4 .

KAFES SSTEM ELEMANLARININ BOYUTLANDIRILMASI

Kafes sistem elemanlar (alt ve st balk ubuklar, dikme ve diyagonal ubuklar), ykleme
durumlarna ait sperpozisyon kuvvetleri (EY, EIY ve min ubuk kuvvetleri) esas alnarak
boyutlandrlr.
Kafes sistemlerde st ve alt balk elemanlar iin genellikle, KUP I profil, T profil veya ift L profil
kullanlmaktadr. Dikme ve diyagonal elemanlar iin ise genellikle, tek L profil veya ift L profil
kullanlmaktadr.
Proje kapsamnda,

Alt ve st balk elemanlar (O, U ubuklar) KUP I profili ile (Yarm NPI)
Dikme ve Diyagonal elemanlar (V ve D ubuklar) tek L profili (eit kollu) ile
( Not: Tek L profilin yetersiz kalmas durumunda ift L kullanlacaktr)

tekil edilecektir.
st ve alt balk ubuklarnn her biri (O1, O2,.. U1, U2,...) ayr ayr boyutlandrlacak ancak, dzgn
bir at yzeyi elde edebilmek ve imalat kolayln salamak amacyla, tm st balk iin tek profil
(gerekli en byk kesit) ve alt balk iin tek profil (gerekli en byk kesit) kullanlacaktr.
Dikme ve diyagonal elemanlar iin ise farkl boyutlar kullanlabilir ancak, zaiyat azaltmak amacyla
emniyeti tarafta kalnacak ekilde, boyutlar eitli gruplar halinde dzenlenebilir.
O3
O2
O1
U1

V1 D1

U2

V3
V2

D2

U3

D
D

Dm levhas
B
B

A-A Kesiti

B-B Kesiti

KUP I

KUP I

C-C Kesiti

D-D Kesiti

1
BA MH.MM. FAK. NAAT MH. BL.
Yrd.Do.Dr. Kaan TRKER

ELK KAFES SSTEM TASARIMI DERS NOTLARI

5.HAFTA (2013)

Basit mesnetli gen ve trapez tip kafes sistemlerde, Esas Ykler yklemesi (EY) altnda genellikle
alt balklarda ekme kuvvetleri, st balklarda basn kuvvetleri olumakta, dikme ve diyagonal
elemanlarnda ise rg ekline gre ekme veya basn kuvvetleri oluabilmektedir. Esas ve lave
Ykler (EIY) yklemesi altnda ise, at eimine ve at rts arlna bal olarak ubuklar iaret
deitirebilmektedir.

4.1 ekme ubuklarnn Boyutlandrlmas

ekme ubuklarnn boyutlandrlmasnda, dm noktalarnda yaplacak birleim zellikleri
gznnde bulundurularak, enkesit kayplar belirlenmelidir.

ekme gerilmesi :

N
EY ), ( EIY )
(em
Fnet

Fnet

N
profil seilir

EY ),( EIY )
(em

Fnet = F F
F : Enkesit alan
F : Enkesit kayb

Alt balk ubuklarnn mesnet dm

noktas birleimlerinde, KUP I profilin
boyun blgesinin oyulmas nedeniyle
bir enkesit kayb olumaktadr (A-A
kesiti).

A
A

Diyagonal ve dikme ubuklarnn

birleiminde,
ke
blgelerinin
kesilerek karlmas nedeniyle enkesit
kayb olumaktadr (B-B kesiti).

B
oyuk

Enkesit Kayb

c
A-A kesiti

B-B kesiti

Balangta profil belirli olmadndan, enkesit kayplarnn hesab iin gerekli byklkler de (gvde
kalnl, kaynak kalnl vb.) belirli deildir. Bu nedenle ncelikle, enkesit kayb dnlmeksizin
gerekli enkesit (profil boyutu) belirlenip, daha sonra bu profilde oluacak enkesit kayplar gznne
alnarak sz konusu profil tahkik edilerek boyutlandrma yaplabilir.
Not: Enkesit kayplarnn belirlenmesinde belirli profiller iin hazrlanm tablolardan yararlanlabilir
(Bkz. Y Odaba, elik at Elemanlarnn Ekonomik zmleri, 1981).

2
BA MH.MM. FAK. NAAT MH. BL.
Yrd.Do.Dr. Kaan TRKER

ELK KAFES SSTEM TASARIMI DERS NOTLARI

5.HAFTA (2013)

4.2 Basn ubuklarnn Boyutlandrlmas

Basn ubuklarnn boyutlandrlmasnda, ubuklarn narinlik zellikleri gznnde bulundurulmaldr.
ubuklarn narinlikleri belirlenirken dm noktalar arasndaki hesap boylar esas alnacaktr.
st balklarn toptan burkulmaya kar tahkikleri stabilite hesaplar ile birlikte yaplacaktr.

b =

Basn gerilmesi :

N.
EY ), ( EIY )
(bem
F

N.
EY ),( EIY )
(bem

profil seilir

Hesap boyu

F : En kesit alan
: Narinlik arpan
( Narinlik oran ya bal olarak belirlenir)
N : Eleman ubuk kuvveti

Sk
Sk
Hesap boyu

Boyutlandrmada aadaki ardk yaklam yolu ( metodu) kullanlabilir.

1) balangta bilinmediinden tahmin edilir (rnein 2 alnabilir).

2) F

N.

EY ),( EIY )
(bem

ifadesinden yararlanarak profil seilir.

3) Seilen profilin mukavemet zellikleri kullanlarak (ix, iy, veya imin) narinlik oranlar belirlenir.

st balk ubuklarnda, iki asal eksendeki burkulma boylar ve ilgili atalet yaraplar esas
alnr.
Diyagonal ve dikme elemanlarnda, minimum atalet yarap esas alnr.

y
st balk elemanlarnda

Skx
x=
ix

y=

Dikme ve Diyagonal elemanlarnda

Sky
iy

max=

Sk
i min

imin = min( i x , i y , i , i )

Sk : Burkulma Boyu = Hesap boyu

i : Atalet yarap
BA MH.MM. FAK. NAAT MH. BL.
Yrd.Do.Dr. Kaan TRKER

3
ELK KAFES SSTEM TASARIMI DERS NOTLARI
5.HAFTA (2013)

4) Narinlik oranna bal olarak ilgili tablodan narinlik arpan belirlenir. Bu deeri iin (2.)
hesap adm tekrarlanarak yeni bir profil seilir. Farkl bir profil kmas durumunda , yeni profil
iin (3.) hesap adm tekrarlanr. Ardk iki admda ayn profil bulununcaya kadar ilem
tekrarlanarak gerekli profil belirlenir. balangta seilen deere yeter derecede yakn
mukavemet zellikleri kullanlarak (ix, iy, veya imin) narinlik oranlar belirlenir.
Kafes sistem elemanlarnn boyutlar belirlendikten sonra aada gsterildii gibi tablolatrlarak,
uygun kesit seimi yaplr.
O4

O5

O3
D3

O2
O1
V1

U1

D1 V2

U2

D2

U3

V3

U4

O6
V4

O7

V5

D4

D5

U5

U6

V6

D6 V7

U7

O8

U8

Kafes Sistem Elemanlarnn Boyutlar

ubuk
Ad

st Balk
elemanlar

Alt Balk
elemanlar

Diyagonal
elemanlar

Dikme
elemanlar

Gerekli olan profil

No
O1

Hesap Boyu (cm)

145

KUP 160

O2

145

KUP 140

O3

145

KUP 120

..

....

....

O8

145

KUP 160

U1

KUP 140

U2

KUP 120
KUP 100

U3

Seilen Profil

KUP 160

KUP 140

...

...

U8

KUP 140

D1

....

L 60.60.6

L 60.60.6

D2

....

L 65.65.6

L 65.65.6

...

...

...

...

D6

....

L 70.70.6

L 70.70.6

V1

L 50.50.6

L 50.50.6

V2

L 55.55.6

L 55.55.6

...

...

....

....

V7

L 65.65.6

L 65.65.6

4
BA MH.MM. FAK. NAAT MH. BL.
Yrd.Do.Dr. Kaan TRKER

ELK KAFES SSTEM TASARIMI DERS NOTLARI

5.HAFTA (2013)

4.3 Kafes Sistem Sehim Kontrol

Boyutlandrlan kafes sistemde, Esas Ykler yklemesi (EY) ve Esas ve lave Ykler (EIY)
yklemesi altnda oluan maksimum sehim deerleri hesaplanarak, ynetmelik (TS 648) koulu ile
karlatrlmaldr. Ynetmelikte ngrlen sehim snrnn almas durumunda, gerekli oranda kesit
bytlmesi yaplarak, oluan sehim, snrn altna indirilmelidir.
Kafes sistemlerin sehim hesabnda, Virtel Teoremi kullanlabilir. Buna gre; maksimum
sehimin olumas beklenen kafes kiri orta noktasna birim ykleme yaplr. Bu yklemeden elde
edilen ubuk kuvvetleri ( S ), EY ve EIY yklemelerine ait ubuk kuvvetleri (S) ile birlikte aadaki
bantda yerine koyularak, maksimum sehim hesaplanr.
-

Maksimum sehim:

f max . = SS

- +

1 birim

++

Birim Ykleme Diyagram

ds
L
= SS
fSINIR
EF
EF

--

++

[kg]

(TS 648)

L : ubuk hesap boyu

F : ubuk enkesit alan
E: elik elastisite modl
Sehim Hesap Tablosu

ubuk
ad

L
(cm)

F
(cm2)

Birim
Ykleme
S
(kg)

EY

EY

S
(kg)

S
(kg)

EY

SS

L
EF

EY

SS

L
EF

O1
O2
...
V1
V2
...
D1
D2
...
U1
U2
...
fmax =
5
BA MH.MM. FAK. NAAT MH. BL.
Yrd.Do.Dr. Kaan TRKER

ELK KAFES SSTEM TASARIMI DERS NOTLARI

5.HAFTA (2013)

4.4 Alt ve st Balk Elemanlarnn Ekleri

Alt ve st balk elemanlarnn toplam boylar, profil retim (standart) retim boylar ile karlatrlr.
Gerekli olmas durumunda, st balk iin basn kuvveti aktaran ek, alt balk iin ise ekme kuvveti
aktaran ek tekil edilir.
Sz konusu ekler, kaynakl enine levhal ek veya kaynakl lamal ek olarak tekil edilebilirler
(Bkz. H. Deren ve Di., elik Yaplar, 2008).
Ek hesaplarnda, ilgili elemann elastik ekme veya basn kuvveti tama kapasitesi esas
alnmaldr.

Lprofil
L1 (> Lprofil )

Kaynakl Enine Levhal ek

Kaynakl Lamal ek
Gvde ek
levhas

Ek levhas

KUP

KUP

Kesit
A Detay

Balk ek
levhas

Kesit

A Detay

Not: Gerekletirilen eklerin yerleri kafes sistem kesiti zerinde gsterilmelidir.

6
BA MH.MM. FAK. NAAT MH. BL.
Yrd.Do.Dr. Kaan TRKER

ELK KAFES SSTEM TASARIMI DERS NOTLARI

5.HAFTA (2013)

4.5 Ak-Makas st Birleiminin Tekili

Ak-ak birleimleri ve aklarn kafes sistem st balk elemanlarna birleimi bu aamada
yaplabilir. Bunun iin at eimine bal olarak aada verilen birleim alternatiflerinden uygun olan
kullanlr.
zel lamal birleim (Eim > %10 ise)
a

Ak

Basit kiri ve srekli kiriler iin

Kenar Mesnetler

Srekli kiriler ve gerber kiri

iin Orta Mesnet

KUP I
st balk
a-a kesiti

a-a kesiti

Korniyerli birleim (Eim > %10 ise)

a

Kenar Mesnetler

Ak
L

KUP I
st balk
a-a kesiti

Dorudan kaynakl birleim (Eim < %10 ise)

a

Kenar Mesnetler
Ak

KUP I

st balk

a-a kesiti

7
BA MH.MM. FAK. NAAT MH. BL.
Yrd.Do.Dr. Kaan TRKER

ELK KAFES SSTEM TASARIMI DERS NOTLARI

5.HAFTA (2013)

Kullanlan birleim aralarnn (kaynak, bulon ) tahkikinde, aklardaki qy yk bileeninden oluan

mesnet reaksiyonlar esas alnmaldr. Aklardaki qx yk bileeninden oluan reaksiyonlar direkt
olarak makasa aktarld iin hesaba gerek yoktur.
Her bir an mesnet reaksiyonu hesab iin aada belirtilen yaklak deerler esas alnabilir.
Gergisiz durumda; (qy . Lo) ,
Tek gergili durumda (qy . Lo/2),
ift gergili durumda (qy . Lo/3),
Ancak, rzgarn emme etkisinin yaratt byk ak mesnet reaksiyonlar (qx yklemesinden oluan)
nedeniyle, zati ykler ve rzgar ykleri altnda mesnetlerde oluan reaksiyon kuvvetleri de kontrol
edilmeli ve gerekiyorsa birleim bu yklere gre de tahkik edilmelidir.
Birleim tasarlandktan sonra detay resimleri izilmelidir.

KAYNAKLAR
elik Yaplar, H. Deren, E. Uzgider, F. Pirolu, E. alayan, alayan Kitapevi, 3. bask, (2008).
Ahap ve elik Yap Elemanlar, Y. Odaba, Beta Yaynlar, (1992).
elik at Elemanlarnn Ekonomik zmleri, Y. Odaba, Teknik Kitaplar Yaynevi, (1981).

8
BA MH.MM. FAK. NAAT MH. BL.
Yrd.Do.Dr. Kaan TRKER

ELK KAFES SSTEM TASARIMI DERS NOTLARI

5.HAFTA (2013)