UVOD

Ovaj seminarski rad obuhvata inteligentne transportne sisteme u svrhu poboljanja

intermodalnog transporta koritenjem raznih komunikacijskih i informacijskih tehnologija i
implementacijom inteligencije.
Seminarski rad sadri openite informacije o intermodalnom transportu i inteligentnim
transportnim sistemima. Osim toga navedena su i podruja djelovanja intermodalnog
transporta, te njegove monosti u pojedinim granama prometa.
Intermodalni transport ima neke svoje prednosti ali i probleme koje su adresirane u
pojanjenje u seminarskom radu. Problemi u intermodalnom transportu mogu biti razliite
prirode, postoje problemi koji su posebni za odreene grane, ali postoje i oni koji zajedniki
nekim granama kao na primjer problem zagaenja okolia.
Isto tako, u seminarskom radi je voena rije o prikladnim inteligentnim transportnim
sistemima koji se mogu uklopiti u intermodalni prijevoz. Mogunost i primjena ITS-a je
velika i dolaskom svake tehnologije raaju se nove ideje za razvoj novih inteligentnih
transportnih sistema koji bi nali svoju primjenu u bilo kojoj grani prometa, pa tako i u
intermodalnom transportu.
Kako se razvijao saobraaj tako su se morale razvijati i tehnologije kojima bi se poboljali
problemi kao to su sigurnost u prometu, veliki zastoji i ekanja, sama kvaliteta prometa,
tehnologije u tehnolokim procesima i slino. Veina razvijenih zemalja rjeenje je pronala
uvoenjem Inteligentnih transportnih sistema (ITS) u saobraaju.
ITS se koristi u svim granama prometa i uvelike je pozitivno utjecao na intermodalni prijevoz.
Cilj ovog rada je prikazati inteligentne transportne sisteme i intermodalni transport.

INTELIGENTNI TRANSPORTNI SISTEMI

Pojam inteligentni transportni sistem (ITS) odnosi se na napore za dodavanje informacijske i
komunikacijske tehnologije za tehnologiju prijevoza i vozila u nastojanju da e se upravljati
imbenicima koji su obino u sukobu jedni s drugima, kao to su vozila, optereenja, i rute za
poboljanje sigurnosti.
Interes za ITS dolazi od problema uzrokovanih prometnim guvama i sinergije nove
informacijske tehnologije za simulaciju, real-time kontrolu i komunikacijske mree.
Zaguenje saobraaja je u porastu u cijelom svijetu kao rezultat poveane motorizacije,
urbanizacija, porast broja stanovnika te promjene u naseljenosti. Zaguenje smanjuje
uinkovitost saobraajne infrastrukture i poveava vrijeme putovanja, zagaenje zraka i
potronju goriva to dovodi do toga da se inteligentni transportni sistemi u prometu sve vie
nastoje uvesti u veinu razvijenih zemalja da bi se u konanici olakalo odvijanje prometa te
naravno poboljala sigurnost odvijanja prometa.
Inteligentni transportni sistem (ITS) se moe definirati kao holistika, upravljaka i
informacijsko-komunikacijska (kibernetska) nadgradnja klasinog sistema saobraaja i
transporta kojim se postie znatno poboljanje performansi, odvijanje saobraaja, uinkovitiji
transport putnika i roba, poboljanje sigurnosti u prometu, udobnost i zatita putnika, manja
oneienja okolia, itd. ITS ima znaenje novoga kritinog pojma koji mijenja pristup i trend
razvoja prometne znanosti i tehnologije transporta ljudi i roba tako da se uinkovito rjeavaju
rastui problemi zaguenja saobraaja, oneienja okolia, uinkovitosti prijevoza, sigurnosti
i zatite ljudi i roba u saobraaju, te u tom smislu inteligentna saobraajnica predstavlja
kibernetsku i informacijsko-komunikacijsku nadgradnju klasinih saobraajnica tako da se
osim osnovnih fizikih funkcija ostvaruje bolje informiranje vozaa, voenje saobraaja,
sigurnosne aplikacije, itd.
ITS je sistem koji isporuuje usluge i informacije korisnicima putem distribuiranog
informacijskog sistema uz uporabu suelja koje je prilagoeno korisniku ili pokretnom
objektu, bilo u okviru privatnog ili javnog sektora. Sistem ITS mora biti konvergentan i
otvoren, nudei s jedne strane primjenu razliitih tehnologija interaktivnog i multimedijalnog
obiljeja, i s druge strane jamei cjelovitost djelovanja po cijelom geografskom podruju, od
mikrolokacija, gradova do regija, drava i kontinenata.

ITS je u odnosu na druge grane dosta mlada grana, ali pojavom ITS-a poelo se bolje
iskoritavati postojee saobraajne kapacitete i sisteme.
CILJ IMPLEMENTACIJE INTELIGENTNIH TRANSPORTNIH SISTEMA
Cilj implementacije inteligentnog transportnog sistema je podii kvalitetu saobraaja i
transporta, poboljati iskustva vozaa i putnika, poboljati postupke vezane za putovanja ljudi,
razmjenu dobra i usluga, te poveati sveukupnu saobraajnu informacijsku transparentnost.
Prema tome glavni cilj izgradnje ITS-a je integracija sistema koji e poboljati putovanja i
prijevoz kroz uinkovitije i sigurnije kretanje ljudi, robe i informacija, uz veu mobilnost,
veu uinkovitost goriva i manje zagaenje okoline, tj. sigurniji ekosistem u cijelosti.
Osim glavnih ciljeva ITS-a definiraju se i posebni ciljevi koji poblie opisuju i pojanjavaju
irinu koju obuhvaaju sistemi ITS, a to su: poveavanje radne uinkovitosti i kapaciteta
transportnog sustava, poveanje mobilnosti osoba i robe, prevencija i smanjivanje nezgoda i
teta uzrokovanih transportom, smanjena potronja energije i dugorono kontrolirana zatita
okolia.
FUNKCIONALNA
SISTEMA

PODRUJA

USLUGE

INTELIGENTNIH

TRANSPORTNIH

Osnovnu bit ITS-a ine sistemska upravljaka i informatiko-komunikacijska rjeenja

ugraena u mrenu infrastrukturu, vozila, upravljake centre i razliite komunikacijskoraunalske terminale. Razvoj saobraaja klasinom izgradnjom infrastrukture doveli su do
problema efikasnosti i zahtjeva za novim usklaenim rjeenjima u cestovnom i drugim
granama saobraaja, te njihovim sueljima s lukim, kolodvorskim, te logistikim i dr.
saobraajno-transportnim sistemima.
Postojea funkcionalna podruja i usluge ITS-a, prema Meunarodnoj organizaciji za
standardizaciju (ISO) su:
-

informiranje putnika (Traveler Information),

upravljanje prometom i operacijama (Traffic Management and Operations),
vozila (Vehicles),
prijevoz tereta (Freight Transport),
javni prijevoz (Public Transport),
urne slube (Emergency),
elektronika plaanja vezana uz transport (Transport Related Electronic Payment),
sigurnost osoba u cestovnom prijevozu (Road Transport Related Personal Safety),
nadzor vremenskih uvjeta i okolia (Weather and Environmental Monitoring),

upravljanje odzivom na velike nesree (Disaster Response Management and

Coordination),
nacionalna sigurnost (National Security).

ITS je primjenjiv u svim oblicima prijevoza pa ga je tako mogue primijeniti i u

intermodalnom prijevozu i ostvariti dobre rezultate. Implementacijom inteligentnih
transportnih sistema mogue je ostvariti brojne pogodnosti za intermodalni transport. Uloga
ITS-a u ovoj vrsti prijevoza je da pobolja uinak prijevoza, olaka i pojednostavi pojedine
procese unutar intermodalnog prijevoznog procesa.
Inteligentni transportni sistemi razlikuju se u tehnologijama koje se primjenjuju; od osnovnih
sistema upravljanja kao to su auto navigacija, saobraajni signali kontrole, sistemi
upravljanja kontejnerima, promjenljivi saobraajni znakovi, automatsko prepoznavanje
registarskih oznaka ili kamere za praenje brzine, zatim kao to su sigurnosni sistemi i vie
naprednih aplikacija koje integriraju ive podatke i povratne informacije iz brojnih drugih
izvora, kao to su parking smjernice i informacijski sistemi, vremenska prognoza, most za
odleivanje sistema i slino.
Primjena inteligentnih transportnih sistema u tehnolokom procesu oituje se kroz tehnologije
koje se obino provode u ITS-u.
Neke od tih tehnologija su:
-

beine komunikacije,
plutajui auto podatak,
video za otkrivanje vozila,
inteligentne transportne aplikacije.

TEHNOLOGIJE ITS-a
Inteligentni transportni sistemi razlikuju se u tehnologijama koje se primjenjuju; od osnovnih
sistema upravljanja kao to su auto navigacija, saobraajni signali kontrole, sistemi
upravljanja kontejnerima, promjenljivi saobraajni znakovi, automatsko prepoznavanje
6

registarskih oznaka ili kamere za praenje brzine, zatim kao to su sigurnosni sistemi i vie
naprednih aplikacija koje integriraju ive podatke i povratne informacije iz brojnih drugih
izvora, kao to su parking smjernice i informacijski sistemi, vremenska prognoza, most za
odleivanje sistema i slino.Additionally, predictive techniques are being developed in order
to allow advanced modeling and comparison with historical baseline data. Osim toga, tehnike
su se razvile kako bi se omoguile napredno modeliranje i usporedbu s povijesnim podatcima
osnovnih podataka. Nadalje e biti opisaneSome of the constituent technologies typically
implemented in ITS are described in the following sections. neke od konstitutivnih
tehnologija koje se obino provode u ITS-u.

Beine komunikacije

Razliiti oblici beinih komunikacijskih tehnologija su predloene za inteligentne

transportne sisteme.
communication on and frequencies are widely used for short and long range communication
within ITS.Radio modem komunikacija na UHF i VHF frekvencije se nairoko koristi za
velik odnosno irok raspon komunikacija. Short-range communications (less than 500 yards)
can be accomplished using protocols, specifically or the standard being promoted by the
and the .Kratkog dometa komunikacije (manje od 500 metara) mogu se ostvariti koritenjem
IEEE 802.11 protokola1, posebno TALAS. Teoretski raspon ovih protokola moe se produiti
koristei Mobile ad-hoc mrea ili umreavanje.
Longer range communications have been proposed using infrastructure networks such as ( ),
(GSM), or .Za dui niz komunikacije predloeno je koritenje infrastrukturne mree, kao to
su WiMAX ( IEEE 802,16 ), Globalni sistem za mobilne komunikacije (GSM), ili 3G . Longrange communications using these methods are well established, but, unlike the short-range
protocols, these methods require extensive and very expensive infrastructure deployment.
1 Skupina standarda 802.11 trenutano sadri est naina beine
modulacije signala, koji koriste isti protokol, a najei naini su definirani
a, b i g dodatcima izvornog standarda; sigurnosne odredbe su naknadno
dodane i okupljene su u 802.11 i dodatku. Ostali dodatci ove porodice (c-f,
h-j, n) su servisna podoljanja i proirenja ili ispravke prijanjih odredbi
7

Long-range komunikacije koristei ove metode su dobro uspostavljene ali, za razliku od

kratkog dometa, ove metode zahtijevaju opsene i vrlo skupe infrastrukture implementacije.
There is lack of consensus as to what business model should support this infrastructure.Tu je
nedostatak konsenzusa u tome to bi poslovni model trebali podrati ovu infrastrukturu.

Plutajui auto podatak

Plutajui auto podataka (FCD), takoer poznat kao plutajui stanini podataka, je metoda za
odreivanje brzine saobraaja na cestovnoj mrei. It is based on the collection of localisation
data, speed, direction of travel and time information from

in vehicles that are being

driven.Ona se temelji na prikupljanju podataka lokalizacije, brzine, smjera kretanja i

vrijemena informacije iz mobitela u vozila koja se pokreu. These data are the essential
source for and for most (ITS).Ovi podaci su bitan izvor za informacije o saobraaju i za
veinu inteligentni transportni sistemi (ITS).This means that every vehicle with an active
mobile phone acts as a sensor for the road network. To znai da svako vozilo sa aktivnim
mobilni telefonom djeluje kao senzor za cestovne mree. Based on these data,
identified, travel times can be calculated, and

can be

can be rapidly generated.Na temelju tih

podataka, zaguenje saobraaja moe se identificirati, putovanje, odnosno duina puta moe
se izraunati, a izvjea o saobraaju mogu brzo biti generiran.
Mjerenjem i analizom mree podataka, koristei triangulacija, uzorak podudaranja ili stanica
sektoru statistike - u anonimnom obliku - podaci se pretvaraju u taan protok informacija
prometa. S vie zaguenja, postoji vie automobila, vie mobitela, te stoga vie sondi. U
velegradska podruja, udaljenost izmeu antena je kraa i dakle, tonost se poveava. Nema
potrebe za gradnjom infrastrukture uz cestu, ve se samo postojea mrea mobilnih telefona
moe iskoristiti. U nekim gradskim podrujima koristi se RFID signala2 iz ETC transpondera.
Tehnologija plutajuih auto podataka prua velike prednosti u odnosu na postojee metode
mjerenja prometa:
2 RFID je tehnologija koja koristi radio frekvenciju kako bi se razmjenjivale
informacije izmeu prijenosnih ureaja/memorija i host raunala
8

znatno jeftiniji od senzora ili kamere

vea pokrivenost: sva mjesta i ulice

bre postavljanje (bez radne zone) i manje odravanja

radi u svim vremenskim uvjetima, ukljuujui i jaku kiu

Vrijeme putovanja te podatci o autoputevima takoer se prikupljaju pomou senzora na

osnovu Bluetooth tehnologije.

Sensing tehnologije
Tehnoloki napredak u oblasti telekomunikacija i informacijske tehnologije u kombinaciji sa
stanjem mikroipa, RFID (Radio Frequency Identification), i jeftini inteligentni svjetionik
sensing tehnologije imaju poboljane tehnike mogunosti koje e olakati sigurnosne
prednosti voza za inteligentne transportne sisteme na globalnoj razini.Sensing systems for
ITS are vehicle and infrastructure based networked systems, eg, .
Infrastrukturni senzori su neunitivi (kao u-road reflektori) ureaja koji su instalirani ili
ugraeni na cesti ili u neposrednoj okolini cesta (zgrade, stupovi, znakovi) kao obavezna
ifrastruktura, i moe ih se runo iriti tijekom preventivnih izgradnja cesta ili
odravanja.Vehicle-sensing systems include deployment of infrastructure-to-vehicle and
vehicle-to-infrastructure electronic beacons for identification communications and may also
employ the benefits of CCTV technology at desired intervals in order to increase sustained
monitoring of suspect vehicles operating in critical zones.

Video za otkrivanje vozila In contrast to , systems, and sensor loops embedded in the
roadway, no additional hardware on the road network is necessary.

Mjerenje protoka saobraaja i automatskim otkrivanjem incidenta pomou video kamera je

jo jedan oblik detekcije vozila.Since video detection systems such as those used in do not
involve installing any components directly into the road surface or roadbed, this type of
system is known as a "non-intrusive" method of traffic detection. Budui da video sistemi za
otkrivanje poput onih koje se koriste za automatsko prepoznavanje registarskih oznaka ne
ukljuuje instaliranje bilo koje od komponenti izravno na kolovozu, ovaj tip sistema je poznat
9

kao "ne-nametljiva" metoda detekcije prometa.Video from black-and-white or color cameras

is fed into that analyze the changing characteristics of the video image as vehicles pass.
Kamere su obino postavljeni na stupove ili konstrukcije iznad ili uz kolovoz. Most video
detection systems require some initial configuration to "teach" the processor the baseline
background image.Veina video sistema za otkrivanje zahtijeva neke poetne konfiguracije za
"nauiti" procesor slike.This usually involves inputting known measurements such as the
distance between lines or the height of the camera above the roadway. To obino ukljuuje
unos poznatih mjerenja kao to su udaljenost izmeu linija ili visina kamere iznd kolovoza.A
single video detection processor can detect traffic simultaneously from one to eight cameras,
depending on the brand and model. Pojedini video procesor detekcije moe otkriti saobraaj
istodobno jedne do osam kamera, ovisno o marki i modelu.

Inteligentne transportne aplikacije

Elektronska naplate cestarine (ENC) omoguuje vozilu proi kroz vrata cestarina u punoj
brzini, smanjenje zaguenja na naplatnim postajama i automatizaciju naplate cestarine.
Originally ETC systems were used to automate toll collection, but more recent innovations
have used ETC to enforce through in city centers and ETC lanes. Izvorno ETC sistemi su
koriteni za automatizaciju naplate cestarine, ali novije inovacije koristiti ih da bi se izvrilo
zaguenja cijene kroz kordon zone u centru grada.

Elektronika naplata cestarine (ENC) metoda je beskontaktne naplate bez posredovanja

blagajnika, a proces naplate cestarine odvija se pomou ENC-ureaja smjetenog na
vjetrobranskom staklu vaeg vozila i antene na naplatnoj stazi. ENC-ureaj mogu koristiti
korisnici I., III. i IV. skupine vozila. Until recent years, most ETC systems were based on
using radio devices in vehicles that would use proprietary protocols to identify a vehicle as it
passed under a over the roadway.Do prije nekoliko godina veina ENC sistema temeljila se
na koritenju radio ureaja u vozilu koja su se koristila za identifikaciju vozila. While
communication frequencies and standards do differ around the world, there has been a broad
push toward around the 5.9 GHz frequency (802.11.x WAVE).Via its National Electronic
Tolling Committee representing all jurisdictions and toll road operators,

also facilitated

interoperability of toll tags in Australia for the multi-lane free flow tolls roads.Other systems
10

that have been used include stickers, , systems, and Tags (see ).Drugi sistemi koji se koriste
ukljuuju barkod naljepnice, prepoznavanje registarske ploice, infracrvena komunikacija
sistema i slino.
Provoenje kamera u saobraajni sistem, koji se sastoji od kamere i ureaja za monitoring
vozila, koristi se za otkrivanje i identifikaciju vozila te prekoraenja ogranienja brzine.
Aplikacije ukljuuju:

Brze kamere koje identificiraju vozila koje putuje preko dozvoljene odnosno
ograniene brzine. Mnogi takvi ureaji koriste radar za otkrivanje brzine ili
elektromagnetske petlje zakopane u svakoj prometnoj traci ceste.

Crveno svjetlo kamere koje detektira vozila koja prelaze liniju

Kamere za autobusnu traku koje identificiraju vozila koja putuju u stazama

rezerviranima za autobuse. U nekim jurisdikcija, autobus trase takoer se mogu
koristiti za taksi ili slino

Kamere koje identificiraju vozila koja prelaze eljeznike prijelaze na mjestima gdje to
nije dozvoljeno

Kamere koje identificiraju vozila koja prelaze duple linije

Kamere na raskrijima; ovaj tip kamera se uglavnom koristi u gradova ili jako
naseljenim podrujima

Nedavno se u pojedinim dravama poelo s eksperimentiranjem s promjenjivim ogranienjem

brzine koja se mijenja s obzirom na zaguenje na cestama i slinim imbenicima. Cilj je
naravno smanjenje broja prometnih nezgoda te jednostavniji protok saobraaja. Nastoji se ne
raditi promjene ogranienja brzine u loim uvjetima ve da se isto primjenjuje i regulira i u
dobrim uvjetima.

11

Slika 1: Primjer sistema koji regulira promjenjiva ogranienja brzine kretanja po cestama

Typically such speed limits

only change to decline during

poor conditions, rather than

being improved in good ones.

Znatan broj tekih saobraajnih nesrea uzrokovan je velikim brzinama vozila neprilagoenim
saobraajnici i trenutnim uvjetima u saobraaju. Stoga je kontrola brzine jedna od najvanijih
mjera za poveanje sigurnosti na cestama. U dosadanjoj praksi veina postupaka kontrole
brzine vozila temelji se na mjerenju trenutne brzine na pojedinim takama saobraajnice. Na
ovaj nain moe se u odreenoj mjeri primorati vozae na sporiju vonju u blizini kontrolnih
taaka, meutim nameu se pitanja: kako osigurati uravnoteeni tok prometa na daljim
dionicama saobraajnice i kod vozaa stvoriti kulturu potivanja saobraajnih pravila i
znakova ogranienja brzine.

12

Peek3 je razvio sistem za automatsko prepoznavanje i praenje vozila koji se izmeu ostalog
koristi i za kontrolu brzine na principu detekcije vozila i mjerenja prosjene brzine na
dionicama prometnice.
Na mjernim takama vozila se detektiraju i snimaju te se vri automatsko optiko
prepoznavanje registarskih tablica. Podaci sa mjernih toaka alju se centralnom serveru koji
na osnovu podataka o vozilu, vremenu i preenom putu rauna prosjenu brzinu svih vozila
na svakoj dionici. Ukoliko je neko vozilo prekorailo maksimalnu dozvoljenu brzinu, generira
se prekraj. Obrada prekraja moe biti automatska (sistem generira kaznu za vozaa koristei
podatke iz policijske baze) ili runa (operater na Back-office raunalu). Sistem takoer
omoguava automatsko slanje podataka policijskoj ophodnji o vozilima koja su prekoraila
brzinu ili se nalaze na listi traenih vozila.

Slika 2: Princip oitavanja tabelarnih oznaka

Prednosti sistema za automatsku kontrolu prosjene brzine nad klasinim metodama:

-

Mogue je kontrolirati brzinu na znatno veem podruju (proizvoljno velike dionice)

3 Specijalizirani isporuitelj signalne opreme i proizvoda, sistema i rjeenja

za automatsko upravljanje cestovnim saobraajem.
13

Vozai ne mogu izbjegavati kontrolne toke (usporavanje, obilaenje)

Kontrola brzine se vri 24 sata na dan

Postie se efekt ujednaenja brzine vozila na veim dionicama saobraajnice ime se

znatno podie sigurnost sudionika u saobraaju, smanjuju se guve i stres kod vozaa,
buka i zagaenje okolia

Pravedniji nain kontrole i kanjavanja vozaa

Automatizira se obrada prekraja i kazni

Slika 3: Princip rad

HISTORIJAT I DEFINICIJE INTERMODALNOG TRANSPORTA

14

U Sjedinjenim Amerikim Dravama, kolevci kombinovanog i intermodalnog transporta,

kao i u Evropi, elezniki i drumski prevoznici su bili dominantni u kontinentalnom prevozu.
Do II svetskog rata u SAD je dominirala eljeznica. Sa velikom izgradnjom autoputeva
poslije II svijetskog rata naglo se poveava uee drumskog transporta, naroito na
relacijama do 500 km. Meutim, izmeu 1960. i 1970. godine ovaj odnos se mijenja. U SAD
je osamdesetih godina prolog vijeka dolo do znaajnog razvoja eleznice u smislu tovatnih
kapaciteta i relacija prevoenja, ime je eljeznica postala ozbiljan konkurent drumskog
transportu. Rivalstvo izmeu drumskog i eljeznikog transporta od njihovih poetaka do
danas, ini da je teko jasno definisati historijski trenutak pojave intermodalnog transporta. S
obzirom da je saradnja vidova prevoza u istom transportnom lancu usko vezana za tehnologiju
pretovara, pojava i razvoj intermodalnosti se vezuje za nastanak i razvoj kontejnerskog
transporta.
U Americi je 1911. Godine propagiran prevoz robe u kontejnerima, putem oglasa u novinama,
a 1917. godine otpoeo je redovni prevoz kontejnera na eljeznici. 1965. godine poinje da se
razvija sistem trans-kontejnera velike nosivosti, kao i sistem transporta "od vrata do vrata"
kroz sve vidove transporta. 1966. godina, se smatra godinom tzv. kontejnerske revolucije,
kada je roba u kontejnerima brodom kompanije Sea Land, stigla iz SAD u luku Roterdam.
Intermodalni transport danas oznaava poseban vid prevoza koji se prema enevskoj
konvenciji o multimodalnom transportu iz 1980. godine (lan 1) definie na sljedei nain :
Meunarodni intermodalni transport oznaava prevoz robe pomou najmanje dvije vrste
prevoza na osnovu ugovora o multimodalnom transportu, do mjesta odreenog za predaju
koje se nalazi u drugoj zemlji.... Postoje, meutim, i druge definicije intermodalnog
transporta. Tako npr. Konferencija evropskih ministara transporta (The European Conference
of Ministers of Transport - ECMT) definie intermodalni transport kao: Kretanje tereta u
jednoj istoj tovarnoj jedinici ili vozilu, koja koristi uzastopno nekoliko vidova transporta bez
rukovanja teretom prilikom promijene vida transporta. Ova definicija ograniava
intermodalni transport na jedinini transport, gde se izbjegava pretovar tereta izmeu vozila ili
kontenjera. Tovarna jedinica moe biti ili vozilo ili intermodalna transportna jedinica
(Intermodal Ttransport Unit - ITU). Evropska komisija (The European Commission - EC)
definie intermodalni transport kao: Kretanje tereta u kome se koriste najmanje dva razliita
vida transporta (drumski, elezniki, vodni, vazduni) u transportnom lancu od vrata do
vrata.
Uzimajui u obzir navedeno, definicija intermodalnog transporta bi bila:
Intermodalni transport je sistem koji podrazumijeva prevoz od vrata do vrata pod
odgovornou jednog prevoznika tj. Operatora intermodalnog transporta, uz uee najmanje
dva vida transporta (u prevozu tereta bez promjene tovarno manipulativne jedinice.)
S obzirom da je koncept intermodalnosti veinski vezan za prevoz robe u daljem tekstu e
panja biti posveena teretnom intermodalnim transportu. Definicije koje su u vezi sa pojmom
i defiicijom intermodalnog transporta su:
Kombinovani transport je intermodalni transport kod koga se najvei dio transportnog puta
realizuje eleznikim ili vodnim prevozom, a poetno-zavrne operacije se obavljaju
primjenom drumskih transportnih sredstava.
Integralni transport je pojam koji je prihvaen i bio u upotrebi u Jugoslaviji nekoliko
decenija. Pored transporta kontejnera, dijelova vozila ili kompletnih vozila jednog vida
15

transporta (drumskog, eleznikog, vodnog) drugim vidom transporta, obuhvata i primjenu

paletnih sistema.
Uzroci nastanka i razvoja intermodalnog transporta su:
-

bolje iskorienje prednosti vidova prevoza (korienje onog vida prevoza koji
je po svojim eksploataciono-tehnikim odlikama najpogodniji za konkretan
transportni zahtjev);
potreba za povezivanjem velikog broja prostorno rasprostranjenih poiljaoca i
primaoce robe;
velikih trokova transporta po jedinici pojedinih vidova transporta (drumski,
vazduni);
zatite ivotne sredine u prevozu opasnih materija i od negativnog uticaja
drumskog transporta;
poveanja pouzdanosti isporuke;
lake obeleavanje, identifikovanja i praenja robe, itd.

INTERMODALNI TRANSPORTNI LANAC

Transportni sistemi koji obuhvataju vie vidova saobraaja mogu se razmatrati iz dve razliite
koncepcijske perspektive i to:
Intermodalna transportna mrea logistiki povezan sistem koji koristi dva ili vie vidova
saobraaja. Ovi vidovi saobraaja imaju zajednike karakteristike rukovanja teretom ili
preusmjeravanja putnika (presjedanje) prilikom premetanja sa jednog na drugi vid za vrijeme
trajanja prevoza od polazita do odredita.
Multimodalna transportna mrea svi vidovi saobraaja povezuju polazita i odredita. Iako
je mogu intermodalni transport, on ne mora nuno da se deava.
Ogranienja intermodalnosti potiu od faktora kao to su: prostor, vrijeme, vid saobraaja,
izgled mree, broj vorova i veza, tip i karakteristika vozila i terminala. Intermodanost se
moe shvatiti kao promjena sa jednog vida na drugi vid saobraaja.
Faktori koji utiu na organizaciju intermodalnosti su:
- osobine i koliina robe koja se transportuje;
- vid saobraaja koji se koristi;
- polazite i odredite;
- trokovi i vrijeme trajanja transporta;
- vrijednost robe i uestalost prevoza.
U poslednjih etrdeset godina veliki napori su uloeni da se kroz intermodalizam integriu
(sjedine) razdvojeni transportni sistemi. Dakle, u intermodalnom transportnom lanacu se
koriste najmanje dva razliita vida saobraaja na putovanju od polazita do odredita.
Intermodalni transportni lanac podrazumijeva etiri osnovna procesa i to:
1. Spajanje - proces sakupljanja i konsolidacije tereta na terminalima. Terminal se nalazi
na mjestu spajanja lokalnog i regionalnog sistema distribucije i na mjestu spajanja
16

nacionalnog i internacionalnog sistema distribucije. Najbolje bi bilo da teret od

dobavljaa stie u distributivni centar sjedinjen i konsolidovan. Za obavljanje ovog
procesa najbolje je koristiti drumski transport jer je fleksibilan i najpodesniji je za
pruanje od-vrata-do-vrata usluge. Proces spajanja, takoe, ukljuuje aktivnosti koje
su blisko povezane sa proizvodnom funkcijom, a to su pakovanje i skladitenje.
2. Povezivanje predstavlja konsolidovani (utvren) saobraajni tok (teretni voz,
kontejnerski brod ili ak kamionski konvoj) izmeu najmanje dva terminala, koji se
odvija na podruju nacionalnog ili internacionalnog sistema distribucije tereta.
3. Promjena vida transporta - najbitniji proces u intermodalnom transportnom lancu.
Ovaj proces se odvija u terminalima. Terminali obezbeuju efikasan kontinuitet unutar
transportnog lanca.
4. Razdvajanje - Teret koji je stigao u terminal koji se nalazi u blizini njegovog odredita
treba da se rastavi i prenese u lokalni, odnosno regionalni, sistem distribucije. Ovaj
proces je povezan sa potronjom, i preteno se realizuje u gradskim zonama.
Veliki integrisani transportni prevozioci pruaju uslugu od-vrata-do-vrata (Door-to-door) ili
D2D, tako da korisnici ne moraju da se brinu kako e teret stii na odreeno odredite.
Korieni vid saobraaja i izabrana ruta nije vie trenutna briga, ve su bitni trokovi i nivo
usluge. Ove injenice prizvode paradoks da za korisnike intermodalnih usluga geografski
prostor postaje nebitan; ali za nosioce intermodalne usluge prilikom odreivanja rute,
trokova, frekvencije usluga geografski prostor je od velikog znaaja.
Multimodalni transportni sistem integrie razliita geografska podruja. Sa razvojem vidova
saobraaja i intermodalne infrastrukture, menjanjem parametara regionalnog transporta,
poveava se i mogunost pristupanja regionalnog podruja internacionalnom tritu.
TEHNIKO TEHNOLOKA REENJA KOJA SU OMOGUILA INTERMODALNOST
U nastavku se ukazuje na neka od novih tehnikih reenja uslovljenih integracijom saobraaja
u sistem, kojima se omoguava to laka promjena prevoznog sredstva u toku puta od polazne
do zavrne take putovanja. To su:
1. Unapreenje pretovarene mehanizacije
2. Koncentracija pretovarnog rada
3. Prilagoavanje tereta savremenom nainu rada u prevozu i pretovaru
4. Razmena podataka elektronskim putem
Unapreenje pretovarene mehanizacije
Zapravo ovde se ne radi o nekoj novoj ideji. Pretovar postoji od kad postoji i prevoz, te su
naporedo sa traganjima za reenjima koja e olakati prevoz istraivane i mogunosti
usavravanja pretovara. Prva pretovarna "sredstva" svakako su bile ruke i lea ljudi bez
ikakvih pomagala. No pojam runi pretovar je iri pa obuhvata i pretovar uz pomone ureaje
koje pokree ljudska snaga. U takve ureaje, koji su se pojavili u vrlo davnoj ili manje davnoj
prolosti, ali se i danas koriste za pretovar manjih koliina tereta ubrajamo: prostu polugu,
lopatu, kolica, koturae, vitla, ekrke i rune dizalice.
Parna dizalica konstruisana je vrlo brzo posle pronalaska parne maine a elektrina posle
pronalaska elektromotora. Poto su u poetku primjene parne i elektrine dizalice, takve
ureaje imale samo najvee i najbogatije svijetske luke, ureaji za dizanje tereta na parni ili

17

elektrini pogon ugraivani su na brodove. Pokretne dizalice (autodizalice) sa pogonom na

tena goriva pojavile su se neto kasnije.
Prema tome, kada unapreenje pretovarne mehanizacije vezujemo za novije vrijeme i za
integraciju saobraaja, pod tim podrazumijevamo dodatni impuls ubrzavanju procesa koji
traje vijekovima. Pored ubrzanog poveanja nosivosti, brzine i ekonominosti rada
pretovarenih ureaja, pretovarene operacije se sve vie automatizuju, ime se postie i vea
preciznost utovara, odnosno slaganja tereta itd. Istovremeno, kao i prijevozna sredstva, i
pretovarni ureaji se sve vie specijalizuju za rad sa odreenim vrstama tereta.
Koncentracija pretovarnog rada
Jedan od uzroka visokih pretovarnih trokova bilo je i to to su se, u meusobnoj
konkurentskoj borbi, u ranijim vremenima, saobraajna preduzea trudila da budu to
dostupnija irem krugu korisnika prijevoza i u tom cilju nastojala da poveaju broj mjesta na
kojima se vri prihvat odnosno dostava tereta. Ovakva politika moe biti opravdana u
drumskom saobraaju, ukoliko i kada prihvata poiljke disperzivnog karaktera. Ona nikako
nije prihvatljiva za elezniki ili vodni saobraaja koji su po svojim odlikama predodreeni za
koncentrovane prevoze. Veliki broj pretovarnih mesta sa malim obimom rada ne moe da
opravda ni uvoenje monijih pretovarnih ureaja ni njihovu specijalizaciju. Smanjivanjem
broja pretovarnih mjesta, kako u eleznikom tako i u vodnom saobraaju, pa i u drumskom
saobraaju za pretovar tereta iz tekih u manja distributivna vozila, pretovarni rad se
koncentrie na manji broj mjesta koja se mogu opremiti monom pretovarnom mehanizacijom
specijalizovanom za terete sa kojima takav pretovarni centar radi.
Prilagoavanje tereta savremenom nainu rada u prevozu i pretovaru
Prilagoavanje tereta savremenom nainu rada u prevozu i pretovaru- pakovanje,
ambalairanje, robe ima viestruku ulogu. Najznaajnija je, svakako, zatita od oteenja pri
rukovanju u toku puta od proizvoaa do krajnjeg korisnika. Estetski izgled, dizajn, ambalae,
uz naravno izgled same robe, poveava konkurentsku sposobnost, odnosno prodaje robu. U
novije vrijeme, pri projektovanju oblika proizvoda i pakovanja, sve vie se vodi rauna i o
tome da oblik proizvoda bude pogodan za pretovar i prevoz. Prilagoavanje pakovanja tereta
zahtjevima prevoza uglavnom se ostvaruje kroz tri pravca:
Prvo, ukrupnjivanje pretovarnih i prevoznih jedinica, to se postie pakovanjem vie manjih
jedinica (kutija, na pr.) u vee jedinice (velike kutije) i sl. Time se omoguava mnogo bri
pretovar, jer se jednim zahvatom pretovarnog ureaja pretovari vie osnovnih jedinica.
Drugo, standardizacija, kako oblika tako i dimenzija ambalae: tetra-pak ili brik-pak kutije za
tenosti slau se u krupnije pakete mnogo bolje i bez praznog prostora nego klasina staklena
ambalaa; skraivanjem grlia pivske boce na evropski standard smanjena je visina sanduka
za pivo; i sl.
Dimenzije modula se tako standardizuju da prilikom njihovog slaganja u vozila (vagone,
kamione) ili krupnije module (palete, kontejnere), takoe standardizovanih dimenzija ne
ostaju prazni prostori.
Tree, obeleavanje, odnosno oznaavanje proizvoda. Kod standardizovanih, ujednaenih
oblika i dimenzija pakovanja raznovrsnih tereta, neophodno je da se obezbijedi lako
18

prepoznavanje svake poiljke da bi se ona dopremila na eljeno mesto. To se postie jasnim,

vidljivim obeleavanjem, esto na visokom estetskom nivou, kako bi u toku puta obavljalo i
reklamnu funkciju.
Razmijena podataka elektronskim putem (Electronic Data Interchange EDI)
Najvanija karakteristka intermodalnosti je obezbeivanje usluge prevoza kupovinom karte za
prevoz od-vrata-do-vrata, bez obzira koliko vidova prevoza i na koji nain e biti ukljueno.
Time se nuno zahtjevaju unapreenja u organizaciji i kontroli informacija, kako bi se
obezbijedio siguran, pouzdan i trokovno isplativ prevoz tereta i putnika koji se prevoze
pomou nekoliko vidova saobraaja. Osnovna unapreenja se sastoje u pribavljanju podataka
o korisnicima i njihovim zahtijevima, kao i mogunou brze razmene istih elektronskim
putem. Pored unapreenja koja se odnose na tehniku i tehnologiju razvoj intermodalnosti je
uslovljen i promijenama u transportnoj politici, odnosno promenama u uticaju drave na
saobraajni sistem. Osamdesetih godina prolog veka u SAD-u, deregulacijom, prevoznici se
oslobaaju dravne kontrole. Kompanijama nije vie bilo zabranjeno posedovanje i
kontrolisanje razliitih vidova saobraaja, pa su prevoznici bili u mogunosti da slobodno
nude integrisanu elezniko-drumsku uslugu korisnicima.
UNAPREENJE PRETOVARA
Pod pretovarom robe se podrazumijeva utovar robe na prevozno sredstvo, istovar robe sa
prevoznog sredstva i direktan pretovar sa jednog prevoznog sredstva na drugo. U irem
smislu, u pretovar robe ukljuuje se i premetanje robe u skladitima zbog uvanja, pakovanja
i dr. Intermodalnost omoguava utedu u transportnom sistemu gdje su pojedini vidovi
saobraaja iskorieni na najproduktivniji nain. Usavrene tehnike premetanja tereta sa
jednog na drugi vid saobraaja su olakale intermodalni pretovar.
Kao to je napomenuto u prethodnom poglavlju, pored automatizacije i mehabizacije
pretovara vano unapreenje u kontekstu intermodalnosti je i prilagoavanje tereta
pretovarnoj mehanizaciji. Promijena vida trasnporta u okviru intermodalnog transportnog
lanca zahtijeva da teret bude prilagoen kako menahizaciji na razliitim transportnim
terminalima, tako i tovarnom prostoru razliitih prevoznih sredstava. Osnovni cilj je da
efikasnost prevoza od-vrata-dovrata ne bude ugroena vremenskim gubicima u prelasku sa
jednog na drugi vid prevoza (pretovaru).
Najvaniji tehnike koje su unaprijedile pretovar u intermodalnom i transportu uopte su:
1. Paletizacija;
2. Kontejnerizacija;
3. Tehnike kombinovanja vidova prevoza (saobraajna sredstva za prevoz drugih
saobraajnih sredstava);
Paletizacija
Paletizacija je nain ukrupnjavanja jedinica manipulisanja robom u pretovaru i prevozu.
Paleta omoguava da se umjesto manipulisanja (pretovara, prevoza, skladitenja) sa svakom
pojedinanom vreom, sandukom, buretom i sl, manipulie se grupom ovih predmeta
odjednom. Paleta je tovarna podloga koja se uglavnom sastoji od dva poda razdvojena
19

meupodnicima ili jednog poda oslonjenog na noice, visine svedene na minimum, tako da se
njome lako rukuje viljukom viljukara ili paletnim kolicima.
Postoje razne vrste paleta: ravne, sanduaste (bokspalete) i stubne; jednoulazne, dvoulazne i
etvoroulazne palete; drvene (najee), metalne, plastine, kartonske i dr. palete; palete
raznih dimenzija i nosivosti; zamenjive palete koje se koriste vie puta i nezamenljive koje
kao sastavni dio ambalae ostaju sa robom; itd. Zajedniko svim vrstama paleta jeste da se na
njih moe natovariti vei broj sanduka, vrea, buradi, cigala ili nekih drugih komada tereta.
Palete se, po pravilu, tovare na mjestu proizvodnje i tako natovarene prenose se u fabriko
skladite, tamo uvaju koliko je potrebno, iznose iz skladita, utovaruju u prevozno sredstvo,
pretovaruju u drugo (tree...) prevozno sredstvo, prevoze, istovarujun na konanom mestu
potronje, ili u prodavnici, gde se teret slae u rafove (gondole) ili prodaje direktno sa palete.
Sastavni dio paletnog sistema su i odgovarajui pretovarni ureaji: viljukari, koji mogu biti
na runi (hidraulini) ili motorni (elektromotorni, benzinski, dizel) pogon. Palete su, prije
svega, sastavni dio ambalae koja putuje sa robom. Veina autora zastupa miljenje da je
paleta istovremeno i saobraajno sredstvo, budui da se teret tovari na paletu, te se na njoj i
prevozi. Polemika na temu: da li je paleta preteno sastavni dio ambalae ili preteno
saobraajno sredstvo? a ona je svakako i jedno i drugo izazvana je injenicom da je jedan
dio paleta svojina vlasnika robe koja se na njoj prevozi (industrije, trgovine) a drugi dio
svojina saobraajnih preduzea (uglavnom eleznice).
Kontejnerizacija
Kontener ili kontejner je najuoptenije veliki sud, sanduk ili slian predmet u koji se teret,
prethodno paletizovan ili ne, moe utovariti (spakovati) radi prevoza i koji se moe koristiti
vie puta. Konteneri se pune u polaznim takama prevoznog puta, u samim halama
proizvoaa ili u posebno organizovanim i opremljenim kontenerskim terminalima, utovaruju
u jedna prevozna sredstva, pretovaruju u druga prevozna sredstva i prevoze do konanog
odredita hale potroaa (dijelova, sklopova), magacina veletrgovine ili njima najblieg
kontenerskog terminala. U prevozu i pretovaru, dakle, ne pojavljuje se roba, nego cijeli
kontener.
Osim prevoznih sredstava, kontejneri, naroito veliki, trae i specijalne pretovarne ureaje:
stabilne ili mobilne dizalice kojima mogu biti opremljeni krajnji korisnici: poiljaoci ili
primaoci kontenerizovanog tereta ili krupni kontenerski terminali u kojima se vri: utovar
istovar robe u (iz) kontenera; utovaristovar kontenera na (sa) prevoznih sredstava; pretovar
kontejnera sa jednog na drugo prevozno sredstvo. Kontejnerski prevoz je znatno efikasniji od
klasinog; teret je bolje zatien, te su oteenja manja; poiljke su, nezavisno od razliitih
sadraja unutar kontejnera, jednoobrazne; itd. Ali sve ove znaajne prednosti kontejnerizacije
mogu doi do izraaja samo ako su prethodno uloena ne mala, finansijska sredstva potrebna
za izgradnju i nabavku samih kontejnera, odgovarajuih prevoznih sredstava i odgovarajuih
pretovarnih ureaja. Uslov racionalne primene kontejnera je, stoga, intenzivno iskoriavanje
izgraenih sredstava. Taj uslov se moe lako ispuniti na relacijama i u zemljama u kojima je
ukupan obim saobraajnih aktivnosti, kao posledica ukupnog obima privrednih aktivnosti, na
viem nivou. Nerazvijene sredine, pak, ovaj uslov teko ispunjavaju. Kontejner je transportnomanipulativna jedinica koja se moe koristiti u razliitim vidovima prevoza (vodnom,
eleznikom, drumskom, vazdunom). Upotrebom kontejnera se poveava komplementarnost
razliitih vidova prevoza i pospeuje njihova saradnja u transportnom lancu kroz lake
20

kretanje i standardizaciju tereta. Postoje razne vrste kontejnera: metalni (najee), drveni,
plastini, gumeni; vrsti, elastini; nesklopivi, sklopivi; pravougaoni (najee), cilindrini,
loptasti i dr; mali (13 m3),8 srednji (310 m3) i veliki (preko 10 m3); univerzalni
Preporuena veliina kontejnera je 20-stopni kontejner (Twenty-foot Equivalent Unit -TEU).
Kontejner od 1 TEU je visok 2,5 metara, irok 2,4 metra i dug 6 metara (20 stopa). Generalno
duina kontejnera varira izmeu 1,5 i 18 metara, ali najee korien kontejner je dugaak 40
stopa (12 metara). Ovaj kontejner proseno nosi oko 22 tone tereta. (Slika 11.7). TEU
predstavlja refernetnu jedinicu kontejnerskog transporta. Kontejneri su napravljeni ili od
elika ili od aluminijuma i njihova struktura obezbeuje fleksibilnost i otpornost. Svake
godine se proizvede oko 1.5 miliona TEU kontejnera. Prema podacima iz 2002. godine u
svetu je postojalo 15.9 miliona TEU kontejnera (od ega je 15.1 milion kontejnera korieno
u pomorskom transportu). Prema podacima iz iste godine standardni trokovi jednog 20stopnog kontejnera su 2000$, a jednog 40-stopnog kontejnera 4000$.

ZAKLJUAK
U seminarskom radu definiran je pojam inteligentnih transportnih sistema. Inteligentni
transportni sistemi svakim danom imaju sve vaniji znaaj u svim vrstama saobraaja jer nude
pravodobno informiranje putnika, upravljanje saobraajem, upravljanje incidentnim
situacijama, nacionalnom sigurnou, nadzor vremenskih uvjeta i pravodobno informiranje
sudionika usaobraaju o istima.
ITS je mogue primijeniti u svim granama saobraaja pa tako i u intermodalnom transportu.
Intermodalni transport povezuje vie vidova prijevoza, ali se prijevoz bazira na samo jednoj
teretnici koja sadri sve podatke o teretu, takoer, cijelim saobraajnim procesom upravlja
jedan saobraajni poduzetnik, bez obzira to se prijevoz odvija pomou vie razliitih grana
prijevoza.
Opisane su takoe tehnologije koje olakavaju i ubrzavaju procese rada s robom na
intermodalnim transportom. Kako su AGV vozila bez posade pokree ih automatski
upravljaki sistem, primjenom ovakve vrste sistema poveava se efikasnost transporta,
smanjuje se troak radne snage, koliina pogreaka te trokovi energije.
Ono to se moe zakljuiti jest da primjena ITS sistema olakava i ubrzava prijevoz robe i
ljudi te brine o sigurnosti transporta te da e i u budunosti imati veliku primjenu i utjecaj, ne
samo u intermodalnom transportu nego i svim oblicima transporta i prijevoza robe, tereta i
putnika, isto tako i u sigurnosti u prijevozu istih.
21

LITERATURA
1. https://www.scribd.com/doc/120178412/Primjena-inteligentnih-transportnih-sustavau-pobolj%C5%A1anju-intermodalnog-transporta-Hrvoje-Pand%C5%BEa
2. http://www.fpz.unizg.hr/njolic/pos/p2.html
3. https://www.google.ba/url?
sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=4&cad=rja&uact=8&ved=0CCsQFjAD&u
rl=http%3A%2F%2Fwww.minpo.hr%2FUserDocsImages%2FKlasteri
%2F2.%2520dan
%2FKIP_Opatija_23_11_2012.ppt&ei=318HVf6ILcat7Ab1yYDIBA&usg=AFQjCNF
kEPGBpG84mwg71bv0LwHHo9_Ww&sig2=802cqxGMqePgbwpRDcuTBw&bvm=bv.8
8198703,d.ZGU

22