4.

Ulusal at & Cephe Kaplamalarnda ada Malzeme ve Teknolojiler Sempozyumu,

T Mimarlk Fakltesi Takla - stanbul 13-14 Ekim 2008

ATI TASARIMI VE UYGULAMASINDA DETAY HATALARI,

SONULARI VE DZELTME ALIMALARI
Yrd. Do. Dr. Ali Ergn 1
Gkhan Krkl 2

Konu Balk No: 3

at ve Cephe Sistemlerinde Sreler

ZET
Bina yapmnn her aamasnda detaylar kullancnn konforu ve gvenlii asndan ok nemlidir.
Binann atmosferik d etkilerden koruyan ve estetik adan grsellik noktasnda tamamlaycs olan
atlarn, tasarmnda birok parametreyi ierdii iin dikkate alnmas gereken detaylar olduka
fazladr. at dzenlenmesinde, at tayc sisteminin gerek tasarmnda, gerekse uygulamasnda
gzden kaan detaylar, insan hayatnn gvenliini tehdit ederken; yaltm uygulamasnda yaplan
hatalar ise kiinin hem saln, hem de konforunu olumsuz ynde etkileyebilmektedir. Bu almada,
tasarm ve uygulama noktasnda yaplmayan veya gzden kaan hatal detaylar ve bu hatalarn
dzeltilme almalarn ieren bina rnekleri sergilenerek, neden sonu ilikileri verilmektedir.

ANAHTAR KELMELER
at Detay, Uygulama Hatalar, Hatal at rnekleri
1

Ali Ergn: Afyon Kocatepe niversitesi, Teknik Eitim Fakltesi, Afyonkarahisar, 03200, Telefon 0 272 2281311,
Faks 0 272 2281319, aergun@aku.edu.tr
Gkhan Krkl: Afyon Kocatepe niversitesi, Teknik Eitim Fakltesi, Afyonkarahisar, 03200, Telefon 0 272
2281312, Faks 0 272 2281319, kurklu@aku.edu.tr

4. Ulusal at & Cephe Kaplamalarnda ada Malzeme ve Teknolojiler Sempozyumu,

T Mimarlk Fakltesi Takla - stanbul 13-14 Ekim 2008

1. GR

Binay oluturan temel birleenlerden biri olan at, kimi zaman yapy tamamlayan estetik bir tasarm,
kimi zaman da yapya salad iklimsel konfor deerleri sayesinde yaanlr meknlar oluturma
adna nemli yap birleenlerinden birisidir. Bu zellikleriyle birlikte atlar, mimarlk ve mhendislik
disiplinlerinde youn olarak ele alnan bir konu olarak karmza kmaktadr[1]. Bir binay tekil
eden, binay kar, yamur, rzgr, scak ve souk gibi tesirlere kar koruyan, gzelliini ve
salamln etkileyen atlar, zerine gelen sular durmadan aktabilmesi iin yzeyleri meyilli olarak
yaplr. Bu meyil atnn yapld yerin iklimine, kullanlacak at rt malzemesinin cinsine ve
binann grnne gre deiir[2].
Dla temasta olan tm dier yap elemanlar gibi (rnein, d duvarlar, ak geit zerindeki
demeler, vb.), atlarda da nem, su, s ve grltye kars yaltm ve korunma nlemleri alnmaldr.
D kabuk elemanlarndan yaltm sorunu en karmak olan hi phesiz ki atlardr. atlar tm
yzeyleri ile gnn her zamannda doal etkilere ak olan yap bileeni olmasna karlk, duvar ve
dier d yap elemanlar ise zaman zaman doal etkilere maruz kalmaktadr[3]. Kendi yknden
baka rzgr ve kar yklerini tayan at sistemlerinde, evresel artlara ve atmosferik etkilere bal
yk deiimleri de nemli olmaktadr. Rzgarn soldan veya sadan esmesine bal olarak at
dzlemine basn veya ekme etkisi yapmas, kar yknn kuzeye bakan at dzlemlerinde gneye
gre daha fazla durmas ve buzlanmaya bal daha ok arlk oluturmas tamamen atmosferik
etkilere bal yk deiimidir[4].
at konstrksiyon, izolasyon ve kaplama malzemelerindeki geliim ile salanan olanaklar, farkl yap
cinslerinde, farkl form ve detay kullanmn beraberinde getirmitir. Ancak bu eitlilik iinde formfonksiyon elikisi ile beraber doru malzemenin doru ekilde uygulanmas anlamnda birtakm
problemler ortaya kmaktadr. Bu problemler bazen estetik kayglar nedeniyle farkl formlarla
tasarlanm bir atda, yapnn srdrlebilirlii asndan zamanla ortaya kmakta; bazen de yaplan
yanl malzeme tercihleri ve/veya yanl detay uygulamalar nedeniyle yapnn hizmete girmesi ile
beraber kendini gstermektedir[1].
atlar, toplam bina maliyetinin % 2-4 gibi kk blmn oluturduklar halde, yaplarn kullanm
aamasnda karlalan yapsal sorunlarn ve ikayetlerin yaklak % 90'n olutururlar. Bu sorunlar
en aza indirmek asndan, atlarn, yapmnda ve detaylandrlmasnda gz nnde bulundurulmas
gereken noktalar unlardr:
D ortam etkilerinden yapy korumas,
zerine gelen suyun kolayca uzaklatrlabilmesi iin gerekli form ve eime sahip olmas,
Yapnn yeterli iklimsel konfor artlarn ekonomik olarak salamas iin gerekli izolasyonlar
iermesi,
Kar, rzgar gibi ilave yklere kar tayc konstrksiyonun mukavemeti,
Yangn oluumuna ve yaylmna kar diren gsterebilmesi,
Kaplama tabakasnn altndaki tayc sistemi koruyacak kabuk mukavemetine sahip olmas
Her hangi bir sebeple at zerinde yaplacak tamirat ve imalatlar (anten taklmas, baca
ilemleri v.b.) srasnda oluacak insan trafiine kar yrtlma ve krlma direncinin yksek
olmas,
atnn, bulunduu blgenin mimari yapsna uygun olmas ve mmknse katk yapmas
evrenin bozucu etkilerine kar zeliklerinin srdrlebilir olmas,
Tm bu nitelikleri elde etme maliyetinin kabul edilebilir seviyede olmas[3,1].
at sistemlerinde kullanlan at rtsnn, yapy atmosferik koullardan koruyucu olmas ve bunun
yannda iyi bir izolasyon zelliine sahip olmas esastr. Bir meknn yln her dneminde konforunu
salamak ve s kayplarn en aza indirerek yakt tketimini azaltmak zere, farkl uygulama

4. Ulusal at & Cephe Kaplamalarnda ada Malzeme ve Teknolojiler Sempozyumu,

T Mimarlk Fakltesi Takla - stanbul 13-14 Ekim 2008
detaylarna gre farkl zelliklerde s yaltm malzemeleri bulunmaktadr. at yaltm
malzemelerinin yangn dayanm, kolay uygulanabilirlii, bozulup rmemesi, asit ve yamura kar
direnli oluu, paslanma, bcek ve mikroorganizmalar tarafndan tahrip edilmemesi nemli
zellikleridir.
atnn alt yaps, gerek kullanlan at malzemesinin uygulama kalitesini, gerek tm at rtsnn
fonksiyonel mrn belirlemekte ok nemli bir yer tutar. atnn bina yapmna tam uyum salamas,
eim ve detaynn oluturulmas ok nemlidir. Bir atnn projelendirilmesi ve inas aamalarnda
gz nnde tutulmas gereken altyap ve uygulama zelliklerinden en nemlileri; atnn eimi ve
uzunluu, at kaplamasnn altnda hava dolamdr.
Kaplama alt ile d ortam arasndaki s farkllndan dolay oluan youma da nemli bir sorundur.
Bu sorunun nlenmesi iin, uygulama detaylar doru zlmeli, modler at sisteminin gerekli
grd tm elemanlar kullanlmal ve kaplama altnda srekli ve etkin bir havalandrma yaratlarak
daima kuru kalmas salanmaldr.
at kaplamasnn fonksiyonelliine atmosferik koullar asndan baktmzda yamurun iddeti,
iinde bulundurduu kimyasal maddelerin andrc etkisi ve suyun kiremitlerin arasndan szmasna
neden olabilecek iddetli yatay rzgrlar, nemli rol oynayan faktrlerdir. Bu faktrlere ek olarak at
zerine den buz paracklarnn byklne ve hzna bal olarak dolunun da at kaplamasna
etkisi vardr. Dk ve orta iddette dolu yanda at kaplama malzemesinin yzeyi bozulabilirken
ok iddetli yalarda kaplama elemann krlmas dahi sz konusudur. Sadece ya srasnda deil
sonrasnda da dolu birikmesi ile at zerinde yksek arlkl buz kmeleri veya bir takm su
szntlarnn meydana gelmesi de olasdr. Kar da, yaratt nemli olumsuz etkilerle at kaplamas
iin nemli bir unsurdur[5].
Pratikte, bir at konstrksiyonunun gruplandrlmasn zorlatracak kadar ok sayda ara gei tipleri
mevcuttur. Yap fizii asndan bakldnda prensip olarak iki tip at vardr. Birincisi, altlarnda
scak hava bulunduran (scak at) tek kabuklu atlar, ikincisi ise aralarnda d havaya balants
yaplm bir hava boluu bulunan alt ve st kabuktan oluan, iki kabuklu atlardr. Aradaki hava
boluu kn souktur (souk atlar). Bu atlarn ana tipleri ematik olarak ekil 1de
gsterilmitir[6].

1-Souk at - Eik at
2-Souk at - ift Havalandrma Boluklu
Eik at
3-Scak at - Tek Havalandrma Boluklu
Eik at
4-Souk at - Yrnebilir Alanl Dz at
5-Souk at - Havalandrma Boluu at
Yapsnda Olan Dz at
6-Scak at - Havalandrma Boluu
Olmayan Dz at[7].

ekil 1. Yap fizii asndan at eitleri

4. Ulusal at & Cephe Kaplamalarnda ada Malzeme ve Teknolojiler Sempozyumu,

T Mimarlk Fakltesi Takla - stanbul 13-14 Ekim 2008

2. MATERYAL VE METOT
Bu almada yukarda bahsedilen ideal bir at tekilinde gerekli olan hususlara dikkate edilmeden
tasarlanan ve uygulamas yaplan drt farkl at sisteminde oluan yapsal hatalar ve bu hatalarn
bazlarnda sorunun giderilmesi iin gerekletirilen iyiletirme almalar incelenmitir. Yaplan
hatalar, sonular ve zm almalar grsel olarak ortaya konmaya allmtr.

2.1. Birinci rnek

Atlye olarak tasarlanan ve bu amata kullanlan bina, tula dolgu duvarl, karkas tayc sisteme ve
elik kafes kirili at konstrksiyonuna sahiptir. Prefabrik sistemlerde de ska kullanlan bu at
detay ekil 3de gsterildii gibidir. Tasarm aamasnda at, souk at olarak dnlm, d
havayla balants yaplacak bir hava boluu bulunacak ekilde at aras olarak tasarlanmtr. Bu
at detaynn uygulamasnda ise, izolasyonsuz at rts ile elik kafes kiri alt balnda tekil
edilen, zerinde cam yn izolasyon malzemesi bulunan ta yn plakalardan oluturulan asma tavan
arasnda bir souk at tekil edilmitir. Fakat bu ara boluun, d ortam ile balantsn salamak
zere tepe mahyasnda veya aklarn duvarla birletii ksmlarda hava boluu braklmamtr.
Bunun sonucu olarak at rts st ile alt arasnda s farkndan dolay at boluunda youma
olumu ve hem izolasyon malzemesinin hem de asma tavan malzemesinin bozulmasna sebep
olmutur(ekil 2). Bu hatann dzeltilmesi iin atnn kalkan duvarlarnda, hava akm oluturulup
youmay ortadan kaldrmak iin ekil 4de grld gibi havalandrma pencereleri almtr. Bu
ilem ile atlye ierisinde youmann ok olduu zamanlarda oluan su akntlar nlenmitir. Daha
nceden oluan akntlar, asma tavan malzemesi ta yn plakalarn lekelenmesine ve zaman
ierisinde bunlarn bazlarnn ryp kmelerine sebep olmulardr.
Mevcut atlye binalarna ilave olarak yaplan yeni atlye binalarnda, daha nceden yaplan souk
at uygulamasndan vazgeilmi ve izolasyonlu sandvi at kaplamas kullanlarak, benzer hatalarn
olumas ve zararlar engellenmitir(ekil 4). Bu tip at sistemli atlye binalarnda gze arpan dier
bir hata tr ise at zerindeki yamuru ve kar tahliye edecek uygun bir oluk sisteminin
uygulanmamasdr. Bu da ekil 3de grld gibi zellikle gece ve gndz scaklk farknn ok
olduu k aylarnda sarkklarn olumasna neden olmakta ve insanlarn hayat gvenliini tehlikeye
sokmaktadr. Ayrca oluk sisteminin yaplmamas ve bina etrafnda tretuvar bulunmamas, yer st
sularnn binaya zemin seviyesinden itibaren zarar vermesine de sebep olmaktadr.

ekil 2. Yanl uygulama sonucu oluan asma tavandaki tahribat ve saaklardaki sarkklar

4. Ulusal at & Cephe Kaplamalarnda ada Malzeme ve Teknolojiler Sempozyumu,

T Mimarlk Fakltesi Takla - stanbul 13-14 Ekim 2008

ekil 3. Sistem detay, at boluu ve tepe mahyasnn dtan grn

ekil 4.Yanl detayn ardndan doruyu yapma almalar

2.2. kinci rnek

kinci rnek ise yanl bir gizli oluk uygulamasna aittir. Gizli oluklar, atnn saak tarafna,
genellikle aty gizlemek amacyla parapet (aln duvarlar) yapldnda, parapetle at eiminin
birletii yerde oluturulur. Gizli oluun kesiti, kare ya da dikdrtgen olur. Oluklar, dikey yamur
borularnn bulunduu yerlerde yamur hazneleriyle, araya aln duvarnn ierisinden geen bir boru
kullanlarak balanr. Bylece oluktan geen su nce yamur haznesine, sonra da dikey yamur
borusuna geer. ok kar yaan blgelerde, karn oluk ierisinde donmas ve eriyen kar suyunun
oluktan akamamas durumunda, suyun at arasna szma tehlikesi doar. Bu nedenle souk iklim
blgelerinde gizli oluk uygulamas tercih edilmez[2]. Bu yapnn bulunduu yerin rakm 1000 mnin
zerinde ve TS498e gre 3. derece kar yk blgesindedir. at eimi 1/5 kadardr ve bu aty
gizlemek iin 2 mlik bir parapet yaplmtr(ekil 5). K aylarnda parapetin ardnda kalan karlar
direk gne alamadndan erimeyip, bu blgenin zerindekiler ise erimekte ve alt blgede
bulunan don eriyip gelen kar sularnn geiine de izin vermeyerek oluklarn donmasna ve bylelikle
su tahliye sistemini iflasna sebep olmutur. Bunun sonucunda eriyen kar sular, at rtsnden szp,
at kat demesinden alt kata ve hatta bina derzlerinden szarak zemin kata kadar ulamtr.

4. Ulusal at & Cephe Kaplamalarnda ada Malzeme ve Teknolojiler Sempozyumu,

T Mimarlk Fakltesi Takla - stanbul 13-14 Ekim 2008

ekil 5.Parapet ve gizli uygulamal atnn detay

ekil 6. Yanl gizli oluk uygulamasna gelitirilen zm

ekil 7. Gizli oluk uygulamas ve cephede oluan arzalar

Mimari adan, estetii salamak adna yaplm olan bir parapetli gizli at sistemi, blgesel artlar
dikkate alnmadndan dolay, binay kullananlarn salk ve konforuna olumsuz etki yapar bir hal
oluturmutur. Oluklarn uygun almamas ayrca cephedeki boya ve sva arzalarna da sebep olmu
estetii olumsuz ynde etkilemitir(ekil 6).
Bu yanl uygulamann dzeltilmesi iin nce mevcut yapya zarar vermeyecek tarzda yatay ve dey
oluklar ierisine stc rezistanslar yerletirilip donmann olumasn engellemek istenmitir. Bu
uygulamann salkl sonu vermemesi zerine, bata dnlmeyen yamur hazneleri oluturulmu
ve bu hazneler parapetin dna yaplmtr. Zamanla bozulan alminyum trapez at rts sklp 3
mm polyester kee taycl ve elastomer esasl polimer bitml at rts ve en stede 3 mm
polyester kee taycl ve elastomer esasl polimer bitml arduvaz tal at kaplamas yaplmtr.
Mimari estetik kaygsyla yaplan parapetli gizli at uygulamas, konforu tamamen etkilemi ve

4. Ulusal at & Cephe Kaplamalarnda ada Malzeme ve Teknolojiler Sempozyumu,

T Mimarlk Fakltesi Takla - stanbul 13-14 Ekim 2008
soruna zm gelitirmek amacyla yaplan iyiletirme ise grsel olarak binann estetiini
zedelemitir(ekil 7).

2.3. nc rnek
na aamasnda nemsenmeyen ve hatas henz ortaya kmayan bir yanl uygulama rnei de ekil
8. de verilmitir. ekilden grld gibi birleik bir yap sisteminde yer alan ndeki binann ats
tek yzeyli sundurma at tipidir. Bu at sisteminin kenarnda kalkan duvar ad verilen yma
duvarlar tekil edilmitir. Kalkan duvarlar at yzeyinin ykn tayan elemanlar olduundan, bu
duvarlarn gerek tasarmnda gerekse uygulanmasnda ilgili standart ve ynetmelikler dikkate alnmas
gerekir. zellikle deprem blgesinde yaplan binalarda uyulmas gereken DBYBHY 08 ynetmelik
gerei, ilgili artlardan rnekle ilikili olanlar unlardr;
En st kattaki yatay hatla oturan at kalkan duvarnn yksekliinin 2 myi gemesi
durumunda, dey ve eik hatllar yaplacaktr
Herhangi bir tayc duvarn, planda kendisine dik olarak saplanan tayc duvar eksenleri
arasnda kalan mesnetlenmemi uzunluu, birinci derece deprem blgesinde 5.5 myi, dier
deprem blgelerinde ise 7.0 myi gemeyecektir
Yukardaki belirtilen koulun salanmamas durumunda, bina kelerinde ve planda eksenden
eksene aralklar 4.0 myi gememek zere kat yksekliince betonarme dey hatllar
yaplacaktr. Ancak bu tr duvarlarn mesnetlenmemi uzunluu 16 mden fazla olmayacaktr.

ekil 8. Yanl ina edilmi kalkan duvar rnei

ekil 8.de grlen uygulamada kalkan duvarlar iin herhangi bir ekilde ne yatay ne de dey hatl
uygulamas yaplmam, ykseklii 4 m., uzunluu ise 20 m. olan bir kalkan duvarn depremsiz
durumda bile stabilitesinin var olmas hayret vericidir. Bu kalkan duvarn zaman ierisinde en kk
yer sarsntsnda zarar grp, komu binann atsna zarar vermesi kanlmazdr.

2.4. Drdnc rnek

Bu rnek, atlye binasnda at sistemi oluturan elik kafes kiriin mesnetlenmesine bal olarak
ortaya kan hasarlar iermektedir. 21 m aklkl kafes kiri izostatik olarak hesaplar yaplm,
uygulamada kafes kiriin iki ucu betonarme kolonlar zerine ankre edilen elik levhalar zerine
kaynaklanmtr. Bylece izostatik olarak hesaplar yaplan kafes kiri, hiperstatik duruma gemi ve
scaklk deimesine bal etkilerden dolay kesitlerde ve mesnetlerde ilave i kuvvetler domasna
neden olmutur. lave i kuvvetler, ubuklarn sehim yapmasna sebep olmu, mesnetlerin ise
almasn tetikleyerek, kafes kiri-betonarme kolon balantsn bozmutur(ekil 9.).

4. Ulusal at & Cephe Kaplamalarnda ada Malzeme ve Teknolojiler Sempozyumu,

T Mimarlk Fakltesi Takla - stanbul 13-14 Ekim 2008

ekil 9. lave i kuvvetlere bal yapsal hasarlar

3.SONU
Burada kstl sayda verilen hatal uygulamalar ve bunlarn yap zerindeki olumsuz etkilerinin
incelenmesi sonras, yap fizii, yap statii ve tasarm ilkeleri gibi teorik bilgilerin uygulamada gz
nne alnmamas, yaplarn at sistemlerinin kullanabilirlii ve gvenlii noktasnda yapsal ve
yapsal olmayan hasarlarn olumasna neden olduu ortaya kmaktadr. Yapm aamasnda dikkate
alnmayan detaylar, kalifiyesiz iilik ve bilgi yoksunluuna bal zamanla ortaya kan at
sistemlerindeki hasarlarn giderilmesi iin yaplacak iyiletirme almalar gerek ekonomik, gerekse
estetik ve fonksiyonellik asndan isteneni veremedii de bir gerektir. Bundan dolay, yapnn
balangcnda nemsiz bir yap eleman olarak dnlen ve zen gsterilmeyen at sistemlerin
yapmnda, gerekli nlemlerin alnmas ve standartlarda ve ynetmeliklerde yer alan tekniklerin
uygulanmas, sonras olumas muhtemel hasarlarn nlenmesi ve yapnn uzun mrl olmas
asndan nemlidir.

KAYNAKLAR
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]

Kse, M.,at Tasarmnda Malzeme Seim Ve Kullanm Kriterleri, Aralk 2005, naat
Dnyas, Say: 272.
Oymael, S., Yap Bilgisi II, 2003, MEB, stanbul.
Trk, ., Yapm , 2000, Birsen yaynevi, stanbul.
Binan, M., Ahap atlar, 1990, Birsen yaynevi, stanbul.
Sobutay, T., at Kaplama Sektr Aratrmas, Mart 2005, TO, stanbul.
muzaffer zer, "yaplarda s-su yaltm", Ocak 2006, Maya basn yayn.
at, Raf rn dergisi say 13, mart 2008, ISSN: 1306-1348
TS 498, Yap Elemanlarnn Boyutlandrlmasnda Alnacak Yklerin Hesap Deerleri,
Kasm 1997, Ankara.
DBYBHY 08 Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar Hakknda Ynetmelik TC Bayndrlk
ve skan Bakanl, 2007, Ankara.