PHE

roman

YAZ KO

Arif Paa Sokak,

Kurt i Han,
Caalolu-lstanbul

27 73 37

Yazarn teki kitaplar:

KAVGANIN SONU VE BAI ykler

DiREGiN TEPESiNDE BiR ADAM ykler
Sait Faik Armaanu 1 3. bosk
KlSTNDE TOPLANTI ykler
KOCA DENiZDE IKI NOKTA ykler Trk Dil Kurumu d/1
KARAYA VURDU DENiZ ykler
DEPREM oykler
MARTlLAR ADASI ykler
YAVRU KAYlK ykler
Yazarn baz eviri kitaplar:

ADEMOGW NEREDEVDiN H. Bl')

TRENIN TAM SAATiYOl (H. Bl/)
iLK YILLARlN EKMEGi (H. Blf)
SAYIN BAKAN (Asturlas)
N/AN (Hans E. Nassack)
ACI YUDUM (J. M. Simmel)
VATAN SAGOLSUN (J. M. Simmel)
TANRI SEVENLERi KORUR (J. M. Simmel)
BOSNA HiKAYELERi (lvo Andri)
DRESDEN GECESi (Ladislav Mnacko)

Bu kitap Aaolu Yaynevi Tesislerinde

diz/ldl,

basld, c/lt/endi.

Kaoak: Erkal Yavl

Istanbul 1980

DPHEF. D RRENMATT

Trkesi: Zeyyat Sel imolu

V;zarlar ve evirmenlar Yayn retm

Kooperatifi

Baerlach,

1948

Kas m n n

banda,

pencerele

rinden ada let saray ile eski Bern'in gr nd Sa

lem h a stanesine yerletiril miti. Bir k a l p krizi. he
men yaplmas gereken mdaha leyi iki hafta geci k
tirmiti; y a p l a n a r a mel iyat baaryla sonuclan
mt a m a . u m utsuz h a sta l k da bylece meydana
k m t.
turma

Komiserin d u ru m u ktyd. efi, soru

ya rgc

Lutz, i k i defa l m haberi bekleyip,

iki defa yeniden um utla nm. n i hayet Noel'den n

ce iyi leme grnt leri belirmiti. Tatil g n lerini uy
kuda geeiren baba l k , ayn yi rmi yedisine rasiayan
bir paza rtesi gn a rt k kend i n i dinc h i ssedip Ame
rikan dergisi Life'in k rk be y l n a ait say larn gz
den geiriyord u .
Akam vizitesi Icin odasna g i ren D r . H u n gerto
bel 'e dergiyi

uzatp:

Hayvand b u n l a r,

Sa muel

dedi. dpedz hayvand. Doktorsun sen, daha iyi

a n larsn. Stutthof toplama kampna a i t u resme
bir

bak hele.

Kamp

doktoru

Nehle

bir tutukl uya

narkozsuz karn amel iyat yaparken ek i l m i . ..

.,Naziler bazen yapard bunu diyen doktor res
me bakp, dergiyi tekra r yerine koyarken sarard.
Hasta

ara rak.

Nen var. ne o l uyorsun?

diye

sordu.
H ungortobel hemen cevap vermed i . A k dura n
dergiyi Baerla ch'n yatana koyup beyaz nl
n n sa st cebine el att ve cebinden ckard b ir
baa gzl. komiserin de grd gibi. biraz e l
leri titreyerek ta kt. Sonra resmi i kinci defa gzden
geird i .
Bu kada r sini rlanecek d e n e

var?

diye

n d Baerlach.
Sa ma dedi H u n gertobel

fkeyle.

Sonra der7

giyi masa n n zerine. br derg i lerin yanna b ra k

t.
Hadi

ver

elini

bakalm.

Nabzn

bir

saya l m

hele . ..
B i r d a k i ka sren bir sessi z l i k oldu. Sonra
tor. dostun u n

o l u n u

dok

bra k p yata n baucundaki

tabelya bakt.
Artk iyisin Hans.
Bir y l l na m ? d i ye sordu Baerlach .
H ungertobel

ard

biraz. imdi

konu-

bunu

mann s ras deil dedi. Kendine d i ka t edip yine

muayeneye gelmelisin.
Kendime

hep

d baba l k .
yleyse

d i k kat ederim

mesele

yok.

diye

H u n gertobel

hornurdan
hoa

kal

dey i p ayr l d .
H asta szm o n a u m u rsamaz b i r tavrla, u
Life'i versene bana dedi. H ungertobe.l , gece m a
sasn n zerindeki y (;j n l a derg i n i n arasndan biri
n i alp uzatt.
Komiser,

daktorun

yzne

a lay eder gibi

ba

kara k , Onu de i_l dedi. E l i mden a l d n dergiyi

istiyorum. yle kolay kolay k u rtu lamam
toplama
kamp nda n .
Hungertobel b i r a n

boca lad.

Baerlach'n delip

geen baklarn zerine ev i rd i i n i grnce k zar

d, dergiyi uzatt. Son ra sa n k i bir eyden rahatsz
olmu gibi h zla k p gitti.
Hemire gelince komiser btn

teki

dergi leri

dar tatt .
unu

gtrmeyeyim m i ? .. d i y e sordu

hemi

re, Baerlach ' n yata zeri ndeki dergiyi gsterdi .

Hayr. o kalsn dedi baba l k .
Hemire knca resmi yeniden

gzden

geird i .

Resimdeki hayvansal deneyi y rtmekte olan dok

tor, grkem l i b i r s k u net iindeyd i . S u ratnn byk
ksm burun ve a z maskesiyle rt l m t.
Dergiyi gece masasnn ekmesine koyan komi
ser. el lerini ba n n a rkasnda kavuturdu. Gzleri
8

ac kt ve u anda yava yava odaya dolmakta o

l a n geceyi seyrediyordu. yakmad .
B i r s re sonra hemire yemeini getirdi. H e n z
perhiz yapyor, a z yiyord u : Ezme yulaf corbas . Ho
una gitmeyen h l a m u ru olduu gibi b ra kt. orba
y kokiayp bitirdi kten sonra snd rd , git
tike younlaan glgeli kara n l a di kti gzleri n i .
Pencereden ieri d o l a n k e n t k l a r n seyretmek
cek h ouna gidiyord u .
Hemire, komiseri gece uykusuna hazrlamak i c i n
odaya g i rd!i s rada_baba l k uyumutu bile.
Sabah saat ona doru H u ngertobel geldi.
Baerlach. e l leri ba n n a rkasnda yatyordu; al
m olan dergi de yorgann zerindeydi. Gzleri d i k-
katle doktora cevri l m iti baba l n . . .

H u ngertobel,

komiseri n n ndeki resmin toplama kampna ait re

sim olduunu grd .
Life'da k i u resmi s a n a gsterince neden yle
l gibi sara rd n , syle meyecek misin?" diye sordu
hasta.
H u ngertobel, yataa doru yryp tabely in
dirdi, her zamankinden daha d i k katle inceleyip yi
ne yerine ast. B udal aca bir hatayd , Hans ded i ,
Sz n etmee demez.
Bu doktor Neh le'yi tanr m s n ?
Baerl a ch ' n sesi sinirli kmt.
Hayr& diye cevap verdi H u ngertobel. Tan m
yorum. Ne v a r ki bana birini hat rlatt .
Benzerl i k herh a l de ok b y k olmal ? dedi ko
miser.
yle, by k bir benzerlih diye cevap veren dok
tor resmi yeniden gzden geird i . Baerlach'n da
gznden kamad gibi, yeniden heyeca n land . Ne
var k i , doktor Resim s u ratn sadece yarsn gs
teriyor. Ameliyat srasnda

btn doktorlar zten

b i rb i ri n e benzer dedi.
Baba l k acmakszn: Kimi hat rlatt sana bu h aY
van? diye sordu.
Sama btn

bunlar

..

diye cevap verdi H u n 9

gertobel.

Syledim ya sana.

bunda b i r yanll k

olacak.
Ama yine de ondan bakas olmadna yemin
edersin de i l m i , Samuel?
yle o l masna yle? diye cevap verdi doktor.
Ondan phe edi lemeyece ini bi lmemi olsayd ye
min ederdi. Daha iyisi bu tatsz konuyu imdi b
ra kma lyd l a r. Hayatla l m aras nda gidip geldii
bir amel iyattan son ra eski bir

Life dergisini kar

trmak h i de iyi de i l d i .
B i r s r e sonra, doktor ipnotize edilmi gibi yeni
den resme bakt, bu daktorun tand doktor ala
myaca n . nk ta n d daktorun sava s ras n
d a i l i 'de bulunduunu syledi. u ha lde btn
bu n l a r sama, k i m olsa anlar bunu diye bitirdi s
z n .
il i'de, il i 'de dedi Baerlach yeniden. Demek
u resmin sana kimi hat riattn bana sylemeye
ce ksin, yle mi?
H ungertobel cevap

vermekte

boca lad. D u ru m

doktoru skntl bir h l e drm t.

Sana adn syleyecek o l u rsam

diye konutu

son u nda, Ada m zan a l tna a l rs n Hans.

Zten a l d m bile . . . diye cevap verdi komiser.
H ungertobel

iini ekti. Grd n m ite ded i .

Korktu um d a buyd u . Bunu istemem H a n s, anlay

gster. Ya n ba n alm b i r doktorum. k i mseye
fen a l k etmek istemem. Senin phelan men del i l i k .
Resmine b a k p da insan z a n a l t n a a l n r m , ste l i k
resimde yz de doru d rst gr n m yor. Ayrca
ili 'de bulunduu bir gere k .
O rada ne yapyor? diye sordu komiser.
H ungertobel,

Santiago'da

bir

k l i n i k ynetiyor'>

diye cevap verdi.

i l i 'deymi, ili 'deymi dedi Baerlach yeniden.
i ncelenmesi g bir nakaratt bu.
Samuel'i h a k l
bulduunu, birini z a n a l t n a a l ma n n korkur, ey
tanca bir davra n olduu n u syledi .
B i rinden phe etmek kadar kt b i r ey ola10

maz>> diye devam etti baba l k . Cok iyi b i l i ri m bu

nu. bu yzden sk s k lnetled i m mesleimi. Insan
byle b i r ie g i rimemeli. Ne var ki u a nda p
h e ediyoruz ite. bana bunu veren de sensin. Bu
pheyi y rtmek istersen onu seve seve geri ve
reb i l i ri m dostum. Asl nda phe etmekten kurtula
mayan da sensin.
H u ngertobel baba l n yatana i l iti. Caresiz b i r
a n l a m iindeydi y z komisere bakarken. G nein
yatay n io n perdelerin a rasndan odaya dol uyor
du. Yumuak geen kn g zel bir g nyd.
Doktor. Yapam yorum .. dedi hasta odas n n ses
sizlii iinde,

Yapamyorum.

Tanr yardmcm ol

sun. kurtularn yorum pheden. ok iyi tanr m o n u .

Tp eitimini

beraber yaptk, i k i defa da yard m

c m ol a ra k a l t. Resmin zerindeki adam o. a

kandaki amel iyat yaras bile grl yor. Biliri m bu
yaray, Emmen berger'i ben kendim amel iyat etmi
tim."
Komiser b i r sre sonra skOnetle, E mmenberger
mi? .. diye sordu. Demek ad b u ?
H ungertobel heyeca n l a . Artk syledim ite d i y e cevap verdi. Fritz E m men berger.
Doktor m u ?
Doktor...
$ imdi i svicre'de mi?
"Zrich 'deki Sonnenste i n
cevap verdi doktor.

k l i n i i n i n sahibi., d i ye

Otuz i kide Alma nya'ya, ora

dan da il i'ye gitmi. K rk bete dn p k l i n i i ze

ri ne a ld, i svicre'n i n en pa h a l hastaha nelerinden
biri diye de yavaca ekledi.
Yal nz zengi nler iin demek.
Hem de kalantar zeng i nl e r i c i n .
Kendisi iyi bir b i l i m adam mdr. Samuel? d i
ye sordu komiser.
H ungertobel d u ralad. Bu soruya cevap vermenin
b i ra z gc olduunu syledi: Eskiden iyi bir b i l i m
adamyd a m a . yle k a l d m onu p e k bilemiyoruz.
Bize b i ra z pheli grnen metodlarla alr. O n u n

11

uzma n l k yapt hormon lar zerine bildii miz fazla

ey yok. B i l i m i n ele geirmek iin didindii btn
ala nlarda olduu gibi bunda da her t r kar k l k
gr l r. B i l i m ada m l a ryla arlata n l a r. ou zaman
da i kisi b i r kiinin benli inde . . Ama kime ne Hans?
Emnenberger hasta l a r tarafndan sev i l i r, Tanrya
ina n rcasna i n a n rl a r ona. Bana ka l rsa hastilk iar
a s l nda bir l ksten baka bir ey olmayan varl k l l a r
i i n nemli o l a n da bu . . . i nan yoksa o zaman y
rmez i , zel l i k le hormon l a r konusunda. Baa r l
olmasna baa rl dorusu. hem soyg gryoF, h e m
para yapyor. Aramzda m i rasyediye ckmtr ad . "
H ungertobel,

Emmenberger'e taklan

ad

syle

mekten piman l k duymu gibi, b i rden konumasn

kest i :
Mirasyedi mi? Bu tak lan ad da neden?.. diye
sordu Baerlach.
H u ngertobel, gze arpan b i r s k ntyla, k l i n l i n
bir o k varl k l n n m i rasna kondu u n u syled i . Ora
da biraz modaym bu.
Demek bu, siz doktorlarn gzne a rpt . . . 1 de
d i komiser.
i ki adam sustu. Sessizlikte, H u n gertobel'i rk
ten aklanmam bir eyin havas vard .
Doktor birden fkeyle, Dndn eyi d n
memelisin i m d i dedi.
Ben sadece sen i n dndn eyleri dn

yorum:> diye cevap verdi komiser skCnetle. i nce

eleyip s k dokuya l m . D nd mz ey c r m l e
de i l g i l i o l s a bunu dnmekten

korkmam a l yz.

D ncelerimizi a n cak vicdanmz kars nda da ka

bul lenmekle durumu inceleyebil i riz ve h a ksz c k a r
sa k o zaman vazgemek de kolay olur. u anda
dndmz nedir Samuel? u n u d nyoru._:
Emmenberger, Stutthof toplama kampnda rendi
i metod l a ra

bav u rara k

hastalarn servetleri n i

kendine b ra k maa zorluyor, sonra da o n l a r lctii r

yor . ..
Hay ro, diye ba rd Hungertobel atel i gzleriyle.
12

"O lamaz . .
.

Caresiz b i r bakla bakt Baerlach'a, cBunu d

n memeliyiz.

Hayvan

de i l iz b i z . .
.

d i ye ba rd

yeniden . . . Sonra a y a a kalkp duvarla pencere, pen

cere i l e yatak a rasnda sinirli sinirl i dolamaa ba
lad.
Hey Ta n r m , d i ye i n l iyordu doktor. Da h a deh
etl i b i r a n olamaz.
phe diye sylendi baba l k yatt yataktan.
son ra yine ac bir sesle tekra rlad : "phe
H u n gertobe l , Baerlach'n yata
"Hans, bu

konu may

unutalm

. . .

d i binde
ded i .

d u rd u :

Bra k a l m

bu iin pe i n i . Bazen gercek saylabi lecek eylerle

oynamay sever i n san, doru. Bunun son u iyi gel
mez.

Emmenberge r'le uramaya l m a rtk.

Resme

bakt ka daha az benzetiyorum onu, lf olsun diye

sylemiyoru m . O i l i'deydi, Stutthof'da de i l . By
lece phemizin de sama olduu anlalyor.
i l i 'deymi. il i'deymi dedi Baerlach. Gzleri
ye n i bir serven i n heyeca nyle kv lcmland . Vcu
d u n u n geniler gibi olduunu duydu. Yatt yerde
hareketsiz d u rup vcudunu gevetti. el leri ba n n
a rkasndayd .
Artk hastalarna gitsen Samuel dedi bi r s re
sonra. Beklerler. Seni daha fazla oya lamek iste
mem. En iyisi u n uta l m konumamz, hakls n .
H ungertobel

kap n n

dibi nden

dn p

pheyle

h a staya ba kt srada komiser uyuklam aa bala

mt.

D EFi
H ungertobel

ertesi sabah ba bal

kahveltdan

sonra saat yedibucukta kent rehberini i ncelerken

buldu ve b i raz hayret etti. nk doktor her za
m a n kinden erken gel miti, Baerlach bu satlerde ya
yeniden uyumaa alr. ya da h i de i l se e l l e ri
13

ba n n arkasnda pineklerd i . ste l i k komiser dok

tora her zama n k i nden daha ca n l gr n d ; gz ka
paklarnn arasndan gzlerinin yine eski ca n l l y
la parlad gr lyord u .
H u n gertobel hastaya n a s l o l d u u n u sord u . Ba
ba lk, esrarl bir tav rla, sabah havasn i ine sindir
dii cevabn verdi . . .
flBug n sana her zamankinden erken geldim, s
tel i k m uayene icin de de i l", diyen H ungertobel ya
taa yaklat. cSana b i r y n t p gazetesi getir
d i m : isvire tp hafta l , bir Fra nsz dergisi, ingi
l izce a n ladn Iin d e hepsinden nce n l I ngi
liz tp dergisi Lancet'in birka says . .
.

Baerlach

rehberden ba n

k a l d rma kszn

aak

iyi etm isin, byle eylerle ilgifen i ri m teden beri

diye cevap verdi. Ama bilmem k i ben i m o k uyabi
lece i m eyler m i ? Tp dostu olmadm b i l i rsin.
H u n gertobel gld:

0 kadar yard m m z doku

n a n b i rinden iitecektik bunu deme k .

Rehberde ne o k u d u u n u da sordu H ungertobel
mera k la.
Posta pulu neri i l n l a r n" diye cevap verd i ba
ba l k .
Doktor ba n sa l l a d : Biz doktorl a ra y a n izsen
de yine o kuyacaksn bu dergileri. Dnk konuma
mzn deli samas olduunu sana kantlama k ni
yeti ndeyim . Sen cinayet masasnda nsn, bizim zan
a ltndaki moda l k doktoru btn hormonlar ile tu
tuklayabilece ine i n a n r m . Nasl oldu d a un uttum
bilemiyorum. Emmenberger'in Santiago'da bulundu
unu kantlamak o kadar kolay k i . Oradan eitli
tp dergilerinde yay nlanan makaleler gndermi.
i ngiliz, Amerikan dergilerinde de yaynlanm ma
kaleleri, ze l l i k l e cerrahi zerine makaleler, b i r isim
de yapm ste l i k . . . Daha tp rencisiyken edebi
yat a l a n nda yetenek l i olduunu ve kuvvetli, n k
t e l i b i r ka leme sah i p o l d u u n u gstermiti. Gr
yorsun ya, yetenekli, esasl bir b i l i m adamyd. im
di tutup modaya uymas znt d uyulacak bir ey
14

el bette. nk u s ra l a rda ele a l d ey yle ucuz

ki, t p ba k mndan. okul tababeti denebil ir. Son ma
ka lesi k rk bete, i svicre'ye dnmesinden b i rka ay
nce oca k ay nda Lancet'de yaynlanm. phemi
zin eekl i kten baka bir ey olmad n kantl yor
bu. Beni cinayet uzman yapmaa k a l k m a rica ede
rim. Resimdeki adam Emmenberger o l amaz, ya da
fotoraf sa hte."
Bu bir defi olabi l i r dedi Baerlach rehberi katlar
ken. Dergil eri bana b rakver.
H u n gertobel
dnd nde

saat

baba l k

onda

her zamanki

yatanda

viziteden

mera kla dergilere

g m l m t.
Doktor hayretler ii nde, t p_la ilgilenmee ba la
m gibi grnd n syleyip Baerla ch'n nabz n
saymaa koyuldu.
H ungertobel ' i n

hakl

olduunu

syledi

komiser.

makaleler il i 'den gel iyordu.

Hungerto bel sevi n i p hafifl emiti : Grdn m ?
_
B i r de Emnenberger'i kitleleri ldren bir katil sa

n yord u k .

B u sanat a l a n nda d i k kate deer i l e rleme. l er ya

pld" diye cevap verdi Baerlach. Zaman. dostum .
zaman. i n g i l iz derg i leri gerekli deil a m a . i svicre'de
ckan l a r bra ksan iyi ol ur.
"Ama Emmenberger'in Lancet'de yaynlanm m a
kale leri ok d a h a n e m l i Hans. diye cevap verdi
H u ngertobel. nk

dostun u n

tpla i l gilendiine

inanmt. O n l a r o k u malsn asL

Baerlach a layc

bir tavrla.

Emmenberger' i n

tp

dergisine Al manca yazd n syledi.

Doktor bir ey a n l amakszn, Eee ne olacak?
diye sordu.

Baba l k, Beni i l g i l endiren daha ok yaz sndaki

stil Samuel, eskiden kuvvetli bir kaleme sa h i p o l
m u daktorun i m d i byle a c n a c a k bir stilde yaz
masna ne demeli? d iye sylendi.
Yata n baucu ndaki tabele i l e uraan H u nger
tobe l ,

hala

h ibir eyin fa rkna varmakszn,

ne
15

varm bunda diye sordu.

Bir defi bu kadar kolay ileri srlemez .. dedi ko
miser.
Ne demek istiyorsun? diye bard doktor. Yok
sa hl kurtularnadn m pheden?"
Baerlach, nerdeyse kend i n i kaybeden dostun u n
yzne dneeli b i r tavrla bakt.

Hayat boyun

ca hasta la r n hi hafife a l mam. insa n l a r da hic

tanmam olan doktoru n, yal , soyl u . izgi lerl e do
lu yzne ba kt. sonra konutu: u sen i n , Little
Rose of Sumatra purasunu h l iiyor musun Sa
muel? B i r tane de ba n a i k ra m etsen cok iyi ol ur
du. Canm skan u ezme yulaf arbasndan son
ra b i r tane de ben ttt rsem . . .

EMEKLiLiK
D u rmadan tekrar tekrar Emmen berger'in pank
reas stne yazm o lduu maka leyi o k uyan hasta.
le yemeinden nce, omel!yotton beri ilk ziya reti
kabul etti. Saat on birde hasta odasna girip kl k
pa ltasun u karmoksz n . apkas e l i nde, ekingen
bir tavrla ba ba l n yata yanna otura n ef'ti bu .
Baerlach bu ziyaretin ne demek olduunu pekal
bil iyordu; ef de komiserin durumunun ne olduu
n u n fa rkndayd.
Eh komisen diye balad Lutz, Naslsnz ba
kalm? ok korkuttunuz bizi bu son g n lerde . ..
Yava yava iyiye gidiyorum diye cevap verdi
Baerlach ve el lerini ba n n arkas nda b i rletirdi.
(O kuduunuz da ne? diye sordu Lutz. Ziyareti
n i n a s l konusuna g i remiyor, b i r kocama k aryordu:
Ba k n hele, Baerlach tp dergileri okuyor.
Ba ba l k ormam t.
g i b i okunuyor d e d i .

Bir cinayet roman o k u r

i nsan hasta l a n neo u f k u n u

geniletmek, y e n i a l a n lara atlamak istiyor.

L u tz, doktorlara gre Baerlach'n daha ne kadar
16

yatakta kalaca n renmek istiyordu.

i ki ay daha>> diye cevap verdi komiser, Daha
iki a y yataktaym."
Artk ef ister istemez, aznda ki baklay ka r
mak zorundayd . Eeh yal l k dedi Lutz glkle,_
.. Yal l k , a rt k yle v u r patlasn al oynasn gide
meyiz bence, yal l kta n doan yasa l a r peimizde.
Farkndaym>> diye cevap verdi

komiser u m u r

sa m yormu gibi.
Baa gelen gelece k dedi Lutz, Kend ini sakn
ma k gerek komiser. iin esas

bu.

Rt h l i sberger.

grevinizi devra ld, sizin ie o ba kyor ...

Baerlach ban sallad. Rth l isberger mi? Be
ocu uyla yeni aylndan memnun k a l r herhalde . .
ded i . Yeni ylda m bal yor?
Yeni y lda diye dorulad Lutz.
<< Demek cuma gnnden sonra komiser de i l de
eski

komiseriz dedi Baerlach. Hem T rkiye hem

de Bern ile ilgili devlet grevini artk geride b ra k

t i i n memnun oldu u nu syledi. Bu honut l u l u
un asl nedeni, gzel b i r ey olmakla beraber, y a l
n z Moli e re i l e Balzac' o k umaya daha ok v a k i t ay
ra bil mesi de ildi, a rt k uygar dnya dzeninin es
kisi gibi geree dayanan bir dzen o l m a masyd .
Bunu imdiye kadar bandan geen ilerden anla
mt . Pazarlar Aya sofya'ya da g itseler, yahut Bern
katedra l ine de gitseler insanlar

hep

aynyd.

yk apta ki d zenbazlar serbest b ra k l yor, kk

leri del ie t k l yord u . i l enmekte olup nem veri l
meyen sryle su vard; bunlar hemen gze bat p
gazete lere geen cinayet su_l a rndan estet i k bakm
dan

ayr l d k l a n

iin ne m l i

grnmyordu.

Oysa

yakndan ele a l nsa ve d gc de a l t n l sa hep

sinin ayn kapya c koca gr l rd. D gc, evet
ite. d gcndeydi i . . Salt d gcnden yoksun
oldu u iin, kendi h a l inde i adamnn b i ri aperatif
ile le yemei a rasnda iiyle ilgili bir su iliyor.
hi k i m se bu suun fa rkna varamyordu, i adam
da dahil olmak zere. nk h i k i msede bu suu
17

grebilecek d gc yoktu. Dnya ihmale u ra d

iin

ktyd, i h ma lci.l i k yznden de batmaya

gidiyordu. Bu teh l i ke btn Sta l i n ve btn br

Joseph'ler bir araya getirilse, o n l a rdan bile byk
t. Devlet grevi kendisi g i bi yal b i r zaar icin iyi
de i l d i a rtk. Haddinden fazla ufa ktan iler, had
d i nden fazla mzmzl k ; ama asl nda ardna dle
cek a v hayva n lar, yni gercekten byk hayvan
l a r. hayvanat bahesindekiler gibi devletin koruyu
c u l u u altndayd.
B u szleri d i n leyen Lutz'un surat asld, i nsann
ca n n skan szlerdi bunlar; bu kt fikirlere kar
kmam o l may yediremedi kend i ne aslnda, a m a
ne de o l s a baba l k hastayd ve k rler o l s u n k i
emekl iye ayr l m t. fkesini yutarak n e yaz k ki git
mek zorunda oldu u n u . saat on i kide Yoks u l l a ra
Yardm Derne i n i n otu rumuna kat lacan syledi.
Komiser, Yoksu l l a r Derne i n i n ml iyeden ok po
l is l e i l ikisi olduuna, bunda da bir uyg unsuzluk bu
l u nduuna dik kati n i cekince Lutz yeniden kt ey
ler bekler g i bi oldu; fakat Baerlach. Lutz'u yattr
mak iin baka bir konuya g i rdi : imdi hasta o l d u
u m v e h ibir eye yara m yaca m icin ba n a b i r iyi
lik edebilirsiniz.
.. Memnuniyetle .. dedi Lutz.
Baknz, renmek isted iim bi rey var. zel ola
ra k merak edip hasta yatamda bir takm cinayet
soru n l a r ile i l gileniyorum. Kedi n e kadar yalan rsa
yalansn fare peine dmekten

vazgemez.

Life

dergisinde Stutthof toplama kampndan bir SS kamp

doktorunun resm ini grdm; ad Neh l e . . . Bir ara
trn da baka l m bu doktor hl b i r cezaevinde mi.
yoksa ne olmu . . . SS mensuplar sulular rgtn
den saylah beri bu gibi h a l ler iin u l u s l a roras hiz
met grevini zerimize alm d u ru mdayz ...
Lutz hereyi not etti.
Baba l n bu sivri a k l l n a hayret etmiti ama,
b i r a ratrma yapacana sz verdi. Son ra hoa
kal deyip a y r l d .
18

Hoa k a l n ve a buk iyilein,. diyerek komise

rin e l in i skt. Hemen bu a kam size bilgi veririm,
so n ra

gnl nzn d i ledii gibi h a reket edersiniz.

Blatter de burada, sizi sel mlamak istiyor. Ben d

arda arabada bekliyo rum.
Uzun boylu, iko Blatte r ieri g i rince Lutz yok
oldu.
Me rhaba Blatter) dedi Baerlach sk sk ofrl
n yapan polise, "Seni grd me memnun o l
dum.&
Blatte r de b u n d a n memnun ka. l d in syledi. S I
zi ok a ryoruz komiser. Her yerde eksiklii nizi d u
yuyoruz.,
Eh Blatter, a rt k yerime Rthlisberger geiyor, o
da kendi havasn a l s n baka l m , diye ceva p ver
di baba l k .
Yazk, dedi pol is, Benden km olmasn , hem
Rt h l i sberger de phesiz iyidir a m a , siz tekra r iyi
lese n i z ya .
u Feitelbach adndaki beyaz bykl

Yahud i n i n

sa h i p o l d u u a ntikac dkka n n Blatter'in b i l i p bil

medi i n i sordu Baerlach.
Blatter ba n sallad: Hani vitrininde hep ayn
posta p u l l a r n n d u rd u u d k.f<an de i l mi?
Hemen bugn leden sonra b i r urayp Feitel
bach'a

' G u l l iver'in

Seya hatleri'ni

ba n a

Salem'e

Yol lamasn syle. Senden be klediim son h izmet

t i r bu.
Ha n i cceler ve devler olan k i ta p m? diye hay
retle sordu po l is.
Baerlach g ld. Grdn m ya Blatter, masa l l a r
severim ben ite . . . &
Bu glte esra r l b i r hava olduunu sezmiti po
l is a ma , b i r ey sormaa cesaret edemedi.

KULBE
Hemen o aramba a kam Lutz telefon etti. Ta m
bu s rada H u ngertobel dostunun yata d i binde otu
ruyordu. B i ra z sonra b i r hastay a me l iyat edecegi
i c i n kendine bir fincan kahve getirtmiti; Baerlach'
n hastanede yannda olmasn( f rsat bil iyor, bundan
yararlanmak istiyordu. i te tam bu s rada telefon
a l n ca iki dostun konumas yarda ka l d .
Baerlach k i m olduunu syleyip heyeca n l a k u l a k
verdi. B i r sre so n ra da konutu : Co k i y i Favre.
eldeki belgeleri yollayn bana. Alcy yerine ast :
Nehle l m . dedi.
krler olsun diye ba rd H ungertobel, B u

Little Rose ot Sumatra

n u kutlamalyz. Sonra b i r

purosu ya kt. Hemire hemen gelmez ya .

Daha le zeri pek iyi olmad n sylemiti>>
dedi Baerlach.
Nehle ne zaman lm ? diye sordu doktor.
O n a ustos bin dokuz yz k r k bete saptand
n a gre, Hamburg'ta bir otelde zeh i rl e intihar etmi,
ceva bn verdi komiser.
Grdn m? diye ba n sa l lad

H u n gertobe l .

Bylece phenin geri k o l a n da suya dm o l u

yor.
Baerlach, H ungertobel'in azndan zevkle c kar
d h a l ka l a r ve sis dalga l a r h a l i ndeki duman bu
l utla r n seyrediyordu. Hibir ey tekra r tekrar ve
kolayl kla ortaya c ka n phe kada r zor yok ed i l e
m e z ded i , sonunda.
Btn bun lar zararsz bir aka diye kabul eden
Hungertobel gld, komiserin yola gelmez bir adam
olduunu syledi.
aCinayet uzma n n n

ilk erdemi d iye cevap ve

ren ba ba l k sord u : aSa muel. sen i n E m men berger'le

dostl uun oldu mu?:t
H u ngertobel, Hayr
olmad

gibi bildiim

diye cevap verdi. Benim

kadar ayn s n fta o k uyan

hi ki msenin dostl u u olmam tr o n u n l a , hi biri20

m izin . . . u

Life derg i sindeki resim le i l g i l i olay d

np d u rd u m Hans. u canava r SS doktoru n u ne

den Emmenberger diye kabul ettiimi sana syliye
yim: B u n u n stne kesi n l ikle sen de kafa yormu
s u n d u r. Resimde fazla bir ey gr nmyor. Resim
deki doktoru onun yerine koymam baka bir be n
zerlikten ileri geld ii i c i n de i l , daha o k korkunc
l u u yznden. i nsan tiksinti d uyduu olaylar u n ut
mak ister. Emmenberger'in narkozsuz bir m dahale
sine ta n k olmutum eskiden Hans. Cehennem diye
bir ey varsa a n cak orada meydana gelebilecek
bir sah neydi b u . "
"Vard r

cehennem

diye cevap verdi

Baerlach

skO netle. Demek Emmenberger eskiden byle b i r

ey yapt

..

.. vapt ya, dedi doktor, Baka are yoktu o s

rada, m dahale edilen zava l l adam bugn de ha
yatta. Onu grecek olsa n Emmenberger'in eyta n n
ta kendisi olduuna yemin eder, btn k u tsal a d
l a r zerine; a ma h a k szl k etmi olur, nk E m
menberger olmasayd imdi lm o l u rd u . Ama yi
ne de ona a n l ay gsterirdim; itiraf etmeliyim bu
nu . . . Mthi bir eyd i . "
Baerlach heyeca n l a , Nasl oldu bu?" d i y e sor
du.
H u ngertobel fincandan son yud umu a l p

Little Ro

se' u n u bir defa daha yakma k zorunda k a l d . Do

rus u n u sylemek gerekir'Se byclk de i l d i yap
t. Btn mes lekler gibi bizimk inde de by c l k
yoktur. B i r a k ile cesa retten, tabii bir d e anatomi
bilgisi nden

baka

birey gere k l i de i l d i o srada.

Ama biz gene fa klte rencilerinden hon g isi yete

ri kadar so ukka n l yd ki?
Aa

y u kar

be

tp

rencisi

Kienta l 'den

Blmli Al plerine t rma nmtk; nereye gitmek isted i

imizi pek a n msyamyorum imd i , iyi bir dac ola

mad m h i c bir zaman, corafyac olara k daha d a

ktydm. Sa n r m 1908 y l n n temmuz ay iyd; sca k
bir yaz oldu u n u iyice a n msyorum. Alplerdeki b i r
21

k u l bede gecelemiti k . Her eyden ok belle i mda

bu k u l ben i n kalmas garip . . . Evet. baz baz bu ku
l beyi dmde grr, korkudan ter ii nde uyan
rm. Ne var k i bu k u l bede geen eyleri dne
rek de deil aslnda . . . Btn k bo k a l a n u Alp
k u l belerinden de i i k olmad kesindi, ne var ki
o dehet d a k i ka lar hl d mde yayor. O k u l
beyi h e p s l a k yosunlarl a evri lmi, karmda gr
d ke a n l yorum bunu. Ama bana yle gel iyor k i
Alplerdeki

k u l beler byle yosun t u t m u de i l d i r.

Hani ne olduunu doru d rst b i l meksizin ikence

k u l beleri stne yaz l a r o k u ruz. i te i kence k u l be
si diye ben k a rmda o Alp k u l besini canla nd ryo
rum. evresi cam orma n l a r ile kapl yd o k u l be
n i n , kaps n n ok yakn nda da b i r ceme vard . K u
l be n i n tahta ksm kara de ildi, a kcl ve r m
t, btn atla klar nda sngerler grn yordu, ne
var k i bunlar bugne aktar l m eski gr n ler ta
bii. G n m le o olay a ras nda o kadar ok y. l var
ki, dle gercek birb i ri ne kenetlenmi. Dile gelmesi
olanaks z bir korkuyu olduu g i bi a n msyorum. O
yaz h i k i mse n i n gemed ii Alp kaya l k l a r n n a ra
sndan geip k u l beye vard m z s rada bu korku
iimi kaplamt. Emmerberger'den baka herkesi n
iine bu korku d mt bence . . . Konumalar ke
sil m i ti, herkes susuyordu. Daha biz k u l beye yak
lamadan i n en a kam da az kork u n deildi. S a n
k i b u b u z ve talardan ol umu i nsa nsz dnya n n
zerine daya n lmaz b i r zaman boyunca garip k r
mz bir k i n m iti. Bizimkine gre g neten daha
uzakta dolaan bir gezegene h kmeden ve bu dn
yada n olmayan b i r lm yzlerimizia e l lerimizi
ren klendiriyordu sanki . . .

Arkamzdan kova laya n l a r

varm g i bi k u l benin i i n e atmtk kendimizi. Ko

lay o l m u tu bu, nk kapal dei l d i . Daha Kien
ta l 'deyken bu k u l bede geceyi
sylemilerdi.

geirebileceimizi

Kul ben i n ii acnacak h ldeydi ve

irka kerevetten baka b i r ey yoktu. Ne va r k i

zayf k a l tnda yukar at n n sam o n l a dolu oldu22

 u nu grmtk. tesinde berisinde geen yldan

kalma kir ve pisl i k grnen kara, eriimi bir tana
bilir merdivenle yukar

kl yord u .

Emmenberger

sanki biraz sonra baa gelecek eyden haberi v a r

m gibi, garip bir aceleyle dardaki emeden su
getirmiti.

Bunu

bilmesi olacak ey deildi

tabii.

Sonra i l kel ocakta bir ate yaktk. Bir kazan vard

orada. Bizi paam zda n yakalam olan bu d i k kate
deer dehet ve yorg u n l u k havasnda ii mizden bi"
ri ok a r yara land. Bizim gibi tp e itimi yapa n,
bir l o kantac n n o l u , iko bir Luzern'liydi bu. Olay
dan bir yl sonra ba bas n n iine devam etmek iin
eitimini

yarda

b ra kt.

atdan

saman

ekmek

iin zerine kt iskele k r l m , biraz sokar olan

olan duvardan kan b i r kaza boynunu arpara k
dm, yatt yerde i n leyip ka l m t. Dp arp
ma ok k uvvetli ol mutu. nce bir yeri n i k rd n
sanmtk a m a , b i r a z sonra soluk a l m a k i i n c r
pnd n grd k . Derh a l d ardeki bir srann ze
rine ta d k . B i raz nce batm olan ve stste s
ra l a n m bulut y n l a r nn arasndan k rmz ms n
l a r n yol l ayan gnein dehet uyandran al
tnda uza n m yatyordu ocuk. Yara l n n grn
iimize korku salyord u . Kana bulanm boynu i
miti, boynundaki Adem elmas iddetle titriyordu,
kafas n a rkaya atmt. Surat n n gittike koyu b i r
renge brnd n , ufkun cehennemsi pa rlts iin
de hemen hemen karard n dehetle gryord u k .
i ri i ri a l m olan gzleri suratnda i k i a k c l , s l a k
akl gibi pa r ldamaktayd . Islak sarg la rla iyiletir
rnee urayorduk kendisini, u m utsuzcasna . . . G rt
la d u rmadan ieri doru iiyor, bo ulma tehli ke
si bagsteriyordu. nceleri bir huzursuzlu k nbeti
iinde kvra n m olan yara l imdi yava yava duy
gusuz k a l yord u . Sol u u s l k gi biydi a rtk. Hi ko
numuyord u . Ar bir l m teh l i kesi iinde oldu u
kesindi, ama ne yapacamz bilemiyorduk. Ne ye
teri

kadar deneyimiz vard, ne

de

bilgimiz.

Ona

yara rl olabilecek zorlu bir amel iyat bil iyorduk a m a ,

k i mse b u n u a k l na bile getirmek istemiyordu. Y a l -

23

nz Emmenberger durumu kavrayp ie g i rirnekten

ce kinmed i . Luzern' l iyi iyice muayene edip caksn
ocakta koynoyan suyla mi kroptan temizledi, yara
l n n boynunda gc durumlarda uygulanmas gere
ken ve koniyotomi diye adlandrd m z bir yark ac
t. B u yark, hastan n hava alabilmesi icin tam Adem
elmas ile boyun k k rda a rasnda apra z bir b
cak da rbesiyle al yordu. Asl nda dehetli olan bu
mdah ale deildi Hans; nasl olsa cakyla grle
cekti bu i. Deh etli olan baka bir eydi; ayn an
da ve karl k l olarak i k i kiinin suratPda o k u n u
yordu bu dehet. Yaral soluk t ka n kl ndan t
r oktan krktkt ama. gzleri henz ackt. hem
de ok alm t gzleri; byle b i r d u rumda olan b i
ten h e reyi, bir d iindeymi g i bi de olsa. gr
mek, seyretmek zorundayd. Ta nrm, b u yar a
t srada Emmenberger de ylesine amt k i gz
lerini Hans . . . Gzleri ylesine aclm, surat yle
sine kaslmt k i . birdenbire, ikence etmekten a
r b i r zevk duyuyormu gibi eytanca b i r par l tyla
dolmutu gzleri

sa nki . . .

Nasl a nlatmal b i l mem.

b i r saniye icin de olsa insancl b i r korku duymu

tum; nk artk herey o l u p bitmiti. yle sanyo
rum k i bunu benden baka k imse duymamt r o s
rada; nk tekiler ba kmaa cesa ret edemem i
lerd i .

Bamdan geen

bu olayn byk

k smyla

d rn olduuna, kara nl k kulbe ile akamki

esrarl n bu yanlmay do u rdu una ina nyorum.
Olayn di kkati eken b i r yn de Emmenberger'in
koniyotomi ile hayatn kurta rm old u u yara l n n
bir d a h a hayat n k u rta rm olan adamla h i c ko
n u mamas, b i rokla rnn aypladO zere ona do
ru d rst teekkr bile etmemesi . . . O zamandan
beri Emmenberger'e byk b i r yetenek olduu ka
n syla

baklm tr. Yaam yks oldukca garip.

Kariyer yapaca n um mutuk ama pek yanama

d buna. Ar ve yabans. stel i k de karmaka r k
renimiere g i riti. Fizik, matematik, h i b i ri doyurn
sa mad kendisini. Felsefe, i l h iyat derslerinde bile
grlyordu. S navlarn parlak derecelerle baar24

dyso do muayenehane ocmod. Yardmc olara k co

lryordu, ben i m yan mda do alt byle. Ondan
holanmayan birkoc kii dnda bt n hasta l a r n
kendisine h ayran olduunu itira f etmeliyim. ekip
do n l a ra gidinceye kadar . . . i te byle h uzursuz ve
yalnz bana bir hayat yaa d . Ga rip i ncelemeler
yay n l yordu.

Mnecc i m l i i n asl ve esas zerine

bir yaz sn bile okudum. Bildiim kadar kimse yak

loam yordu kendisine; zeks ile h i c k i mse baede
med i i

icin

kstah

gven ilmez bir potran oldu u

za m a n daha da ekil mez oldu. il i'de birdenbire

baka lo nco

hepimiz hayret ettik.

Orada ortoya

koyduu bilimsel ve a k l banda ca l ma herhalde

ora i k l i m i i l e ya da evresiyle i l g i liydi. i svicre'de ise
eskiden neyse yine o h l e g i rd i .))
H u ngertobel szlerini bitirince, Umo l m ki m
necci m l ik stne ya pt incelerneyi so klo msndr
diye sylendi Baerl ach.
Doktor, bu incelerneyi ertesi sabah ona getirebi
lece i n i syledi.
Demek olayn yks buymu .. dedi komiser d
nceli b i r tav rla.
Gryorsun ya .. dedi H ungertobel, Hoyatm bo
yunca bel ki de ar d k u rup d u rmuum.
Dler yolan sylemez .. diye kar l k verdi Bo
erloch.
H e r eyden nce dler yalan syler dedi Hun
gertobe l . Ya l n z imd i l i k senden zr d i leyeceim.
omel iyetm var.)) Bunu syleyip oturduu sondalye
den kalkt.
Boerlach elini doktora uzatt. Koniyotomi olmo
yaca n umarm yapaca n ameliyatn, yahut ne d i
yordun adna? ..
H u n gertobel gld. B i r ftk amel iyat, Hons. Do"
ho zor olmakla beraber bono daha sevimli geliyor
dorusu. Ama a rt k d i n lenmen gerek. Kesi nlikle d i n
lenmelisln. O n i k i saat l i k b i r u y k u kada r gerekli b i r
ey yok sen i n icin . ..

25

GULLiVER
Gece yarsna doru pencereden h a fif b i r gr lt
gelip gecenin so u k havas odasna dolunca babq
l k uyand.
Komiser hemen cemaa yeltenmeyip ne
olabilir bu diye bir dnd. Neden so n ra makara l
kapengin yava yava

y u kar

ekildiini

anlad.

evresi ayd n l a n mt, perdeler bel l i bel i rsiz k iin

de glge yaparak iiyordu. B i r s re sonra ma ka
ra l kapengin nasl aa indiini duyd u . Gece yar
snn deilmez kara n l

yeniden doldu evresine.

Pencereden bu yana b i r kara l t n n odaya atlad n

duyd u .
N i h ayet dedi Baerlach, N i hayet gelebi ldin Gul
l iver" ve masa lmbasn yakt.
Oda n n ortasnda s rtnda eski, parta l , yrtk kaf
tan

ile dev gibi bir Yahudi duruyordu;

lmba n n

yla k p k rm z grnyordu Yahudi.

Baba l k yeniden yast klam yasland, el leri ba
n n a rkasndayd . B u a kam ben i yoklayaca n d
nmedim deil. Bina cephelerine trmanabilece i n i
de gznne getirebi i irim dorusu dedi.
<<Sen ben i m dostumsun diye cevap verdi ieri
g i re n . Ben de geldim ite. Kafas dazl a k ve koca
mand, elleri soyluyd u , ama insa n l k d davra n
lar karsnda k a l d n gsteren korkun yara izle
riyle kaplyd . N e var k i h i bir ey bu yzle, bu in
sann grkemini boza mamt. Dev. odann orta s n
da k m ldamakszn du ruyordu, ha fif ne doru e i l
m i t i . el leri de kala l a rndayd . Glgesi d uvarda ve
perde lerin zerinde bir hayalet gibiydi, k i rpiksiz, el
mas gibi parlayan gzleri skin b i r pruzszlkle
baba l a bakyordu.
Yamr yumru o l m u. hemen hemen dudaksz a
z ndan Bern'de b u l u n m a m gerekti ini n a s l bilebil
d i n? diye bir ses geldi. Sa n k i b i r sr d i l konuu
yor da

Almanca'y

hemen

bulup kara m yorm u

gibi beceri ksiz. korka k bir i fadeyle konumutu. A -

26

ma ivesi dzg nd. Ksa bir sre sustuktan son

G u l l i ver arkas nda i z brakmaz dedi. Gze

ra :

gr n meksizin alyorum.
uHerkes b i r iz b ra k r arkas nda diye cevap ver
di komiser. Sen i n k i n i n ne olduunu syleyeb i l i r i m
sana : S e n Bern'e gelince seni saklayan Feitelbach,
eski

kitaplarla p u l l a r sattn bel i rten b i r i i l a n

veriyor. O zaman Feitelbach

herhalde biraz para

kaza nmt r diye dnyorum.

Yah udi

g l d,

Komiser Baerla ch'n

byk

sa

nat i i kolaylat rma kt r.

Artk, i z i n i n ne olduunu biliyorsun" dedi baba
lk.

B i r ci nayet uzman icin srl a r n boboazl k

ed i p aa v u rmak kadar kt b i r ey o lamaz . ..

Komiser Baerlach icin izimi olduu yerde b ra
kaca m . Feitelbach zava l l bir Yah udidir. I nasl
beceri l i r h i bi r za man bilemiyece k."
Koca haylet baba l n yatana i l iti. Elini kaf
ta n n n iine atp toz l u bi r ieyle iki de kadeh
kard . Votka diye tanmlad dev. yle beraber
bira z ielim komiser, hep birlikte icerd i k.
Baerlach kadehteki ickiyi koklad, i ckiyi severdi
a s l nda ama. vicdan u anda pek rahat de i l d i . D r.
H u ngertobel bu sahneyi grecek olsa gzleri nasl
drt alr kimbilir: i cki, Yah ud i ve oktan uykuda
olmas n n gerektii gece yars . . . Hungertobel , -Bu
nasl hasta? diye kyameti koparp iyi b i r tiyatro
oynard herhalde; komiser iyi tanrd doktoru.
B u votka nerden geliyor? diye sordu i l k yudu
< i yi votka dorusu.

m u a l r a l maz.

R usya'da n dedi G u l l iver g l p. Sovyetlerden

aldm.
Sen yine Rusya'da myd n?
c i i m bu, komiser.
Kom isar dei:jil , komiser-, diye dzeltti Baerlach.
Bern ivesinde yalnz komiserler vardr. u berbat
kafta n n Sovyet cennetinde de s rtndan ckarma
dm m?
Ben Yah u diyim, kafta n m da hep s rtmda ta27

r m. yemin ettim buna. Zava l l u l usurnun giyimini se

verim& diye cevap verdi G u l l iver.
Bana bir votka daha versene" dedi Baerlach.
Y a h udi i k i kadehi doldurdu.
Baerlach

alnn

k rtrarak. Pen cereye t rma n

ma k s a n a z o r gelmemitir san rni& dedi. e Bu gece

gi riti in ey yine yasaya aykryd .
Yah udi ksaca, G u l l iver gze grn memel i d i
ye cevap verdi.
.. saat sekizde orta l k oktan kararm ol uyor, se
ni kesinlikle yanma bra k rlard . Pol i s yok burada
stel i k .
Benim Iin pencereye t rma n m a k da kolay d i
ye cevap veren d e v gld. Dorusu oc u k oyun
ca gibi bireydi. komisar. O l u ktan y u kar t rma n p
duvardan atlamak.
Beni

yak nda emekl iye ayrmalar

iyi

o l acak.

Baerlach ba n sa llad. cO zaman sen i n gibiler vic

d a n m rahatsz etmez art k . Seni oktan delie tk
ma l ydm aslnda . Btn Avrupa'ya pa rma k s rttra
cak bir av yapm o l u rd u m .
Bunu ya pamazs n, nk n e yolda savatm
bil iyorsun" diye cevap verdi Yahudi h i kmlda
ma ksz n .
Sen yle n f u s kd fa l a n g i b i bir eyler edi n
sen gerekten i y i o l u d i y e nerdi baba l k. Benim
bu konuda yapabileceim birey yok ci ma, Allah bi
liyor ya, sen i n hayatna bir dzen gel mesi gere k l i .>
Ben ldm> dedi Yahudi. cNaziler ldrd be
ni.>
Baerlach sustu. Devin ne demek istediini anla
m t. La mba n n i k i ada m n evresinde ski n
b i r daire g i biydi. Herhangi bir yerde gece yarsn
ald saat. Yahudi votka i k ra m etti. Gzlerinde a r
ve gari p b i r nee o k u n uyord u .
SS Kuvvetlerine mensup dostl arm bin d o k u z y z
k rk be y l n n gzel bir mays g n , _: hava da o k
gzeldi h a , k k , beyaz b i r b u l u t u hl a n m syo
rum- Zava l l u l usumdan k u runa diziimi e l l i kiiy-

28

le beraber beni de ya n l l kla kpek lei atar gibi b i r

k i rec cukuruna atmlard . E r l e r k i rec ukurunu k
rekledikleri topra k l a kapatrken b e n gzlerinderi sy
rlm . s rne srne. btn

vcudumdan kanlar

aka aka biraz tedeki leylk tarlasna snmt m .

Aa la n m . h rpa l a n m b i r hayva nn zava l l varl
n yaatp s rd rrnee o zaman yemin ettim i
te . . .

Ta nr n n

gcne gitmes i n ama. yzy l m da

o u za man hayva n l a r gibi yaamak zorunda b ra

k l d k biz. O g nden beri meza rl k l a r n kara n l nda
yaay p mahzenlere ya da benzeri yerlere sndm;
yalnz gece grd yzm, u zava l l , delik de i k
kafta n da y a l n z a y l a yldzlar aydnlatt. Byle i y i
ite. A l m a n l a r ldrd ben i ; a ri rk ndan gelen eski
karm da -o da lm bulunuyor imdi, hem ld
de iyi oldu bu kad n n- kend isine posta i l e gn
deri l m i olan l m ha berimi buldum. l m h a berim
zenle yaz l p dz l m t dorusu. bu u l usa uygar
l k reten btn o k u l l a ra onur kazandrabi l i rd i . l
m lmtr. Ya hudi icin de. H ristiyan i c i n d e ay
n ey. Izledi i m sray bo gr. komisar . . . Bir l
ne k t ister. n e de s n rio rio ilg isi vardr; b u n u k a
b u l edersin herhalde. Kovalanm , ikence ed i l m i
Yahudile rin b u l u ndu u h e r l keye gelebil i r o l .
erefe komisar. . esenlii mize iciyoru m .
i ki

adam

kodah ierini

boa ltt l a r.

Kafta n l adam

yeniden votka verdi, gzleri l<v lcmlanm birer iz

gi h a l i nde, yine konutu: Komisar Baerl a ch , ben
den istediin neymi bakal m?
Komisar deil, komiser'> diye dzeltti babalk.
Ko misar> diye dayatt Yah udi.
Senden bir bilgi istiyorum dedi Baerlach .
Bilgi

iyi eydir:> d i ye gld dev. Salam bilgi

a l tn deerindedir. G u l l iver pol i sten daha ok ey

bi l i r.
Ba ka l m , a n layacaz. Sen bana btn toplama
kamplar nda bulunduunu sylemitin bir a ra l k. As
lnda kendine ait fazla ey a n latmazs n ya

. . .

Yahudi kadehleri doldurdu, .. seni bir cehennem-

29

den brne tayacak kadar a r nem veri lmiti

kiiliime eskiden . . . H a n i Dante'nin h i birinde bu
l u nmad ha lde zerlerine a rklar okuduu cehen
nemler. . . Btn o cehennemlerden esasl yaralar,
izlerle c ktm lp l p Sol e l i n i

uzatt.

Sa katt

eli.
Acaba N e h l e ad nda bir S S doktoru tanyor m u
sun? diye sordu baba l k heyeca n l a .
Y a h u d i b i r sre

dneeli

dneeli kom isere

ba kt : cStutthof toplama kampndaki doktoru mu so

ruyorsun? ded i .
cOn u soruyorum d i y e cevap verdi Baerlach.
Dev, alayl b i r bakla Baerlach'a ba kt: Ne h l e
on a ustos k rk bete Hamburg'un fa k i r b i r ote l i n
de intihar etti dedi b i r sre sonra.
Baerlach biraz d knk.l na uram gibi dn
d: G u l l iver pol isten b i raz fazla bil iyo r ded i . Ha
yat nda h i Nehle i le karletn m?
H rpa ni Yahudi,

komisere

bakt, yara izleriyle dolu

yeniden

inceleyerek

yz bu ruarak kasld.

Sonra, Artk yo kol m u bu hayva n neden soruyor

sun? dedi.
Baerlach, Yahudiye ne kadar aclmak gerektiini
dnd; sonra susmaa, Emmenberger'e kar y
rtt pheyi kendine sa klamaa karar verdi.
Resmini grdm de . . . ded i . Byle biri n e ol
m u tur diye

ilgi d uyd um. Ben hasta

bir adamm

G u l l iver, daha uzun sre yatakta kalaca m , boyu

na Mol iere'i okumakle da olm uyor, insa n kafasn
daki dncelere sa planp kalyor. Kitle hal inde in
san ldren bir katil nasl bir adamd r diye merak
ediyorum . ..
Btn insanlar ayndr. Nehle bir insand. Demek
Nelle de br insa n l a r gibi bir insand. Hi ki mse
n i n kar c ka m yaco bir karlatrma bu . . .

diye

cevap verdi dev ve Baerlach' gznden ayrmod.

Koca man yznde ne dnd n bel l i eden bir
anlam yoktu.
Neh le'nin
30

Life dergisinde kan resmini grdn

herha lde. komisar..

d i ye devam etti Yahudi. .. on

dan arda ka l m tek resim b u . Bu gzel d nyada

ok ey aranmtr a m a . ele geenden bakas c k
mamt r ortaya. u n l resimdeki d i l l ere destan
ikence ua n n pek tan namamas da caba ste
l i k...
Demek sadece b i r tek resim var dedi Baerlach
dnce l i . Nasl o l u r bu?
Yahudi a lay ederek,

-eytan,

kendi

seck inlerini, Tanrnn kend i n i n k ileri

cemaatin i n

koruduundan

daha iyi korur, eit l i zorluu da b i r araya yar bu

yzden , diye cevap verdi. Kriminoloji bili mine ya
rarl olur diye N rnberg'de
Nehle

katlmam, a d na

saklanan SS listesine

baka bir katalogda da

ra stla n m yor. Herh a l de SS'Ierden deildi. Stutthof

topl ama kampndan SS kararghna gnderilen res
mi haberlerde ad h i gemiyor; perso nel kadrosu
n u gsteren tablo l a rda da yok. Rahat vicdannda
saysz k u rbanlar bar n d ra n bu tip, sa n k i Ncileri
bile kendilerinden uta n d ran

sylencemsi ve yasa

d bir varla sahip. Ne var k i Nehle diye biri ya

ad

yaa masna.

onun

varl ndan

ki mse

phe

etmedi, en azl pheeller bile. nk en eyta ns

ikenceleri d zenleyen bir Ta nr en a buk i n a n
landr.

Stutthof'a t a ckarmaktan geri k a l maya n

btn o toplama kamplarnda biz hep Nehle'de n .

yargeler ve celltlar cennetinin bu en gaddar, e n
kt meleinden s z acard k . Sis yava yava da
l p orta l k rnee balad zaman bile bu i da
ha iyiye gitmedi. Bilgi edini lecek kimse kalma m t
toplama kampnda n . Stutthof Danzig'dedir. Ruslar
geldii srada, SS'Ier i kenceleri naslsa atiatm o
lan birkoc tutu kluyu da ldrmler, sonra Ruslar
bu m u h a fzlar daraa cna gndererek adaleti yeri
ne getirmilerdi: Ne var k i Nehle bu daraac ku
larnn a rasnda de ildi komisar. Herhalde daha n
c e toplama kampndan k p g i t m i olacakt . ..
Ama a rand a ra n mas na dedi Baerlach.
Yahudi g l d : .. o s rada k i m aranmad k i Baer-

31

lach . . . Btn Alman u l usu bi r cinayet davasnn ko

nusu olmutu. Nehle'yi hi k i mse a n msyam yordu .
sava sonuna doru

Life dergisinde yay nlanan ve

sen i n de grm oldu u n o resi m kmasayd Nehle

nin cinayetleri de sakl kalm olaca kt . Hani u sa
nat dolu, stad a yap lan. sadece n a rkozsuz g i riil
mek gibi esteti k bakmdan kck b i r hatas olan
amel iyat gsteren resi m . . .

Btn i nsa n l k grev

duygusuyla incinerek a ratrmaya balad bylece.

Yoksa Nehle h i gn na c k m a kszn, zararsz
bir ky doktoru ya da kapiica hekimi kl n a br
np, herhangi pa hal b i r sanatoryumu ynetmek
zere kabuuna ekilebilirEfi.
Baba l k safa, cPekiy ama

Life bu resmi nasl ele

geirmi? diye sord u .

Dev u m u rsamyara k , cDnyada bundan

kolay

ne var? diye cevap verdi. Resm i ben verdim der

giye .
Baerlach b i rden yatt yerden dorulup akn
akn Yah udinin yzne ba kt. Gull iver'in polisten
daha ok bildii eyler varm, diye dnd. S
ryle Yah udinin hayatlarn borlu olduklar bu h r
pani Yah udinin srd servenl i hayat. cinayetler
l e en korkun fena l klar n birbi rine ba land yer. lerde geiyordu, yeryzndeki anl devletlerin me
deni ve ceza kanunlar ndan bamsz olara k a k l a n
d r p mahkum eden b i r yarg . . .
Votka i elim dedi Ya hudi. Byle bir iki dai
ma iyid i r. Ona dayanmal i n sa n , yoksa

Ta nrnn

u n uttu u bu gezegende btn tatl dlerimizi yiti

rece i z hani

. . .

Kadehleri doldurup ba rd : Yaasn insa nolu .. >>

Sonra kadeh i aa indirip: cAma nasl? i te zor
olan da bu. ded i .
Komiser byle ba r p a rmamas n , yoksa gece
nbetcisi

hemire n i n gelece i n i syledi.

Ciddi bit

h a stanedeyd iler.
H ristiya n l k , H ristiya n l k . . . dedi Yahudi. Hem
iyi hastaba k c l a r hem de esasl katiller koymutur
o rtaya.

32

Baba l k b i r an dnd, a rt k votka yetmiti her

ha lde, ama eninde sonunda yine iti.
B i r a n oda dner gibi oldu, G u l l iver'i dev gibi bir
yarasaya benzetti, sonra oda, b i raz eri de olsa,
yine olduu gibi s k i n kalakald. Ne de o.l sa hesaba
katmak gerekirdi b u n u .
Demek Nehle'nin k i m o l d u u n u biliyorsun? . . de
di.
Rastlant eseri onunla i l g i l e n m i oldu unu syle
yen dev, votkasyla uramaya devam etti.

Sonra

a n latmaya balad . Art k biraz nceki o so u k , p

rzsz sesiyle de i l , a l ayla elence katldk a k uv
vetlenen, gari p , ark syler g i bi bir sesle a n l atyor
du. Bazen de hafifleyi p ks l yordu bu ses. O zaman

Bae rlach, hereyin, Tanrnn yaratt eskiden g

zel olan bu d nya i l e ilgili a k l a l maz bir gna h n
lsz b i r yasla ta n m l a nmasndan baka b i r ey
olmadn a n l a d . ite imdi bu dev g i bi Ahasver de
eski b i r komiserin, yan ba nda oturmu konuuyor
du. imdi baba
tarihinin somurtka n ,
. l k . amz

korku salan bir l m melei hal ine koyd u u bu ac

dolu

adamn

i tii

szl erine

votkann

k u l a k kabartyord u .

denizinde, a c l a r

kara n l k , y

l bir cisim gibi yay l a n G u l l ive r, votka n n etkisiyle

hafiften ark syler gibi a n iatmaa balad:
K rk drt y l a ra l k i l e umut gneinin Sta l i n
grod v e Afrika u f u k l a rndan y kseldii b i r y l son
ra k i oca k oylorndayd . . . Kahrolas ayi a rd bu oy
lar komisor; hayatmda i l k defa, bu oyl a r sa sa
lim otlotomyocam stne saygdeer Musa o u l
l o r m zlo, o n l a r n a k l sakallar stne bohse g i r
mitim. Yine de yaod rnsa bunun nedeni senin ha
yat n o kadar mera k ettiin Nehle'dir. Bu t p usta
snn ben i cehenne m i n t dibine soktu u n u, sonra
saiarmdon yakalayp tekra r yukar cekerek haya
tm k u rta rd n syl iyebilirim sana . . . yle sanyo
rum

ki,

k u l la nd metoda, ancak he reye g s

gerebilen b e n doyonobil miimdir. Ona ylesine b

y k b i r kran borlanm tm k i , kendisini ele ver-

33

rnek zere resmini cekrnekten geri k a l madm. hem

de hi boca lamadan. Bu tersine dnm d nyada
yalnz rez i l l i k lerle denecek iyilikler de vardr."
B u konumada votkann da b i r rol o l u p olma
dn bilemeyen komiser: (Ne a n latt n a n l yam
yorum dedi.
Dev g l p kaftanndan i k inci b i r ie k a rd.
z r di lerim> dedi, uzun cmleler yapyorum a m a ,
ekti i m aclar daha da uzundu. Sylemek istedi
im ey kolay: Nehle beni ameliyat etti. Na rkozsuz.
Bu duyulmam onur bana ta n nd . i kinci defa zr
dilerim komiser, votka icmem gere k l i , hem de su
g i bi bu defa, nk imdi aklma geliyor da . . . Kor
k u n eydi dorusu ...
eytan heri f> diye ba rd Baerlach. Sonra tek
rar h a stanenin. sessizl ii Iinde yeniden
4eytan herif .
kenar n a

. .

>

ba rd:

Yarya kadar dorulup, yata n n

i l imi o l a n

korku.nc yarata

uzatmt

kadehini.
Bu olay d i n lemek oldukca sinir sala m l isti
yor, a m a onu yaam o lma ktan daha a z e l bette."
Eski,

partat katta n n ici ndeki Yahudi ark syler

gibi bir sesle devam etti konumaa: aBtn bun

l a r

a rt k u n utma l diyorlar. A l m a nya'da bile yle

syleniyor. Rusya'da ya plan gaddarl kl a r da k

yormu ortaya, sadistlere her yerde raslanyormu .
Ama be nim h i bir eyi unutmaa niyetim yok, hem
salt Yahudi olduum icin de deil, -A lmanlar u l u
s u mdan a lt m i l yon insan l d rd ler, tam a lt m i l
y o n i n s a n - hayr, yap lan h i bir eyi u n utmaya
cam, nk

mahzenlerde farelerle de yaasam

insa n m yine. Uluslara rasnda fark gzetme kten . iyi

ve kt uluslar vard r demekten kac n r m . Ama in
sanlar a rasnda bir fark gzetmek zoru ndaym, ii
me ilendi bu be nim, etime sapianan ilk da rbeden
sonra ikence edenlerle ikence edilen leri ayrr o l
d u m. Baka l kelerdeki

baka m u h a fziarn yeni

gaddarl k l a r n hesaptan dmyoru m . Ban a yap

l a n lar demeleri icin onlar da hesaba katyor ve
.34

Nazilere kar tutuyoru m . i kence eden ler a rasnda

b i r ay r m yapma ma k zgrln tanyorum ken
dime. Hepsi de ayn gzlere sa h i ptir. Bir Tanr var
sa komiser. a rt k k a h rolmu y re imin istedii sa
dece u : Kars nda ul uslar de i l , sadece i n san l a r
grsn ve onlar sular n n a rlna gre yargla
yp, kendi adaletine gre serbest bra ks n . H risti
yan! H ristiya n ! u l usu sizin i sa'y arm h a geren,
imdi de btn u l usuyla bir_l i kte H ristiya n l a r tara
fndan arm h a geri l m i bu Yahud i n i n sana a n lat
tn dinle . . . Etimin ve ruhumun sefaleti ii nde uza
n p kalmtm Stutthof toplama kampnda. Bu kamp.
bu

ci nayetlerle dolu savan a lmasnda baro l

oyna m e s k i erefli Danzig kenti n i n ya k n ndayd .

Ad da l m kampyd . Ya h udilerin Ta n rs uzakta
ba ka dnya l a rla urap o s rada ykse k r u h u n u
meg ul eden b i r teo l o j i soru n u n u inceleyedursun.
u l u s SS'Ierin keyfine, y a da rzgara uyularak gaz
la bou luyor, ya da k u runa d i zi lerek lme yolla
n yord u . Rzgr doudan esti m i aslyor, gneyden
esti m i azgn kpeklere yem ol uyordu Yah udi. Yaz
gsn o

kadar mera k ettiin, k u ra l l a ra uyg u n b i r

d n y a dzen i n i n adam o l a n u doktor Nehle de

oradayd . Toplama ka m plarnda srler h a l i nde g
rlen kamp doktorl a r n dan biri yd i ; bil imsel bir tut
kuyla kitleleri ldrmeyi ze rine a l m pislik sinek
leri . . . Yzlerce tutu k l u , hava, fenol, karbonik gazla
ya da gkle yer a rasn da bu cehennem l i k e lence
yi gerekleti rmeye yarayacak herhangi

bir eyle

ldr lyordu. Yahut da gerektike deneyleri n i i n

sa n l a r zeri nde ve n a rkoz ku llanmakszn yrt
yor. ste l i k buna gereke de b u l uyorlard . n k
<< Reich )) ' i n iko marea l i canl

hayvan

zerinde

deney yapmay yasa kla m t . Nehle tek ba na de

ildi bu ilerde. imdi ondan sz a mam gerekiyor.
Sryle to plama

kamp arasnd a yapt m yolcu

l u k l a rda celltlar iyice inceled i m . Nehle, meslein

de birok bakmlardan gze arpyordu. tek i lerin
gadda rlna katl myord u . Olanaklar elverdike tu
t u k l u l a ra yard m da etti i n i sylemeliyim;

el bette

35

hereyin imha edil mesi karar n a varm bir kamp

ta bunda bir yarar grlyorsa . . . br doktorlar
dan ok baka bir a n lamda kork u n tu Nehle, ko
misa r... Deneylerinde nemli olan ikencenin y k
sek l i i de ildi; nk br doktorla r n deneylerin
de de ustaca ba l a n m olan Yah udiler ba k l a r n
a ltnda ba ra bara aclar n yaratt b i r okla l
yorlard, nem l i olan hekim usta l da deildi. Neh
le'nin eyta n l , btn bu deneyleri k u rbanlarnn
rzas ile yrtmesiydi. u kesin k i Nehle balar
na n e gelece ini ok iyi bilen ve gn l l o l a ra k r
za gsteren Yah udileri amel iyat ediyordu yalnz . . .
Hatta b u n l a r, i leri srd koula uyara k , ayn a c
y a katlanmak iin rza gstermeden nce, ikence
nin bt n korkusunu duymak zere ameliyatla rda
hazr bulunuyorl ard .
Baerlach s o l u u tutu l a ra k . Bu n a s l o l u r? diye
sordu.
Umut

diyerek g len devin

gs

iip

indi.

<< Umut. H ristiya n , u m ut . . . :.

Gzleri tanmlana maz, hayvans b i r yaba n l k l a k
vlcmlanmt. Yzndeki yara izleri daha da mey
dana km t, Baerlach'n yorgan zerindeki e l leri
hayvan peneleri g i biyd i , bu

a a l a n m vcuda

du rmadan gelen bir yasla i n l iyord u : i nan, u mut.

sevgi, ite bu . . . Ne va r k i ilerinde e n saiarn
u m ut. ben i m iin de yle, Yahudi G u l l iver'in etine
k p k rmz resmelunm utur bu . . Sevgi ile inanc n y
zn yalnz eyta n l a r grrd Stutthof'da, a m a u
mut. ya l n z o ka l m t ite . . . U mut. u m u t . . . Nehle'nin
cebi ndeydi u m ut. isteyen herkese uzatyordu onu.
yle ok da heveslisi vard k i . .. i n a n l r ey de i l
kom isar, ama yzlerce insan, tir tir titreyerek, yz
leri qlm sers. bir ncekinin a m e l i yat masas ze
ri nde geberdiini seyred i p kendilerini Nehl e'ye n a r
kozsuz amel iyat ettiriyorlard. Hay r diyebilecekleri
ha lde

Neh le'nin kendilerine uzat u m uda daya

n a ra k zgrle kavumak iin kabul ediy o rlard
b u n u . . . zgrl k . . .
Hereye boyun emee raz
,..

36

olan insa n onu ne kada r sevmi olmal k i , kendisi

ne uzat l d anda ona kavumak iin Stutthof'un
alevler iindeki cehennemine gn l l olarak g i riyor
du.

He rkese gre bakadr zg i.l rlk, bir bakersn

bir orosou, bir de bakersn kutsal bir ad . . . Bir ii

iin baka, bir din adam iin yine baka, bir ba n
ker iin yine baka bir ey. Auschwitz, Lubl i n , Ma i
danek, Natzweiller ve Stutthof gibi l m kampla
rndaki zava l l bir Ya h u d i icin ise ok daha baka
bir eydi zgrlk: Bu kampn dnda kalan herey
zg rl kt. Ama Tanr n n gze l i m dnyasn de i l ,
hay r. bu kampta kiler s n rsz b i r a l a k gn l l l k
le tekrar Buchenwa ld, y a da Dachau gibi hoa g i
decek bir kampa gnderil mevi u m u t ediyorlard . O
kamplarda gazla bo u l m a k teh l i kesi yoktu , ancak
lesiye dv l mek sz konusydu, bunun iin altn
dan b i r zgrle kavuu l m u o l uyor, l m kampla
rndaki kesin l m teh l i kesine kar l k binde b i r ola
slkla da olsa rastlant eseri kurta rlma k . umudu be
liriyordu. Hey Tanrm, b ra k savaalm da komisa r.
zg rl k herkes icin eit olsun. kimse zgrln
den tr kar sndaki nden utanmas n . G l necek
ey: Baka bir to plama kampna gidabil mek umu
du, kitleleri. h_i deilse by k sayda insan Neh
le'nin ikence tezg h na srkl yordu.

G l necek

ey ( bu srada Ya hudi gerekten bir um utsuz l u k ve

fke g l yle gld nefretle). nk ben de, H
ristiya n , ben d e yattm o kanl seh pa n n zerine.
l lda n altnda Nehle'nin ba ile karpeten
leri n i glge g i b i zerime uza n rken grdm, sonra
aclarn sonsuz deri n l i k lerine, hep daha fazla iken
ce ederek bizi iine a l a n ve batan ckara n o san
clarl a dolu aynal kobi neye daldm. Ta n r n n lneti
ne u ra m bu

kamptan

kurtulmak,

ckp gitmek

u m uduyla ben de girdim Nehle'nin odas n a . . . nk

bu stn psikolog Nehle aslnda hep yardmsever
ve gveni l i r b i ri gibi gr ndnden teh l i kenin a
r byd sra . bir m u cizeye inan rm ca sna ina
n l yordu kendisine. Ya l a n de i l , yalan de i l , verdi
i sz tutmutu Neh le. Sama bir mide amel iya37

tna daya n p da sa kalan biricik i nsan olara k beni

iyiletirip ubat ay n n i l k gnlerinde Buch enwa l d
kampna gnderd i . B a n a kalsa s o n u gel mez ta n
malardan sonra b i l e varamazdm oraya. Sonra s ra
Eisleben kentinin ya k n nda, beyaz l eylklar n alt
na sndm o gze.l rtays gnne geldi. u a nda
yata n n dib inde oturan ok gezmi, ok yrm
adamn bandan geenler ite bunlar komisqr, onun
ekti kleri, yzy l m z sama l n n ka n l denizlerin
de yapt yolcu l u k l a r ite b u n l a r . . . Vcudumla ru
h u mdan a rda k a l m y k nt, sulu susuz m i l yo n l a r
la insan ayn ekilde yok etmi olan zamanmzn
a k nts iinde sr klenip gitmee, yine de devam
edecek. Ama a rt k iki nci ie votka da boa ld ite .
Ahasver'in duvardan atlayp o l uktan a a inerek
caddeyi boylamas ve Feitelba c h ' n evindeki s l a k
mahzene kapa atmas gerekiyor."
Ne va r ki baba l k, ayaa k a l k a r k a l k ma z glgesi
oday yar yarya kara n l a boan G u l l iver'i b ra kma
d:
N e biim b i r insn b u Nehle?:& diye sordu. Se
sinin bir sl ktan fa rk yoktu.
H ristiyan dedi Yahudi, ielerle kadehleri kaf
tan n n a ltna saklad. aSen i n bu soruna k i m cevap
verebilir ki? Nehle ld, kendi hayatna kym oldu
sadece, srr cennetle ceh ennemi yarg layan Ta nr'
ya kald. Tanr da s rr n h i k i mseye, din adamna
bile akla maz. l m eyleri kefe c k m a k da l
drcd r asl nda. Ne k a d a r u ra tm bu dakto
run maskes i n i n a rkasna szmak icin. Kon uulam
yordu kendisiyle. SS'Ierle, ya da br doktorlarla bi
le grmeyen bir adam, bir tutu k l u i l e m i konua
cakt? Kv l c m lanan

gzlk ca m l a r n n

arkasnda

neler olup bitti i n i a n lamak icin a z m u ratm?

Kendi ikence cel ldn a ncak yar kapa l yz ve
a m el iyat n l yle gren be nim gibi zava l l bir Ya
h u d i ' n i n elinden ne gel i rdi? Hayat m ortaya koya
rak N e h le'nin resmini ekti i m zaman- bir topla
m a kam pnda resim ekmek

38

kada r teh l i keli ey

yoktu- bu d u rumdayd ite: Teh l i kenin deheti ve

a c syla dolu ba rakalarda sessiz. hafif e i l mi, ze
rine bir ey bulaaca k m gibi korkuyla dolaan be
yazlara gm l m. sska bir adam. ok d i k katli o l
maa aba l yord u . G n n birinde to plama kam pn
daki btn cehen ne m l i k kar k l n herhangi baka
bir yerde baka ikence celltlar ve baka pol it i k
sistemlerle insa n igdsnn deri n l i k lerinden b i r
czza m g i b i ortaya ckmak zere orta dan y o k o l a
ca n hesaplyordu sa n r m . Cehennemdeki ii ge -:
cici bir imi gibi, o zamandan beri kapa zel h a
yata a t m a k icin hazrlan yordu herha. lde. B e n he
sabm byle tuttum komisar, ve iyi de n ian a l d m :
Resi m

Life dergisinde k nca Neh l e intihar etti;

dnyann a d n tanm o l mas yeterliydi

komisar.

nk a k l l olan sa k l a r adn (baba l n G u l l iver'

den d uyduu son sz bu oldu. hasta n n k u l a n
da korkun bir u u ltu yapan bozuk b i r c a n sesi
gi biydi bu). saklar a d n .
Votka etk isini yapmt a rt k . Hasta. a n c a k pen
ceredeki

perdelerin

i l e rlemekte

olan

b i r geminin

yelken leri gibi it iini . grm, iner ckar makara

l kepengin yu kar itilirken c kard gr lty duy
mutu. Sonra ncekilerden daha az bel i rl i olarak
dev gibi, i ri b i r vcudun kara n l a daldn da d uy
du.

Ama daha sonra. a c k kalm pencerenin a ra

l ndan b i r yldz kmesinin pa r lts ortaya k n

c a , baba l n iinde n n e geci l mez bir i n a t k k
sa l p c a n l a n d . Bu d nyada kalp, d a h a baka, d a
ha i y i bir d nya icin. kanserin i c i n icin kemird i i
u ac dolu vcuduyla da h a iyi bir d nya i c i n h rs
Ja,

d u rmadan

savama l yd.

Vcuduna

a ncak

bir

y l yaant s n srd rmek h a k k n t a n m olmala

rna kar n . itii votka iini ate gibi yakmaa ba
lay nca irkin sesiyle hastanenin sessizlii iinde
btn

hasta l a r tedirgin eden Bern kenti n i n m a r

n sylernee ba lad. Bundan daha kuvvetli bir

ey tadamazd o s rada; neye u rad n aran n
beti hemire hzla ieri dald srada uyumutu
bile.
39

SPEKLASYON
Ertesi sabah -perembe gn- nceden de a n
lalaca zere Baerlach saat on i k iye doru, le
yemei getirilmeden

b i raz. nce uyand .

Kafas.

arlam gibiydi ama, yine de kend i n i uzun sre

dir duymad kadar iyi duydu, yataa m h l a n p i
ki imernek zorunda da kal nsa yine esasl birkoc
yudum ikinin en iyi ey oldu u n u dnd. Gece
masas n n

zerinde yeni

gelmi

mektuplar d u ru

yord u ; Lutz, Neh le'yle ilgili haber yollam t. Pol is

teki rgtlenmeye h i bir ey sylenemezdi do ru
su bug n ; stel i k yarn de i l , b r g n k r Tan
r'ya gerekleecek olan eme k l i l i k de kapya da
yan m t. Baba l k oku maya dol madan nce hasta
ba kc yemei getirdi. zel l i k le holand hemire
Dina'yd gelen. ama bugn eskisi gibi de i l de biraz
e k i mser gr n d gzne. Komiser bundan biraz
huzursuzluk duydu. Herhangi b i r ekilde dn gece
olan

biteni sezmi olaca klar diye dnd. Anla

l r gibi de ildi. Gull iver gittikten sonra Bern mar

n sylemiti g a l iba, ama b i r ya n l mayd bu her
ha lde, h i de m i l l i yeti deildi a s l nda. H a y kah
rolas, diye dnd, b i r a n msayabilse n e iyi o l u r
du. pheyle odann tesine berisine ba k n d , b i r
taraftan da ezme yulaf corba sn ka k l yordu. ( H e p
ezme y u l a f orbas . . . )

Komed i n i n

zerinde

daha

nce orada bulunmayon bi rko ieyle i l c duru

yord u . Ne demek o l uyordu bu yine? Gvenilece k
ey de ildi btn b u n l a r. ste l i k her on daki ko
da b i r, ya bir ey o l m a k , ya da bir ey a ra m a k , ya
hut getirmek zere baka baka hemireler gelrne
i lerinden birinin darda k k rda

e balamt.

d n duydu ok bel i rli olara k . H u n gertobe l ' i sor

mav gze ola mad; btn leden so n ra kentteki
muayenehanesinde kold icin doktor a ncak a ka
ma doru geleb i l i rd i . Baerlach, sorn u rtken bir su
retle, greypfrutla i rm i k lpas n yiyordu (bu da de
i i k bir ey de i l d i ) , ne va r k i yeme i n zerine e
kerl i
40

koyu

bir

kahve

gelince ard;

hemirenin

b i raz da yaknorak

ileri srd ne

gre doktor

H ungertobel'in zel bildirisiydi bu. Cok lezzetli b u l

d u u kahve babal canlandrp, neelendird i . Y a
p l a c a k en a k l a y a k n i o l a ra k dosyalarn iine
gm ld ; H u ngertobel,

saat biri

biraz getikten

so n ra dneeli bir yzle odaya girince baba l k a

rd. Hl ktlara gmlm d u ra n baba l k y
le gz n n u cuyle baknca H u ngertobel'in dn
eeli oldu u n u a n l a m t .
<< Hans

diyen,

H u ngertobel

kararl

bir

eki lde

yataa yakla t, Ne oldu Allah akna? Btn hem

i relerle beraber ben de burada kyametler koptu
u na yemin edebi l i ri m h a n i.
<< Vaa diyen baba l k ba n

dosyal a rdan

kaldr

d . Sonra da vaay dedi.

yle

ya

diyen

H u ngertobel,

grnn

bu

etkiyi uyand rd n syledi, btn sabah uyanma

s n bou n a bekled i i n i de szne ekledi.
Komiser, bundan z nt duydu u n u syledi.
Doktor,

Prat i k

ba k mdan

a l kol

alm

ol mann

olana yok, yle olsa ieyi de birli kte yutmu o l

m a n gereki rd i . diye bard u m utsuz b i r tavrla.
Be n de yl e - dn rdm

diyen

ba ba l k gizli

gizli g l msed i .
B i r bulmacayle ka r karya o l d u u n u syleyen
H u ngertobel gzl n n

ca mn sildi . S i n i rlend i i

z a m a n bY-ha reketi yapard .

<< Sevg i l i Samuel d i ye

sze

balayan

komiser.

bir cinayet uzmann bar ndrmann her zaman ko

lay bir i ol madn kabul ettiini ve gizli kapa k l
Ilere gi rirnekten tr zerine ynelen pheleri
de y k land i i n i syledi. Sonra doktordan Zri h 'deki
Sonnenstein

kliniini

a ramas n ,

Baerlach',

yeni

a meliyat olmu. yatakta yatan varlkl bir mteri

o l a ra k , Blo ise Kramer a d a l tnda tavsiye etmesini
diledi.
H u ngertobel sanda lyeye otu r u rken, << Emmenber
ger'e m i gitmek istiyorsun? diye heyecan l a sord u .
El bette diye cevap verdi Baerlach.

41

 Hons dedi H u ngertobel, Ne demek istediini

a n l yam yorum. Nehle ld ya.
Bi r Nehle ld

diye dzeltti baba l k .

..imdi

hangisi n i n ldn saptamak bize dyor. ..

<\ Hay A l l a h dedi doktor so l u u tutulara k , i k i

Nehle m i va r?
Baerlach dosya l a r eline a l d . Olay beraber i n
celeyelim diyerek skG netle devam etti : Bu ora
da gzmze a rpan eyleri de iyice gzden gei
rel i m . Grece ksin bak. bizim sanat biraz mateme
tikle ok da d gc nden meydana gel i r.
H u ngertobel i n leyip hi b i r ey a n l a mad n , sa
bahtan beri hi bir ey a n layamadn syledi.
Gnderilen

bilgiyi okuduunu syleyen komiser

devam etti : Uzun boylu zayf bir adam, saclar a o r

m. eskiden kzl kesta neymi salar, gzler yei
l i msi gri, k u l a k l a r ka l k k, surat dar ve soluk, gz
altlarnda keseler, diler sa lam. zel l i i : Sa ko
. zerinde bir yara izi.
H u ngertobe l , tpk byle olduunu syledi.
K im? diye sordu Baerlach.
E m menberger .. diye cevap verdi doktor. O n u ta
n m l a masndan tand n

do szne ekledi.

Ama bu. Hamburg'ta l bulunan Nehle'nin cina

yet masas dosya l a r ndaki kimliiymi, diye cevap
verdi Baerlach.
H u ngertobel honut bir tavrla, i k i adam birbi
rine k a rtrmaktan daha doal bir ey alamyaca
n i leri srd : Her b i rimi zin bir katili andrmas
olanakl eninde sonunda. B i l men gerekir.
Bu bir son uc olara k kabul ed ilebilir.. dedi komi

ser, i l k bakta kesin olduklar kabul edil memek

le beraber mmkn olabilir .. diyrek yakndan in
celenmeleri gereken daha baka sonuclar da ola
bilir. B i r baka so nuc da u olabili rdi: i l i 'de bulu
nan Em menberger de i l , onun ad a ltndaki Nehle
idi; E m menberger de teki n i n ad a lt nda Stuthof'da
b u l u nuyordu o s rada ...
H ungertobel hayretle byle bir eyin olamyaca-

 n ileri srd . phesiz dedi komiser, Oimaya

bi l i r. ama kabul edi lebi l i r de. Btn olanaklar gz
nnde tutmalyd l a r.
Doktor Byle nasl sonuc a var l r Allah akna? ..
diye itiraz etti. O zaman Hamburg'ta intihar eden
Emmenberger oluyor,

imdi

Sonnensteir. k l i n i i n i

yneten doktor da Nehle . . .

Baba l k, ili'den dneli beri Emmenberger'i gr
dn m hi? .. diye bir soru att ortaya.
H u ngertobel duralayp e l i n i akn bir tavrla ba
n a gtrd : yle kaa m a k bir e ki lde diye ce
vap verdi. Gzl n nas lsa takmt a rt k .
Grdn m y a , byle bir o l a n a k sz konusu i
te . .

d iye devam etti komiser. yle bir z m

de dnlebi l i rd i : H a m burg'ta k i l, i l i 'den dn

m olan Neh le'ydi, Emmen berger ise Nehle a d n
ku l l and Stutthof k a m p n d a n i svicre'ye dnd .
H u ngertobel ba n sallad: Byle o l a a n n dn
da bir tezi geree dayatabilmek icin bir cinayeti
kabul etmek gere k i r ...
Doru Samuel .. d iyen komiser ba n evet a n l a
m nda e d i . Nehle'nin Emmenberger tara fndan l
d rldn k a b u l etmemiz gerek ir."
Ayn hakka daya n a ra k tersini de kabul edebi l i
r i z : Nehle, Emmenberger'i ldrmtr. Gr n e
ba k l rsa sen i n dlerine snr cizi lemiyor.
B u tez de doru bir tez dedi Baerlach. H i c de
i lse speklsyonun bu derecesinde o n u da kabul.
etmemiz gerekiyor.
Yal doktor fkelendi, btn bunlarn sama o l
d u u n u i leri srd .
Baerlach e t k i a l tnda kalmayara k , O l a bi l i r" diye
cevap verdi.
H u ngertobel ken d i n i iddetle savunuyordu. Dok
tora gre, komiser gerei bylesine i l kel bir tu
tuma. dayatacak o l d u ktan sonra insa n n her iste
d i i n i d i ledii g i bi kan tlamas cocuk oyuncayd .
Byle bir metodla aslnda hereyden phe edilebi-
l i rd i .

 B i r ci nayet uzman n n

grevi gereg sorguya

ekmektir diye cevap verdi baba l k . Her eyden

nce bunu hatrdan ka rmamak gere k i r. Bu nokta
dan h a reket ederken

meslekleri n i

beni mserneden

nce her eyden phe etmekle ie g i rien d

n rler gibi davranacaz. Beraber eit l i tezler or
taya koydu k . Bunlor n hepsi m m k n . Ataca m z
i l k adm bu. Bundan son ra sra m m k n tezleri a k
l a ya k n olanlardan ay rmam za gel iyor. M m k n i l e
akla yakn a y n ey dei l d i r, m m k n d a h a uzun
bir sre akla yakn ola mayabi l i r. B u ndan t rdr
ki tezlerimizin a k la ya k n l k derecesi n i i n celememiz
gerekiyor. i k i k i i . iki doktor var e l i mizde: Bir yan
da b i r sulu olan Nehle, br yanda da Z ri h 'deki
Sonnenstein k l i n i i n i n ynetmeni ve sen i n gen l i k
a rkad n Emmenberger. Asl nda b i z i kisi de m m
kn .i k i tez att k ortaya . . . i l k ba k ta b u n l a r n a k l a
ya k n l k dereceleri fark l . Tezlerin b i ri E m menberger
ile Nehle a ras nda bir i l i ki ol mad n i leri sryor
ki bu a k la yakn gel iyor, i k inci tez ise iki kii ara
s nda bir i l i k i kabul ediyor ve a k la yakn gelmi
yor . .. .
- i yi ya ite! diye ba baln sz n kesen H u n
gertobel. kendisi n i n de deminden beri b u n u ileri sr
dn syledi.
Baerlach, Sevg i l i Samueh , diye cevap verdi, Ne
are k i cinayet uzma n olmuum b i r kez. grevim
de insan i l i k i leri a rasndan suu b u l u p karma k .
N e h l e i l e Emmen berger a rasnda b i r i l iki grmeyen
i l k tez beni i l g i lendi rmez. Nehle lm, E m menber
ger'e k a r da i l e ri srlecek bir ey yok. B u na kar
l k mesle i m ben i i k i n c i ; akla ya k n ol mayan tezi
daha yakndan i n eelernee zorluyor. Acaba bu tez
de a k l a yakn olan ne var? Bu tez, Nehle ile Em
menberger'in rollerini deitirmi olduklar n ve Em
menberger'in Nehle'nin k l i niine g i rerek Stutthot'da
kamp tutu k l u i a n na

n a rkozsuz

a m e l iyat yapt!)n

ileri s ryor. Bu tez ayrca Nehle'nin Emmenberger

ro l a l t nda i l i 'de bulunup oradan tp derg ilerine

44

haberler ve bildiriler

gnderdiini

de

gsteriyor.

Bundan tesi; Neh l e ' n i n Hamburg'da lm ve E m

menberg ' i n Zrich'de imdi k i duru m u bakmndan
tezin syleyebildii b i r ey yok. B i r defa u n u i
ra hatlyle k a b u l etmemiz gerekir k i bu tezin hay
ret uyandran bir havas var. Emmenberger ile Neh
le'nin yalnz doktor olara k de i l , kii olarak birb i r
lerine benzerneleri de ayrca tezi mmkn hle so
kuyor. i te burada zerinde d u rmamz gereken n o k
taya u l am ol uyoruz. Bizim spe k lsyonumuz i i n
d e , m m k n l e a k l a ya k n n ka r k l ii nde, ortaya
c ka n 11k gercek bu. Bu gerei bir inceleyelim. i k i
kii ne ba k mdan Il i rbirine benziyor acaba? Benzer
I i kiere sk sk, by k benzeri ikiere ise daha a z ras
l a rz. Ne var k i benze ri i k ierin e n a z reslanan rast
l a ntsal ey'lerde bir a raya gelen benzerl i klerd i r, ya
rad l ta de i l de bel i rl i bir olay sonucu var olan
iaretlerdir. Burada da yle. i k i kii ya l n z ayn sac
ve gz rengiyle, ayn yz izgileri, ayn vcut l
s ve dier eyleriyle de i l , a ko zerindeki ay
n zel yara iziyle de birbirlerine benziyorlar.
E h , ne olaca k , bir rastlant bu dedi doktor.
Ya da sanat eseri diye tamamlad baba l k . H u n
gertobel, eskiden

Emmen berger'i

kandan a m e l i -

yat ettiine gre nesi vard Emmenberger'in a ca

ba?
Hungertobel, yara

izinin,

ok ilerlemi bir a l n

irinlenmesi nedeniyle ya plan amel iyattan kalabile

cei n i syledi.
Yara zi daha az grnsn diye yark kan ze
rinde a c l c. O srada Emmenberger'de uygulad m
bu amel iyat p e k baar l olmad. Sanatmzn uygu
l a n mas bakmndan bel i rl i bir anssz l k rol oyna
m olaca k , yoksa asl nda ok beceri k l iyimdir bu
amel iyatlarda . . . B i r operatre yaktr l mayacak ka
dar gze arpyordu yara izi. sonradan kan b i r k s
m da yok o l mutu ded i .

Komiser bu amel iyatn s k s k yap l p yap l ma d

n re n mek istiyordu.

45

 Eh " d iye cevap verdi H u ngertobel, Pe k s k de

nemez . Hi ki msen in a l n ndaki i ri n i bir ameliyat
gerektirecek kadar uzun sre tutmayaca n sz
ne e k ledi.
G rd n m? dedi Bae rloch, Di kkati eken ey
bu ite: Pek s k rastlan mayan bir a m e.J iyat Neh le'de
de ele a l nd, onun ko nda da beyaz bir bol u k var.
hem e l i m izdeki dosya l a ra gre de ayn yerde: Ham
burg'ta k i ceset inceden in eeye m uayene edildi. Em
menberge r'in sol kolunun a ltnda e l g eniliinde bir
yank izi var myd?"
H u ngertobel hayretle bunu neden renmek is
tediini sordu. Emmenberger'in k i myasal bir deney
s ras nda kazoy a ura m olduunu syledi.
Baerlach honut bir tavrla , H a m burg'taki ceset
te de byle bir yara izine rasla n d n syledi dok
tora. Acaba Emmenberger' i n vcudunda bu iaretler
bug n de duruyor muydu? Bunu bi l mek ok nem
l iydi -Hungertobel yle stnkr grm t ken
disini.
Geen yaz Ascona'da" diye cevap verdi doktor.
Her i k i yara izini de tad, daktorun derhal gzne
carpmt. Emmenberger tpk eskisi g i biydi, birkoc
stn kr sz edip kendisini pek tan yo m a m t.
Ya a . demek byle dedi komiser, Seni tanye
mad demek. Gryor musun, benze r l i k o kadar i l eri
gidiyor k i k i m i n kim olduunu do ru d rst a n l ya
myor insan. Ya ender ve garip bir rastlantya, ya da
sanat eseri bir mdaha leye bel ba l a m a k zorunda
yz. Bel k i de i k isi a rasndaki benzer l i k aslrQa u o n
da sand m z kadar by k de i l .

Resmi

ktlarla

bir pasaportta birbirine benzeyen eyler, birini die

rinin yerine koyacak kadar yeterli de i l . Asl nda ben
zerl i k byle rastla ntsal eylere

ba l ysa o zaman

biri n i n dieri n i n yerine gemi

olmas ans daha

by k o l u r. Yakt ra bir amel iyatteki ya da yapmo

ck bir kazada ki sanat eseri mdahale, benzerlii an
ca k k i m l i i n kantlanmas iin k u l a n m a k ba k m n
dan bir a n la m a sah i p o l a bi l irdi.

46

Aratrmalarn b u

h l i nde yalnz karineler sz konusu olabilir. Ne var

ki bu trden bir benzerl i i n i ki n c i tezi daha da a k la
yakn get i rdiini kabul etme l isin.
H u ngertobel, <<Acaba Neh l e ' n i n Life'da k i res m i n
d e n baka resmi yok mudur? diye sordu.
Ha mburg cinayet masas pol isin i n ektii re
sim var diye cevap verdi komiser; resimleri dosya
sndan karp dostuna uzatt: Bir ly gsteriyor
resim)er.>
Bir sre sonra d k r kl n a urayan H u ngerto
bel : B u n l a rdan fazla bir ey ta nnm yor dedi. Sesi
titriyordu. Cok kuvvetli bir

benzerl i k olsa gerek,

evet. yle sanyorum k i Emmenberger de lm h

l i nde byle gr n rd. N e h l e n a s l inti h a r etmi?,
Baba l k. beyaz nlnn iinde ok aresiz gr
nen ve yata n n dibi nde oturma kta olan do ktora o n u
gzetliyormu g i bi d neeli bir tavrla bakt. Dok
tor. hasta l a r n .

Baerlach ' n

heyeca n n .

hereyi

u n utmu g i biydi. Siya n rle diye cevap verdi korni

se r neden sonra. ou Naziler g i bi ...
Ne eki lde a l m siyanr?
Bir kaps l sr p yutmu.
A karnna m?
Sapta nan bu ..

"

<< Bu resimlere ba k l rsa Nehle l meden nce deh

et l i bi rey grm. dedi H u ngertobel. i k i adam
sstu l a r.
Neden son ra komiser

konutu yine: Nehle'nin

lm bir bulmaca da olsa biz yine devam edel i m .

br pheli nokta l a r da incelememiz gerekli.

Nasl ol uyor da d a h a baka ph e l i noktalardan

sz aabniyorsun a n l yamyorum? dedi H u ngerto
bel hayretle. Ar gitmek denir buna ...
0, hayn dedi Baerlach. Bir defa fa k lte re n

c i l i i nden ka l ma a n l a rn v a r . Ksaca dokunaym bu

n a . . Senin a n la r n bir ba kma benim iin psi koloj i k
bir daya n a k noktas o l uyor. Emmenberger'in Stutt
h of'da yapt n kabul ettiimiz eyleri neden yapt
n a n l a m ol uyoruz. imdi baka. nem_li bi r ger47

ee gel iyoru m : Nehle ad a l tnda tandmz kiinin

hayat yks b u rada, e l i mde . . Gemii _olduka ka
ra n l k . ' 1 890'da domu. Demek k i

E m menberger

den ya daha kk. Berl i n ' l iymi. Babasnn k i m

olduu b i l i n miyor, h izmeti o l a n a nas evl i l i k d o
cuu byk a nas i l e byk babas n n yanna bra
k p kark bir hayat yaa m, d a h a sonra l a r bir s
lah evine de g i ri p ortada n yok olmu. Borsig f i rma
snda

alan byk

baba da evli.l i k d i m i ve

genl i i nde Bavyera'dan Berl i n 'e gelmi. Byk ana

Polonyal . Neh l e i l kokula devart etmi, ondrt yan
da askere ya zlm. onbe yana kadar piyade erlii

yapm, sonra bir doktor subeyn nerisi ile shh iye

ksmna girmi. Burada bulunduu s rada Neh le'nin
iinde daya n l ma z bir t p

tutk u n l u u uyan m ol

sa gere k ; teh l i k e l i ameliyatlar baaryla son uclan

d rd iin demi r ha niann kaza n m . Savatan
sonra her eit hastane ve tmorha nade dokto r yar
d mcs olara k a l m, tp eitimi yapabilmek icin
olg u n l u k snavna hazrlanm, i k i kez dnm s
navda : Eski d i l l er i l e matematikten k a l m . Anla
ldna gre adamn yetenei yalnz tp a l a n nda.
Son ra btn h a l k s n fl a r n n kendisine koutu u
diplomasz, eriatan

bir hekim d u rumuna g e l m i ,

yasala rla b a belya g i rm i, mah kemen i.n <tdikkati

eken tp bilgisi$ gerekesiyle hafif bir cezaya carp
tr l m . Verilen dilekeler, gazetelerde yaz l a n ya
zlar boa gitti. Bir sre sonra da olay sessizlie g
mld. Hep teKrar tekrar hekim olarak ortaya k
tndan sonunda kendisine gz yumuldu ve Nehle,
1 930 y l l a rnda Slezya, Vestfa lya, Bavyera ve Hess
dolayla rnda h e k i m l ie devam etti. Yirmi yl sonra
da h ayat n n dnm noktasna gel iyor s ra : Nehle
otuz sekizde olgun l u k snavn veriyor. (Otuz yedide
de Emmenberger Alma nya'dan i l i 'ye h a reket edi
yor). Nehle'nin eski dil lerle matematikteki baars
pa rla k oldu. zel bir kararname ile n iversite ei
timine izin veri len Nehle, olgunluk snav gibi por-,
lak bir devlet s navndan sonra d i plomasn a l yor,

48

herkesi hayretler iinde brakarak ve doktor olara k

toplama kamplarnda ortadan yok o l uyor.
<< Hay Allah:<> dedi H u n gertobel , << Ne ckaraca ks n
y i ne bundan?>>
Cok basit diye cevap verdi Baerlach alay ede
<<imdi Emmenberger' i n i svire'deki hafta l k

rek,

t p derg isi nde yay n l a n a n ma kaleleri i l e i l i'den gn

deri len yaz l a r ele a_l a l m . Bunlar da incelememiz
gereken yadsyamyaca mz gereklerdir. Bu ma
kaleler b i l i m bakmndan d i k kate deer. B u na i n a n
yorum . N e var k i bunlar, ErT manberger gibi edebi
bir slupla yazab i i d i i n i sylediin bir adamn yaz
m olduuna inanamyorum. i nsan a n latmak iste
dii eyi

bundan

daha

fazla

zorl a na ra k

a n lata

mazd .
<< B i l i msel b i r sorun edebi b i r eser g i bi kaleme a l n
m a z ki d i y e iti raz etti doktor. Ka nt bile o k zorl a
nara k ve kar k yazm tr.
<< Kant' rahat bra k i mdi)) diye homurdand baba
l k . Zorla nm, oma kt yazm amtr o. i l i'den ge
len bu bilimse l a klamal a r n yazar ise sadece zor
lanara k de i l , ayn zamanda gramer ba k m ndan da
ya n l yazyor. Sana yahut seni szc kleri n i birbirine
kart ra n Berl i n ' l i lerde gr l d g i bi bu adam da
<<e li meful ile i li meful 'den haberi yok gibi g
rnyor. Yuna ncay s k sk Ltince diya i leri srmesi
de di kkate deer; sanki bu d i l lerden hi haberi yok
mu g i b i .
Odayq bir l m sessizlii sin m i ti.
Dakikalar s resince kald bu sessizl i k .

Little-Rose ot Su
matra yakt. Demek bu bilimsel akl a may Nehle'
Son ra Hungertobel kendine b i r

n i n yazdna ina nyorsun? diye sordu.

Kom iser bunu a k l a y a k n bulduunu syledi.
Doktor so m u rta ro k ,

Artk sana itira z edemem

dedi.
Artk pek ar g itmemeliyiz diyen baba h k yar
g o n n zeri ndeki dosya cantasn kapatt. Ben sana

49

i l eri s rdm tezlerin a k l a ya k n l k derecesi n i gs

termek isted i m . Ama a k l a

yakn olan. gerek olan

demek de i l d i r. Yarn sabah ya m u r yaoca akla

yakn geliyor dersem bu yar n sa bah kesi n l i k l e ya
mur yaoca k demek de i l d i r. Bu

d nyada d ile

gerek birbirini tutmaz ou zaman . . Yoksa iimiz

ok kolayl ard Samuel. D i l e gerek a rasnda
henz var o l u un serveni var, imdi Ta n r n n yar
dmyla onun stesinden gel rnee baka l m . ..
Anlam y o k k i bunun d fye in leyen H u ngertobel
aresiz bir bakla el leri ba nn a rasnda h i k m l
damakszn yatan dostuna bakt. Korkun bir teh l i
keye atyorsun kend i n i ; sen i n spe k lsyon geree
uyarsa Emmenberber eyta n n ta kendisi olara k
kaca k ortaya . ..
B i l iyorum'> diyen komiser ba n edi.
Sama bu . . dedi doktor yine. sesi hemen de f
sldyormu gibi hafif kt.
Baerlach, Adalet kadar a n l a m l bir ey olamaz
diye dvasnda d i rend i . Em menberger'e syle ben i .
Yarn oraya g itmek n iyetindeyim . ..
Y l banda m ?,. d i y e i rkildi H u ngertobel.
Evet diye cevap verdi baba l k,

Y l ba nda .>>

Sonra gzleri a lay ediyormu gibi kvlcmland : Em

menberger'in mnecciml i k stne ka leme ald a
l may getird i n mi ba na?
E l bette dedi doktor d u ra k lyara k .
Baerlach gld: yleyse v e r baka l m , ii nde be
nim yldz fa l m l a ilgil b i r ey var m diye merak edi
yoru m . Ne de olsa bir ansm vard r bel k i .

BiR ZiYARET DAHA

Mthi ih tiyar. btn _l eden sonray k o ca bir ta
ba ka kd zor zor yazp doldurma kla, daha sonra
da b i r kanton ban kasyle bir n otere telefon etmekle
50

geird i . Hemirelerin daha da ekinerek yanna g i r

di kleri bu mabutlar a nd ra n sr kp hasta. tpk b i r
dev r mce k g i b i korkun bir s k Onetle a la r n r
mekle meg uld. Hungertobe l ' i n y lba nda Sonnens
tein k l i n i ine yatabi lece i haberi n i vermesinden he
men sonra. a k ama doru. kend i l i i nden gnll ola
ra k m yoksa komiserin a rmas zerine m geldi
ini a n l ayama d k l a r b i r adamn ziyaretini haber ver
di ler. Ziyareti ufak 'tefek, sska. uzun boyun l u b i r
herift i . Vcudu. cepleri nden gazeteler kan n a k
bir ya murlukla rt l m t. Ya murluun a lt nda y i
ne her tarafndan gazeteler kan kahverengi izg i
l i . y rt k prt k g ri b i r g i ysi grnyordu. k i r l i boynu
na l i m o n sars lekeli b i r ipek atk sar l m t, dazlak
kafasna da bir bere yapm t . K l l kalar n n a lt n
daki gzleri kvlcmlanyor. by k keme rli burnu bu
adamca gre ok i ri d u ruyor, aznn da, d i leri d
k l m olduu icin, ac nacak kadar km olduu
grnyordu. Kendi kendine m n idand i i r dizeleri
a rasnda ara s ra den izdek i ada l a r a nd ra n tek tek
szckler duyu l uyord u : Troleybs. t rafik polisi gibi . . .
Herh a n g i b i r nedenden tr son derece fkelendii
l:el l i olan szcklerd i b u n l a r.

k olmakla beraber

modas oktan gemi gm sapl baston u. zerin

deki zava l l giysi ile h i badamyordu; evresinde
sallay p durduyu bu bestonun b i r

baka yzy ldan

kalma olduu bel iyd i . Daha g i rite bir hastaba kcya

arpan adam. e i l i p

z r d i ledi, kand i l l i bir sel m

verdikten sonra arp, u m utsuz bir tavrla doum

bl m n e y neldi, i i nde all ma kta o l a n do u m
sa lonundan ieri daloca srada b i r doktor tarafn
dan geri evri ldi. k a p l a r n

n nde d u ra n kara n fil

vazolarndan b i rine a rpt ve neden sonra yeni b i na

ya gtr l d . ( rkm b i r hayvan yaka l a r g i b i yaka
l a m l a rd ) . Bestonu e l i nde koridorun yars na kadar
yrd kten sonra. daha baba l n oda sna g i rmeden.
bir a r hasta n n yatma ktc olduu oda n n kapsna
olanca h zyla arprnaktan da geri kalmad.
Ziyareti, Baerlach' n yata nne vard srada
51

Ah u tra fi k polisi diye ba g ryord u . ( Kendisini ge

t i r m i olan renci hem ire. A_l l a h a k rler olsun

d e mekten kendi n i a l a m a d ) . Her yerde tra fik pol i s

l e ri . . . Btn k e n t trafik polisl eri i l e d o l u . . ))

Komiser s i n i rl i ziya reteiyi karlayp, El bette>> d i

y e cevap ve rd i . Byle b i r trafi k p o l i si gere k l i de o n
.

d a n Fortschig . . Tra fie d zen gel mel i , yoksa i md i

k i n d e n o k daha fazl a l gr rd k k a r m zda . "
" T ra fie d zen gelece k m i ,. diye bard Fortsch i g
g c rt l sesiyle. G ze.l. K u l a k veril meyecek bi rey
'
de il b u . Ama b u n u n i i n zel b i r trafik polisi gerek
l i deil ki, b u n u n iin her eyden n ce i n sa n l a r n ter
biyesine, d r st l n e gvenmek gere k . Btn Bern
bata n a a trafik polisleri n i i k a ra rg h o l d u , cad
deden h e r gece n i n c i n net

geti rmesine ama ma l .

Ama Bern hep byle o l m u , byle d e k a l m t r. n

ne geil mez b i r polis yuvas, e s k i z a m a n l a rd a n beri

br!;c k l m a z bir di ktatrl k yerle miti r bu kente . .

l rnm l u l l lo , w v c l l H c n l i ' n i n a c k l l m kendisine

b i l d i rildii zarnu 8crn stne b i r troge.dya yazm a k

Iste m iti . N e ac o n u yazama m o l mas . . E l l i y l d r
yayorum bakent d e n e n b u yerde . .

B u uyumu,

krk t k kentte yaayp a k a l m a k ne demektir b i

lir misin bir

szckdizer i i n (szc k l eri d izerim b e n .

yaz yazm a m ) , hadi a n latn yay m b u n u . .

Kork u n

s o n derece korkun. E l l i yl d r gz.lerimi kapyorum

Be r n ' i n iinden geerken. bebek a rabas ii nde ya
tarken de ayn eyi yaptm; ba b a m n
devlet m e m u ru o la ra k lp

herhangi bir

gittii b u u u rsuz kenti

grmek istem edim de onda n . Derken imdi gzleri

m i a t m ite, grd m nt:? Tra f i k polisleri. Her yer

de tra f i k po l i sleri . ,.
Fortsch i g . dedi baba l k kuvvet l i b i r sesle, im
d i t ra fi k polisind en dem vuracak deiliz.,. Ve sert b i r

yzle, sandci lyeye

otura n b u d m , k fl a d a m a

bakt . . Fortschig, ekt i i yoks u l l u ktan s a rs.Jm, b

y k bayku gzleriyle b i r o y a n a b i r b u y a n a sa l l a
n yord u .
Neniz var a n l a m yoru m d i ye deva m etti baba l k .
52

" O l u r i de i l , Fortsch i g , sizin b i r zo runuz var m u

h a k k a k . N e esasl b i r adamdnz s i z ca n m , yay n l a
d n z Apfelsclwss k k de olsa i y i b i r gaz;:teyd i .

Ama i m d i t ra f i k po lisi, troleybs, kpek l e r, p u l ko

leksiyo n c u l a r , t kenmez ulu ka,lem ler, radyo prog
ra m l a r , tiyatro ded i ko d u l a r , tramvay b i l etleri, s i n e
ma ro k l m l a r , federal h k metler. ceza l a r gibi o l u r
o l m a z eylerle dalduruyorsunuz gazeteyi. Byle ey
lere k a r koyarken h a rcad n z k uvvet ile heyeca n
l i fade ynte m i n i z - b u sizde S c h i l ler'in Wilhelm
Tel ' i n k i n den fd rkl de i l a s l nda - Ta n r b i l iyor ya,
baka eylere ly k .
<< Komiser d iye k a rgo gibi bard ziya reti, << Ko
m iser . . i svire'de yaa m a k , on kat daha da kts
isvire'de ekmeini kazanarak yaamak a nsszl
n a u ra m b i r edibe, yazan b i r i nsana fe n a l k e d i p
d e g n a h a g i rmeyi n . "
Pekiy pekiy d iye b a r p

sanda lyeden frlad,

pencereye, son ra ka pya kot u , rakkas g i b i pencerey

le kap a ra s n d a sa l i a n d d u rd u . Pekiy pekiy, b u n u
sy lemek kolay. Neyi b a i ayabii iriz b u pekiy pe
kiy, ile? Hi bir eyi. Ta n r

b i l iyor ya, h i bir eyi.

Ka b u l , hemen hemen bizim u Habak u ke, Theob a l

d e , E u stache ya d a M usta che g i b i g l n b i r tip o l
d u m ben. H a n i sevg i l i , s k c g n l k gazetelerimizin

s t u n l a r n . yaka d meleri, evli kad n l a r ve tra b

ca k l a r i l e stesinden gel mek zorunda o l d u k l a r se
rve n l erle dold uran tipler g i b i . izginin altna d
tk. evet do r u . Ama drt b i r y a n mzda yer yeri n
d e n aynarken h l ru h u n deri n l i k leri stne i i r d - .
zlen bu l kede k i m d meeli ki izg i n i n a l t n a ? Ko

miser, kom iser, yaz m a k i nemle i n s a n k i i l i i n e l y k

b i r va rl k

ol a b i l me k

i i n nelere bavu rm a d m ben . .

Ama h e n z o rta k rat b i r ky

fakirinin gelirini bile

edinemed i m , g i rii m l e r yok o l u p g itti a rd a rdna , b i r

u m u d u n a rd n d a n b i r b a kas yok oldu. e n i y i sahne

oyu n l a r , e n ateli i i rler, en ulu y k l e r. H e r ey i s

k a m b i l kd ndan e v l e r g i b i , her e y. . i svicre beni
b i r soyta r, m u rd a r bir r m cek, de i rmenlere, ko-

yun sr leri ne sa l d ra n bir Don K i ot yapt. B i r de

zgrl k. adalet ve a navatan pazarnda sata
karlm u br maka lelerden yana olacaz, iler
evirmek yerine kendi n i ruha adam insan b i r dilen
ci hayat yaamaa zorlayan b i r toplumu y kseltece
iz yle mi? Hayatn tad ka n l m a k isteniyor a m a
bu tadn b i n d e birinden bile fed edilmeksizin, be
para l n bile gzden ckarma ksz n . K lt r szc
ilti l i r iiti l mez bin y l l k gemii o l a n b i r l kede ta
banca l a r nas l gvenceye a l ndysa burada da para
czda n i a r gvenceye a l n yor.>>
Fortschig .. dedi Baerlach sertce, Do n Kiortan
dem vurmanz iyi oldu, nk bu ben i m de en sev
d i i m temadr. Eer biraz kalbimiz.

k a fatasmzn

iinde bir parack mant m z varsa hepimiz ben i m

seve l i m Don Kiot'luu. Ama o eski, ac nacak, tene
ke dona n m l valye gibi de i rmen lere sald rmama
l yz dostum, g n mzde deviere kar sava acmak
'gerekiyor, gaddarl k ve dzenbazl k

canavariarna

kar. ya da oldum olas k u beyninden fa rksz be

yinleriyle gercek di nozorlara kar : Btn bu korkun
hayva n l a r masal kitaplannda ya da dlerim izde de
i l . ge rekte yayorlar. Her ek.li, h e r h l iyle insan
dma n l n a l t etmek bizim grev i m izd i r zten. Ne
var k i nasl savaacamz bilmek, bu arada biraz
da zeki davranmak ne m l id i r.
atele oyun oynamak

Ktye kar sava

o l mama l . Hem de siz Fort

sch ig, tpk su yerine ya skan bir itfaiye eri g i bi as

l nda iyi bir sava ka fasz y rttnz icin biz.at
atele oynam ol uyorsunuz. Sizin yay nladnz der
giyi, u zava l l kat parcasn okuya n . btn i svic
re' n i n ortadan kaldr l mas gerektiine i na n r. Bu l
kede eyin -hem de

c o k evn- dze n l i o l mad

stne bi r ark okuyabi l irim size, e n i nde sonunda

bundan ben de karamsarla kapldm e l bette; ama
bu yzden tutup her eyi, Sodom ve Gomorra'da otu
ruyormuuz gibi kaldrp atein iine atmak ok yan
l, ste l i k adama k l l da yersiz o l u r. Bu l keyi sev
mekten utanyormusunuz gibi b i r h l i n i z var. Bu be54

n i m houma gitmiyor, Fo rtschig. i nsan ii nde yaat

t sevgiden uta n d uymamal, ste l i k vatan sevgisi
de ba l bana iyi b i r sevg i d i r, ama sert ve eletirici

olmal b u sevg i , yoksa bir maymunun sevg isine d

ner. insan vata n nda le keler, kirli yerler gryorsa

onlar sp r p atmaya bakmal, tpk Herk l ' n Au

gia'nn a h r n daki pisl i i temizlernesi gibi -onun ba
ard on iten en sevimi isi bu gelir bana-, a ma tu
tup btn evi alaa etmek h e m

sama, hem d e

a k l szca b i r e y o l u r. nk b u zava l l y k k d nya

zerinde yeni bir ev kurmak ok zor; bunun iin en
azndan bir kuan deimesi gerekli, sonunda ev
kurulsa d a eskisinden daha iyi ol mayaca kesin.

nem l i olan gere i n syle nebil mesi ve gercek u

runa sava l m asdr.

isvicre'de m m k n d r

ya pmak, b u n u rahat ra hat

bunu

itiraf etmel i v e bundan

t r d e kran d uymalyz. ne b i r h k metten, ne

de adlar ne

ol ursa olsun. federal

h k metlerden

korkumuz va rd r. phesiz baz lar partel dolaoca k

bu a rada, ra hat b i r hayat yaa m a m olacak. B u n u n
kapaze l i k olduunu da k a b u l ediyorum. Ne va r k i ger
cek b i r Don Kiot. zava l l dona n m ndan g u rur duyar.
i n sa nolunun buda l a l ve bencilliine kar aclan
sava eskiden beri zorl u ve pa h a l ya patla m bir sa
va oldu, yoks u l l u k ve a l a kgn l l lkle beraber y
r d ; ne var k i kutsal bir sava tr bu ve yaknmalar
la deil. vakario y rt l melidir. Oysa siz, a ralar n d a
ha ksz b i r yazg n n a c s n cekiyorsunuz d iye, bizim
iyi yrekli Bern h a l k m z n kulaklar n fkeniz ve k
f rl erinizle sa r ediyorsunuz. B i r taraftan d a bu eski
kentimizi hara p etsin d iye ilk kuyruklu yld zn bura
ya arpmasn d i l iyorsunuz.
k k hesa pla rio
n ce pheden

Fortschig, Fortsch ig,

y rtyorsunuz

at n z sava .

k u rt u l m a l i n s a n v e adaletten sz

a m a k istiyorsa kuru e k mee raz olmal . . Ta m a k

zorunda olduumuz e s k i pa nto lonunuz ile anssz
l n z hesaba katmay n a rt k , k u rtulun b u de mez
eylerin k c k savandan. B u d nyada tra f i k pa
lisinden daha nemli eyler va r. ..
55

Fortsch i g ' i n sska zava l l

vcudu tekrar koltua

kt . uzun sar boynu alca l d , k k baca k lar yu

kar kalkt. Seresi koltuun a l t na d m t ; l i mon
sa rs atks da adamcazn ieri km gsnden
aa sarkyordu.
Komiser dedi alar g i b i , Co k sert davra n d n z
bana, M u sa ' n n israil kavm ine davrand g i b i dav
ra n d n z. Cok hakl olduunuzu bil iyorum a m a . drt
g n d r azma scak bi rey

koymadm ben, siga ra

alacak param bile yok.

Babaln aln kar t, b i rdenbire b i raz d a uta narak,
Artk Lei nbundgut'larda yemiyor musun? d iye sor
du.
Yaza r vzld yara k . sayan ynetmen Leinbundgut
i l e Geethe'nin Faust'u stne tartt m . O i k i n c i b
l m tutuyor. ben ise birinci bl m . Beni bir daha

davet etmed i . Faust ' u n i k inci bl m kars icin e n

kutsal eymi d i y e yazd b a n a bay ynetmen, onun
i i n h i b i r ey gelmez m i el inden diye cevap verd i .

B u zava l l eytona a c m t Baerl a c h . Ona c o k sert

davra ndn d nerek salt utan maktan t r . B i r

cikalata fabrikas yn etmenini n karsna Geethe'den
ne?>> d iye h o m u rdand. imd i k i m i dvet ediyor Lei
b u ndgut'lar? diye sord u . Y i n e t e n i s retme n i n i
m i dvet etmee balad l a r?

B itzi nger'i diye cevap verdi Fortsch i g hafif b i r

sesle.
Eh . hi o l mazsa b i rkoc a y s reyle her c g nde
b i r iyi b i r ey yen dedi

baba l k b i raz ra hatl yara k .

" i yi mzikci d i r. i sta n b u l 'da b u l u n duundan beri g

rlt patrdya al tm a m a , o n u n besteleri d i n lene

cek gibi de i l . Ama bu baka konu i md i . Yalnz. ba

na kalrsa yaknda Bltzinger i l e ynetme n i n kars

Beethove n ' i n dokuzuncu sen fonisi konusunda b i rbir
lerine g i rerler. Sonra s ra yine tenis retmen ine g e
l i r . Zek i l e i l g i l i kon u l a rda en iyi onlara h kmed i l i r.
Size geli nce Fotsc h i g , ben size G ro l l bach
g iysievinden G rollbach 'lar sa l k

Khne

verece i m , b i ra z

ya l da o l s a iyid i r o n l a r n yeme i , hem Lei bundgut'

lara gre onla rda daha da uzun s re r konukluunuz.
56

G ro l l bach edebiyattan a n lamaz, ne Fa ust'la ilgilenir,

ne de Goethe i l e . . ..

Fo rtschig korkuyla, << Ya kars? d iye bilgi iste d i .

Kom iser, << Ktk g i b i sa rd r d iye yattrd Fort
sc h i g ' i .
ansnza, Fortsc h i g . Masa n n zerindeki u k

k, kahverengi puroyu a labil irsi niz. B i r

Little-Rose . .

Dr. H u ngertobel b i l e b i l e b ra kt orada, h e m bu oda

da d a i ebi l i rsiniz isterseniz...
Fortschig,

Little-Rose'u beceriksiz bir hareketle

yakt.
Baba l k bu a rada, On g n l ne

Paris'e gitmek

ister m i siniz? diye sord u .

" Pa ris'e m i ?., diye bara n ada mca z sandalye
den frlad. Fransz edebiyatma hi kimsenin duya
mayaca saygy d uyan ben, h a ? Derh a l , hem de i l k
tre n l e . "
Fortsc h i g , duyd u u ak n l k ve sevineten tr
derin bir sol u k a l d .
Baerlach s ku netle, Beyz tra n k le a d n za ay
r l m bir bi let Birl i k Yolundaki Noter Butz'd a hazr

dedi. Yol c u l u k iyi g e l i r size. Paris g zel bir kenttir,

ista n bul'dan sonra d n ya n n en gzel kentidir ben

ce; ve Fra nszlar,

b i l m e m a m a Fortschig, bence

Fra n szlar da en iyi, en k l trl h e rifl e rd i r dorusu.

Gerek b i r Trk bile kar tutula maz buna . .

<< Pa ris'e, Paris'e>> d iye ba rd zava l l eytan d i l i

tutu l a ra k .
Baerlach, A m a n c e b e n i m iin ok nemli o l a n
bir i isteveee i m sizden . . diyerek gzlerini ada m n
gzlerine di kti. "ok nemli b i r i . ..
B i r ci nayet m i yoksa? diye titredi teki.
Kom iser, B i r ci nayeti ortaya karma k l e i l g i l i b i r

i ceva b n verdi.

Fortschig, e l i ndeki Little - Rose'u yavaca yann

daki kU J J n yanna b ra kt. Hafiften bym gz
l e riyle, Yapaca m ey teh l i keli m i ? d i ye sord u .
Hayr- d e d i baba l k. Teh l i k e l i deil. Zten sizi
Paris'e teh l i keyi ortadan kaldrmak iin gnderiyo57

rum. Ama szmden kmamalsnz.

Apfelschuss'un

b i r dahaki says ne z a m a n kyor? B i l mem. Ne zaman param o l u rsa.

Komiser. Ne kadar zaman ii nde basarsnz bir
saysn? diye sord u .
Derha l d i y e cevap verdi Fortschig.

Apfelschuss'u tek

bana karp

karmad!) n

renmek istedi Baerlach:

"Tek ba ma. B i r yaz maki nesi ve b i r de eski tek
sir m a k i nesiyle . Ciliye cevap verdi yazar.
Ka say basyorsunuz?
Krk be .. Zten ok kk bir gazete diye ha
fif bir ses geldi sandalyeden. H i bir zaman o n be

kiiden fazla a banesi olmad.

Komiser b i r s re dnd :

Apfelschuss'un

nmzdeki says byk tra j l

o l a c a k . yz say . Btn giderleri b e n deyece

i m . Buna kar l k sizden isted i i m sadece b u say
da belirli b i r makale kaleme a l ma n z . O n u n dnda

isted iiniz yaz l a r koyun bu sayya, o size kalm bi r

ey. Bu maka lede (eli ndeki kd uzatt) u yazm

olduum ey bulunacak; ama sizin sl u bu nuzla Fort
schig, tpk eski g n l erinizdeki g i b i eli nizden geleni
yapmanz istiyorum. Benim verd i i m bilgiden baka
sn. ve verg i n i n yneldii

daktorun k i m olduunu

bilmenizin gerei yok. iddialarm sizi artmasn sa

k n , doru l u k l a r ndan emin olun, ben kefil ol uyorum
buna .. e itli hastanelere yollayaca n z

m a ka lede

geree uymayan tek bir ey var. Fortschig: iddian

z n delilleri n i n eli nizde bulunduu, b i r de daktorun
a d n bildiiniz . . Teh l i keli nokta bu ite. Bundan t
rd r ki,

Apfe/schuss'u postaya veri r

vermez Pa

ris'e hareket edeceksiniz. Hemen o gece . ..

Pekiy, yazaca m . sonra da gidece im d i y e g
vence verdi yazar. Baba l n kendisine uzatm o l d u
u kd el inde tutuyordu.
Bambak bir i nsan o l mutu a rt k . duyduu se
vin ten, baca klarnn zerinde d'a nseder g ibiyd i .
Yolcul u u n uzdan kimseye s z amayn d i y e e m 58

retti Bae rlach.

Fortsc h i g , H i c k i m seye. Tek b i r k i m seye bile sy
lemem d iye gvence verdi.
Bu say n n yay n l a n mas koca c kar? .. diye sor

d u baba l k .

D rt y z fra n k a d e d i adamcaz parlayan gz

l e riyle. Artk d u ru m u b i raz dzelecei icin g u ru r d u

yuyo rd u .
K o m i s e r ban evet a n l a m nda sallad.
ben i m veta l Butz'dan a l a b i l i rsiniz.
hemen bugn de vere b i l i ri m size

Pa ray

Aceleniz varsa
paray, kendis i n e

telefon ett i m . S o n s a y c k a r k maz h a reket edece k

sin iz, de i l mi? d iye bir daha sordu Baerl ach. ze
rinden atama d bir phe ii ndeydi ..

Derha l diye yem i n eden ufarak herif c parma

n havaya ka l d rd : Hemen o gece, Paris'e . .

.

Ne var ki Fortschig k p gitti kten so n ra da baba

l n i c i rahat etmed i . Yazar kendisine her zam a n k i n
d e n d a h a fazla gve n i l mez gr n m t . Fortsch ig'i
korusun d iye acaba Lutz'a haber

versem mi diye

dnd.
Sacma>> dedi sonra kendi kendine. < O n l a r beni
emekl iye ay rd l a r a rt k . Emmen berger olayn kendi
ba m a bitirme l iyim. Fortschig, Emmenberger aley
h i ndeki makaleyi yazacak; sonra da cekip gidecei
icin merak etmem i n yeri yok. H u ngertobel bile b i l

memeli b u n u . i m d i gelse iyi ol u rd u . B i r

olsayd . ..

Litt/e-Rose

iKiNCi BLM .

UURUM
Bylece Cuma g n - y l n son g n - gece
inerken

ba caklar

yu kar

d i k i lmi

komise r,

a ra

bayle Z rich kentine vard . Arabay Hungertobel s

ryordu. n k dostuna o l a a n n d n d a b i r d i kkat

le ihtimam gstermek istiyordu. Ik i ci ndeki bent

leriyle, kent prl prld.

H u ngertobel, her tarafta n

bu k k mesinin iine kayan s k b i r a raba s rs

n n i ine dal m t. Ara balar yan sokaklara ayrl yor,

kap l a r a l p ilerinden kad n l a rla ada:lar dk
l yor. hepsi de tutk u l u ve yeni b i r eye balamak, ya
amaa devam etmek zere yl n bu son

gecesine

g i riyord u . Ba balk, a ra b a n n k k bol u u ve k a

ran l

i inde k m l d a m a kszn oturmaktayd. H u n

gertobel'den en ksa y o l u secmemesi d i lei nde b u

l u n m utu. D u ru p d i n l en me k b i l m eyen kalabal g

zetleme kteyd i . Zrih kenti ona pek de sevi m l i gel m i

yord u ; bir leke n i n zerinde drt y z b i n isvire l i ' n i n
yaa m a s n biraz a r bu l uyord u ; u anda getikleri
i stasyon caddesinden nefret ederd i . Ne var ki imdi

b i l i n mez ve tehdit eden hedefe doru yapt b u es

rarl yolcul u k s rasnda - ( H u ngertobel'e gre ger

ee doru yaplan yolcu l u k s rasnda) - kent b y

l yordu onu. Kara. ltsz gkten ya m u r yamaa

bala m t. sonra k a ra evirdi ya m u r, sonra yen i

den k a lt nda g m ten i pl i k ler gibi ya m u r bal a
d . i n sa n l a r, i n sa n l a r . . Ka rla. ya m u ru n perdesi a rka
s nda ve cadden i n i ki yan nda h e p yeni i nsa n k me

leri a k p d u rmaktayd. Tramvaylar az az dol m u

t u , pen cerel eri n i n a rkasnda glge gibi s u ratlar bel i
riyor. gazetelere sar l m el_ler grn yordu. Bu g

neten k ii nde sa n k i h e r ey byl, geip geip

61

batyor, yokoluyord u .

Hasta l n d a n beri Baerlach

kendi kendine i l k defa a rt k zama n gemi, lmle

yapt sava , u dei mez sava yitirm i b i ri g i b i
gel d i . Onu daya n lmaz b i r e k i l d e Z rich'e s r kle
mi olan neden. sa l a m bir azim

zerine kurulup

sonra tekrar rastlant eseri, hasta l n yorgun dal

galanma l a r i i n de d lere gmlen phe, imdi bo
una ve deersiz geliyord u . Neden yormal yd ken d i
n i sa n k i . n e u runa. n iin? Kend i n i k a p p koyuver
mek, sonsuz. d sz bir uykuya

d a l m a k zl e m i n i

d uydu i i n d e . H u ngertobel i inden svyor. arkasn

da babal n kendisini nasl geri
y rei nde duyuyor, b u

ekmek isted i i n i

servene a n a k tuttu d iye

kendi kendisini sul uyord u . Gece i i n de bel l i bel i r

siz grnen gln yzeyi kar larndan a k p gel iyor.
araba yava yava kpr n n zerinden geiyordu.
B i rden bir tra f i k pol isi o rtaya kt. Kol lar ile baca k
l a r n meka n i k b i r e k i l d e sa l layan b i r otomat g i biydi
po lis. Baerlach b i r a n Fortsch ig'i, (u a nda Bem'in
kirli bir at odasnda ate l i

parma k l a ryla yergiyi

yazmaktc olan meum Fortsch i g ' i ) d n d . sonra

bu dayanak noktasn da yitirdi.

Arkasna yas l a n p

gzlerini kapa d . i cindeki yorg u n l u k d a h a fazla d

l e r i i n e bttm . d a h a da kuvvetlen m i t i .
i nsan lyor" d i y e d n d , g n n b i ri nde l
y a r i n s a n . b i r yl ii nde, kentler, ul uslar, kta l a r g i b i
g n n biri nde lyar insan. Gebermek d iye d n
d szc k bu ite; gebermek - a m a d nya yine d e
g nein evresi n de d n p d u ra cak. h i s r ve a m a n
vermeksizi n . kudurm u g i bi, ama yine de o sessiz
yol a l yle hep ayn fa rkna varlmaz izgi sini i z i p

d u racak, h i d u rma ksz n . h i d u rma ksz n . u ke t

burada yaa m ya da gri. slak, yaantsz b i r ta ba
ka btn evleri. kul eleri. klar, i nsa n l_a r rt p k a p
l a m ne farkeder sa n k i - yam urla karn kara n l
i i n de grd m b i r l denizin k u rundan dalga lar
myd kprden getiimiz sra ?

Baba l k r g i b i oldu. Yeryz n n so u k l u u , sa

dece uzaktan d uyulan o byk, ta g i b i so u k her
62

ya n n kaplad; b i r saniye s ren bu kaa mak duyg u

nun b ra kt iz sonsuzl u k kadar uzundu sanki.
Gzleri n i ap ye niden d a r bakt. Tiyatro binas
bir gr n p yok oldu. Baba l k nnde dostunu. dok
torun s k u neti ni grd . Bu iyi l i k do.lu rahatl k o n a

. da iyi geldi (doktorun ne k a d a r neesiz olduunu se

ze memiti ) . Hiliin s o l u u zerinde dolance yen i
den uya n p cesurlat. n iversitenin yanndan

saa

sapt l a r. Y u kar doru ka n cadde daha bir kara rd ,

h e r v i ra j n arkasndan b i r yenisi ckmaa balamt.
Baba l k , kafasnn ii ayd n l k , d i k katli ve sars l ma z
b i r azimle dol u . dokto run ynetim ine b ra kt kend i n i .

CCE
H u ngertobel 'in

a rabas,

Baerlac h ' n

umduuna

bakl rsa, camlar tede k i orma na kadar daya nmas

gereken bir parkn i i nde d u rd u ,

nk Baerlach ,

u fu k l a bi rleen orman kenar n ancak sezebilmiti.

imdi b urada, yukarda. k a r byk, kuba taneler
halinde yama ktayd. Baba l k yaan k a r n a rasn

dan, upuzun uza nma kta olan hastanenin cephesi n i

yle byle farkedebildL Yaknnd a araba n n d u rd u
u b o l k l g i ri k a p s . cepheden o l d u k ca ieride
ve iki yanndan b i r sanat titizliiyle parma k l k r l

m i k i pencereyle cevri l miti. Komiserin de d n

d g i bi

pencerelerden giri k a p s gzlenebilirdi.

Hungertobel h i b i r ey sylemeksizin bir

Little Ro
se yakp a rabadan k t . kapda gzden kaybo ldu.
-

Ba ba l k yalnz bana kalmt. ne doru eilip, ka

ran l kta

grebildii kadar. binay

gzden geirdi.

So n n enstein k l i n i i diye dnd, gerek. Kar

daha sk yayordu i m d i . S ryle pencereden hi bi

ri ayd n l a n m a m t. Yalnz, yama ktc olan yo u n ka

rn arasndan bazan bel l i be l i rsiz bir k gze ar

pp yok ol uyord u . Beyaz, bol caml, ada b i r a n

lay l a yaplm o l a n kar k bin l g i b i nnde ya-

63

tyord u . Baba l n rohat kacmt, H u ngertobel ' i n ge

ri dnrnee niyeti yoktu gal iba, saatine baknca on

cak b i r dakika geemi olduunu grd . cc Sinirliyi m ,

d iye d n p gzleri n i kapa m a k n i yetiyle arkasna

yasla nd.
O a nda, d ndan geni izler hl inde eri m i karn
a k p gittii a raba penceresinden geen Baerlac h ' n
baklar , hastane g iriin i n solundaki pencere par
m a k l k lar ndan sarkan bir yarata takld. Snce bir

maymun grd n sand kom iser, sonra hayretler

icinde ka l p bunun bir cce olduunu. s i rk.lerde se

y i rciyi g l d r p elend i rmek icin kulanlan c celer

gibi bir c ce olduunu grd . Cceni n k k elle

riyle ayaklar cplakt, koca kafas komiserden ya

na dnerken maymun e l i ne benzeyen el leri parmak
I k iara sar l d . Hayvans bir cirkinl ie ait derin iz

g i ve krklario dolu. doann kend i l i i nden bozup

mahvettii eski zamanlardan

kalma

k a rmakark

ir s u ratt b u . . . Harap olmu yosun kapl b i r ta

gibi km lda maksz n . by k, koyu ren k l i gzleriyle
babal szyordu.

Komiser. daha iyi grebilmek

icin eil i p yzn slak cama yaptrd, ne va r ki

c ce b i r kedi cevi k l i iyle atlayp oda n n gerilerinde
gzden

kaybolm utu,

pencere bo ve kara n i kt

i m d i . Bira z sonra H u ngertobe l , d u rmadan yaan

karn a ltnda iki kat daha beyaz gr nen iki hem
i reyle geldi. Doktor a rabann kapsn a p d a Boer

l a c h ' n sapsar kesi l m i yz n grnce rkt .

N eyin var. ne o l uyor? diye fsldad komisere.

B i rey yok, diye cevap verdi

baba l k . Bu ada

bi naya a l mas gerektiini. gere i n daima d

n l d nden biraz baka olduunu da- szne ek
led i .
Baba l n b i r ey saklad n a n layan H u ngertobel.
pheyle yzne bakt. Eh ite. d iye b i raz nceki
gibi hafif bir sesle kon utu tamam a rt k . '>
Komiser fs ldayarak Emmenberger'i gr p gr
mediini sord u .
H ungertobel, o n u n l a grt n syled i .
64

 H i phe yok ki ondan bakas olamaz, Hans.

Ascona'da bulundu u m s ra ya n l ma m m .
i k i a d a m sustu . Artk -sa b rszlanmaa

balaya n

hemireler d arda beklemekteydi.

B i r hayaletin pe i n e d tk. diye dnd H u n

gertobel. Em menberger zararsz b i r doktor. bu h a s

tane de btn te k i l e r g i bi b i r h a sta ne. yalnz biraz

daha pah a l .
Araba n n a rkasnda. hemen hemen gzn seearne
d i i b i r kara n l kta oturan komiser,

H u n ge rtobe l ' i n

ne d n d n pe k l b i l iyordu.
Ne zaman muayene edecek beni? diye sord u .
Hemen imdi d e d i H ungertobe l .
Doktor, baba l n n a s l m e m n u n ka l p canland

n grd . yleyse b u rada hoa kal deyi p ayr l a l m ,

S a m u e l d e d i Baerl a c h . d'aka b i r k i m l i e brne
mezs i n , ste l i k dost o l d u u m uz u da bil memeli ler. B u
i l k soruturmayle i l g i l i olan ok e y var.
H u ngertobel hayretle.
Soruturma m? diye sord u .
Ne olacakt y a ? d iye cevap verdi kom iser alay
ederek. Em men berger beni m uayene ederken ben
de onu sorguya ekece i m .
B i rb i rleri ne e l lerini uzattlar.
Hemire l e r geld i . i md i drt ki iyd i ler.

Baba l k ,

prl p r l . madensi b i r tekerle k l i sedyeye a l n d . Son

ra baba l k , k a r ta nelerinin yava yava, danseder g i
bi, a k l ermez g i rdaplar yapara k , k h gzden y o k o l
d u u n u , kh k iinde parldayara k bir a n s l a k v e ,
so u k b i r dokunula yzn o k adn duydu, y u
kard a k i kara . b o g e bakt. Karn yamas u z u n
s rmeyecek herhalde d iye dnd. Tekerlekli sed
ye g i ri kapsndan ieri iti l i rkan d a rd a

H u nger

tobe l ' i n a rabasn uza k l a trd n d uydu. Gidiyor.

g idiyor . dedi iinden. Baba l n zerinde, by k ay
nalarl a b l n p kaplanm ve

zerlerinde kend i n i
upuzun. caresiz yatp kal m grd beyaz. pa rlt-
l b i r tavan bel i rdi. H i sarsnt ve g r lt yapmadan

kayp giden tekerlek l i sedye gizem dolu koridorlar65

d o n get i ; hemirelerin admlar bile iiti l m iyord u .

Her i k i tara fta ki p r l prl duvarlar koro ra kamla r y o

ptrlmt , grnmez k a p l a r beyazlara gm l m

t; d uvard a k i bir oyuk i inde b i r heykel i n plak, sa

l a m vcudu gr nyordu. Arka snda da sedyeyi s
ren hastoba kcnn k rmz, obla k s u rat vard .
/

B a ba l k e l lerini yine ensesinde kavuturmutu.

B urada bir c ce var m ? diye sord u y ksek Al

m a n ca ile, n k kendisini d arl k i l b i r i svi creli o l a

ra k yozd rmt.

Hasta bakc g l d . Fa kat bay K ramer ded i , bu

da a kl nza nerden geldi?
Hastaba kc da

y ksek Almanca

kon uuyordu

a m a , isvi cre ivesiyle konuuyord u. Buna ba k l rsa

Bern ' l i o l m a l b u kadn, diye d n d baba l k . Ceva

b cak pheyle kar l a m t a m a . h i deilse bu ba

k mdan o l u m l u bir eyle kar lam t.

Hi de i l se

Be m ' l i ler aras ndayd burada . .

Adnz nedir hemire? d iye sord u.
Ben hemire Klaeri'yim.
<< Bern' lisiniz deil mi?
Biglen'liyim bay K ra mer.
Komiser bu hemireyi kendi tarafna cekebilece i
ni d n d .

SORUTURMA
Hemire n i n , daha i l k bakta ca mdan olduu belli
ve nnde a poyd n l k aclan b i r odaya soktuu Ba
erlach i k i kiiyi grd : nce. h a f i f eilmi, zayf, be

yaz meslek nl ii nde bile bir d nya adam oldu

u bel l i , sa kondokl yara Izini saklaya mam ka

l n baa

gzl yle doktor Frltz

Baba l n bakl a r yle

E m me n berger' i . .

stn kr g e t i daktorun

zeri nden. n k daha cak,

phe a l tnda tuttuu

daktorun yan nda d u ra n bir kadnla i l gilenmiti. O l

d u m o l a s k a d n l a r merak uya n d r rd i i n de. Kad n

66

pheyle gzden geirdi. B i r Bern ' l i

o l a ra k oku

m u , kadnlar gizem l i bul urdu. Kadn gzeldi, b u

n u itira f etmesi gerekiyordu, ya n b a n a l m b i r
bek r o l a ra k ste l i k i k i m i s l i zaa f duyuyord u . Tam
bir h a n mefendiydi kadn, daha ilk bakta bunun
fa rkna varmt. Emmenberger' i n yannda, (kitleleri
ldrm bir katil o l a b i l irdi bu adam). srtndaki be
yaz doktor gmleiyle

ylesine kibar ve cek ingen

duruyordu k i . doktora gre ok soylu b i r hli vard .

Kom iser ac a c , derh a l b i r heyke.l koidesi n i n zerine
di kile bi l i r b u kadn, d iye d n d .
Bira z nce hemire K l aeri i l e konuurken kuland
y ksek Almancay b i r tarafa brakp selm ola
dedi ve byle nl b i r daktarla

ta n m ol maktan

sevi n e d uydu unu d a szne ekledi.

Doktor yine Bern ivesiyle, Demek Bern Alman
eas konuuyorsu nuz d iye cevap verd i .
Baba l k, darlkil b i r Bern ' l i o larak ana d iJ i n i h e
nz k u l lanabildiini h o m u rd a n r g i b i syledi.
Emmenberger g l erek, bunun farkna vard n be
l i rtti. Ustaca konuulan Bern ivesi Bem'lileri tan m
layan b i r d i l d i .
H u ngertobel ' i n h a k k varm> d i y e d n d Baer
lach. Nehle de i l b u a d a m . Bir Berl i n ' l i i m kn yok
Bern ivesiyle konuamaz.,
Yeniden kadna evirdi gzleri n i .
Doktor <:Asista n m bayan doktor M a rl ok diye k a
d n ta n trd .
Baba l k ici s k l m g i b i Yaa> dedi v e tantr l

maktan sevine d uydu u n u syl edi. Sonra ban dok

tordan yana dnd rerek hemen sord u :
Doktor Em men berger,

Al ma nya'da b u l u ndunuz

m u h i c?
Y l l a r nce d iye cevap verdi doktor, bi r defa l
n a b u l u n d u m orada, d a h cak Santiago i le ili'd e
ka l d m . B u arada ne dnd, sorun u n h uzurunu

kacrp kocrmad hi a n l a l mad.

i l i 'de, ili'de d iyen baba l k sonra yine:
i l i 'de, il i'de dedi.

67

Emmenberger bir sigara yakp elektrik d meleri

nin bulunduu masaya gitti; i md i salon yar kara n
l k ii ndeyd i , y a l n z kom iserin tepesindeki k k , ma
vi bir ampul o rta l hafiften ayd n latyord u . Gr
nen sadece amel iyat masas i l e

nnde d u ran i k i

beyaz l insann suratlaryd . Baba l k salon u n b i r ya

n nd a , uzakte ki birk a n grlebi l d i i bir pen
cereyi fa rk ett i . Emmenberge r'in i mekte olduu si
gara n n k rmz ucu bir aa b i r yu kar g i d i p gel i
yord u .
Komiser ii nden eAsl nda byle salo n l a rda h i s i
g a ra ii l mez d iye geirdi. o n u b i raz s i n i rlendird i
i m muhakkak.
H u ngertobel'in nerede kald n sordu doktor.
Baerlach, onu geri

gnderd i i n i syledi.

yokken m uayene etmenizi istiyo rum.

Beni

Doktor gzln yukar kaldrd . Bana k a l rsa

doktor H u ngertobel'e pek l gven duya b il iriz.
<< phesiz diye devam etti Em menberger. geir
d i i n i z amel iyat teh l i keli bir a meliyattr, her zaman
baar l d a olmaz. H u n gertobel bana tiundan h a be
r i n i z oldu u n u syled i . Bu i y i ite . Doktorlar. gerei
syliyecekleri cesur h a sta lar isterler. M uayene s ra
s n d a Hung erto bel ' i n haz r b u l u n ma s n ok isterd i m .
i ste inize uyduu iin zl yorum dorusu. Hekim
o :arak beraber almol ydk, bilim b u n u bekler biz
den.
Komiser meslekda olara k b u n u a n layla kar l a
d ceva b n verd i .
Em menberger hayret etti. B u n u n l a ne demek iste
d i i n i sordu komiserden. Bildii kadarnca bay K ra
m e r doktor de i l d i k i .
Co k basit diye g l d baba l k . S i z hasta l k l a r
ben de sava sulularn a rayp

bulmaa al yo

ruz.Emmenberger yeni bir sigara yakt.

zel b i r k i i i i n pek de teh l i kesiz bir i ol masa
gere k dedi u m u rsamakszn.
phesiz diye cevap verdi Baerlach, a ratr-

68

marnn ortasnda hasta lanp size geldim. anss z l k

d i y e Sonnenstein k l i n i i nde yatp k a l m a a derim
ite, yoksa ans m, n e dersiniz?

Em menberger, hasta l n gid iat bak m ndan he

nz bir tehis koya m yaca ceva b n verdi. H u nger

tobel pek de gven ilecek gibi gr nmyordu.

Beni henz muayene de etmediniz dedi baba l k.

Bizim iyi kalpli H u ngertobel'i muayenede istemeyi

i m i n nedeni de bu. Herha ngi b i r olayda i l e rlemek is

tiyorsak nceden veri l m i h k m lere kulak asmama
l yz. i l e rlemeyi de a k l m za

koyduk bir defa, siz ve

ben demek istiyoru m . pheliyi yannda b u l u ndurup

incelemeden ve a l ka n l k lar n gzden

gei rmeden

bir sulu ya da hasta l k stne fikir yrtmek kadar

kt b i r ey o la maz.
Byle d nmekte hakl olduunu syledi do ktor.
Bir h e k i m olara k kriminolojiden h i b i rey anlama
makla beraber, buna a k l yatyordu. Her neyse, bay
Kramer' i n Sonnensteinde mesleinden uza k kala
rak iyice d i nlenebi lecei n i umuyordu.
Sonra cnc bir sigara yakp devam etti: Sava
sulularnn sizi burada rahat b rakaca klar n uma
rm.
Emmen berger'in

cevab b i r a n baba l n

phe uyandrd . Ki m kimi sorguya

ii nde

ekiyor? diye

d n p Emmenberger' i n suratna bakt .

Pa rlayan

gzl k leriyle biricik a m pu l n alt nda bir maske

yi a n d ra n b u s u rat n zerindeki gzler asl ndan o k
by k ve a l ayc gr n yordu.
Azizi m do ktor> dedi Baerlach, herhangi bel i rl i

b i r l kede kanser hasta l n a raslanmadn d a id

d i a edemezsiniz herhalde.
Emmenberger neelanerek d svire'de sava suc

l u l a r va rd r demekle ayn ey o l m uyor m u bu? diy e

g ld .

. Baba l k gzleriyle doktoru szd : Gerekli kou l

lar bulunduktan sonra Almanya'da o l u p bitenler h e r

l kede olabilir. Bu koullar eitli biimlerde o rtaya
kabilir. H i b i r insan, hi bir ulus istisna

deild i r.
69

Doktor Em men berger, bir toplama kampnda narkoz

suz a me l iyat e d i l m i bir Ya h udiden, i n sa n l a r aras n

da sadece tek b i r f a r k o l d u u n u d uymutum: i ken

ce edenlerle ikence edilenler a rasndaki tork. . Ba

tan karlml a rl a korunmu o l a n l a r arasnda da b i r

fa rkn varl na inan yorum. Biz isvireliler, siz ve ben
korunmu o la n l a rdanz; bir

oklar n n dedii gibi

hat de i l , l u t u ftur bu; onun iin iua etmemiz ge

re k l i : Batan c karl maya b ra kma bizi Tanrm. is
vire'ye gelmemin nedeni btn

sava sulularn

de i l , tek b i r sava sulusunu meydana karmak.

Ne var ki bu sulunun s i l i k b i r resminden baka bir

ey tanmyoru m . Gelgel e l i m

imdi hastay m ite

doktor Emmen berger, izlediim kii izine n e kadar

ya k lat m renmeden bir gece i inde a rd kes i l

di avn. i eler a c s b i r o y u n .
Doktor, yleyse a rad adam ele geirmek iin
pek de ans kalmadn u m u rsamazl k i inde sy le
di, sigarasnn

dumann fleyip baba l n

ba n n

zerinde i n c e st m s parla k l kta b i r h a l ka meyda

na getird i . Baerlach. daktorun gzleriyle iaret ettii

asista n n n ona bir e n ieksiyon inesi uzatt n gr

d . Emmenberger bir an iin salonun karanlnda
kaybo l d u ; tekra r gr nd zaman b i r tp sv var

d e l inde . . .

i neyi renksiz bi r sv i l e dold u ru rken: Pe k ans

nz kal mam'>, dedi yeniden.
Ama komiser kar l k vermekten geri kalmad.
Bir silhm daha van dedi.

uSizin metodunuzu

ele a l a l m . doktor. Yln bu son g a m l gn, ka r f r

tnas ve ya m u r altnda Bem'den hastananize geli
yoru m . siz de i l k m uayene iin beni ame l i yat salonu
n uza a r yorsunuz. Neden yapyorsunuz bunu? Hasta

n n hemen dehete kaplaca b i r solona a l n mas a

l l mo m bir ey. Bunu i ime korku so l ma k i i n ya .

pyorsunuz; n k a n c a k bana h k mederseniz dak

toru m olabi l i rs i n iz, ben i m i radesi

k uvvetli b i r hasta

olduumu H u n gertobel size sylemi o.laco k . Byle

bir gsteriye karar vermi olduunuz m u h a k kak. Be70

ni iyi etmek i i n ba n a - h kmetmek istiyorsunuz, bono

dehet vermek de k u l la n ocanz arelerden biri. I
te be n i m eytan ii mesleimde de byledir bu iler.
Metod lar mz ay n . Ben de a ra d m ki iye dehet
sa l ma k d u rumunday m .
E m m en berger' i n e l i ndeki ine babala ynelmit i .

Esasl b i r psikologsun uz>> d iye g l d . B u salonl a

s i z i biraz etkilemek istediim doru. Dehet gere k l i

b i r aredir. Y a l n z b e n i m sanat ma el atmadan nce

sizi n k i n i sonuno kadar di n leye l i m . Ee, daha sonra ne

yaparsnz? E n i k onu heyecanlandm. Izlenen kii s i

zin k e n d i s i n i izled iinizi bil miyor, yanlrt yorsam by

le sylemitiniv
Baerl ch Kesin olara k bilmemekle beraber sez i

y o r b u n u . T a b i i bu k e n d i s i i i n d a h a teh l i kel i>> diy e

cevap verd i . Be n i m b i r sava

sulusunu aramak

zere isvire'de b u l u nduumu b i l iyor. B u ndan t r

d u y d u u pheyi yattrmak, k e n d i

kendisini o n u

a ra m o d ma i n a n d rm a k Isteyecek. n k k i m l i i n i
beraberinde getirmeksizin ustaca bir a reye bavu
rarak k en d i n i gvenceye a l m ve su gtrmez s u u
iledii d n yadan kap kopa l svicre'ye a t m . B
y k b i r s r. N e va r k i y re i n i n en kora n l k kesinde
o n u a rad m , kendisini a rad 9 m , kendisinden ba
ka birini a ramadm sezecek. Ite doktor, ben i m
d i b u rada, bu hasta nedeki yata mda h a sta l m ve

hlsizliimle babaa yotarken, onu a ra d m ger

ei mantna aykr d t ke

dehete, hep daha

b yk b i r dehete kap laca k . Baer1ach sustu.

Emme nberger e l i n d e k i ineyi skin s k i n tutora k
garip b i r bakla, hemen h emen acyermu gibi y
z n e bakt.
Baar kazonacan zdan pheliyim dedi umu r-
samazl kl a . <Ama y i n e de ansnz a k olsun.
. Boba l k i st i f i n i bozmadan D uyduu deh etten g e
berecek d i y e cevap verd i .
E m m e n berger e l i n deki iney i usulca c k tekerl e k l i
sedye n i n yan nda d u ran cam v e madenden k k
masa n n zerine b ra k t . Orada yatyordu ite , o k
k , kt , sivri e y orada yatyordu. Emmenberger.

. biraz ne doru eilip d u rd u . Neden sonra . yle

m i dersiniz? dedi yle m i sanyorsu n u z?

Ks k

gzleri gz l n arkasnda hemen hemen kapan r

g i b i o l d u . G n m zde byl esine u m utlu b i r iyimser
grmek hayret edi lecek ey. D nceleri n i z korku
suz b i rb i ri n i

izl iyor. gerein sizi

aldatmyaca n

u ma l m . Cesaret k r c sonularla kartamanz a c k

l o l u r dorusu . 11 Bunu biraz d a ayormu g i b i , ha

fif b i r sesle syl emiti. Sonra yava yava salonun

kara n l k tarafna doru yr d , orta l k yeniden ay
dnland. Amel iyat salonu parlak b i r k altndayd .
Emmenberger elektrik d meleri n i n o l d u u yerde d u
ruyord u .
S izi d a h a sonra m uayene edeceim b a y Kramer
dedi g l mseyerek. << Hasta l n z ciddidir. Bunu b i l i
yorsu nuz. Hayatnzn teh l i kede olduu phesi a l
tndaym. A k konumam zdan son ra ne yaz k ki b u
e t k i a ltnday m . A k konuma n n kar l a k k o
n u m a kt r. Bel ki b i r m daha leyi gerektiren m uayene
niz pek de kolay o l mayacak. Daha iyisi yeni yldan
son ra bavura l m buna. de i l m i ? G ze.l b i r elence

yi bozma mal yz. nemli olan sizi daha nce koru

may gze alm olmam.
Baerlach cevap vermedi.

E m menberger sigara s n bastrp snd rd . H ay

k a h rolas eyta n . bayan doktor)) dedi, grd n z m
ne yapt m . amel iyat odasnda sigara i t i m . i nsan he-,

yeca n l a n d ra n b i r ziyareti bay K ra me r . . Onu da, be

n i de cezaland rma lsn z.
Baya n dektorun

kendisine iki tane k rmz

uzatt n gren baba l k :

Nedir bu? diye sordu.

hap

Sadece bir yattrc

pedi kad n .
Uzatt suyu d a h a d a b y k b i r

I ti.

E m me n berger elektri k

h onutsuzl u k l a

d meleri n i n

bulunduu

yerden Hemireyi arn .. d iye buyurd u .

Kapda hemire Kleeri gr n d . Komiserin gz n e
rahat yerinde b i r cellat g i b i gr nd hemire. -Cel-

72

lotlar hep rahat kii l e rd r diye dnd.

Doktor Bay Kramer'e hangi aday haz rlad nz?
diye sord u .
Yetmi i k i n u m a ray, bay doktor

dedi hemire

Klaeri.
o n be n u maray vere l i m . O rada daha iyi kont
rol edebil iriz kendisini.>>
H u n g rtobe l ' i n a ra basnda duyduu yorg u n l u k ye
n iden kt kom iserin zerine.
Hemire baba l koridare kar nca sedye keskin
bir dn yapt. Tam bu srada , yorg u n l uun dan bir
a n iin kurtulan Baerlach, E m menberger' i n suratn
grd.
Doktor kendisini nee i i nde ve g l mseverek gz
lemekteyd i .
Kom iser. b i r nbet titrernesiyle so rs l a ra k a rkaya
doru d t.

OE>A
Baerlach uyand zaman (hl geceydi, saat on
bire doruyd u ; geen saat i i nde uyumu olsam
gerek d i ye dnd) b i r odada b u l u n uyord u . Hayret
le ve end iesiz de o l ma ma k l a

beraber yine bel irli

b i r h'on utl ukla aday gzden geirdi: Solunda ya

nan gece l a m bas n n mavi a l t nda gre bildii

kadar bir stdyoya, tekn i k b i r odaya benzett i i bu
oda houna gitti; nk

hasta odalar ndan nefret

ederdi teden beri . zeri n i iyice rtt klerf yatak -a r

tk gece l i k ii ndeyd i - kendisini ta yp' getirmi o l

d u k l a r a y n tekerlekli sedyeyd i . Baerlach el yorda
m yla, deitiri l m i de olsa hemen tand sedyeyi .
Yar kuvvetli b i r sesle Burada o k pratik a l l
yor d e d i kara n l n i ine.. H e r yne dnebilen lam
bonn k konisini oda n n iinde gezd i rd i ; arkasnda
herhalde bir pencere sakl olan bir perde ortaya k

t; k i i nde aydnlanan g a ri p bitkiler ve hayva n l a r

73

perde n i n zrine ilenmiti. Ava ktm nasl da

bel l i dedi kendi kendine.
Yasta gm l p i md iye kadar nereye varm ol
duunu dnd. Olduka a z ey elde etmiti he
nz. Pl n n yrtmt. imdi i, a n i plerini daha
s k rebilmek zere balanm olan izlernee devam
etmekteyd i . Bir eyler yapmak gerekiyordu. ama ne
yapmal. nerden balamal b i l m iyordu bir t rl . K
k masa n n zeri ndeki b i r d meye bast . Hemi re
Klaeri kageldi.
Baknd hele, Burgdorf - Thun d e m i ryolu zeri n

deki Biglen'li hastaba k c mz. d iye selm verdi ba

balk. Eski ve darl k i l b i r isvire l i olara k isvire'yi
nasl tand m bel l i ite . .
Yuvarl a k kollar n ka lasna

yasiayan kad n 0.

bay K raner, nas lsnz bakalm? Uyandnz m ar

tk? dedi.
Baba l k saatine bakt yeniden.
Saat daha o n buuk.
<<Ac kt nz m? d iye sordu kad n .
Kend ini h a l si z hi sseden komiser Hayr ded i .
Hemire 4 U i e ba k n . d a h a bayn karn bile a c k m a m . Bayan doktoru a ray m . kendisiyle ta nt
n z herha lde. Size b i r ine daha yapsn dedi.
Sama diye homurdand baba l k . Bana daha
h i ine yaplmad ki. . u tavan l m basn yaksa n z
iyi o l a c a k . Oday b i r gzden gei rmek istiyorum. i n
sa n nerde yatt n bil meli.
E n i konu fkelenmiti.
Nerden geldii be l l i olmayan beyaz, a m a gz ka
m a t rmayan b i r k yand. Yeni k altnda oda da

h a bel irli olara k ortaya kmt. Odada k i tek ayna

babal n zeri ndeki tavand, olduka honutsuzlu k
la fa rkna vard b u n u n ; n k insann kendi kendi

sini h e p byle tepesinde grmesi pek de ho b i r ey

olmasa gerekti. Her yerde bu aynal tava n la r , d iye
d n d , deli olur insan. Yukar b a k p da tepeden
ayn ekilde kendisine bakan iskeleti gr n ce tyle
ri d i ken d i ken oldu; kendisiydi bu iskelet. oAyna ya-

74

lan syl yor diye d n d , byle hereyi deiti

ren aynalar vardr, b u kadar

zay flam

olarnam

ben. Hi km ldamadan bekleyen hemireyi unutup

oday gzden gei rmeye devam etti. Solunda g ri b i r
malzeme zerine yaptr l m com b i r d uvar var
d, zerine plak fig rler, danseden kad n l a rla erkek
ler oyu l m utu; sad a k i yei l -g ri duvardan aa , per
de i l e kap aras nda da Rembra ndt'n

anatomi dersi

a d l tablosu as l m t . Gr n te sama olmakla be

raber, hemire n i n d u rd u u kapnn zeri ndeki kara ,
ham odundan haa f)re odaya d a h a b i r ua n l k ve

ren hesapl bir kompozisyondu b u .

<< Eeh, hemire>> d e d i Baerlach. Y a l n z ayd n l a n m a k

la oda n n bylesine d e i m i omasna h l hayret
ediyord u . n k nce gzne arpan tek ey perde
o l m u tu ;

danseden ka d n l a rla

erkekler. Anatomi

dersi ve hac hi gr n memiti gzne. u a n da bu

ne old u u b i l i n mez d nyann iine sald kukuyle
doluyd u : << Dorusu hasta lar d e l i rtmeyip iyi letirecek
bir hastane iin garip bir oda bu, hemire . .
So n ne n stein k l i n i i ndeyiz>> Hemire Klaeri e l leri
n i karn n n stnde kavuturd u . Yz i ffetle parlayo
ra k << Btn istekleri yeri n e getirrnee h azrz , d iye
konutu, en dindar iste k lerle beraber tekileri de . .
B u size eref sz m z ,

anatomi dersi houn uza g i t

Vens'n do

miyorsa syleyin l utfen. Botticel l i ' n i n

uun u yahut Picasso ' n u n b i r tablosun u isteyebi l i r

siniz.

yleyse daha iyisi

valye, lm ve eytan ta b

losu olsun dedi komiser.

Hemire Klaeri bir not defteri kard. valye,
lm ve eytan d iye n ot etti. Yarn sabah duvara
as l r. B i r l m odas i i n

g ze l b i r tablo dorusu .

Kutlarm. Sayn zevk sahibi o l d u klar kesi n .

Hemire Kleeri ' n i n kaba l na ha yre e d e n b a b a
l k, lecek halde o l d u u m u
ded i .

sanm yorum h e n z

<< Ama yle dedi kadn k uvvetli b i r sesl e, << bu oda

da ya l n z l n r. Kesin olara k . n umara l bl m 75

den k i msen i n sa kt n grmedi m ben .. Herkes

g n n b i rinde nasl olsa lecek. Bunun stne neler
yazd m b i r o kusanza. Wa l k ringen'de Liechti ya
y nevince yay m l a nd.
H e m i re g snden ckard

kk b i r inceleme

kita b n baba l n yata zerine koyd u :

ber:

l(laeri Glau
YaantmiZ/n hedef ve anlam. Pragmatik reh

ber.
Bir zafer bakyla, Bayan doktoru a raym m?
diye sord u .
Komise r e l i nde,

Yaantmzn Hedef ve Anlam

n tutarak Hayr diye cevap verdi. Kendisi gere k l i

deil ben i m iin. A m a u perde kenara iti_lsin istiyo
rum. Pencere de alsn.

Perde kenara itildi, k snd .

Baba l k gece la mbasnn d mesini d e evirdi.

Hemire Kleeri'nin koca vcudu kapnn a yd n l a n -

m drtgeni i i n d e kaybolup kap kapa n madan n

ce baba l k sord u :
B i r ey daha, hem i re . . Bana h e r konuda gizli ka
pakl olma kszn yeteri kadar cevap verd i n iz, u ger
ei de syleyin bana baka l m : Bu binada b i r c ce
var m d r?
El bette> d iyen kaba b i r ses geldi.

Onu siz d e

grd n z y a .
.

S o n ra kap kapand.
Sama d iye d n d Bae rlach. n u m a ra l
bl mden kaca m b e n . H ne r isteyen b i r ey de

i l ki bu. H u ngertobel'e telefon ederim. E m menber

ger'e kar mantkl bir ie

k a l k a mayacak kadar

hastay m . Yarn sabah Salem'e dneri m . >>

Korkuyor. b u n u kendi kendine itira f etmekten d e

utan m yord u .
Darda geceydi, b t n evresine de oda n n ka
ra n l sinmiti . Baba l k handi yse sol u k a l ma ksz n
yata n da yatyordu.
<< B i r a n gel i p a n l a r almaa balayacak diye d
n d , Zrich ' i n yeni y l haber veren anlar . . >
Herhangi b i r yerde saat on i kiyi ald.
76

Baba l k bekl iyord u .

Yeniden saat on i kiyi ald

herh a n g i b i r yerde,

sonra bir daha, hep o n iki a c m asz d a rbe . . Dem i r

den b i r kapy dven eki darbeleri g i b i , darbe a r
d n d a n d a rbe . .

Ct yoktu, uzaktan da gelse, yle b i r araya top

l a n m . mutlu bir i n san kalaba l ndan c kocak se

vin hayk rmas iitil medi, h i bir ey iiti l medi.
Yeni y l susarak, hi ses etmeden gelmiti.
D nya lm diye dnd komiser hep yeni
den ve tekra r tekra r: D nya lm. D nya lm.
A l n nde souk b i r ter. okaklarndan aa kaya n

d a m l a l a r duydu. Gzleri n i a l abildi i ne amt. K

m ldamadan yatyord u . Caresizd i .

Bombo. ssz b i r kentin zerinde yanklar yap

yo rnucasna on i k i darbe duydu yine uza kta n. Son

ra h e r h a n g i kysz b i r den izde, herhangi b i r kara n l

n i i n e batyerm u g i b i b i r duyguya kapld.

Saboh g n aarrken. yeni g n n a laca kara n l

n d a uya nd.
Yeni y l anlarla h a ber vermediler d iye d n
d yeniden.
Oda her zama n k i nden daha fazla tehdit ediyordu
imdi.
Uzun bir s re . k l a n m aa balayan yeil-gri gl
geye, bala rn o kta olan ayd n l a gzlerini d i kti ve
neden sonra fa rkna vard :
Pencere parm a k l klarla r l m t.

DOKTOR MARLOK
Parm a k l k.l pencereye gzl eri n i d i k m.i olan k o m i
ser, k a p d a n g e l e n b i r ses iitti : Art k uya n m o l sa
gere k . > Sisi i, glgeli b i r sabah n d u rmadan daha faz
la dolduu odaya beyaz doktor gmlei iinde ve

gr n e ba k l rsa solgun, derin yz izgileri o l a n

yal b i r kad n g i rd i .

Baerlach z o r z o r ve korkuya

kaplara k a mel iyat salonunda Emmenberger'le bero-

77

ber grd bayan doktoru ta n d . Yorg u n ve duydu

u ti ksi ntiyle sorslora k gz.leri n i kadna d i kti. Kadn.

komisere hi o l d rmokszn, ete k l i i n i yukar ekti,

coro b n n o rasndan boco n n yukar k s m n a bir
ine yapt . i neyi yapt ktan sonra, doru l d u . b i r e l

a y n a s cka rorak yz n boyad. Baba l k o l a y a

kn akn izliyord u . Sa n k i kad n n gznde hi yok

mu g i b iyd i . Ka d n n yz izgilerindeki baya l k kay

boldu, daha nce grm olduu toze l i k l e p r zsz
lk yen iden bel i rd i . u a nda odada kapya yaslana
rak d u rmakta olan ka d n , boba l n ilk ge_l d i i nde g
zne arp m olan gze l l i e sah i pti yine.

Yava yava a k n l ktan k u rtulan baba l k , hl

yorg u n o l makla beraber: <<Anl yoru m dedi, mor

fin . .
.

phesiz dedi kad n . Buna gere k l i l i k duyul uyor

d nyamzda - komise r Baerlach .
Baba l k gzleri n i yava yava k a rarmaa bala
m olan d a rdeki sabah havasna d i kti. nk i m d i

geceden kalm olan k a r n iine ya m u r boa l m a k

tayd . Sonra s z aclm ken sylyormu g i b i :

Ki m o ld u u m u bil iyorsunuz. d e d i .
Sonra yine dar d i kti gzleri ni.
Kim oldu u n uz u bil iyoruz

d iye kesin h u km n

b i l d i ren bayan doktor h l kapya yasla n m duru

yordu. E! leri meslek gmle i n i n ceplerine gmlm
t.
N a s l o l u p d a b u n u rendiklerini sordu komiser.
Bunu sorarken h i de ikilli de i l d i .

Kad n baba l n n n e bir gazete f rlatt .

Birlik gazetesiydi bu.

Ba ba l k i l k sayfaya bas l m o l a n resm i n i derh a l

grd . Ormond - Bresil p u ralar n i tii i l kbahara a i t
b i r resimdi. Alt nda yle yaz l yd: Bern k e n t po l i s i n

den komiser Hans Ba erlach d i n l e nmeye ekildi.

yle ya d iye h o m u rdand baba l k .

Sonra a k n v e fkeli bir tavrla gazeteye i k i n c i

b i r bak atnca o soy n n tarih i n i grd .
Hayatnda i l k defa so u k ka n l l n yitird i .
78

Tarih>> diye ba rd k s k sesiyle:

Tarih, bayan

doktor, gazetenin tari h i . .

K a d n gzn b i l e k rpmakszn

c Ee. n e olaca k

m?> d iye sord u .

A rt k yeni y l ca n l a r n n neden ca l madn, o g e

e n kork u n gecen i n nasl bir gece olduunu a n l a

y a n baba l k s o l u u t k a n r g i b i : Oca n bei.. dedi.
Kalarn b i raz y u k a r

kald ra n kadn, hem alay

ederek hem de gze gr n r mera k l a , baka bir ta

ri h m i bek.lediini sordu.
Komiser Ne yapt n z bana? diye ba rd . Do r u i
maa yeltendiyse d e y i n e

k uvvetten dp yataa

seri ldi.
Kol lar havada birkoc d e fa

k rek g ibi sa l l a n d .

so nra yine hareketsiz ka l d .

Baya n doktor b i r k u t u karp icinden bir siara

ekti.

Btn olan bitene h i aldrmam g i biyd i .

<< Odamda sigara i i l mesi n i istemem> ded i Baer
ach hafif, ama buyurur g i bi bir sesle.
Pencere parma k l k l a rl mtn1 diye cevap ve
ren kad n , bayle a rkasnda ya m u run boald de
m i r parma k l klar gsterd i :
E m i r verebilece i n i z i sanm yorum.
Sonra babala doru i l e rleyi p, ell eri gmle i n i n
ceplerinde. yata n n nde d u rd u .
E nslin dedi yu kardan kom isere bakarken. ef
size bir ens l i n k r uygulad . Onun

uzma n l d r

bu . . G l d : O n u tutuklamak m istiyorsunuz?>
Baerlach

so u k ka n l l kla

ad nda b i r Alman doktoru

Emmenberger

Nehle

ldrm ve n a rkozsuz

a meliyatlar yapmt r." ded i. Bayan do ktoru kaza n

mas gerektiini a n l yordu. H e r eyi gze o l maa k a
r a r vermiti.

Bayan doktor Co k daha fazlasn yapmtr bizi m

dokto r diye cevap verd i .

Demek b i l iyorsunuz.
phesiz.,.
Em menberger' i n

Nehle ad a.ltnda

Stutthof'da

79

kamp doktorl uv yapt n kabul ediyor m u su nuz?

diye sordu h a ra retle.
Ta b i i .

c Nehle'yi ldrd n de mi kabul ediyorsunuz?:r>

Neden o l mosn?

H u ngertobe l ' i n sararm yzyle eski b i r resimde

o k u m u olduu phenin, bu korkun, deh et veren
ve g n lerce a r bir yk gibi beraberinde s r kledii

phenin a n i bir darbeyle onoylond n duyan Boer

loch, yorg u n bir bakla pencereden d a r bakt. De
mir parmakl k l a r boyunca tek te k , gm gibi por
loyon damlolar yuvo rlo n mo ktoyd . Bu hereyi re
necei n, bir rahatlama n gibi zlemiti.
S tUn bunlar bildii nize gre:r> dedi, si z de su
l usunuz demek.
Sesi yorgun ve kederli kmt.
Bayan doktor yukardan aa ylesine sessiz ve
garip bir bakla
kat

Baerloch ' n .

bakt

ki bu sessizli kten h uzuru

Kad n

gm leinin

sa

kolunu

yava yava yukar svad. Dirsa i n i n a ltnda, eti

n i n derinli i ne tpk s rla rdaki gibi eti yok lara k
b i r rakam- yazlm t. S rtm da gstereyim m i si
ze? diye sord u .
Kom iser Siz de toplama k a m p n d a myd n z?
diye bard ora ra k . sa kolunun zerine zor zor
a ba n p gzlerini kadna d i kti.
Edith Markok, Danzig, Stutthof lm kampndan

4466 n u m a ra l tutuk l u . . . ,

Sesi souk ve l bir sesti.

Baba l k yast n zerine d t. Hosta l n , hl
sizl i i n i , oresizliini l netledi.

Ko m nisttim . . . diyen kadn gmle i n i n kolunu

i nd i rd i .
Pekiy kamp

hayatna

k u rtuldu nuz a rdan?

n a s l doyand nz,

nasl

Kolay oldu bu diyen cevap veren kadn yle

u m u rsamaz bir bakla bakt ki, a rt k . kendisini h i

bir ey, h i b i r i nsancl duyg u , h i b i r korkulu ko

der yerinden k m ldotamozd sanki . . .

80

 E m m e n berger'in sevg i l isi oldum.:o

Olamaz . . . d iye bard komiser.

Kad n hayret ederek kom isere bakt.

Bir i kence ua c ryp gitmekte o l a n b i r di
i

kpee acd dedi sonunda. Bir S S doktoru

n u n sevg i l isi o l m a k ans Stutthof . toplama kam

pnda ki biz kadnlarn ok azna den b i r piyan
goyd u .

Kendini

kurtarmann

h e r trl yolu

iyid i r.

Sonnenste i n'den k u rtulmak iin siz de h e r areye

bavu ruyorsunuz ya . . .

Komiser atel e r i inde ve titreyerek nc de-

fa doru l m aya alt.

Hl o n u n sevg i l i si misi niz?

E l bette. Neden olmasn?>
Ama b u n u yapamazsnz art k. Emmenberger ca
nava rn

biridin>

d iye bard

Baerlach. Ko m n ist

olduunuzu sylemitiniz, bir inancnz o l m a l .

Evet, bir inanca sa h i ptim.) d e d i kadn skin bir
sesle. G nein evresinde dnen ta ve am urd a n
ya p l m bu dertli eyi , d nyamiz sevmemiz gerek
tiine. yoksu l l u k ve sm r l makten k u rt u l mas i cin
mantk adna b u i nsanla ya rd m etmemizin de
vimiz o l d u una inanyord u m . i n a n c m yle bo l f
lar deildi. G l n e by, d i k k l ile u posta
kartlar ressa m i ktidar eline geirip de suc diye
adia nd niocak

btn

i lemlere

balaynca

btn

komn istl e r g i b i ben de i nandm l keye, en er

deryli bildiimiz Qnacmza , Sovyetler Birlii'ne s

n d m . Oh. iimdeki ina ncia btn d nyaya kar

koya b i l i rd i m a rt k . Ben de tpk sizin gibi, hayat

rn n so nuna kadar ktyle savamaa kararlyd m .

Baerlac:h B u sava yarda b ra kmamalyz diye

cevap verd i . Souktan titreyerek yastklar n iine
gmlmt yine.
cO halde l utfen tepenizdeki aynaya ba k n . >> diye
emretti kadn.
Korkudan baklarn

yukar

ceviremeyen

Baer

lach Kendimi grd m orada . . . diye cevap verd i .

K a d n g l d : Srta ra k size Bern kenti nin cina81

yet komiserini gsteren gzel b i r iskelet deil m i ?

icinde b u l u nd u u m u z d u rum v e kou l l a r n e o l u rsa
olsun vazgecmeyece imiz u bizim ktyle sava
ma tezimiz. yalnz bol u kta ya d a yine ayn ey de

mek olan masa zerinde kald s re inandr c o l u

yor. a m a sprgeye b i n m i cad l a r g i bi gklerinde

dolatmz yeryznde deil . . . Kaba kuvveti deil

yceltmek isteyen
ruhun zg rln

de yalnz

o k uvvetli l keye, Rus kitleleri n i n yoksu lluu iine

g i rd i i m zaman i na n c m ylesine byk, o kadar
bykt ki, hic u mutsuz de i l d i m .
Ruslar, b e n i hapisiere .attklar. sorgusuz. h k m
sz kamptan kampa s rd k le ri z a m a n . bunu neden
yaptklar n b i l emediim h l de . herhalde bunun ta
rih karsnda bir a n l a m olacak deyip u m utsuzlua
d memitim. Bay Sta l i n i l e bay H itler'in imza l a
d klar o n l a n lama o rtaya ck nce b u n u n byk
Rus vata n n korumak ba kmndan nemi va r h e r
h a l d e diye d n m t m . Neden sonra b i r saba h .
b i r s r vagonu iinde haftalarca s ren b i r yolcu
lukle Sibirya'dan gelip. 1 940 ylnn kara k orta

snda, st ba yrtk prtk b i rta k m insa n l a rla be

raber, buz ve odunla r srkleyerek a k p giden kir

li bir rma n zeri ndeki ac nacak b i r tahta kpr
den geirilip, Rus erieri tarafndan kar kyda sa
ba h sisleri n i n a rasndan ckan k a ra giysili SS'Iere .
tesl i m edildiim zaman uygulanan iha netin fa rkna
va rd m. B u i h a net yalnz Stutth of'dan kam, Tan
r ' n n u n uttuu biz zava l l eyta n c k la ra deil, an
cak

insa n l k ve bir te k i n i sevmek d n s

ile

birletii zaman b i r a n lam olabilecek komnizme

de uygulan yord u . Altndan rma n akp gittii o ka

ra, sallantl kpr n n zerinden y ry p geetim ar

tk. komiser. insann nasl yarat l m olduunu ben

bil iyorum a rt k . ister b i r kudret sahibi,

ister salt

elenmek ya da teore m i n i n hatr icin h a reket eden

bir Emmenberger olsu n , insa n l a her ey yaplabi l i r.
i nsanlar n azndan her trl i t i ra f anta j yoluyla
elde edilebi l i r. cnk i n san i radesi s n rl d r. Byk

82

a d m l a rla bana ula t rma k isted iiniz btn umut

lar brakn gitsin. Ben btn u mutlarn pe i n i b

ra kt m . Ken dini savun ma k , ken d i n i daha iyi b i r d n

y a i i n adamak sa madr. insanolu k e n d i ceh e n

nemini k e n d i saryar b a n a , o n u kafasnda haz r
layp ileml eriyle ynetiyor. Her yerde ayn ey; is
ter Stutthof'da, ister b u rada Sonnenstein'da olsun.
insan ruhunun uuru m undan kederli a kort sesleriy

le y kselen ayn deh et melodisi . . . Danzig'deki top

lama kamp Yahudileri n , H ristiya n l a r n . Komnist
lerin

cehennemi olduysa, b u radaki, iyi

k a l p l i Z

rich'in gbe i ndeki bu hastane de zen g i n lerin ce

hennemi . . .

Baerlach Siz b i r ey a n l yor musunuz bundan?

Cak garip szler b u syled i kleriniz . d iye sord u .

. .

By len m i g i b i izledii k a d n do ktor. komiseri h e m

et kilemi, h e m de korkutmutu.

Ca k m e raklsn z dedi kad n , stel i k bundan

gurur d a duyuyor g i bisin iz. k yolu o l maya n bi r

tilki

kapanna

g i rmeyi gze a l d nz. Beni

hesaba

katmayn. i nsanlar n a s l olsa vz gel iyor bana, hatt

m o.l a n Emmenberger bile.

ZENGiNLER iCEHENNEMi
K a d n Neden& d iye konumaa balad yine , u

batm d nya n n akna komiser, neden g n l k h r

szlk olaylarnzla yetinmediniz de h i bir zoru n u z
ol mayan Sonnenste i n ' a szd nz? B a n a k a l rsa, h iz

met s resini doldurmu bir polis kpei daha y k

se klere k mak ister.&
Kadn doktor g l d .
_c Ha ks z l k nerede meydana kaca ksa orada a ra

n r. diye cevap verdi baba l k . K a n u n kanund ur.

c Gryorum ki matematii seviyorsun uz. Kad n

bir sigaro daha yakt. Hl Baerlach'n yata n n
d i binde d u ruyordu, h e m d e b i r hasta n n yatana
83

yaklar gibi cekingen ve sevecen deil de sanki

lm h a k l , istenen b i r ey olan ve yatt seh pa

y a bala n m b i r can i n i n yanndaym g i b i . . .

tel i k bu l m , sa nki yararsz b i r va rl sndrecek

doal bir ynetmelie uyularak uygulan yord u . Za
ten sizin matematie kaytsz artsz bel balayan
soytan l a r t rnden olduunuzu hemen a n lamt m .
Ka n u n kanundur X eit X. Bamzn stndeki k a n
l ; k a ra n l k ge ykselmi en

kork u n safsata.

Kadn gld. B i r i nsann sahip olabilecei kudre

tin ls va rm, insanlar zerinde b i r tanmlama
yap l a bi l irm i g i bi . . .

Kanun kanun deil, kudrettir;

b u zdeyi. zerlerinde lp g i ttiimiz vdi lere ya

z l m t r. Bu d nyada h i bir ey gr nd g i b i
de i ld i r, yalandr btn bunlar. Kanun derken k u d
ret demek istiyoruz; kudret ded iimiz z a m a n da zen

g i n l i i dnyoruz. Zenginl i k szc duda klar

mza geldii zaman da bu dnya n n sefahatini tat

may, onun ta dn karmay u m uyoruz. Kanun se
fahat.

k a n u n zeng i n l i k . kanun top tfek, trstler.

parti ler demektir. Kanun kanundur trncesi bal

bana ya l a n d r.

Matematik yalan

syler. mant k .

hogr . sanat. hepsi ya lan syler bunlarn. Ned i r

isted i i niz. komiser? Bize h i b i r ey sorulmaks
zn

bata k l k l

bir toprak

para sna oturt u l uyoruz.

neden. bunu bildiimiz yok; orada k a l p ksrl da

korkun, baliuu da korkun bir d nyaya di kiyoruz
gzl erimizi, sama bir kay p, sonra da nasl olsa
bize gelecek olan uza k alayanlara doru yol a l

yoruz - bildiimiz biricik ey b u . Byle sol u k a l p

konuuyor, byle seviyor. sevip eti m i zden meydana

getirdiimiz ve hep beraber bir .l eten baka bir ey

olmayaca m z

ocuklara .

taru n l a ra

sah i p ol uyo

ruz. ite byle yayoruz. lmek ve bizi meydana ge

tirmi olan ayn u m ursamaz, l elemanlar h l i n e
g i rme k i c i n . . . Kartlar kartrl yor. oynanyor v e or

tadan kaldr l yor, c'est ca

(1 )
84

C'est

ca - B u

budur.

(1 ) .

Drt elle sa r ld-

m z. g b re ve buz y n u d nya dan baka b i r e

yimiz o l m a d iin hayat mzn - u u r u m u n kp k
v e b u h a rlar zerine gerilen gkkua n n kar s n
d a a n c a k kocamak b i r dakika - m u t l u oldu u n u

sanyoruz. Ama byle d e i l d i r bu v e byle de o l

maya c a kt r. Komiser, s u u n nedeni fakirl i k v e se

faleti n varl de i l . hem fa kirin, hem de zen g i n i n

va r o l m a s d r . Bizi de beraberinde s r k leyip h e p
bera be r s u l a ra g m l d m z gemide kudretli v e

zen g i n l e re ayr l m karna ro l a r n ya n nda yoks u l l a r

icin a m ba rl a r b u l u n mas d r. N a s l o l sa h e p i m i z le
ceiz, den iyor.

Bunun

ne rol olabilir. l me k . l

m e k m i n a s l o l s a . Ah u soytan m a tematik . . . B i ri

fa k i ri e ri n l m , teki zengin ve k u d reti i ierin l

m,

a ra l a r n da

da

zayfla rla

k u d retliler

a rasnda

ka n l b i r t ra g i komed i n i n oy nand b i r d nya . . . Yok

sul n a s l yaa m sa yle de l yor, badrumdaki b i r

cuva l n , ya hut b i raz d a h a y kse l m i se partal b i r
dein zerinde . . .

Daha d ci y kse i .

k a n l eref

meyd a n l a r nda . . . Ama zengin baka t r l lyor.

O l k s i i nde yaad icin l ks iinde lmek i sti

yor. o k l t rl d r ve geberi rken alk tutuyor e l le

riyle : A l k dostlar m, sah nedeki oyun u n sonu g e l

d i . Yaa n ts yapma c k , l m safsata, gml mesi

re k l m , btn ile bir i. C'est ca. Komi ser, sizi b u

hasta nede, beni b u d u ruma sokan, n e ka d n n e er. kek,

u d nya st n e n kteler sav u ra b i l me k I i n

d u rmadan d a h a fazla morfin alan bir et paras h

l i n e s a k m u o l a n u Sonnenstein k l i niinde bir d o

latrsa m , size, h izmet s resi n i doldu rmu, ii bit

mi bir pol i se zeng i n lerin nasl l d n gstere
b i l i rd i m . iclerinde zen g i n lerin c rmekte olduu k i
m i baya , k i m i zarif o i n a n l maz hasta odalar n ,
o parlak zev k, ikence, h rs v e suc h cre,lerini aca r
gsterirdi m . >>
Baerlach ceva p vermed i . Yz yana dnk, has
ta ve h a reketsiz, y l e olduu yerde yatyordu.
Ka d n doktor zerine e i l d i .
Size o n l a r n kimler olduunu d i y e ac masz de -

85

vam ett << B u rada len ve l mekte olan po l itikacla

rn. ban kerlerin, sanayici lerin, matres ierin ve d u l l a
r n , erefli

ki i,lerle ad lar

b i l i n mez vurguncularn.

ken d i lerine hi zarar dokunmad hlde bize ok

pahal ya oturan bir e l hareketiyle m i lyo n l a r kaza
nan v u rg u n c u la r n k i m l er olduunu syleyebi l i rd i m .
O n l a r n hepsi bu h a stanede lyor. K i m i zaman v

cutlar n n mahvo l mas n hakaret dolu n ktelerle a n

latmaa a l r. k i m i zaman yata k larndan frlayp

her eye sa h i p olduklar h a lde lmek zorunda ol
d u k l ar iin a l nyazlarna kork u n kfrlerle sver
ler. Yahut buradaki m ut l u l u u cennetteki mutluluk
la de irnek zorunda kalmamak iin, srma ve ipek
lerle dolu ade l a r nda en tiksi ndiri ci dualar b r r ..
d u rurl a r. Emmenberger her isteklerini yerine get i
r i r onlar n . Uzatt her eyi byk b i r doyma zlkla

a l rl a r, ne var ki daha fazlas gerekl i d i r o n lara, umut

gereklidi r :

berger'e

Emmenberger b u n u da verir.

gsterd ik leri

inan,

eytona

Emmen

gsterilen

i nan, Em menberger' i n onlara uzat t u m ut da ce

hennem d i r. Tanr 'y unutup yeni b i r Tanr b u l m u
tur b t n bu insa n l a r. Bu daktorun byledii b
tn o hasta l a r, birka g n , birka dakika daha faz
l a yaa mak u m uduyla seve seve ikencelere kat
l a n rl a r,

cennetle

cehennemden,

u h revi

saadet:&

ile cehennem aza bndan daha ok sevdikleri ey

den ayr l m a m a k iin hep : Kendilerine b u kudretin

verm i olduu kara n l k geceden ve d nyadan ay

rlmamak icin . . . ef burada d a na rkozsuz yapyor

a mel iyatlar. Emmenberger Stutthof'da, Danzig ova

sndaki o gri, pek gze arpmayan bara ka l a r ken

tinde ne yaptysa b u rada, b u l kenin yasalar i l e

polisi kendisine h i dokunamadan, ste l i k b i l i m ve
insa n l k adna, Zrich' i n gbe inde de ayn

eyi

yapyor. i nsanlarn kendisinden istedii eyi yolun

dan amakszn veriyor o n l a ra : ikence, sadece
ikence . . .
O l amaz

d iye

ba rd

Baerlach,

adam mahvetmek gerek. . .

86

Olamaz.

Bu

cO zaman btn insanl mahvetmeniz gereki

diye cevap verdi kad n .

Ksk, u m utsuz sesiyle tekrar h ayr diye barp

belinden yukarsn zo r zor dorulttu komiser.

Hayr. hayr . . . diye bir ses geliyordu azndan

a ma . a ncak fs ldayabil iyord u .

Bayan doktor s a o m uzuna yle b i r dokununca
caresiz geriye d t.
H ayr. hayr .

. .

d i ye h rldyordu komiser yast

n ii nde.
Sizi gidi soytar . .

diye gld kad n . Ne ya p

m a k istiyorsu nuz byle hayr. hayr diye ba ra ra k ?

Ka p geldi i m o kapkara km r havzasndayken

bu yoks u n l u k l a r ve smrlme d nyasna kar ben

de tpk byle hayr hayr diye barp calmaa
koyu l m utum :

Pa rtide,

a kam

kurslarnda,

sonra

n iversitede, en son u nd a da hep daha kararl ve

i nat o l a ra k partide . . . O haykrd m hayr! hayr!

u ru n a okuyup a l tm hep, a m a imdi komiser.

imdi kar ve yamurla dolu u sisli sabah, doktor
gmle i m l e kar nzda d u ru rken b u h ayr! hayr!,. n
sama b i r ey olduunu b i l iyorum a rtk. Cnk d n

y a m z b i r evet! evet! o l a mayacak k a d a r ya lanm

a rt k , cennetle cehennemin bir a raya geldii ve Ta n

r ' n n ek i p gittii o gerdek gecesi iyili kle kt l k

iie g i rmi. u n u yapmak iyi d i r, unu yapmak k

t, u yol iyiye g ider, u yol ktye : ok ge a rt k .
Ne yapacam z b i l e m iyoruz a rtk. ba ememiz ya
da ba kaldrmamz hangi hareketi a rd ndan srk
l yor.

yed iimiz meyva l a rda.

cocuklar m za verdi

i m i z ekmek ve stte hangi smrme, hangi suc

yapp ka l m . bilem iyoruz.

Hi grmeden.

kimin

nesi olduunu b i l meden k u rban ldryoruz. katil

ta ra tmdan h i fa rkna ver l makszn ldrlyoruz.

Cok gee art k . . .

B u va rol u un batan c ka r l mas

ok byk oldu. oysa insan. bir hi hl ine g i rmeyi

nley i p yaamay gerekletirecek acma icin fazla

kk. ilemlerimizin kanseriyle kem i r i l i p lm de

recesinde hastalan m z imdi . . .

Dnya rm-

87

tr komiser. kt serilmi meyva lar g i bi bozu l m a k

tadr. Ne istiyoruz daha? D n y a a rt k c E mnet h l i
ne

getirilemez;

zaferleri m izin

an

v e erefi m i zi n .

zeng i n l i i mizin reza let dolu g n leri n de bam za be

l ettiimiz ve imdi gecemizi ayd nlatan cehenne m
l i k lv rm a , k p y kseldii

kuyulara defed ile

mez a rtk. Yitirdiimiz eyi a rt k yalnz d lerimiz

de m o rfinle gerekletirdiimiz zlernin parlak d

lerinde g e r i o l abili riz. B e n de y l e yapyorum ite.

otuz drt ya nda bir kad n olan ben, Edith M a r

l o k . . . Deri m i n altna zerkett i i m , g ndzleri her e

yi hor grmem iin cesaret veren, geceleri de ba

n a d leri m i balayan o renksiz svya kar ben

den istenen sular i l iyoru m . B u n u . a rt k var o l

mayan b i r eye, kaa m a k b i r c i nnet h l i nde de o l

s a . Tan r ' n n yaratt g i b i b i r d nyaya sa h i p o l m a k

iin yapyo ru m . C'est a. Vata ndanz E m menber

ger, b u Bern ' l i . i n sa n l a r tan r. onlarn ne iin k u l

l a n laca n

bil ir.

Elinde k i acma sz man ive:ay e n

zayf old u u m uz yere yasla r : Sonsuz y i t i k l i i mizin

lml bil i n c ine.
G idin a rtk diye fsldad Baerl a c h . << gidin ar

tk .
. .

Kadn doktor g l d . Sonra g ze l , g u ru r l u ve ya

nna ya klalmaz b i r tavrla do ruld u .
Kt l kle

sava ma k

istiyorsunuz

ama.

ben i m

'c'est a'dan k o rkuyorsunuZ dedi, yeniden yzn

boyayp pudralad. zerinde eski tahta han sa
ma ve yapaya lnz ash olduu kapya yaslanm t

yine. Daha b u d nyann nemsiz. b i n defa aa

lanp lekelenml bir h i zmetkr nnde bile korku

ya kaplyors u n uz. Ya onun kend isine. cehennemin

prensine. Emmenberger'e nasl kar koya caksnz?

Sonra babal n yata na b i r gazete ile b i r d e

kahverengi z a r f att.
Say m , bir okuyun baka l m . O iyi n iyetinile ne

h a l tla r kartrd nz grnce aracaksnz san

r m . ,

88

VALYE, LM VE EYTAN
Kadn doktor k p gitti kten sonra, baba l k uzun
bir s re h a reketsiz yatp kald. Mant, asl nda i cin
de

h o n utl uk

gste rmiti.

uya n d rocak

Hesa b n

eyin

doru

iini

yapmt

karartt n
ama,

imdi

anlad na gre, yanl hareket etmiti. V c u d u n

daki h a l s i z l i i a r b i r e k i l d e d uyuyordu. Ta m a l
t g n . bili ncine ya banc alt dehet l i g n yiti rmi
tL E m men berger, kimin tuzak k u rd u u n u a n l a m .
d a rbeyi i n d irmiti.
Neden sonra, hemire K leeri kahve ve freneala
ile g e l i n ce Baerlach doruldu. i i n de pheye kar

n , h lsizl i i n i yen i p ie g i rirnee kararl olarak

geti rileni i i p yed i .
<< H e m i re K l aeri ded i . Ben polisten gel iyoru m .
k a r

karya geip aktan aa kon u sak belki

daha iyi o l u r.
Hasta ba kc teh d it eder g i bi Po listen geldiinizi
bil iyo r u m komiser Baerlach dedi. Yata n n d i b i n
de kuvvet simgesi gibiydi.
B i rdenbire bocalayan Bcerlach : K im olduumu

bil iyo rs u n u z demek ? , dedi yleyse neden burada

o l d u u m u da b i l iyorsun uzd u r.

Kadn baba la yle y u ka rdan bakp : Bizim e

fi tutu klamak istiyors u n uz., dedi.

<< efinizi diye ban sa llad kom iser, efinizin
Alma nya'daki

Stutth o f toplama kampnda s ryle

i nsan l d rd n d e bi liyorsunuz h e rh a lde.

efim tvbe etti a rtk d iye cevap verdi Big len ' l
hemire K l eeri g u rurla g n a h l a r baland.
Baerlach akn akn Nasl ol ur? diye sord u .
El lerini k a rn nda kavuturup yata n n yannda l
daya n yz ve inanm h l iyle d u ran bu erdem hey
keline bakyord u .
n k ben i m kita b m o k udu d e d i hemire.
Yaantmzn a n l a m ve hedefi n i mi?
E l bette.
Hasta fkelenerek ok sama bu> diye bard.

 E m menberger ldrrnee devam ediyor.

Hemire sevinele Eskiden nefretten tr ld
ryord u , imdi sevg iden tr ldryor diye ce
va p verd i . Doktor olara k ve insa nolu g izl iden g iz
liye l m isted i i icin ldryor. Ben i m kitab oku

yun yeter. i n sa no l u lmn a ra c l yla daha yk

sek olanaklara kavu m a l .

Bunca yobaz l n ha lsiz d rd komiser h r l

d a r g i b i konutu: E m menberger b i r cnid i r.
Yaantmzn a n l a m ve hedefi ci nayet ola maz
d iyen hemire

Klaeri. k mser bir tavrla ban

sallad.
Komiser, bildii en ucuz silha bavurara k : << i le

nen sucu b i l menizden tr sizi de polise verece

i m diye teh dit etti.
Hasta n n

i nat l n a

zlen

hemire

Kleeri

Glauber: c n u mara l bl md e olduunuzu un ut

may n deyip d ar kt.
Baba l k fkeyle postadan gelen za rta sa r l d . Bu
zarf ta n rd . Fortsching'in

Apfelsct:uss'u gnderd i

i zo rtt bu . . Zarf a n c a . gazete d t. Y i r m i be

y l d r 1 ve r h a rfleri bozuk, pasl, takrt l yaz m a k i

nesiyle yaz l m a kta o l a n gazeteydi. Der Apfelschuss,

isvire ve evresi iin protesto gazetesi, 1karan
U/rich Friedrich Fortschig. Bal k buydu, a ltnda da
yaz makinesiyle yle yaz l m t :

BIR SS iKENCE
UAGI BAHEKiM
ayet kamtlar, u korkun, a1k ve rtlmez
kamtlar elimde olmasaydi (byle yazyordu Fort
schi g ) , ne bir cinayet uzman1 ne de edibin, ancak
gerein ileri srebilecek durumda olduu ve ger
ek akmm beni yazmak zorunda btrakt11 bu ka
ntlar elimde olmasaydi o .zaman doutan hasta
bir d gcne sahip olmakla tammlanabilirdim.
90

Yzmz kl gibi de karartsa, - hi ve her e

ye karn - insan/tk iin beslediimiz gveni son
suza dek de sarssa gerektir bu szcn adt . . .
Bir insantn hem de bir Bem'linin takma ad altmda
Danzig'teki bir lm kampmda ellerini kana bula
mt o/most - hem de nastl hayvanca, bunu yazma
a elim varmtyor - bizi ileden Ctkarmaktadtr. Ama
aynt kiinin isvire'de bir hastanenin bamda bu
lunabilmesi, anlatmak iin sz bulamtyacatmtz bir
utancttr. Bu szler, lkemiz baktmmdan dehet ve
rici ve zc olmakla beraber, ve saygmlttmtzt, u
zamann karan/tk ormanlan iinden olduka drst
geip gittiimiz sylentisini sarsacak da olsa, gze
altnmast gereken bir davaya nderlik edebi/melidir.
(Ho bazt bazt, pek de ipe sapa gelmez silhlar sa
ytlan saat ve peynir gibi eylerden, olduundan faz
la para kazanmttzdtr ya . . .) Ben ite byle hareke
te geiyorum. Biz Pestalozzi'leri utandtracak da ol
sa, sonunda kendi parmaklanmtza da vuru/sa oyu
na gelmeyen adaleti bir oyuna alet etmeme/iyiz,
yoksa her eyi yitiririz sonunda . . . Kendisi hi bir
zaman tantmadtt icin bizim de zr tantmadttmtz,
kendisi antaj yapmt olduu iin bizim de antaj
yaptttmtz bu caniyi, bu Zrich'li doktoru, saytstz
insant ldrd iin imdi de biz ldryoruz i
te. . . Bu yazdttmtz yaznn bir lm hkm oldu
unu biliyoruz. (Bu cm leyi Baerlach iki defa oku
d u ) . Daha actk syleyelim, bir zel kliniin efi olan
bu bahekimin Zrich cinayet masasma teslim ol
masmt istiyoruz. Szn tam anlamtyla bir hayvan
dan baka bir ey olmayan, toplu halde insan l
drm bu katil, arttk anlamaltdtr ki, hor grlp
kmsenen ruh, sonunda suspus olmu alZian
kmp acarak onlar kendi ma.'7Vma zorlar.
Asl n da bu drt n a l a giden metin, Baerlach'n Em
menberger'i korkutmak iin ok sade ve kaygusuz
ca tasa rla m olduu plna uyuyordu. Eski bir ci
nayet

uzma n n n

kendisine

duyduu

savsa klayc

gvenle, ondan sonras da nasl olsa b i r yoluna gi-

91

rer diye dnmt. Ama ya n l m olduunu ok

iyi a n l yordu imdi. Doktorun kolay kolay korkutu
lamayacak b i r adam

olduu

bel_l iyd i .

Fortsch ig' i n

l m teh l i kesi iinde yzdn sezen komiser, y a

za rn h i olmazsa Paris'te v e gvenl i k i i nde olma
s n d i ledi.
Art k Baerlach, d dnya i l e i l i kiye gecmekten
baka

bir olanak yarat lam yaca n a n l a m t.

Ta m bu srada odaya, koltuunun altnda Drer' i n

valye, lm v e eytan a d l tablosu n u n byt l

m kopyas olan bir ii girmiti. Baba l n iyice
gzden geirdii bu adam. yaklak elli yalarndan
fazla ol mayan, kendi hl inde, srt ndaki mavi ii
g iyiliyle bak msz bir i nsand. i eri g i rer g i rmez der
hal

Anatomi Ders i n i duvardan i n d i rmee koyul

mutu.
Komiser Hey . . diye ba rd adama, b u raya ge
.

lin b i raz.
i i iine devam etti. Bazan e l i nden yere dr
d bir kerpeteni, tornaviday ya da dier teba
riyi a l m a k icin beceriksiz bir tavrla eil iyordu.
i i

kendisine hi a l d rmaynca, Baerlach sabr

szla n a ra k

size sylyorum

diye bard :

Ben

polis komiseri Baerlach'm. Anlayn ne ded i i m i :

l m teh l i kesindeyim. i i nizi bitirince hemen bu bi
nadan k p m fetti Stutz'a gidin. B u radaki ocuk
lar bile ta n r onu. Yahut herhangi b i r nbeti pol ise
g i d i p ben i Stutz'la temasa geirmesini syley i n . An
l yor musu nuz? O adam ok gere k l i bana. Bana
gel mesi gerekiyor.,
i_i, yata n n ii nde zer zor bu szleri sylernee
alan baba l a hl a l d rmyord u . Konumak Baer
lach'a ok g geliyord u , gittike g leiyordu ko
n umas. Anatomi Dersi vida l a r sk l p indiri l
miti . imdi ii Drer'i incel iyor. resme b i r ya k n
d a n , b i r d e i k i eliyle kendinden uzaklatro ra k ba
kyordu. Pencereden st a k l nda bir k ieri dol
ma ktayd. B i r a n ba bal a a k sis eritl erinin a rka
s nda pa rltsz b i r top salia nyormu g i b i geldi. i 92

cinin sayle by l dyara k meydana kt. Dar

da ya m u r durmutu. i i birka defa ban sal
lad, sanki resi m gize m l i grnmt gzne. Baer
lach'a doru dnp garip, ok ak ve a n l a l r b i r
d i l le ve ban i k i y a n a sallayora k yava yava ko
n u tu :
< eytan yoktur ki . .
Baerlach kslm sesiyle Va rd r d i ye b ard be
.

adam, eytan vardr . . . Hem de bu hastanede var.

Hey din lesenize beni

. . .

Size kesi n l i k l e deli olduu-

mu. sama sapan ey l e r konutu u m u sylemiler

d i r. ama ben lm teh l i kesi i(:indeyim; a n lasanza
a rt k . lm teh l i kesindeyim : Gercek budur be adam.
budur gercek olan, gerek sadece bu ite . .
i i a rt k tabioyu yerine vidalayp asmt. Sr
tp. yle km ldamadan at n n . zerinde oturan
.

valyeyi gstererek Baerlach'a doru dnd, Baer

la ct n
lam

hemen a n laya m a d , neden sonra bir a n

kt]za nmakla beraber pek de kolay hecelene

meyen, gargara edi l iyormu duygusunu

uya nd ra n

sesler ka rd .
valye uctu gitti diye yava bir s e s k t mavi
gm l e k l i adamn kaslm i ri azndan : U tu gitti
va lye, uctu gitti.
i i kapy beceriksiz b i r h a reketle ve g r l tyla
kapa y p odadan c kt ktan sonradr ki, baba l k b i r
sa r d i lsizle k o n u m u olduunu anlad.
Hemen gazeteye sa rld. At gazete Bernisch
Bundesblatt gazetesiydi.
i l k grd ey Fortschig'in yz oldu, resmin
altnda u yazlyd : U l rich Friedrich Fortschig; ve
yn nda da : b i r ha . . .

L FORTSCHiG
Tannm olmakton cok belki de kt n yap
m bir yazar olon Fortschig'in mutsuz yaam So93

//'dan aramba'ya geilen gece antatlmaz bir ne

denle son bulmutur diye okuyon Boerloch'n grt
lon biri s k yordu sa nki. Bernische Bundes
blatt'n merhamet uyandran muhabiri yle devam
ediyordu : Doanm o kadar gzel yetenekter ba
ilaml olduu bu adam, kendisine emanet edilen
bu yetenei kullanmaSini bitememitir. nceleri (di
ye devam ediyordu yaz ) bulvar edebiyattlormm
dikkatini eken ekspresyonist oyuntar yazmaa ba
layan Fortschig, edebiyat atomndaki gcn hep
Jalw aza/tacak biimde eser vererek (oma h i c de
i l se edebi b i r kudretti bu, diye dnd boba l k

acyl o ) sonunda bir bask1da, ya71 makinesiyle yazll

mi stelik her sayiSI dzensiz yaym/anan Apfel
schuss admda kendine ait bir gazete Cikarmak gibi
mutsuz bir dneeye kaptld1. Bu rezafetler gaze
tesinin iindekileri bir kez okumu olan bilir : yal
mz gzmzde yksek ve kutsal olan eylere deil,
genel olarak btn tamnm1 ve deer verilmi ki
ilere yne/tilmi saldmiardan olumu bir gazetey
di bu. Fortschig gittike daha ok dm, aa1
kentte limon ad1 verilen ve kente tanman san at
k/st boynunda, stk stk sarho grlmee balan nt
tt Peine taktion ve kendisini dhi diye pohpohla
yan birka faklte rencisiyle, bir meyhaneden
brne srkleniyordu. Edibin lm stne aa
tdaki haber verilmitir : Fortschig yeni ytldan beri
hemen her gn sarhotu. Para baktmtndan herhan
gi iyi kalp/i bir giriimcinin destekledii kesin olan
gazetesini yeniden yaymlam1tt. phesiz zettikle
kasvet/i bir saytydt bu. nk Fortschig bu say1da,
herhalde kahramanlik tas/amak yahut kesinlikle
bir rezalet Cikarmak amactyla, btn hekimlerce
sama diye tamm/anan bilinmeyen, hatt uydurma
olduu akla yaktn gelen bir doktora kart satdmya
gemiti. Btn bu satdmnm ne kadar uydurma ol
duu, yazann makalesinde etkili bir dille kim oldu
unu bildirmedii daktorun Zrlch polisine teslim
otmastnt istemesinden, aym zamanda tede beri.

94

de gevezelik edip on gnlne Paris'e gideceini

syledii halde bunu yapmamasndan da bellidir.
Yolculuunu bir gn geciktiren yazar aramba g
nne geilen gece Kess/ergasse'deki yoksul evinde
mziki Btzinger ile Friedling ve Strler adndaki
faklte rencilerinin de katld bir ayrlk yemei
vermitir. Sabah saat drde doru, ok sarho olan
Fortschig odasnn tam karsndCiki koridorun br
ucundaki ayakyoluna gitmitir. Genzi tkayan ttn
duman ksn diye alma odasn ak braktn
dan, Fortschig'in masasnda imfenrnee devam
eden kii, ayakyolunun kapsn grdkleri halde
gzlerine olaan d hi bir ey arpmamtr. Ya
rm saat getii hlde Fortschig'in hl dnmemesi
ve bamp kapya vurduklar hlde kendisinden bir
cevap kmamas zerine h uzurlar kaan kii
ayakyolunun kilitli kapsn zorladklar hlde oa
mamlardr. Btzinger'in sokaktan alp getirdii po
lis Gerber ile beki Brenneisen zor kullanarak ka
py krmlardr : iki bklm olmu bahtsz adam
yerde l bulunmutur. Kazann nasl olduu belli
deildir. Soruturma yargc Lutz'un bugnk bos
na verdii bilgiye gre cinayet sz konusu deil
dir. Yaplan muayene yukardan sert bir cismin Fort
schig'e arptn gsterivarsa da olayn getii yer
bunun olanaksz olduunu ortaya koymaktadr. K
k ayakyolu penceresinin ald aydnlk (ayak
yolu drdnc kattadr) dar olduundan birinin yu
kar trmanm ,ya da yukardan aa inmi olmas
olanakszdr : polisin yapt deneme bunu gster
mitir. Kapnn ierden kilitfenmi olduu da kesin
dir, nk bu gibi hllerde bavurulan aldatc m
dahale/ere ait bir iz gze arpmamtr. Anahtar de
fii bulunmayan kap byk bir srgyle kapatlmok
tadr. Profesr Dettlin'in de iaret ettii gibi kendi
ni bilmeyecek kadar sarho olan yazarn koza eseri
dt.in kabul etmekten baka bir ack/ama yolu
kalmamaktadr.
. .

Baba l k bunu daha henz okuyup bitirmiti ki go-

95

zete el inden dt. E l leri pence gibi yorgana yapt.

Cce, cce . diye bard oda n n iine doru.
. .

B i rdenbire Fortschig'in nas l ld kafasna denk

etmiti.
Evet. cce. Farkna ve rlmakszn aclan kap
dan skin, hesapl bir ses geldi.
Kendime pek de kolay ele gemeyecek bir cel
lt edind i i m i herhalde kabul edersiniz, komiserim.
Kap n n eii nde Emmenberger d u ruyordu.

SAAT
Doktor kapy kapad.
Daha nce komiserin grd gibi doktor gmle
iyle de i l d i ; gm g risi bir gmlekle beyaz bir
boyunba n n grnd koyu ren k , izg i l i bir g i ysi
vard zerinde . . . Hemen hemen zppece denecek
kadar zenli bir gr n ii ndeydi, hatt daha da
fazla, nk k i rlenmekten korkuyormu g i bi ka l n .
sar deri eld ivanleri de vard.
Demek biz Bem ' l i l e r yle kendi a ra m zdayz
diyen Emmenberger, caresizl i k ii ndek i , iskaleti a n
dran hasta n n nnde alayc o l maktan ok saygy
la eildi. Sonra perden i n arkas ndan, kenara iti l m i
o l d u u i i n Baerla ch'n gzne

arpma m

olan

bir sandalye a l d . Sandalye n i n arka l n kom isere

dndrd, a rkalk gsne dayanacak ve kol larn
da aprazlanmasna a rka l n zerine koyacak e
k i lde baba l n yata n n ya nna oturdu. Baba l k ye
n iden kendine gelm iti. Gazeteyi d i k katle a l p kat
lad . komed i n i n zerine koyd u , sonra eski a l kan
l yla kollar n ensesinin arkasnda kavuturdu .
Baerlach Zava l l Fortsch ig'i ld rttnz dedi.
.
teki B ana ka l rsa bylesine ackir b i r ka lemle
lm yazan, gereken dersi almal diye doal bir
sesle cevap verdi. Zama n m zda yaza rl k bile teh-

i l ke l i b i r ey ol uyor artk, b i r bakma da iyi ol uyor

ya.>
senden isted i i n i z nedi r?>> diye sordu komiser.
Emmenberger g l d . Asl nda her eyden nce
ben sormalym bunu : Benden isted iiniz ned i r?>
B u n u pekl bil iyorsunuz, diye cevap verdi ko
miser.
phesiz ded i doktor. Pekl b i l iyorum b u n u .
Siz d e ben i m sizden ne isted iimi pekl b i lecek
siniz.
Emmen berger ayaa

kalkp duvara yrd, ko

misere s rt n dnp b i r sre d uvara bakt. Duvarn

herhangi bir yerinde bir d meye basm ya da b i r
man ivelay indirmi o l m a l yd ; n k zerinde d a n
seden adamlar.la

kadnlarn gr nd d uvar, i k i

yana a c l a n kap lar gibi i k iye ayr l a ra k sessizce a c l

d . Duvarn arkasndan ierisinde amel iyat gerele
ri, maden kutularda parldayan bcaklarla makaslar.
pa m u k paketleri, st rengi sv icinde ineler, ie
ler, i n ce k rmz deriden bir maske bulunan caml do
laplarla bir salon ortaya ckt. Her ey tertemiz ve
dzen ii ndeydi. Geni salonun ortas nda bir ame
l iyat

masas

d u ruyordu.

Ayn za manda yukardan

aa yava yava, tehdit edercesine inen bir ma

den levha pencereyi kapatt. Oda b i rden ayd n l a n
d , n k tavandaki aynalarn ara l k ia r n a neon l a m
b o l a r yerletiri l m i ti. Baba l k a n c a k i m d i fa rkna
va rmt bunun. Dalapiar n yu karsnda, mavi k al
tnda byk, yuva rlak, yeil imsi lt l yuvarlak b i r
levha, b i r saat aslyd.
<< Ben i narkozsuz amel iyat etmee n iyet l i si niz d i
y e f s l d a d baba l k .
Emmen berger cevap vermedi.
H a l s iz yal bir adam olduum iin korkarm ba
r p d u raca m . >> diye devam etti komiser. <tCesu r
b i r k u rban bu lamayaca ksnz ben i m ahsrnd a sa
n r m . >
Doktor buna da cevap vermedi. Sadece Saati
gryor musu nuz? d iye sordu.
Q7

 Gryorum dedi Baerlach.

Doktor Saat imdi tam o n buuk dedi, bilein
deki saati duva rdakiyle ayarl a d . Saat yedide sizi
amel iyat edeceim.
Dokuz buuk saa t sonra.
Dokuz buuk sa at sonra diye onaylad doktor.
Ya l n z i mdi bir ey grsek iyi o l u r baym. Bu
n u n icin tekrar gel meyelim, nk a rt k sizi ra hat
sz etmek istemem. teden beri. insa n son saatle
rini en iyi kendi kendisiyle babaa ka lara k gei
rir den i r. Pe kl. Dorusu ba ma byk i actnz.
Gs n arka l n a dayayarak tekra r sandalyeye
oturd u .
B u n a a l m olduun uzu san yorum diye k a r
l k verdi baba l k.
Emmenberger bir an dura k lad. Sonra ban sal
lad : N eenizi yitirmedii nize sevindim. Hani Fort
schig vard ya, nce ondan balaya l m. O lme
h k m giyip idam o l u n d u . Ben i m cce iyi i ckard
dorusu. Ked i lerle evri l m i b i r da mda slak k i re
mitlerin zerinde yaplan g bir y ryten sonra
Kesslergasse'deki evin ayd nlna t rmanma k , k
k pencereden ieri eilip, oturmakta olan edebi
yat prensi n i n kafasna kriko ile gercekten de kuv
vetli ve ldrc bir da rbe indirmek herhalde par
ma k cocuk icin pek kolay bir ey deildi. Yahudi
mezarl n n yanndaki arabamda maymunu be kler
ken acaba bu ii becerebiidi mi diye az heyecan
ekmed i m . Ama seksen sa nti mi bile gemeyen bo
yuyla bu kk eytan yle sessiz sedasz. hem
y: e de gze gr n meksizin baaryor k i ii . . . i k i
s a a t sonra aalarn glgesi a rasndan zplayara k
gel m iti. Size geli nce komiser, sizi ben zerime a l
yorum. Zor ol mayaca k bu; sizin i c i n a c l olacak sz
leri bra k a l m . Fakat m terek dostumuz, Ay l a r Ala
n 'ndaki sevg i l i ya l doktorumuz H u n gertobel'i ne
yapacaz Allah akna?
O n u n l a ne zorunuz var?1> diye sordu baba l k pu
sudaym gibi.

98

Sizi o getirdi ya .
Be n i m o n u n l a grlecek bir iim yok dedi ko
miser abuk abuk.
G nde iki kez telefon edip eski dostu Kramer'in
nasl olduunu sorup d u rdu, konumak da istedi
sizin le .

Kesin

bir tavrla

konuan

Emmenberger

a l n n dneeli dneeli k rtrd .

Baerlach el inde olmadan ca m dolaplarn zeri n
deki saate ba kt.
Doktor dneeli bir yzle babala ba kp p
hesiz, on bire eyrek var dedi. Dma nca bakm
yord u . Yine H u ngertobel'e dnelim.
Kom iser Bana ok d i kkat eder, hasta l m l a u
rard , ama i kimizle i l ikisi yok k i . . . diye inatla
kar l k verdi.
B i rl i k gazetesinde kan resminizin altndaki ha
beri okudunuz mu?
Baerlach bir sre susup, Emmenberger'in bu so
ruyla n e demek isted iini dnd.
Ben gazete okumam.
Sizin

ahsn zda

kentce

tannm

bir

kii n i n

emekl iye ayr ld yazlyd gazetede dedi Emmen

.
berger, ne var k i H u n gertobel sizi b u raya Bloise
k ra mer adyla yatrd .
Komiser a k vermedi. Bu adla yazd rmasn ona
kend isinin syl emi olduu ceva bn verdi.
Doktor gld. Beni

Sonnenstein'da a ramanzn

nedeni hasta l k m demek istiyorsunuz?

Baerlach cevap vermedi.
Em menberger kederli kederli baba l a bakt Sev
g i l i komiser,) diye devam etti. Sesinde hafif bir suc
lama vard . Soruturmam zda pek de yan cizemi
yorsunuz ba na.
Siz beni de i l , ben sizi sorguya ekiyorum. diye
cevap verdi komiser i natla.
Zor sol u k a l yorsunuz) dedi Emmenberger me
rak ediyormu gibi.
Baerlach a rtk cevap vermedi. i itilen sadece saa
tin t i k ta klaryd. Baba l k daha yeni duyuyordu bu99

n u. Bundan byle bunu hep tekrar tekra r duyaca

m . diye dnd.
Doktor Yen ildiinizi kabul etmek zamanla m il
gili? diye a rkadaca sordu.
Baerlach yorg u n l u kta n lyarmu gibi Yapaca
m baka bir ey yok ki diye cevap verdi. El lerini
kafasnn a rkasndan karp yorgann zerine koy
m u tu. Saat, u saat ol masayd .
Saat. u saat ol masayd diye doktor baba l n
szleri n i tekrarlad . B i r k s r dng i inde ne d
n p d u ruyoruz? Saat yedide s i z i ld receim. B u
sizin iin yle bir kolay l k ki, Emmenberger - Baer
lach

olayn

benimle

birlikte gzden

geirebi l i rsi

n i z. B i rbirine zt amaclar olan iki bilim adamyz

biz, satran tahtas n n ba na otu rm u i k i satran
oyuncusu g i b i . . . Siz h a m lenizi yapt n z imdi s ra
ben i m k i nde . . .

Ama

bizim oyu n u m uzun

b i r zellii

var : Ya birimiz kaybedecek oyunu, ya d a ikimiz

b i rden . . . Siz oyu n u n uzu kaybettiniz bile, imdi ben
d e ben imkini kaybedecek miyim diye mera k iinde
yim.
Siz d e kaybedece ksiniz oyunu dedi

Baerlach

hafif bir sesle.

Emmenberger gld. Olabil ir. Bu o l a na hesa p
l a masam kt bir oyuncu say imam gerekirdi. Ama
yle daha yak ndan i nceleye l i m hele . . . Sizin an
snz yok a rt k , saat yedide neterleri m i s gelece i m .
i y o l u nda yr mezse (rastlant n n y l e istediini
kabul edel im) o zaman bir yl sonra h a stalnzdan
tr leceksiniz. Ya benim ansm, o n e ol uyor?
Durumun oldu kca kt oldu unu kabul ediyorum.
Cakta n d r izimin stndesiniz.
Doktor yeniden gld.
Bundan keyif duyduunu a n layan baba l k hayret
etti. Doktor gittikce. daha geribine gitrnee bala
m t.
4 Kendimi bir sinek gibi sizin a n zd a cabalarken
grmek, ayn zamanda sizin de benim ama tak l
m olduunuzu bil mek beni o k elendi riyor. Bu-

1 00

nu itiraf etmeliyim. Ama ineelernee devam edel i m

baka l m : Sizi ben i m peime to kon kim?
Boba l k bu sonuca kendisinin va r d n ne s rd.
E mmen berger bo n sallad. Daha inandrc ol
maa ala l m dedi. << Benim iiediim cinayetleri
-ha l k o ras nda k u l l a n l a n bir deyimi k u l l a n m ola
ym- i nsan yle gkten inmi gibi tek bana orto
ya c koromoz. ste l i k o insa n , Bern polisinden bir
komiser o l ursa, sa n k i b i r bisik let h rszl , ya do
k rta j sucu ilemiim gibi h i stesinden gelemez
bu iin . . . Ben i m olaya bir gz ota l m hele; siz, a r
tk h i ans kalmam o l a n siz, lenlerin oyrca l
na, gerei b i l me k ayrca l n a sa h i p olabil i rsiniz.
Ben d i k katli, esasl ve kl k rk yarara k h a reket et
tim - bu acdon temiz ve uzmonco bir i boor
dm -. am ok d i kkatli dovronmakla beraber o ley
h i mde i pular vard r phesiz. Bu rastlantlar d n
yasnda ipucu ol mayon b i r suc bul unamoz. S royla
soya l m : Komiser Baerloch nerden ie balam ola
bilir? nce Life dergisindeki resim var. O gnler
iinde k i m cret etti b u resmi ekrnee bilmiyoru m ;
b u resmin salt v a r olmas benim icin yete rl i . Yeteri
kadar do kork u l u ste l i k . Ne var ki bu ii pek de
gzmzde bytmeye l i m .
larca

Bu

nl

resmi m i lyon

i nsan grmtr. bunlar n a ras nda s ryle

de beni ta n yan vard r phesiz : Ne var k i im

diye kada r ben i tonyon

kmad,

resimde yzm

ok az grnyor. Pekiy beni kim ta n m olabi l i r?

Bel k i beni Stutthof'do grp buradan do tanyan
biri . . . Ama bu ok u fa k b i r olas l k , nk Stutthof'
dan a l p getirdiim ki i.l erin

hepsi de

avucumun

iinde . . . Yalnz btn rastlantlardaki gibi bunu da

olamaz diye d n memek icin syl yorum : Ya do
ben i 1 932'den nce i svire'den ve ayn a n i l e bel
leinde tutm u biri . . . O s ra l a rda gen b i r renci
olara k bir da k u l besinde bo mdan bir olay ge
miti - evet. ok iyi a n msyorum - bir a kam s
t k p k rmz bir g n a ltnda gemiti olay : Ora
daki

be

kiiden

biri

H ungertobel'di.

Bu

sebeple
1 01

Hungertobe l ' i n ben i ta n m ol mas kabul edileb i l i r.

Baba l k, Sama d i y e cevap verdi k e s i n bir ses
le. Bunun yersiz bir dnce, bo bir antajdan ba
ka bir ey o l mad n syledi. Teh l i ken i n ne oldu
u n u gznde doru d rst canland ramamakla be
raber. Hungertobel'e ynelen pheyi ortadan kal
d ra mazsa dostunun teh l i keye d ece i n i sezmiti.
< l m hkmn zava l l ya l doktora hemen giy
d i rmeyelim. nce a layh imdeki dier ipularn gz
den geirip doktoru temize karmaa ala l m ,
diye devam etti Emmenberger. Cenesi ni, sandalye
nin a rkal zerinde kavuturduu koliar na daya
m t. Nehle ile ilgili durum. Marlok'un bana bil
d i rdiine gre onu da ortaya karm snz bay ko
miser.

Hayret edilecek ey, kutlar m .

unu

itira f

edeyim hele : Bizi birbirimize benzetmek, i k i kiiden

bir kii yapma k icin bendeki yara izleri n i . sa ka
ndaki yara i l e sol kolundaki ya n k izleri n i bir a me
_l iyatla Neh le'ye ben uygu ladm. Onu kendi adm a l
t nda i l i 'ye yolladm. Ltince i l e Yunanca'y h i b i r
za man renememi v e usuz bucaksz t p a l a n
n n insan hayrete dren yeteneklerinden olan bu
doa ocuu szlememize uyup ili'den dnnce.
kendisi Hamburg l i m a n n n bir otel odasnda bir s i
ya n r kapsl

yutmaa

zorlad m . G z e l sevg i l i m

c'est c a derdi bu i e kesinlikle. Nehle namuslu b i r

adamd. Yazgsna rza gsterip - o s rada ba
vurduum kuvvet denemesini susorak geiyorum akla gelebi lecek en gzel Intihar ssn ya ktrd
lmne . . . S i s i i bir afak vakti, y i t i k gemilerden yk
se l i p h z n l bir biimde havay doldura n bo u k
ddk sesl erinin d e kart,

kmrl, kokumu

bi r kentte orospular ve gem iciler a ras nda oynanan

bu sahneyi fazla uzatmaya l m . Bu yk , bama h
l a c v e kt iler aabilecek cretli b i r oyundu
dorusu. nk o yetenekli ace m i n i n Santiago'da
reler yapt n , ki mlerle a rkada l k k u rduunu, b i r
den b i re Neh le'yi a ramak zere b i ri n i n Z rich'e ge
lip gel meyece ini nasl bilebi l i ri m . Neyse biz yine
1 02

gerekiere deinel i m : Tutup b i ri bu izi bulacak olsa.

acaba

bunun a leyh i mde ne son ucu olabilir?

eyden nce gze arpan ey, Nehle'nin

isvire

T1p

Her

Lancet ile

Dergis i ne makaleler yazmak konusun

'

daki tutkusu . . . Herhangi b i r kimsenin yaz sti l i ba

k mndan ben i m eski ma ka l eleri m l e bir kar lat r. ma yapmas sonunda can skacak i pular na var
mas

mmkn.

Nehle

p rzsz bir Berl in azyla

yazyordu . Ne var ki b i r doktora ait olmas gereken

bu maka leleri bir okumal . . O zaman dostumuzun
.

pek de iyi durumda olmadn grrsnz. Ho te

miz yrekli bir adamdr, onun yararna o larak bu
nu kabul etmeliyiz. Ama a n lad ma gre, bir cina
yet uzman tutup da ona omuzda l k etmee kal
karsa. o ihtiya r icin e l i m i atee saka mam a rt k.
Komiser . .,Ben burada polis grevlisi olara k bulu
n uyorum > diye s k G netle cevap verdi. Alman po
lisi sizden phelenip d u rumunuzu incelemek ze
re Bern po l isini grevlendirdi. Beni bug n amel iyat
edemezsiniz. nk l m m sizi ele verebi l i r. H u n
gertobel'i d e rahat b ra kacaksnz.
Saat on Iii i ri i k i geiyon dedi doktor.
Fa rkndaym diye cevap verdi Baerlach.
Polis. polis diye devam eden Emmenberger d
nceli dneeli hastaya bakt. Polisin bile ha
yatm

inceleyip ardma ta k.Jm olabilece i n i he

sa plamak doru o l u r phesiz, fakat bu sizin iin

en yara rl d u ru m olacandan bana pek a k l a yakn
gelmiyor.

Bern

po lisini

Zri h 'deki

bir cniyi ara

mak zere grevlendiren Alman po lisi . . . Hay r. bu

bana pek mant k l gr n myor. Hasta ol masayd
nz, yaamak ile lm a ras nda bocalayan bi r i n
sa n olmasaydnz be l k i ina n rdm b u n a . Amel iyat
n zla h a sta l n z uydurma de i l , hekim olara k buna
karar vereb i l i ri m .

Gazetelerin sz at emekl i l i k

durumunuz d a uydurma de i l . S i z nasl b i r insa n

snz kuzum? B i r defa her eyden nce yen i k d
meyi, isteyerek iten el etek ekmeyi kabul edeme
yen h rs l . inat ya l bir ada m . H u ngertobel ' l e yap-

1 03

tnz b i r konuma sonunda elini zde gerek b i r ka

nt olmadan. salt phe zerine. polisin yard m o l
ma ksz n , k e n d i ban za, stel i k . de hasta yata
n z l a birli kte bana kar sava a m o l a b i l i rsiniz.
Belki

H u n gertobel'de n ba ka s n n h a beri olmasn

istemeyecek

kadar d a g u ru rl usunuz;

H ungertobel

de kendi devas ba k m ndan ar gvensizl i k i i n

de o l s a gerek. Sizin zorunuz, hasta b i r adam o l a
ra k da, sizi emekl iye ayra n l a rdan daha o k iten
a n l a d n z gstermek olabi l i r. Btn bunlar , poli
sin sizin gibi ar hasta b i r adam bylesine g
bir ie sr k lemi olmas olaslna gre ok daha
yakn bul uyorum. ste l i k pol i s benden p

akla

helanmi olsayd Fortschig'in l myle ilgili olara k

bu saate kadar doru izleri e l e geirmi o l u rd u . Siz
ya l n .zsnz, yalnz ba nza ktnz bana kar bay
komiser. b r d nyay boyleyan yazar d a bu iten
habersiz sayyorum.
Onu neden ldrd nz? diye ba rd Baerlach.

nlemli o l m a k iin dedi hekim u m u rsa mazlk

la. Saat o n biri on geiyor. Zaman acele ediyor
bay m , zaman acele ediyor. nlemli o l m a k iin H u n
gertobe l ' i de ldrmek zorunda kalaca m .
O n u da m ldreceksiniz? d i y e ba ra n k o rn i
s e r dorulmay denedi.
Kaln

yatt nz yerde . . .

Emreden

Emmenber

ger'in sesi ylesine kesindi k i hasta ba edi. B u

gn perembe d e d i , h e k i m . B ugn leden sonra
biz hekimler ii b ro k rz ya . . . i te bu nedenle H u n
gertobel ' i n sizi v e beni sevindirmesini d n p ken
disinden bizi yoklamas n d i ledim . Arabasyla Bern '
d e n gelecek.>
Ne olacak o zaman?
.: Be n i m pa rmak ocuk da a rabas n n a rkasnda
ol aca k diye cevap verdi Emmen berger.
Cce diye ba rd komiser.
Doktor, Evet. cce d iye onaylad. Hep, tekrar
tekra r cce. Stutthof'dan a l p get i rdiim yararl b i r
gere. D a h a o srada amel iyat ederken bo caklar -

1 04

m n a rasna g i rm i ti bu glne yaratk. Bay Hei n

rich

H i m m ler' i n rayh

kanuniarna gre. yaamas

gereksiz olan bcr ldrmek gerekiyordu. Sa n

ki ri rkndan b i r devin yaamas c a k d a h a gerek
liymi gibi . . . Hem neden? Tecesss daima houma
gitmi tir; aa l a n m bir i nsan en gveni lecek ge
rectir. Kk maymun hayatn bana borlu oldu
unu o n lad icin en yararl bii mde yetiti rilmesi
m m k n oldu.
Saat o n biri on drt geiyordu.
Komiser o kadar yorgundu ki sk sk gzlerini ka
pyord u ; gzlerini her at nda saati , hep o byk,
yuvarla k , havadaym gibi dura n saati gryord u .
Artk kendisi icin bi k u rtulu y o l u kalmad n a n -.
lamt. Niyetinin ne olduunu Emmenberger orta
ya karmt. i i bitikti a rt k , H ungertobel'in de i i
bitikti.
Yalnz saatin tik taklar n n duyulduu sessiz oda
n n icine doru fsldad : Siz bi r n i h i l istsiniz.
B u n u n l a h i c bir eye inanmadm m sylemek
istiyorsunuz?

diye sordu

Emmenberger. Sesinde

en u fa k bir k rg n l k bile yoktu.

Szleri min baka bir a n lam olabi leceini d
nemem diye cevap verdi baba l k . El leri .yorgann
zerinde ca resizd i .
Doktor yeri n i deitirmeksizin << Bu kan va n a s l .
vard n z bay komiser? diye sordu. Sonra merak ve
heyeca n l a baba l a bakt.
Baerlach susuyord u .
Arka plnda saat. a ra l k vermeden, hep a y n e
kilde tik tak ediyordu. Amansz yelkova n l a a k rep
fark n a var l ma kszn, a m a gzle gr l r ek i lde he
defe doru i l e rl iyord u .
Susuyorsunuz d e d i Emmen berger. Sesi ince l i k
v e ayna k l n yitirm i ti art k; ack, duru bir sesti :
S usuyorsu n uz.

G n mz

insa n

Neye

inan yor

sunuz?, sorusuna seve seve cevap veremez a rtk.

Byle sormak pek uyg u n dmyor. Alcak gn l l - .
l k l e itira f edildii gibi byk szler etmek, l f o l -

1 05

sun diye bel i rli cevap vermek, rnein yle syle

mek h oa gitm iyordu a rtk: 4=Tanr'ya, Ta nr'nn o
l u n a ve kutsa l ruha inanyorum. Eskiden H rist i
y a n l a r byle cevap verir v e byle cevap verd i k leri
icin de gurur duya rl a rd . Bugn byle bir soru so
rulduunda ca n skc

bir soru

karsnda

kalm

b i r gene kz gibi susmav ngryor insa n l a r. As

l nda

neye inandn da bil miyor ya k i m se. Ama

Tanr bil iyor ya, hi bir eye i n a n l m yo r da de i l ;

oldu kca bulank, bel i rsiz bir sisle evri l m i gibi de
olsa, insa n l k , h ristiya n l k, hogr, adalet. sosya
lizm ve bir d ierini sevmek gibi eylere i n a n l yor.
i tiraf edildii gibi oldu kca kof ses veren eyler. yi
n e de akl ta k l yar bunlara : Asl olan bi rta k m sz
ler, szc kler de i l e l bette , en 0nemlisi drste
ve vicda n n sesine uyulara k yaa ma k . Bu, bir ya n
d a n emek verilerek, b i r ya ndan d a bakas tarafn
dan ynetilerek

deneniyor denenmesine. . .

Btn

ya plan eyler, iyi ve kt h a reketler, mutlulua g

re ayarla nyor.

Kt

i l e iyi sanki

bir piyangodan

k m g i bi kuca n a dyor i n sa n n ; rastlant ese

ri iyi, rastlant eseri kt o l uyor insan. Ne var ki
o byk

nihi/ist szc ile hemen yakay kaptr

m ol uyor insan. Kendisinden bir teh l i ke gelecei

sezi l i r sezilmez. insa n n kafasna byk bir gste
ri ve inanele bu szc vuruyorlar . . . Tanrm bu
tipleri ben . . . Kendileri ni bir art bir'in c. drt ya da
doksan dokuz ettiini i l e ri srmee h a k l grr bun
lar. Ve kendilerinden b i r art bir'in i k i ettii ceva
b n beklemek h a ksz l ktr inanciar n a gre . . . Ack
sz l l k , d i k kafa l l ktr o n l a ra. nk h e r eyden
nce a k szl l k karakteri gerektirir.
Bir celladn byle kalaba l k laflar edebilece i n i
bilmezd i m dorusu dedi Baerlach,

Sizin gibileri

konuma ktan aciz sanrd m .

B ravo diye g l d Emmenberger. Gr n e ba
k l rsa cesaretiniz yerine geldi yine. Bravo . . . Labo
ratuvarmdaki deneyierirnde cesur adamlar gere k
l i b a n a ; ne yaz k ki hayat bilgisi dersim rencinin

1 06

lmyle son bul uyor. Pekl, i mdi benim nasl bir

inanca sa h i p olduumu grp terazinin bir kefesine
onu, br kefesine de sizin inanc n z koya l m , sizin
ta n m l a d n za gre ben nih ilist'in m i yoksa siz h
ristiyan n m inancnn daha a r bastn a n laya
lm. Siz insa n l k, ya da n e bileyim hangi fikirl e r ad
na beni mahvetmee geldin iz? Beni bu meraktan
yoksun b ra kmasnz sa n r m?
Ye l kovan

i l e rledike

ii nde hep daha

kuvvetle,

daha fazla tehdit ederek ykselmekle o_l a n korkuyu

altetmee

calan

komiser:

Anl yorum . . . .

diye

cevap verdi. i nanc nz sayp dkeceksiniz imdi.

Top l u h a l de insan ld rm kati l l erin bile byle bir
eye sa h i p ol mas n e gari p.
<Saat on biri yirmi be geiyor diye kar l k ver
di Emmenberger.
Baba l k fke ve h a l siziikten titreyerek, <Bana bu
nu a n msatma kla dost l u k gste riyorsu nuz dorusu
diye i n ledi.
<< i nsan. insa n nedir k i ? diye gld Emmenberger.
B i r i na ncm o.l duu

icin utanmyorum ben, sizin

sustuunuz gibi susmuyo ru m . H ristiya n larn asln

da bir tek ey olan eye inanmalar gibi

(1 ) ben

de asl nda tek bir varl k olan iki eye i na n yoru m ;

biri ey, yani madde. teki d e ben . . Ayn zamanda
hem kudret. hem de ktle demek olan maddeye,
gezip

yryebildiimiz, bir cocuun

topunu

eller

gibi e l l eyebi ldii miz. zerinde yaad mz teza n n

serve n l i boluu i inde a k p giden bir yerkre ile
gz n nde canlandrlama z bir evrene ina n yorum.
Hayva n . bitki ve km rden daha elle tutulur. oto
ma gre daha zor kavra n p , daha zor hesaba vuru
labilen bir maddeye, (Tanrya i n a n yorum demek ne
kada r zava l l ve bo kalr bunun yannda). Tanr'ya
ya da daima ortaya atlan herhangi bir eye gerekli
lii o l mayan b i ricik akl a l maz s rr

kendi

varo l u

undan baka birey ol mayan maddeye inanyoru m .

(1) Tanr, Tonrnn olu ve Kutsal Ruh.

1 07

Ben de tpk sizin gibi bu madde atom, k udret, kt

le, molekln bir paras oldu uma, varoluumun
bana isted iimi yapmak hakkn verdiine inan yo
rum. Madden in bir paras olara k sadece bir a n '
d a n , sadece rastl antdan baka bir e y deiJ i m . Bu
koca dnya n n lye vurulamaz b i ri o l a n hayat d a
tpk ben i m gibi b i r rastlant d r -d nya g nee b i
raz yaklaacak o l s a hayat d i y e bir e y kalmazd-- ,

ben i m grm sadece bir an zerine kurulmu

tur. Ah bunun fa rkna vard m o kudretli gece . . .
Maddeden daha kutsa l bir ey olamaz: i nsan, hay
van, bitki, ay, sa manyolu, btn bu grd k lerim, su
daki dalga ve kp k gibi nemsiz eyler, rastlant
n n ortaya att gruplama l a rd r. ey'lerin var olup
olmamalarnn h i nemi yok asl nda, nk b u n l a r
kar l k l deitirilebi l i r. S i z y o k o l ursa nz baka b i r
ey var o l ur, bu gezegende hayat snerse evrenin
herhangi bir yeri ndeki bir baka gazegende k a r
ortaya: By k piya ngon un nasl ekildiine gelince
b i r rastlantdan bu, byk say l a r k a n u n una gre
kar l atmz bir rastla ntdr. i nsana sre k l i l i k ta
n m a k g l nctr; nk bu bir sre k l i l i k d nden
baka bir ey ola maz. Herhangi b i r devletin ya da
k i l isenin banda birka y l bitki hayat srmek icin
iktid a r sistemleri yaratmaa

almak

bou nad r.

Ana yaps bak mndan bir piyangodan ba ka bir ey

o l mayan bir d nyada insa n n iyiliini gzetmek sac
mad r; sanki her piyango biletinin b i r kuru kaza n
mas, o unun h ibir ey kaza nmamas doru ola
bil irmi gibi. .. Sanki piyangoyu kazanan biricik k i m
s e , t e k ha ksz i n s a n o l m a kta n baka b i r zlem var
m gibi . . . Ayn zamanda hem maddeye, hem de h
manizmaya i n a n m a k sacmadr; y a l n z maddeye ve
ben'e inan la b i l i r. Adalet diye b i r ey yoktur -mad
de n a s l h a k l ha ksz olabilir ki-, var olan sadece
hak edilmeyen zgrlktr -verilemeyen (kim ve
re bil i rd i ki onu) bir ada let va rsa d a a l n mas gere
kir bunun. Asl n da kendisi de suctan baka birey
o l mayan zgrl k suc iiemek cretidi r.

1 08

An l yorum diye bard komiser; sonsuz, vur

du mduymaz b i r soka n kenarnda yatyormucas
na yata k a rafnn zeri ne uza n m t , sonu gelen

bir hayva n gibi kvr l p kalm t sanki . . . 4 i nsa n l a ra

ikence etmek hakk ndan baka bir eye inanm
yorsunuz.>
Doktor a l klayara k, Bravo:. diye cevap verdi.
B ravo . . . Ancak yoa m a m n nedenini ta n m l a may
gze a l a n a . iyi bir renci derim ben . . . Bravo, bra
vo. (Aiklamaa devam ediyordu durmada n . ) 4: Ken
dim kendim o l m ay, kendi mden baka b i r ey o l ma
moy gze o lobi.l dim, beni zgrle kavuturan e
ye, ci nayet ve ikenceye verdim kend i m i .

nk

baka bir i nsa n ldrp -saat yedide y i ne yapa

ca m bunu- zaofmz ortaya koyan insa n dze n i
n i n d n a knca kend i m i

zg r

duyuyorum, b i r

an'don baka b i r ey o l m uyorum. hem de nas l b i r

an . . . Tpk maddenin kendisini a nd ra n o mthi i d
dette. tpk onun gibi kudretli v e h a ksz olon iddet
te. zerlerine eilmi olduum o a k aziario cam
Iam gzlerden d ar v u ra n clk ve ikencede.
neterleri m i n a ltndaki o titreen. h a l siz, beyaz ette
benim zoferi m l e ben i m zgrlm ld yor. ondan
bakas de i l .
Doktor sustu . Yavaca kalkp a mel iyat masas
nn zerine otu rd u .
To m bo n n zerindeki saat o n i kiye c dakika
ka l d n gsteriyord u, sonra on i k iye iki kaldn
gste rd i . son ra da on iki oldu.
Hasta n n yata ndon Yedi saat kald diye zor
zor d uyulan bir fslt geldi.
imdi siz de bana kendi i no n c : n z o n latn baka
l m dedi Emmenberger. Art k sesi biraz nceki gibi
tutk u l u ve sert de i l . skin ve doo l d .
Baerlach h i cevap vermed i .
Susuyorsunuz dedi doktor

kederli

bir

yzle.

H ep susuyorsunuz.
Hasta cevap vermedi.
Susuyor ve susuyorsunuz diyen doktor iki e l iy-

1 09

le a me l iyat masasna yasland. Ben hereyi kayt

sz artsz bir bahse sokuyorum. Hi korkmad m .
b e n i b u l u p b u l mamalar h i u m u ru mda o l mad icin
kudretliyim. imdi de her eyi bir bahse koymaa
hazrm. Komiser, siz de ben i m k i kadar by k , be
n i m k i kada r kaytsz artsz bir inanca sahip oldu
u n uzu kan tersanz kendimi yen i l m i sayaca m . >>
Baba l k susuyordu.
Bir ey sylesenize ... > diye devam etti Emmen
berger. Bir taraftan da heyeca n l , h rsl bir bakla
hastaya bakyordu. 4:Bir cevap versenize. B i r h ris
tiya nsnz. Vaftiz edi ldin iz. Ben, kitleleri ldrm
bir aa l k kati l i n maddeye o l a n inanc n . g ne n
lar n n zava l l b i r k aynn karsndaki st n l y
l e a lteden bir kudret ve geree k l i k l e inan yorum de
senize . . . Yah ut da o n u n k i kadar kuvvetle i sa'ya,
Ta nrnn ol una inanyorum deyi n .
Arka planda saatin tik ta k ' lar duyuluyordu.
Emmenberger hala susmaktc olan Bae rlach'n ya
ta n a yaklap, Bel k i de bu inan fazla a rd
dedi . Belki daha hafif, d a h a olaan bir inaneo so
h i psin izdir. yle syley i n : Adalete ve ona h izmet
edecek

olan

i nsa n l a inanyorum. O n u n

uru na ,

sa lt o n u n uruna Sonnenstein'a g i rmek serve n i n i

byle y a l v e hasta h a l i m l e zerime a l d m . . . a n .
eref y a da bakalarnn zerinde bir zafer kazan
m olmak a rd d ncesiyle de i l . Bunu syleseni
ze. gnmz insa n nd a n be k l enen daha h a fi f, da
h a d rst bir ina nt r bu. Bunu sy leyi n ite, bunu
syleyip zgrle kavuun . . . i nancnz bana yete
cektir, bunu sylerseniz ben i m k i ne eit bykl kte
bir inanca sah i p oldu unuzu a n layaca m . ,
Baba l k susuyordu.
Doktor, ansnz adna syleyin bunu> diye ko
n umaa davet etti komiseri. Benim szme gve
nemezseniz de inancnz a kca syleyin: Belki de
a ncak bir inanca sa h i p o l u rsa n z k u rtu laca ksn
Bel k i de a n cak bir i n anca sa h i p o l u rsanz k u rt u l a 110

caksnz. Bel k i de bu sizin son ansnz, sizi ve H u n

gertobel'i k u rtaracak s o n anstr. Daha o n a habe r
verrnee vakit var. Siz beni, b e n de sizi b u l d u k . G
n n b i rinde benim oyunurnun son u gelecek, g n n
birinde herhangi bir yerde hesa b m y a n l kacak.
Neden yitirmeyeyim oyunu? Sizi ldrebi l i rim; sizi
serbest de b ra kabiiiri m k i bu da ben i m lmm de
mektir. yle b i r noktaya vardm ki, a rt k buradan
kendi

kendi m l e ya banc bir kiiyle ie g i riyormu

g i biyim. Kendimi mahvedebi l i r, ya da koruyabi l i ri m .

B i r sre s u s u p heyeca n l a komisere bakt. c N e
yapsam farketmez a rtk dedi, N e yapsam d a h a
kudretli bir d u ruma gelemem: Arimed'in bu nokta

s n a ulap o n u fet h etmek bir insann varabiiecei

en y ksek n o kta. bu d nyann a n lamszl iinde,

durmadan tekrar tekrar hayat ve .l m yaratan bu

l maddenin gizemi iinde anlam olan birici k ey
d i r. Yine de sizin serbest kalmanz -ite bu ben i m
kt l mdr- m u rd a r bir akaya, ocuk oyunca
b i r kou la. ben imki kadar byk bir inanc bana
gste rebilmeniz ko u l u n a bal yoru m . Gsterin hay
d i . i y i l i k iin d uyulan inan hi deilse ktlk iin
duyulan inan kada r k uvvetli o l m a l insann iin de . . .
Gsterin ba k a l m . Beni h ibir ey cehenneme ya
paca m yol c u l u k kadar sevindirmeyecektir.
Y a l n z saatin tik taklar duyur uyordu.
yleyse bu olay adna syleyin bunu diye de
vam etti Emmenberger bir sre bekledikten sonra.
Tanrnn oluna duyulan inan adna. ada lete d u
yulan i n a n adna syleyin.
Saat. sadece saat . . .
i nanc nz diye ba rd doktor, i nancnz gs
terin bana . . .
Baba l k , elle rini yorgana pene gibi geirmi, y
le yatyordu.
i nancnz. inancnz . . .
Emmenberger' i n sesi demir cevherindendi san ki ;
sonsuz, g ri bir gk boluunu y rt a n boru sesl eri
_
gibiyd i .

111

Baba l k susuyordu.
Emmenberger'in, be kledii cevapla h rs brm
o l a n y z birden so uklap d u rg u nJat. Y a l n z sa
gz n n stndeki yara izi kpkrmz kal mt. Duy
d u u tlksi nti ile sarslyormu gibi yorg u n ve kayt
sz b i r tavrla h asta n n yanndan ayr l p yavaca ka
panan

kap n n

a rdnda

kayboldu.

Salonun

lt l

mavisi komiserin btn evresini kaplamt ; yuvar

lak bir levhay a nd ra n saatin srp giden ti k ta k'la
r ba ba l n kalbinden gelen sesierdi sanki.

BiR OCUK ARKISI

Bearlach ite byle yatm _l m bekliyordu. Za
man geti, yel kova nla a krep dnd , birbirlerini rt
t, ayrld, tekrar bir a raya geldi, yeniden ayr l d .
Saat yarm, bir oldu, b i ri be, b i ri k rk geti, iki o l
du, i k iyi on geti, iki b u u k oldu. O d a yle olduu
gibi, h a reketsizlik iindeydi, glgesiz mavi k a l
t nda l b i r sa lon, ca m l a r n a rkasnda garip gerec
lerle dolaplar. . .

Camlarda Baerlac h ' n yzyle e l

leri bel l i bel i rsiz yankl i: nyord u . Herey b u raday d .

beyaz amel iyat masas, kuvvetli, d i mdik atyle D
rer'in tablosu, pencereyi rtm o l a n maden lev
ha, a rkal baba l ktan ya na dnm olan bo san
dalye. . . Saatin meka n i k tik tak'ndan baka canl
bir ey yoktu . . . Saat oldu, drt oldu. Ne g r l
t n e i n i l t i . ne konuma, ne d e b i r hayk rma . . . M a
densi yata n zerinde k m ldamaksz n, vcudunu
bile pek kaldrp indirmeksizin yatan yal adama
yaklaan admlar fa lan yoktu. B i r d d nya yoktu
art k. ne dn mekte olan dnya, n e gne, ne de
kent. i leri doru kayan, birbirleriyle o l a n d u ru m l a r
n deitiren, birbirlerine yetiip stste gelen, son
ra y i ne ayr lan a k rep ve yel kova n i l ye i l i msi yuvar
l a k levhadan baka bir ey yoktu. Saat drt buu k
oldu, bee yirmi be, bee on c kald, be oldu.

112

bei b i r. bei i k i , bei c. bei drt, bei a lt geti.

Baerlach yatt yerde zar zor dorul mutu. B i r, i k i ,
defa zile bast. Bekled i . Bel k i de hemire Kleeri
ile grebi l i rdi. Bel ki de bir rastlant kurtarabiiird i
kendisini. Saat be buuk oldu. Vcud unu z a r zor
iki yanna dndrd. Sonra yere yuvarland. Uzun
bir s re yata n nnde, k rmz bir h a l n n zerin
de ka l d . Ba n n zerinde, caml delapiar n yukar
s nda herhangi b i r yerde saatin t i k tak'lar duyulu
yor, a k reple yel kovan ilerl iyordu. Saat a l tva on c.
a l tva o n iki, a ltva b i r kald. Son ra Baerlach yava
yava ka pya doru sr nd, d i rsekierine dayana
rak i l e rleyip kapya vard ; ayaa k a l k p tokma ya
kalamaa al t, geriye yuvarlan p yatt yerde kal
d, ayn eyi yeniden, c nc defa, beinci defa de
nedi. Bouna . . . Yumru k l a m a k ok zoruna gitti i icin
kapy t rmalad. Bir fareden farksz, diye dnd.
Sonra y i ne hareketsiz yatp kalara k oda n n gerile
rine doru srnd, ban kaldrp saate bakt. Saat
a lty o n geiyordu. E l l i dak ika kald) diye yksek
ve be l i rl i b i r sesle sessizliin iine ba rd . sesinden
rkt. E l l i dakika.) Vetana dnmek istedi ama. o
gce sahip olmadn a n lad. Ameliyat masasnn
nnde yle yatp be kledi. evresinde oda, dolaplar,
neterler, yatak, sandalye, saat . . . Hep tekrar tekrar
saat. mavimsi yok olmaa yz tutmu b i r d nya icin
de yan k bir g ne, t i k tak eden b i r mabut, a zsz.
gzsz. burunsuz yalnz birbirinden ayr l a n iki b
yk k ryla tik tak eden bir s u rat . . . Saat yediye
y i rmi be kald. Zaman i lerl iyor. saatteki baa c k l
maz temponun verdii hafif sars nsyla i l e rlemee
devam ediyord u . Saat yediye on vard a rt k . Baer
lach yar be line kadar doru l u p vcud u n u n yukar
ksmyla a mel iyat maasna ya sland; yal , oturup
kalm. hasta l k l , tek bana ve caresiz bir adam
d . Skin leti. Arl<asnda saat, nnde de kap var
d; ca resizl i k ii nde ve kend ini tes l i m ederek gzle
rini d i ktii

kap ; b i raz sonra o'nun ieri g i rece i .

bekledii adamn, b i r saat kadar yava v e dze n l i ,

113

pa rldayan neterleriyle onu pa rca.lara ayra ayra

ldrecek ola n adamn iceri gi recei drtgen . . . I
te byle oturuyordu imdi Baerlach. Zaman kend i
iindeydi a rtk, t i k tak'lar iindeydi. a rt k saate fazla
bakmas n n gerei yoktu, ancak drt dakika daha
bekleyeceini, c dakika, i k i dakika daha bekleye
ce i n i

biliyord u : Kalbinin vurularna tpatp uyan

saniyeleri saymaa balamt, yz

saniye

daha,

altm saniye daha, otuz saniye daha . . . Akc l , kan

eki l m i duda klaryla

geveel i k

edercasine sayd.

canl bir saat gibi; b i razdan, saat tam yedide bir vu

rula aclacak olan kapya gzlerini d i kt i : Kara n l k
b i r maa ra oyu u , alm hayvan az g i bi nnde
genileyecek kap n n ortasnda glge h a l i nde, k i m
o l d u u p e k secilemeyen dev gibi b i r i n i n bel i rmasini
be kl iyordu. Ama baba ln sa nd gibi E m menberger
olmad gelen; aclan a ra l ktan ieri , kom isere doru,
alayc ve ksk bir sesle sy lenen bir coc u k arks
duyuldu:

Kck Hans'1k
tek bama,
daldi byk ormana . .
.

l s l k calar g i b i syleniyordu

ark; ve kapda.

btn kap ercevesi n i dolduran, kocaman, geni

omuzlu,

kara kaftan salam eklemlerinden a a

y rt k prtk sarkma kta o l a n Yahudi G u l l iver duru

yordu .
Selmlarm komisar diyen d e v kapy kapad . . .
Yine buldum seni ite. seni korkusuz valye seni .
demek kt ruhlario savamaa cktn ha . . . n n
de oturduun tezgh, eskiden Danzig'teki Stutthof

kynde zerinde yatp kald m tezg h n ayn . .

Bunu syledi kten sonra baba l , yu kar kaldrd ,

v e gsne b i r cocuk gibi yaslan m o l a n Baerlach'
yata na gtrd.
ka ra l m baka l m dedi glerek. Komiser syle
yecek sz bulamayp yatakta l surat gibi sapsar
bir suratla yatarken dev partel kafta n n n i cinden b i r
ieyle i k i kdeh ka rd .
114

Yahudi kadehleri doldurup baba l n yata dibine

otu rurken, Art k votkam yok dedi. Ama Emmer
ta l 'deki y k k bir ky evinden, bra k l m bir evden
u esa s l patates ra ksndan birka tozlu ie ca l
d m . B u da i y i . B i r lye o k grlmez b u , deil m i
komisa r? Benim g i b i b i r ceset gecenin kara n l ,
sisierin yo u n l u u iinde yaaya n l a rdan b i r tozm i
not a l rsa buna gz yummak gerekir, de i l mi? Al
komisar, i baka l m .
Baerlach, Yahudinin dudaklarna yaklatrd k a
dehten iti . Ald m b t n i lalara aykr bir e y bu,
diye dnd a m a, yine de Iyi geldi iki.
G u l l iver,. , diye fsldayp Yahud i n i n elini tuttu. Bu
kahrolas

fare

kapa n na

tutulduumu nasl a n la

dn?,.
Dev gld, H ristiyam diye cevap verdi, -yara
izleri i l e dolu kasz, k i rpi ksiz ka fasndaki sert ba
kl gzleri kvlc mlanyordu, birka kadeh icmitl
bu a rada-. Beni Salem'e neden arm olabilir
d i n ki? B i r eylerden phelendiini hemen a n l a
mtm. u Neh le'yi yaaya n l a r a rasnda b u l m a n n
be l k i de b i r o l a n a vard . Votkann d o l u p tat o
gece N e h l e stne soru ama n n ru hbili msel b i r il
giden ileri gelebileceine b i r a n

bile

inanmad m .

Sen i tek bana mahvol maya m brakma l yd m , E s

kiden va lyeler t e k balarna

ejderh a n n

peine

dyorlard ama, bugn a rtk kt l k yle tek ba

na a ltedi lem iyor. Bugn uramak zorunda oldu
u m uz c n i leri yakalamak icin eskiden bira z keskin
zek l o l m a k yetiyord u , a ma artk geti o gnler.
Seni soytan dedektif. zaman kendi l i i nden sama i
ler yapmaa sru kledi seni . . O g nden beri seni g
.

zmden ayrmad m ; dn gecede bizim iyi kalpli Dak

to Hu ngertobe l ' i n karsna cktm. byle olduum
gibi . Kendisini geird i i bayg n l k ta n . aylt ncaya ka
dar a z u ramadm; yle korkmutu ki . . . Ama
renmek isted i i m eyi de renmitim. eski dzeni
yerine getirmek icin ka l kt m sana geldim ite. Senin
ba n a Bem'dek i sa n l a r, ben i m bama da Stutt115

hof'ta ki fareler bel kesi ldi. Dnya byle bl n m

i kiye . . .
Baerlach hafif b i r sesle e B u raya nas.l geldin?
diye sordu.
Devin surat srrtarak kasld.
Sa nd n gibi b i r kamyonun a l t n a saklanp fa l a n
de i l d i y e cevap verdi, H u n gertobe l ' i n a rabasyla
geldim.
Yayor m u o? diye sordu babalk. Artk kuvvet
len m i , sol u u n u tutup gzlerini Yahud iye d i k miti.
B irka dakika son ra seni eski, a l m olduun
Salem'e gtrecek. diyen Yahudi patates ra ksn
dan birkoc byk yudum ekti. u s rada Sonnens
tei n ' i n nndeki arabasnn ii nde bekl iyor.
Baerlach yz sapsar kesilerek Cce diye ba
rd . B i rdenbire Ya h udinin bu teh l i keden haberi o l a
mayaca n dnmt. Cce ldrecek o n u . .
.

Evet. cce . . . diye gld dev ikisini ierek. Ya

banc parta l l ii nde gizemli

bir grn vard .

Sa e l i n i n parma klarn a z n a gtrp bir kpei

a ryormu g i bi kesk i n , insa n n iine ileyen bi r
sl k tt rd . Pencere n i n zerindeki maden levha
birden y u ka r srld. Bir maymunun c retli scra
yyla k k k a ra b i r glge odan n iine atlad, b i r
taraftan da gargara yapyormu gibi a n l a lmaz ses
ler ckararak imek gibi bir h zla G u l liver'e doru
kayp devin kucana atlad. Yahudi n i n

kocaman

sacsz ba n ksa. kavruk k a l m kollaryle sard,

irk i n , ihtiyar cce surat n dev i n pa rtal gsne
yaslad.
Yahudi. cceyi Gel d i n ha, ben i m kk maymu
num. hayvancm, ben i m k k cehen nemlik cana
varm. diye candan b i r ekilde k a rlad. Sesi ark
sylyormu g i biydi. Benim zava l l M i notor'um

(1).

aa l a n m c cem benim . . . Stutthof'ta k i kan k r

mz geceler boyunca a l ayp sz.layara k nasl d a
u y u r kal rdn kol larm n aras nda s k sk . . . Zava l l

(1) Yart insan, yart boa eklindeki canavar.

1 16

Yahudi ruhumun biricik srda . . . Oulcuum. adam

otu ' m ben i m . . . Alayp havla ben i m kavru k Argos'
um. Odise sonsuz yolculuundan dnp sana geldi
yine . . . Ah, zava l l sarho Fortschig'i b r dnyaya
sen i n gnderd i i n i a n l a m tm, ayd n l a trmana n n
sen olduunu bil iyord u m . Daha o kence kentinde
bu l u n d uumuz sra l a r. o kt babyc Nehle, ya
h ut Emmen berger, ya da M i nos. ned i r ad bilmem,
sen i byle i n ce ilere a l trm t. Hadi, s r pa rma
m , kk kpe i m beni m . . . Tam a rabada H u n
gertobel'in yannda oturuyordum k i uyuz b i r ked i n i n
szian masna

benzer sev i n e l i b i r ses duydum a r

kamda. Zava l l dostumdu bu komiser, tutup elimle

a raban n a rkasndan

ekip

c kard m kendisi n i . . .

imdi asl nda i nsa n o l a n , a ma b i r hayvan gibi oa

i a n m bu i nsa nc , bu kk kati l i , kederli, ka h
verengi gzlerinden btn yarat klarn i acs i l e
bize bakan bu hayvanc n e yapacaz?
Baba l k yata nda dorulmu, bu bir i ft haya
lete, b u ikence ed i l mi Yahudi i l e devin dizleri ze
rinde bir cocuk gibi dans ettirdii c ceye bakyor
du.
Va Emmenberger?& d iye sord u . Emmenberger
ne o l d u?>
B i rden dev i n surat. zeri ndeki yara izleri el i k
kalemle oyu l m u eski caiara a it g ri b i r taa ben
zedi. B i ra z nce boaltt ieyi kuvvetli bir kol
h a reketiyle dalapiara doru f rlatp att. camlar y
le bir ang rtyla k n l p dkld ki, korkudan fare

gibi s l k sesi ckara n

cce

byk bir s rayla

amel iyat masasnn a l tna gizlend i .

Yahudinin a z n d a n Bunu neden soruyorsn ko
m i sa r? d iye cz rt l b i r ses kt . Ne v a r ki hemen
tapa rlanmas d a geci kmedi yalnz dehet veren gz
a ra l klar teh l i keli b i r

kvlcmlanma

ii ndeydi-.

kafta n n n icinden gnl ra hatlyle i k i nci bir ie

ckarp yeniden yabans yudumlarl a icmee bal a
d . Cehennemde yaamak susatyor a d a m . . D
manlar n z

ken d i n i z gibi sevin demiti biri, tal

1 17

Golgotha tepes i n i n zerinde. . . Sonra , kendisini i

viletti i han sefi l , yar rm tahtasndan aa
, kalalarn rten bir bez parasyla sarkp k a l
m t . Emmenberger'in zava l l ruhu iin dua e t H
ristiya n . yalnz yrekli dualar h o u n a g i d e r Ta n r
n n . . .

Dua et . . . Sorduun adam yok a rt k . Ben i m

el imden

ka n

ka n l d r komisar, ben

almak

zorunda k a l rsam teoloji derslerine kafa yora m a m .

M u sa ' n n yasa l a rna gre c m a l nd b e n i m , be
nim

Ta n r ma gre h a k k m yerine geti ri l d i , H risti

yan . . . Nehle Hamburg'un

herhangi bir nemli otel

oda snda nasl ldr ldysa ben de onu yle ld r

dm. pol i s yine eskisi gibi intiha ra k a ra r verecek.
Ne a n lataym sana daha? Elim grd iini. kol la r
rn n a rasna sknca l m kaps l n dilerinin a ra
s nda ezmek zorunda kald. Ahasver' in az s k d r,
kan e k i l mi dudaklar da kapa l ka.l r h e p. i kimi
zin a rasnda, Yahudi i l e ikence uzma n a ras nda
geen eyi, ada let yasa larna gre ro l l eri n nasl de
i ip de benim

nasl ikence uzma n ,

o n u n nasl

k u rba n durumuna g i rdiini ikimizden baka b i r de

btn bunlara izin vermi olan Tanr b i l iyor. Art k
birbirim izden ayr l ma l yz komisar.&
Dev ayaa kalkt.
imdi ne o lacak?:> d iye fsldad Baerlach.
H i bir ey o l mayacak& d iye cevap veren Yahudi baba l omuzlarndan ya kalayp kendine do
ru ekti yzleri birbirine yaklanca gz gze geldi
ler. Dev H i bir ey o l mayaca k , h i b i r ey> d i ye
yeniden fsldad. B u rada olduumu senden, b i r de
Hungertobel'den baka kimse bil miyor. H i k i mse
ye grn meden bir glge gibi kaydm koridorlardan,
nce Emmenberger'e, sonra sa na. Ben i m var oldu
u m u kurtard m kk eyta n l a rdan. b i r avu Ya
hudi i l e b i r avu H ristiya ndan baka k i mse bilmi
yor. B ra ka l m d nya gmsn Emmenberger'i, bra
k a l m bu ly anacak sayg atn gazeteler yaz
sn . . .

Nazi'ler Stutthof'u istemitir, m i lyonerler bu

hastaneyi isted iler, ba kalar da baka bir eyi iste-

118

yec k ler. Tek bana k i iler olara k biz kurtorama

yz b u d nyay, tpk zava l l Sisyphos' u n k i gibi umut
suz bir aba o l u rd u b u . . . Bu bizim e l i m i zden gel
medii g i bi, bir kudretl i n i n , b i r ulusun. en kudretl i
o l a n eytan n e l i nden de gelmez. Yalnz k a ra rl a r n
t e k b a n a veren Tan r ' n n el i n dedi r bu . . Bizim a n
cak tek tek b i r yard m mz o l a b i l i r btnyle de i l ,
zava l l Ya hudi G u l l iver'in s n rl a n mas, insa n l n s
n rl a n mas. B i z d nyay k u rtarma n n yolunu a ra m a
m a l , d nyada ba m zdan geen deneyi baarma
sn bilme l iyiz. zama n m zda bize kalm b i ri c i k ger
cek serven budur.:. Ve dev, bir baba n n cocuuna
gste rdii zenle baba l yata na yatrd.
Ge l benim k k maymun u m diye barp b i r
s l k ald. Te k b i r kuvvetli srayla v e vzlt l , pel
tek sesler ckararak hz alan cce Yahudinin sol o m
z u n a atlad.
Dev Aferin sana,
benim kk katilim diye
cceyi vd. Biz hep beraber olacaz. i nsan toplu
mundan kovulmuuz i k i miz de, sen yaradl ten t
r . ben de artk llere kart m iin . . . Hoa ka l ,
komisar. gece yol cu l u u balyor a rt k . bu d nya
nn yeralt maara l a rna doru ac bir i n i i gze a l
maly z y i ne, kudretiiieri n a rdna dt b i r dnya
n n yitik maa ra l orna doru .
.

Yahud i tekrar baba l a bakp

ba n

saliayara k

selm verd i , i k i el iyle parma k l klara sar l p dem i r

cubu k l a r birbirinden a y rd, pencereden d a r sal
land.
H oa kal komisor diye yeniden o garip, ark
syler gibi sesiyle gld. Yalnz omuzlar ve kuvvetli
dazlak kotas . sol yana nda da ccenin ihtiyar su
rat grnyordu. Hemen hemen yusyuva rl a k olmu
ayn koca man kafa n n br tara f nda, sa n k i Yahu
d i om uzlarnda btn d nyay, yerkre i l e i nsa n l
tayormu g i bi o l d u .
Hoa kal korkusuz valyem, Baerlach'm de
di dev, G u l l iver devlerle c ce,lere doru i l e rlemee
devam ediyor. baka l kelere, baka dnya l a ra . hep

119

ileri. hep telere . . . Hoa kal, komisar. hoa kal))

ve son h oa kaldan sonra gzden kayboldu.
Ba ba l k gzlerini kapad. zerine cken bar
havas iyi gelmiti, yavaca aclan k a p n n eiinde
onu Bern'e gtrecek olan H u ngertobe l ' i n d u rdu
u n u a nlay nca kendini daha da i y i h issetti.

<<Umut diyerek glen devi n go gs u p indi . . .

Gzleri tanmlanamaz hayvans bir yabanlkla
kvlcmlanmt. Yzndeki yara izleri daha da
meydana kmt, Baerlach'n yorgan
zerindeki elleri hayvan peneleri gibiydi; bu
aalanm vcuda durmadan daha fazla
votka sindiren paralanm az uzaklardan
gelen bir yasla inliyordu: inan, umut, sevgi, ite bu
... Ne var ki ilerinde en saiarn umut!
Benim iin de yle, Yahudi Gulliver'in etine
kpkrmz resmolunmutur bu ... Sevgi ile
inancn yzn yalnz eytanlar grrd
Stuthof'da, ama umut, yalnz o kalmt ite,
umut, umut.

60 Lira