w

w
w

.a

rs

iv
a

ku
rd

.o

rg

KOYARA FEOERASYO NA KOMELEN KURDiSTAN E LlSWED

UPbJM MUCXOP

1981r

-aa

BERBANG

rg

BERBANG

.o

Kurdisk tidskrift, utges av Kurdiska Riksfrbundet- Ansvarig utgivare o ch Redaktr: A. Tigris

Layout och sattning : Cotkar
och Gundi.

ku
rd

ADRESS
Kurdiska Riksfrbundet Rissneled
ed 55, NB
172 44 Sundbyberg/ Sweden
Prenumeration: Medlemmar 50 kr.
1 ~ vriga 100 kr/ ~r
Postqiro: 643880-8

NAVEROK

iv
a

BERPIRSiYAR
A. T iG R Ts

BAVE NAZE
S.QERECDAX
C.ERO

.a

MU EY ID TEYIB
BRiNDAR
ADIL DURAN

rs

RE DA K S IYON:

w
w

PERGALA RPELAN:
COTKAR

GUNDi

BERBANG

Kovara kurdi, xwedi: Federasyona

Komelen Kurdistane li Swede
Biha: 5 krone swede
Abone: sal 50 kron
NAVNAN

Berbang, Rissneleden 55 NB
172 44 Sundbyberg/ Sweden
Postgiro: 64 38 80-8

'2

~
1 - " CARNA PENUS
Jl

oR TUJTIR E !'' ............................. 3

~

A. Tigrls
"

1<.

"'
,..
2- CIVINA BIRANINA
40 ROJIYA PROF. JiiANATE
KURDO '4

3 - END MESAJEN
A

SERXWEJYE

................................. 6
~

4 - JI BOYAXITIYE HETA PROFESORIYE

......6-7-8 - 9
Hen1ft Celept

'

5- UN MAMOSTA KURDO M NASJ?

......... 10-11-12-13
Heyden

Cem1d

Dr.
A

....

A.

6 -~ANAT! KURDOLE END LAPEREYEKJ MEJU DA

14-15-16-17
Dr. Kemal Ali'
A

;<

7- SERXWEIYA MALBATA Wl U KURDNASAN

... 18-19-20-23

8-

................... 22

...
FERHENGOKA BERBANGE

BERBANG

''Pii S .JI B Tti.JTIB 1,,

or

A. TiGRTS
lro er u teko1na neteweye kurd,
ji bo destxistina maien netewl U ini ye. ji ber ve yere ji er u teka
na me, dijwar i1 du ali ye. Neteweye

ilr

tUjtir e.''

ur

rs
iv
ak

'' Carna penus ji

d.

kurd, di her wati de er u teko'ineke

bi heq u bewestan dide.
BBguman kar U xebatBn ronakblri
ji, di nav vi er il tekolne de ye. Kar
U barBn zanistl U ronakbiri, ji ere
pratik u ekdan re, re ronahl dike.
Je re alkarl dike u vi er u teko).
ne pve dibe, dig"blne serbilindiye
u serfi'raziy. Di ve babete de bi
hezar salan beri, piyen ( bav u ka
ln) me wiha gotine:

Ev peyva ha, iroj ji. giring} U rojapiya xwe winde ne kiriye. Ji bo roje n
Iro j} derhas dibe.Bi nezanl serketin il
serfirazi ln e. Niha bBtir divayiya za./0.
nln Uzanistiye diVe.

her ar pereyen welat, li dij hezn

kolon(yallst u njadperest, di er u
tekolna xwe ya slyasl il eskeri de gelek pemerge u tekoern xwe yen
mrxas winda kir. Hejnara ehldan
naye hejmardin. Herwiha li dere
welat, li biyarustan jl, me gele k
kesen oreger U ronakblren xwe
p winda kir. Di demeke pir kin de,
di nav salek-du salan de li dere welat,
li blyaiistane Ylmaz Guney, Seyda
ye Cigerxwln, gelek kesen din u di
dawi de jl Prof. Qanat Kurdo ji
nav me ko-bar kirin.... Ko kirina
van kesen ronakbr il tekoer, me gele k
xemgln il dilkeser hit. Mirina van kesen hja, di civaka kurd de kul il brinen nil U kUr vekir. Di civaka me de
di ware, zanistl, edebi U pB e de vala-

kurd a ji bo serxwebiln il rizgariye

nan u xweya Prof. Qanate Kurdo
gelek e. Bi taybetl, wl di war le kolina
drroki il zinane kurd de gelek xebat
kir.. Herwisa di w are na sandin U propagandaye de jl ew roleke gelek mezin
il aktif list. Prof. liaoate Kurdo, mina k
il sembola konunistn kurd bil. Ew iqas komunist il hewqas jl welatparz il
kurdperwer bil Jl. li/anate Kurdo, dive
ji me re hibe sembola komunlstl U
welatpareziye. Ew, her iqas bi salan
ji welat dilr keti bu jl, le her tim dile
wl ji bo weate wlldixist. Hi U mejiye wl ji bo netewe U welate wi dixebitiya. PinUsa xwe her tim ji bo
welat il gele xwe tilj dikitin u bi kar
daniya. Wi xwe bi salan ji bo kurd u
Kurdistane da xebateke heja, giran
u bewestan. Xebat u herhemen (ef-

bUniyeke mezin ebU... Te kirina ve

randinn)

valabune gelek zor e. De bi salan big-

berav in. Prof. ~anate Kurdo, bi

riibawl U bi xebata xwe, ji komuiist il welatpareze n kurd re di ware
ronakblriye U zanistiye de re U
mmakeke beri heja il giranbiha hit.
Ez naxwazin di ve niv'isara xwe de dUr
U diri j li ser )meriigar(, xebat U efrandinen Prof. Qanate Kurdo rawestin.

daw

de li

.a

GeiB me, di van salBn

re ..... .

Prof. Qanate Kurdo, bi rast! wekl

nave xwe bil. Ew Qanaden, ji qanade
kurdan bil. Prof. Qanate Kurdo bi
xebata xwe ya zanist'i U be westan,
seren me U xwe bilind kir, serfitaz
kir. Di drroka tekolna neteweye

wl,

ji ve yeke re nl"maken

Ez dixwazin nlvlsara xwe bi end

hevoken l;!anat Kurdo biqedinin
ku ew iqas welatparz ll welatevln
bll. Prof. Qanate Kurdo di pgo.
tina pirtllka xwe de wiha dinivisandin:
eka hevalbendi, pevgirdaoa
endamen civake, eka netewan bi hev.
ra, eka hevfamkirina wao bi hevra
zirnan

e. Zirnan neynika dyanet,

feraset, rew birubaweriya milete, neynika ruh, can U tar'iha milete. Zirnan

wusa ji' eka pikevtina meriven miJet il civake ye. Reng u rewa fyin il
efrandina her mileti, her endamen
civake di zirnan de te ber avan,
zirnan kaniya tarih U kultura milete; sebebe ve yeke her milet, endamen her civake zimane xwe hin dibe,
dixwaze bizanibe qanline n sazmani il

i kirina zinane dayka xwe ......... "

( Zimane Kurdl, Rezimana li!nate
Kurdo, apxana Kom-kar ru 5)
Prof. Qanat Kurdo, bi xebat,
efrandin i1 bi prat'ika xwe, ji me re
bU minak U sembola zanist4 serbilind U serflraziyiL Ew, ne mir e. Ew
bi xwe di dlroka Kurdistan@ de hat
veartin. Netew kurd wi ji bir nake!

d.
ur

rs
iv
ak

Federasyona Koroelen Kurdistane

li Swede, di roja 15. 12. 1985 an de
bi nave " Civna Birariina 40 Rojiya
Prof. filanatil Kurtlo" civinek pek
ani. Ji dere Stockholm e, ji bajaren
din j~ gele k lmrd bedare ve civlna
ha blin. Endame redaksiyana Berbange
helbestvane knrtl Mueyid Tey'b li ser
nave Federasyone axaftineke kurt kir,
helbeste n xwe xwend U civ'ine Idare
kir.
Salona civine. hernil bi fotograte n
\i)nate Kurtlo, bi flaman u bi ;;visa
ran bati bUn xemlandin. Li dware
pe1 fotografa prof. Qanate Kurtl~
ya kn ji aliye mamoste ve bat bu
mezinkirin hatl bli dalkandin. Wek
kn di fogografe de ji xuya ye di bin
fotografa prof. Qanate Kurtlo de bi
seran sere diwar li ser qumae sor .
" Prof. ;anate Kurtlo di dile me da
ye"
nivisarek hebil. Li bin
we li sahne bi qumJe n sor masek
bati bU tevdilkirin. U di ser cpma
ctisa bi tipen gir "Civina ranlna
40 rojiya prof. (;!anate Kurtlo" bati
bli nivisandin. Sahne bi baqn guian
rengin bibli.
Fotografen lil,anate Kurtlo yen
w'i yen dema xebate u knrtl zanaylin
Sovyete hemli Ii ser kartonan haf bun
zel[Jndin U li diwaren salone bati biln
daiqandin.

Ji 300 kesi betir di civna branna
prof. (;!anate Kurdo de bedar biln.
Li gor programa civlne civ, deqlqei.li p'iya, di giramiya prof. filanale
Kurdo, ehlden Kurtlistane il cihane
-de vebil. Li ser nave Federasyona Komelen Kurdistane li swede axafineke knrt hat kirin. Hanifl Celepli li ser
jmegariya prof. Qanate Kurtlo pey~
vi. H. Celepli piti axaftina xwe qas
10 deqiqan fi kasete denge prof.
Qanate Kurtlo, bi bedaran da guhdarl kirin. Di roje n dawf de, axa ku
prof. Jilanate Kurtlo, di .nexwex_an~
de razabU, rojnamevanek k_!.rd b w
re hevpeyvinek ekiri bil. u we hevpeyvine girti bu kasete. Ew denge
prof. ~anate Kurtloye dawt bil.
filanate pemir di hevpeyvlna ~~et!
de qala jyan U xebata xwe dkir u
di dawiya axaftina xwe de wiha
digot:

or

CIVTNA BTRANTNA 40 ROJIYA

PROF. QANATE KURDO

" DE KURDISTANERE SERBIXWE

SOSYALiST EBE "

" Niha li Ewrupaye Kurden me~

geiek xebaten heja il giranbiha dikin.
Komelan avakirine, kovar 6 rojnaman
derdixin. Ev xebateke gelek ba (.
qenc e. Le mixabin kurd belav in.
Ji ber ku belav in jar dikevin. Dive
kurtl li Ewrupa di komelek de bibin
yek. ew ax de xurt bibin. Hin betir
de karibin li welaten Ewrupa denge
xwe xurt derxin U xebaten heja U
pekett bikin. Ez bawer im de knrd
di rojen peiya me de bib\!1 yek il
Kurtlistane rizgar bikin. DE KURDISTANEKE SERBIXWE SOSYA-

.a

w
4

BERBAN G

LST

E:BE! Ez ji ve yeke bawer im."

Gelek parti li rexistinen Kurtlistane U yen din ji 'Civi'na Biranina
40 Rojiya prof. Qanate Kurdo" re
mesajen serxweiye andi biin. Di
civine de ew mesaj hatin xwendin.
Di civne de Reo zian, li ser xebata porf. Qanate Kurtlo ya di w"!:e
zirnan de axaftinek kir. Dr. Cemd
Heyderi il Dr. Kemal EI! j!li ser xebat
il efrandinen prof. filanale Kurtlo
peyiv'in.
Civlna Birani'na 40 Rojiya prof.
Qanate Kurtlo, di kaseteke video de
hat civandin. Federasyona Komelen
Kurtlistane li Swede ve kaseta ha di
ar{va xwe de bi ci kir.

w
w
.a

rs
i

va

ku
rd

.o
r

BERBANG

end mesa jen

serxweiye

Di civlna biranna 40 rojiya prof. lfanate Kurdo de gele k nuneren partl u rexisiinen
Kurdistane U yen din bedar bUn. Ji wan parti U rixistinin ku di civlne de bedar bUn
Umesajin serxweiye p'ikel serokatiya civlne kirin beek )& ev bUn:
Partiya <!,eli Kurdistan liqil Ewrupa u Swed, Yektiya Nft;IDan liq Swed, Partiya Komu1st ya lraqilliqil Swed, Partiya Kurden Peverii Li Suriye Liq Ewrupa, Partiya Penga Karken Kurdistan Liqil Swd, KUK, Partiya Karkere n Kurdistan Kom~ta Muwe-

qet liq SwMe, "l'artiya Hevgirtina Geli Kurdt li Suriye, KUK- SE liqil Swede u TKSPRoja Welat liqe Swede.
Ji bil van part'i U rexistinan gelek koroele U rixistinen demokratik jl, ji civlna b'll-an1na 40 rojiya Prof. .li)anate Kurdo re mesajn serxweiye andi bun.

BERBANG

boraxc:tiJi

heta profesoriro

ii

Rexebera ku roja 3l.l0.1985a

gihite me,em
zar U
zirnan
hitin. Denge ziz, ku ji aliye

.o
r

be

dine telefone dihat, digot; Mamoste Qanat sere xwe daniye.Be

te dine, diji u dimire. Ev yeka
buyereke diyalektike. Tu qewet
nikare li hemher ve huyere bise
kine. Le i heye, ku hin mirov
piti ku dimirin ji dijin.
Ji
her ku xebat

u ramanen

wi mira-

nirovane, ku bi xebat

va

vi tesirek di jiyana mirovatiy!

de kiriye. Ew mirov bi xebat u
ramanen xweve tevi pedeuna ji
yane buye. Lewra ji miroven usa
nemirin. imki opa xebat u ramanen wan di jiyanede diminin u
re niani neslen hete didin.
Prof. Qanate Kurdo yek ji wan

ku
rd

goman, bawerkirin ne mumkun bU.

Le bele em dizanin, weki mirov

u ramanen

rs
i

xweve di jiyana gele kurde bindestde roleke mezin listiye.Ewi

di ware ziman, edebyat, tarix

w
w
.a

folklora kurdicle gelek xizmeten

mezin kirine, xebaten giranbiha
afirandine u ji bisti betir ji
kadir di vi waride amede kirine.
Bawer nakim, ku miroven bi pir

sa kurdi mijul dibin, nav u de~

ge Prof. Qanate Kurdo nebihisti
bin an ji ji xebaten wi fede ne
ditibin. Le bawer dikim ku kem
mirov Prof. Qanate Kurdo ditine
ew naskirine U jiyana wi

diza-

nin. Lewra dixwazim di ve kurte

nivsarede,

qasi ku ez

dizanim

end gili u getinan derbare jiyana Mamosteye Mezin bejim.

Qanate Kurdo di sala l909'ade
li gunde Susize-bajare Qerse-ji
diya xwe buye. Zaroktiya Qenat,
di feqirtiye u belengaziyede di
bore. Gava ere cihane yekem ji
destpe dike, jiyan hin ji giran
dibe. ewat u talana er nahele
mirov di mala xwede bi malhata
xweve rUne. Her Usa di

we

de, nijadperesten tirk dest

6

deme

bi

qetiama ermeniya kirine.

Tevi
ermeniya kurden ezdi ji - Qanat
ji kurden ezdi bu - tene qir ki
rin. Malhata Qanate biuk tevi
ciranen xweyi ermeni di
sala
1918'ade direvin, diin Ermenis
tane n li gunde Korbilaxe ciwar
dibin. (Niha ji we gundere dibe
jin, enkani - li nehiya Aragas1)
Pir nae, piti end sala malhata Qanat disa bar dike, ve care bere xwe didin Tiblise,paytex
te Gurcistane n li we dere bi ci
dibin. Ji bo ku alikariya de
n
bave xwe bike, Qanat dest bi kar
dike. Ew sere sibe kodika
xwe
hiltine mile xwe, die nav snke
n heta evare ji bo end kapeka
bide hev sola boyax dike.
Li Tiblise bave Qanat dimire u
diya Wl ji mer dike. Qanat ji di
e cem pismame xwe Reide Osman
d imi ne.
Di wan salande, sala 1921'e,er
meniki bi nave Hakob Gazaryan ~
kurda jere digotin Apo - mekte-

BERBANG

or

pirsyaren Partiya Komunist bi ve

yeke geleki kefxwe dibin u gazi
Qanat dikin. Di nav berpirsyaren
Partiya Komunist rehmetiye Erebe
emo ji heye. Ereb u Qanat nasi
didin hev u soz didin Qanat weki
wi biinin Leningrade ser xwendi
ne. Qanat li wir diyar dike wekt
dixw~zin
hevalen wi ji hene ku
bixwinin. we axe berpirsyaren
Partiye navniana Qanat je disti
nin u dibejin: tu here hevalenxwe kom bike, erne ji tere nameke
xweve
bienin. we axe hevalen
werin, em we biinin Leningrade.
Piti demeke kurt Qanat ji Ere
be emo nameke digre. Ereb di na
ma xwede nivisiye: tu u hevalen-

d.

bek vekiribu, Mekteba Apo. Apo,

kurdi
bi gotina Mamoste Qanat,
ba zanibu. Ewi xorten kurda hini xwendine dikir. Rime xwendina
kurdi li Sovyetistane bi ve awayi hatibu danin. Di Mekteba Apode, ji bo hinbuna kurdi tipen er
meni bi kar dihat. Qanate ciwan
ji di Mekteba Apode dest bi xwen
dine dike. Ew him dixwine him jt
xwe
sola boyax d ike, j i bo ku
xwedi bike.

xwe werin Rewan8, erne we

biinin

.a
rs
iv
ak

ur

Qanat
Leningrade ser xwendine.
u
dibe
bi ve yeke geleki kefxwe
Mu
Ibo,
Ardae
die hevalen xwe;
radov Tital, Nadirov Iso, Salih@
Cewar, Hesene emo, Edoye Cengo
riya
u Mirzoye Emer dicivine u
Rewane digrin. Partiya Komunist,
ew heyt xorten kurda diine Leningrade ji bo ku di Fakulta Palade bixwinin.
di
Her heyt xorten kurda ji
xelas
wexte xwede xwendina xwe
dikin. ar ji wan vedigerin Erme
nistan~ u di nav kurdande mamos~
teti u kare civaki dikin. Qanat
u hevalen wi, Edoye Cengo, Salihe Cewar u Mirzoye Emer li Lenin
grade diminin u di UniversitetaInstituta
Leningradede dest bi
tarix, filosofi, zirnan u edebyate dikin.
Piti qedandina Institute heva
len Qanat en mayin ji vedigerin-

Ermenistane, Qanat tene li Lenin

Di sala 1928'ade Qanat Mekteba

Apo xelas dike. we axe Partiya
Komunist li Tiblise bi kurdanre
civineke edike. Qanat ji di we
civinede bedar dibe. Berpirsyapolitika
ren partiya komunist,
bi
mileten
mafen
derbare
partiye
uk diyar dikin. Her usa jt di~
wazin weki kurd zaroken xwe bii
nin xwendine. Di

we

civin8de Qa=

nat radibe piya u dibeje,weki wi

xwendina ewil xelas kiriye u dix
waze peeki (meslek) hin hibe an
ji xwendina bilind bixwine. Ber-

grade dimine.
Him di xwendina Fakulta Palade
him ji di xwendina Institutede
Qanat geleki pede uye u dere ~
cen

ba

girtine, dersciaren wi,we

ki H.A. Orbeli, N. Ya. Mar ji wi

geleki hizdikirin.Ew peniyare 1
dara Universite dikin, weki Qana
di Institutede himine u hibe ulm
dar. Qanat li ser biryara idara
Vniversite li wir dimine U li cem

Aleksander Ardovi Freyman,di s~

la 1936'de dibe Aspirantor.(l)
Sala 1941'e Qanate Kurdo aspiran
toriya xwe xelas dike u dibe dok
tor. Qanat doktora xwe li ser @
7

.a
rs
iv
ak

ur

d.

or

BERBANG

keren di zimane kurdide nivisiy~

ere cihane diwem destpekiriye
Leningrad ji ali lekeren fais~
de ketiye bin muhasare. Roje 4
5 hezar mirov ji biribune u ne~
weiye dimrin. Hukumate
Sovye:
nahele, ku miroven ulmdar
tev
er bibin. Qanat dixwaze tevi er
bibe. Ew die cem hukumate, weki
destur bidine wi ku tevi er bibe. Ji ber ku Qanat dibine ku ml
rin nezik buye. etire ku mirov
bi merani di cephede bimire, ne
ji biribun u nexweiye.Her iqas hukumat nahele ji Qanat
ji
ya xwe namine fi dawi

dax

waza wi qebul dibe . weki ew tevi

er hibe. Hema Qanat reki dibine
U jina xwe diine ciki emin U t~
vi Ordiya Sor dibe u diji fai~
ten alnana dest bi er dike.
er bi serefraziya Ordiya Sor
xelas dibe. Le li Sovyetistana
Sosyalist betire bist milyon insan dimirin. Gelek gund G bajar
8

weran dibe, ji orte radibe. Kes

nizane,weki ki mrye yan ki sax
maye. Rojeki Qanat di rojnamekede dixwine,ku geclisa Sovyeti X!:_
lat dane end ulmdaren rojhilatnas. Nave A.A. Freyman, mamosteye Qanate Kurdo ji di nav wan n~
vanadeye. Qanat a dibe G nameke
ji mamosteye xwere diine G wi
piroz dike weki ew xwee G nemiriye. A. A. Freyman ji bi lez c~
ba nama Qanat dide G wi gazi Leningrade dike, weki were dest bi
kare xwe b ike.
Qanat die Institute u dest bi
kare xwe dike. Ew li wir
derse
zimane kurdi dide. Havinan ji di
e Ermenistane G li wir derse zi
man u edebyeta kurdi dide mamosteyen kurd.
Sala l953'a Qanate Kurdo dest
ji dersdayine berdide u destpedl
ke xebaten xweyi ulmi dinivise.
sala 1959'a H.A.Orbeli li Leningrade di Instituta Rojhilatna

BERBANG

xebaten giranbiha, tene li Sovye

tistane naminin, ew her Usa dig=

hen Kurdistane ji. Mamoste Qanat

bi ve renge li Kurdistane
hate
naskirin; bi saya sere

xebaten

xweyi heja.
iro gele kurd, bi lawen xweyi
weki Mamoste Qanat serbilinde.La

we

her U her dT

or
g

wen Usa nemirin,

ur

d.

nav gele xwede bijin.

Mamosteye Mezin, bi
xebaten
xweyi hejave her usa ji tevi pe~
deuna civata Sovyetistana Sosya
list buye, civata ku ew xwedi ki
riye, kiriye ulmdar. Mamoste Qa=
nat komunist bu, ew di organa
Partiya Komunist a li institute
de berpirsyar bu. Hukumate Sovyet, ardeh xelat(medalyon) dane
Qanate Kurdo, ji bo xebaten wiyi
giranbiha.
Nav u denge Mamosteye
Mezin,
min ji meJve bihistibu. Li sala
l982'a bexte min lexist, min ev
Mirove Mezin dit ji, gava ez bi
Seydaye Cigerxinve une Leningra
de. Piti hevditina me yekem ez
hersal dium Leningrade, ji
bo
ku Mamoste Qenat ziyaret bikim .
Mirov ji sohbeten wi ter nedibu.
Ev gotinen Mamosteye Mezin qet
ji guhe min dernakevin: Ez naxwa
zim bimrim. Eger ez kar nekim,wg

axe eze bimrim. Ji bo ku ez nem

rim ez dixebitim.

.a

rs

iv
ak

side para kurdzanine vedike u bi

xwe ji serakatiye dike. Tekilbu
na para kurdzanine, begoman buye
reke tarixi bu. Bi vi awayi
r~
vebu weki ziman, edebyat, kultur
u tarixa kurda pede here. Zanaye Mezin, Hovsep Abyarovi Orbeli di sala 196l'ede sere xwe dani. Cihe wi zanayi Qanate Kurdo
girt. Di Instituta Rojhilatnaside bu seroke para kurdzanine.
Di sala 1968'ade Qanate Kurdo
bu doktore ulmen filologiye.Heta
sere xwe deyne, Qanate Kurdo ma
weki seroke para kurdzanine. Ewi
li gel gelek xebaten zanistiye
heja, ji bisti betir ulmdar
ji
hazir kirine:Maruf Xaznedar, Ibrahim Aziz, KawGs Qeftan, Abdulrehman Maruf, Kurdistan Mukriyani, Cimid Heyderi, Zera Usiv ,
Kerim Eyubi, Ordixane Celil, er
kez Bakaev, Mamed Nazerov, I. A.Smirnova, J.S. Musaelyan, M. B.
Rudenko u en mayin. Her agirte
ki Mamoste Qanat ji gelek xebaten heja afirandine.
Eve jiyana Mamosteye Mezin bi
kurt i. Ji boyaxitiya s olan ta bi
profesoriye; ulmdare kurde pein
l i Leningrade.
Piti orea Oktobre, gelek za
roken kurda mecal ditin ku bixwf
nin. Iro li Sovyetistane
gelek
zanayen kurd hene. Ji bo pedeu
na ziman, edebyat, and, folklor
u tarixa kurdi xebaten
kurden
Sovyetistane pir bi qiymetin. Ew

BERBAN G

can mamosta kurdo m nastY

rs

iv
ak

ur

d.

or
g

D~. CEMID HEYDERI

.a

Ji dest epi!; ~anate Kurdo, Cigerxwln uCem)d Heyderi

Diway roxani koroari demokrati kurdstan, bo

yekem car b1stibim ke kurde Barzaniyek an royan
kirdU:te yekeyi Sovyet, ewsa herwa m d ez anT kurd
her le Sovyet najh.Tenha kurde penahendak ani
Eraqbe naarl xoyan kirde bawet walatt Sovyet
Belarn ke nextek gewre bUm, destim kird be
xwendinew ey kiteb U kovar, bere bere asoy tegeyitinim tirewantir bU, le nawerastt pencakan
en kitebeki mejUnlst be navbang mamosta
Emin Zeki Begim kewte dest, le wane mejilySil6
mant U xuladey tarixi kurd U kurdistan.B o yekem
car zanim nek tenha Barzaniyek an le Sovyet de
jtn,belku kurdi tiri hen le xekiHi Sovyet, ewani
mat1 xoyan heye wek hem U millete azadixwzek an1
ew wilate.
Le sali 1957 le Mosko vistlvali lawan u qutabiyankira, her le vist1val le art Hewer cim U coteki
zor hebO bo bedari kirdint nwenerant lawan1
kardi, le rez lawani cihan.Diwa bo diway v1dti"
val be maweyek, rojekyan end mewanek hatine
lay kakim, wa derkewt lew xwendkare kurdane
bun ke bedari vistivalyan krd bu.unke dway
darcigare, file U taxmi te
royitinyan .ka kim

10

goti:ewane hint Mistefa BarkirdibQ: le vistlvalf

zanin, ew
Masko il awyan be Barzani kewti bO U ew
diyaryaney legel xo bo henawin.Ka kim deng
U basi Mosko U wez'i kurdekanib o geraynewe,
nawt end keseki lehatUy kurdiSovye ti hna,
qaremanl
Siyamendo
Sernede
wane
le
u
X id o
N ad o ye
Erdal,
Sovyet,Emi ne
nawt
car
yekem
Kurdo, ewsa bo
;enat
~enatl Kurdo m bist.Sal wersura, arit 14
gelawej royda, rega kirayewe le newan komart Eraq U Sovyet, le kovar U rojnamekan i
kurd1 basl kurdt Sovyet u pkewtint edeb u
jiyanyan deniisra.
Xekk le waney roli gewreyan bini bo
mamosta
Sovyet,
kurdi
berheml
penasins
Mihemed Totiq wirdi bii. Wird1 Xame renbilawkirdin ewey
bo
kar
xiste
gineyok
u berhemi kurdi Sovyet u gorini
falklor
kirelfk
piti
le
Taze'
Riya
witarekani
bo Erebi. Ta ew kate be tewawt Zorbey
Zori kurdt Eraq, zor kemyan derbarey kurdi
1959,1960
salant
Le
dezani.
Sovyet
rai

niandayn

lawane bedariyan

BERBANG

ur

d.

or
g

i radeyek agadart heye le bart kurdistan be gitf,

iln kurdekant Sovyet hengaw be hengaw bart
kurdistan le kdedenewe.
Le mawey 31 sal le Leningrad zor katt xa1 u
be sUctim birde ser legel mamosta Kurdo, be
taybet. duway ewey bume agirdt mamosta
le bei kurdi amajgay rojhelatnast sali l976.Axiftin
U danitin legel ~enat zor xobU,unke asoy zanyart zor firawan bU, derbarey tenat sert le d erde
kird.Zor arezayt hebU le zirnan n edeb U mejO:y
kati xoy be firo ne deda,lew
kurd.Mamosta
katey degeyite bei kurdnasf, karl" rojaney
kurdnasani beser dekirdewe U bizant pilant man
gane U salaney bedarant grUpi' kurdt ta i radeyek
ce be ce kirawe, bedart dekird le encUmeni za.
nayant amajga, le kobUnewey reekxirawt hizbt,
beidarikirdin le kar U bart komelayett, nlisin?
retister(tebint) le ser ew kar (i herbernaney
pewendiyan be zirnan U wilatani rojhelat heye.
~enat her tement zortir debU, mandUbUn"t ne
dezan1, le layek berdewam bU le nUsinewey
rezmani kurd'l, her perdant bi'r u baweti hele le
ser zirnan u diyalekte kurdiyekan, be taybett giringt dedaye e'!_ nUsinaney kurd nase EwrUpiyekan
U kurdnasan. Eraq U tran, car car ber hekisrt U
rexney le kurdnasani' Savyeti degirt U witart le
seryan bilawdekirdewe_ Mamosta cige le kari za
nistt taybett xay, bedart dekird legel endamanitirt grup1 kurd1 Leningrad u be hawbei witar u
le kolinew ey arnade dekird, ewey min agad-arbim
be d\1 qUI1 legel Rodinko, Vasiliva, Yosopova,
Tokirman u Mosilyan end berhemekyan bilawkirditewe.
Mamosta Kurdo be awt bawk seyrtxwendkarani'
kurdi dekird u amajgarr de kirdin u banT dedan bo
sudwergitin lew hel u barey ke bilyan helkewtwe.
Zor cari peniyart de kirdin .i babetek helbijherin bo nilsin U H~kolinewe. Carektboy geramewe,
ke yekem destey xwendkarant kurdtEraq halin bo
Sovyet, endekyan hatine Leningrad, lewane
Dr.Kawis ~eftan u hsan Fuad u Marif Xeznedar,
go tt le hsan im pirst niyazi! iye? le ser i denus1
le wilam da witi, le ser edebi ingilizi.. unke bei
ingiliz! m tawew kirdtiwe le Bexda- go tim: 8\1
ewey le ser edeb U zimani ingilizt binUst, pewistt
ne dekird bey bo ere- erne demanewe kadirt
kurdnastan le peyda bikeyn-.. erkt ser ant ewe
xizmett zirnan U edebt kurd biken. Le ser edeb U
zimani ingilizi zor nUsrawe U xelkf tiri hen, em ey
kurd debe ew hele le kis xoman ne deyn, pewiste
le der zimant kurdt, ir n edeb binUsin. Mamosta
Kurda peniyari lhsan kird le ser airi qUnaxl n w ey
kurd Haci fadiri KoylbinUse_
Mamosta Kurdo mirove ki zor dil sa tU utewazi
bu, bel ku arnade bu le gel yeke k i! sal le xo1 biuktir bit danii u qisey legel bikat u amojgaribiket
her weha dergay mart weser pit kirdiwewe bo
xwendkarant kurdl Sovyet, Ordizani Celil bliy
geramewe lew katey Ordixan U Celit biray U
Meksime X em o hatin bo Espirantore le Leningrad,
Qenat. Kurdow ek biekey xoy awderi'dekirdin u
yarmett- dedan. Lew rojey bilme agirdt Kurda,
ewsa zeyetir ew mirove mezine m nasi, zanim end
dilsoz U xobawer \1 dilpake. e nd cergsotawi eweye ew rojebibine ke ntewey kurd wek hernil mnle-

.a

rs

iv
ak

peangay
le
bedart
Sovyet
xekett
Bexda kird,le se k ant Sovyettda, be! ki te b
hebO: le naw deha zimant milletant Sovyet'
nUs1yadim
dEHe
kurdl-hebli,
i-zimant
ne k1 n ii seri' benawbang Ere bi em o m w e
dest kewt. Le hernan katda lew saled da
narneyeki ~enatt Kurdo le kovari- Hawi - da
tapereye
yekem
nameye
bilawkirayewe.Ew
le nlisinekant Kurdo ke min xwendbimewe.
xeyalim ke rojilk bel
Ev kale ne dehat
nek tenha min le dUrewe nO:sinekan!Q.enat bixwen
mewe belku yektlr! binasin.Le sal1 1968 le
Mosko bum,roje ky an e nd b iraderek pe yan
go tim ba biine amajgay rojhelatnasi, 'im ro kurdaylf d lfa deka, pirsim ~enatt Kurdo ? b ele .. b ele
tenat.Ber le w ey bigeme amojga le xeyali xom da
w e ney Renatim ki a b l, m i ro ve ki be sa la Uy U
kal, unke biraderekanim agadaryan kirdim le
rigada ke mamosta yekem witari le ser zimani
kurdi bilawkirdewe le salt 1933, kat geyitine
am o jga,kom ele k le xwe ndkarant kurd U legel
jimsreyekt zor e zanayant Sovyetlleher dem holekt gewre rawesta bU:n, care kobOnewe destipenekirduwe.Xek lew biraderaney le gelma hat bu
amojga min1 be mamosta ~enati kurdo naSqenat
mirovekt nime bilind, pUrre 11Uldiraw, daw-daw
spt te kewtibfi, dilxo fi roge, way nian deda le
ilt retnekirdUwe, zort pe ne U zerg edira, kobUnewe destip e kird.
Ewe yekem car bU awim be ~enat kewt, le
xomim depirs1: un ew gence be h@z U tiwanay e.
33 le mew pe witart le ser zimant kurdt bilaw
kirditewe? ne xer ew birederane be hele Uyne,
ewsa zimantRostbe batn ne dezanita witarekant
~enatt Kurdo bixwenmewe, ta ku le neztk binasim, hel re k ne kewt carekt tir ~enat bib1nmewe,
unke mamosta geraye we Leningrad, mini
diway end mangek geramewe wilat.Min zor
itim le ser Qenatt Kurdo blstibu le dernil
mamostayan Marif Xeznedar U Awrehmani Hact
qutabt Kurdo bun.
Marif ke her dukyan
Le salt 2970, bo duwem car geramewe Sovyet
bo xwendin.Ew careyan rom kird art Leningrad,
melbendt orii OktUbert mezin,art Zanist fi
art yekem dezgay kurdnast le Sovyet.Le Septemberi ew sal bU, bo dUwem car awem be mamosta Kurda kewt. Hawre U dosti xoewtstim
Dr.Awrehman min! birde amojgay rojhelatnast
Leningrad U Uyne kabiney kurdnast, mamosta
Kurdo serokt bei kurdt bu, ew zatanekart
zanistiyan teda dekird: Margir-et Rodinko, 1shaq
Tokirman, Ordixane Celil, Zare Yosidov, Jaklin@
Mosilyan, Emginyat Siliva U Awrehmani' Hart
Mar1f.
kewte qisekirdin, zor be pereewe
~enat
deng U bast Kurdstan e depirsim, be taybet'i'
duway peymant adari 1970 aya wezl un ?
Kurdekan deskewtiyan zore ? hikomet be dilsazt
hatile peewe, mamosta (\enat zor giringt deda be
bart siyasi' kurdistan U xebatt geli kurd le pi_!law
azadl.Her dem deygot u deygotewe kurdt Eraq
xwenekl nwl yan daye colanewey azadixwazi
kurd.Emey kurdt Sovyet anazi be xebat1
kurdt Eraq dekeyn, ewsa bu m
oregeraney
derkewet mamosta ta i radeyek kurdperwere, ta

11

BERBANG

kird, ege

tek1

be dil nebaye yekser ru be ru deygot

.a

rs

or
g

d.

iv
ak

kird, ege t~ k1 be dil nebaye ye k ser ru be ru deygot

((enat le naw xelk'i kurd' Sovyet da cegay rez U
payey berz bil, roj ne bU be deha narney pe ne ge~
hitibaye le kurdekan, ewey daway amojgari e
dekird, e w ey pirsyare k1 e dekird derbar ey zirnan
yan mejU, cige lewey kurde awarekan U rekxirawe~
kani kurdl le ewrilpa her dem pewendiyan legelya
hebUwe, bo rojnam U kUvarekan"i kurd' derewey
denUst, ray xoy derdebi1 le ser meseley kurd,xeba
t1 mamosta be we ne dewesta, belkille regay dez.
ga U re kxirawekani Sovyetewe denga kurd U
daxwazyekanf be raberat1 wilat1 Sovyet radege~
yand (ienati Kurdo, beda:'t ahengt Newroz u
kobunewey xwendkarani kurdt dekird il le ahengt
da w'i'tari' dexwendewe, bedart helperk1 U goran'i
dekird, zor car deygot ew kurdey 'stiran U ay1'
nezan1 be kurd najmeret. Carekt boy geramewe
lew katey jeneral Mustafa Barzant le Mosko penahende bil, <l.enatt bo cart yekem awi pe dekewe
U ey depirsi: ayi U gorani kurdt dezant ? le wi~
lam da Barzani de be jf: na, <1enat1 del~: tu i
kurdi? ima kurd hey e ayt u goran1 nezan1.Glenat
zor car b as Ci serhatT kurdebarzaniyekan"i degerayewe, le demi ew kurdanewe bas1 raperin11943-1945
tomarkirdewe, le mixabin her beeki kem'i bilaw~
kiraytewe, le salT 1974 le kovari Roj! Kurdistan
bei yekem1 bilawkirayetewe, Mustafa Barzani
cega il rezi taybeli hebil le new kurdekani Sovyet
be giti il le new ronakb1rani kurd be taybeli il be
raberek't efsaney1 le qelern drawe, dete kewte kar
zorbey ewanew carek awyan pe kewtibii hasyan
bo d egeraynew, ewey deygot e w carey hate yerivan, ewi tir le klinedefter degera U deygot - ewe
xeti Barzant ye, mamosta Kurdo
anayeti le
gel he bU U am U ay kirdiwe,boy geramewe le san
1957 ke le Mosko festivali law an u qutab1yan ge ra,
lawe kurdekani ke bedriyan teda kird"i bU, awyan be <l.enat kewt il dawayan le kird.awpekew-

tine ky an bo re kxa legel Barzant,belam marnosta

inkari ewey kird ke B arzanT denas U dezan le kam
wene .. her ende hernil roje k awt pe de kewt U
dengil bast fest1valT bo degerayewe. Belarn duway
legel Barzani re kewt U awpe kewtine kt bo re kxistin.
Hereshenan1' orit Eylal marnosta kurdoy sexlet
kirdi bu, her deygot u deygotewe pitpestin be dijmin ewe neticeyet1, pew1ste kurd dost U dijmin
binaS, mpiryalzm U xolarnet wan mat1 kurd
taqe r~ga !eber dem1 kurd eweye hez! nitiman
perwen kurdu he ii ep pe kra xebat biken le p~na
w1 demokratiyet O azadt.Marnosta le riwangey
Mark1siyetewe temaay meseley netewayett dekird
U birway behez hebU be rnati areni1s1 kurd i1 serbixoy1 kurdistan.
Mamosta Kurdo, hernil twanay xoy terxankirdi
bu bo pekewtint kutuil u zimane kurd1, hewlek'i zor1 deda kurdnas1 le Sovyet berew petir
birwat il hengawt batir binet bei krdt bikretewe le zankoy Len1ngrad il Mosko. Ewey min aga.
darbirn e nd care k be name peniyati kirdwey
bet kurdi il gotinewey m~jily kurdistan le be1 w ila tani. Rojhelat nawerast le kolici rojhelat le Leutngrad (i amojgay milletani Asya u Efrigya le Mosko mamosta Kurdo lew dU koblinewey kurdnasan'i'
Sovyet ke giran le salT 1980, 1982 bedar1 kirdiwe
u zor peniyari prakt1k1 pekekirdewe derbarey
berwe pebirdint kurdnast le Sovyet il ap il apement kurdi il radyo il perepedant.
Mamosta zor car bas'i ewey dekird, _pewiste riqek1
nw~ le kurdnast \ikretewe be nawt 'xaninaaf' le
san 1977 ke Dr. Izeddin Resol hat bil Sovyet bu
nUs1n1 kare k1 zanist'i' derbarey re baz't riyalisti Sosyaltst le edebi kurd1, mamosta ber helist1 ewey
kird, kat1 be se qolt min U mamosta kOrdo U Dr.
lzeddin danitin , Dr.lzeddrn ray wabil, pewiste le
ser ~ kol1newe berdewam bit ke pewend1 hey e be
rebaz1 reyafisti sosyatst belarn kurdo pey le ser
ewe dagirt ke pewiste leser xan1 binOse, unke xan1
bari zor e kottnewey heldegre le ser binUsret.
Reyekey mamosta Kurdo kart le Dr. lzeddin kird
narney duktoray ilam1Ie ser xan1 feylesof U soft binilstt.
Helwest1 merd U p'iyawaney mamosta Kurdow ay
e kirdibU hemU layek rez1 le bigrin U hisab bo biken.Le salt 1979 le 70 saley (\en at ahenge kt ge w re
re kxira le lay en dost U n asya U zanayan1 amojga il
beda:'t jimayereki zor le kurdekani Sovyet u
xwendkarani kurd1 derewe.Lern ahengeda,Yori
Petrosyan serok amojgay rojhelatnast Leningrad
w1tare ki zor be nirxi got li berezewe bas1' xebatr
zanist1 il komelayett <.enatt Kurdoy kird, her weha
xwendkaran gorani il helperkiy kurd1 yan peke
kird, rnamosta Kurdo zor keyfi be gorant U ay'i
dehat. duwa car pekewe gorant Iorke U lorke U
aytm man kird, le mangt Septembeti 1983 le mar!
Orduxan1 Celtl be h oy hatini c en d b iradere k kur
distan1 Surya bo Lenfngrad, (\enat zor goran1 kurd1
folklori got.Ewey ayanl base ((enatle temeni70
sali da bo yekem car le cil1 kurdt t~ da be d art kird,
ke pekfti kira bU bem bi.ineyewe le layen nilsert
em derane her w e ha amojgay rojhilatnas1 kore ki
zanisti re kxist bem bUnyewe endeha zanay kurdnas U ran1st bedaryan teda kird, zanayeki law'i

ur

tani cthan be azad1u serbest bijlt.

Mamosta arnade bil hein.U yarmet'iyek pCketbe
agirdekant bikat, eger bizantya sudpexe (i agir
deke cidd'iye le kaTI xoyda, herweha awt le kar1
ne depoa, deywist agirdekey be zan'ist ekdar
bikat. Mamosta kurdo zu helde u belaybert eger
agirdekey ewey pey raspirawe ce be ce ne kirdbaye, belarn le hemen kat1da zO sard debUwe we.
Lew rojey h atm e bet kurdt yekser peyw1ttm: zor
im pexoe kadirekttir avmade bikem, min zor razim le waney tir, zor be halay Dr. Ma1f i1 Dr.Awrehmant da beldeyol ce be ce kirdin (i distplfn_
Daway e kirdim pilan O programek bo xom
amadekem, bo mawey se sal, mang be mangi d1yarbit i dekem, i dexwenmewe, zo denilsim. Cige
lew goti: debt le mawey saltyekem hernil ew nilstnaney le ser kurd nllsrawin le Sovyet U laleyen kurd
nasanttir U n0sanekan1' min-Qenat- bixwenmewe.
Mamosta Kurda, xoy zor m and U dekird be agird
U xwendinewey babeti ew nOSney te agirdeke
pewe xerik de bU, Qenat her rojnams O kovarek1
kurd'l weeng kewtibaye, ta tewawi nekirdibaye
waZ1 le ne dehena, bo qelm1 sor baziney be dewf'
ew wie U ristane dekea ke rast danerejrawe ya
xod nweye, eger le ridteyek negeyiba pirsyari de

12

ak
ur

d.

or

BERBAN G

.a

3:

rs
iv

Ji ep ve:
,
R@za 1- Xalfin 2- etoyif 3- Yoilpova 4- Kudoyif 5- Hesretyan
Eb
Kemal
5Mibo
aklre
aan14Karlv@
3A{ryan
2Ordii<m
Cemi
12'
R@za
R@za 1- Cemld Heyderi 2- Ce'il Celil

kird, rol! (ienatyan le p@

xistini kurdoloj!~nlanda. Nilsert em w1tare be nawi kurdnasan1 Eraqewe w1tarekt xwindeme, ron
gewrey mamosta kurdo y destnlankird le xizmet1
~iman u kultUr! kurdi da u r@z u supast kurdnasan
Eraqi derbiri ber...amber <(enati Kurda, unke zor
bey kurdnasan Eraq, betaybet1 le h1nl edeb u ziman agird1 Mamosta Kurdon.
Mamosta (ienat1 Kurdo, p@ w endi zor tundt h ebU
le gel kurdi derewey Sovyet hem le regay alugirkirdini name U apemen1', hem dostayeti legel riberan bizUtnewey kurdt i1 ep le kurdistan.Z or le nwener U riberani kurd eger riyan kewtibaye Sovyet,
b@guman awyan be mamosta Kurdo dekewt.Ewe
eweman bo de selminike ~enat mirovik'i' U nit1manperwer il kurdperwer ikT dilsoa bli. Lew se
saley le Swdim her dem be name (J telefon legel
Mamosta Cilenat pwendim hebU. Le salt 1984 ke
bo dU roj serim le Leingrad da, Mamosta destnUse kt xoy dam e le ser kurdnas1. wergerme ser zimant
kurdi', mini belinim da wergirim, belarn duway
tda

1ngn1zl bedari

ew apdekret le Sovyet, zor be daxewe ta esta

nekirawe, belen bet, bo 30 Oktobert 86 be dest
xwendewar ant bigeyiinim.
Duwa car legel Mamosta Kurdole roji 12/9/85 be
telefon diwam, dengl bezehmet dehat U hi!ztteda
nema bU got'1: zor nexo~im, ew dernaney Heneft
andibily karl nekird, destnilseke le bir meke lenakaw dengl gora il be dilektxoewe gott'
Cemld, Werir kor1 bUwe nawt Remo m e nawe,
mamosta mlnalt zor xodewist legelyan degeaye
we, wa d1yar bil zor perot ewe bU wez1ri taqe kort
jin b ibiini U zaroki bib@:t. Mamosta le temeni xoy
dirjda taqe awatf hatedi ewl Weztr korek1 bU,
awati here gewrey Mamosta ewe bil be awi xoy bi
bine alay serbexoyi kurd berz bibtewe u kurdi
b@:t, Rezi mtlletani clhan, belarn mirdin derfet'i'
neda, le roji 30/10/1985 dile gewrekey le ldan
westa, duway 52 sal le xizmet't KurdU Kurdistan.
Hizar silaw bo giyan't paki <lenat' Kurdoy ....

Kurd U Kurdperwer .

o
13

BERBANG

MEJ DA

or

LA PEREYE Ki

QANATi KURDO LE END

Le flwey yekem u newerast'i sedey nozdehem da bendek

le zanayant Rusyay'i J;leyser wek Ll! rx, Gzarov, Aboviyan
U Sotsin .....

Le roy zirnan u folklor U mej(l etnograf!Yay kurdewe nusifyan bilawkirdutewe diway ori'i Oktobert 1917 kurdna-

ak
ur

Birayani az1Z!
Em danitiney lmroman bo eweye ke be end ueyek
yadi ilrojey edib (l zimanewan (l mej(lnus (l folklorist'i
zanay nemir Ranati Kurdo bikeynewe, be omedi eweyn
ke rojant dabatuy tir~ yadkirdinewey em zana u kurdperwere nemire be kor U danitini firewantir bikr@ il ~me le
layen xomanewe ew soze dedeyn ke naw U kare mezinekan mamostay1 nemir herdem legel ro ll kulturi (l ro enbl
rf kurdl da gee u pere pe bidire u nerxfzanistaney xoy
win nekat.

ELI

d.

DR. KEMAL

Qanatl Kurdo miroveki sade, kisexo U berzewq bU.

rs
iv

Zanayekt lehato (l kurdnaseki be newhangi lnstituti rojhilatnasl' ser be kort zanlyarf Sovyet bu ke xawent komele k
le berhemfzanisttYe.
Kurdekf' dilsoz il xawen hesteki neteweyi resen bil. Awati ye kgirtinewe u azadt (l serbexoyf Kurdistant gewre bu.
Taku mirdinl omedi binlhf alaY, rizgari Kurdistan bo be
awixoy, belarn daxtgiranim ew awatey ne hale dt
Kare be nirx u zanfl;tYyekan'l' mamostay nemir gewab1
d eden ke taku i radeyek xoy be le kultnewey meseley

si le Sovtey da xoy le bar il doxe ki' dtda be dfkird ke be

guman rl!ga batir sazkira bo peresendin u geep~dan u
tuwejtnewe 1l lekullnewey pitir, erne cige lewey dewr u
bert areke milyonek kurd le komarekani Rafqas xowaroy Asyay Nawerast da dejn ulmro jimareyektba le zana
u profosor u tuwejer yan teda helkewtuwe ke be eweye
kl'" raste u xoy naraste 1l xo xerlkiberhem Unal karfzanistekan sobaret be kurdu Kurdistan.
Ewey ayanlbase eweye ke mro le Sovyet iwar melhendi kurdnast heye le Mosko, Lenihgrad, YeriVan (l Baku ke
kar u bari hemuyan pekewe giredrawen (l lem melbendane jimareyel ba le zana u profosortrusiu Sovyetlll kurd
kordeken ke taku esta be sedan kiteb u namilke u witar u
nustn be nirx'' babetayenan le ser mejfi uetnografiya uziman u edeb u folklor netewey kurd bilawkirdutewe u cige
lewe bedeyan xwendkar1 di klorayan i kurd il i sovyeti
pegeyanduwe ke ewam xertklgelek kartzanistanen.
Mamosta Kurdo yekek bo lew end kese kurdey ke salt
1928le Ermlmyawe nerdirane ' Kolfc'lkirl! karan" le Lentngirad u pa tawawkirdini xwendinekei biryaf da her lewe
bimihtewe U le salt 1941 daxwendln)diktorakeitewaw
kird. A. Orbel~ ke yekek bo lew kurdnasaney bo be! kurdf Lemngrad bo witinewey zirnan u etnografiyay kurd bang
kirabil, le salt 1959 da legel mamosta Kurdo ew end kurd
nasey tir ke le bei farisf lay A. Fremen karyan dekird cuda kirdinewe u beeki taybeliyan be ni! wl" KEBNEYET
KURD" ewe kirdewe, pa ewe Orbell her le hernan sal da
kot dilwayt kird il le salt 1960 we, marnosta Kurdo ew

netewekeyewe mandii: kirdilwe. Mamosta Kurdo ew miro-

.a

ve kurd perwereye ke le mejly kurda nirx u clgayel taybeli heye (l hergiza (l hergtz narniret.
Bele hem(ly salek teper bibil be ser lnf edihani kurda
Toffq Wehbi, Cigerxwin, Ylmaz Gney, Muftizade, Aladin Secadf (l ami Kirmaant da u wa em sali edip u zimanzan, folklorfst u mej(lnot kurd marnosta Qanati Kurdo

Uwe ~zi karwant edbe nemirekani kurd U malavayl e.

kirdln.
Lem witare da tenha ewey peywendl be ;lanatl' Kurdo
(l hidek leyenr mej(ly netewekeyett be kurt'i" dexeyne pe

aw, unke dilniyan ke jimareyek le zimanewan U nU:serall kurd ke nizdiki bon yaxud anay nU:slnekani bo n kem
U zor denosin U le serldeduwen_
Ca ber lewey lew bareyewe bidwem hizdikem kemek
serinci birayant az"'z rabikeim bo kurteyeki meseley kurdnasl' le Sovyet da U roll mamostay nemir le perepedan U
geekirdinl

da. Her le sed ey 18 hemewe wilate Ewrupay'lye

u Rusyay Reyser kem u zor, ak u xirap

kolontYall'!tekan

sebaret be kurdiyan ntiswe, be taybeti bayex danyan be

Kurdistan le newey yekeml sedeyi nozdehem da reng U

rilwaletekf temabkarane U dagrrkeraney wergirit, umke

hi seyr niye ke Kurdistan wek naweyekl'" stratejf giring
le roy siyasi U abotlyewe way lekirdibun ke aw'lle netrok@nin ille hem rilweki meji)ytti etnogiraffya ii jlyaniko
melayetf U rewit il neret U folklor il zimant milet! kurdewe bikolinewe.

14

xizmete pirozey ewi xiste ser ant xoy U kira be serokT

KEBNEYETKURD'ile Lemngrad.

Ew karaney mamosta Kurdo nUslni' pitir le sed witar U

kiteb u narnnke debin ke reng bel le witarekey Dr. Cem'id

da hemuyan bixrene pe aw. Mamostay nemir cige lewey
zanayeki lehat(l buwe le zirnan il edeb u folklorda destek!
balaile lekoliewey meju etnografyay kurda hebilwe.
Jimareyek le witarl sebaret be serine U e kolinew e kani

X. Abovlyan u P. Lrx u Emlnt Evdal u gel ek zanay tirewe

bilawkird(ltewe. Yekek lew witaranay lanat Kurdo ke le
jer nawl Kurda bilawlkirdlltewe be iweyekf gitf derbarey
jfyani komelayeti U roenbll-i i1 zirnan U edeb U nejad U dliristbi1n U peresendin1 bizotnewey azad'i netewey kurd di

wawe (1). Em witare her wek Dr. Ewrehmanl Haci'Marif

BERBANG
del~ " biriliye le kurtey kit~beki gewre ke .Qanatl Kurdo
amadey api kirduwe." Belarn le rast! da ta ku ~sta ap u

bilawnekirawetewe.

d.

or

Sebaret be m~jly kurdnaS rus u sovyet ~anat~ Kurdo

xaweni gelek herhem bliwe, bo nurnline "p9kewtin'i kurdoasi le Sovyet" (2). " Karekani P. l. L~rx- le babet kurd
naSiyewe" (3) "X. Aboviyan- weko kurdnas u etnograf"
(4), '' X. Aboviyan- zana u kurdnas" (5), " A. Orbeil"
(6), " karekani E'in! Evdal le barey etnografiyay kurdewe" (7).
Lew witareneda Qanat~ Kurdo llal dawe ke ew kurdnase rus u sovyetyane le l~kofnewey m~jl u etnografiya
U zirnan U edebi netewey kurda Cgayekl berz U diyaryan
le rojhel 'tnasl da heye u hewleki zoryan dawe ke serbexoy'i zirnan u edeb u m~jly kurd le clan da derbixin.
Le meydarii kurdnasi da mamosta Kurdo hewlel bi wianl dawe ke hemu leyenekanl dewlemend bikat u be ~
weyekl zanistane hele u kem u kuryekal ta rade_:ekl ba
dest nlan bikat. Le biwan m~jo da end witareki b~ w~
berdest kewtun ke ewani le ji;r nawl" hend~k bir u ray hele le barey zirnan u m~jily kurdewe" sali 1973 Dr. Ewrehmani Haci Marif le rusiyewe werl" gerawnete ser zimanl
kurefi U piekiyekl pir be naweroki bo nUsiwe U le iweyl
kit~bek da ap u bilawikirdutewe (9).
Cige lewe witarekl
be n~wl " j;!elay Dimdim- dastani qarernanetl kurd" le sali' 1962 da le Mosko bilawkirdutewe, belarn herdeslman nekewtuwe. Wata ew 4 witarey
ke be dest manewen emanin .
~wandi mejily Kurd le zanist mejily burjuwazl
farisi da.
* ikirdinewey Belgekani Kesnefot le barey Karduxeka-

lin

A,

newe.

Her weha Farsekani endyan bo kirawe mejl:y kurdiyan

bo xoyan diziwe u ewae kirduwe. Eme be akira le kitbekey Reid Yasemn ov~nistl Fars da " Mejily Nejad
u Peywestegi Kurd" (13) da bederdekewe ke marnosta
Kurdo be boy komelek belgey mejily u zanistanewe be witarek welaml dawetewe.

Le gel eme da wenebet erne dostane temaay ew Ereb,

Turk u Farsane nekeyn ke ta radeyek be eweyekl miro-

.a

rs
iv

* Serincek le Narney Diktorakey Akopov- Rexney Mejily1

le Meseley Nejadi Kurd da.
*end Tebeniyek le Ser Kitebekey Vilceviski.
Ca ]ere da wa kurteyek le neweroki ew witarane dexeyne pe aw.
Ger m~ju birlti b~ le zanistekl gewre u bekelk u diyorkirdini beserhatl heme eney jiyani ademi zad u tomarkirdini hemu al u gorelii sirot u komel u tegehitini qonaxekani 'imroyA U dlyarkirdinl tebazl giti dUwaroji ewsa debinin cey daxe ke m~ jil wek zaniste ew mafey pe nadiret
be taybeli le layen dewlete zilekan u rejeme diktatariyekan u deste u kesani demargirl koneperest u burjuwa u o

ak
ur

ney bilawkird.Utewe ke ewey rast) bet tenha 4 witaim.an

vin'i ew welatane ke fire netewen U bo mebesti parasini

berjewendi xoyan U pitewkirdin1 deselati mileti ewsener

da hemu hewlek dedin bo ewaekirdin u ramalel roy1

zanistaney me jl.
Lem rowewe reji;me dagirkeran1 Kurdistan i be xoyan

ui le rey grupey burjuwa uovenistl nUweneryanewe ~ke~

u zor gingaw'yan le ewaekirdin1 mejily bah u _bapran
kurd nawe. Ger hesek kitebe inekey rejeme ovnyekey
Iraq " hukumetl nitlmal u gr u girifti joro -1965:' (10)

bixwen1tewe, ewsa be pena U p'@ riq U ldney rejem ereb1

dagirker1 le Kurdistani

Baili

da bo derdekewe ke gwaye

kurd le iraq da nin n ew jimarey rellltir le mw mil~on_e

ke hem biritin le komeU~k xe u hoz ser be koman DI
11

?e

timani u be zaraweyeki Erebl deperin u firy~

ser
kurdewe niye." Yan hendek le kiteb. Erebe ovn_yekan
bo nimone Mihemed Teleb Hilal, Sarn El-Xemraw~, Mahmod Al Dirre ... bd (ll) Diwayi bizutnewey Ken:alstekan
U damezrandif rij'@mi Tir ki le ser bininey ~ra:zm, ..:U~
kekani nek be tenha m~jily kurdiyan ewae u e~anduwe
bel ko bum kurdi wek m'lete k lay ewan le Turkya run.e.
(12)

vane le ser mej.ly kurd U nitimanekey nilsiwyane, her wek

akir Xisbak (14) u !smail Beiki (15) u Arife Hesen (16)

... bd.
Marnosta Kurdo le witarekeyda sebaret be kitbekey

Reit Yasemin nswetl ke Yasen.J her wek xoy dele "le

ser dawekirdini wezareti rolnblri Eran nUsrawe bew mebes-

tey ke reges u yekYetl mleti kurd le gel m"eti Eran da,

her weha yekti mjilyan u awkari kurd le jiyanl Eran da
nlanhidre." Lf<!. dllhare eweman bo derdekewe ke bulru-

mat regezperistl Eran be niyazi hawzimanl U hawkaf kurd

mej1 n zirnam kurd le reelek da bi ewenln ma-

u faris,
mosta

kurdo

le sertay witarekeyda desti bo ew rastiye

ralreawe

n dele ke mUslni ew kitBbe bo siyasi hukumatl

Eran bnwe. ''
Reid Yasemi ke kurd be mAletekl resen u ciyawaz u xa-

wen kultur u zirnan u mjily xoy dananet. B;anati Kurdo

be komelk belgey mejlyi welarnl dawetewe ke GotiKasl u Loloyi' serawey kurdl estan u gele k le mileti fars
kontirin.
Kanati Kurdo, be corekl babetane kitebekey Yasemi
lkirdotewe U desti bo hem: ew wenane rakeawe ke

be hi belgeyekl mejilyi Yasimi gereki buwe mejily kurd.

ewae bi kat U tenanet birwa be lBkolihewe il nfislneka-

nl zana u rojhelat nasekan ne kat. 8:anatl Kurdo, ron'i

kirdotewe ke kurd le mleti fars ne kewtotewe belko le encami lekelaw bilnl komelek le boz u mietani kon ke le i-

yakan! Zagros da jiyawin peyda bnwe. Lew ruweewe nawi

end hozekl bo nimone henawetewe wek: Kaskan " le
nawl korii mileti kasiyewe hatuwe, ke le iyakani Zagros
dejyan, Lolo " le nawl Lolo we hatuwe, ke le xuwariiwl
iyakanl Zagros dejyan, Kurt le nawl Kurtewe hatuwe,

ke le ser

roy rojhelati iyakan1 Zagros dejyan, Xaltan ..

15

BERBANG

i!weyel

nawl Kurti ye ke le bende nUsrawda beraw de-

kewiL" Her weha be pey belgekani Ex~m~n da le n~wan

ew miletaney ke dij lekeriy Daray paay Fars da cengawin, Qanat Kurdo dele ke nawi mlletl Sagarti yan Sakartl
yan Zlkortl" ke le nizdik Erbilewe jiyawin ber aw
dekewi."
Lew end nimUnaney serewe da bo man derdekewe keta
i radeyek mamosta Kurda xoy mandli kirduwe be korne-

le k belgey m~jily welanl !{'r u ray owenist'i farisi le ki

tibekey Reid Yasemi da dawetewe. Her weha bo yekem

or

cane ke belgekani Keznetani Yonani sebaret be Kardoxckan 'i:kirdotewe U lem ruwewe desti dire j kirduwe bo
serawekan7 Mehemed Emin Zeki U Wasnt Niktin U hin-

dek'i' tir. ~- Kurdo, be tundl dijt ew helweste ewtaney

Y. Maro, G. B. Akopov dewest~ ke be h1 belgeyekt zanist1 w'istilyane le iiwi zimanewaniyewe mejQy kurd bi
U lew barewe del@ " c@:y sersonnan eweye ke

d.

ewenin.

Akopov arezayl zimanl kurdt n1ye, umyett dirilst budl

zimani nazane. arezay wiekanr u me jlly pe kewtinl

edeb'l ku:rd' n'iye, ke

kewtil zinani

hewli dawe nlanl dewrekani' pe

ak
ur

kurdf bidat. '

i Akopov i Vilcivfskt gerel buwe ewe riln bikenewe
ke ew Kardoxaney Keznefon naw! h~rawin l'i peywendiyek yan be kudt ~stawe fn. Bo selmandini Kardoxekan1 bab U baplra kurd Qanat Kurdo le roy zimanewanty ber le hemu it~ k l~kolitewe be hoy jimareyek le serawey mejiyi U zanistane welam'i witarekey Vilivis da-

wetewe ke le jr

naw

" Kurd, seretayek le m~jily etnog1961 da bilaw1 kirdotewe. unke

duway kand'i'nyan u geraneweyan
be wilatl Kardoxiyekan da t~perbun. Her weha bo selmandini ewey ke Kardoxekan zimanr taybet:i' xoyan hebuwe.
Q. Kurdo, del~ " encam'l' hernil gelgekan Keznefon derharey peywend? u giftUgoy yonani'ye kan le bailri wilal'i Kar-

'-

rs
iv

raf geli kurd." ke le sal

akiraye ke yananiyekan

MAMOSTE .i,JANATE KURDO Y. ORBELI'

doxewe, her

.a

Le naw'i' kon? milet'i' Xalidiyewe hatuwe, Dasinf.. le nawf

m11etr Tasani w~ k dein, Takari'.. le nawi koni nawey
Trkoriyewe hatuwe, ke em naweye kewtote Xuwaroy
Ermenstan, Zllan.. le nawl" zliy Zllonl yewe hatuwe ke
kewtiite xuwa:ilw'i' Ennentstan."
Her wek mamosta Kurda rUm kirdotewe ke le yekli
nawi' xozekanl kurd U nawl mneta kon U nawekanl Kurdistani" serdenl zii be re kewt ne buwe, u zimanl kurdi

ne le ziman'i farisi kewtiltewe U ne le ser b iiney evli du-

rilst biiwe wek Re1t Yasemt b~ ennane deyewe bi selmenil bel ko Kanat:i' Kurdo delil: Le kut:i' durilst bunda
( mebest mlete kurd e. K. E ) gropey zimane Eraniyekan
(ne k tenha farsi) be ser gropi""zimanekant tir da serkewtuwe U le encami em serkewtine da ziman'i kurdt durUst bUwe U be gwerey yasay muturbe yekeke le zimane Eraniyekan." Cige le nilsinekant Yonan ii Ermen u Somer ke

nawe rastl Kurdistani esta be ce nizirgey kurd dadenet.

Kanali' Kurdo !em lekollneweye da owei peydahiint

kurd bem core destntan deka! ' le baiirewe her le deryaey Wan u Winn~ we ta iyay ZAgros, le xorhelatewe le
rUhari Diclewe, le xorawawe le Botan suwe.''
Le layeki tirewe le nusrawekani Somer u Atlr da (20001000- P. Z.) nawi hozi Kurtis ya~ Kurti ke le xuwarilyi
rojhelati nawekant Zagros da jiy~we beraw dekewe.
Le nilsrawekani Narams'h da dewru beri' ( 2500 P. Z.)
naw xoii' Loloyi ' Lolo", Gurtl ke le nwe axawiyekanl
Zagros jiyawin deblnre. Em Lolo her wek Q_ Kurda ri1n1
kurdutewe " le zan'st da be esl'i Lorr nasrawe li xozl Gurti

16

weha

le naw wilat1 Kardox da be

akira

ewe

riln dekatewe u f'a dedat ke le regay werg~rewe gif.

tugo kirawe il ~wey giftilgo kirdini yononekan le gel Kardoxekanda l'i iyawaziyelii le gel ~wey ew giftugoy da

nebUwe ke le baUrl KArdox da kirawe." Bewey sereweda

bornan derdewekewe ke Kardoxekan wek mneteki ciyawaz xaweni bez U deselatixoyan bUn ke Keznefon le Enabasis da b~ pena ii p bas kiruwe. Ca wek Q. Kurdo
1kirdotewe ke
Vonaniyekan bo i cebece kidinl kar U
bari xuyan le gel Kardoxekan da xaweni werg:ri xoyan
bUn ke le zimanT Kardoxiyekane we iti bo wergihawnete ser zirnam Yonani."
Her weha Q. Kurdo destnan! ewey kurduwe ke tako
esta ew kesaney le mijy Kardoxekan kofiwUnetewe, le
rily zimaniyewe hi lik.olneweyekyan nekirduwe. Bo nill

miine Re'ld Yasemt il Viiiviski il Adons u hend~ k tir debe jin ke guwaye Kardoxekan be zimaniH diwawin ke le
zimanl' Ennenyewe nizd1k bi.lwe.
B~ guman ew kesane be r~gayeki ewt u be belgey zanist1 Kardoxekan degirnewe ser
fars'i U Ermeniyewe.
Boye l~reda rilyekt giring\' dikey em witarey Q. Kurdo

leweda bedf dekeyn ke Kardoxekan l~dekoltewe il nian1

dedat ser be i xezaneki zimane U lew rUwewe tee " wie~ KARDAK, KARDOX manayeki komelayet'i u etnogr:fyan hebUwe U le ser biiney zirnane Eranfyekan dirus
b~n... Eger waey Kardox le zimani' Ermerie we ketib_etew~, ewe _duwa encam eweye ke debe Kardok be
zmam Ermen we, Kardox be zimani' fars yekkewtibin
wek naw k ke be m'1lete kyan witib il wek naw7 m'1let~

ke xoy be xoy witibe." Her weha Q. Kurdo bepey hen-

BERBANG

nawe ke be hi corek peywendiyan legel basekey ew da

dek gramatil zimal! Kardok u Kardox degerenetewe

ser xiizan'i zimane Eranlyekan U bapirani estay kurd.
Sebaret be kitebekey Yiliviski " Kurdekan" mamosta
Kurdo witarel taybetl le ser nusiwe u teyda destn1anl
helekani nilsen kiduwe u (l.. Kurdo nek her pey waye
ke Viiiviski hemU belgeyeki zanistl @wandiwe, belko
zorii la seyre ke nilser ' kerestey entripoloji u etnograf1 u cografi be keresteyok nazane bo rilnkirdinewey mejily
dirustbuni miletan u bitwanr plti pey bibestr," her weha lew ruwewe Ekadimyal' zanistt Sovyet) kirdote nimil
neyeki zlndU ke smojgayeki entropoloji il etnografl tiidaye

U ne Iegel zanisti me _ili niye. Ew serawane ew nU:rra:

wanen ke be hi belge u epandin k derbarey nead
kurd dedwen." Ew serawaney ke Akopov be karh
nawin wek ~- Kurdo dele " Serawen edeM U yaditl
gerokekan U raportl fermangalmnin ke natwanin bibne
kereste il pityan pe bibestret bo lekolmewe le mjly

nejadl metl kurd." Tenanel mamosta Kurdo lem witarey

da geytote ew bir (l rayey ke Akopov raste u xo una rast
e il xo wistuyetf le bin1ne da ziyan be kurd bigeyne il
xizmetl dijminanl kurd bi kat, lew ruwawe deli! " Akopov
le nusnekey da tenha wistilyetl ke agir bo oviniye Ereb,
Turk (l Fariskan xokat ke tako kurd be neteweye! resen U serbexo xawen mejl kultur U zimanl netewayeti
xoy da nenn il le hernan kat da bari siyaseti Turkiya u
Eran de dat bo le new birdini mileti ruro. '

xerlk kirduwe. Lem regayewe wistilyeti ew itey kurd le

d.

wergirtini ehadey duktori naet. '

Bem core debinin ke mamostay nemir fil. Kurdo zana
yekl gewre il qelayeki sext il kurdperwerekf tkoer buwe
le bei kurdnasl Sovyet da il merdane dijl hernil helwst il
nilsin (l bilawkiraweyel ewtl dilr le rasti dij be neternekoy buwe ca le layen her keskewe nilsrabet.
Nirx"i em witareney ~- Kurdo le we dan ke bo yekem
car le rfiyeki zanistiyewe be boy jimareyel zor

serawe

belgey mj(iy giring(;we layonekani peydahiini kurdi le

seretawe ikirdotewe il be wirdi le regeii kurd il nawe

(l

kollwetewe U layene zimanyekanl

corawcorekanl zUy
tiwejwetewe U paan Welam1 ovenistekan U ew destew

teqmey dawetewe ke le rgay kurdnasiyewe wistuyane

mjily nejadf kurd ewae biken il be Ereb, Tur k il Farsi
yewe bilikenin U wek ffileteki ciyawaz liisab'i bo neken.
Bir U ray zanistane U babetaney mamosta Kurdo man le

rs
iv

diraw skanl dee nianl bidat. Be guman girtinl rgayet1

wa ewt il yek la le lekolinewey meseley etnografiyay h1
miletek bet, nilser tui gelek hele dekat ilew lekolneweye
nirseki' zanisti nabet il be sild demenetewe." Le layeki dlkeeme ~- Kurdo zor leser xo bo Viieviski il ew kesane
ke her wek ew bir dekenewe 'kirdotewe ke le hi <Jnaxeki
mejl da kurd xoy be Ereb danenawe (l zimanekei hl fil'i!
ki be gropey Samiye we niye, unke Vileeviski be herl
mebetek buwe gere! buwe biselmnl ke kurd hi iteki
taybetl xoy niye il tenanel ~iji bir il ray V. Mnoriskie
ke del~ ' Mad U m"letani koni Eran serawey kurdi emron."
Mamosta Kurdo hendek car naar buwe her le peydabilni' kurd n nawe konekani u ~ga u wenl, zirnan u etnog
rafiyay bikolitewe le nokewe biselmerin ke kurd milete-

Duwa car manosta Kurdo nUsrawekey Akopov bem co~

re nirxanduwe ke " le iwey narney duktorda fye bo

ak
ur

man lalturi u m"def kurd il carel tiri ril le ViievisKi

dekat il dele: " Le cyati ilnyeti ewey komelayeti il di
rust bilnllay mleti kurd, le ciyatlyekalakirdinewey ilnyetl
jiyan U rewiti nawxoy kurdewari, le ciyati' liikollnewe le
pekewtin il dirustbiln'i mlleti kurd, Viieviski xoy be
rilnkirdinewey mese!!'y wey komelayetl il mejily mlletaru koni rojaway Eran il Asyay biilk il pit Q,efqasewe

or

U zarayan xoyan be liikolneweyewe xerlk kirduwe~ layeki

dewlemendi: tirl em wutarey manoste Kurdo lewada be
di dekre ke zor xoy mandi kirduwe U gerawe be wiini
jinareyeki zor le belge il rildawl miijiiyl U ent'iropolojl ii
etnogra.fi i1 zimanewan1 bo nian danl rewit U neriit U zi-

.a

ki sebexoye U lanki kulturi niletan'i rojhelate U lew ruwe~

ewe nUsiwetl ' ew bawerey zanayan heyane derbarey
ewey ke hi belgeyek niye bo nlan dan! peywendi etnografl u ziman'i le newan kurdl esta u xeesamiyekan u

erebekan il yareti u turkokan da, Yileviski emane be rast

na zan il hewl dedat be herl enek be le naw kurda
l!ek her bidozitewe ke lew rgayewe kurd bika be xixim le
gel ew nlietaney ke nawman birdin_ Vileeviski hi rUnkirdinewe U belgeyeki niye bo dijayetl kirdini bawerl
rast U espawi ew zanayaney k.e kurdl esta be newey
Mad il Kardox dadent ille hernan katlda dijltiyoriyekey
V. Monoriski westawe." Yekek lew kesaney tir ke le grilpey Viieviski il zor narewa mejily kurdyan ewanduwe
Akopove, ke mamosta Kurdo merdane be witareki pir le
naverok U zanistaney le j'@:r nawi " Serinek le nU:srawekey Akopov, rexney mejily le meseley nejadi kurda da"
welaml dawetewe. Lre da ;. Kurdo du xall giring le nawey duktorakey Akopov destnlan kirduwe " lekolnewe

we da bo derdekewe ke awpoi le hi heleyekl ew kesa

ne ne kirduwe u xizmete be endazey be be zanist
geyanduwe il bilye bornan heye bejln ke em lekolmewa
ney ~- Kurdo bew esne zanistiye leser mejly ko'i kurd
dako sta kem weren. Cige lewey ke mamosta Kurdo
wek zanayeki be layen lekoliwetewe. Le hernan kat da
best! netewayeti be corek le karekalda deblnr ke bo
herranedi ew berheme babetane gelek xoy mandil kirli
bet il le encaml da serkewtinekl gewre be dest ome.
Ca be pe il pena detwanln bejl ke mamostay nemir
bew komele witarey ke leser mejily kurd nilsiweti bir (l
ray kurdayeti mamosta Kurdo (l dil sotanl be mejl il edeb

U zimani netewekey be diyardexat, hestl

qoli' neteweyl

O. Kurdo nek her lew witaraneda il kare zanistiyekan

tir! da be derdekewi belko hels il kewt il jiyanl ro janei
dernan xate ser ew b"'r il rayey ke be jn manostay nemir
birili bil le q.tabxaneyeki kurdewari' il re nianderi deyan
xwendkari kurd i le baweri zanist (l i le baweil br il ray
resen'i neteweylda.

...

Hizar silaw bo giyani pak! mamostay nemir Ji!ANATI

KURDO!

U rexne" lew tiyoriye iyawazaney derbarey nejad'i kurd

hen. Jil. Kurdo del " ke Akopov nilsrawekey be tiyorl

bo!joway Hend i1 Ewnpayi il Xaret1 U Sami il ovitniye
t( Eran U Turki derbarey mejQ U zirnan U edebi m"ileti
kurd dewlemend kiruwe u her le seretada be di dekre
ke xudl n\lsraweke neytwaniye le duktorakey da serbi-

kewe " le layeki tlrewe ;. Kurdo dele " her ende Akopov gelek serawey heme eney be karhenawe, belam
bedaxewe peywendiyan le gel lekollnewekey da niye,
clge lewe bende k nUsrawl lawazi dUr le zanyar be karhe-

1- Kitbi' " Milletani Rojhelat Nawerast' Mosko- 1957 L

242-260;
2- Namey Zanayanl Angojgari Rojhelatnasl 1960 B. 25
L. 57-67
Dumahik rilpel 23

17

BERBANG

Bi dile kovan tevi ve ina ~anate

Kurdo dikin, ku ji deme zO:tir me undakir. Emeke l'!anate Kurdo di dereca pevabirina kurdnasye il anda gele
kurd pir mezine.
Nav u kare wt we hela-hete dile me

da bimine.

.a

rs
iv

Akademike
Akademya
komara
l,ilazaxistaneye Zenyarye. Nad.r Ke
rem Nadirov _
Bona mirina zanyare mezint nav U
deng, kurdnase hizkiri Jilanate Kurdo
b ira sere we xwebe. Nav u kare Jilana
dte Kurdo we hela-hete dile meda
bimine.
Proff sor Sihidelbo
Ji jiyane xatre xwe xast kurdnase
Yett Soveteyt pein. Tenebi hevgirtina koroele gik em dikarin qet na
heveki dewsa we undakirine bigrin.
Ez gazya we yeke dikim. T!ka dikim
serxweye bidne ptreka w1 U kure wi.
SU:kerman, kurdnas.
Bi dileki kovan bona mirna zanyare
nav U deng, uxulvane civaki .@anate
Kurdoyi qedirbilindt, hizkirt serxwe
ye didme we. Bi mirina ~anate Kurdo
ye ku bi kare xweyt pirsale awa seroke koma kurdnasEl Leningrade emeke
mezin ret bona pevebirina kurdnasya
kurdnasya ziyaneke mezin kiand. Nav
G denge kurdnasEl mezinl qedirbilind
we hela-hete dile gele kurdda birnine.
Proffesor Hecye Cindi
Xebera xirab gih1te me il em gele k
xemin kirin. ji!anate Kurdo yek ji mezintir1n zanyare kurd bU, xizmeteke
mezin bl gele kurd di kir. Mirna wi ziyaneke pir mezine ji bo milete kurd.
Sere we hemUyan xwebe.
Enstituya kurd li Paris
Ji ber mirina Ranate Kurda em ea
xwe, kesera xwe nikarin b1nne ziman.
Bana pCketina zirnan U anda kurd!

18

or

bi cameri U dostani deste xwe gihandye me U bliye yek ji me. Bira sere we U
sere gele kurd xwebe.
Kovara 'Ro ja Nu'
Koi duwayik .Qanate Kurdo Kurdoyev hewaleki' nexo bU bo roinb1rabi
kurd. j-leml li gel tan peyarebari n.
Desteyi nilsarani 'irikey Kurdistan'
Ihrahim Ahmed, Muhamed Resili
Hewar, doktor Kemal FUad.
Ko i duwayik lilanate Kurdo Kurdoyev ziyaneki gewre bU li kUltUri kurd,
xemtanin;
Dr. Kemal Filad, Yekitt Nitimant
Kurdistan.
Bi mirina bozane mezin! lard xisareke mezin giha gele me. Em tevi ea
we dibin U serxweya w e dix.azin.
Malbela Cigerxwin
Hevkar u agirten ~anate Kurdo, bi
windakirina mamostaye pir mezin gel
Sovyetistane U gele Kurdistane xisaneke m ez in dit. Bira sere we xwebe.
Publishing house of Kurdistan,
Henefi elepli.
The death of the distingulshed prof.
Qanate Kurdo is a great loss to the
kurdsh people and its cultur. His contributions will be ever alive in the memori of our peopl. Pleasa acoept our
condolences.
Kurdish culture centrer, London
Ji malbeta Kurdoevra,
Xeberek re disa gihit me. Disa
ewledeki gele kurd, ye bi nav U deng
U ser heqya xwe. Dile me bi ea giran
tiJI' bii. Li .G)anate Kurda herdem li her
ci li cem meye. Yen ku bo gele xwe,
bo at U azadye te koin da yine, xebitine, nayen b'rkirin. ~anate Kurda
hertim di dile gele kurd, di dile ke u
lawen Kurdistane-da we bijt Bira sere
we U sere gele kurd, xwebe. Hlin di
xweyeda biminin_
Komkar, Kolu
Ji bo melbeta Qanate Kurdo,
Xllk U biraye heja, xebera windakirina mamostaye mezin gihe me U dile
me gel k pe ewitt J<lanate Kurdo, ye k
ji ewledCn gele kurd, ye mezine, ji

and 1 edeba gele mera xizmetek

mezin pek aniye. Jiyana xwe di xizmeta gele xweda derbaz kirye u bi du xwe
efrandinen heja hitlne.
Merivekt usa heja tucar naye ji birkirine, ewe tim di dile diroka gele
meda biJi, xebat U efrandine wira giyana me bilind dibe. Sere we U sere me
hernuya saxbe.
Kemal Bilrkay, sekrtare giti, ye
Partya Sosialiste Kurdstana Trkyay

ak
ur

GELI XWENDEV ANEN HEJA!

LI JER MESAJEN KU Jl MALBA
TA QANATE _!.(URJlO,._
K,_URD
NASEN HEV ALEN Wl U UNIVERSITA Wl RE HATINE ANDIN
EM PEKEI WED !KIN.

KURDNASAN

d.

SERXWEIYA MALBAlA Wi

Ji nave Yekitiya jine kurd li Leningrade Gulistan,

Nadejda Vasilevna Berez hevalno,
sala buhur! bona gele kurd saleke pir
giran bU. Gele kurd ce rge lawe xweye
pir mezin, nav U deng unda kirin Yl
maz Guney, Cigerxwin, Tofik Wehb,
Aladin Sucadi. lro ji em xatre xwe ji
laweki gele kurdt mezin dixazin. Daktore zanyarya filollogye, profsor, endeme kara, ye Akademya kurda li
komara lraqe, ye k ji himdare InstitU
ta Kurdi li Parise, Jilanate Kurdo
Kurdoyev.
~anate Kurdo jiyana xwe gik rewayi pevauna kurdnasya sovetye kir u
bi wi karl c1haneda nav U deng CJI.zanc
kir, hate naskirine DMea gili te ser
kurdnasya sovetye; em beri giki nave
Qanate Kurdo bir tinin. Nenherr sinora, te ro re U hasligeha n av U kare wi 'idi
mejva derbazi herar pere Kurdistan@
bu u bune hebilna gele kurd. Gele
kurd bi law e xweyi he ja serbjlind bUye
U we vir hada ji serbilindbe. Iro , dema
dijmine gele kurd bi fekirina (falsifikasya) di"roke dibejin kurd tirkin, far
sin, erebin, nivTsare .(\)anate Kurda di
erkarya gele kurde bana xwexweykirina netewye ek u snae giranbihane.
~anate Kurdo bistf zedetir kurdnas
arnade kirin, ewe iro li bajared Yek""tt
Sovet il end welate Rojbilata Nezik U
Avropayeda bi serfinyazf pirse kurd
nasyeva mijUl dibin. Em xwendkar@
kurde, ku bi saya siyaseta Yekitl"
Savete internasionalye li bajare Le-

rs
iv

ak
ur

d.

or

BERBANG

.a

75 Saliya 4lanati! Kurdo te plrmkirin!

ningrade xandina bilind distnin, me

time xemxurya wiye m1na ya hava
texm'i'h dikir. Dere mala wf herdem
ber me vekirl' bU. TevbUna tev1 wipatryote wEHate sovitye, intemasionaliste
mezin time kiHa me dan'i U bandlira
here ba ser me dihtt. Em tu cara
ewra W btr nakin; ba hfnbin, bivne
pe e kzane ba il b i rast'i xizmeta gele
xwe bi kin.
YaSin, Ji nave AKSA;
Revale berez, Ez ji nave Komela
xwendekaranf kurd li dervay't welat
sexweye didme bona mirina Ganate
Kurdo serxweyi! didme malbeta w1,
qewm 1 pisname wi, ternaroya gele
kurd. Pitt nexweya xedere, diri!j xatre xwe ji jine xast zanyare zor mezin,
ye k ji htmdare kurdnasya sovi!tyi!, endemi! kara, yi! Akadi!mya kurda li
koroara Iraqe, himdareki Instttilta

Kurdili Parisi!, proff'i!sor (lanate Kurdo. Jfna <lanati! Kurdo 76 sal dom kir,
ji wan sala ew1 bi!tirt 50 salt dtya.'!
xizmetkirina gele xwe, zanyaryi kir.
Ew1 sedf zi!detir nivfsari! zanyaryi! ap
kirin. 45 sala Endemi! partya Ler'in bil
il ci!rgi! wi! partyayoda ew1 jtyaneke
meran'iye, paqij derbaz kir. Ji sala sazkirine ,h eta roja jtna xweye dawye
ewt seroketya koma kurdnasye dikir.
Hevalno, gelek pi!ekzani! ber deste
&nate Kurdo htnbUyi, niha li Kords
tane U end welate mayin bline kurdnase nav U deng. <lanate Kurdo awa
zanyar U bajarvan her tit dikir, bona
peveilna anda geli! kurd.
Nav U kare (\anate Kurdo, lawe
gele xweyi dilpak U zanyare mezin,we
heta hetaye dile meda bim1ne awa
nimlina xizmetkirina bona gele xweye
bi tam.

tbrahim, ji nave texistine Kurdo li

Mosko,
Dost ii parnarnil berez, hevalno,
Iro em xatre xwe ji zanyare sovye.
teyi nav U deng, kurdnas, profiesor
<lanati! Kurdo dixazin. <lanati! Kurdo
gele sala di dereca ziman, edebyet, dtro k il netewanasya kurdtda kar kirye.
awa dihare ewf jtneke dijvar derbaz
kir, e ewt ji we jtne xWe 53 sal dane
kare pe vab iri na lrurd nasye U n ava
wan salada weke 100 gotyare zanyarye, 20 monografya, 7 kitebe dersa
seva dibistane lrurde Yek1t1 Sovet nivisen. Ewt pey xwe ferhenge kurdi-rus1ye gele k giranbiha hitin (lanati! Kurdo kareki mezinkir di dereca pevabi
rina zirnan il edebyeta kurdt U hilbet
mirna w1 zfyaneke mezin bU seva gele
me U bi taybet1 seva anda w'i'. Dijware

19

BERBANG

.a

Smirnova Irayida Anatoevna, doktora zanyarya filologye, institUta Zimanzanye.

Nadejda Vasilevna hizkiri', pismamed berez,hevalno!
!ro em xatre xwe heta-hetaye ji
Ranate Kurdo, kurdnase herr mezin,
uxulvane civakyeye, komUrrst U baj3rvane soviHye dixazin.Ez agirteke

20

netewenasi, edebyet, dirok U diroka

gele kurde netewye-azadaryeda. Nave Qanate Kurdo 1\lt zuda ji
sfnore welate me derketye. Li Kurdistane derheqa /anate Kurdo da
gi k zanin kar ker, zanyar, gundT,
xwendekar il bi taybeiT ke u xort.
Qanate Kurdo pir kurdnas amadekirine u_ em agirte wT, erne her tittbikin.
wek kare wi destpe kiri peda bivin
weki kurdnasya sovetye disa usa pe:
be, awa dema ~anate Kurdo.
De bi xatre te seydaye meyi hizkiri.

or

erkarye

d.

Birqe
Ji nave lnstitUta Rojhilatnasyeye
Akademya Zanyaryeye Yekiti Sovyet
em bona mirina rojhilatnase Sovyetyeyi nav U deng, doktore zanyarya
filologye, porofesor Ranat Kurdoyev
dile~ U xemginya xwe elam dikin U
ttka dikin serxweye bidne nefere
mala wt.
Primakov, Gankovski, Gasratyan;
Kolektiva institilta Rojhlatnasyilye
Akademya Zanyarye ya komara Ermenistan-e bi dilekt kovan seva mirna
kurdnase mezin. doktore zanyarya filologye Ranale Kurdo Kurdoyev ine
dike. Ernekil rehmeti di dereca peva
birina kurdnasya Sovyetye pir mezin
bil
Piralya
uxulvanya
wiye
emeke dereca amadekitina kadre
kurdnasye, nav il denge Wl' awa li
welate me, usa ji ji sinore wi der belav
kirin. ~anade Kurdo, zanyar U merve
mezin w e h eta hete ctile meda birnine.
Sarkisyan, ekroye Xudo.

ak
ur

l,anate Kurdome. !anate Kurdora li

hev dihat nava merivada bizkirina herbi kurdnasye peda bine. Gele k ji me
xweye pe e mayin bUn, binek afxannas binek peekzane zimane farsi,Ie
dema civine zanyari Ranate Kurdo
hizkirinek1 usa berb. kurdnasye, berbi
gele kurd peda dant, wektpae kurdoasi dibil kare jiyana me bi git!.Qana
te Kurdo ne tene em hthr zimane kurdi dikirin, e ewi em usa ji hf'nfamnayi,
bizkirine dikirin berbi kurdnasye, herbi gele kurd.
Kurdnast nava trannasyeda clk! taybett digre, ji ber ku ez xizmeta geleki
dike, ye bona kare beri rast, bona azaya xwe erkaryil dike. Qanate Kurdo em hThdikirin time dikire bira me
weki tene ew merive ve yeke tedigibijin, texmin dikin, ew dikarin kurdnasyeva mijlilbn. Raste Q,anate Kurdo
te hesal kirin zinanzan, e ew bi serfinyazi usa ji mijill netewenasi (etnografiya) dirok edebyet, u diroka
bizave gele kurde netewye azadarye
dibu. Ewi gele k ba serkanyil kurdnasye zanibiln, ew serkanye ku ewqas
pirin. Lema ji bi her pirse kurdnasye
em dikaribUn herbiri wi bibUna U bersiva tam bistanda.
Dora ~anate Kurdo time ke u xort
ew biz dikir. Ew bi xwe time xort bU,
ave wi ye xliorta blin, giyana wi ya
xorta bU.
Amligar, mamostaye bere 1 xoe
visti me. Erne regayi to ta axir dibeyn ser.
Bi xatre te lanate Kurdo.
Zere YUsUpva.- ve deme, gava em
xatre xwe ji Qanate Kurdo dixazin, ez
dixazim ji nave agirte wi gika, ewe
iro virin, yed nikaribilne ben, serxweye bidime qewm U pismam, dost
i1 hevale Qanate Kurdo. Serxweye didime wan hevala gika, yed ji gele bajara hatine, weki tevi 1ba mebin. 25
sali zedetir bi seroketya Qanate Kurdo
em mijfili kurdnasye bi1ne U nava wan
sala giki em ser eginayi u karhizya w i
zendegirti mane Kurdnaseki' lapi
ewi be hem pe kare xwe h iz di kir, gele
kurd u anda wi hiz di kir. Ser ri ya xwe
ew rasti pir dijwarya U ha&egaha sihat,
le wan dema eginaya wi ducar, secar
dibil. !anate Kurdo time mera digot
wekt hexteware, ji ber ku xizmeta gele
xwe dike. E'\\ft time mamostaye xwe U
bi taybeli ?osif Orbeli bir danin. Bona
/a~te Kurdo pir giran bu tragedya
gele kurd, e ewi time bawarya xwe
azaya w1 dart: Hlmadarekt kurdnasya
soviHye, destanine we Jrurdnasye heta
'i'ro ji b ert gikt nave wira te ne giredan.
Qanate Kurdo xudane nivtsare binaxye di derca zimanzanyeda pey xwe
usa jt mirateke giranbiha hit derece

rs
iv

ernekil Oanate Kurdo gilrt b1r bfn1,

lema ji bi saya wi emek@ mezin navi wt
ne tene li Yektt! Sovet, le usa jl Kurclstane gi5 U nava rojhlatnase cthane eyan u deng bu. ()anate Kurdo pir
agirt, p@ekzane xort arnade U perwerde kirine. Ew agirte W aw;
lrurdnas@ medfet hatine nas kirin@.U
em bawarin, weki agirt@ w1', bi serfinyazi kare mamostaye xwe p@da
bivin.
~anate Kurdo lawe welate xweyt
sosyatstyyi he ja bu, dema Cenga
Nitimanyeye mezin ewt heta roja altindarye dl'jt dijmine welate xwe er
kir bi merart u bi ord@n u medatava
heta rewakirin. KomUnist U patryUt@
welate xweyi dilgerm, yek ji wan
merve pein bu, ku nava gele kurdda
bir u bawarye marks-lenTbye belakirin.
Hilbet !_anate Kurdo he dikaribil
kare xwe peda bibira, keri, gele xwe
bihata. Le talebextara me ew unda kir.
Le em ba zanin, weki' bir il bawarye
wi'we he gele k sala dile gelda binllnin.
De bi xatr@ te manostayi hizkiri,
b"!tanina teye ge we hela-hete dile
meda biminne. Em, xwenkar@ kurde li
Yekiti Sovet dixwinin iro sond dizun,
wekl erne her titr bik'in bona xastina
weye here mezin, hevgirtin Li yeldtya
cerge xebatkare kurd, bona duwaroja
gele m eye ge' binne se tt
Ji nave asososya xwendkar kurd li
Lenlhgrade;
Hevalno em iro xatre xwe ji Oanate
Kurdo dixazin, ew hebye il we helahete bimTne awa meriveki" lapi bizkir1.Gee kurd ziyaneke pir mezin kiand. Doktore zanyarya filologye,
endeme kara, ye Akademya kurdaye
koroara Iraqe, ye k ji himdare nstitUta
Kunli li Parise. Qanate Kurdo, merve
dilpaqijt, dilovan, kareki pir mezin kir
di derca kurdnasyeda. Ewt usa ji emekeki mezin kire nav kare qewinkirina
pevgiredane gelil sovetye u gele kurd.
Ew bi xemxurike mezin herbiri me,
xwendkare kurd dibu.
Ji nave komela xwendkare kurd li
bajare Lefhgrade ez serxweye didme malbet, qewm U pismane _Ranate
Kurdo.
Ewe heta-hetaye dile meda bimfne.

Em bi dilkovsni serxwei)-e didne

koma kurduasa U nefere mala ~anate
Kurdo, bona mirna rojhlatnas, kurdnas-e ...nav U deng, doste meye hizkiri.
il Institilta Rojhlatnasyaye Adirbecan-e, akademik BUnyativ.
Rojhlatnase Gurcistane bi dilkovani
(ha
kurdnase dineeyan, prolesor
Ranate Kurdoyih dikin U serxweye
didne nefere mala wi.
Dire ktor, Gam kre lidze
Kolekt1\ra rojnama 'Riya Teze' besa
mirina kurdnas-e Sovyeteyi nav ii deng
doktore zanyarya flologye, protesor
Q,anatil Kurdo bi dilkovai bihist Em
ttka dikin bi nave me serxweye bidne
nefere mala wi.
Redaksyana rojnama 'Riya Teze'
Rojhlatnase Zeningeha Lenlhgrade
bi dilekf' kovan herbi riya dawye vere
dikin Qanate Kurdo, xwendkare Za
ningehe, hevkar U hevae ba zanyare
mezintir, ye ku nav kare wt, uxul
vanya wiye zanyarye . ya pedagogye,
50 sale pevaiina kurdnasya Sovyety-e U anda gele kurd xemilandine.

BERBANG

wexwebe.

Baxoye Isko, Ezize Isko.

zor ninbya, partya me ninbya. Bir nekin, ewi ev ye k ne ji diki, ne li ci1/i'na

mezin gotye.Ew bi rastr endeme part

ya meytheja bu. Ewtbi rast u sert re
nia partyaya pilda dibir. Ukornuniste para me ew xet@ xeyset@ wi bilind
qimet dikirin i1 dehe sala pey hev ew
dijbartin awa sekretare teldla para
meye partyaya. Ew sal lape dijwar
bun seva rojhlatnasya mLen1grad i1
sale lape ge ; ji b er ku wan sala roi
hlatnasya me xwe digirt 3 ninun:
L 1953-54 s., ez bi taybe:i vansala
!1\n b!r, gava pirs hate danin, wekt
destnivisar@ para me, destnivisare ki
tbxana ser nav Saltikov-drin il
kitbxana meye giranbiha ji Leningrade ciguhasti bi kin. Hema ew, ~anatil
Kurdo, le ne merve we deme he nav il
deng , Pigillilyskaya u Tixonov, hema
ew bil, wekt civaka Lefngrade rakire
piya il ew biryar ji meydana da bildane

dighijne neta min danye peya xwe.

Le gelo eze big1hijyama vt gikf, eger
dewleta sovetyil ninbya, welate meyl"

.a

rs
iv

Oleg Feyodorovi Akimukin, serke

para !ranye, doktore zanyarya fllologye. Qanate Kurdo bi alavi gele xwe
hiz dikir u ew ye k usa bu, ji her kn ew
lawe wt geli bU, ewi pe e xwe pir hiz
dikir, ziman, anda gele xwe hiz dikir
ji ber ku bi xwe kurd bil. Le ez dixa-

gotin derheqa xastina mine mezinda

Wira ji hev hat ber organd jor nerasl

ya ve biryare lfie ber ava. Vira hate
xan xeyset wiyi rast i1 hik, karibiina
nta pya xwe bigihine seri.
2. 1956-57 s. ew sekrtare tekila
partyayeye. Sale xwegirtin i1 pva
una para me. Idi 30 sal derbaz buye.
Iosef Abgarovi Orbli para me pva
dibe, ;,>anat Kurdo ali wfdike.Hema
vira me:tifeta wtye naskirin U cjmet
kirina meriva hate xan@, dema bijartina kadra. Para wan sazkiil niha ji bi
destanine mezin kar dike U ew ji erne
k lanat Kurdoye.
3.dawy sala 1959-a dema bi xemxurya Orbli il Qanate Kurdo pirsa
sazkirina koma knrdnasye te danine.
Cara pein li sistema akadilmyayda
koma kndrnasyilye mexslls dihate saz.
kirin, ya kn gerek mijilli' lgeria
ziman, ditok, netewenasi U edebyeta
gele knrd bibya.
Hevalno, ez ji pitovane gotna Evgni Ivanoviim, Qanat Kurdo zanyaryeda jlheke bextewar derbaz kir. Em
gik@ ji bimrin, e nave meriv We hertim b'ljf, eger m,antna dehqa wfda tim
gebe li ruh u bira agirt wida, ruh u
bira agirt
willa i1 bi taybetf
li ldlebe w1!1a ew ewi pey xwe hiti
ne. Qanate Kurdo pey xwe kitb usa
Dumah1k r(ipel 23

or

Bi dileki kovan me besa mirna

Q,anate Kurdoyi hizkiri il qadirbilind bihist. Bi mirna zanyare pir

mezin, Irurdnas ~ uxulvane civakyij,
mamoste nav il deng gee kurd ziyaneke pir mezin kiand Qanade Kurdo
jiyanek mezin il pir heja derbaz kir.
Nav il kare wi we heta, hete dte gele
kurdda birnine.
Rdaksyona belavkirine knrdi, ya
radyoya Gurcistane.
Bei niviskare kurd, ya Yekitya
niviskare Gurcistane bi dileki kovan
besa mima tekildare zanyaryeyi
z!kek, ronakb1lc il pedagoge dineeyan,
zanyare kn kurdnasya Sovete il kurd
nasya c!hane bi ntvtsare xwe dewlemend dikir. Ranate Kurdoyi geleki
hizkirt bih'tst. Mima ~nate Kurdo
eva kordnasya cihane il 20 milyon
gele kurd Zlyaneke pir mezine. Sere

zim be jim, we d" ew awa zanyar

(ulmdar) pir meZ"n bil, zanyareki pat
riot U internasionalist bU. Gava ewT dise rtasya xweye do ktory pawandikir il
demere ez wi' tene man, ewt minra
-Hilbet min xwe te, gava derheqa
destanin il minieta minda te gotn, te

d.

Rojhilatnasye,

ak
ur

Dekane fakillteta
Prof. Bogolyuoov.

~ana te

Kurdo il malhata xwe

21

BERBANG

FERHENGOKA BERBANGE
FERHENGOKA KURDIY A
JERIN JORIN

d.

Lekolnewe : Lkoiln, Iegenn

Le hernan kat da : Eyn wext de

Sede : Sedsalt
Sade : Efendi
Serawe : Serkani
Sebaret : Bi Nlspet

wn :Cf

Melbend : Merkez
Malawayi : Xatir xwestin
Mandu : Westayl
Mjl: Dtrok

rs
iv

Bilawkirdin : Weandin
Berhem : Efrandin, eser
Be endaze : Be sor, be tixub
Ba yexdan : Ptep kirin, itnam
Biztitnewe : Tevgi!r, hereket
Bii pena u p : Raste rast

ak
ur

imro :lro

Awat :Hev~
Awa y'i : Derbeden

or

ikirdinewe : Tahll
ewandin : Xirabkirln
e w e : sllib, devok

Dele : Dibej
Dilniyam : Pitrastim
Dewlete zilekan : Dewletin mezin

'
E

En cam :Netice
Emek :Wefa

.a

Esta : Niha

Finnesk Hesir, rondik

Ferheng : and, 'l'mus
G

Gewahi : ehade
Girilgirif : Gel, problem
Gift u go : Munaqee
Gerdan : Felek
H

Hengaw : Piingav

22

Nawe : dever
Nwan : Navber
Nardin : andin
Namilke : Brour
Nirx :Biha

o
Omid

:HeVi

Tperbun Derbasblln
Twejer : Leger
Tenha : Bi tenii

w
Wutar : Nivlsar
Wue :Peyv
Welam : Bersiv
X

Peresendi, : Pketin
Pelemar : Eri
P ek! : Destpk

Xerik : Mijl
Xl uhoz : Eiret
y

o
~tabxane

Twana : Karin

: Xwendingeh

Yad : B:anm, b'irbatin

Yaxud :Yan ku

z
R

Rade : Pile, derece

Regezperist : Nljadperest
Rewit : Edet
Resen: ESi!

Zorbe : Pirarn
Zimanewan : Zinanzan

BERBANG
A

MALHATA Wl

ya mezin hit ser piivaUna kurdnas-

ewl xizmet e diltir, ew pirsi ewi da

ye li Moskvaye, Erevane U wan mer~

biln pe ya xwe, ewt bi morant il dilpaser1.

gihandine
ki

keze zanyaryeye may1n, li ku lgerina

anda kurdi di kin.
l'!anat Kurdo bi xwe pir tit kir
wekt vira, li para LeningradEiye In;
titilta Rojbilatnasy cara pein li welate me kurdnasy be sazkirin, ocaxake zanyary, li ku mij(Ui lge:ina ziman, dlrok il edebyata gele kurd dibin. Ewi bi xwe pir tit kir, wektbona
w koma kurdnasye kadir be ne amadekirin. Ewi karekt pir mezin- kir, bona kurde sovete il kurd ji welat
derva va:i li Leningrade, li kabloeta
kurdnasy hinbin, bivne zanyar
kurdna s, weki pae wegeme welat'@
xwe xizmeta gele xwe bikin, tevfbizava gele kurde azadary bivin.

Oanate Kurdo, awa zanyar nav U

dengit mezin cpzanc kir. Em zanin ew

bati bil bijartin awa endem kara, ye
Akademya kurdaye komara Iraq, ew
yek ji himdare Institilta Kurdi bil li
Parise, nivtsare

wt idi mejva c1hana

zanyaryeda hatbiln naskirin .

tro gava em xatre xwe ji zanyarii me

zin, kornUniste rast, merve dipacjji,
mirani dixazin, gere em careke ji bijin,
weki her tit gere b'@' kirin, bona ew
kare ku _1\anate Kurdo temamya jiya-

na xweda xizmeta w' kirye, :kare ku

ewi jiyana xwe

dewanbe,

her

gik

peva

day, hertm berhere.

Bi xatr te ~anate Kurdo.

.a
r

si

ina l!anate Kurd.!'

Kianov Evgiini Ivanovi, doktor
zanyary~ arok, serok para Leningradeye Institilta Rojhilatnasyeye Akademya Zanyaryeye Yektti Sovet.
Hevalno, dost il hevkare berz, Nadejda Vasilevna, Wezir, qewm il pismamf .lil,anat Kurdoye delal!
xwe .Qanate
xatre
em
!ro
ye rojl1latnasye dixazin, ne tene risp;:e para Leningrade, le usa ji rispye
Institilta Rojbilatnasye bi gitf.
.Qanate Kurdo ji we silsileta rojbilatnasa bil, ewe dawya sale 20-i.destp ka sale 30-1 hat ne nav zanyary
(ulm). We silsilete, yanava cengaNi
timanyeye mezinra derbaz bil. Tevbilye Cenga Nitl\nanyeye mezin ..l;!ana1" Kurdo pey altindaryera vegerya
Institilta Ro jbilatnasy, Zaningeha
(Universiteta) Leningrade w deme,
gava pitt cenga cihanyeye duemin li

geli! xwe biz dikir, ternama jiyana

xweda xizmeta gele xwe kir il he jay1

hizkirin il naskirina gel xwey1 he'l biUnd bil. Gele kurd ew biz dikir, ew
awa lawek'l xwey! mezin nas dikir.Ew
ku ni ha em li vir ewqas kurd Ye Idd
Sovt u kurd ji welate dereka div1nin
edety we yekeye raste, ku ew kare

rg

Bi xatr te Qanate Kurdo.

filanate Kurdo jiyaneke bextewar

derbaz kir, ji ber ku eW bi dil il can

.o

xwe namre.

welate Rojbilata Nezik bizava netewye-azadary teqleke nilye, he zor standi bu il nava we bizaveda erkarya gele
kurde bo azaye, bi ginay1 peva diil.
filanate Kurdo ji wan meriva bil, bi huner i1 merifeta kijana li welate me
na sya zanyary@ hate saz kiri n. Ewi' li
Universiteta Leningrade dest bi binkirina zirnan, edebyet il anda kurdi kir.
Karekt usa pevtst, ye ku bandilra xwe

rd

beta zanyarye Chanyeye derheqt kurdada heye, birariina derheqt -'!anate

Kurdo da w biji il heta hing ew bi

ku

bitine, y ku we hertim ker ben.

va

SERXWEIYA

~ANATl KURDO LE END

3- Le Barey Mejily Rojbelatnasl Rosewe Mosko 1959

B. 24. L. 39-51

4- Hewai Ekadimyay Zanistl Ermerustal Sovyet Mosko

1955. J 10. L. 89-98

5- Le Barey Mejily RohelatnaS Rosewe, Mosko 1955,

B2. L. 360-380

6- L. A. Orbei il Kurdnasl, Gurin il Ledawanl Dr. Ewrihmaii HaciMarif Bexda 1975

7- Nusrawe der'inekan u meseley mejily roinblrl gelani
Rojbelat, Mosko 1970, L. 54 57

10- A- Cer1det Elmunazil J. 111966, B- Oisset Elekrad

F! imal Ehraq- .Qahre 1967 Al Xemrawl Sami; C- Iiieziye Elkurdiye, Mahmud El- Durre, Beyrut 1966
11- A- F. Kirzioglu Her Bakmdan Turk olan . BM. Firat, Dou llleri ve Varto Tarihi Ankara 1961

12- "Kurtey em kitbe ne k hemuy, unke ew layananey

ke ewandim mjly kurde weryanne gi!rawe." Le layen
mamostayan ~am U Kerim

9- Al- Hikome Elwetaniye we Mukulet El{ma!, bi ziman1

erebl Bexda 1965

Zende we wergiirawete ser

zimanl kurd; il le sali 1969 da le apxaney Kameran le

Silemanl apkirawe. Belarn mamoste Jil. Kurdo silfi le
kitebekey Yasemi be Ros'i wergirtuwe ke le sal 1943 da
le layen Kelpakove we le farisiye we wergi!rawete ser
zimanl' Rosl. " Birawane perawezakanl Dr. Ewrehnanl
HaclMarif
13- Xisbak

8- 9_. Kurdo ' Hendek Bir il Ray Hele le Barey Zirnan il

wergeran il peki bo kurdi; Dr.
Mjly Kurde we"
Ewrehman HaclMarifBexda 1973-1974

erif

akir,

Elmesele Elkurdiye, Bexda 1959

14- Beiki !smail, "Ragwezanl Kurd be Zor" Istanbul

1977, be zimanl Turl
15- Arife Hesen, Kurdekan London 1966, bi zimanl ingi-

lizl'.

23

AORESS .' NAVNIAN :

.a
r

si

va

ku

rd

.o

rg

RISSNELEOEN 55 ,NB
172 ~4 ~:.JNOBYBERG /SWEOEN