EKONIMIA Fakulteti Juridik Viti I ( Mejdi Bektashi )

RRADHESIA DHE ZGJEDHJA

Rrallesia-eshte parim fundamental ekonomik qe nenkupton
se te mirat ekonomike gjithehere mungoje me kerkesat e
konsumatoreve.
Zgjedhja-proces i seleksionimit alternative te mundeshme
poashtu eshte seleksionim i mundesive te kufizuara.
RESURSET
Resurset- shpenzimet e bera per prodhimin e te mireve dhe
sherbimeve ekonomike .
Ndahen :
1.resurset natyrore
2.resurset materiale
3.resurset punuese
4.resurset ndermarrese
Resurset e ralla- nevojat dhe kerkesat njerezore nuk mund
te plotesohen gjithmone ne tersi pasi qe resurset prodhuese
jane te kufizuara.
Resurset prodhuese-jane inputet dhe ndahen ne kater
kategori kryesore : toka , puna , kapitali dhe ndermarresia.
NDARJA E EKONOMISE
Ekonomia ndahet ne : mikro , makro , mezo , mega dhe
ekonomia e re.
Mikroekonomia eshte fushe e vecante eshkences
ekonomike qe studion sjelljet dhe qendrimet individuale te
disa komponenteve te shoqerise qe jane : sectoret prodhues
, firmat dhe amviserite.

Makroekonomia studione funksionimin e ekonomise

kombtare si nje teresi. Termin makroekonomia per here te
pare e ka perdorure Ragnar Frisch ne vitin 1933
Makroekonomia merret me studimin e asaj se si ne kuader
te nje ekonomie kombetar studion problemet e inflacioit ,
devalvimit , stagflacionit , papunsis etj.

Mezoekonomia eshte fushe e veqante e shkences

ekonomike e cila studion nivelet e ndermjetme qe gjenden
ne mes njesis atomike te mikroekonomis dhe teresis

makroekonomike. Objekti i studimit te mezoekonomise eshte

qe te studioje : deget , sectort etj.

Megaekonomia fusha e shkences ekonomike qe studion

fusheveprimin e korporatave multinacionale .
Ekonomia e Re (e-ekonomia) - apo si quhet ndryshe edhe
ekonomia informative jane terme per produktet e reja
sherbimet dhe tregjet qe jane te nderlidhura me perdorimin
e kompjuterve , komunikimeve mobile e posaqerishte te
internetit e qe japin nje shtytje te posaqme zhvillimit
ekonomike.
FUNKSIONET E SHKENCES EKONOMIKE
Funksionet e shkences ekonomike jane :
1. NJOHESE
2. PRAKTIKE
3. METODOLOGJIKE
SHKOLLA MERKANTILISTE.
Perfaqesuesit :
Ne France : antoan monkretjen
Ne Itali : antonio Sera dhe
Ne Angli : Tomas Man

SHKOLLA FIZIOKRATE
Perfaqesuesit :
1. Fransoa Kene

EKONOMIA KLASIKE
Perfaqesuesit :
1. Adam Smith
2. David Rikardo
3. Zhan Batist sej
4. Robert Maithus

EKONOMIA MARKSISTE
Perfaqesuesit :
1. Karl Marksi
2. Fridrih Engelsi
3. Vladimir Iliq Leninit

EKONOMI NEOKLASIKE
Perfaqesuesit :
1. Alfred Marshall
2. Klark
3. Pereto etj
Perfaqesuesi me i njohure eshte : Jozef Shumpeter .
EKONOMIA KEJNZIANE
Perfaesuesit :
1. Xhon Majnard Keines

NEOLIBERALIZMI DHE KRITIKAT

Perfaqesuesit :
1.Friedrich August von Hayek
2.Milton Fridman.

EKONOMIA MODERNE
Perfaqesuesit :
1.Xhon Keneth Galbrajt
2.Paul Samuelson
3.Joan Robinson
4.Terli Mings etj.

EKON... INSTITUCIONALE
Perfaqesuesit :
1.Ronald Coase

EKONOMIA POZITIVE
Studione se cfare eshte ? ne ceshtjet ekonomike.

EKONOMIA NORMATIVE
Studione se cfare do te jete ?ne ceshtjet ekonomike.

AKTIVITETET EKONOMIKE
Ndahen :

1.Prodhimi
2.Shperndarja
3.Kembimi
4.Konsumi
SUBJEKTETE E EKONOMIKE
Ndahen :
1.Amvisertite kane karaktere SHPENZUES
2.Firmat
3.Shteti
INSTITUCIONET EKONOMIKE
Ndahen :
1.Planifikimi
2.Prona
3.Tregu
Institucioni me i rendesishem eshte PRONA .

PROBLEMET PARESORE TE
EKONOMISE SE TREGUT
Ndahen :
1. Cka te prodhohet
2. Si te prodhohet
3. Per ke te prodhohet

LLOJET E EKONOMISE SE TREGUT

Jane :
1.anglosakson
2.aziatiko-lindor japonez
3.kontinental (gjerman)

ANALIZA EKONOMIKE E KRIMIT

Nje kohe te gjate analiza e kriminalitetit respektivishte
shkelja e ligjit ishte e rezervuar per shkencat juridike dhe
per disa shkenca jo ekonomike sic jane : sociologjia e ne
disa raste me te renda edhe psikologjia ,
Becery ne vepren e tij krimi dhe denimi me aneksin
analiza ekonomike theksone se kriminelet sillen ne menyre
plotesishte rasionale dhe se motivimi i tyre i pergjithshem
nuk dallon shume nga motivi i idivideve te tjera .

Dhuntia e vecante qe disa njerz e kane per te organizuar

burimet s tokes te punes dhe te kapitalit per te prodhuare
te mira materiale duke kerkuar mundesi te reja biznesi dhe
zhvilluar menyra te reja te kryerjes se pune quhet
NDERMARRESI .
DEVIDENTE
E ardhura nga kaptali i avancuar ne kapitalin industrial
quhet EVIDENTA.

SI NDAHET PRONA
Ndahet :
Prona shteterore dmth pronen e menaxhojne shteti
permes organeve ;
Prona individuale eshte pron qe shteti nuk mund te
konfiskoje.

SI NDAHET TREGU
Ndahet :
1.Tregun lokal
2.Tregun nderkombetar
3.Tregun me pakice
4.Tregun me shumice
KUSHE E QEVERISE TREGUN
Konsumatoret
Planifikimi dhe direktivat ekonomike jane karakteristike e
sistemit ekonomike KOMANDUES

Mallrat dhe sherbimet qe shfrutezohen nha ana e firmave

(kompanive) ne proceset e prodhimit (toka , puna ,
kapitali )quhet INPUT
Vepra kapirale e Xhon Majnard Kejns ishte :
- Teoria e pergjithshme e punesimit , inyeresit dhe parase.
Revolcioni industrial ne shek e XVII eshte paraqitur ne :
- Angli dhe France


TRI DEMENZIONET E EKONOMISE
KONKURRENCA-eshte nje dimension qe veprone ne menyre
horizontale dhe nenkuptone oferten dhe kerkesen ne
mekanizmin e tregut.
Llojet e konkurrences jane :
1.Konkurrenca e kufizuare ;
2.Plotesishte e lire dhe
3.Plotesishte e kufizuare.
KOMANDA eshte dimension klasore sepse ekziston klasa e
larte qe komandon dhe klasa e uleta e cila eshte e
komanduar.
NDERRIMI eshte dimension kohor qe i dedikohen
ndryshimeve evolutive te sistemeve shoqerore.
RROTULLIMI I KAPITALIT TE AVANCUAR
Kapitalin e avancuar e klasifikojme ne :
KAPITALI FIKS ne kete kapital hyjne ndertesat , makinat ,
infrastruktura .
KAPITALI QARKULLUES eshte proporcional me sasine e
prodhimtarise qe duhet kuptuar se rritja e vellimit te
prodhimtarise proporcionalisht rritet eedhe sasia e
shpenzuar e kapitalit qarkullues.

AKUMULIMI I KAPITALIT
Te akumuloshe do te thote te grumbulloshe kapital.
Akumulimi i kapitalit nenkuptone grumbullimin e parase se
fituar nga pronari i kapitalit prej akumulimit .
Kemi :
a. Akumulim para
b. Akumulim real
STRATEGJITE KRYESORE TE KONKURRENCES
Jane :
1.Konkurrenca e cmimeve-zhvillohet kur firmat angazhohen
per terheqjen e bleresve duke iu ofruar mallrat te njejte si
firmat tjera por me cmime me te uleta.
2.Depertimi behet kur firmat random te mbijetuara ne
nxitjen per shtimin maksimal te fitimit e te cilat kane
financuar institute shkencore hulumtuese dhe teknike te
prodhimit per treg te cilat bejne zbulimet te reja.
Fuqia monopoliste arrihet kur nje firme mbizoterone mbi

firmat tjera konkurruese qe mund te arrihen me

konkurrence lojale dhe jolojale dhe me centralizimin.

OFERTA
Oferta sasia e mallrave dhe sherbimeve ne treg
Oferta me raport me cmimet eshte ne perpjestime te
drejte.

KERKESA
Kerkesa sasine e parase per blerjen.
Sfida ekonomike se per ke te prodhohet zgjidhet permes :
OFERTES DHE KERKESES.

LLOJET E FIRMAVE SIPASE ORGANIZIMIT

1.Firma individuale-jane ndermarrjet ne pronesi individuale
perkatesishte pronesi personale , posedues i vetem por
edhe drejtues i vetem.
2.Ortake ky lloj organizii te ndermarrjeve eshte forme me
e larte dhe perbehete pre dy ose me shume pronar .
3.Korporatat apo shoqeri aksionare formohen me
centralizimin vullnetare te kapitalit qe realizohet ne shitjen
e letrave me vlere te ashtuquajtura aksione , aksioni eshte
leter me vlere e cila i jep
Pronarit te vet te drejten e titullarit te pronesis ne pjesen
perkatese ne pasurine e shoqerise aksionare.
FORMAT E AVANCIMIT TE KAPITALIT
1.Kapitali industrial
2.kapitali tregtar
3.kapitalin e tregtise se parase
4.kapitali aksionar dhe
5.kapitali i avancuar ne blerjen e tokes dhe ne punimin e
tokes
SHPENZIMET E QARKULLIMI
Ndahen ne dy grupe :
1.Shpenzimet e kulluara (neto) te qerkullimit - keto hyjne te
gjitha ato shpenzime te punes se materializuara dhe te
punes se gjalle qe jane te lidhura vetem me shitblerjen e
mallit.Ketu kemi tri forma kryesore :
a. shpenzimet te shiteblerjes

b. shpenzimet te kontabilitetit tregtar dhe

c. shpenzimet e parase
2.Shpenzime heterogjene (prodhuese) te qarkullimit
quhen shpenzimet prodhuese te qarkullimit sepse paraqiten
si domosdoshmeri e kontinuitetit te prodhimtarise.Ketu kemi
dy lloje:
a. shpenzimet e ruajtjes
b. shpenzimet e transportit

KAPITALI HUA
Ky kapital perhere te pare eshte paraqiture ne sistemin
feudal ne forme te kapitalit tregtar dhe te kapitalit fajde qe
kryesishte jepet ne mallra si mejte e pune , lende pune ose
si te mira per ekzistencen dhe kthehet para ose me teper ne
mall.
NORMA TE KAMATES
Kamata eshte cmimi i vleres se perdorimit te kapitalit hua.
Faktoret qe veprojne ne formimin e normes se kamates jane
:
1.norma e fitimit qe eshte prej nga rrjedh interesi dhe
2.oferta dhe kerkesa per kete kapital.
Norma e fitimit eshte tregues i rentablitetit te kapitalit ne
funksion i cili po qe se eshte i huazuare duhet te ndahet ne
mes dy kapitalisteve : huadhenesit dhe huamarresit.

BANKA DHE PUNET BANKARE

Banka eshte institucion financiare i vecante i cili ne
menyre profesionale marret me marrjen dhe dhenien e
kredise si dhe me ndermjetesimin ne qarkullimin e pagesave
te klienteve.
Bankat ndahen ne :
Punet pasive perfshijne grumbullimin e mjeteve te parave
perkohesisht te liruara nga rrethxhirimi nga burimet e
ndryshme .
Punet aktive perfshijne ne tere aktivitetin e bankes ne
raport me huamarresit.
Punet neutrale I ben banka kur paraqitet vetem si
ndermjetese ne pagesat e ndryshme ne llogari te klienteve
te vet..


KAPITALI AKSIONAR
Kapitali aksionare eshte ai kapital i cili formohet me
parimin e centralizimt te kapitaleve te shperndara ne duart
e shume kapitalisteve ne nje te perbashket.
DEVIDENTE
E ardhura qe rrjedhe nga kapitali aksionar quhet dividende.
CMIMI I AKSIONEVE
Eshte vlera reale e aksionit sipase se ciles ajo edhe shitet
ne treg.
KAPITALI FIKTIV
Nenkuptohet kapitali i imagjinuar i cili nuk ekziston.

RENTA e ardhura nga prona mbi token.

Renta eshte e ardhura e fituar pa pune te cilen e merr
ndonje person kur pasurin e tij ia jep ne shfrytezim.
Rentat ne kapitalizem mund te jene :
a. rentat diferenciale
b. rentat absolute dhe
c. rentat monopoliste.

RENTAT DIFERENCIALE
Eshte rente qe paraqitet ne nje diference te caktuar sikurse
edhe fitimi suplementar ne industri .
Kto paraqiten ne forme :
a. rentes difereciale I
b. rentes difereciale II
RENTA ABSOLUTE
Renta qe sjell cdo trull toke pavaresisht nga vetite e saj pra
edhe toka me e dobet quhet
RENT ABSOLUTE.
RENTAT MONOPOLISTE
Eshte pjese e mbivleres se krijuar por qe ne saje te vetive
te vecante te tokes ato pjese te fitimit suplementar e
perveteson pronari i tokes ne forme te rentes monopoliste.
FORMAT E MONOPOLEVE
Mund ti ndajme :
Format e ulet dhe
Format e larta te lidhjeve monopoliste.

Format te uleta :
1.Marreveshjet xhentelmene jane marreveshje te grupeve
te kapitalisteve qe arrihen per te realizuare politike te
caktuar ne treg.
2.Konventat jane marreveshje te ngjajshme por me nje
ndryshim se jane jashte lemit te industrise e me teper per
bankat , shoqerin e sigurimit .
3.Ringet e korneret-jane marreveshjet afatshkurtra me
karakter spekulativ.
Format e larta :
1.Kartelet jane forme me e perhapur e lidhjeve
monopoliste.Duke u bashkuar ne kartel anetaret e ruajne
plotesishte pavarsine e tyre prodhuese financiare dhe te
tregut.
2.Sindikatat jane lidhje monopoliste ku anetaret e ruajne
pavarsine prodhuese dhe financiare por e humbin pavarsine
komerciale .
3.Trustet jane forme me e larte e lidhjeve monopoliste ne
te cilat anetaret e humbin ne tere pavaresine e vet
ekonomike si prodhuese financiare ashtu edhe komerciale.
4.Koncernet jane forma me te persosura te lidhjeve
monopoliste qe bashkimin e bejne ne drejtim vertikal dhe
horizontal.

FORMAT E MONOPOLEVE
Ndahen :
Monopol , Duopol , Oligopol
SHKAQET E INFLACIONIT
Shkaqet Jane :
Inflacioni i kerkeses eshte rezultat I rritjes se ofertes se
parave ne tregun e caktuar si dhe te rritjes se shpenzimeve
qeveritare.
Inflacioni i kostos nenkupton rritjen e shpenzimeve te
prodhimit si dhe rritjen e tepruar te kerkeses se
konsumatoreve.
Inflacioni inercial
Inflacioni monetar

LLOJET E INFLACIONIT
Jane :
Inflacioni I moderuar

Inflacioni I galopant
Inflacioni I hiperinflacioni
DEVALVIM
Me devalvim-nenkuptojme zvogelimin zyrtar te vleres se
kembimit te valutes kombetare permes vendimit ligjor e
krahasuar me ar ose valutat tjera konvertibile.

REVALIMI
Revalimi eshte proces ekonomike I rritjes se kursit zyrtar
te valutes kombetare ne krahasim me arin ose valutat tjera
konvertibile.
DEFLACIONI
Deflacioni eshte zvogelimi i pergjithshem i nivelit te
cmimeve .
Deflacioni mund te jete :
I Hapur qe karakterizohet me renien e cmimeve dhe
I ngadalshem qe karakterizohet me zvogelimin e qarkulliit
te mallrave dhe sherbimeve.
Pasojat e deflacionit jane :
Zvogelimi i kerkesave per blerjen e mallrave dhe renia e
cmimeve etj.

NULIFIKIMI
Paraqet anulimin ose heqjen e zerova nga ana e shtetit te
monedhes se ligjshme.
Arsyet e nulifikimit te parase jane :
tekniko-praktike dhe
Psikologjike .

STAGFLACIONI
Me stagflacion nenkuptojme ekzistimin e normes se
inflacionit ne lartesi me te madhe se 3 % por te percjella
me norma e larte te papunesis (8-13%).

BANKAT DHE SITEMI BANKAR

Klasifikimi i institucioneve bankiere mund te behet ne :
Bankat monetare
Bankat depozituese

Bankat afariste
Bankat investive
Bankat e sigurimeve
Bankat univerzale
Banka perbehen prej dy niveleve :
Banka qendrore dhe
Banka e instituciove financiaro-kreditore e tregtare.
CIKLET EKONOMIKE
Zgjatja e cikleve ekonomike varet nga dy faktore :
Nga zevendesimi I kapitaleve ekzistuese dhe nga investimet
e reja .
Shkaqet cikleve ekonomike munde te jene : endogene dhe
egzogene.
Karakteristikat me te rendesishme jane:
Investimet
Papunesia dhe
Likuiditeti etj
TREGU I PUNES
Tregu i punes eshte vend ku behet vendosja e
mardhenieve te caktuara ndermjet individeve qe jane te
afte per pune dhe qe kane interes qe te punojne.

LLOJET E PAPUNESISE
Jane :
Papunesia ciklike krijohet ne periudhen e depresionit ose
te krizes ekonomike.
Papunesia strukturale paraqitet si rezultat i mosperputhjes
agregate ndermjet ofertes dhe kerkeses per force punuese.
Papunesia frikcionale paraqitet per arsye te nderrimit te
vendbanimit etj
Papunesia sezonale eshte papunesi afatshkurte qe
zakonisht krijohet ne veprimtarit qe kane karakter zezonal
brenda vitit.
SHKAQET E PAPUNESISE
Si shkaqet me te shpeshta te papunesise mund te
paraqiten : nderrimi I vendbanimit , hyrja per here te pare
ne kontigjentin e punes, nderimi I teknologjise etj.

PUNESIMI I FORCES PUNUESE DHE TREGU I PUNES

Punesimi I forces punuese mund te analizohet nga disa

aspekte sic jane : aspekti I gjere dhe I ngushte .
Format me te shpeshta te punesimit jane :
Punesimi I perhershem-ku gjate javes se punes punohet 40
ore por orari mund te jete edhe me I shkurter.
Punesimi kohor kur marreveshja per pune eshte 4 jave.
Java e koncentruar kur punohet nga 4 dite ne jave me 10
ore ne dite.
Ndarja e vendit te punes kur dy individe ne mes tyre mund
te ndajne pergjegjesite per kryerjen e te se njejtes pune.
SINDIKATAT
Parimet kryesre ne te cilat duhet mbeshtetet veprim I
sindikatave jane :
Parimi I vullnetariziit ;
Sendikalizimi krijohet nga poshte ;
Parimi I solidaritetit ;
Pavarsia nga partite e forcat politike dhe nga shteti ;
sindikatat duhet te veprojne si institucion.
Sindikatat klasifikohen sipas:
Kompanise apo ndermarrjes ;
Zejtarise ;
Profesionit ;
Industrise dhe te pergjithshme.
SINDIKATAT
Ketu kemi tri tipe (grupeve) te sindikateve te punetoreve :
1.Sindikata zejtare (tregtare)
2.Sindikata industriale dhe
3.Sindikatat te punonjesve publike.
SINDI. .ZEJTARE jane lloj i sindikates , antarsia e te se
ciles eshte e perbere nga individe qe ushtrojne te njejten
zeje ose qe jane te punesuar ne tregti.
SINDI. INDUSTRIALE-paraqet nje bashkim vullnetar
antaresia e te se ciles eshte e perbere nga individet qe
punojne ne te njejten kompani ose industri te caktuar.
SINDI.E PUNONJESVE PUBLIKE-eshte nje bashkim antarsie e
te ciles eshte e perbere nga individe qe punojne per qeverin
lokale , shteterore ose federale.

SINDIKATAT NDERKOMBETARE

Ne SHBA ekzistojne tri nivele te strukturave te sindikatae :

1.sindikatat lokale ;
2.sindikatat nacionale
3.federata e sindikatave nacionale

DIALOGU SOCIAL DHE KONTRATAT KOLEKTIVE TE PUNES.

Me dialog social nenkuptojme te gjitha llojet e
marreveshjeve te perbashketa dhe bashkepunese.
Tri shtyllat e kete defenicionit jane :
1.ingormimi
2.konsultimi
3.negocimi
QEVERIA , PUNEDHENESIT DHE SINDIKATAT.
Roli dhe angazhimi I qeverise ne ekonomin bashkohore te
tregut ka te beje me nxitjen dhe stabilitetin ekonomik. Rolin
e qeverise ne vitet e 30 kryetaru I atehershem I SHBA ,
Frenklin Rusvelti e devinonte qeveria ka detyre te caktuar
te perdore te gjithe pushtetin dhe resurset e saj per te
perballuar problemet e reja sociale me kontrolla te reja
sociale.
FAKTORET QE NDIKOJNE NE SHTIMIN DHE ZHVILLIMIN
EKONOMIK.
Zhvillimi ekonomik I cdo varet ne radhe te pare nga kater
faktore paresore :
1.faktori prodhues njerezor ;
2.faktori prodhues natyrore;
3.faktori I kapitalit ;
4.teknologjia.

MODELET ZHVILLIMORE.
Modelet alternative ndal modelit te ekonomise se tregut
jane :
Modeli socialist
Modeli I komunizmit sovjetik
Modeli I tranzicionit dhe
Modeli aziatik.
Zhvillimi ekonomike-eshte proces I permiresimit te
standartit jetesor dhe mireqenies se popullates ne shtetet
ne zhvillim me rritje te ardhurave per koke te banorit.
PERIUDHA E TRANZICIONIT .
Tranzicioni bashkekohor eshte transformimi radikal dhe

largpames I sistemit shoqeroro-ekonomik te ekonomise se

caktuar kombetare.
Ekonomia e periudhes se tranzicionit nenkupton ekonomine
e tranzicionit e cila reformohet nga ekonomia e
centralizimit-planifikuar ne drejtim te ekonomise se tregut.
Karakteristikat e ekonomise se tranzicionit jane :
1.Kufizimet kohore te funksionimit
2.Jostabiliteti dhe jostacionariteti I proceseve ekonomike
3.Jofunkcionaliteti I lidhjeve prapavajtese si dhe
mosfunksionimi I mekanizmave te veterregullimit.
KONCEPTET E PERIUDHES SE TRANZICIONIT .
Jane dy konceptet kryesore:
Koncepti I shokut (terapise shok) qe nenkupton reformen e
mardhedhenieve pronesore , ndertimin e infrastrukturese se
tregut ku te gjitha masat duhet te ndermerren gjate nje
periudhe te shkurter kohore.
Koncepti I gradualizimit qe nenkupton se te gjitha keto
masa duhet te ndermirren ne etapa te vecanta dhe te ndara
njera prej tjetres.

MASAT PARESORE QE DUHET TE NDERMERREN GJATE

PERIUDHES SE TRANZICIONIT.
Jane :
1.masat e pershtatjes makroekonomike ;
2.koncepti I sistemit te ri juridik dhe ekonomik ;
3.rivendosja e tregut ;
4.liberalizmi I rrjedhave te tregtise se jashtme ;
5.ndertimi I rrjetit te sigurise sociale ;
6.transformimi pronesor dhe privatizimi.
POLITIKA TREGTARE E LIRE DHE PROTEKSIONISTE .
Politika tregtare eshte politika e qeverise me te cilen merr
pjese ne tregtin e nderkombetare permes tatimeve ose
permes kufizimeve direkte te importit ose eksportit.
Proteksionizmi eshte teori dhe politike e tregtise se
jashtme qe bazohet ne mbrojtjen e prodhimtarise vendore
nga konkurrenca e jashtme.themelusesi I saj HAMILTON.
Klauzula qe I mundeson nje shteti per te mbrojture
industrine e vet permes taksave antidamping.
Doganat paraqesin nje lloj tatimi qe I paguhet shtetit me
te cilin ngarkohet malli me prejardhje te vendit apo te
jashtem , I cili kalon kufirin shteterore pa marre parasysh
se a eshte fjala per mallin e importuar , te eksportuar apo

transit.

POLITIKA TREGTARE E LIRE DHE PROTEKSIONISTE .

Protekcionizmi ekonomik me crast paraqiten disa
argumente joekonomike qe shpjegojne qe eshte e
deshirueshme qe te sakrifikohet mireqenia ekonomike me
qellim qe te stimulohen disa qellime nacionale.
KUOTAT jane restrikcione per importin maksimal te sasise.
BARIERAT JODOGANORE jane rregulla administrative
permes te cilave behet diskriminimi I mallrave te huaja ne
krahasim me mallrat vendore.
Subvencionet eksportuese jane masa te politikes
komerciale me te cilat stimulohet eksporti.
. FAKTORET ose SHKAQET permes te cilave arsytohet
aplikimi I masave PROTEKSIONISTE klasifikohet ne dy
grupe:
1.te natyres ekonomike ;
2.te natyres jo ekonomike
INTEGRIMI EKONOMIK
Format e Interngrimit jane :
1.zona e tregtise se lire ;
2.bashkimi doganor ;
3.tregu I perbashket ;
4.bashkimi ekonomik.
ZONA E TREGTISE SE LIRE eshte marreveshja ndermjet du
ose me shume shteteve per te eleminuar barrierat terifore
dhe joterifore qe cenojne tregtin ndermjet tyre.
Zona me e njohure e tregtise se lire eshte zona evropiane e
tregtise se lire (EFTA) qe eshte krijuar ne vitin 1960.
..
NAFTA , mekanizmi , funksionimi dhe rezultatet.
NAFTA ishte rezultat I perfundimit te rundit te Urugvajit qe
kishte si rezultat rritjen e te ardhurave dhe zvogelimin e
cmimeve te mallrave dhe sherbimeve.
Kongresi amerikan NAFTA-ne e ka miratuar ne vitin 1993.
Marreveshja amerikano-veriore per tregtin e lire eshte
marreveshja e lidhure ndermjet shba, kanadase edhe
meksikes ne vitin 1993 dhe ka hyre ne fuqi me 1 janar
1994.
ORGANIZATAT BOTERORE E TREGTISE.
OBT-eshte themeluar ne janar te vitit 1995 por sistemi I saj

tregtar eshte krijuar gjysme shekulli me pare.

Sistemi tregtar duhet te jete :
Jo diskriminues
Me I lire
I parashikueshem
Me kompetitiv
Me fitimprures per shtetet ne zhvillim.
Marreveshjet me kryesore qe jane nenshkruar ne kuader
GATT dhe OBT jane :
1.Marreveshja shumepaleshe per tregtine me mallra (GATT1994);
2.Marreveshja shumepaleshe per tregtine me sherbime
(GATS);
3.Marreveshja mbi aspektet e te drejtave te pronesise
intelektuale per tregtine (TRIPs);
4.Memorandumi mbi procedurat qe drejtojne Zgjidhjen e
mosmarreveshjeve.
Resurset

e Ndermarrsis (ese)
Faktoret qe ndikojne ne zhvillimin ekonomik (ese)
Funksioni I parase si mase e vleres (ese)
Ekonomiksi dhe drejtsia
ka I avancon korporatat nga firmat
Ideja per formimin e ekonomise fikse
Autoret e ekonomise mikste
Autoret e ekonomise marksiste
ka eshte ILO
Kur eshte formuar B. Ekonomike Evropiane
fare eshte inflacioni ne rritje nga 1-5%
Papunsia frikcionale
Barrierat jodoganore
ka perfshijne resurset e ndermarresise
Kush sht autori I ligjit te rrallesis

Testi tjeter
ka eshte ekonomia sociale e tregut (ese)
Dallimi mes ekonomise normative dhe ekonomise positive
(ese)
Krkesa dhe ligji I kerkeses (ese)

Deflacioni dhe shkaqet e deflacionit (ese)

Format e ulta te lidhjeve monopoliste
Perfaqsuesit e shkolles klasike
Ekonomia liberale dhe autoret e liberalizmit
Qka eshte ekonomia natyrore
Protekcionizmiekonomik + kuotat
Shkolla monetariste autoret
Faktoret qe ndikojne ne ekonomine e tregut
Analiza Ex Ante
Depresioni
ILO
Autoret e ekonomise feudaliste

ekonomia pozitive dhe normative..

Oferta dhe ligji i ofertes..
Parimet e OBT-s
me qka merret ekonomia e planifikuar
qka eshte shtimi dhe zhvillimi dhe cilet jan faktoret qe
ndikojn ne te
qka eshte nderrmarrja,dhe cilet jan agjendet ekonomik te
saj
cilat jan pikat me esenciale te john galbrajt
cili eshte dallimi ne mes te ekonomis se tregut dhe
ekonomis se planifikuar..
Provimi nga Lenda " EKONOMIA "
1.PO - JO - Analiza ex ante nuk merret me nje model ose proces te
ardhshem apo hipotetik ?
JO
2.PO - JO - Depresioni nuk paraqitet ne forme te zvogelimit te
aftesise blerese te parase ?
3.Pikenisja e qdo aktiviteti ekonomik eshte ___,ndersa qellimi i fundit
eshte ____ ?
4.Idhetar i shkolles monetariste eshte : a)Paul.A.Samuelson,b)Milton
Fridman dhe c)Mancur Olson ?
5.Cili nga autoret e meposhtem e quane ekonomine liberale: a)Milton
Fridman,b)George Soros dhe c)Terli Mings ?
6.Ekonomia e prodhimit natyror,ndryshe quhet edhe ekonomia :a)e
tregut,b)tradicionale dhe c)e planifikuar ?

7.Teoria dhe politika e tregtise se jashtme, qe bazohet ne mbrojtjen

e prodhimtarise vendore nga konkurrenca e
jashtme quhet :a)protekcionizem ,b)liberalizem dhe c)kuota?
8.Integrimi ekonomia ( Marreveshja ) qe eshte i nenshkruar nga ana
e SHBA-ve,Kanadase dhe Meksikos,quhet :a)Unioni
Evropian,b)NAFTA dhe c)OPEC?
9.Cila nga keto organizata nderkombetare luan rol te rendesishem ne
koordinimin e veprimeve dhe organizimeve sindikale : a)ILO
( Organizata Boterore e Punes ),b)BB ( Banka Boterore )
dhe c)FMN ( Fondi Monetar Nderkombetar )?
10.Nese kerkesa per kapital eshte e larte,ndersa oferta e kapitalit
eshte e ulet,ateher norma e kamates do te kete tendence te
: a)rritet,b)mbetet e njejte dhe c)zvogelohet
11.Perfaqesuesit kryesor te ekonomise klasike ishin : a) Adam Smithi
b)David Rikardo dhe c)Zhan Batist Sej
12.Cilat jane format e uleta te lidhjeve monopolistike :
a)Marreveshjet xhentelmene b)Konventat c)Ringet e
korneret dhe d)Te pullet
13.Qellimet e ekonomise bashkekohore te tregut jane : a)Zhvillimi
ekonomik ,b)Siguria ekonomike c)Punesimi i plote dhe
d)Liria ekonomike
14.Faktoret me te rendesishem qe veprojne ne tregun e punes jane :
a)Popullesia,b)Efekti i te ardhurave dhe c)Efekti i
substituimit
15.Ku qendron dallimi ne mes ekonomise pozitive dhe asaj
normative ?
.Ekonomia pozitive mirret me studimin dhe pershkrimin e fakteve dhe
funksionimin e ekonomise ndersa Ekonomia pozitive
perpiqet te percaktoje "se qfare eshte" ne qeshtjet
ekonomike kurse ekonomia normative perpiqet te percaktoj
se "qfar do te jete "ne qeshtjete ekonomike.
16.Qka eshte ekonomia sociale e tregut ?
.Koncepti paresor i ekonomise sociale te tregut mbeshtetet ne idene
se fushat e ndryshme te jetes njerezore nuk jane te izoluara
njera nga tjetra, me qe rast qellimi nuk eshte maksimizimi I

shtimit te prodhimit te te mirave dhe sherbimeve ,por shtimi

I normes se produktit social qe individeve ju mundeson
zhvillimin gjitheperfshires te aftesive te tyre ekonike perms
shperndarjes se drejte te rezultateve te arritura por qe jane
te pranueshme nga aspekti ekologjik ( mbrojtja e
ambientit ).
Ekonomia sociale e tregut ne kushtet e sotme tenton qe tI
harmonizoje kater qellimet fundamentale shoqerore dhe
ate : lirite personale,efikasitetin ekonomik,drejtesine sociale
dhe ruajtjen e burimeve natyrore.
17.Qka eshte kerkesa dhe Ligji i kerkeses ?
Kerkesa shprehet ne sasin e parave qe kane nevojtaret per blerjen e
atyre te mirave ose sherbimeve qe ju nevojiten.Kerkesa
eshte ne perpjestim te zhdrejt me qmimet e mallrave ose
sherbimeve sepse rritja e qmimeve e zvogelon kerkesen dhe
anasjelltas,ulja e qmimeve rrit kerkesen.Kjo tregon se me
ngritjen e qmimeve te nje malli bleresit me fondet e
kufizuara per ate malle zvogelojne sasin e blerjes.Kjo varet
se ato te mira jane te domosdoshme .
18.Qka eshte deflacioni dhe cilat jane pasojat e saj ?
Deflacioni eshte zvogelimi i pergjithshem i nivelit te
qmimeve.Deflacioni paraqet renien e pergjithshme te nivelit
te qmimeve te shitjes se mallrave dhe sherbimeve ne
ekonomin e nje shteti,ne nje periudhe me te gjate kohore.
- Pasojat e deflacionit jane : zvogelimi i kerkesave per blerjen e
mallrave dhe renia e qmimev,zvogelimi i normes se
profitit,rritja e papunesise etj.
1.PO - JO - Perfaqesues kryesor i ekonomis neoklasie ishte Fransoa
Kene ?
JO
2.Te gjitha ato te mira qe jane ose dhe gjenden ne rallesu munges
quhen ____ (te mira te lira,ekonomike apo jo ekonomike ) ?
3.Qka eshte megaekonomia ?
Megaeknomia studion fushveprimin e komplekseve nacionale dhe
multinacionale, problemet globale t njerzimit, zhvillimin e
bots s tret, tregjet financiare ndrkombtare, tregtin
ndrkombtare, problemet parsoret integrimeve

ekonomike, prparsit dhe dobsit e procesit t

globalizmit, ndojen globle t ambientit jetsor etj.
4.Qka quajm planifikim
.Planifikimi sht mnyr e veant e alokimit ( vendosjes ) t
resurseve pr shfrytzuesit e autorizuar.
5.Ekonomija e planifikuar ishte karakteristik ecilave shteteve: a)te
zhvilluar ekonomike,b)te pazhvilluara dhe c)mesatare te
zhvilluara
6.Shkruaj per renten absolute ?
Renta qe sjell cdo trull toke pavaresisht nga vetite e saj pra edhe
toka me e dobet quhet RENT ABSOLUTE.
- Renta absolute eshte e njejte per te gjitha trojet e
tokave,pavaresisht nga plleshmeria dhe largesia e tyre nga
tregu.
7.Cilat jane tri dimenzionet e ekonomis ?
.Tri dimensionet e ekonomis jane : a)konkurrenca
( horizontale),b)komanda (vertikale )dhe c)nderrimi
( kohore).
8.Qka eshte akomulimi i kapitalit ?
Nocioni akumulim i kapitalit nnkupton grumbullimin e paras s
fituar nga pronari i kapitalit prej realizimitn t outputit,
minus inputi, dhe shpenzimet individuale t kapitalistit . Pra
akumulimi bhet nga fitimi i pastr i kapitalit.
1.PO - JO - Dimensioni kohor i ekonomis tri dimenzional esht
konkurenca ?
JO
2.Termi ekonomi poltike per here te pare esht perdorur ne 1615 nga
kush ?
Antoan Monkretjen
3.Procesi i transformimit te resurseve ne te mira ose sherbime te
dobishme quhet ?
Prodhimi
4.Qka osht firma?
Firma ( Ndrmarrja ) sht subjekt i pavarur ekonomik q prdor
resurset ekonomike pr t prodhuar t mira ekonomike ose

shrbime, me qllim q t njejtat ti shes n tregun e

caktuar. ( Vlen t ceket se vetm firmat mir t
organizuara, fleksibile inovative dhe t prgjegjshme arrijn
q t mbijetojn n kto kushte).
5./stabiliteti ?
6.Nese ne nje treg rriten qmimet e mallrave dhe sherbimeve ather
kerkesa per ato mallra dhe sherbime : a)rritet
,b)mbet i njejte dhe c)zvogelohet ?
7.Shkruaj rreth kamates si e ardhura e kapitalit ?
.Kamata ( interesi ) eshte qmimi I vleres se perdorimit te kapitalit
hua .
8.Qka quajm inflacion? ( Nocionin )
.Me inflacion nenkuptojm rritjen e qmimeve te percjellura me
zvoglimin e aftesise blerse te paras , Rritjen permanente te
nivelit te pergjithshum te cmimeve dhe at nivelin
proporcional te rritjes se nivelit te pergjithshum te cmimeve
ne njesi te caktuar te kohes.
9.Qka quajm nultifikim ? ( Nocionin )
.NULIFIKIMI - paraqet anulimin ose heqjen e zerova nga ana e shtetit
te monedhes se ligjshme.
10...proteksioniste
11.Perfaqesuesit kryesor te shkolles moderne te ekonomiss ishin ?
Xhon Keneth Galbrajt,b.Paul Samuelson
c.Joan Robinson,d.Terli Mings etj.
12.Procesin e prodhimit mund ta analizojm nga 2aspekte, cilat jane
ato ?
Prosecin e prodhimit mund ta analizojme ne dy menyra ato jane :
a)aspekti teknik dhe b)aspekti ekonomik.

EKONIMIA Fakulteti Juridik Viti I ( Mejdi Bektashi )

RRADHESIA DHE ZGJEDHJA

Rrallesia-eshte parim fundamental ekonomik qe nenkupton se te

mirat ekonomike gjithehere mungoje me kerkesat e
konsumatoreve.
Zgjedhja-proces i seleksionimit alternative te mundeshme poashtu
eshte seleksionim i mundesive te kufizuara.
RESURSET
Resurset- shpenzimet e bera per prodhimin e te mireve dhe
sherbimeve ekonomike .
Ndahen :
1.resurset natyrore
2.resurset materiale
3.resurset punuese
4.resurset ndermarrese
Resurset e ralla- nevojat dhe kerkesat njerezore nuk mund te
plotesohen gjithmone ne tersi pasi qe resurset prodhuese
jane te kufizuara.
Resurset prodhuese-jane inputet dhe ndahen ne kater kategori
kryesore : toka , puna , kapitali dhe ndermarresia.
NDARJA E EKONOMISE
Ekonomia ndahet ne : mikro , makro , mezo , mega dhe ekonomia e
re.
Mikroekonomia eshte fushe e vecante eshkences ekonomike qe
studion sjelljet dhe qendrimet individuale te disa
komponenteve te shoqerise qe jane : sectoret prodhues ,
firmat dhe amviserite.
Makroekonomia studione funksionimin e ekonomise kombtare si nje
teresi. Termin makroekonomia per here te pare e ka
perdorure Ragnar Frisch ne vitin 1933
Makroekonomia merret me studimin e asaj se si ne kuader te nje
ekonomie kombetar studion problemet e inflacioit ,
devalvimit , stagflacionit , papunsis etj.
Mezoekonomia eshte fushe e veqante e shkences ekonomike e cila
studion nivelet e ndermjetme qe gjenden ne mes njesis
atomike te mikroekonomis dhe teresis makroekonomike.
Objekti i studimit te mezoekonomise eshte qe te studioje :
deget , sectort etj.
Megaekonomia fusha e shkences ekonomike qe studion
fusheveprimin e korporatave multinacionale .

Ekonomia e Re (e-ekonomia) - apo si quhet ndryshe edhe ekonomia

informative jane terme per produktet e reja sherbimet dhe
tregjet qe jane te nderlidhura me perdorimin e
kompjuterve , komunikimeve mobile e posaqerishte te
internetit e qe japin nje shtytje te posaqme zhvillimit
ekonomike.
FUNKSIONET E SHKENCES EKONOMIKE
Funksionet e shkences ekonomike jane :
1. NJOHESE
2. PRAKTIKE
3. METODOLOGJIKE
SHKOLLA MERKANTILISTE.
Perfaqesuesit :
Ne France : antoan monkretjen
Ne Itali : antonio Sera dhe
Ne Angli : Tomas Man
SHKOLLA FIZIOKRATE
Perfaqesuesit :
1. Fransoa Kene
EKONOMIA KLASIKE
Perfaqesuesit :
1. Adam Smith
2. David Rikardo
3. Zhan Batist sej
4. Robert Maithus
EKONOMIA MARKSISTE
Perfaqesuesit :
1. Karl Marksi
2. Fridrih Engelsi
3. Vladimir Iliq Leninit
EKONOMI NEOKLASIKE
Perfaqesuesit :
1. Alfred Marshall
2. Klark
3. Pereto etj
Perfaqesuesi me i njohure eshte : Jozef Shumpeter .

EKONOMIA KEJNZIANE
Perfaesuesit :
1. Xhon Majnard Keines
NEOLIBERALIZMI DHE KRITIKAT
Perfaqesuesit :
1.Friedrich August von Hayek
2.Milton Fridman.
EKONOMIA MODERNE
Perfaqesuesit :
1.Xhon Keneth Galbrajt
2.Paul Samuelson
3.Joan Robinson
4.Terli Mings etj.
EKON... INSTITUCIONALE
Perfaqesuesit :
1.Ronald Coase
EKONOMIA POZITIVE
Studione se cfare eshte ? ne ceshtjet ekonomike.
EKONOMIA NORMATIVE
Studione se cfare do te jete ?ne ceshtjet ekonomike.
AKTIVITETET EKONOMIKE
Ndahen :
1.Prodhimi
2.Shperndarja
3.Kembimi
4.Konsumi
SUBJEKTETE E EKONOMIKE
Ndahen :
1.Amvisertite kane karaktere SHPENZUES
2.Firmat
3.Shteti
INSTITUCIONET EKONOMIKE
Ndahen :
1.Planifikimi
2.Prona
3.Tregu
Institucioni me i rendesishem eshte PRONA .

PROBLEMET PARESORE TE
EKONOMISE SE TREGUT
Ndahen :
1. Cka te prodhohet
2. Si te prodhohet
3. Per ke te prodhohet
LLOJET E EKONOMISE SE TREGUT
Jane :
1.anglosakson
2.aziatiko-lindor japonez
3.kontinental (gjerman)
ANALIZA EKONOMIKE E KRIMIT
Nje kohe te gjate analiza e kriminalitetit respektivishte shkelja e ligjit
ishte e rezervuar per shkencat juridike dhe per disa shkenca
jo ekonomike sic jane : sociologjia e ne disa raste me te
renda edhe psikologjia ,
Becery ne vepren e tij krimi dhe denimi me aneksin analiza
ekonomike theksone se kriminelet sillen ne menyre
plotesishte rasionale dhe se motivimi i tyre i pergjithshem
nuk dallon shume nga motivi i idivideve te tjera .
Dhuntia e vecante qe disa njerz e kane per te organizuar burimet s
tokes te punes dhe te kapitalit per te prodhuare te mira
materiale duke kerkuar mundesi te reja biznesi dhe zhvilluar
menyra te reja te kryerjes se pune quhet
NDERMARRESI .
DEVIDENTE
E ardhura nga kaptali i avancuar ne kapitalin industrial quhet
EVIDENTA.
SI NDAHET PRONA
Ndahet :
Prona shteterore dmth pronen e menaxhojne shteti permes
organeve ;
Prona individuale eshte pron qe shteti nuk mund te konfiskoje.
SI NDAHET TREGU
Ndahet :
1.Tregun lokal

2.Tregun nderkombetar
3.Tregun me pakice
4.Tregun me shumice
KUSHE E QEVERISE TREGUN
Konsumatoret
Planifikimi dhe direktivat ekonomike jane karakteristike e sistemit
ekonomike KOMANDUES
Mallrat dhe sherbimet qe shfrutezohen nha ana e firmave
(kompanive) ne proceset e prodhimit (toka , puna ,
kapitali )quhet INPUT
Vepra kapirale e Xhon Majnard Kejns ishte :
- Teoria e pergjithshme e punesimit , inyeresit dhe parase.
Revolcioni industrial ne shek e XVII eshte paraqitur ne :
- Angli dhe France
TRI DEMENZIONET E EKONOMISE
KONKURRENCA-eshte nje dimension qe veprone ne menyre
horizontale dhe nenkuptone oferten dhe kerkesen ne
mekanizmin e tregut.
Llojet e konkurrences jane :
1.Konkurrenca e kufizuare ;
2.Plotesishte e lire dhe
3.Plotesishte e kufizuare.
KOMANDA eshte dimension klasore sepse ekziston klasa e larte qe
komandon dhe klasa e uleta e cila eshte e komanduar.
NDERRIMI eshte dimension kohor qe i dedikohen ndryshimeve
evolutive te sistemeve shoqerore.
RROTULLIMI I KAPITALIT TE AVANCUAR
Kapitalin e avancuar e klasifikojme ne :
KAPITALI FIKS ne kete kapital hyjne ndertesat , makinat ,
infrastruktura .
KAPITALI QARKULLUES eshte proporcional me sasine e
prodhimtarise qe duhet kuptuar se rritja e vellimit te
prodhimtarise proporcionalisht rritet eedhe sasia e
shpenzuar e kapitalit qarkullues.
AKUMULIMI I KAPITALIT
Te akumuloshe do te thote te grumbulloshe kapital.

Akumulimi i kapitalit nenkuptone grumbullimin e parase se fituar nga

pronari i kapitalit prej akumulimit .
Kemi :
a. Akumulim para
b. Akumulim real
STRATEGJITE KRYESORE TE KONKURRENCES
Jane :
1.Konkurrenca e cmimeve-zhvillohet kur firmat angazhohen per
terheqjen e bleresve duke iu ofruar mallrat te njejte si
firmat tjera por me cmime me te uleta.
2.Depertimi behet kur firmat random te mbijetuara ne nxitjen per
shtimin maksimal te fitimit e te cilat kane financuar institute
shkencore hulumtuese dhe teknike te prodhimit per treg te
cilat
bejne zbulimet te reja.
Fuqia monopoliste arrihet kur nje firme mbizoterone mbi firmat
tjera konkurruese qe mund te arrihen me konkurrence lojale
dhe jolojale dhe me centralizimin.