EKONOMIA 12

8/ Ekonomia është një shkencë shoqërore që merret me studimin e prodhimit, shpërndarjes dhe konsumit të
të mirave dhe shërbimeve.

Kostoja opportune eshte kostoja e zgjedhjes se bere midis alternativave te ndryshme dhe perfaqeson vleren e
alternatives me te mire te sakrifikuar.

Perballe nevojave te shumta te shoqerise ndrodhen burime te kufizuara prodhuese.

Zgjedhja optimale perben zgjedhjen me te mire te mundshme dhe sakrfikimin e zgjedhjeve te tjera.

Shkenca e ekonomizimit (kursimit) eshte shkenca e marrjes se rezultatit maksimal nga nje burim I dhene.

10/ Burimet prodhuese ose faktoret e prodhimit jane te kufizuara dhe te llojeve te ndryshme.

1. Burimet natyrore (toka) – toka bujqesore, trualli I ndertimit, burimet minerale pra mjedisi fizik.
2. Burimet njerezore (Puna) - që përfshin aftësinë mendore dhe fizike të njerzëve për të punuarë.
3. Kaptiali- që përbëhet nga mallrave të prodhuara me qëllim për të prodhuar mallra të tjerë. Makinerite,
ndertesat prodhuese etj.
4. Aftësia sipermarrëse - i referohet talentit të veçantë që kane disa njerëz për organizimin e burimeve te
tjera ekonomike ,për kërkimin e mundesive të reja për biznes si dhe për zhvillimin e metodave të reja
të prodhimit.Sipermarrësi i talentuar organizon prodhimin,merr vendime,përballon riskun,bën
inovacione.

KMP – Kufiri I mundesise se prodhimit – tregon maksimumin qe mund te prodhoje nje vend duke perdorur ne
menyre efektive dhe eficiente te gjitha burimet e tij.

15/Problemi ekonomik kryesor - problemi i alokimit (shpërndarjesë) së burimeve të kufizuara midis nevojave
konkuruese e të pa kufizuara të shoqërisë. Ai lidhet me tri pyetje kryesore:

-çfarë të prodhohet(dhe në çfarë sasie)?

-si të prodhohet?

-për kë të prodhohet

Ndarja sipas përfshirshmërisë

 Mikroekonomia është degë e ekonomisë e cila studion njësitë e veçanta të ekonomisë siç janë familjet apo
ndërmarrjet. Kjo degë merret me pjesë të veçanta të kërkesës dhe ofertës, si dhe me ndërthurjen e tyre.

 Makroekonomia është ajo pjese e shkencave ekonomike që meret me studimin e funksionimit të

ekonomisë në kuptim të gjërë të fjalës. Në këtë kontekst, ajo analizon format më sintetike të treguesve
ekonomikë si: Prodhimi i Brendshëm Bruto (PBB) dhe ciklet ekonomike të tij, papunësinë dhe inflacionin,
konsumin, investimet, politikat fiskale dhe monetare, tregëtinë ndërkombëtare, bilancin e pagesave, etj
17/Tregu përfaqëson një marrëveshje bashkëveprimi midis blerësve dhe shitësve të një malli për përcaktimin
e çmimit dhe sasisë së tregtuar të tij.

Sistemet ekonomike kryesore:

1. Ekonomia tradicionale- Zhvilluar kryesisht ne te kaluaren; larg qytetrimeve; ruhet tradita e cila
percakton prodhimin e mallrave.
2. Ek. e Komanduar - Qeveria: komandon ; aktivititet ek I ka te centralizuara ne duart e veta; zoteron
burimet natyrore dhe burimet e prodhimit; vendos cmimet dhe pagat; nuk lejon sipermarrje.
Disavntazh: nuk ka inovacion dhe nuk ploteson dot nevojat e konsumatoreve si duhet.
3. Ek. e tregut: nënkupton pavarësinë e agjentëve ekonomike,aftësinë e tyre për në mënyrë të pavarur
mbi veprimtarinë e tyre ekonomike,pra sipermarrjen e lire. Sipermarrja e lire,nga ana e saj,nënkupton
pronen private mbi faktorët e prodhimit.Prona private është një tipar esencia i ekonomisë së tregut.
. -Çështja ÇFARË të prodhohet zgjidhet në tregun e produkteve,nëpërmjet “votimit “ të përditshëm të
konsumatorëve.
-Çështja si të prodhohet zgjidhet nga konkurenca midis prodhuesve.Mënyra më e mire që prodhuesit
të përballojnë konkurencën e tregut e të maksimizojnë fitimet është minimizimi i kostove,duke
përdorur metodat më efiqente në prodhim.
-Çështja PËR KË të prodhohet zgjidhet në tregjet e faktorëve.Në këto tregje,pra në tregun e punës,të
kapitalit dhe të tokës përcaktohen çmimet e faktorëve dhe sasia e tregtuar e tyre.
Ekonomia “epaster” e trgut do te perjashtonte nderhyrjen qeveritare por kjo nuk nodh ne asnje vend.
Qeveria ndërhyn në jetën ekonomike duke ndjekur kryesisht tri synime kryesore:
 -Rritjen e efiçencës,duke kufizuar format e konkurencës jo të plotë.
 -Sigurimin e drejtësisë në shpërndarje,duke u ardhur në ndihmë të varfërve dhe grupeve të caktuara
shoqërore.
 -Stabilizimin e ekonomisë,duke zbutur luhatjet ciklike të ekonomisë,duke reduktuar papunësinë dhe
inflacionin dhe duke nxitur rritjen ekonomike.
4. Ek. e Perzier- Nderhyrja qeveritare ne ekonomine e tregut per shkak te deshtimeve. Ne vende te
ndryshme qeveria ka peshe te ndryshme.

Qellimet e pergjithshme shoqerore- kritere baze qe mundohet shoqeria te plotesoje.

1. Liria ekonomike- liria per te kontrolluar te ardhurat, per te hpaur biznese te rjea, per te ndryshuar
vendin e punes, per tu formuar ne sindikate etj
2. Eficienca ekonomike – shperndarja eficiente e burimeve prodhuese
3. Barazia ekonomike – drejtesi ne shperndarjen e te ardhurave dhe pasurise
4. Siguria ek – Mbrojtja kunder aksidenteve, demtive, papunsise, inalcionit, falimentimit te bizneseve,
varferia. Realizohet me ane te kursimit dhe sigurimeve shoqerore.
5. Rritja ek- rritja nga koha ne kohe te prodhimit te mallrave dhe sherbimeve dhe matet me rritjen e
Produktit te Brendshem Bruto (PBB).
20/ Sipermarrja e lire – te marresh riskun per te hapur nje biznes. 4 shtylla:

1. Prona private – Baze e ek se tregut. E drejta per te zoteruar burime prodhuese, ben qe pronaret ti
perdorin ato ne menyren me eficiente te mundshme prej kostos dhe fitimit.
2. Cmimet – Burim informacioni mbi konsumatoret dhe fitimet e te ardhurat e bizneseve. Burim nxitje
per konsumatoret dhe bisnesmenet ne raste te uljeve dhe ngritjeve. Cmimet nxisin edhe zhvillimin per
minimizimin e kostos.
3. Konkurrenca – buron nga kufizimi I burimeve prodhuese dhe produktet e prodhuara. Ekuilibri I tregut
sigurohet nga konkurrenca mes shitesve dhe bleresve. Konkurrenca midis bleresve sjell rritjen e
cmimeve, konkurrenca midis shitesve sjell ulejn e cmimeve, perparimin tek dhe permiresimin e
sherbimit.
4. Aftesia sipermarrese – aftesia per te zhvilluar ide dhe teknologji te reja; aftesi per te marre persiper
rrezikun e investimit ne ide dhe produkte te reja; aftesi per te zbatuar metoda te reja menaxhimi dhe
organizimi.

Fitimi I nje firme – ndryshesa midis te ardhurave te pergjithshme qe firma merr gjate nje periudhe kohore dhe
kostove te prodhimit.

Aktiviteti ekonomik ne nje vend – rezultat I nderthurjes se veprimeve te subjekteve ekonomik, qe jane
konumatoret, bizneset, dhe qeveria.

24/ Kerkesa – shpreh aftesine dhe gatishmerine e konsumatorit per te paguar per blerjen e mallit . Faktore:

1. Cmimi I mallit – nje cmim I ulet I mallit do tan sit konsumatorin te rris kerkesen per kete mall,
krahasuar me mallrat e tjere.
2. Cmimet e mallrave te tjera, te lidhura ne konsum me mallin e dhene – rritja e cmimit te produkteve te
tjere, rrit gatishmerine e konsumatorit per te blere produktin e dhene.
3. Te ardhurat e konsumatorit – rritja e te ardhurave te konsumatorit rrit aftesine e tij paguese.
4. Prirjet per cmimin e mallit – Nje rritje e pritur e cmimit ne te ardhmen, rrit gatishmerine e
konsumatorit per te blere sot, nje ulje cmimi do te kishte efekt te kundert.
5. Shijet e konsumatorit – Parapelqimet e konsumatorit ndikojne drejtperdrejt ne gatishmerine per te
paguar per blerjen e mallit.

Funxioni I kerkeses – tregon se csasi eshte I gatshem dhe ne gjendje te bleje konsumatori nga nje mall per cdo
cmim te dhene te tij, gjate nje periudhe te dhene kohe, ne kushtet kur faktoret e tjere ndikues konsiderohen
te pandryshuar.

Lakorja e kerkeses – shpreh lidhjen midis sasise se kerkuar dhe cmimit te mallit.

a) Zhvendosja djathtas e lakores – rritje e kerkeses per cdo nivel te cmimit. D –

D’
b) Zvendosja majtas e lakores – Ulja e kerkeses (psh Ulja e te ardhurave) per cdo
cmim.

Kushtet e kerkeses – quhen faktoret e tjere. Psh: rritja e te ardhurave rrit kerkesen per cdo nivel te cmimit
ne lakoren e kerkeses.
Te mira normale – mallrat, kerkesa per te cilet rritet me rritjen e te ardhurave.

Te mira inferiore – mallra per te cilat kerkesa ulet me rritjen e te ardhurave dhe rritet me uljen e te ardhurave.

Ligji I kerkeses – kur cmimi I mallit ulet, sasia e kerkuar nga ai mall rritet. Perjashtim kur cmimi I mallit behet
tregues I cilesise se tij.

27/ Elasticiteti I kerkeses lidhur me cmimin – shpreh reagushmerine e sasise se kerkuar ndaj ndryshimit te
cmimit te mallit. Formula:

Faktoret ndikues ne kerkese:

a) cmimi I mallit

b)te ardhurat e konsumatorit

c)cmimet e mallrave te lidhura me mallin e dhene

d) nevojat qe ploteson ky mall

Kerkesa eshte:

1. Elastike – ndaj ndryshimit te cmimit, sa here qe ndryshime te vogla ne cmim shkaktojne ndryshime te
medha ne sasine e kerkuar, pra Edp >1. (mallra jobazik)
2. Joelastike- ndaj ndryshimit te cmimit, sa here qe ndryshime te vogla ne cmim shkaktojne ndryshime
me te vogla ne sasine e kerkuar pra Edp <1 (mallra bazik)
3. Elasticitet njesi - sa here qe ndryshime te vogla ne cmim shkaktojne ndryshime ne te njejten mase ne
sasine e kerkuar, pra Edp = 1
4. Plotesisht elasikte – nqs Edp = infinit
5. Plotesisht joelastike – Edp=0 pra nqs ndryshimi ne cmim nuk ka asnje efekt ne ndryshimin e sasise se
kerkuar.

30/Oferta – shpreh gatishmerine dhe aftesine e prodhuesit (ofruesit) per te ofruar mallra ne treg.

Faktore ndikues:

1. Cmimi I mallit – rritja e cmimit shoqerohet me rritjen e sasise se ofruas, sepse sjell fitim me te larte.
 2. Cmimet e mallrave te tjera, te lidhura ne prodhim me mallin ne fjale – Psh nese rritet cmimi I
karrotave (zevendesuese te patateve ne prodhim) mund te pritet qe oferta e patateve te ulet. Nese
mallrat jane plotesuese (prodhohen bashke) do te ndodhe e kunderta. Psh Rritja ecmimit te bagetive
do te rristr oferten e mishit.
3. Cmimin e faktoreve te prodhimit – Rritja e cmimit te faktoreve prodhues do te ndikoj ne ulen e ofertes
prej rritjes se kostos se prodhimit.
4. Teknologjia – Ul koston e prodhimit, rrit produktivitetin duke rritur keshtu gatishmerine per ofrimin e
mallit.
5. Taksat dhe subvencionet – Taksat ulin gatishmerine dhe aftesine e ofrimit te mallit sepse rrit koston e
prodhimit. Subvencioni ka efekt te kundert.
6. Kushtet e motit – Faktor I rendesishem per produktet bujqesore. Kushtet e favorshme rrisin
produkktivitetin dhe ulin koston qe sjell rritjen e ofertes.

Funksioni I ofertes – lidhja midis cmimit dhe sasise se ofruar .

Lakorja e Ofertes – shpreh lidhjen midis sasise se ofruar dhe cmimit te mallit ne kushtet kur faktoret e tjere
ndikues mbeten te pandryshuar.

a) Zhvendosja djathtas – prej rritjes se ofertes se mallit per cdo nivel te cmimit te tregut. S – S’
b) Zhvendosje majtas – prej uljes se ofertes e shkaktuar nga rritja se cmimit te faktoreve te
prodhimit/taksat. S – S”

Kushte te pandryshuara oferte – Perjashtuar cmimin e mallin, faktoret e tjere qe ndikojne tek oferta.

Mallra plotesuese ne prodhim =Mallrat e ofruara se bashku

Ligji I ofertes – Kur rritet cmimi I nje malli, rritet edhe sasia e ofruar nga ai mall. Pa perjashtime.

33/ Elasticiteti I ofertes lidhur me cmimin – perfaqeson reagueshmerine e sasise se ofruar ndaj ndryshimit te
cmimit , ndersa faktoret e tjere mbahen te pandryshueshem.

Kur kalojme nga kombinimi A ne B, per cdo 1% ndryshim ne cmim do kemi x ndryshim ne sasine e ofruar.

Oferta eshte:

1. Elastike - ndaj ndryshimit te cmimit, sa here qe ndryshime te vogla ne cmim shkaktojne ndryshime te
medha ne sasine e ofruar, pra Es >1.
 2. Joelastike- ndaj ndryshimit te cmimit, sa here qe ndryshime te vogla ne cmim shkaktojne ndryshime
me te vogla ne sasine e ofruar pra Es <1 .
3. Elasticitet njesi - sa here qe ndryshime te vogla ne cmim shkaktojne ndryshime ne te njejten mase ne
sasine e ofruar, pra Es = 1
4. Plotesisht elasikte – nqs Es = infinit
5. Plotesisht joelastike – Es=0 pra nqs ndryshimi ne cmim nuk ka asnje efekt ne ndryshimin e sasise se
kerkuar.

Elasticiteti I ofertes lidhur me cmimin ndryshon sipas natyres se mallit. Oferta e nje produkti eshte aq me
elastike lidhur me cmimin:

1. Sa me e madhe te jete sasia e produktit qe ruhet ne magazinat e prodhuesve.

2. Sa me shume aftesi te pashfrytezuara prodhuese te kete ne degen perkatese te prodhimit.
3. Sa me I shkurter te jete cikli I prodhimit te produktit.
4. Sa me e gjate te jete periudha kohore e konsideruar.

35/ Ekuilibri I tregut – Eshte kur kerkesa barazohet me oferten.

Cmimi I ekuilibrit , pra cmimi qe barazon sasine e kerkuar me sasine e

ofruar eshte 50 . (ne tabele)

Teprice oferte – ushtron presion per uljen e cmimit.

Teprice kerkese – ushtron presion per rritjen e cmimit. Tabele

Rritja e kerkeses (lakorja zhvendoset djathtas) -> Cmimi I ekuilibrit ngrihet.

Rritja e ofertes (lakorja zhvendoset djathtas) -> Cmimi I ekuilibrit ulet.

Rritja e kerkeses + ofertes (lakoret zhvendosen djathtas) -> Cmimi I ekuilibrit mund te ulet, ngrihet ose te mos
ndryshoje

38/ Nderhyrjet qeveritare ne treg – Nderhyrja e qeverise per kontrollin e cmimeve ne treg shoqerohet me
efekte negative si demitmi I eficenca ek, e ne prodhim dhe shperndarje.Qeveria vendos te nderhyje per te
mbrojtuar interesat e shtresave te caktuara sociale, kur gjykojne se pasojat e nderhyrjes jane me te medha se
ato te mosnderhyrjes.

1. Cmimi tavan – cmimi I vendosur eshte nen cmimin e ekuilibrit (konviktet, transporti public, uji I
pijshem)
2. Cmimi dysheme – cmimi I vendosur eshte mbi cmimin e ekuilibrit (nga BE per produkte bujqesore)
40/ Mallra zevendesues – mallra qe mund te perdoren ne menyre alternative per te plotesuar te njejten
nevoje te konsumatorit. Psh: Celulare apo pcs te markave te ndryshme ; sisteme ngrohjeje me gaz ose
elektricitet ; transporti publik ose privat etj

Lidhja mes cmimit te nje malli dhe sasise se kerkuar nga malli zevendesues ehte positive – nqs rritet cmimi I
mallit, kerkese per mallin zevendesues rritet.

Mallrat bashkeplotesues – produkte qe perdoren e konsumohen se bashku. Psh: automobilat e karburanti,

celularet dhe paketat mujore; celularet dhe apps me pagese etj. Rritja e cmimit te njerit mall shkakton uljen e
kerkeses per te dyja mallrat bashkeplotesuese.

Kerkesa e prejardhur – quhet kerkesa per produktin B, kur kerkesa per nje produkt apo sherbim B eshte e
lidhur me kerkesen per nje product apo sherbim A .

Kerkesa e perzier – u referohet mallrave mallrave qe kane me shume se nje perdorim. (qumeshti per djath,
kos, gjalp)

Kerkesa per faktore prodhimi – e percaktuar nga kerkesa per mallra dhe sherbimet, per prodhimin e te cileve
perdoren keta faktore.

47/ Pasuria – perbehet nga gjithcka qe zoteron individi (familje), perfshire jo vetem objekte ose sende te
ndryshme qe kane nje vlere tregu, por edhe llogari bankare, kursime, letra me vlera etj

Kursim – do te thote te heqesh dore nga konsumi I tanishem, per te konsumuar me shume ne te ardhmen.
Sa me e madhe masa e te ardhurave aq me e madhe eshte pjesa qe mund te kursehet.

Vendimi per te kursyer lidhet me:

a. Natyren e mallit.
b. Pritshmerine per cka do tu sjelle e ardhmja.
c. Normat e interest.
d. Taksat.

Menyra e ruajtjes se kursimeve:

1. Llogari bankare e thjeshte (pa afat) ose me afat (3-6-12 vjetore)

2. Bono thesari ose obligacione – vlera me vlere te leshuara nga qeveria që I sjell mbajtësit e tij të
ardhurat të përvitshme, në bazë të përqindjeve fikse të caktuara më parë.
3. Aksionet dhe obligacionet e korporatave

Vendimmarrja se ku do i depozitojne parate varet nga:

1. Siguria per parate

2. Norma e kthimit
3. Likuiditeti (mundesia per te terhequr parate ne kohe)

Zgjedhja me e sigurte – nje llogari e thjeshte kursimi.

Kredia konsumatore – Hua qe I jepet individit (nga bankat ose insitutcione te tjera financiare) per te blere
mallrat e caktuara.

Disavantazhe: Nxitja per te shpenzuar me shume se ckemi mundesi dhe kostoja e saj. Kostoja lidhet me
interesat qe duhen paguar dhe kostoja e rrezikur si psh rrezikimi I shtepise.

Keste – pagesa periodike qe behen per larjen e kredise.

Kredia hipotekare – kredi ne shuma relativisht te medha, ne te cilen perdoret si garanci hipoteka e nje pasurie
te patundshme (apartament etj) e kredimarresit.

Kredia per konsum te zakonshem – ka procedura me te thjeshta por nenkupton nje shume me te vogel
parash, afate me te shkurtra kthimi dhe norma me te larta interesi krahasuar me kredine hipotekare.

Karta e kredise – eshte nje forme tjt e kredise konsumatore, qe perfaqeson nje mjet te sigurt per te bere
shpenzime edhe ne vende te tjera, pa qene nevoja qe te mbajme para te thata me vete.

Karta e debit – mjet qe lejon blerjen elektronike nga llogaria rrjedhese perkatese.

3K - 3 kushte qe kredidhenesi ka per te dhene kredi nje individi:

1. Karakteri I kredikerkuesit ( ndershmeria dhe gatishmeria per te paguar huan, mbeshtetur sidomos nga
pervojat e meparshme)
2. Kapaciteti I tij per te paguar huan (burimet e te ardhurave, si dhe detyrimet e tjera financiare te
kredikerkuesit)
3. Kapitalin qe ai zoteron ( depozita bankare ose pasuri te tjera)

51/ Buxheti vetjak – qe pergjithesisht eshte nje buxhet familjar, pasqyron te ardhurat dhe shpenzimet e nje
familje gjate nje periudhe kohore.

Per te hartuar nje buxhet vetjak duhet te kemi parasysh disa parime:

1. Qartesine e qellimit
2. Thjeshtesine
3. Fleksibilitetin
4. Realizem

Me te ardhurat duhen mbuluar:

1. Deytrimet e institucioneve tatimore dhe shpenzimet me sherbimet e konsumuara

2. Shpenzimet e tjera te domosdoshme si ushqimet, veshmbathja, transporti etj
3. Shpenzimet jot e domosdoshme si ato per argetim.
54/ Firma eshte nje njesi baze qe organizon dhe koordinon faktoret e prodhimit, punen, token, kapitalin dhe
aftesite sipermarrese, ne procesin e prodhimit. Firma i kombinon te gjitha keta burime per te prodhuar mallra
ose sherbime te ndryshme.

Pavaresisht nga vecorite, firmat kane nje varg anesh te perbashketa. Ato te gjitha ndeshen me probleme te
tilla, si:

• cfare malli apo sherbimi te prodhojne dhe ne cfare sasie;

• cfare teknologjie prodhimi te perdorin;

• c'sasi faktoresh prodhimi te perdorin;

• 'cfare strukture organizimi dhe drejtimi te zgjedhin, etj.

Gjithashtu, te gjitha firmat jane te detyruara te llogarisin tregues te tille ekonomike, si te ardhurat totale,
kostoja totale, fitimi, etj.

Synimi kryesor I firmave : sigurimi I fitimit max , gjithashtu edhe rritja e pranise se tyre ne treg, te krijojne nje
imazh te mire midis punemarresve, te maximizojne jetgjatesine e tyre, te kontribojne ne komunitetin ku
veprojne etj.

Sipermarresi eshte nje person qe kordinon dhe organizon faktoret e prodhimit sipas nje tek te caktuar, merr
persiper rrezikun per te krijuar produkte ose sherbme te reja, krijon dhe zhvillon rruge e metoda te reja ne vep
e biznesit. Aftesite sipermarrese konkretizohen nqs ekzistojne motivet nxitese dhe liria ek e sipermarrjes.

Per tia dale mbane sipermarresit perdorin nder keto strategji :

1. Shfrytezojne mundesite qe paraqet tregu

2. Permiresojne produktin ose procesin e prodhimit
3. Prodhojne product ose kryejne sherbime alternative, te reja
4. Njohin e percaktojne me saktesi prirjet konsumatore.

Shume njere ndermarrin nje biznes te ri per arsye te ndryshme si: pavaresia vetjake, marrja e vendimeve ne
menyre te pavarur, mundesia per te siguruar fitim dhe perdorimi I tij sipas deshires, mundesia per te punuar
ne nje vep qe I terheq, liria per te zgjedhur kohen e punes.

Firmat e sapokrijuara me permasa te krijuara, me permasa te vogla jane me te shumta ne nr duke zene vendin
e pare. Ato kane disa perparesi krahasuar me firmat e medha:

1. Aftesia per tu perstatur ndryshimeve.

2. Aftesia per te plotesuar kerkesat e je tregu te vecante.
3. Perqendrimi ne nje sktor te caktuar.
4. Reagimin e shpejte ne kohe dhe me sukses ndaj ndryshimeve ne prirjet dhe kerkesat e konsumatoreve.

Arsye falimentimi:

1. Drejtimi I dobet I biznesit

 2. Financimi I pamjafteshem.
3. Paaftesia dhe/ose pamundesi per te punesuar njerez te pakualifikuar.
4. Krerja e shume funx nga vete sipermarresi.

Llojet e firmave
Firmat mund te klasifikohen ne menyra te ndryshme, duke marre per haze kritere te ndryshme. Nje menyre
eshte t'i gruposh ato sipas natyres se produktit qe prodhojne. Firmat qe prodhojne te, njejtin produkt ose
produkte te ngjashme, krijojne nje dege te caktuar. Nje menyre tjeter per t'i klasifikuar firmat eshte duke u
nisur nga kriteri ligjor i organizimit te tyre. Nisur nga ky kriter kemi tre lloje kryesore firmash: firmat
individuale, firmat me ortake dhe korporatat (shoqerite aksionare).

Forma e organizimit qe zgjedh nje firme pergjithesisht percaktohet nga forma e pronesise, struktura e
drejtimit te saj, menyra e pageses per faktoret e prodhimit, etj. Ajo influencohet edhe nga fakti se sa taksa do
te paguaje firma dhe pronaret e saj si dhe kush e merr fitimin e firmes dhe kush eshte pergjegjes per
detyrimet e saj ne qofte se ajo del jashte biznesit. Ne kuadrin e numrit total te firmave, vendin e pare e zene
firmat individuale, por po te nisemi nga vlera mesatare e shitjeve ne vit, nga fuqia ekonomike dhe politike, nga
numri i te punesuarve ne vendet e zhvilluara ekonomikisht, nje numer relativisht i yogi korporatash zene nje
pozite strategjike dominuese.

Firmat individuale

Kemi te bejme me nje firme individuale atehere kur ajo eshte prone e nje pronari te vetem dhe drejtohet
vetem prej tij. Kjo eshte forma me e thjeshte dhe me e pergjithshme e organizimit te firmave. Pronari i firmes
eshte pergjegjes per mbarevajtjen e firmes dhe per detyrimet qe ka ndaj te tjereve. Si shembull te firmave
individuale mund te permendim fermat ne bujqesi, restorantet, sherbimet individuale, dyqanet e shitjes,
firma peshkimi, ndertimi, etj. Ka firma jane te vogla, pajtojne ne pune nje numer te kufizuar punetoresh,
pronari merr pjese ne biznes duke kontribuar jo vetem me kapitalin por edhe me punen e tij. Krahasuar me
llojet e tjera te firmave, firmat individuale kane nje varg avantazhesh dhe disavantazhesh:

Avantazhet e firmes individuale:

Struktura drejtuese e firmes individuale eshte e thjeshte.

Pronari i firmes i merr vete te gjitha vendimet lidhur me llojin dhe sasine e produktit, teknologjine qe do te
perdore, veprimet e financimit, sa pajisje kapitale do te bleje dhe sa punetore do te pajtoje ne pune, sa para te
tij do te fuse ne firme dhe sa para te tjera do te marre borxh nga to tjeret, etj.

Pronari e merr vete te gjithe fitimin e firmes dhe e perdor ate si te deshiroje. Kjo e drejte mbi fitimin perben
nxitjen me te fuqishme qe ai to investoje parate e tij ne firme.

Kjo forme biznesi organizohet relativisht lehte. Ka shume pak kerkesa ligjore lidhur me ngritjen e firmes,
rrjedhimisht kostot e organizimit jane te vogla ose te paperfillshme.

Avantazh tjeter i kesaj forme te biznesit eshte edhe fakti qe ajo jep nje shkalle te larte kenaqesie personale ne
drejtimin e firmes dhe marrjen e vendimeve.
Lehtesia per t'u futur dhe per te dale nga biznesi ben to mundur qe nje firme e tine te futet lehte dhe shpejt ne
nje lloj tjeter biznesi, ne qofte se nuk ka sukses ne veprimtarine qe ka zgjedhur.

Marrja e vendimeve brenda nje kohe te shkurter ben te mundur qe keto lloj firmash te jene me fleksibilitet te
larte, duke iu pershtatur lehtesisht kerkesave ne ndryshim te vazhdueshem te konsumatoreve, deri ne
sherbime individuale ndaj tyre.

Qarkullimi i kapitalit realizohet ne nje kohe te shkurter dhe fitimi taksohet vetem nje here, ne forrnen e takses
mbi te ardhurat personale.

Disavantazhet:

Pervec avantazheve, nje firme individuale ka edhe disavantazhet e saj, nder te cilet me kryesori eshte
pergjegjesia e pakufizuar financiare. Pergjegjesia e pakufizuar eshte pergjegjesia ligjore per to gjitha detyrimet
e firmes, den ne maser' e plote te to gjithe pasurise se pronarit to firmes. Ne qofte se firma nuk ka sukses ne
biznesin qe ka zgjedhur dhe per kete arsye mund te falimentoje, pronari i firmes individuale duhet te shlyeje
to gjitha detyrimet financiare qe ka ndaj firmave te tjera ose bankes. Ne qofte se nuk i shlyen te gjitha
detyrimet, atij mund t'i sekuestrohet e gjithe pasuria qd zoteron.

Nje disavantazh tjeter i firmes individuale eshte se burimet e financimit te investimeve, te nevojshme per
zgjerimin e prodhimit, jane te kufizuara nga mundesite financiare te pronarit, perfshire edhe mundesite per te
mane hua.

Shpesh konsiderohet si disavantazh i firmes individuale edhe kufizimi fizik i jetegjatesise se saj nga vete
jetegjatesia ose vullneti i pronarit te saj.

Nder firmat individuale, nje pjese detyrohen te dalin nga biznesi, nje pjese tjeter vetem sa arrijne te
mbijetojne, ndersa nje pjese e trete, ku perfshihen firmat me te suksesshme, zgjerohen dhe mund te kalojne
ne forma me -te larta te organizimit. Ne kete forme te organizimit te biznesit shfaqet nje kontradikte midis
deshires per t'u rritur dhe zhvilluar dhe kufizimeve financiare te pronarit.

Firmat me ortake

Firmat me ortake jane lloji i dyte i zakonshem i organizimit te biznesit. Firma me ortake mund te krijohet me
dy ose me shurne pronare. Secili prej tyre bie dakord qe te kontribuoje me nje pjese te punes dhe te kapitalit -
te tij ne firme, te mane nje pjese te fitimit te- saj dhe te kete pergjegjesine e vet ne humbjet apo detyrimet e
firmes. Si rregull, ne kete forme organizimi numri i ortakeve nuk mund te jete mbi nje limit te caktuar.

Nje firme me ortake ka nje strukture organizimi me te komplikuar se sa nje firme individuale. Ortaket duhet te
bien dakort per strukturen e drejtimit, per &I-10(a qe lidhet me prodhimin dhe shperndarjen e produktit, per
ndarjen e fitimit, etj.

Ashtu si ne firmen individuale, fitimet e firmes me ortake taksohen si te ardhura personale te pronareve. cdo
ortak eshte ligjerisht pergjegjes per te gjitha detyrimet e firmes, pra ortaket kane pergjegjesi te pakufizuar,
madje nje ortak mund te mbaje pergjegjesi edhe per gabimet qe mund te bejne ortaket e tjere.

Firmat me ortake zakonisht krijohen ne profesione te tilla, si arkitekt, kontabilist dhe jurist. Por ato, ashtu si
dhe firmat individuale, zene nje vend te rendesishem edhe ne bujqesi, peshkim, ndertim, tregti me pakice,
furnizimet me ushqime, etj.
Avantazhet

Edhe firma me ortake mund te krijohet dhe te organizohet lehtesisht ashtu si edhe firmat individuale.

Kjo forme organizimi e biznesit eshte e afte te terheqe me shume kapitale se sa firmat individuale, ne kete
menyre shtohen burimet financiare te nevojshme per rritjen dhe zhvillimin e firmes.

Nje avantazh i rendesishem per firmat me ortake perben edhe fakti qe ajo ka mundesi te rrise madhesine e
kapitalit te mane hua, sepse pasuria personale e te gjithe ortakeve eshte e pershtatshme per te garantuar
detyrimet e firmes, rrjedhimisht nje firme me ortake ka nje pozite me te mire kreditore se sa firma individuale.

Firmat me ortake kane aftesi drejtuese dhe organizuese me te larte, perderisa ekziston mundesia e
specializimit te ortakeve ne funksione te caktuara drej tuese.

Disavantazhet

Disavantazhi kryesor edhe per firmen me ortake eshte pergjegjesia e pakufizuar financiare. Ne rastin e nje
firme me ortake pergjegjesia ndaj detyrimeve te firmes ndahet ne menyre individuale midis ortakeve, por ka
nje vecori ne krahasim me firmat e tjera individuale: nje ortak mban pergjegjesi edhe per gabimet ose
papergjegjesine e ortakeve te tjere.

Ne firmat me ortake, kerkohet pelqimi i te gjithe ortakeve per cdo vendim qe lidhet me aktivitetin e firmes.
Kur ky pelqim nuk- arrihet, kjo mund te belie shkak per shperndarjen e firmes.

Marreveshjet per te krijuar nje firme me ortake permbajne veprime ligjore te nderlikuara per te blere apo
shitur pjesen perkatese ne firme. Rrjedhimisht, firma me ortake mund te shperbehet sapo ndonje ortak
deshiron te dale prej saj.

Cdo ndryshim ne perberjen e ortakeve automatikisht con ne shperberjen e firmes, rrjedhimisht firmat me
ortake kane nje jete te kufizuar ne biznes. Sa here qe nje ortak terhiqet nga firma ose vdes, pushon se vepruari
marreveshja e bere me pare. Edhe futja e nje ortaku te ri sjell si pasoje hartimin e nje marreveshje te re.

Megjithese ne krahasim me firmat individuate firma me ortake ka avantazh sepse i shtohen burimet financiare
ne dispozicion, megjithate, kufizueshmeria e numrit te ortakeve ben, qe mundesite financiare te saj te jene te
kufizuara.

Korporatat

Korporatat jane nje forme e njohur e organizimit te biznesit, megjithese ato nuk jane te shumta si numer ne
krahasim me dy format e analizuara me siper. Kapitali i nje korporate formohet nepermjet shitjes se aksioneve,
prandaj ato shpesh quhen shoqeri aksionare.

Aksioni eshte nje titull pronesie ndaj nje pjese te pasurise se shoqerise, nje leter me vlere qo verteton se nje
individ ka investuar ne shoqeri vleren nominale te aksionit dhe se ka to drejten te marre pjese ne fitimin e
shoqerise, ne perputhje me kete vlere nominale. Aksionistet marrin nje pjese to fitimit te shoqerise aksionare
ne formen e dividentit.

Mbajtesit e aksioneve jane bashkepronare to shoqerise aksionare, por ndryshe nga firmat me ortake, ata kane
pergjegjesi te kufizuar, dornethend kane pergjegjesi ligjore vetem per vleren e investimit fillestar qe kane
futur ne shoqeri. Pra, no qofte se shoqeria falimenton, ajo cka mund to humbas mbajtesi i aksioneve eshte
vlera e investimit fillestar qe ai ka bere ne shoqeri dhe nuk preket pasuria e tij personale per to shlyer
detyrimet e firmes.

Mbajtesi i nje aksioni mund ta shese ate ne qofte se deshiron. Ne shoqerite aksionare pa oferte publike
aksionet mbahen privatisht dhe mund te shiten e te blihen vetem me marreveshje tete gjithe aksionisteve. Ne
shoqerite aksionare me oferte publike, aksionet blihen dhe shiten ne tregun e letrave me vlere, ne burse.

Struktura drejtuese e shoqerive aksionare nuk eshte e njejte. Disa kompani nuk jane me te medha se sa nje
firme individuale dhe kane nje pronar kryesor, i dill merr tegjitha vendimet. Te tilla shoqeri drejtohen ne to
njejten menyrd si firmat

Shoqerite e medha aksionere kane nje strukture me te komplikuar. Organi me i larte i nje shogerie te tulle
eshte mbledhja e pergjithshme e aksionisteve, e cila vendos per ceshtjet kryesore teaktivitetit te saj. Nga kjo
mbledhje zgjidhet, me shumice votash, bordi i drejtoreve. cdo aksion i blerd eshte i vlefshem per nje vote. Per
shembull, ne qofte se nje individ ka blere 100 aksioneve, ai ka to drejten e 100 votave. Bordi i drejtoreve
zgjedh presidentin. Nen bordin e drejtoreve jane dejtoret ekzekutive, to cilet jane pergjegjes dhe drejtojne
sektore te tille si prodhirni, marketingu, fmanca, kerkim-zhvillimi, ku punojne specialistete ndryshem.

Fitimi i nje pronari te nje firme individuale apo te nje firme me ortake taksohet si e ardhur personale e tij. Ne
rastin e nje shoqerie aksionere, procesi i taksimit mbi te ardhurat eshte me i komplikuar dhe, nga pikpamja e
mbajtesve te aksioneve, perben nje disavantazh krahasuar me format e tjera te biznesit.

Nje korporate e vogel nxitet nepermjet takses qe te jete e interesuar per te rritur fitimin ne biznes. Tatimet
mbi fitimet e riinvestuara vendosen to diferencuara: ato jane zakonisht me te ulta per korporata te vogla dhe
rriten me rritjen e permasave te korporates. Duke i mbajtur divedendit te ulet dhe duke mbajtur me shumd
fitim ne korporate, totali i takses qe paguhet eshte I ulet. Kjo ben qe korporata te rritet me shpejt, nderkohe
qe zbutet taksimi i dyfishte.

Krahas avantazhit to pergjegjesise se kufizuar qe kand aksionistet, forma e organizimit tebiznesit me

korporata ka edhe nje avantazh tjeter, vazhdimesine e biznesit. Aksionistet nuk mund te terheqin kapitalin qd
kane investuar ne shoqeri, por ata mund te shesin aksionet qe kane blere ne bursd. Kjo shitje bdhet me
cmimet e tregut dhe jo ne haze tevleres nominale te aksionit.

Mbajtesi i aksionit mund te siguroje te ardhura shtese, ne qofte se e shet aksionin me cmim me telartese vlera
nominale e tij, por dhe mund te humbase ne qoftese e shet me cmim me te ulet. Bleresit e rinj te aksioneve -
behen bashkepronare to shoqerise aksionare dhe korporata vazhdon to mbijetoje ne biznes.
62/ Financimi eshte procesimi I sigurimit te fondeve te nevojshme per veprimtarine ek, nepermjet burimeve
te brendhshme ose te jashtme.

Burimet financiare te brendshme – riinvestimi ne biznes ten je pjese te fitimit te prodhuar nga firma ose
perdorimi I rezervave te brendshme.

Burime financiare te jashtme:

Kredia - Nje rruge tjeter per te rritur kapitalin e vet per korporaten eshte marrja e huase (kredise) nga banka. Ajo eshte
nje hua qe sigurohet me marreveshje midis korporates dhe bankes.Kredia qe jepet per periudha mujore deri ne 1 vit
quhet kredi bankare afatshkurter. Kredi per me shume se nje vit por deri ne 5 , quhet kredi bankare afatgjate. Norma e
interesit bankar eshte cmimi qe duhet pauar per te marre kredi dhe eshte e luhateshme, ajo leviz sipas kerkeses dhe
ofertes.

Shitja e obligacioneve - Obligacioni eshte nje leter me vlere qe i sjell mbajtesit te tij to ardhura to pervitshme,
ne baze te perqindjeve fikse to caktuara me pare. Nje obligacion perben nje detyrim afatgjate, 10-15 vjecar,
per korporaten .Korporata eshte e detyruar te paguaje vleren e obligacionit ne kohen e caktuar, pavaresisht
ne se eshte me fitim apo jo. Bleresi i obligacionit i paguan korporates, ne momentin e blerjes, nje shume
parash te barabarte me vleren nominale to obligacionit, te supozojme 150 mije leke. Korporata kryen dy lloj
pagesash ndaj mbajtesit te obligacionit: a) Pagesen e interesit, e cila beet periodikisht cdo vit, gjate gjithe jetes
se obligacionit. b) Pagesen e vleres nominale to obligacionit, ne daten e maturimit te borxhit, pra kur
plotesohet afati i detyrimit.

Aksioni eshte nje titull pronesie ndaj nje pjese te pasurise se shoqerise, nje leter me vlere qo verteton se nje
individ ka investuar ne shoqeri vleren nominale te aksionit dhe se ka to drejten te marre pjese ne fitimin e
shoqerise, ne perputhje me kete vlere nominale. Aksionistet rnarrin nje pjese to fitimit te shoqerise aksionare
ne formen e dividentit.

Mbajtesit e aksioneve jane bashkepronare to shoqerise aksionare, por ndryshe nga firmat me ortake, ata kane
pergjegjesi te kufizuar, domethen kane pergjegjesi ligjore vetem per vleren e investimit fillestar qe kane futur
ne shoqeri. Pra, no qofte se shoqeria falimenton, ajo cka mund to humbas mbajtesi i aksioneve eshte vlera e
investimit fillestar qe ai ka bere ne shoqeri dhe nuk preket pasuria e tij personale per to shlyer detyrimet e
firmes.

Mbajtesi i nje aksioni mund ta shese ate ne qofte se deshiron. Ne shoqerite aksionare pa oferte publike
aksionet mbahen privatisht dhe mund te shiten e te blihen vetem me marreveshje tete gjithe aksionisteve. Ne
shoqerite aksionare me oferte publike, aksionet blihen dhe shiten ne tregun e letrave me vlere, ne burse.

65/ Kontabiliteti i firmes eshte i nevojshem si burim informacioni per bleresit e mundshem te aksioneve dhe
obligacioneve te saj dhe si instrument i rendesishem per to ndihmuar drejtuesit e firmes per marrjen e
vendimeve dhe per njohjen e ecurise se biznesit dhe vleres se tij. Firmave u duhet te mbajne kontabilitetin
edhe per shkak to detyrimit per to paguar taksat.

Dokumentet me te rendesishme to kontabilitetit jane bilanci dhe pasqyra e rezultatit financiar. Bilanci i
firmes paraqet gjendjen financiare te saj ne nje moment kohe to dhene. Pasqyra e rezultatit financiar
permbledh transaksionet e firmes gjate nje periudhe kohe te dhene. Ne kete pasqyre regjistrohet rrjedha e to
ardhurave, kostove dhe diferenca midis tyre (fitimi ose humbja) per periudhen perkatese.