ALGILAMA: ANLAMANIN TEMEL

--kaynana gelin illzyonu-- olarak bilinen

ekilde ne gryorsunuz?
Olduka yksek yakal bir manto ya da krk giymi, ba rtl,
salarnn bir ksm grlen, byk burunlu, az hafif ak bir yal
hanm m?
Yoksa yz biraz br tarafa dnk, boynunda kolyesi olan, kirpikleri
ve burnunun ucu ile salarnn altnda sol kula gzken
gen bir bayan m?
u anda ben yal kadn gryorum. Sizin ve benim grdm
birbirine benziyorsa, ekli tanmlarken aramzda bir farkllk, baka
bir deyile, --fikir ayrl-- olmaz. Ayn ekle bakan biri, gen bir bayan
gryorsa, ayn resme bakt halde sizden farkl bir ey grmesini
herhalde nce acayip karlarsnz, daha sonra ya kendi grdnzden
ya da kiinin alglamasndan phe etmeye balarsnz.
Ayn ekle bakan iki kiinin farkl alglamalarda bulunmas, alg
olay ile ilgili u nemli bulguyu bize gsterir: Alglama, alglanan
uyarcnn ve alglayan kiinin zelliklerinin etkileimiyle oluur.
evredeki --uyarcya ait-- etkenlerle, bireydeki --alglayana ait-etkenleri daha ak seik grebilmek iin, alglama srecini KARA KUTU
terimleri ierisinde ksaca tartalm.

KARA KUTU VE ALGILAMA

sterseniz, bir an iin insanlarn deil de, izilmesi ve tantlmas
daha basit olan bir kutu rnei zerinde durarak, alg olayn inceleyelim.
Aadaki ekilde grld gibi bu kutunun temel esinden
sz edilebilir: Girdi; Kutu; kt.
Girdi, kutunun duyarl olduu her trl enerjiyi kapsar. Kutu,
k, ses, dokunma gibi kinetik enerji vb. gibi trl uyarclara duyarl
olabilir.
Kutu'nun ii alp baklamyor; nk alrsa kutu bozuluyor ve
bir daha almyor.
kt, kutunun uyarclar zerinde ilemde bulunduktan sonra ortaya
kard rne verilen addr.
kt, kaynana-gelin illzyonunda olduu gibi, ou kez, girdiden
farkldr. Girdi ile kt arasndaki bu fark, kutu iinde yer alan
ilemlerden kaynaklanr.
Girdi ile kt arasndaki ilikiyi, bir rnekle aklayalm:

Kutuya aadaki saysal deerler Girdi olarak verildiinde, kt

olarak u deerler elde ediliyor:
Girdi
1
2
3

kt
4
9
16

Yukarda verilen rnekte, Girdi ve kt arasnda bir fark olduu

grlyor. Bu fark, kutunun girdi zerinde baz ilemler yapmasndan

ileri geliyor. Acaba kutu, ald saysal deerler zerinde ne gibi

ilemler yapmtr? Saylarla oynamasn seven okuyucular bunun
zerinde dne dursunlar, biz matematikle uramaktan holanmayanlara
cevab aklayalm:
Kutunun yapt ilemi aadaki formlle zetleyebiliriz.
kt = (Girdi art 1)'in karesi
Szle forml ifade edelim: Kutu Girdi'ye 1 ekleyip, toplam deerin
karesini almakta ve sonucu kt olarak vermektedir.
Alglama olaynda, acaba, bireyin girdi uyarclara uygulam olduu
ilemi yukardaki gibi bir formlle belirlemek olana var mdr?
Psikoloji, her yl gelien bir bilim olarak, byk atlmlar yapyorsa da,
henz yukarda verilen formldekine benzer matematiksel
kesinlii olan kurallara ulaabilmi deildir. Buna ramen, insan
alglamasnda rol oynayan etkenleri, genel bir model iinde toplayarak
gsterme olana vardr. imdi, bu amala yaplatrlm bir --alglama
modelini-- inceleyelim.
ALGILAMA MODEL
Alglama modelinde, alglanan uyarclar bulunduran bir evre ve
bu evre iinde yer alan uyarclar alglayan bir birey vardr. Yan
sayfada verilen alglama modelinde, alglama srecini etkileyen belli
bal etkenlerin bir dkm verilmitir.
evrede bulunan ok sayda uyarc, bireyin duyu organna ular.
Bu uyarclar iddetleri, sklklar, hareketleri ya da hareketsiz olmalar,
byklkleri, renkleri ve dier uyarclarla bir rnt oluturup
oluturmadklar bakmndan birbirlerinden farkllklar gsterirler.
evrede bulunan bu uyarc karmaas, duyu organlarn srekli
etkiler.
Alglama ilemini gerekletiren organizmay, drt blm iinde
incelemek mmkndr: 1. Alclar; 2. lk ilem; 3. Gemi yaantlardan
getirimler; 4. Son ilem ve algsal rn. imdi bu blmleri ksaca
gzden geirelim.

Alclar
Alclar, duyu organlarndan oluur. Gz, kulak, burun, dil ve cilt,
yaplar ve ileyileri hakknda az ok bilgi sahibi olduumuz duyu
organlardr. Duyu organlar yaplar, ileyi biimleri, iinde bulunulan
evreye uyum (adaptasyon) dereceleri ve kapasiteleri erevesinde,
evredeki uyarclar alrlar ve sinir sitemiyle ilikiye sokarlar.
Duyu organlarmzn duyarllk dereceleri, duyum eii kavramyla

ifade edilir.
rnein, gz, bir mum n karanlk bir gecede elli kilometreden
grebilecek grme; kulak, bir kol saatinin tik taklarn alt metreden
duyabilecek iitme; ve dil, bir ay ka ekerin yedi litre saf suda
eritilmi tadn alabilecek tad alma duyarlna sahiptir. Burun,
bir damla parfmn odal bir eve dalm kokusunu alabilecek;
cilt, bir santimetre ykseklikten yanaa den bir arnn kanadn
hissedebilecek duyarlktadr. Duyarlk dereceleri, duyu organlarnn
ortama yapm olduklar uyuma gre deiir.
Ortama uyum yapm bir duyu organnn, alglamay nasl etkilediini
denemek iin, kap aln ve bunlardan birini elinizin dayanabilecei
scaklkta suyla doldurun. Dier iki kaptan birine souk, dierine
lk su koyun. Sa elinizi scak su, sol elinizi souk su dolu kaba
sokarak dakika tutun. Sonra her iki elinizi birden lk su dolu
kaba sokun. Sonucun ne olacan tahmin edebiliyor musunuz? Ayn
uyarcy (lk su) sa eliniz souk, sol eliniz ise scak bulur.
lk lem
Duyu organlarndan gelen sinirsel akmlar sinir sisteminin deiik
yerlerinde son bulur ve bu noktada, sinir sistemi girdiler zerinde ilem
yapmaya balar. Sinir sistemi, bu ilemleri kendi kapasitesi iinde yapar.
Kanal kapasitesi, sinir sistemine ulaan btn uyarmlarn ileme
giremediini, sinir sisteminin belirli bir kapasitesi olup, yalnzca bu
kapasite snrlar ierisinde girdiyi ileyebildiini ifade eder.
rnein, gz saniyede 5 milyon bitlik bilgi aktard halde, sinir sistemi
ancak 500 bin bitlik bir bilgi ileyebilir.
Yorgunluk, o anda iinde bulunulan heyecan durumu, organizmann
o andaki gereksinmeleri ve gdleri, sinir sisteminin ileyiini etkiler.
Ayrca, belirli fizyolojik dnemler de, sinir sisteminin ileyiini etkiler.
Kadnlarn adet gnlerinde ya da gebelikleri srasnda daha
gergin, daha duyarl olmalarn ve genellikle aldr etmedikleri olay
ve durumlara, bu dnemlerde daha iddetle tepkilerde bulunmalarn,
fizyolojik dnemlere rnek olarak gsterebiliriz.
zetle, ilk ilem olarak adlandrlan bu blmde, sinir sistemi,
girdi uyarclar bir trl kod ama srecine tabi tutar ve bu kod ama,
sinir sisteminin genel kapasitesi ve organizmann o anda iinde
bulunduu fizyolojik ve gdsel koullar iinde yaplr.
Yaant ve renmenin Getirdikleri

Duyu organlar kanalyla sinir sistemine ulaan duyusal veriler ilk

ilemden sonra, organizmann yaam boyunca gelitirmi olduu
psikolojik srelerle etkileim haline geer. Yaant ve renme rn
bu etkenler drt temel kategoride toplanabilir.
Bunlar: (a) Algda deimezlik; (b) Algda organizasyon; (c) Faal
ve algy dorudan etkileyen faktrler ve () Pasif ve algy dolayl
etkileyen faktrlerdir.
(a) Algda Deimezlik
Nesnelere, simgelere, insanlara ve olaylara verilen anlamlar ve
nem dereceleri, gemi yaantlar iinde oluur. Bu anlamlar, uyarcnn
kendi deil, o uyarcnn kiinin yaant ve amalaryla olan
ilikisi salar.
D dnya, yani insanlar, olaylar, nesneler ve bunlarn ilikilerinden
oluan fiziksel ve sosyal dnya, duraan bir dnya deildir. Tmyle
belirlenmi koullar altnda, belirgin ve yaplam biimde
karmza kmaz. Bu nedenle, bireyler d dnyayla ilikilerinde, genellikle
--merak--, --kuku-- ya da --kayg-- denebilecek bir ruh hali iindedirler.
Srekli deien bu dnya iinde, insanolu --deimezler-- yaratarak,
belirsizlii bir dereceye kadar gidermeye alr. Duyu organlarndan
gelen duyusal veriler son derece karmak olarak gelseler de,
insan beyni bu karmakl rgtleyerek alglar. Bu rgtlenmenin
bir grnm, deimezlik adyla bilinir.
Gze gelen nlar, bir nesnenin evresinde yrrken bakldnda
olduu gibi, nesnenin yeri ve as deitike, srekli deiir. Oysa
nesnenin evresinde yrnse de, yine ayn nesne grlr. Bu deimezlikler,
alglanan nesne ve olaylara tutarl ve yinelenebilen
zellikler yklenerek, yaplatrlr. Alglamada deimezlik yalnz
biimde olmaz, renk, byklk (cesamet), aklk bakmndan da algsal
deimezler vardr.
Duyu organlarndan gelen birok duyuma, anlamlar ve nem dereceleri
verilir. Gelen duyusal verilere, her defasnda yeni batan anlamlar
vermek yerine, yaant boyunca gelitirilen deimezler kullanlarak,
algsal ilem kolaylatrlm olur.
Kiinin yaants boyunca gelitirmi olduu deerlerin, beklentilerin
ve algsal kalplarn tm, kiinin iinde yetimi olduu kltrden
kaynaklanr. Bu kltr deerleri, alglamay srekli etkiler.

Basit bir rnek vererek kltrel deerlerin ve beklentilerin alglamay

nasl etkilediini gsterelim. Gzn her birine d dnyann
farkl grntsnn dt biliniyor. Sa ve sol gze gelen grntleri
denetleme olana salayan stereoskop denen bir aletle, her iki
gze, iki ayr kiinin yzleri gsterildiinde, birey bu iki yzden
farkl bir nc yz grr. Byle bir deneyin ilgin yan, her bireyin
dierlerinden farkl bir yz grmesidir. Bireyler, sa ve sol gzlerine
gelen farkl yzlerin, --kendilerine gre-- nemli olan zelliklerini
bir araya getirerek, yeni bir yz oluturmaktadrlar. Grd
yz zelliklerini, her birey kendi yaants iinde anlamlandrdndan,
ortaya kan yeni yz, herkes iin farkl olmaktadr. Sa ve sol
gze verilen resimler, bu denemeye girmi olan kiilere, daha sonra
ayr ayr plak gzle gsterildiinde, ou denek, stereoskop araclyla
kendilerinin yaratm olduu --sentez yz-- daha --gzel--, daha --cana yakn-ve --anlaml' bulmutur.
Baka bir rnekle aklamaya devam edelim: ki erkek denee
stereoskopla iki farkl resim gsterildiini varsayalm. Bu resimlerden
biri plak, dieriyse kapal giyinmi bir kadn gstersin. Erkeklerden
biri kapal, tutucu bir ailede bym ve halen kk bir kasabada
yayor olsun. Dieriyse, kadn erkek ilikileri asndan ocuklarn
serbest yetitiren kentli bir aileden gelmi olsun.
Bu iki kiinin stereoskopta grecei nc resim birbirinden
farkl olacak m acaba? Farkl olacan dnyorsanz, ne ynde
bir fark ortaya kacan beklersiniz?
Vermi olduunuz cevaplar, bu kiilerin yetime ortamlarnn,
onlarn resimlerdeki baz zelliklere ne gibi nem dereceleri verecei
konusunda, sizin tahminlerinizi yanstr. Bu deneyi evrenizdekilere
anlatp ayn soruyu onlara sorun, onlarn cevab sizinkinden farkl
m? Sizin ve dierlerinin cevaplar arasndaki bu farkllk nereden
geliyor acaba?
lk kez karlalan kiilere, deimezlik kavramnn etkisi altnda,
eitli sorular sorularak, onlar, belirli kalplara, deimezlere sokulmaya
allr: --Nerelisiniz, efendim?--, --Ne ile megulsunuz beyefendi?--,
--Evli misiniz, ka ocuunuz var?,-- --Ka yandasnz?--,
--Nerede oturursunuz?-- Uran syleyen kii --iportac-- ise bir kalba,
--doktor-- ise baka bir kalba sokulur ve farkl ilikiler kurulur.
Nereli olduu da, deer sistemini harekete geirir: Karsndaki
Kayserili ise baka, Nevehirli ya da orumlu ise daha baka biimde
deerlendirecek kiiler vardr. Yala, evli ya da bekar olula da ilgili

birok kalp ve --deimezlik-- bulunur. Bunlar araclyla insanlar

snflara ayrlr ve bylece --belirlenmi-- bir dnya yaratlr.
(b) Algda Organizasyon
Algsal rgtlenme, sadece deimezlik kavram iinde tutulamaz.
ekil ve zemin, algsal kmeleme ve yaplatrmada nemli kavramlardr.
Alglanan nesneler, kiiler, olgular ya da ilikiler, bir zemin
zerinde alglanr.
Yanda verdiimiz resimde, izgili ve izgisiz ksmlarn hangisini
zemin olarak gryorsunuz? Zemini arkada brakp, algsal alanda
birinci plana kan, dikkati daha eken, toplayan uyarcya --ekil-ad verilir. Kaynana-gelin belirsizliinde olduu gibi, bazen ekil ve
zemin ayrm pek belirgin olmaz, biri dieriyle yer deitirir. ekil
ve zeminin birbiriyle yer deitirmesi sonucu alglamada baz deimeler
olur.
Cmle iinde kullanlan kelimelerin yeri, cmledeki hangi anlam
esinin ekil, hangisinin zemin olacan bir lde belirler.
ocuk hamurdan bebek yapt,
cmlesi drt kelimeden olumaktadr. Bu kelimelerin yeri deitirilerek
cmle farkl biimlerde sylenebilir:
Hamurdan bebek yapt ocuk.
Bebek yapt ocuk hamurdan.
Bu cmlelerde farkl anlam eleri ekil ve zemin rollerini alr.
rnein, ikinci cmlede bebein hamurdan yapld vurgulanmakta,
bir baka deyile, hamur zellii birinci plana karlmakta, ocuk
ve onun faaliyeti, zemini oluturmaktadr. nc cmlede vurgulanan
ise, ocuun bebek yaptdr, cmledeki dier eler, bu anlama
zemin olutururlar.
Alglamada gruplama ve rntleme (patterning) srecini aadaki
ekle bakarak kendiniz de gzlemleyebilirsiniz.

Bu ekilde ilk srada ift ve bir tek izgi algladnz halde, ayn
eklin almnda kare grmeye balyorsunuz.
Algsal gruplama ve rntleme, yalnz grsel uyarclarda deil,
iitsel ve dokunsal uyarclarda da kendini gsteren bir sretir.
(c) Faal ve Dorudan Etkileyen Faktrler
Bir olayla ya da kiiyle karlaldnda, beklentiler o olay ya da
kiinin alglann etkiler. Beklentiler, algsal srecin o denli doal
bir parasdr ki, balangtaki beklentilerin ou kez farknda olunmaz.
Alglamay etkileyen beklentilerin ou, kiilerin alm olduklar
sosyal roller ve bu rollere bal deerlerle ilikilidir. Sosyal roller
ve sosyal deerleri, gelecek blmlerde ayrntl olarak ele alacaz.
Sosyal roller ve deerlerin dnda da, kiinin kendine zg gemi
yaantlar, kiisel beklentileri vardr. Bu beklentilerin tm,,biraz
sonra inceleyeceimiz alglama erevesini oluturur.
() Pasif ve Dolayl Etkileyen Faktrler
Konuulan dilin zellikleri, alglamay etkiler mi? Byle bir etki
sz konusuysa, bu etki nasl ve nerede kendini gsterir? Bu tr sorular,
dnrlerin kafasn yzyllar boyunca megul etmi olmasna
ramen, cevaplar bugn bile kolaylkla verilemez. Kullanlan dil ve
alglama konusu, zel teknik terimleri ieren karmak bir konu olduu
iin, burada ayrntl tartmasna girmeyeceiz. u kadarn sylemekle

yetinelim: Kiinin iinde yetimi olduu dilin kelime haznesi

ve baz yapsal zellikleri, kiiyi baz konular alglamaya daha duyarl,
daha yatkn yapabilmektedir.
Son ilem: Algsal rn
Sinir sisteminin ileminden geen duyusal veriler, yaant ve renme
getirimleriyle etkileimde bulunarak bir seilmeye urarlar. Kii,
duyu organlarna ulaan btn uyarclara tepkide bulunamaz. Gelen
uyarclardan birka zerinde odaklar. Bu algsal odaklamaya
dikkat ad verilir.
Bu satrlar okurken bir dakika ara verin ve u anda duyu organlarnzn
kaydetmekte olduu uyarclarn farkna varmaya
aln. Kitab evde okuyorsanz, szgelii, br odada alan
mziin farkna varacaksnz. Darda baran eskici ya da
simitinin sesini imdi duymaya baladnz farkedebilirsiniz.
Oturmaktan srtnzn ardn, kaslarnzn dnk uzun
yryten hamladn imdi hissedebilirsiniz. Okuduunuzu
anlamak iin dikkatinizi tmyle kitaba verdiinizde, hem
dardaki, hem de sizin kendi bedeninizle ilgili uyarclarn
yine kaybolduunu greceksiniz.
Bir cmlenin syleni biimi ve vurgulamas, cmlenin anlam
elerini gruplamaya yardm etmek iindir. --Oku baban gibi eek
olma,-- cmlesinin kelimelerini deiik biimlerde
gruplayarak, iki farkl anlamda alglanabileceini
oumuz daha nce duymuuzdur.
Duyu organlarna ulaan uyarclarn, farknda olunsa da, olunmasa da,
belirli bir biimde kaydedildiine iaret eden kantlar vardr.
Hi kokteyle gittiniz mi? Birok kiinin ayn anda konumasndan
doan grltnn arasnda, sadece bir kiinin konumasn dinleyebilmekteyiz.
Bakalarnn konumalarn duymadnz sanrken,
odann br ucunda birinin sizin adnz sylediini annda duyabilirsiniz.
Bu gzlem, algsal sistemdeki mekanizmann, o anda kiiyle
--ilikin-- olmayan bilgileri filtrelediini, fakat --ilikinlik derecesi-artnca, alg kanaln atn gsterir.
ALGILAMA EREVES
letiimde bulunurken, iletiimin konusunu ve iletiimin iinde yer
ald durumla ilgili ne gibi i ve d alg etkenlerinin bulunduunu
bilmekte yarar vardr. Mesaj olutururken, onun anlalmas iin
gereken algsal ereve, ou kez rtk bir biimde vardr. Eer bu

algsal erevenin, hedef birimin bellei tarafndan saland biliniyorsa,

bilineni yeniden sylememek iin, gnderilen mesajda, algsal
ereveyi oluturan elerden hi sz edilmez. Mevcut algsal
ereve iinde mesaj gelitirilir. Hedef birimin yorumda kullanaca
erevenin, onun bellei tarafndan salanmad sanlyorsa, o zaman,
algsal ereve mesajn kendisi iinde ak ve seik bir biimde
verilir.
Ortak bir algsal ereve yokken mesaj olduu gibi gnderilirse,
kii kendi yaam ve deneyimine uygun den bir algsal ereveye
gre mesaj alr ve yorumlar. Ortak bir alglama erevesinden yoksun
olduundan, ayn mesaj, farkl kimselerce, farkl biimlerde yorumlanr.
A. Averchenko'nun anlatm olduu hikaye, ayn olayn farkl
kimse tarafndan nasl alglandna, gzel bir rnek oluturur.
Gr As
--Glmseyerek, --Erkekler komik,-- dedi. Bunun kabahat mi, yoksa
vme mi belirttiini anlamadm iin, --Gerekten doru,-- diye cevap
verdim.
--Kocam tam bir Othello. Bazen onunla evlendiime zlyorum.-Anlamayarak baktm --Aklamandan...-- diye sze balayacak oldum.
--Ha, senin duymadn unutmutum,-- diye szne devam etti.
-- hafta kadar nce kocamla alandan geip eve yryordum. Bana
ok yakan siyah bir apkam vard ve yrmekten yanaklarm pembelemiti.
Bir n altndan geerken, esmer bir adam bana bakt ve
aniden kocam kolundan tuttu.---Ateinizi verebilir misiniz?-- dedi. Alexander kolunu ekti, eildi
ve imek gibi bir hzla yerden ald tula ile adamn kafasna vurdu.
Adam yere yld. Korkun bir ey!---Kocan anszn ne gibi bir ey yle kskan yapt?-Omuzlarn silkti. --Syledim ya, erkekler komik.---Hoakal,-- deyip ktm, kede kocasyla karlatm.
--Merhaba,-- dedim. --nsanlarn kafalarn krmaya baladn
duydum.-Glmeye balad. --Anlald, karmla konutun. ok anslydm.

O tula hemen elime geldi. Yoksa bir dn: Cebimde bin be yz

ruble vard ve karm elmas kpelerini takmt.---Seni soymak istediini mi zannettin?---Karanlk bir kede adamn biri sana yanayor. Daha ne beklersin?-akn, ondan ayrldm ve yrumeye devam ettim.
--Sana bugn yetimek imkansz,-- diye bir ses duyup dndm
baktm ve haftadr grmediim bir arkadam grdm --Aman
Tanrm, senin bana ne geldi?-Hafife glmsedi. --Birtakm delilerin babo dolatndan haberin
var m? hafta nce biri bana saldrd. Hastaneden bugn ktm.-Ani bir ilgiyle sordum: -- hafta nce mi? Alanda m duruyordun?---Evet. ok sama bir ey. Alanda oturuyordum, canm ok sigara
imek istiyordu. Kibrit yok. On dakika filan sonra, bir bey yannda
yal bir kadnla sigara ierek geiyordu. Yanna gittim, koluna dokundum
ve en kibar tavrmla; --Ateinizi verebilir misiniz?-- diye sordum.
Sonra ne oldu dnebiliyor musun? Deli yere eildi, bir eyi
kapt, bir dakika sonra ben kafam kanar halde, kendimden gemi,
yerde yatyordum. Herhalde gazetede okudun?--`
Ona baktm ve itenlikle sordum: --Gerekten bir deliyle karlatna
inanyor musun?---Eminim.-Bir saat sonra kent gazetesinin eski saylarn merakla kartryordum.
En sonunda aradm buldum, kaza stununda ksa bir not:
kinin etkisi altnda
Dn sabah, alann bekileri, bir bankn zerinde kimliinden iyi bir
aileden olduu anlalan bir gen adam bulmutur. Ar ikili olmann
sonucunda, yere dp kafasn yakndaki tulaya vurarak yaraladna
inanlmaktadr. Haar gencin ana-babasnn znts derin olmal.-(Averchenko, 1966.)
SZN KISASI
Konuurken ve dinlerken her ey o denli hzl olur ki, konumann
ve dinlemenin temelinde yatan fizyolojik ve psikolojik srelerin farkna

varlamaz. Bir ey sylemek iin azn ald an dnn: Bu

noktaya gelmeden nce, algsal btn ilemlerin yaplarak iinde bulunulan
ortamn anlamlandrlmas ve neyin syleneceinin --bilinmesi-gerekir. Bir baka deyile, alglama erevesi iinde, nemli
olan (teknik alglama terimi ile --ekli--) bulup karmak gerekiyor.
Sinir sisteminde olumu bu mesaj dil, dudak, damak, grtlak ve cierlerde
uygulanan Trke dil kurallaryla syleniyor (teknik terimiyle
kodlanyor--). Buna ek olarak, konuan, kardaki kiinin hal
ve tavrlarna bakarak, nasl anlaldn srekli denetleme durumundadr.
Dinleyenin ii de konuannki kadar karmaktr: Kulaa, hava
titreimleri halinde gelen fiziksel uyarclar, sinirsel titreimler
biiminde beyne ular. Beyin, dinleyenin alglama erevesi iinde
anlamlandrarak yorumlar. Yorumlanan mesajla, gnderilen ilk mesaj,
ou kez birbirinden farkldr; nk araya birok fiziksel, fizyolojik
ve psikolojik etken girer.
Bu kadar deikenin iin iine girdii iletiim srecinde, kiilerin
birbirleriyle anlaabilmeleri alacak bir baar olarak grnyor.
Bu karmak srecin rn olan iletiim, zd kadar getirdii sorunlarla
da gnlk yaamn byk bir blmn doldurarak srp
gider. Bu sorunlar, kiiler arasndaki anlay, yorumlay ve duyu
farknn doal ve kanlmaz olduunu kabullenmeden doan hogryle
byk lde giderilebilir.

ALGILAMA FARKLILII
nsann gnlk yaam, kiinin kendi alglamas iinde yer alr. Bu ifadeyi imdi grsel olarak yaayalm.
Ltfen aadaki ekle baknz. lk grdnz ne?

lk grdnz, ya beyaz bir amdan ya da yz yze bakan iki insan profili olmutur. Birok kii, ayn
anda bu ekle bakyor olsayd; bir ksm amdan, bir ksm da insan profili grebilecekti. Kiiler
arasndaki bu alglama farklar doaldr.
imdi, ltfen siyah zemin olarak kabul edin, yani siyah arkada, beyaz nde dursun. Siyah arkada
zemin olunca nde, beyaz amdan grrsnz.
Beyaz zemin kabul ederseniz, bu defa nde, iki insan profili grrsnz.
Einiz, arkadanz, yneticiniz gibi, sizin iin nemli biriyle ayn ekle baktnz varsayn. Siz sadece
amdan grrken einiz sadece iki insan profili grse ve her ikiniz de kendi grdnzn tek gerek
olduunda srar etseniz, bu, evliliinizi etkiler mi? Tek gerek grnde srar eden yneticiniz ya da
yakn bir dostunuz ise, bu, i yaamnz ya da dostluunuzu olumsuz etkiler mi?
Kalplanm', 'inat', 'dediim dedik, ttrdm ddk' tavrl, birbirine 'saygsz' kiiler, ilikilerinde
karsndakinin farkl alglamasna izin vermez. Byle kimselerin inat etmeleri ve birbirlerini
dinlememelerinden dolay, hem kendileri hem ilikileri geliemez.
rnein; eler arasnda yle bir konuma geer:
Bu amdan biraz yamuk gibi duruyor.
Ne amdan yahu? Orada amdan yok ki! Orada, iki insan profili var.
Aaa! Kr msn sen? Bak orada amdan var.
Hanm, esas kr olan sensin. Orada iki insan profili var.
Akl banda kime gstersem , orada amdan grr.
Ancak senin gibi salaklar amdan grr. Akl banda olan orada, benim grdm, yani iki insan
profilini grr.
Salak sensin! Senin gibi salaklar senin grdn grr.
Ve benzeri tartmalar byyerek hi yoktan kavgalara yol aabilir.
Kalplanm ve inat insanlarn tam aksine gelimi, renmeye ak, birbirine saygl kimselerin
evliliinde alglama farkllklar istenir; alglama farkllklarnn yaamlarn zenginletirdii kabul edilir.
Bu iftlerin arasnda ise una benzer bir konuma geer:
Bu amdan biraz yamuk gibi duruyor.
Sen orada amdan m gryorsun?
Evet, sen amdan grmyor musun?
Ne ilgin. Ben birbirine dnk iki insan profili gryorum.
Ciddi misin?
Vallahi ciddiyim.
Gerekten ilgin! Anlatsana nasl gryorsun?
Beyaz arkada, iki siyah profil nde duruyor.
Ben ise siyah zeminde beyaz bir amdan gryorum.
Haa! Evet, siyah zemin kabul edince ben de imdi beyaz bir amdan gryorum.
Gryorsun deil mi?

Evet gryorum. Sen de beyaz zemin kabul edersen iki insan profili grebilirsin.
Evet, evet, imdi iki insan profilini ben de gryorum.
lk rnekteki ift, kendi alglamalarnn dna kamad iin, birbirlerinin gzyle ekli grememi,
biri dierinin alglamasn kendininkine benzetmeye almtr. Bylece, yaamlarnn, birbirlerinin
alglamasyla zenginlemesine frsat vermemilerdir.
kinci rnekteki ift, kendi alglamalarnn dna kabilmi ve birbirlerinin gzyle ekli grebilmitir.
Erkein kadnn gzyle, kadnn da erkein gzyle grmesi sonucunda, her ikisinin de yaam
zenginlemitir.
Buraya kadar sylediklerimizden kan udur ki, bir ey, farkl kimseler tarafndan farkl ekilde
alglanabilir. Bireyin kulland zemin, onun alglamasn belirlemektedir. Zemin deiince, alglama da
deimektedir; alglama zeminin bir sonucudur.
Olay ve Fenomen Ayn ey Deildir
Olay, evremizde yer alan fiziksel verilerin tmdr. amdan profil rneinde olay, bu ekilden
gznze yansyan klardr. Olay, bizim dmzda olan fiziksel enerjidir. Fenomen, bu olayn bizim
zeminimizden geerek alglanmas ve yorumlanarak anlamlandrlmasdr.
Bir arkadam u yky yollad:
Kurabiye Hrsz
Bir gece, kadnn biri havaalannda bekliyordu. Uan kalkmasna daha epeyce zaman vard.
Havaalanndaki dkkndan bir kitap ve bir paket kurabiye alp kendisine oturacak bir yer buldu.
Kendisini kitabna kaptrm olmasna ramen, yannda oturan adamn olabildiince cretkr bir
ekilde ararlarnda duran paketten birer birer kurabiye aldn fark etti; ne kadar grmezden gelse
de.
Bir taraftan kitabn okuyup kurabiyesini yerken, bir taraftan da gz saatteydi. Kurabiye hrsz
kurabiyeleri yava yava tketirken, kadnn kula da saat tik taklarndayd; ama tik taklar
sinirlenmesini yine de engellemiyordu. Kendi kendine dnyordu; Kibar bir insan olmasaydm, u
adamn gzn morartrdm!
Her kurabiyeye uzandnda, adam da elini uzatyordu. Sonunda pakette tek bir kurabiye kalnca,
Bakalm imdi ne yapacak? dedi kendi kendine.
Adam yznde asabi bir glmsemeyle son kurabiyeye uzand ve kurabiyeyi ikiye bld. Kurabiyenin
yarsn azna atarken, dier yarsn kadna verdi. Kadn kurabiyeyi adamn elinden kapar gibi ald ve
Aman Tanrm, ne cretkar ve ne kaba bir adam; stelik bir teekkr bile etmiyor diye dnd.
Hayatnda bu kadar sinirlendiini anmsamyordu. Uan kalkaca anons edilince, derin bir nefes
ald ve rahatlad. Eyalarn toplad ve k kapsna yrd. Kurabiye hrszna dnp bakmad bile.
Uaa bindi ve rahat koltuuna oturdu. Daha sonra kitabn almak zere antasna uzand. antasna
elini uzatnca, gzleri aknlkla ald. Gzlerinin nnde bir paket kurabiye duruyordu. aresizlik
iinde inledi: Bunlar benim kurabiyelerimse eer; tekiler de onundu ve benimle her bir kurabiyesini
paylat. zntyle, zr dilemek iin ok ge kaldn anlad.

Kaba ve cretkar olan kurabiye hrsz kendisiydi.

Valerie COX
Dardaki olay ile alglanan ey farkl olabilir. Alglanan eye, fenomen adn veriyoruz. Biz insanlar,
yalnz algladmz kadarn biliriz; yani ancak fenomen dnyasnn farkndayz.
Verilen rnekte kurabiye paketinin iki kiinin arasnda olmas fiziksel bir olaydr; bu fiziksel olay
alglayan iki insan, iki farkl fenomeni temsil ediyor.
Alglama niin nemlidir? nk insanolu ancak alglad olaylara anlam verebilir.
Alglama alannda gzden karlmamas gereken en nemli bulgulardan biri, alglamamz belirledii
halde, biz insanlarn zeminin farknda olmaymzdr; yani, algladmz eyin farkndayz ama o algy
belirleyen etkenin farknda deiliz.
rnein, biri karsna duyduu kzgnln farkna varabilir ama bu kzgnln kaynan ak seik
gremeyebilir. Ancak bilinli bir gzlem veya verimli bir psikolojik danma seansnn sonunda karsna
olan duygularnn temelinde baz beklentilerin yattn anlayabilir.
Erkek, karsnn davranlarn beklentiler zemininde alglamakta ve ona kzmaktadr. Kendi
beklentilerinin bilincine vardktan sonra alglamasnn zeminini fark edip bu zemini deitirebilir; farkl
bir alglama zeminine kavuunca alglamas da deiir.
ALGI DZEYLERNN NSAN DAVRANILARI ZERNDEK ETKS
Alg dzeylerinin insan davranlar zerine olan etkisini, sahip olduumuz her bir duyum organn
performans ile deerlendirebiliriz. nk her bir duyum organn farkl hissedi biimleri vardr ve
neyi hissediyorsak alg organizasyonumuzu da ne gre dzenleriz. Hissedilerimiz nce bilisel
ynmz, sonra duygularmz ve ikisinin bilekesinde davranlarmz etkiler. O halde insan
davranlarn dzenleyen alg biimleri davranlarn ynn ve nasl olduunu tayin eden bir ilikiler
btndr diyebiliriz.

Biz dnyay duyu organlarmz vastasyla alglarz. Bu bakmdan bizim her duyuma ilikin alglarmz
vardr. rnein; bahedeki iekleri grrm (grsel alg); rencilerin sesini duyarm (iitsel alg);
itiim limonatann tadn alrm (tat algs); okadm kedinin tylerinin scakln hissederim
(dokunma algs); Yamurdan sonra topran kokusu ok ho olur (koku algs) gibi be duyumumuz
bunlardan oluur. Bunlardan her biri bize, bir nesneyle ya da olayla ilgili bilgileri verir. Biz renirken
ve dnrken kullandmz bilgiyi d dnyadan alrz. Bu bilgiyi duyum ve alg olmak zere iki
dzeyde ileriz. Duyum; bir duyu organnn uyarlmasyla oluan basit bir olaydr; duyu organnn,
evresinden gelen etkiye yapt bir tepkidir. Dier bir deyile, duyumlar yaantnn ham maddeleridir.
Sz gelimi, dilin tat almas, kulan bir sesi iitmesi; burnun koku almas duyumdur.

Ancak, yaant sadece duyumlardan olumamtr. Gnlk yaantmzda duyumlarmz srekli olarak
yorumlar, anlaml hle getiririz. Bu ekilde, duyumlarn yorumlanmas, anlaml hale getirilmesi ve
kavranmas srecine alglama ad verilir. rnein, dardan gelen sesin duyulmas, duyum iken; bu

sesin kime ve neye ait olduunun bilinmesi algdr. Daha ak bir deyile, sesin duyulmas duyum; bu
sesin arkadamz Aliye ait olduunun bilinmesi algdr. Anlalaca zere duyum olmadan alglama
gerekleemez. Duyum, alglamann ilk ve fiziki n artdr. Bu anlamda duyumlar evrenseldir; her
insanda ayn ekilde gerekleirken, alglar kiiden kiiye; kltrden kltre ve zamanla deiiklik
gsterebilir. Yani alglar grecelidir.

Normal olarak alglamamz belirleyen ilemlerin farknda olmayz. Sadece kendimizde ve d dnyada
olup biten her eyi grme, iitme, dokunma gibi btn duyu organlar araclyla alglyoruz. Bylece
biz eyalar zihnimizde anlaml bir btn olmas iin biim, ekil, ses veya grnt biiminde organize
ederiz. Alglama ne olursa olsun, bir birleik deneyimdir.

Grsel Alg Tutum ve Davran likisi

Bir saate baktmzda onun paralarn grmeyiz, onu bir btn olarak alglar, bir zaman dilimi olarak
tanrz. Alglama kark ve karmak bir olaydr. Ksacas, bireyin bir olay neden o biimde algladn
etkileyen birbiriyle ilikili birok olaylar ve nedenler vardr.
Bir resme baktmzda gzlerimiz sabit durmaz. Bir tarama ilemi yapar. Gz belirli bir sre hareketsiz
kalr. Sonra baka yere srar. Alglama gzn hareket ettii srede deil duraklad dnemlerde
meydana gelir. Ayrca her rengin insan zerinde brakt etkiye gre alglama biimlerinde kltrlere
gre farkllama grlr. Psiko-sosyal adan bakldnda renkler ve alg arasnda nemli bir iliki
vardr. Zaman ve mekna gre renklerin etkisinde deiiklikler grlr. Belki grme algs ierisinde
en nemli etki renklerin yaratt algda meydana gelmektedir.

Kii, iinde yer ald d evreye ilikin izlenimlerinin nemli bir kesitini grme yoluyla oluturur. O
halde grme duyusu, insann evresini alglama ve anlamlandrmasnda, dolaysyla evresiyle iliki
kurmasnda nemli bir boyut olarak karmza kmaktadr.

Grsel alglama zde biyolojik bir sre olmakla birlikte bu srecin ileyiinde psikolojik etkenler etkili
olabilmektedirler. Kii, yaamnn her annda evresinde pek ok eyle, durumla, olayla, nesneyle,
insanla, baka canllarla vb. karlar. Ksacs birey, ok eitli renklerden, biimlerden, cisimlerden
oluan bir grnt kalabal ile evrilidir. Biyolojik adan bakldnda da birey evresindeki bu
renkler, biimler ve cisimlerden oluan grnt karmakln grmektedir.

Ancak grsel alglama srecinin gereklemesi iin biyolojik anlamda grmek n koul olmakla birlikte
yeterli koul olmaz. te bu noktada, grsel anlamda alglama srecinin gerekleebilmesi iin bireyin,
psikolojik, hatta duygusal ynden de grmeye hazr olmas gerekir. Burada John Bergerin bakmak ve
grmek arasnda yapt ayrm akla gelmektedir. Birey, evresini kuatm olan renk, biim ve cisim
karmaas iinde birok ey grr, ancak onlar algsal anlamda grebilmesi iin onlara bakmas da
gerekir. te bireyin, evresindeki grnt karmaas iinden seme yaparak grme ilemini
gerekletirmeye balamas anndan itibaren grsel alglama sreci balam demektir.

Grsel alglama ile psikolojik sreler arasndaki yakn ilikiden sz etmitik. Buna gre grsel
alglamann gerekleebilmesi iin bireyin psikolojik olarak bakmaya ve grmeye hazr olmas gerekir.
Burada bireyin gereksinim ve gdleri nemli lde etkili olmaktadr. Baka bir deyile bireyin, neyi
grmek istedii, kendisini kuatan grnt karmaas iinden neyi grmeye gerek duyduu, neyi
grmek istedii vb. grsel alglamann gereklemesi srecinde nem tamaktadr. rnein,
ocuklarn canl ve parlak renkleri daha kolay alglamalar, pastel renklerden ise o denli
holanmamalar gibi.
Dier yandan grsel alglamann gereklemesinde bilisel sreler de nemli lde etkilidirler.
Bireyin neyi nasl grecei ve alglayaca, hangi grntleri alglayp hangilerini alglayamayaca,
duyusal olarak alglad grntlere ne tr anlamlar ve deerler ykleyecei, byk lde onun bilgi
birikimi ve yaam deneyim alanyla ilikilidir. Daha nce seyretmediimiz, hakknda da hi bilgi sahibi
olmadmz bir filmin afiini grdmzde, simgeledii filmle ilikisini kuramayabiliriz.

Dier yandan grsel alglamann gereklemesinde bireyin duygu yapsnn da etkisi vardr. Kendimizi
mutsuz ve karamsar hissettiimiz bir anda gkyznn mavisi, gnein parlakl, doann yeili
ilgimizi yeterince ekmeyebilir. Aksine mutlu ve iyimser duygularla dolu olduumuz anda ise
evremizdeki parlak renkler bizim iin ok daha ekici ve ilgin hale gelebilir.

Grsel alg, zellikle reklmlarda ve propaganda kampanyalarnda nem tamaktadr. Reklmc ve

propagandac mesajn organize ederken, ne tr grntler kullanacan, mesajn zellikle grsel
dokusunda hangi renklere arlkl yer vereceini, dier grsel malzemeyi nasl bir kompozisyon iinde
bir araya getireceini, zellikle hedef kitleyi dikkate alarak kararlatrr. nk mesajn alglanmasnda
grsel algnn nemi yadsnamaz.

itsel Alg Tutum ve Davran likisi

itme organ kulaktr. Maddenin titreiminden ileri gelen ve ses denen boyuna ve dalgalara
duyarldr. itme duyumu grme kadar nemlidir. Canllar evrenin tehlikelerine kar uyarr ve
yaamn devamna yardmc olur. nsan iletiiminde konuma ve konuulan anlama nemli bir yere
sahiptir. Kulak her sesi iitmez ancak, frekans 20 ile 20.000 arasnda olan titreimleri iitebilir. D
kulak, evredeki ses dalgalarn kulak kepesi ile toplayp orta kulaa iletir. Orta kulak ise ald ses
titreimlerini glendirerek i kulaa aktarr. kulak da bu titreimleri sesin younluuna ve sklna
gre elektrik sinyallerine dntrerek beyne gnderir. Beyinde birka yere uradktan sonra
mesajlar, son olarak bu sinyallerin ileme koyulup yorumland duyma merkezine iletilirler. Bylece
duyma ilemi de beyindeki duyma merkezinde gerekleir.

Bir saz topluluundan gelen sesi, ayr ayr mzik aletlerinden kan sesler gibi deil, ahenkli ve btn
bir ses olarak kavrarz. Bunun yannda kalabalk bir ortamda iken, iitmek istemediimiz sesleri eleyip,
duymak istediimiz sesleri algladmz olur. Bunun nedeni, mzii toplu olarak, grlty ayrt
ederek alglama isteimizdir.

Beynin kulaktan gelen ses titreimlerini zmlerken, sesi -konumacnn konuma hzndan,
yksekliinden veya aksanndan etkilenmeden- kelimelere, bu kelimeleri de cmle paralarna
evirmesi gerekir. ou zaman kafamzn ierisindeki hayranlk uyandran bu yorumlama sisteminin
hi farknda olmayz. Kulaktaki kompleks tasarm bilim adamlarnn sk sk vglerini dile
getirmelerine sebep olmutur.

Kulak ayn zamanda algda seicilie sahiptir. Kulan bu zelliini anlamak iin gece vakti bir ocuun
alama sesini duyduunuzda olanlar dnebiliriz. Ses sinyali beynin ilgili blgesine gnderilir ve
burada adm adm deifre edilir. Ne tr bir ses olduu, kime ait olduu gibi bilgiler tespit edilir. Uzun
sreli bir hafzaya sahip olduunuz iin bu ses size tandk gelir ve bunun ocuklarnzdan birine ait
olduunu anlarsnz. Bu bilgi ile beraber beyniniz artk ocuunuzun yardm istediini bilir ve bir acil
durum yaandnn sinyalini gnderir. Buna bal olarak, vcudu harekete geirmek iin adrenalin
aknn salanmas gibi hazrlayc reaksiyonlar gerekleir. Tm bunlar hareketsiz bedeninizi hareket
iin tevik eder ve siz, ocuun yatana doru harekete geersiniz. Ayrca size ocuun yatann
nerede olduunu syleyen hafzanz devreye girer. Son derece sade olarak aktardmz bu alg ve
hareketler zinciri, mucizevi biyolojik ilemler ierir.

itme algs toplum ilikileri ve kiilik zerinde nemli etkilere sahiptir. Kiiliin geliim ve uyumunda
dorudan doruya iitme engelinin, bu kiilere z bir takm geliim ve uyum sorunlar yaratmaktadr.
zellikle iitme algsnn eksiklii konuma becerisi bata olmak zere sosyal alg ve bilisel srelerin
ediniminde nemli sorunlar ortaya karmaktadr. Bu durum sosyal alg eksikliinin yaratt iletiim
kopukluu sonucunda toplumdan soyutlanmay ieren bir yaam biimini ve tutumuna neden
olabilmektedir.
Dokunma Algs Tutum ve Davran likisi
Dokunduumuz eyann biimi, yzey durumundaki zellikleri bize eya ile ilgili bilgiler verir. Bu
bilgileri birletirerek eyay alglarz. rnein, przl ve drt ke, przsz ve yuvarlak zellikler
tayan bir eyann biimlenmesinde, grme ve dokunma birbirine yardm eder.

Dokunma algs nesnelerin scaklk, soukluk, olumlu veya olumsuz dzeydeki durumlar hakknda
bilgi sahibi olmamza neden olur. zellikle kiisel ilikilerde dokunma algs dostluun, gvenin ve
sevginin ifadeleri biiminde tezahr eder. Sevmediimiz nesne veya kimselere dokunmak ve yakn
olmak istemeyiz. Bu nedenle dokunma ilikilerin davrana nasl dntnn ifadesi olmaktadr.

Tat Algs Tutum ve Davran likisi

Tatma organ dildir. Ancak yanaklarn i yzeyi ile grtlan da tatlara kar duyarl olduu anlalmtr.
Aza alnan bir maddenin tadn almay dilde bulunan duyu alclar salar. Bunlara tat tomurcuklar da
denir. Her tat alc hcre temel tatlardan birine (tatl, tuzlu, eki, ac) daha fazla duyarldr, fakat dier
tatlara da tepkide bulunur. Bu hcreler dilin belirli blgelerine yerlemilerdir. Tat ve koku arasnda

bir iliki vardr. Tat duyumu kiinin isteine ve gereksinimlerine gre besin semesini salar.
Bir ikolatal pastann tadna baktmzda, iindeki besin maddelerini ayr ayr deil de bir ikolatal
pasta tad olarak alglarz. Hoa giden bir yemek kokusunun alglanmasnda, bu kokunun hangi
yemee ait oluunu bilmemizde, sebzenin, salann, soann ve dier yemek malzemelerinin
meydana getirdii bir btnlk vardr.
Tat gndelik yaamda beslenme duygusunun keyif alc biimde srdrlmesini salar. Besin veya
iecek maddelerinde algsal ayrt edilebilirlik dolaysyla sevdiimiz, holandmz nesnelere kar
farkl tutumlar olutururuz.

Koku Algs Tutum ve Davran likisi

Koklama duyum organ burundur. Koku alclar, burun boluunun yukar ksmnda bulunan koku
alma hcrelerine arparlar ve koku alclarn harekete geirirler. Koku alclar birka gnde bir
deiirler. Baz aratrmaclar, temel alt veya yedi koku olduunu ve her bir koku tr iin zel koku
alc hcre bulunduunu sylerler. Koku duyumu insanda dier memeli hayvanlardaki kadar gelimi
deildir. Deiik kokular insanda ekicilik, ho karlanma, dostluk veya tam tersi iticilik veya tiksinti
uyandrabilmektedir. Koku duyumu yiyecek seiminde de en az tat alma kadar nemli bir rol
oynamaktadr. Gzel kokulu kimselere kar honutluk duygusu hissederken, kt kokan kimselerden
ise kama ve uzaklama davran sergileriz.

Simgesel Alg Tutum ve Davran likisi

Simgesel algy aklamak iin ncelikle simgenin ne olduuna bakmak gerekir. Simge, bir eyi temsil
eden, baka bir eydir. rnein; gzleri bal, elinde terazi tutan, gen kadn adaletin simgesidir.
Belirli renkleri ve simgesi olan, belli bir biim verilmi bir kuma paras, bir ulusun bayradr.

Bazen simge paralar simgenin btnn artrabilir ve insan, kendiliinden bir zihinsel srece
ynlendirerek, o simgenin btnn bulmaya itebilir. Charlie Chaplinin (arlo) koca potinleri, melon
apkas ve nl bastonunu gsteren bir fotoraf, bize hemen onun mizahn, zeksn ve siyah-beyaz
sessiz sinema gnlerimize ilikin anlarmz da ikonografik bir btnsellik iinde artrr.

Her iletiim srecinde, baat durumdaki ana kodlama yan sra, ona bal baka iletiim kanallar da
devreye girer. Jest, mimik, ses tonu, szckler zerinde yaplan vurgulamalar, yakamzdaki rozet,
giysimiz vb. herbiri ya da bazen hepsi birden birer simgesel alg modeli oluturur ve alglamamzn
simgesel dzeyde rgtlenmesinde rol oynarlar.

Simgesel alglamada nemli bir etken de belirtken uyardr. Mesajn, hedef kitlenin dikkatini ekecek
biimde kurulmas, sunulmas ve datlmas sanldndan ok daha g olup kitle iletiiminin can alc
noktalarndan biridir. n koul olarak mesaj elde edilebilir, eriilebilir bir ortamda olmaldr. Balksz
gle olta atmzdr ya da balkl bir gle attmz oltann ucuna yem takmay unutmuuzdur. Ayrca
mesaj ortada ve alnabilir durumda olsa bile bazen alglanamayabilir. Yani bulank suda balk
avlamaya alyor olabiliriz.

Bireyin evresi mesajlar a ile evrilidir. Birey, iinde bulunduu ortamda her mesajla ilgilenmez,
mesajlar tarar ve ayklar. Gereksinim ve ilgilerine uygun olup olmamalar bakmndan, ilgi ve alglama
seimleyici olarak ilemeye balar. Bu seimleme genellikle mesajdaki tek bir belirtken uyarnn bizde
brakt izlenime gre yaplr.

Belirtken uyar, bir haber bal, bir renk, bir ses, bir fotoraf, bir slogan veya reklmclarn ok
kullandklar gibi ksa arpc bir mzik olabilir. ayet bu belirtken uyarlardan birisi bize etki etmise,
mesaja kulak veririz aksi halde mesaj duyum alanmz iine girse bile kuru grltden te
gidemeyecektir. Baktmz halde grmediimiz, iittiimiz halde duymadmz evresel ada bir
kirlilik olarak kalacaktr. te burada sz konusu mesajla ilgili vurgulayc bir nokta alglamay harekete
geirir ve mesajn ok daha abuk ve kolay alglanmasn salar.

rnein, seim dnemlerinde siyasi parti liderlerinin propaganda konumalarnn ieriinde

ounlukla isizlik, enflasyon, pahallk gibi sorunlara arm yapan szlere younluk verilmesinin
nedeni izleyicilere ska belirtken uyarlar gnderme gereinden kaynaklanr. Ayn ekilde reklmlarda
ska kullanlan cinsellik imgesi de yine belirtken uyar ilevi grmektedir.

Ancak beklenilen etkiyi yaratmak iin belirtken uyarlarn kullanm biimine ve sklna dikkat etmek
gerekir. Bazen ok sk ve ar tekrarla verilen belirtken uyarlar bir sre sonra bkknlk yaratarak ya da
alkanlk yaparak izleyici tarafndan alglama alannn dna itilebilirler. Bu durumda gnderilen
mesajlara hibir tepki verilmeyebilir ve mesajlarn etkisi sfrlanabilir.

Sembol, birey iin deeri ve anlam olan renilmi bir uyarc olup soyut bir zellie sahiptir.
Soyutlama ayn zamanda bir perspektif biimidir. Soyutlamak, gereklii, zgn oluturucu
ortamndan ve elerinden ayrp baka bir ortama tamak, baka bir biime dntrmek ve
bylece yeni bir gereklik retmektir. retilen, gelitirilen yeni gereklik motive edilerek baka
alglamalara dntrlebilir.

Semboller gerek yz yze, gerekse dolayl ilikiler ierisinde, rnein, kitle iletiim aralar aracl ile
renilir. Bunun yannda eitim kurumlar, din kurumlar, aile, arkada evreleri gibi bireyin, iinde
toplumsallat toplumsal ve kltrel ortamlar da sembollerin renilmesinde nemli etkiye
sahiptirler.

Sembollerin, ezamanl renilmenin yannda zaman ierisinde kuaktan kuaa aktarlma yoluyla
renilmesi de sz konusudur. Bu da sembollerin renilmesinde, alglanmasnda ve kullanlmasnda
zaman ierisinde sreklilik salanmas anlamna gelir. Birtakm trelerin, gelenek ve greneklerin
kuaklar boyu devam etmesinde sembollerin kuaklar aras aktarmnn ve paylamnn pay
byktr.

Sembollerle aktarlan anlamlar, bireyin, iinde yaad toplumun ortak deerlerini yanstr. Ama
bunun yannda kuaklar aras aktarm da dikkate alnarak sylenecek olursa semboller ayn zamanda
tarihin farkl zaman dilimlerinde yaam olan toplumlar ve kltrler arasndaki birtakm ortak
deerleri de yanstrlar. Bylece sembollerin aktarm ve renilmesi yoluyla hem yatay (ezamanl)
hem de dikey (dnemsel) anlamda deer paylam alan gerekletirilmektedir.

Anlamlar, karlkl ilikiler yoluyla kazanld iin, bireysel deil, daha ok toplumsal bakmdan ortak
bir deer ifade eder. Bu ynyle sembollerle toplumsal yaplar arasnda yakn bir iliki vardr.

Bireylerin toplumsal yaplar ierisinde bir araya gelmeleri, birtakm ortak deer ve anlam alanlar
yaratmalaryla olanakldr. Bu da sembollerin paylam yoluyla gerekleir. O halde insanlarn, dizgeli
toplumsal yaplar ierisinde yaamalarnn nemli yapsal ve ilevsel eleri arasnda semboller de yer
almaktadr.

Birey, sembollerle iletiimde pek ok anlamlar ve deerleri yani, davran kalplarn hazr olarak
renir. Bu da bireyin iine doduu toplum ierisindeki toplumsallama srecini abuklatrr ve
kolaylatrr.
te yandan kltr, semboller ilikisi bakmndan, ayrntl sosyal deerler ve anlamlar seti olarak
tanmlanr. Baka bir deyile Williams tarafndan btn bir toplumun sahip olduu yaam biimi
olarak tanmlanan kltr ayn zamanda bir gstergeler sistemi olarak da ele alnabilir.

Bu ynyle kltr ile semboller arasnda olduka yakn bir iliki vardr. Kltrel gsterge ve
sembollere bakarak insanlar genellikle birbirlerinin davranlarn karsayabilirler
anlamlandrabilirler. Bu da sonuta insanlar aras etkileimi ve iletiimi kolaylatrc bir durumdur.

Sembollerle alt kltrler, marjinal kltrel gruplar vb. genel kltre oranla daha dar alanlarda etkinlik
gsteren kltrel gruplar arasnda da yakn bir iliki olduu gzlenmektedir.
Benzer yaam biimlerini paylaan, benzer gelir dzeylerine sahip, benzer sosyo-kltrel evreden
gelen, bunlara bal olarak belli davran biimlerini, elence tarzlarn paylaan, ayn tr mzik
dinleyen, benzer meknlarda bir araya gelen, benzer ritelleri, gelenek ve grenekleri paylaan
insanlarn oluturduu kltrel gruplardr alt kltrler. Buna gre rnein, kahvehane kltr bir alt
kltrdr.

Dier yandan mevcut sisteme kar durmak amac etrafnda bir araya gelen kltrel oluumlar da
marjinal kltrel gruplar olarak adlandrlr. Marjinal kltr gruplar da alt kltrel alanlar gibi genel
kltr ierisinde ortaya kan, genel kltre oranla ok daha dar alanlarda etkinlik gsteren kltrel
oluum ya da gruplamalardr.

Gerek alt kltrel, gerekse marjinal kltrel gruplarn temel zellikleri ise belli simgesel ortamlar
paylamalar, genel kltrel alanda geerlilii olanlardan farkl belli birtakm deerleri kendi deer
paylam alanlarnda ncelikli bir yere koymalardr. Onlarn varln belirleyici bu ncelikli deerler
ou zaman onlara zg birtakm simgesel paylam ve etkileim ortamlarnda yansr. O halde
semboller salt bireyin genel kltr ve eitim srecinde deil, genel kltr ierisinde varlk gsteren
alt kltr ve marjinal kltr gruplarnda da renilir.

Birey daha nce iinde yaad ve benimsedii sembolleri ve bu sembollerin rol beklentilerini,
anlamlarn, deerlerini, bu gruptan ayrlsa, o sembolleri kullanmasa bile unutmaz. Bu semboller
bireyin gemi yaam deneylerinin derin izleri olarak kiiliklerine yansr. Bu ynyle sembol ayn
zamanda bir kod uyarc olarak belirir.

Kod; Repertuardaki gstergelerin ifade ettii, hem alc hem de verici tarafndan nceden tannan her
eydir. Kod gstergelerin keyfi seimini engelleyen, alclarn zihninde az veya ok bir ngr
salayan, anlamlandrmaya katkda bulunan ve gstergelere bir dzen getiren kurallar btndr.

Buna gre alc ve gnderici arasnda iletiim srecinin gerekleebilmesi iin, bir baka deyile
gndericinin, kendisine hedef olarak belirledii kii, grup ya da kitle zerinde amalad etkiyi
yaratabilmesi iin kendisi ile kendisine hedef olarak ald kitle/grup ile arasnda kod rtmesi
olmaldr. Yani gndericinin, mesajn gndermek zere tercih ettii kodlama sistemi alc ya da hedef
tarafndan da biliniyor ve alglanabiliyor olmaldr. Szgelimi yabanc bir lkeye gittiimizde oradaki
insanlarla iletiim kurabilmek iin onlarn dilini anlyoruz olmamz ya da onlarn bizim kullandmz
dili biliyor olmalar gerekir.

Ayn ekilde harf devriminden nce Trkiyede baslm olan yazl materyalden yararlanabilmek iin
Osmanlca bilmemiz gerekir. O halde simgesel alg ortamnda iletiimin etkin biimde
gerekletirilmesinin temel koullarndan biri bavurulan kodlama sisteminin sz konusu ortamdaki
insanlar tarafndan paylalyor olmasdr.

Simgesel alg ve simgesel iletiim ortamnda eitli iletiim ara ve teknikleri kullanlmaktadr. Sz
konusu ara ve teknikler, kamuoyu ile ilikileri nedeniyle toplumsal denetim odaklarnda stratejik bir
konuma sahiptirler. amzn iki byk olgusu, reklm ve propaganday bu ereve iinde
deerlendirmek uygun olacaktr. nk bu iki kavram, kamuoyu zerinde (sosyal, siyasal ve
ekonomik) etkili olma abalarnn ifadesidir.

Dier yandan konumuz asndan nemli olan toplumsal denetim aralarndan birisi de psikolojik
bask aralardr. Kitleleri, hedeflenen davrana ynelten bu aralar olumlu ya da olumsuz
nitelikte olabilirler. dllendirme, zendirme vb. olumlu aralar, cezalandrma ise olumsuz aralar
arasnda kabul edilir.

Datm kanallar (medya) aracl ile yaylan ve bireyi belirli davranlara ynelten simge-sembol ve
modeller ayn zamanda birer toplumsal denetim aracdrlar. Sz konusu aralar, toplumsal birliktelii
salayan deerleri yaratmakta nemli role sahiptirler.

Duygusal Alg Tutum ve Davran likisi

Bir olay ya da nesneyi alglarken, onu, yalnzca zihnimizde yer etmi olan simge, sembol ve fiziksel
nitelikteki birtakm izlenimlerle alglamakla yetinmez, ayn zamanda alglama konusu edilen bu olay,
durum veya nesneye ilikin alglama edimini sevme-sevmeme, iyi-kt vb. gibi duygusal nitelikteki
birtakm izlenimlerin etkisiyle de gerekletiririz. Baka bir deyile burada alglama srecinin ileyiine
duygusal tavr ve eilimler de karr.

Bu adan baktmzda alglama, evrenin uyarc yan ile bireyin kendi z bilgi birikimi, yaam
deneyimleri ve duygusal nitelikteki tavr ve eilimleri arasndaki ilevsel ilikiden kaynaklanr. Bu
ynyle bakldnda kiinin dnya grnn btnsel bir ifadesi olan simge, sembol, inan, ideoloji
vb. yaam deneyimlerinin derin izlerini tar.

Dier yandan bireyin duygusal ve sezgisel anlamdaki her tr tavr ve eilimi de bu yaam deneyim
alan kapsamnda ortaya kar ve ilevselleir. Szgelimi, kiinin, evresindeki insanlarla scak ilikiler
kurmas, bakalarna sempatiyle ya da antipatiyle, olumlu ya da olumsuz duygularla yaklamasnn
temelinde ou zaman onun yaam deneyim alan iinde yer edinmi olan duygusal nitelikteki tavr ve
eilimler vardr.

Seimleyici Alg Tutum ve Davran likisi

Alglama, iinde yaadmz dnyann sbjektif bir grntsdr. Bireyin alglamasnda, alm olduu
eitim, iinde toplumsallat kltrel ortam, sahip bulunduu inan, rf, adet, gelenek, grenekler
ynlendirici etkiye sahiptirler. Genel olarak yaam iinde bireysel tavr, davran ve ynelimlerin
zn oluturan bu etkenler kiileraras iliki ve etkileim biimini de byk oranda etkiler.

Her birey olaylar, nesneleri, durumlar, iinde doduu toplumsal ve kltrel ortam, iinde yer ald
ilikiler, iine girdii etkileim biimleri, bireysel gereksinimler, beklentiler, deer yarglar ve
benzerlerine gre farkl biimde alglar.

Kiilerin, durumlar, olaylar, nesneleri, ksacas evrelerini bu kendilerine zg alglama eilimleri

seimleyici alglama olarak adlandrlr.
rnein hava alannda uak beklemekte alan bir mhendis, bir avukat, bir doktor, bir sigortac ortam
farkl ynleriyle alglayabilirler ve byk bir olaslkla mesleklerine ilikin bilgi ve deneyimlerinin
ynlendirici etkisiyle iinde bulunduklar ortam seilmeyici alglamann etkisi ile deerlendirirler.

Alglama, bilincin ilk esidir. Bilinli yaamn temelinde, d dnyadaki nesnelerin, insanda var olan
ak ya da gizli n alglara sunulmas, yani alglanarak, n alglar kitlesine katlmas sreci yatar.

nsan eyleminde d dnyann zihinde oluturduu temsili imgeler etkendir, bu imgeler ise
alglardr.
Dnya ile ilikilerimizi duyular araclyla yrttmz, iyi ya da kt yaam tanmlarmz,
duyularmzn bize ilettikleri mesajlara gre dzenlediimiz iin, bilim adamlarnn duyulara olan bu
ilgisini yadrgamamak gerekir.

Alglama, salt duyulara bal fizyolojik bir sre deildir. Bunun tesinde belki de daha nemlisi
duyularn merkezi sinir sistemine elektro-kimyasal yolla ilettikleri enerji kotalarndan ibaret olan
mesajlarn, yapsal bir biimde anlamlandrlmas srecidir. Bu anlamlandrma, MSSde daha nceden
(belki de bir blm, sosyobiyologlarn ne srd gibi kaltsal biimde aktarlm olan) var olan
depolanm ya da potansiyel bilgilerle, yeni bilgiler arasndaki ilikiler belirlenerek yaplr.
zmleme ve uygunlatrma mekanizmalarnn alglamada da bir ilevi vardr. Duyusal mesajlarn
birey iin bir anlam varsa alglama oluur. Zihinsel psikolojide buna alglamann generic karakteri
denmektedir.

Tm alglar, n alglardan bazlar ile birlikte deerlendirilerek, yine onlarla birlikte gruplarlar.
Anlamlarn da bu gruplamadan kazanrlar. Bir baka deyile, duyularn algya dnmesi, yani MSSne
gelen duyusal mesajlarn, kendilerine zg gemileri, gelecekleri, etkileri, deiimleri, gizli-ak eitli
zellikleri ile nesneler, -yani ilikilerimizde anlam tayan varlklar olarak alglanmalar-, ayn srecin
farkl ynleridir. Bu yolla, elektro-kimyasal enerji, anlalabilir kavramlara, yani alglara dntrlr.

nalglama, bireyin o anda yaamakta olduu bir deneyimi, gemi deneyimlerin birikimleriyle
birlikte zmleyerek yeni bir zihinsel btne ulamasdr. Bu bilgi ktlesine verilen ad nalgsal
ktle dir. Alglamada, bu ktlenin kapsad bilginin azl ya da okluu, anlamlandrmada nemli bir
etkendir.

Uzay Algs Tutum ve Davran likisi

evremizdeki eya ve uyarclar kendimize gre rgtler, onlar bir yn iinde alglarz. Duyu
organlarmz uyarclarn kendimize gre hangi ynden geldiini anlamamza yardmc olur. Eyalarn
bir boluk iindeki yerini belirtmeye yerletirme denir ve bu faaliyet eitli duyu organlarnn
ortaklaa almasyla meydana gelir. Uzay duygusu, nce grmede sonra dokunmada en son da
iitme duyumlarnda vardr. Demek ki uzay algsnn meydana gelmesinde tm duyu organlarmzn
rol byktr. Uzay alglarmz bant noktalar yardmyla kolaylar. Uzaklklarn anlalmasnda
bant noktalar yardmc olur. rnein elimizde lecek bir alet bulunmasa bile ne kadar, ka
kilometre yol yrdmz byle belirli noktalara gre ayarlayabiliriz.

Zaman Algs Tutum ve Davran likisi

Uzaydaki eya ve olaylarn alglanmas belirli bir srenin gemesini gerektirir. Uzayda meydana gelen
her eyi sre ifadesi olan zamanla gstermeye alrz. rnein snav olurken, kitap okurken, film
seyrederken, gece-gndzlerin art arda gelmesinden zamann getiini anlarz.

Kaynaka:
Doan Ccelolu, Yeniden nsan nsana
Doan Ccelolu, letiim Donanmlar
http://www.acikogretimadalet.com/algi-duzeylerinin-insan-davranislari-uzerindeki-etkisi.html