der.
der.
Q
Q miktar
miktar zerine
zerine etki
etki belirsizdir:
belirsizdir:
Talepteki
Talepteki dme
dme Q
Q miktarn
miktarn azaltrken,
azaltrken,
arzdaki
arzdaki art,
art, Q
Q miktarn
miktarn arttrmaktadr.
arttrmaktadr.