UNIVERZITET U TUZLI

FARMACEUTSKI FAKULTET
Saida Brki

Dijetetski proizvodi posebne

namjene
Seminarski rad

Tuzla, juni 2014

UNIVERZITET U TUZLI

FARMACEUTSKI FAKULTET
Saida Brki

Dijetetski proizvodi posebne

namjene
Seminarski rad

Tuzla, juni 2014

Naziv predmeta: Bromatologija

Nastavni profesor: Dr.sc. Midhat Jai, van.prof.

Broj stranica: 13
Broj slika: 3
Broj literaturnih referenci: 3

Saetak:
Naziv Dijetetski proizvod potie od rijei dijetetika, a to je nauka o
ishrani. Sutina ishrane je snadbijevanje organizma dovoljnom koliinom
energije i svih materija koje su potrebne za pravilno funkcionisanje
organizma. U pravom smislu dijetetski proizvodi su nekada bili
klasifikovani kao pomona ljekovita sredstva a danas ih nazivaju dijetetski
proizvodi ili dijetetski suplementi.
Po definiciji: Dijetetski suplementi ili dodaci ishrani su proizvodi koji mogu da pomognu,
pojacaju ili asistiraju prirodnoj funkciji u organizmu. Dijetetski proizvodi su namenjeni
dopuni ishrane i mogu imati terapeutske efekte.

Kljune rijei: dijetetski proizvod, dijetetika

SADRAJ
3

1. UVOD...................................................................................................
..........................5
2. GLAVNI
DIO......................................................................................................
.............6
2.1
.
Djeija
hrana....................................................................................................
......6
2.2.
Namirnice
sa
smanjenom
koliinom
laktoze...........................................................7
2.3.
Namirnice
bez
glutena............................................................................................8
2.4.
Namirnice
sa
smanjenom
koliinom
ugljikohidrata................................................9
2.5.
Namirnice
sa
smanjenom
i
poveanom
koliinom
bjelanevina............................9
2.6. Namirnice obogaene vitaminima, mineralima i ostalim bioloki
vrijednim
tvarima.................................................................................................
..........................9
2.7.
Namirnice
obogaene
dijetalnim
vlaknima...........................................................10
2.8. Namirnice sa smanjenom ili izmijenjenom koliinom masnoa
posebno
holesterola...........................................................................................
........................10
2.9.
Namirnice
za
posebnu
medicinsku
namjenu........................................................11
2.10. Namirnice namijenjene licima oboljelim od eerne
bolesti..............................11
2.11.
Dijetetski
suplementi
ili
dodaci
ishrani...............................................................12
3. ZAKLJUAK.........................................................................................
..........................13
4. LITERATURA.......................................................................................
..........................14

1. UVOD

Dijetetska hrana ili hrana za posebne prehrambene potrebe je hrana koja

se zbog posebnog sastava ili posebnog naina proizvodnje razlikuje od sve
ostale hrane.
Zbog prehrambenih svojstava i namjene koriste je osobe s posebnim
prehrambenim potrebama te se oznaava na nain da se navedeno stanje
istakne.
Dijetetske namirnice namijenjene su:
-

prehrani zdrave dojenadi i male djece,

licima kod kojih je poremeen proces probave ili metabolizma,
licima koja se nalaze u posebnim fiziolokim stanjima i kod kojih je
potrebno postii posebno djelovanje kontroliranim unosom odreenih
sastojaka namirnica

Dijetetske namirnice su:

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

Djeija hrana
Namirnice sa smanjenom koliinom laktoze i namirnice bez laktoze
Namirnice bez gluteina
Namirnice sa smanjenom ili poveanom koliinom bjelanevina ili
izmijenjenim sastavom bjelanevina
Namirnice sa smanjenom ili poveanom koliinom ugljikohidrata ili
izmijenjenim sastavom ugljikohidrata
Namirnice obogaene vitaminima, mineralnim tvarima i ostalim
bioloki vrijednim tvarima
Namirnice sa smanjenom ili poveanom energetskom vrijednosti
Namirnice obogaene dijetalnim vlaknima
5

9. Namirnice sa smanjenom ili izmijenjenom koliinom masnoa

posebno holesterola
10.
Namirnice za posebnu medicinsku namjenu
11.
Namirnice namijenjene licima oboljelim od eerne bolesti
12.
Nadomjesci i dodaci prehrani
13.
Hrana namijenjena sportaima i osobama sa poveanom
tjelesnom aktivnou

U proizvodnji dijetetskih namirnica, koje nisu djeija hrana, mogu se

koristiti aditivi kako je propisano pravilnikom o prehrambenim aditivima i
pravilnikom o kvalitetu za istovrsne ili srodne namirnice uobiajenog
sastava. U pogledu mikrobiolokih i hemijskih oneienja, moraju
zadovoljavati propisane uvjete o zdravstvenoj ispravnosti istovrsnih
namirnica i aditiva uobiajenog sastava. Dijetetske namirnice mogu se
stavljati u promet u originalnom pakovanju proizvoaa. Na svakom
pakovanju mora biti odtampana oznaka Dijetetski proizvod
2.1. Djeija hrana

Pod djeijom hranom podrazumijeva se hrana za dojenad (djeca do 12

mjeseci) i hrana za malu djecu (djeca od 1-3 godine). Djeija hrana mora
sadravati prehrambene tvari u odreenoj koliini i u odreenom odnosu
prema fiziolokim potrebama dojenadi i male djece. Za pojedine vrste
djeije hrane, zabranjeno je: dodavanje umjetnih boja, konzerviranje
hemijskim, jonizirajuim ili ultrazvunim zraenjem, zaslaivanje umjetnim
sladilima, dodavanje stabilizatora, antioksidansa, bioloki aktivnih
supstanci i drugih hemijskih sredstava.
Djeija hrana se moe proizvoditi od:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

Mlijeka, mlijenih proizvoda i pojedinih mlijenih sastojaka

Bjelanevina biljnog porijekla
itarica, proizvoda od itarica te soje
Mesa, ribe i jaja, bjelanevina i proizvoda bogatim bjelanevinama
Ulja, hidriranih ulja i masti biljnog i ivotinjskog porijekla
Voa, povra i njihovih preraevina
Meda, eera i drugih prirodnih sredstava za zaslaivanje, te
proizvoda od kakao zrna

Djeija hrana moe se proizvoditi u tekuem, kaastom, osuenom i

peenom obliku. Djeijoj hrani mogu se dodavati vitamini, mineralne tvari i
aminokiseline. Djeija hrana proizvedena iz kuhanih i osuenih ili na drugi
6

prikladan nain pripremljenih itarica i proizvoda od itarica ne smije

sadravati sredstva za ljutenje i poliranje. Koliina mineralnih tvari
netopivih u solnoj kiselini ne smije biti vea od 0,1 % proizvoda.

Udio vode u proizvodima koji se koriste kao djeija hrana ne smije biti vei
od:
-

5% u keksu i srodnim proizvodima,

2,6% u mlijeku u prahu,
3,7% u hrani sa povrem koja se brzo priprema i drugim
dehidriranim proizvodima

Hrana, koja slui za prehranu dojenadi mlae od tri mjeseca, ne smije

sadravati nitrata vie od 50 mg, a udio nitrita ne smije biti vei od 0,1
mg. Hrana za dojenad je hrana koja slui kao potpuna zamjena za
majino mlijeko ili zamjena za jedan ili vie majinih obroka. U proizvodnji
hrane za dojead dozvoljena je upotreba laktoze, maltoze, saharoze,
dekstrin- maltoze, glukoznog sirupa kao i bezglutensko predkuhanog ili
elatiniranog kroba.

2.2. Namirnice sa smanjenom koliinom laktoze

To su namirnice koje u odnosu na istovrsne ili srodne namirnice

uobiajenog sastava sadre 50% manju koliinu laktoze, odnosno najvie 2
g laktoze u 100 g suhe tvari proizvoda. Namirnice bez laktoze su namirnice
koje u odnosu na istovrsne ili srodne namirnice uobiajenog sastava
sadre najvie do 5 mg laktoze u 100 g suhe tvari proizvoda. Pod
namirnicama uobiajenog sastava smatraju se namirnice iji je sastav
propisan u pravilniku o kvalitetu za odgovarajuu namirnicu.

2.3. Namirnice bez glutena

Dijetetske namirnice namijenjene prehrani lica sa crijevim poremeajima

koji su uzrokovani glutenom, moraju biti proizvedene od itarica ili
mjeavina itarica koji ne sadre gluten ili je gluten iz njih odstranjen.
Dijetetske namirnice bez glutena mogu se proizvoditi iz itarica kao
penica, ra, jeam, zob iz kojih je gluten odstanjen prikladnim fizikalnim
7

postupkom, tako da obraene itarice ne smiju imati vie od 0,05 g duika

raunato na 100 g suhe tvari te itarice, kao i drugih itarica i sirovina koje
ne sade gluten, kao npr. kukuruz, ria, proso, krompir i dr.
Ako je namirnica bez glutena proizvedena od itarica koje prirodno sade
gluten, na etiketi proizvoda mora biti navedeno: sadri najvise 0,3 %
bjelanevina raunato na suhu tvar.

Bezglutenski proizvodi su specijalni dijetetski proizvodi namijenjeni

lijeenju celijakije u okviru dijetetskog plana koji je pod kontrolom lijenika.
Na pakiranju takvih proizvoda nalazi se prekrieni znak klasa penice koji
je zatitni znak takvih proizvoda. Bezglutenske namirnice se proizvode iz
itarica koje ne sadre gluten ria i kukuruz te iz sojinog brana ili iz
peninog brana kojem je specijalnim tehnolokim postupkom odstranjen
gluten.

2.4. Namirnice sa smanjenom koliinom ugljikohidrata

To su namirnice kod kojih je koliina iskoristivih ugljikohidrata u gotovom

proizvodu, u poreenju sa istovrsnom namirnicom uobiajenog sastava
smanjen za najmanje 40 %, a kod hljeba, peciva, keksa i trajnih pekarskih
proizvoda najmanje za 30 %. Namirnice sa izmijenjenim ugljikohidratima
su namirnice gdje je sahraroza ili druge vrste eera u poreenju sa
istovrsnim ili srodnim namirnicama uobiajenog sastava potpuno

zamijenjeni fruktozom, ili kojom drugom zamjenom za eere, sa ili bez

dodatka umjetnih sredstava za zaslaivanje.
U deklaraciji ove vrste dijetetskih namirnica, mora se navesti sadraj
iskoristivih ugljikohidrata, zamjena za eer i umjetnih sredstava za
zaslaivanje.

2.5. Namirnice sa smanjenom i poveanom koliinom bjelanevina

Dijetetske namirnice sa smanjenom koliinom bjelanevina su one

namirnice koje u odnosu na istovrsne ili srodne namirnice uobiajenog
sastava sadre najmanje 50 % manje bjelanevina. Pod dijetetskim
namirnicama sa poveanom koliinom bjelanevina smatraju
se namirnice koje u odnosu na istovrsne ili srodne namirnice uobiajenog
sastava sadre najmanje 50 % vie bjelanevina.

2.6. Namirnice obogaene vitaminima, mineralnim tvarima i

ostalim bioloki vrijednim tvarima

Dijetetske namirnice obogaene vitaminima i mineralnim tvarima su

namirnice, koje u odnosu na istovrsne ili srodne namirnice uobiajenog
sastava sadre najmanje 15 % preporuenih dnevnih koliina vitamina i
mineralnih tvari u obrocima predvienim za dnevnu potronju.

2.7. Namirnice obogaene dijetalnim vlaknima

Dijetetske namirnice obogaene dijetalnim vlaknima, su one namirnice

koje sadre, u odnosu na istovrsnu ili srodnu namirnicu uobiajenog
sastava, vie od 10 % ukupnih vlakana, odnosno ako osiguravaju 3 g
ukupnih vlakana po obroku.
9

Dijetetske namirnice visoko obogaene vlaknima, su namirnice koje

sadre vie od 20 % ukupnih vlakana, odnosno ako osiguravaju 6 g
ukupnih vlakana po obroku. Pekarski proizvodi obogaeni vlaknima
moraju sadravati vlakana koliko i brana punog zrna itarica iz kojeg su
izraeni.

Slika br.4. Vlaknasta hrana

2.8. Namirnice sa smanjenom ili izmijenjenom koliinom

masnoa posebno holesterola

Dijetetskim namirnicama sa smanjenim sadrajem masnoa smatraju se

namirnice koje sadre najmanje 25 % masnoe manje od istovrsnih ili
srodnih namirnica uobiajenog sastava. Dijetetske namirnice sa
ogranienim udjelom masnoa moraju sadravati najmanje 50 % masnoe
manje od istovrsnih namirnica.
Namirnice sa izmijenjenim masnoama su namirnice u kojima je udio
standardnih masnoa zamijenjen fizioloki pogodnim masnoama, kao i
namirnice kojima su dodane omega 3 masne kiseline. Namirnice sa
smanjenom koliinom holesterola su namirnice koje sadre holesterola
manje od 20 mg/100 g proizvoda, dok se pod namirnicama bez holesterola
smatraju namirnice koje sadre holesterol manje od 5 mg/100 g proizvoda.
Kao zamjena za masnoe mogu se koristiti krobovi, modificirani krobovi,
bjelanevine u nativnom ili izmijenjenom obliku, te ugljikohidrati u
nativnom obliku koji proizvodu bitno ne mijenjaju senzorska svojstva.

10

2.9. Namirnice za posebnu medicinsku namjenu

Pod namirnicama za posebnu medicinsku namjenu podrazumijevaju se

namirnice posebnog sastava ili posebno pripremljene namirnice, koje su
namijenjene bolesnicima, a mogu se upotrebljavati samo pod nadzorom
doktora medicine. Namijenjene su za potpunu ili djeliminu prehranu
bolesnika, koji su djelimino ili potpuno ogranieni da uzimaju, probavljaju,
apsorbiraju ili metaboliziraju redovnu hranu ili njene sastojke, ili koji imaju
posebne medicinske zahtjeve koji se ne mogu podmiriti modifikacijama
namirnica uobiajenog sastava.
U ovu grupu spadaju:
-

nutritivno kompletne namirnice koje sadre bjelanevine, masti i

ugljikohidrate, kao i dodane vitamine, minerale i druge bioloki
vrijedne sastojke
nutritivno nekompletne namirnice koje sadre samo jedan ili vie
sastojaka ( bjelanevina, masti, ugljikohidrata, vitamina...)
namirnice za metabolike poremeaje
oralne rehidracijske otopine
namirnice za ostale bolesti i stanja ( gastrointestinalne bolesti,
alergije i dr.)

2.10. Namirnice namijenjene licima oboljelim od eerne bolesti

Dijetetske namirnice namijenjene prehrani lica oboljelih od eerne

bolesti moraju odgovarati sljedeim uvjetima:
sadraj masti ne smije biti vei od sadraja masti u istovrsnim
namirnicama,
u proizvodnji ovih namirnica ne smije se dodavati glukoza, invertni
eer i disaharidi s tim da se ovaj uvjet ne odnosi na eere prirodno
prisutne u namirnicama,
laktoza se moe koristiti samo kao nosa sredstava za zaslaivanje i
to kao smjesa koja je najmanje 20 puta slaa u odnosu na eer,
11

namirnice proizvedene od itarica moraju imati za 30 % manje brzo

apsorbirajuih mono i disaharida, osim fruktoze od istovrsnih
namirnica uobiajenog sastava

Slika br. 5. Zdrava prehrana kod eerne bolesti

2.11. Dijetetski suplementi ili dodaci isharni

To su proizvodi koji mogu da pojaaju, pomognu ili asistiraju prirodnoj

funkciji u organizmu. Dijetetski suplementi se definiu kao proizvodi koji su
namijenjeni suplementiranju hrane koja se konzumira i koji sadre jednu ili
vie odreenih komponenata: vitamine, minerale, biljne komponente,
aminokiseline, koncentrate, metabolite, konstituente, ekstrakte ili
kombinaciju ovih komponenti.
Dodaci ishrani se dijele prema sastavu i aktivnim komponentama:
-

dijetetske suplemente koji sadre vitamine, minerale i druge

nutrijente (pojedinano ili u kombinacijama)
dijetetske suplemente koji sadre supstance botanikog ( biljni
dijetetski suplementi) i drugog porijekla (enzimi, probiotici)

Kome su potrebni dijetetski suplementi?

12

Mnoge osobe uobiajenom ishranom ne mogu da obezbijede nutrijente koji

su im potrebni. Za osobe koje se nalaze na restriktivnim dijtama, dijetetski
suplementi mogu obezbijediti vitamine i minerale to nije mogue samo
ishranom. Trudnice, starije osobe kao i sportisti, djeca u razvoju, osobe sa
psihofizikim stresom, dakle gotovo svi imaju poveane potrebe i mogu
imati koristi od dijetetskih dodataka u vidu suplementacije ishrane.

3. ZAKLJUCAK

Vaan dio zdravog naina ivota je i provoenje pravilne odnosno zdrave

prehrane. Hrana je naa svakodnevna potreba i izuzetno je vano kakvu
hranu, koliko i kada unosimo u organizam. Kod pojedinih oboljenja
dijetalna ishrana je osnovna mjera lijeenja i tada ishrana ima ulogu dijetoterapije. Kod odreenih bolesti ( srca, bubrega, organa za varenje) ishrana
ima pomauu ulogu jer omoguava da se trajanje bolesti ublai i izbjegnu
komplikacije. Raznovrsna i energetski dobro izbalansirana ishrana, uz
redovne fizike aktivnosti sutinski su bitne za ouvanje zdravlja veine
sistema naeg organizma. Unos hrane iz svih najvanijih grupa namirnica
obezbijedie nutritivnu ravnoteu u organizmu.

Literatura:

13

http://www.fuzip.gov.ba/uploaded/giljotina/SAN.ZDR.FAR.INSP/MinZdr/Podzakonski
/Pravilnik%20o%20zdravstvenoj%20ispravnost_1.pdf
http://wwwserver.medfak.ni.ac.rs/PREDAVANJA/6.%20OSS%20SEI/HIGIJENA
%20ISHRANE/6.%20predavanje%20Stankovic.pdf
http://www.g-m-pharma.hr/default.aspx?
Cat=prod&Show=bezgluteinski_proizvodi&Sub=generic&m1=70&m2=0

14