Professional Documents
Culture Documents
Temel Laboratuvar Bi̇lgi̇si̇ Ders Notu 2011
Temel Laboratuvar Bi̇lgi̇si̇ Ders Notu 2011
Dersi Verenler:
17.Uzun salar toplanmal, veya yanmaz bone iine alnmaldr. Kullanlan kimyasal
maddenin zelliine gre uygun eldiven kullanlmaldr. Ayakkablar laboratuarda almaya
uygun olmal, ucu ak ayakkab giyilmemelidir.
18. Gzler, hassas terazide tartma gibi ilemler dnda daima korunmaldr. Emniyet
gzlkleri takmak yararldr. Gazlardan dolay gzlerin herhangi bir tahriinde buna engel
olmak iin sk sk gzleri souk su ile ykamak veya bol su aktmak gereklidir.
19. Asit, baz gibi andrc yakc maddeler deriye damlad veya srad hallerde derhal
bol miktarda su ile ykanmaldr.
20. Ellerde kesik, yara ve benzeri durumlar varsa bunlarn zeri ancak su geirmez bir bantla
kapatldktan sonra allmal, aksi takdirde allmamal ve son durum sorumluya
iletilmelidir.
21. Laboratuarda yenilip iilmemeli, alrken eller yze srlmemeli, aza herhangi bir ey
alnmamaldr.
22. Laboratuarda kullanlan her malzeme kullanldktan sonra uygun yntemlerle
temizlenerek yerlerine kaldrlmaldr.
Kullanlmayan hibir ey banko zerinde
braklmamaldr
23. Laboratuarda yaplan ilemler sonucu oluan atklar tekniine ve talimatlara uygun ekilde
etkisiz hale getirilmelidir. Zemine veya bankoya dklen kimyasallar uygun yntemlerle
temizlenmelidir.
24. Su, gaz musluklar ve elektrik dmeleri, allmad hallerde kapatlmaldr.
25. Laboratuarda meydana gelen her trl olay, laboratuar sorumlularna derhal iletilmelidir.
26. Hibir madde ve malzeme veya ekipman laboratuardan dar karlmamaldr.
27. Kat haldeki maddeler ielerden daima temiz bir spatl veya kakla alnmaldr. Ayn
kak temizlenmeden baka bir madde iine sokulmamaldr. ie kapaklar hibir zaman alt
taraflar ile masa zerine konulmamaldr.
28. Kimyasal maddeler , oluabilecek tepkimeler bilinmeden kesinlikle birbirine
kartrlmamaldr.
29. Kimyasal maddeler birbiriyle reaksiyona girerek yangna veya iddetli patlamalar yada
toksik rnler meydana getirebilirler. Bu tr maddeler her zaman ayr ayr yerlerde muhafaza
edilmelidir.
30. zelti konulan ielerin etiketlenmelidir. Kat etiket kullanlyorsa yazlarn slannca
akmamas iin uygun kalemler kullanlmal ve etiketler slanmayacak ekilde koruyucu
materyallerle yaptrlmaldr.
31. Kimyasal maddeler risk gruplarna ve saklama koullarna uygun dolaplarda ve dolap
kapaklar kilitli ekilde muhafaza edilmelidir.
32. Organik zcler ve uucu svlar lavaboya dklmemelidir.
33. ielerin kapak veya tpalar deitirilmemelidir. zelti ielere doldurulurken drtte bir
kadar ksm genileme pay olarak braklr.
34. Tm kimyasal madde kaplar ve ieleri kesinlikle etiketli olmaldr.
35. Tp iinde bulunan bir sv stlaca zaman tp, st ksmdan aaya doru yava yava
stlmal ve tp ok hafif ekilde devaml sallanmaldr. Tpn az kendinize veya yannzda
alan kiiye doru tutulmamal ve asla zerine eilip yukardan aaya doru
baklmamaldr. Yze srayabilir.
36. Tm sv kimyasallar, pipetle ve puar kullanarak ekilmelidir.
2
b. Soutucular
Sv maddeleri gaz faz haline getirdikten sonra tekrar sv fazna geirmek iin
soutma amacyla kullanlan cam aletlerdir. Geri eviren soutucular olarakta bilinirler. Genel
olarak i ie gemi iki cam borudan oluurlar. Dta kalan borudan soutma amacyla
kullanlan su geer. teki borunun ise iki ucu aktr. Bir ucu reaksiyon kabna taklarak
maddenin younlatrlmas iin kullanlr. Dk kaynama noktal maddelerle alrken
genellikle uzun boyunlu soutucular kullanlr. Genelde laboratuarda kullanlan soutucular
eittir:
4
c. Huniler
Szme ilerinde kullanlrlar. ki fazn ayrlmasnda, (ayrma hunisi) reaksiyon
ortamna reaktif damlatlmasnda (Damlatma Hunisi) kullanlrlar.
Normal szme ileminin yapld huni adi szme hunisidir. Vakum yaplarak
gerekletirilen szme ilemindeki huni nue veya Buchner hunisidir.
Cam szgeli huniler: Szge kadyla reaksiyona girecek zeltilerin szlmesinde
kat szge yerine cam tozlarnn sin terletirilmesi ile yaplm cam szgeler kullanlr.
. Adaptr
Distilasyon ilemlerinde ve balonlarn az saysn artrmada kullanlr. Bylelikle
ayn kap iindeki reaksiyona deiik uygulamalar yaplabilir. Deiik llerde adaptrler
mevcuttur.
d. Rotavapor
Su trompu veya bir motor sayesinde dk basn oluturularak kullanlan, devaml
dnerek su banyosu iinde homojen uurma ilemi yapmaya yarayan cihazdr. Dk basn
nedeniyle maddelerin bozunmasn nler. Kapal bir sistem olduu iin kt kokulu
kimyasallara maruziyet en aza iner.
e. Bret
Titrasyon ileminin gerekletirilmesinde kullanlr. eitli hacimlerde tipleri vardr.
Alt ksmnda damlatma kontroln salayan bir musluk mevcuttur.
f. Erlen ve Beher
Erlen dar azl, beher ise geni azl her ikiside dz tabanl laboratuar almalarnda
en sk kullanlan deney kaplandr. Genel amala kullanlrlar.
g. Baget
Genellikle camdan yaplan ve kartrma amacyla kullanlan ubuklardr.
. Termometre
Reaksiyonun srdrlmesi gereken scakln takibi ve belirlenmesi iin kullanlr.
Genellikle -10 ila +300 C gstergeli termometreler kullanlr. Souk ortamda yrtlmesi
gereken reaksiyonlarda -70, -120 C lik termometreler kullanlr.
i. Mezr
Genellikle camdan ve bazen de asit ve bazlara dayankl plastikten yaplm silindir
eklinde malzemelerdir. Gerekli hacimde solvan kullanlmas halinde kullanlrlar.
. Spatl
Kimyasal maddelerin deney ortamna tanmas veya tartm alma amac ile kullanlan
zel kaktr. Bir ok deiik tipte ve boyda mevcuttur.
j. Desikatr
Nemden uzak saklanmas gereken kimyasal maddelerin depolanmas amacyla
kullanlan kapakl cam malzemedir. Tepesinde bulunan musluk sayesinde iindeki hava
emilebilir.
k. Pipet
Sv maddelerin bulunduklar kaptan alnp, farkl bir kaba aktarlmalarnda kullanlan
eitli hacimlerdeki cam malzemedir. Orta ksmndan fazla hacimde sv ekmek iin
bombelemi olanlarna bull pipet denir.
l. Pipetr
Pipetlerin tepesine taklarak ekilecek sv madde miktarn ayarlamak maksatyla
kullanlan plastik malzemedir.
m. Damlalk
Svlarn kk hacimlerde (1-2 mL gibi) kullanlaca durumlarda tercih edilen ve
cam veya plastikten yaplm malzemedir.
n. Tpler
erisinde eitli kalitatif kimyasal analizlerin yaplabildii, ak aleve dayankl
camdan yaplm malzemedir. Genellikle deney tp olarak adlandrlrlar. Sspansiyon
halindeki karmlardan kat maddenin ktrlp alnmas ileminde kullanlan, ucu sivri
tplere ise santrifj tp denir.
o. Porttp
Deney ve santrifj tplerini bir arada tutmak iin kullanlan ahap yada plastikten
yaplm malzemedir.
. Tahta Maa
Deney tp veya beher gibi cam malzemeler iersinde s uygulayarak gerekletirilen
deneyler sonrasnda, snan cam malzemin bir yerden baka bir yere aktarlmas amac ile
kullanlan laboratuar gerecidir.
p. Bek
Laboratuarlarda, doal gaz kullanarak stma ve yakma ilemlerinin gerekletirdii
malzemedir.
r. Etv
Laboratuar frndr. Organik maddelerin kurutulmasnda, ya da laboratuar gerelerinin
sterilizasyonunda kullanlabilir.
s. eker ocak
erisinde asit, baz, organik solvan gibi kimyasallarn bulunduu n ksm aa-yukar
ynlerde hareket ettirilebilen camla kapatlm laboratuar gerecidir. st ksmndan laboratuar
havalandrmasna balanmtr. Bylece ierisindeki tehlikeli maddelerin buharlar laboratuar
ortamna deil, havalandrma sistemine ynlenir. Ayrca baz deneylerin yrtlebilmesi iin
ierisinde, su musluu, azot gaz musluu, hava musluu, elektrik prizi gibi ekipmanlarda
mevcuttur.
. Mikroskop
Gzle grlmesi mmkn olmayan mikroorganizmalarn, bitkisel veya hayvansal
hcrelerinin gzlenmesine olanak salayan laboratuar gerecidir.
10
t. Lam ve Lamel
Mikroskop altnda incelenecek preparatlarn hazrlanmasnda kullanlan camdan
yaplm gerelerdir. Hazrlanan rnek lam zerine uygulanr ve zerine lamel kapatldktan
sonra mikroskop altnda inceleme gerekletirilir.
. Terazi
Kimyasal maddelerin tartlarak arlklarnn tespit edilmesi amac ile kullanlr.
Elektronik ve yan kollu olmak zere iki tipi mevcuttur.
11
3.2.1.2. alkalama
alkalama ilemi kartrma ile istenmeyen fiziksel yada kimyasal oluumlar
verebilecek reaksiyonlara uygulanr ve bu amala alkalama aletinden faydalanlr.
Ekstraksiyon ilemi srasnda da dzenli alkalama ilemine bavurulur. Bu alkalama
ilemi ayrma hunisinde gerekletirilir.
3.2.1.2.1. alkalama Aletleri
Bir kasa iinde reaksiyon kabnn belli hzda saa-sola sallanmas eklinde alkalama
salanr. Temizlemesi zor cam malzemeler, temizleme suyu ile alkalama makinesinde bir
sre bekletilirler.
12
3.2.2. Szme
Bir zc ierisinden znmeyen maddeleri fiziksel olarak ayrma ilemine szme
denir. Laboratuvarlarda szme ilemi iin genellikle filtre ktlar kullanlr. Huni iersine
filtre kd yerletirilerek zerinden sonra heterojen sv-kat karm boaltlr. Filtre
kdndan alt tarafa geen sv ksma sznt denir. Szgete kalan kat ksma ise kelek
denir. Sznt ne kadar berrak olursa, gerekletirilen szme ilemi o kadar baarl demektir.
Szme ilemi esnasnda dikkat edilmesi gereken dier bir konu ise fitle kdnn
slatlmasdr. Szme ileminden nce, szlecek heterojen karmdaki sv madde ile filtre
kd slatlarak daha hzl bir szme ilemi gerekletirilir.
3.2.3. Istma ve Soutma
3.2.3.1. Istma Yntemleri
Kimyasal reaksiyonlar s alnmas ve salnmasyla oluur. Bu nedenle kullanlan
kimyasal maddelerin kaynama ve erime noktalar bilinmeli, bu zelliklerine gre de stma
veya soutma ilemleri uygulanmaldr.
Istma ilemi yanc ve patlayc maddeler dnlerek, alevle dorudan stma deil,
stma banyolar kullanlr.
100 C ye kadar scaklklar iin su banyolar kullanlr. NaCl, KC1, NaNO3, K2CO3 ve
CaCl2 n doymu sulu zeltileri kullanlrsa s srasyla 105 C, 108 C, 120 C, 135 C ve
180 C'ye kadar kar.
100 C'den yukar stmalar iin ya banyolar kullanlr. Bunlar aadaki gibidir;
140-150 C'ye kadar gliserin,
220 C'ye kadar sv parafn,
250 C iin silikon.
Ya banyolar devaml eker ocaklar altnda kullanlmaldr. erisine su karmamaya
dikkat edilmelidir.
Mantolu stclar; dorudan alevin veya ya banyolarnn kullanmann zor ve tehlikeli
olduu durumlarda kullanlr.
Baz laboratuarlarda merkezi stma ile su buhar salanr ve bylece 100C 'ye kadar
stmalar kolayca yaplabilir.
3.2.3.2. Soutma Yntemleri
Souk ortamda yrtlmesi gereken reaksiyonlar iin kullanlr.
0-5 C iin iyice ufaltlm buz yeterlidir.
13
Tuz
En dk scaklk C
Na2CO3
20 ksm
-2
KC1
30 ksm
-11
NH4CI
25 ksm
-15
NaNO3
50 ksm
-18
NaCl
33 ksm
-20
NaNO3.NH4NO3
55:52 ksm
-26
CaCl2.6H2O
150 ksm
-49
ok dk scaklklar iin ;
Kat karbondioksit veya CO2 + aseton
-78 C
Sv azot
-196 C
3.2.4. Kurutma
3.2.4.1. Organik Kat Maddelerin Kurutulmas
Kurutma organik madde veya zeltilerin sudan kurtarlmas ilemidir.
1. Nemden etkilenmeyen maddeler iin ak havada szge kadnn zerinde,
2. Maddenin E.N snn altnda, sabit sdaki etvde, (10-20 C altnda)
3. Vakum desikatrnde: Desikatr iine kurutucu olarak eitli maddeler kullanlabilir:
Deriik H2SO4, NaOH, CaCl2, P2O5
3.2.4.2. Organik Svlarn Kurutulmas
Svlar inorganik kurutma aralaryla dorudan temas ettirilebilir.
Kurutucu seerken unlara dikkat edilir:
1. Kurutma arac kurutulacak madde ile kimyasal olarak balanmamaldr,
2. Hzl ve etkin kurutma kapasitesine sahip olmaldr,
3. Kurutulacak svda hi znmemelidir,
4. Katalitik etkisi olmamaldr,
5. Mmkn olduu kadar ekonomik olmaldr.
14
15
17
4.1. Patlayclar
Etken madde ile reaksiyona girdiklerinde zehirli gaz ve s yayarlar.
4.2. Gazlar
A Snf Zehir kapsamndaki gazlar ve svlar insan sal iin ok tehlikeli olan
buhar olutururlar. Amonyak, alevlenmeyen gaz olarak snflandrlsa da, alevlenen, ok
zehirli bir gazdr. Klor, zehirli, tahri edici ve oksitleyici olduundan kendi plakasn tar.
4.3. Svlar
Parlayc svlar (Flammable: alevlenen): Parlama noktas : 38C (100 F) derecenin
altnda olan svlardr.
Kolay tutuabilen svlar (Combustible): Parlama noktas : 38 C (100 F) derecenin
zerinde olan svlardr.
4.4. Kat Maddeler
Alevlenen kat maddelerin dier patlayclardan fark, srtnme sonucu tutumas ve
sy ok uzun sre muhafaza etmesi ve srekli iinden yanmasdr.
4.5. Oksitleyiciler
Sv oksijen, oksitleyici bir maddedir. Oksitleyiciler, hemen oksijenini verip tutumay
tevik ederler. Organik Oksitleyiciler de hemen oksijenini verip tutumay tevik eder ve
yanarlar!
4.6. Korozif(Tahri Eden) Maddeler
Canl dokuyu tahrip eden ya da demiri andran/paslandran maddelerdir. Genellikle
zehirli ve reaktiftir.
buharlatrr. Buharn kokusu irrite edicidir. Klorik asitler bir yere srad zaman nce
zerine kum, sodyum bikarbonat veya ikisinin karm dklmelidir. Biraz bekleyip metal
veya plastik bir kakla kaznmaldr. Kumun brakaca leke ok az ve ak renklidir.
4.7.2. Alkali metaller
1.
Yancdrlar,
2.
Su ile reaksiyonlar iddetli patlamalar neden olabilir,
3.
Nemli deri ile temaslar ok tehlikelidir
Alkali metaller ile vcudun temas eden yeri bol su ile ykanmaldr. Bunlarn su ile
reaksiyonlar sonucu hidrojen aa kar. Eer allan laboratuarda s yksek ise hidrojen
patlar. Bu metallerin hava ile temaslar derhal patlama yaptklarndan ya inert gaz veya
karosen iinde saklanmaldr. Kullanlan karosende su varsa yine tehlikelidir. Alkali metal
yangnlarn sndrmek ok zordur. Yangnlar sndrmek iin toz grafit kullanlmas
nerilir.
4.7.3. Eterler
1.
Deri ile temaslar kurutucu etkiye sahiptir. Uzun sre temas sonucu dermatit oluur.
2.
Belli artlarda yancdrlar. rnein etil eterin 45C' da yanmaya balad iyi bilinir.
Yanmaya statik elektrik de sebep olabilir. Eter yangnlarn sndrmek iin CO2
kullanlr. Bir yere eter srad zaman yaplacak i, eteri sngere emdirip eker ocak
altnda buharlatrmaktr.
4.7.4. Okzalatlar
Bunlar dokular ve kan tarafndan emildiklerinden kalsiyumu ktrrler. Oluan
kalsiyum okzalat znmez. Okzalatlarn akut olarak solunmas, iritasyon dolaysyla insana
zararldr, nlem alnmaldr. Fakat okzalatlarn kronik olarak solunmas halinde, bbrek
tbllerinde kalsiyum okzalat talar oluur. Deriden kronik absorbsiyon sonucu kanda yeteri
kadar kalsiyum okzalat oluturup kan dolamn etkilerler. Olay kangrenle sonulanabilir.
4.7.5. Slfrik asit
Hangi konsantrasyonda olursa olsun, gzlerle temas tehlikelidir. Deriik slfrik asit
gayet korozif olup, deride iddetli yanklar meydana getirir. Sulandrlrken, asit daima yava
ve dikkatlice suya dklr, asla tersi yaplmaz.
4.7.6. Nitrik asit
Zarar ve tehlikesi konsantrasyonu arttka artar. Yksek konsantrasyondaki nitrik
asitle eker ocakta allmaldr. Dumanl ve deriik nitrik asit vcut ve zellikle gzler iin
tehlikelidir. Yksek sda son derece zehirli nitrojen oksit buharlar verir.
4.7.7. Glasial asetik asit
Olduka korozifdir. Yanklar abuk iyilemez, mutlaka bir salk kuruluuna
bavurulmaldr.
19
20
21
R Risk Kodlar:
R1: Kuru halde iken patlaycdr.
R2: Srtnme, iddetli arpma, alev veya dier tututurucu kaynaklarla, "patlama riski"
vardr.
R3: Srtnme, iddetli arpma, alev veya dier tututurucu kaynaklarla, "ok ciddi patlama
riski" tar.
R4: ok hassas patlayc metalik bileikler oluturur.
R5: Istma ile "patlama riski" oluabilir.
R6: Havada veya havasz ortamda "patlama riski" tar.
R7: Yangna sebep olabilir.
R8: Yanc maddelerle temas halinde, "yangna sebep olabilir."
R9: Yanc maddelerle kartrlmas halinde, "patlama riski" tar.
R10: Alev alc (tutuucu) madde, "alev alma riski" tar.
R11: "Yksek alev alma riski" tar.
R12: "ok yksek alev alma riski" tar.
R13: ok tutuucu, alev alc svlatrlm gaz.
R14: Su ile "iddetli reaksiyon verme riski" tar.
R15: Su ile temas halinde, "ok yksek alev alma riski tayan gaz k" olur.
R16: Ykseltgenlerle kartrlmas halinde, "patlama riski" tar.
R17: Havada "kendiliinden alev alma riski" tar.
R18: Kullanm esnasnda "alev alc /patlayc buhar /hava karmnn oluma riskini" tar.
R19: "Patlayc peroksitler oluturabilme riski" tar.
R20: "Solunmas" halinde "zararl olma riski" tar.
R21: "Deri ile temas" halinde, "zararl olma riski" tar.
R22: "Yutulmas" halinde, "zararl olma riski" tar.
R23: "Solunmas" halinde, "zehirli olma riski" tar.
R24: "Deri ile temas" halinde, "zehirli olma riski" tar.
R25: "Yutulmas" halinde, "zehirli olma riski" tar.
R26: "Solunmas" halinde, "yksek lde zehirli olma riski" tar.
R27: "Deri ile temas" halinde, "yksek lde zehirli olma riski" tar.
R28: "Yutulmas" halinde, "yksek lde zehirli olma riski" tar.
R29: "Suyla temas" halinde, "zehirli gazlar salma riski" tar.
R30: "Kullanm" esnasnda, "yksek alev alc olabilme riski" tar.
R31: "Asitle temas" halinde, "zehirli gaz salma riski" tar.
R31.1: "Bazla temas" halinde, "zehirli gaz salma riski" tar.
R32: "Asitle temas" halinde, "yksek lde zehirli gaz salma riski" tar.
R33: Kumulatif (canlda birikim) etkisinin, "zararl olmas riskini" tar.
22
23
R48/24/25 : "Yutma ve deri ile temas" yolu ile "uzun sre maruz kalndnda; sala ciddi
zarar verme ve zehirli olma riski" tar.
R48/23/24/25 : "Soluma, yutma ve deri ile temas" yolu ile "uzun sre maruz kalndnda;
sala ciddi zarar verme ve zehirli olma riski" tar.
R50/53 : Muhtemelen "uzun vadede akuatik evreye zararl olma riski ve deniz canllarna
ok zararl olma riski" tar.
R51/53 : Muhtemelen "uzun vadede akuatik evreye zararl olma riski ve deniz canllarna
zehirli olma riski" tar.
R52/53 : Muhtemelen "uzun vadede akuatik evreye zararl ve deniz canllarna zararl olma
riski" tar.
R68/20 : Zararl. Solunduunda tedavisi olmayan etkilere neden olabilir.
R68/20/21 : Zararl. Solunduunda ve cilt ile temasnda tedavisi olmayan etkilere neden
olabilir.
R68/20/21/22 : Zararl. Solunduunda, cilt ile temasnda ve yutulduunda tedavisi olmayan
etkilere neden olabilir.
R68/20/22 : Zararl. Solunduunda ve yutulduunda tedavisi olmayan etkilere neden olabilir.
R68/21 : Zararl. Cilt ile temasnda tedavisi olmayan etkilere neden olabilir.
R68/21/22 : Zararl. Cilt ile temasnda ve yutulduunda tedavisi olmayan etkilere neden
olabilir.
R68/22 : Zararl. Yutulduunda tedavisi olmayan etkilere neden olabilir.
4.9. Kimyasallarn zel Risklerine Kar Alnmas Gereken nlemleri Belirten
Gvenlik Kodlar (S Kodlar)
Kimyasal maddelere ait riskleri ortadan kaldrmak veya asgariye indirmek iin, alnmas
gereken nlemler "S" kodlar olarak bilinen uluslar aras gvenlik kodlardr.
Gvenlik kodlarnn anlamlar
S1 : "Kilit altnda" muhafaza ediniz.
S2 : "ocuklarn ulaamyaca yerde" muhafaza ediniz.
S3 : "Serin yerde" muhafaza ediniz.
S4 : Yaam alanlarndan uzak tutunuz.
S5 : Kimyasal, retici firmann nerdii " ... svs iinde" muhafaza ediniz.
S5.1 : Su iinde muhafaza ediniz.
S5.2 : Petrol iinde muhafaza ediniz.
S5.3 : Parafin ya iinde muhafaza ediniz.
S6 : Kimyasal, retici firmann nerdii "...... inert gaz altnda" muhafaza ediniz.
S6.1 : Azot altnda muhafaza ediniz.
S6.2 : Argon altnda muhafaza ediniz.
S6.3 : Karbon dioksit altnda muhafaza ediniz.
S7 : Kimyasal barndran kab, "skca kapal tutunuz."
S8: Kimyasal barndran kab, "kuru tutunuz."
S9: Kimyasal barndran kab, "iyi havalandrlm bir yerde muhafaza ediniz."
S12: Kimyasal barndran kab, "smsk kapal (gaz szdrmaz ekilde kapal) tutmaynz."
S13: "nsan ve hayvanlarn besin maddelerinden uzakta" muhafaza ediniz.
26
S14: Kimyasal, retici firmann nerdii ve kimyasal ile uyumsuz olan "..............
maddesinden /maddelerinden uzak tutunuz.
S14.1: ndirgenlerden, ar metal bileiklerinden asitlerden ve bazlardan uzak tutunuz.
S14.2: Ykseltgenlerden, asidik bileiklerden ve ar metal bileiklerinden uzak tutunuz.
S14.3 : Demirden uzak tutunuz.
S14.4 : Su ve bazlardan tutunuz.
S14.5 : Asitlerden uzak tutunuz.
S14.6 : Bazlardan uzak tutunuz.
S14.7 : Metallerden uzak tutunuz.
S14.8 : Ykseltgenlerde ve asidik bileiklerden uzak tutunuz.
S14.9 : Kolay alev alc organik maddelerden uzak tutunuz.
S14.10 : Asitlerden, indirgenlerden ve alev alc maddelerden uzak tutunuz.
S14.11 : Alev alc maddelerden uzak tutunuz.
S15 : Isdan uzak tutunuz (koruyunuz).
S16 : Tututurucu kaynaklardan uzak tutunuz ve yaknnda sigara imeyiniz.
S17 : Yanc maddelerden uzak tutunuz.
S18 : Kimyasal barndran kab aarken ve tutarken zen (dikkat) gsteriniz.
S20 : Alev alc maddelerden uzak tutunuz.
S21 : Kimyasal ile alrken, sigara imeyiniz.
S22 : Kimyasaln tozunu solumaynz.
S23 :Kimyasal, retici firmann nerdii "gaz/buhar/duman/sprey vb. formlarnda
solumaynz."
S23.1 : Gaz olarak solumaynz.
S23.2 : Buhar olarak solumaynz.
S23.3 : Sprey halinde solumaynz.
S23.4 : Dumanlarn solumaynz.
S23.5 : Buhar ve sprey halinde solumaynz.
S24 : Kimyasaln "deri ile temasndan" kannz.
S25 : Kimyasaln "gz ile temasndan" kannz.
S26 : Kimyasaln "gzle temas" halinde, "gz bol su ile defalarca ykaynz."
S27 : Kimyasaln bulat tm giysileri derhal karnz.
S28 : Kimyasaln "deri ile temas" halinde, "deriyi retici firmann nerdii bol miktarda
................................ ile ykaynz."
S28.1 : Bol miktarda su ile ykaynz.
S28.2 : Bol miktarda su ve sabunla ykaynz.
S28.3 : Bol miktarda su, sabun ve mmknse polietilen glikol 400 ile ykaynz.
S28.4 : Bol miktarda polietilen glikol 300 ve etanol (2:1) karm ile ve daha sonra su ve
sabunla ykaynz.
S28.5 : Bol miktarda polietilen glikol 400 ile ykaynz.
S28.6 : Bol miktarda polietilen 400 ile ykayp ardndan bol su ile durulaynz.
S28.7 : Bol miktarda su ve asitli sabun ile ykaynz.
S29 : Lavobaya dkmeyiniz.
S30 : Kimyasala asla su ilave etmeyiniz.
S33 : Elektrostatik yklemelere kar nlem alnz.
27
S59 : Kimyasaln temizlenerek yeniden kullann iin retici firmadan bilgi alnz.
S60 : Kimyasal ve kab tehlikeli atk madde olarak imha edilmelidir.
S61 : evreye szmasndan bulamasndan kanmak iin, "zel gvenlik nlemlerinden
yararlannz."
S62 : Kimyasaln yutulmas halinde, hastay kusturma yoluna gitmeyiniz. Derhal kimyasaln
kabn veya etiketini yannza alarak, doktora bavurunuz.
S63 : Kazara solunmas halinde: Kazazedeyi temiz havaya karn ve dinlenmesini salayn.
S64 : Yutulmas halinde, az su ile ykayn (kiinin bilinci yerinde ise)
30
31
Yere dklen asit kat NaHCO3 ile, alkali ise dile asetik asit ile ntralize edilmeli ve
sonra bol su ile ykanmaldr.
5.1.2. Toksik Kimyasallar
Toksik kimyasal maddeler kan dolammza yoldan girebilirler:
1. Azdan kaza ile yutulma sonucu,
2. Tozlarn yada kimyasal maddenin buharlarnn cierlerden inhale edilmesi ile,
3. Deri ile temas sonucu ciltten absorbsiyon ile. Toksik maddelere maruz kalmamak
iin aada belirtilen kurallara uyulmas gerekmektedir.
a. Laboratuara yiyecek ve iecek getirilmesi ve bunlarn tketilmesi kesinlikle
yasaktr.
b. Kimyasal maddeler pipetle ekilirken puar kullanlmal, kesinlikle azla
ekilmemelidir.
c. Toksik ve yanc kimyasal madde ielerinin kapaklar her zaman kapal
tutulmaldr.
d. Toz maddeler gzle grlemeyen kk partikller tayabilir, bunlarla dikkatle
allmal ve inhale edilmemelidirler.
e. ok yakc olduu bilinen maddeler ile alrken eldiven kullanlmaldr.
Solvanlarn bazlar lastik eldiveni zebilir buna dikkat edilmelidir.
f. Cilde dklen solvanlar yakc olmasalar bile ciltten absorbe olabilecekleri iin
hemen bol su ile ykanmaldrlar.
g. Laboratuar almas srasnda cok deiik maddeler ile alacamz iin eller ile
gzler ovuturularak ya da aza srlerek kontamine edilmemelidir.
h. Laboratuar almasna balamadan nce kullanlacak maddelerin olas zararlar ve
toksisiteleri almay yaptran asistandan renilmeli ve buna gre dikkat edilmelidir.
i. anta ve palto gibi eyalar deney yaplan bankolardan uzak bir yere konmal ve
almalar engellememelidir.
j. Dklen maddeler ve krlan malzemeler laboratuardaki sorumlu asistana derhal
bildirilerek gerekli nlemlerin alnmas salanmaldr.
k. Birbirine skm iki cam malzeme zorlayarak almaya allmamaldr. ok
kolay knlabilecei iin yaralanmalara neden olabilir. Bu eit cam malzemeler kat vazelin ile
yalanarak kullanlmal skan malzemeler iin teknisyenlerden yardm alnmaldr.
32
5.1.3. Solvanlar
En ok kullanlan solvanlarn bilinmesi gereken genel zellikleri aada verilen
tablodaki gibidir.
YANICI
Aseton-Benzen-Btan-1-ol-Etilasetat-Etanol-Metanol-Petrol eteri-Toluen-Propan-1-ol
OK YANICI
Petrol eteri 30/40-Petrol eteri 10/60-Petrol eteri 60/80-Eter-Aseton-Karbondisiilfid
TOKSK
Benzen-Karbon tetraklorr-Kloroform-Metanol-Diklorometan
YAKICI
Asitler-Alkaliler
PATLAYICI
Eter-Sodyum-Asetilen gaz
5.1.4. Yanc Maddeler
Organik kimya laboratuarnda da en sk karlalan kaza yangndr. Bunun nedeni ok
kullanlan baz zclerin kolay alev alc olmalardr. Dietileter (eter), aseton, benzen,
etanol hibir zaman bek alevinin yanna ak olarak yaklatrlmamaldr. Bu kimyasal
maddelerin uurulmas ilemleri ortama buharlar yaylacandan dolay direk olarak plak
ate zerinde deil su banyolarnn zerinde yaplmaldr.
5.1.5. Patlayc Maddeler
En sk rastlanlan patlamalar eter ile yaplan almalar srasnda olabilir. Bu zellikle
eterin distillenmesi srasnda olabilir. Nedeni eter iinde bulunan peroksitlerdir. Byle bir
patlamay engellemek iin eter kabnda tamamen bitinceye kadar distillenmemeli bir miktar
balonda braklmaldr.
Dier nemli patlama metalik sodyumun su ile reaksiyona girmesi halinde olabilir.
Sodyum hi bir ekilde su ile temas ettirilmemeli, sodyum paralar ve artklar kesinlikle p
kutusu veya lavabolara atlmamaldr. Bu tip atklar bir para alkolle zlerek yok edilebilir.
5.2. Laboratuar Kazalar ve lk Yardm
5.2.1. lk Yardm Dolabnda Bulunmas Gereken Malzemeler
Temiz sarg bezi, yara bantlar, steril gazl bezler, yaptrc plasterler ve kan
durdurma lastii, maa, cmbz, ine, makas, toz borik asit, NaHCO3, tannik asit, aktif kmr,
dezenfekte edici kremler ve yank kremleri. Ayrca, % 1 asetik asit, % 1 borik asid, % 1
33
NaHCO3, gliserin, seyreltik amonyak, etil alkol, sitrik asit ilk yardm amacyla kullanlmak
zere hazr bulundurulabilir.
5.2.2. Gzlerin Korunmas
D etkenlere maruziyet halinde en kolay etkilenebilen ve kalc hasarlar olutuunda
tedavisi ok g olan organmz gzlerimizdir. almalarmzda gzlerimizi d etkenlerden
korumak ilk amacmzdr. Laboratuar gzlkleri labaratuvara girildii andan itibaren
taklmaya balanmal ve alma sresince hi karlmamaldr.
Asit ile yaralanma: Eer asit dile ise hemen % 1 NaHCO3 zeltisi ile ykanr. Asit
konsantre ise nce bol su sonra NaHCO3 zeltisi ile ykanr.
Alkali ile yaralanma: Asitteki ilemler uygulanr. Ancak NaHCO3 yerine % 1 borik asit
kullanlr.
5.2.3. Yanklar
Asit Yanklar: Dedii yer nce bol su sonra doymu NaHCO3 ve en son su ile ykanmaldr.
Alkali Yanklar: nce su ile ykanr daha sonra % 1 asetik asit zeltisi ile ykama yaplr.
Brom yan: nce petrol eteri ile ykanr ve gliserin ile ovulur. Fazla gliserin silinerek yank
merhemi srlr.
Sodyum Yan: nce sodyum ciltten cmbz ile temizlenir. Sonra su, ardndan da % 1 asetik
asit zeltisi ile ykanr ve yank merhemi srlr.
Fosfor Yan: nce souk su, sonra % 1 AgNO3 ile ykanr.
Organik Madde Yan: nce alkolle, sonra lk suyla ykanr.
5.2.4. Kesikler
Eer kesik kk ise birka dakika kanatlr ve iinde cam kalmadndan emin
olunur. Sonra alkol gibi bir dezenfektan uygulanr.
Eer kesik ciddi ise hekime mracaat edilir ancak ilk yardm olarak nce bir
dezenfektan ile ykanr, sonra kesilen yerin hemen stnden basn uygulayarak kanamann
durmas salanr. Ancak bu ilem 5 dakikadan fazla olmamaldr.
Pasl laboratuar malzemesi ile oluan kesiklerde kesik blge serum fizyolojik ile
(yoksa su ile) iyice temizlenmeli ve hekime ba vurularak tetanoz asnn gereklilii
sorulmaldr.
5.2.5. Zehirlenmeler
Kat veya sv kimyasal maddeler aza alnm ve henz yutulmamsa hemen
tkrlerek bol su ile defalarca alkalanarak ykanr. Zehirli bir madde yutulmu ise en yakn
hekime ulalmal, zehir biliniyorsa antidotu verilerek ilk yardm yaplmaldr.
34
Asitler: Asit yutulduunda yemek borusunun daha fazla tahri olmasn nlemek iin
kusturucu verilerek yada verilmeden kusturma yaplmaz. Kire suyu yada karbonat bol su ile
iirilir. Bir sre sonra da st verilebilir.
Alkaliler: Alkali yutan kiiye bol su iirilerek yutulan baz seyreltilmeye allr. Daha sonra
sirke, limon veya portakal suyu (bunlar bulunamazsa laktik asit veya sitrik asit zeltileri)
verilerek baz ntralletirilmi olur.
Ar metaller: St veya yumurta ak verilerek ilk yardm yaplm olur.
Arsenik ve civa bileikleri: Hemen kusturucu verilerek mideden atlm salanr. Daha sonra
bir miktar st iirilir.
Siyanr: Derhal doktora bavurulur. Bu sre zarfnda azdan alnm ise %1 lik Na2S2O3
veya NaHCO3 ile bazikletirilmi %0.025 lik KMnO4 verilebilir. Solunum yoluyla alnmsa
doktora ulalana kadar ok fazla faydas olmamakla birlikte temiz havaya karlr ve varsa
oksijen verilir.
Alkoller: nce kusturucu verilerek emilmeyen miktarn mideden atlm salanr. Daha sonra
her 15 dakikada bir kahve iirilir. Alman miktar fazlaysa ve solunum glemise yapay
solunum yaplr, varsa oksijen verilerek en yakn tbbi kurulua gtrlr.
Zehirlenmelerde ilk olarak dikkat edilmesi gerekenler:
*Kat veya sv zehirler azda ve yutulmamsa tkrlp bol su ile ykanr.
*Eer yutulmusa hemen bir hekime bavurulmaldr. Bu arada zehir biliniyorsa antidotu
verilir.
*Solunum glemise yapay solunum yaptrlr ve varsa oksijen verilir. Derhal en yakm tp
birimine bavurulur.
5.2.6. Elektrik oku
Hasta elektrikle ykl olduundan yaklamadan nce ana kaynaktan akm kesilmeli
veya fi prizden karlmaldr. Bu yaplamyorsa lastik izme ya da eldivenle ya da kuru bir
nlk zerine basarak hastaya yaklalmaldr. Elektrik cereyan ile temas kesildikten sonra
temiz havada suni teneffs yaptrlmal ve en yakn hastaneye gtrlmelidir.
5.3. Zararl Kimyasal
(Dekontaminasyon)
Maddenin
Kiiden
ve
Ortamdan
35
Temizlenmesi
Kaynaklar:
Denel Organik Kimya, Ankara niversitesi Fen Fakltesi, Gazi Kitapevi 4. Bask
(2007)
Ankara nivesitesi Eczaclk Fakltesi, Farmastik Kimya Pratikleri 1-2 Ders Kitab,
Ankara niversitesi Basmevi (2004).
Cole-Parmer 2009-2010 Laboratory Equipment Catalog
37