T.C.

MLL ETM BAKANLII

NAAT TEKNOLOJS

GEOMETRK EKL VE CSM

HESAPLARI

Ankara, 2014

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR .................................................................................................................... ii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET -1 .................................................................................................... 3
1. DZGN GEOMETRK EKLLERN HESAPLARI ...................................................... 3
1.1. Basit Geometrik ekiller ............................................................................................... 3
1.1.1. Tanm Ve eitleri................................................................................................ 3
1.1.2. Basit Geometrik ekillerin evre ve Alan Hesaplar ............................................ 9
1.2. Birleik Geometrik ekillerin evre Ve Alan Hesaplar ............................................ 16
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 19
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 21
RENME FAALYET - 2 ................................................................................................. 22
2. DZGN OLMAYAN GEOMETRK EKLLERN HESAPLARI .............................. 22
2.1. Dzgn Olmayan Geometrik ekiller ......................................................................... 22
2.1.1. Tanm Ve eitleri.............................................................................................. 22
2.1.2. Geometrik Olmayan ekillerin evre ve Alan Hesaplar .................................... 23
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 25
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 27
RENME FAALYET 3 ................................................................................................ 28
3. CSMLERN HACM HESAPLARI ................................................................................ 28
3.1. Geometrik Cisimler ..................................................................................................... 28
3.1.1. Tanm ve eitleri .............................................................................................. 28
3.2. Geometrik Cisimlerin Hacim Bantlar .................................................................... 31
3.3. Birleik Geometrik Cisimlerin Hacim Hesaplar ........................................................ 35
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 38
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 40
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 41
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 42
KAYNAKA ......................................................................................................................... 43

AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
ALAN
DAL/MESLEK
MODLN ADI
MODLN TANIMI
SRE
N KOUL
YETERLK

MODLN AMACI

ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
LME VE
DEERLENDRME

naat Teknolojisi/Teknolojileri
naat Teknolojisi Alan Ortak
Geometrik ekil Ve Cisim Hesaplar
Basit geometrik ekil ve cisim hesaplarnn matematik
kurallarna gre hesaplarnn yaplmas hakknda
bilgilerin kazandrld bir renme materyalidir.
40/24
Bu modln n koulu yoktur.
Geometrik ekil ve cisim hesaplar yapmak
Genel Ama
Gerekli ortam salandnda; geometrik ekil ve cisim
hesaplarn matematik teoremlerine gre
yapabileceksiniz.
Amalar
1. Dzgn geometrik ekillerin hesaplarn kurallarna
uygun hesaplayabileceksiniz.
2. Dzgn olmayan geometrik ekillerin alanlarn
hesaplayabileceksiniz.
3. Gerekli ortam salandnda, cisimlerin hacimlerini
hesaplayabileceksiniz
Ortam: Atlye ve snf ortam
Donanm: Kalem, defter, silgi, hesap makinesi
Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra
verilen lme aralar ile kendinizi
deerlendireceksiniz.
retmen modl sonunda lme arac kullanarak modl
uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek
sizi deerlendirecektir.

ii

GR
GR
Sevgili renci,
Geometrik ekil ve cisimler tm yaantmz boyunca evimizde, evremizde ve doada
karmza kmaktadr. Evimizdeki kare eklinde bir masa, daire eklinde bir saat birer
geometrik cisimdir.
Cisimlerin yeryznde kendilerine zg bir arlklar vardr. Bir bina ina edilirken,
yapnn emniyeti asndan birok hesap yaplr ve bu hesaplar dorultusunda da kullanlacak
malzeme belirlenmektedir. Yaplarda ok fazla geometrik ekil ve cisimler kullanldndan
bu geometrik cisimlerin yapya etki edecek arlklarnn da hesaplanmas gerekir.
Bu modlde sizlere geometrik cisimlerin alan ve arlklar ile ilgili bilgiler
sunulacaktr.

RENME FAALYET1
RENME FAALYET -1
AMA
Bu faaliyette verilecek bilgiler dorultusunda, gerekli ortam salandnda, dzgn
geometrik ekillerin hesaplarn kurallarna uygun hesaplayabileceksiniz.

ARATIRMA

evrenizde grdnz basit ekilleri aratrnz.

Geometrik ekillerin neler olduunu aratrnz.
Basit geometrik ekillerin alan hesaplarnn nasl yapldn aratrnz.

1. DZGN GEOMETRK EKLLERN

HESAPLARI
Gnlk yaantmzda her zaman karmza kan alan ve evre hesaplar, inaat
sektrnde de karmza kmaktadr. Bu hesaplar yapclkta karmza iki ekilde kar.
Bunlar; dzgn geometrik ekilli olanlar ya da geometrik olmayanlardr. imdi bunlar
ksaca grelim.

1.1. Basit Geometrik ekiller

Genel olarak mimari projelerde hem daha gvenli hem de daha kullanl
olduklarndan basit geometrik ekillerden faydalanlr.

1.1.1. Tanm Ve eitleri

Bir nesnenin d izgileri bakmndan niteliine ve dtan grntsne ekil ad verilir.
Evrende bulunan her cismin bir ekli vardr. Bu cisimlerin ekilleri, basit ekillerde olduu
gibi karmak veya birden ok basit eklin bir araya gelmesinden de olumaktadr. Basit
geometrik ekillere dzlemsel ekiller de denmektedir. Dzlemsel, yani ayn dzlem iinde
bulunan noktalarn oluturduu geometrik ekillere verilen addr. gen, drtgen,
paralelkenar, ekenar drtgen, dikdrtgen, kare, yamuk, begen, dzgn begen, altgen,
dzgn altgen sk kullanlan dzlemsel geometrik ekillerdir. imdi mimari tasarmda
kullanlan basit ekilleri inceleyelim.

gen

Bir gen, dzlemde birbirine dorusal olmayan noktay birletiren doru

parasnn birleimidir.

ekil 1.1: gen

Dzlem geometrisinin temel ekillerinden biridir. Bir genin kesi ve bu keleri

birletiren, doru paralarndan oluan kenar vardr. Bir genin i alarnn toplam
180 d alarnn toplam 360'dir.
genin kesi vardr, kelerine konulan byk harflerle adlandrlr. genin
kenarlar karlarndaki kenin kk harfleri ile adlandrlr.
genler kenar zelliklerine ve alarna gre ikiye ayrlmaktadr,
Kenarlarna gre gen eitleri,

eitkenar gen
kizkenar gen
Ekenar gen

eitkenar gen:
kenar uzunluklar da farkl olan genlere denir.

ekil 1.2: eitkenar gen

kizkenar gen:
Herhangi iki kenar uzunluklar eit olan genlere denir.

ekil 1.3: kizkenar gen

Ekenar gen:
kenar uzunluklar da eit olan genlere denir.

ekil 1.4: Ekenar gen

Alarna gre gen eitleri;

Dar al gen
Dik al gen
Geni al gen

Dar Al gen:
asnn ls de 90 den kk olan genlere dar al gen denir.
Dik Al gen:
Bir asnn ls 90 ye eit olan genlere denir.

ekil 1.5: Dar ve dik al genler

Geni Al gen:
Bir asnn ls 90 den byk olan genlere denir. Bir gende bir tek geni a
olabilir

ekil 1.6: Geni al gen

Kare
Kenar uzunluklar eit ve btn alar 90 olan drtgene kare denir. Kare kapal
bir ekildir. Drt kenar vardr. Btn kenarlar birbirine eittir. Karlkl
kenarlar paraleldir. Kelerine konulan byk harflerle adlandrlr. Karenin i
alarnn toplam 360 dir.

ekil 1.7: Kare

Dikdrtgen

Karlkl kenar uzunluklar eit ve btn alar 90 olan drtgene dikdrtgen denir.
Dikdrtgen kapal bir ekildir. Drt kenar vardr. Karlkl kenar uzunluklar birbirine
eittir. Kenarlarnn ikisi uzun, ikisi ksadr. Karlkl kenarlar birbirine paraleldir.
Drt kesi vardr, kelerine konulan byk harflerle adlandrlr. Drt dik as vardr.
Dikdrtgenin i alarnn toplam 360 dir.

ekil 1.8: Dikdrtgen

Daire

Dzlemde sabit bir noktadan eit uzaklktaki noktalar kmesine ember denir.

ember zerindeki iki noktay birletiren doru parasna kiri denir.

[CD] kirii gibi.
En uzun kiri merkezden geen kiritir.
O merkezinden geen [AB] kiriine emberin ap denir.
emberi bir noktada kesen doruya teet denir. d1 dorusu emberi T
noktasnda kestiinden teettir.
emberi iki noktada kesen dorulara kesen denir. d2 dorusu emberi K
ve L noktalarnda kestiine gre, kesendir.

ekil 1.9: Daire bantlar

Paralelkenar

Karlkl kenarlar paralel olan drtgene paralelkenar denir. Bir drtgenin karlkl
kenarlar birbirine paralelse karlkl kenarlar birbirine eittir.

ekil 1.10: Paralelkenar

Yamuk

Yamukta, alt ve st tabanlar birbirine paraleldir. Paralel olmayan kenarlara ait taban
ve tepe alar kar durumlu adr yani toplamlar 180 derecedir. Kegen uzunluklar
ikizkenar yamukta eittir.

ekil 1.11: Yamuk

Begen

Bir begen, be kenar olan okgendir. alar toplam 540, d alarn toplam ise
360'dir. Dzgn begenler, her bir kenar uzunluu ve her bir i asnn ls birbirine eit
olan begenlerdir. Bu tr begenlerin evresini ve alann bulabilmek iin, kenar
uzunluunun bilinmesi yeterlidir.

ekil 1.12: Begen

Altgen

Bir altgen, alt kenar ve alt kesi olan okgendir. Ayrca kenarlar ve i alar
eitse dzgn altgen olarak adlandrlr. Dzgn altgenin i alarnn her biri 120'dir.
Dzgn altgen alt ekenar genden olutuu iin alan ve evresi kolayca bulunabilir.
Kenar a uzunlukta olan dzgn bir altgenin alan, bir kenar a olan bir ekenar genin
alannn 6 katna eittir. alar toplam (n-2) x 180' dir. Dolaysyla her bir i asnn
ls 120 derecedir.

ekil 1.13: Altgen

1.1.2. Basit Geometrik ekillerin evre ve Alan Hesaplar

Yukarda bahsedilen basit geometrik ekiller mimari tasarmda en ok kullanlan genel
ekillerdir. Yaplar itibariyle dzgn ekiller binalarda kullanm yerinin amacna uygun
olarak kullanlrlar. rnein kiriler genelde drtgen kesitli geometrik ekillerden tasarlanr.
Kolonlarda ise hem drtgen hem de altgen veya silindir eklinde geometrik ekillerden
faydalanlr.

Yap yk ve kullanm alanlar hesaplanrken binalarda geometrik ekiller olarak

tanzim edilen yap elemanlarnn alan ve evre hesaplarnn yaplmas gerekmektedir. Bu
faaliyetimizde basit geometrik ekillerin evre ve alan hesaplamalarn reneceiz.

genin evresi ve Alan

Bir genin btn kenar uzunluklarnn toplam o genin evre uzunluunu

vermektedir.
evre = |AB|+|BC|+|CA|
genin alan ise iki farkl yntem ile buluna bilir.

ekil 1.14: gende alan hesab

Kenardan Yararlanma Yntemi:

Bir genin alan taban ve tabana ait yksekliin arpmnn yarsdr.

Adan Yararlanma Yntemi:

Bir genin alan herhangi iki kenarn ile aralarnda kalan ann sinsnn
arpmnn yarsdr.

10

rnek:

ekil 1.15: genlerin alan hesab

ekildeki BAC bir dik gendir,

[BD] = 2 cm
[DC] = 8 cm
[AD] = 6 cm
Verilenlere gre, A(ABC) ka cmdir?
zm:
|AD| ye h dersek , BAC dik geninde
h = 6 cm
[BC] = a = 10 cm

A( ABC )

axh
2

10 x6
30cm2 dir.
2

Karenin evresi ve Alan

Bir karenin btn kenar uzunluklarnn toplam o karenin evre uzunluunu

vermektedir.
evre = |AB|+|BC|+|CD|+|DA|
Karenin alan iki kenarnn arpmna eittir.

A ABCD a x a a 2 dir.

11

rnek:
Bir kenar 20 cm olan karenin alan ka cm dir ?

ekil 1.16: Kare alan hesab

zm:

A( ABCD) 20 x20 400cm2 dir.

Dikdrtgen evresi ve Alan

Bir dikdrtgenin btn kenar uzunluklarnn toplam o dikdrtgenin evre uzunluunu

vermektedir.
evre = |AB|+|BC|+|CD|+|DA|
Dikdrtgenin alan uzun kenar ile ksa kenarnn arpmna eittir.

A ABCD a x b

dir.

rnek:
Uzun kenar 10 cm, ksa kenar 6 cm olan bir dikdrtgenin alan ka cm dir?
zm:

A( ABCD) 10 x6 60cm2 dir.

12

Daire evresi ve Alan

Yarap uzunluu " r " olan bir dairenin evresinin uzunluu, yarap uzunluunun iki
pi () katdr.

ekil 1.17: Daire evresi

Dairenin alan ise yarapn karesi ile pi () saysnn arpmna eittir. Alan forml
ise

A xr 2

dir.

rnek:
Yar ap 7cm olan bir dairenin alan ka cm dir?
zm:

A xr 2

formlnden;

A 3.14 x72 153,86cm2 dir.

Paralelkenar evresi ve Alan

Bir paralelkenarn btn kenar uzunluklarnn toplam o paralelkenarn evre

uzunluunu vermektedir.
evre = |AB|+|BC|+|CD|+|DA|

Bir kenarnn uzunluu a ve bu kenara ait yksekliin uzunluu h olan

paralelkenarn alan:

Bir kenarnn uzunluu a, bu kenara komu kenarn uzunluu b, bu iki

kenar arasndaki a olan paralelkenarn alan:

13

Kenarlar vektr olarak

paralelkenarn alan:

ve

olan

ekil 1.18: Paralelkenar a ortaylar

rnek:

ekil 1.19: Paralelkenar alan

ekilde verilen deerlere gre paralelkenarn alan ka cm dir?

zm:

A( ABCD) axh dir.

Yamuun evresi ve Alan:

Bir yamuun btn kenar uzunluklarnn toplam o yamuun evre uzunluunu

vermektedir.
evre = |AB|+|BC|+|CD|+|DA|
Yamuun alan ise; alt ve st tabanlar ( paralel kenarlar ) toplamnn, ykseklikle
arpmnn yarsna eittir.

14

ekil 1.20: Yamuun alan hesab

(a c).h
2

Altgenin evresi ve Alan:

Bir altgenin btn kenar uzunluklarnn toplam o altgenin evre uzunluunu

vermektedir.
Altgenin alan ise;
|AB| = |BC| = |CD| = |DE| = |EF| = |FA| = a

A 6.

axh
dir.
2

ekil 1.19: Altgenin alan

15

rnek:
h ykseklii 20 ve bir kenar 25 cm olan bir dzgn altgenin alan ka cm dir?
zm:

A 6.
A 6.

axh
2

25 x20
1500cm2 dir.
2

1.2. Birleik Geometrik ekillerin evre Ve Alan Hesaplar

Mimaride veya genel hayatta kullanlan veya grlen ekiller her zaman basit ekiller
olmaya bilir. Bazen de birden fazla basit ekillerin bir araya getirilmesiyle elde edilen
ekiller olabilir. Bunlara birleik geometrik ekiller de denir. Birleik geometrik ekillerin
alan hesaplar ise u ilem basamaklar yardmyla hesaplanr.

Birleik geometrik ekiller mmkn olduunca en basit geometrik ekillere

blnr.
Blnen her geometrik eklin ayr ayr evresi bulunur
Blnen her geometrik eklin ayr ayr alanlar bulunur.
Bulunan her evre deeri birbirleriyle toplanarak birleik geometrik eklin
evresi hesaplanr.
Bulunan her alan deeri birbirleriyle toplanarak birleik geometrik eklin
alanna ulalr.

rnek:

ekil 1.20: Birleik geometrik ekil

ekilde verilen birleik geometrik eklin evresini ve alann hesaplaynz.

16

zm:
Verilen birleik geometrik ekli paralara ayralm.

ekil 1.21: Basit ekillere ayrlm birleik ekil

1. ekil
Bu ekil bir yarm dairedir. Burada yapmamz gereken mevcut daire formllerinden
yararlanarak alan ve evresini bulmaktr. Bulunan deerler btn bir dairenin alan ve evresi
olacandan ve bizim iin yars lazm olacandan kan deerlerin yarsn alacaz.
= 2r formlnden;
= 2 x 3.14 x 35
= 219.8 cmdir. Bulduumuz deerin yarsn alrsak;
Yarm dairenin evresi = 219.8 / 2 = 109.9 cm dir.
Bu yarm dairenin alan;

A xr 2

formlnden;

3,14 x352
A
1923.25cm2
2
2. ekil
Bu eklimiz uzun kenar 90 cm ve ksa kenar 70 cm olan bir dikdrtgendir.
Alan = a x b formlnden
A= 90 x 70 = 6300 cm dir.

17

3. ekil
Bu eklimiz uzun kenar 80 cm ve ksa kenar 55 cm olan bir dikdrtgendir.
Alan = a x b formlnden
A= 80 x 55 = 4400 cm dir.
Bulunan deerlere gre birleik geometrik eklimizin evresi;
evre = 150 + 90 + 109,9 + 35 + 80 + 55
evre = 519,9 cm dir
Bulunan deerlere gre birleik geometrik eklimizin toplam alan;
A = 1923,25 + 6300 + 4400
A = 12623.25 cm dir.

18

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Aada cm cinsinden lleri verilen birleik geometrik eklin evre ve alan hesabn
yapnz.

ekil 1.22: Alan ve evre hesab yaplacak ekil

lem Basamaklar

neriler

llerden yararlanarak birleik eklin

evre hesabn yapnz.
Birleik ekli basit geometrik ekillere
ayrnz.
Ayrlan basit geometrik ekilleri
numaralandrnz.
Ayrdnz her bir eklin alnn ayr ayr
hesaplaynz.
Bulduunuz tm ayrlm ekillerin
alanlarn toplayarak, birleik eklin alann
bulunuz.

lleri dikkatli okuyunuz.

Belirtilen l birimlerine gre
gerekiyorsa evirme ilemlerini yapnz.
Matematiksel ilemleri kontrol amal
olarak tekrar hesaplaynz.
lemler sonunda birimleri yazmay
unutmaynz.

19

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri Evet,
kazanamadnz becerileri Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri
1.
2.
3.
4.
5.

Evet Hayr

llerden yararlanarak birleik eklin evre hesabn yaptnz m?

Birleik ekli basit geometrik ekillere ayrdnz m?
Ayrlan basit geometrik ekilleri numaralandrdnz m?
Ayrdnz her bir eklin alnn ayr ayr hesapladnz m?
Bulduunuz tm ayrlm ekillerin alanlarn toplayarak, birleik
eklin alann buldunuz mu?

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

20

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerin sonunda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen
bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.
1.

( ) Genel olarak mimari projelerde hem daha gvenli hem de daha kullanl
olduklarndan basit geometrik ekillerden faydalanlr.

2.

( ) Bir gen, dzlemde birbirine dorusal olmayan be noktay birletiren doru

parasnn birleimidir.

3.

( ) Herhangi iki kenar uzunluklar eit olan genlere eitkenar gen denir.

4.

( ) Kenar uzunluklar eit ve btn alar 90 olan drtgene kare denir.

5.

( ) emberi iki noktada kesen dorulara kesen denir.

6.

( ) Bir drtgenin karlkl kenarlar birbirine paralel deilse karlkl kenarlar

birbirine eittir.

7.

( ) Yamuklarda paralel olmayan kenarlara ait taban ve tepe alar kar durumlu
adr yani toplamlar 180 derecedir.

8.

( ) Bir begenin i alar toplam 560 dir.

9.

( ) Dairenin alan, yarapn karesi ile pi () saysnn arpmna eittir.

10.

( )Birleik geometrik ekillerin alanlar mmkn olduunca en basit geometrik

ekillere blnerek hesaplanmaldr.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

21

RENME FAALYET2
RENME FAALYET - 2
AMA
Bu faaliyette verilecek bilgiler dorultusunda, gerekli ortam salandnda, dzgn
olmayan geometrik ekillerin alanlarn hesaplaya bileceksiniz.

ARATIRMA

Dzgn olmayan geometrik ekiller hakknda internetten bilgi toplaynz.

Dzgn olmayan geometrik ekiller hakknda grlerinizi arkadalarnzla
tartnz.
Arazi lmleri hakknda internetten bilgi toplayarak snfta arkadalarnzla
tartnz.

2. DZGN OLMAYAN GEOMETRK

EKLLERN HESAPLARI
2.1. Dzgn Olmayan Geometrik ekiller
Bilinen geometrik ekiller dnda olan ekillerdir.

2.1.1. Tanm Ve eitleri

Bu tip ekiller, arazi lmlerinde karmza kmaktadr ve genellikle hibir
geometrik ekle benzemez. Bu nedenle bu ekli, kt zerinde zmlememiz biraz zordur.
Bir inaata balamadan nce arsann evre uzunluu ve alannn bilinmesi gerekir.
Ancak karmza her zaman dzgn geometrik ekillerde arsalar veya araziler kmayabilir.
Bu gibi durumlarda arsann veya arazinin evre ve alan hesaplar optik lm aletleri ile
yaplmaktadr. Bylelikle lm yaplan arazi veya arsann durumuna gre zerinde ina
edilecek yapnn zellikleri de ortaya kmaktadr.
naat sektrnde bu ekiller iki farkl biimde karmza kmaktadr.
Bunlar:

Dzgn geometrik ekillere blnebilen ekiller

Dzgn olmayan ekiller

22

ekil 2.1: Dzgn geometrik ekilde olmayan arazi rnei

2.1.2. Geometrik Olmayan ekillerin evre ve Alan Hesaplar

Yukarda da anlattmz gibi geometrik olmayan ekilleri ikiye ayrmtk. Buna gre
bunlar yle inceleyebiliriz:

Dzgn geometrik ekillere blnebilen ekillerin evre ve alan hesaplar

Bu tip ekillerde nemli olan, ekli elimizdeki verilere gre bilinen dzgn geometrik
ekillere blmektir. Bundan sonra evre ve alan hesaplamalarn yapabiliriz.
ekil 2.2 den anlalaca gibi verilen ekil, dzgn geometrik bir ekil deildir. Ama
burada h1 ve h2 ykseklikleri ve ACkenar kullanlarak grld gibi ekil iki gene
blnr. Bylece iki genin alan ve evrelerinden eklin, hem alann hem de evresini
bulabiliriz.

ekil 2.2: Dzgn olmayan geometrik ekil

23

imdi bunu bir rnekle aklamaya alalm.

rnek:
AF= 6 m
FH= 15 m
HC= 17 m
FE= 5 m
FE= DH=FB
Yandaki eklin alann hesaplayalm.
zm:
FE = DH = FB ise, FB = 5m, DH = 5m dir.
Buradan da bu ekli 5 bilinen geometrik ekle blebiliriz. (AFE) dik geni, (FHDE)
dikdrtgeni, (DHC) dik geni, (ABF) dik geni, (BCF) dik geni

A( AFE )

axh 6 x5

15m2
2
2

A(DHC)

axh 17 x5

85m2
2
2

A(ABF)

axh 6 x5

15m2
2
2

A(BCF)

axh 32 x5

80m2
2
2

A( FHDE ) axb 5x15 75m2

Bulduumuz tm alanlar birbirleriyle toplayarak arazimizin toplam alann
hesaplam oluruz.
Toplam Alan = 15 + 85 + 15 + 80 + 75 = 270 m dir.

24

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Aada metre (m) cinsinden lleri verilen arazinin alann hesaplaynz.

ekil 2.3: Alan hesab yaplacak arazi paras

lem Basamaklar

neriler

Hesaplamaya balamadan nce ayrlm

alanlar numaralandrnz.
Her alan iin ayr ayr hesap yapnz.
Hesapladnz alanlarn birimlerini
metre kare olarak yaznz.
Bulduunuz btn paralarn alanlarn
toplayarak arazinin tam alann
bulunuz.

lleri dikkatli okuyunuz.

Belirtilen l birimlerine gre gerekiyorsa
evirme ilemlerini yapnz.
Matematiksel ilemleri kontrol amal
olarak tekrar hesaplaynz.
lemler sonunda birimleri yazmay
unutmaynz.

25

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri Evet,
kazanamadnz becerileri Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz.

1.

2.
3.
4.

Deerlendirme ltleri
Hesaplamaya balamadan nce ayrlm alanlar
numaralandrdnz m?
Her alan iin ayr ayr hesap yaptnz m?
Hesapladnz alanlarn birimlerini metre kare olarak
yazdnz m?
Bulduunuz btn paralarn alanlarn toplayarak arazinin
tam alann buldunuz mu?

Evet Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

26

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerin sonunda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen
bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.
1.

( ) Bilinen geometrik ekiller dnda olan ekillere dzgn olmayan geometrik

ekiller denir.

2.

( ) Dzgn olmayan geometrik ekiller genellikle arazi hesaplarnda karmza kar.

3.

( ) Dzgn olmayan geometrik ekillerin alanlar hibir zaman hesaplanamaz.

4.

( ) Arazi lmlerinde, optik lm aletlerinden de yararlanlr.

5.

( ) Dzgn olmayan geometrik ekillerin alanlarn hesaplarken basit ekillere blme

ilemi yaplamaz.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

27

RENME FAALYET3
RENME FAALYET 3
AMA
Bu faaliyette verilecek bilgiler dorultusunda, gerekli ortam salandnda, cisimlerin
hacimlerini hesaplayabileceksiniz.

ARATIRMA

Cisimlerin hacimlerinin nasl hesaplanmas gerektii hakknda internetten bilgi

toplaynz.
Hacimleri hesaplana bilecek geometrik ekiller hakknda grlerinizi
arkadalarnzla tartnz.

3. CSMLERN HACM HESAPLARI

Bu renme faaliyetinde cisimlerin eitleri ve hacimlerinin hesaplanmas hakknda
bilgiler verilecektir.

3.1. Geometrik Cisimler

Geometrik cisimler gnlk yaantmzda her zaman karmza kmaktadr.

3.1.1. Tanm ve eitleri

Geometrik cisim boyutlu geometrik ekillerdir. Bir yz geometrik cismin
tabandr. Bir kenar iki yznn birletii izgidir. Ke, veya daha fazla kenarn
birletii noktadr. Genel olarak dikdrtgenler prizmas, kare dik prizma, kare piramit, koni,
kp, silindir ve gen prizmalar olmak zere yedi eittir.

3.1.1.1. Dikdrtgenler Prizmas

6 adet dikdrtgensel blgenin birlemesi sonucu meydana gelen prizmaya
dikdrtgenler prizmas denir. Dikdrtgenler prizmas 12 ayrt, 8 ke ve 6 yzeyden
olumutur. rnek olarak bir kibrit kutusunu dnebilirsiniz.
naat sektrnde dikdrtgen prizmalar genellikle kiri gibi tayc elemanlarda
karmza kmaktadr. Dzgn yaps nedeniyle, yapnn ykn gvenli bir ekilde zemine
iletmektedir.

28

ekil 3.1: Dikdrtgenler prizmas

3.1.1.2. Kare Dik Prizma

2 Tane karesel 4 tane dikdrtgensel blgenin birlemesi sonucu meydana gelen
prizmaya kare dik prizma denir. Kare prizma 12 ayrt (kenar), 8 tane ke ve 6 tane
yzeyden olumutur. Yap ilerinde kolonlar ve gkdelenler bu prizmaya verebileceimiz
en gzel rneklerdendir.

ekil 3.2: Kare dik prizma ve alm

3.1.1.3. Kare Piramit

Taban kare olan dzgn piramide kare piramit denir. Kare piramit 8 kenar (ayrt) 5
tane ke ve 5 tane yzeyden olumutur. Birbirine eit 4 tane gen ve 1 adet kare vardr.
Mehur msr piramitlerini kare piramitlere rnek verebiliriz.

ekil 3.3: Kare piramit

29

3.1.1.4. Kp
6 Tane karesel blgenin birlemesi sonucu meydana gelen kapal kutu ekline kp
denir. 6 Tane birbirine eit kare vardr. Tavla zarn rnek verebiliriz.

ekil 3.4: Kp

3.1.1.5. Koni
Bir dzlem iindeki dairenin her noktasn, dzlem dndaki bir noktaya birletiren
doru paralarnn meydana getirdii geometrik ekle koni denir. Yaplarda genellikle grsel
zenginlik iin kullanlmaktadr.

ekil 3.5: Koni

3.1.1.6. Silindir
Birbirine e ve paralel iki daireden oluan tabanlara ve yan yze sahiptir. Silindirde,
tabanlarn merkezlerini birletiren doruya eksen denir. Tabanlarn karlkl iki noktasn
birletiren ve eksene paralel olan dorular ise silindirin ana dorular veya dorulardr.
Dairesel silindirin ekseni tabanlara dik ise dik dairesel silindir, tabanlara dik deilse
eik dairesel silindir denir. Dik dairesel silindirde ana dorular taban dzlemlerine diktir.
Tabanlardan birinin bir noktasndan, dier tabann dzlemine inilen dikme silindirin
yksekliidir. Taban yarap da silindirin yarapdr. Yaplarda karmza tayc kolonlar
ve grsel zenginlik gerektiren yerlerde karmza kmaktadr.

30

ekil 3.6: Silindir

3.1.1.7. gen Prizmalar

Prizmalar tabanlarnn ekline gre isimlendirildiklerinden, taban gen olan
prizmalara gen prizma denir. gen prizmalar tabann oluturan gene gre, ekenar
gen prizma veya dik gen prizma olarak isimlendirilir.

ekil 3.7: gen Prizma

3.2. Geometrik Cisimlerin Hacim Bantlar

Her geometrik cismin bir ktlesi vardr ve inaatlarda sabit yklerin hesaplanmasnda,
kullanlan geometrik cisimlerin ktlelerinin yani hacimlerinin hesaplanmas gerekmektedir.
Bu konumuzda yukarda bahsetmi olduumuz geometrik cisimlerin hacimlerinin
hesaplanmasnda bize yardmc olacak forml ve bantlarndan sz edeceiz.

31

Dikdrtgenler prizmasnn hacim hesab;

Hacim a.b.c forml ile hesaplanmaktadr. Bu formlde,

a = Uzun kenar
b = Ksa kenar
c = Yksekliktir.

ekil 3.8: Dikdrtgenler prizmasnn hacmi

Kare dik prizmann hacim hesab;

Hacim a 2 .h

forml ile hesaplanmaktadr. Bu formlde,

a = Bir taban kenarnn uzunluu

h = Ykseklik tir.

ekil 3.9: Kare dik prizmann hacmi

32

Kare piramidin hacim hesab,

a 2 .h
Hacim
forml ile hesaplanmaktadr. Bu formlde,
3
a = Bir taban kenarnn uzunluu
h = Yksekliktir.

ekil 3.10: Kare piramidin hacmi

Kp hacim hesab

Hacim a.a.a forml ile hesaplanmaktadr. Bu formlde,

a = Bir kenar uzunluu dur.

ekil 3.11: Kpn hacmi

33

Koni hacim hesab

Hacim

.r 2 .h
3

forml ile hesaplanmaktadr. Bu formlde,

= Pi says (3,14)
r = Koni tabannn yar ap
h = Yksekliktir.

ekil 3.12: Koni hacmi

Silindir hacim hesab

Hacim .r 2 .h

forml ile hesaplanmaktadr. Bu formlde,

= Pi says (3,14)
r = Silindir tabannn yar ap
h = Yksekliktir.

ekil 3.13: Silindirin hacmi

34

gen prizmalarn hacim hesab

Ekenar gen prizmalar

Dik gen prizmalar ise

a2 . 3
Hacim
.h
4
Hacim

forml ile hesaplanmaktadr.

b.c
.h forml ile hesaplanmaktadr.
2

Bu formllerde,
a = Dik genin bir kenar uzunluu
h = Ykseklik
b = Dik genin uzun kenar
c = Dik genin ksa kenar dr.

ekil 3.14: gen prizmann hacmi

3.3. Birleik Geometrik Cisimlerin Hacim Hesaplar

Bu konumuzda yap da kullanlan birleik geometrik ekillerin hacim hesaplarnn
nasl hesaplandn rneklerle greceiz.

35

rnek:
Aada birim (br) cinsinden lleri verilen birleik geometrik cismin hacim hesabn
yapalm.

ekil 3.15: Birleik geometrik cisim

zm:
Bu ekilde karmza kan birleik geometrik cisimlerin hacim hesaplarnda
yapmamz gereken ncelikli ilem, mevcut ekli basit ekillere blmektir.

ekil 3.16: Basit ekillere blnm birleik cisim

Basit ekillere blnm birleik geometrik cismin, mevcut formller yardm ile
hacim hesab yaplr.
Yukardaki ekilden de anlalaca gibi 1. ve 3. eklin boyut ve lleri ayndr ve
ikisi de basit bir dikdrtgenler prizmasdr. Biz burada basit dikdrtgenler prizmas
formlnden yararlanarak iki eklin de hacimlerini hesaplayabiliriz.

36

1. ve 3. ekil hacim hesaplar,

Hacim a.b.c formlnden,

Hacim 50.30.20 30000br 3 dr. Ayn ekilden iki adet olduu iin,

1.ekil 3.ekil 60000br 3 dr.

2. ekil hacim hesab;

Hacim a.b.c formlnden,

ToplamHacim 60000 48000 108000br 3 dr.
Birleik geometrik cismin toplam hacmi ise;

ToplamHacim 60000 48000 108000br 3 dr.

37

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Aada santimetre (cm) cinsinden lleri verilen birleik geometrik cismin hacmini
hesaplaynz.

ekil 3.17: Birleik cisim hacminin hesab

lem Basamaklar

neriler

Hesaplamaya balamadan nce birleik

ekli paralara ayrnz
Ayrdnz paralar numaralandrnz.
Her para iin ayr ayr hesap yapnz.
Hesapladnz hacimlerin birimlerini
metre kp olarak yaznz.
Bulduunuz btn paralarn hacimlerini
toplayarak, birleik eklin tam hacmini
bulunuz.

lleri dikkatli okuyunuz.

Belirtilen l birimlerine gre
gerekiyorsa evirme ilemlerini yapnz.
Matematiksel ilemleri kontrol amal
olarak tekrar hesaplaynz.
lemler sonunda birimleri yazmay
unutmaynz.

38

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri Evet,
kazanamadnz becerileri Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz.

1.
2.
3.
4.
5.

Deerlendirme ltleri
Evet Hayr
Hesaplamaya balamadan nce birleik ekli paralara ayrdnz m?
Ayrdnz paralar numaralandrdnz m?
Her para iin ayr ayr hesap yaptnz m?
Hesapladnz hacimlerin birimlerini metre kp olarak yazdnz m?
Bulduunuz btn paralarn hacimlerini toplayarak, birleik eklin
tam hacmini buldunuz mu?

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

39

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerin sonunda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen
bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.
1.

( ) 6 adet dikdrtgensel blgenin birlemesi sonucu meydana gelen prizmaya

dikdrtgenler prizmas denir.

2.

( ) naat ve yapm ilerinde dikdrtgen prizmalar hi kullanlmaz.

3.

( ) 2 Tane karesel 4 tane dikdrtgensel blgenin birlemesi sonucu meydana gelen

prizmaya dik gen prizma denir.

4.

( ) Kare piramit 8 kenar (ayrt) 5 tane ke ve 5 tane yzeyden olumutur. ( )

5.

( ) Bir dzlem iindeki dairenin her noktasn, dzlem dndaki bir noktaya
birletiren doru paralarnn meydana getirdii geometrik ekle koni denir.

6.

( ) Dairesel silindirin ekseni tabanlara dik ise eik dairesel silindir, tabanlara dik
deilse dik dairesel silindir denir.

7.

( ) Prizmalar tabanlarnn ekline gre isimlendirildiklerinden, taban gen olan

prizmalara gen prizma denir.

8.

( )

9.

( ) Hacim=(. R2.h)/3 forml, koninin hacim formldr.

10.

( ) Birleik geometrik cisimler, basit geometrik paralara blnerek hesaplanr.

Hacim a.b.c forml, kare dik prizmann hacim formldr.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru Modl Deerlendirmeye geiniz.

40

MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
Aada lleri verilen betonarme bloun;

Basit geometrik ekillere ayrarak, ayrdnz her yzeyin alann bulunuz.

Alann bulduunuz her yzeyin evresini bulunuz.
Birleik bloun toplam hacmini bulunuz.

Bu modl kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri Evet,

kazanamadnz becerileri Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz

Deerlendirme ltleri

9.

Hesaplamalara balamadan nce birleik ekli basit geometrik

ekillere ayrdnz m?
Ayrdnz ekilleri numaralandrdnz m?
Verilen ller dorultusunda ayrdnz geometrik ekillerin
alanlarn hesapladnz m?
Ayrdnz geometrik ekillerin alanlarn toplayarak toplam
yzey alann buldunuz mu?
Birleik geometrik eklin evresini hesapladnz m?
Ayrdnz geometrik cismin birinci blmnn hacim hesabn
yaptnz m?
Ayrdnz geometrik cismin ikinci blmnn hacim hesabn
yaptnz m?
Birinci ve ikinci geometrik cisimlerin hacimlerini toplayarak
toplam hacmi buldunuz mu?
Bulduunuz deerleri tekrar kontrol ettiniz mi?

10.

Birimleri doru ve eksiksiz yazdnz m?

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

41

CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

Doru
Yanl
Yanl
Doru
Doru
Yanl
Doru
Yanl
Doru
Doru

RENME FAALYET-2 NN CEVAP ANAHTARI

Doru
Doru
Yanl
Doru
Yanl

1
2
3
4
5

RENME FAALYET-3N CEVAP ANAHTARI

Doru
Yanl
Yanl
Doru
Doru
Yanl
Doru
Yanl
Doru
Doru

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

42

KAYNAKA
KAYNAKA

ARSLAN Nurullah, Cisimlerin Mukavemeti, Nobel Yayn Datm, Ankara,

2006.
ANLI Meral, Genel Fizik, Ekin Yaynlar, Bursa, 2000
Yalman Ayhan, Konu Konu Geometri, Uur Yaynlar, Adyaman, 2010

43