TÜBERKÜLOZ

TEDAVİSİNDE
KULLANILAN İLAÇLAR

Dr. Mahmut ÖZDEMİR

2012
Genel bilgi

2
DR.M.ÖZDEMİR, ESOGÜ, TIP FAKÜLTESİ,
FARMAKOLOJİ ABD, 2012
 Genel bilgi
 Tüberküloz solunum yoluyla

bulaşan ve akciğerleri tutan kronik bir hastalıktır

 Etkeni Mycobacterium tuberculosis’tir
 Tedavi uzun sürer
 Rezistans gelişir
 Hastada uyunç sorunu olur
 İlaçların kronik toksisitesi önem kazanır

DR.M.ÖZDEMİR, ESOGÜ, TIP FAKÜLTESİ, 3

FARMAKOLOJİ ABD, 2012
 Tahmin edilen olgu sayısı ve bölgelere göre
oranları (2004)

Avrupa
444 777 (%5.3)
Doğu Akdeniz
644 531 (%7.7)
Amerika Afrika Güney-doğu Asya
363 246 (%4.3) 2.5 m (%31) 3 m (%35.7)
Güney Pasifik
1.9 m (%23.2)
 8.9 milyon yeni olgu
(%80’i Güney Sahra, Afrika ve Asya’ da, %30’ u Hindistan ve Çin’ de)
 1.7 milyon ölüm (%98’ i gelişmekte olan ülkelerde)
 Hastaların çoğu 15-49 yaş grubunda, %11’ i HIV(+)
WHO. WHO report 2006: global tuberculosis control; surveillance, planning, financing. Geneva: WHO (WHO/HTM/TB/2006.362)

DR.M.ÖZDEMİR, ESOGÜ, TIP 4

FAKÜLTESİ, FARMAKOLOJİ ABD, 2012
 1990-2005 yılları arasında Dünya’ da
tüberküloz insidansındaki değişiklikler

İnsidansta değişiklik (%/yıl)

İnsidans (yüzbin/
yıl)

DR.M.ÖZDEMİR, ESOGÜ, TIP FAKÜLTESİ, 5

FARMAKOLOJİ ABD, 2012
2004 yılında tahmin edilen yeni
tüberküloz olguları

WHO report 2006: global tuberculosis control; surveillance, planning, financing.

Geneva: WHO (WHO/HTM/TB/2006.362)
6
DR.M.ÖZDEMİR, ESOGÜ, TIP FAKÜLTESİ,
FARMAKOLOJİ ABD, 2012
Türkiye
WHO report 2006: global tuberculosis control; surveillance, planning,
financing. Geneva: WHO (WHO/HTM/TB/2006.362)

 Toplam olgu sayısı 19 943

 İnsidans yüzbinde 28
 Yayma pozitif yeni olgu sayısı 89742

DR.M.ÖZDEMİR, ESOGÜ, TIP FAKÜLTESİ, 7

FARMAKOLOJİ ABD, 2012
Tüberküloz Tanısı
Bakteriyolojiktir

•Yayma
•Kültür
DR.M.ÖZDEMİR, ESOGÜ, TIP FAKÜLTESİ, 8
FARMAKOLOJİ ABD, 2012
 Tüberküloz tedavisinin tarihçesi
 Kemoterapi Dönemi (1952)
 1947 Streptomisin
 1948 PAS
 1950 İsoniyazid
H+S+PAS (18-24 ay)
 1954 Pirazinamid
 1956 Etambutol
 Ayaktan tedavi araştırmaları (1960-1970)
 Kısa süreli tedavi araştırmaları (1970-1986)
1969 Rifampisin
 Doğrudan Gözetimli Tedavi (DGT)

9
DR.M.ÖZDEMİR, ESOGÜ, TIP FAKÜLTESİ,
FARMAKOLOJİ ABD, 2012
 Tüberküloz Tedavisinin Amaçları

 Kür sağlamak
 TB’a bağlı ölüm ve sekelleri önlemek
 Nüks gelişimini önlemek
 Toplumda enfeksiyonun yayılmasını önlemek
 İlaç direnci gelişimini önlemek

ÇOK SAYIDA İLAÇ DÜZENLİ OLARAK

UYGUN SÜRE KULLANILMALIDIR
10
DR.M.ÖZDEMİR, ESOGÜ, TIP FAKÜLTESİ,
FARMAKOLOJİ ABD, 2012
 İZONİAZİD
(Nydrazid, Neo-Tizide, İsovit )
 Dormant basillere bakteriyostatik, hızla
çoğalanlara bakterisid etkilidir
 Sadece M. Tuberculosis’e etkilidir
 Bakteride izonikotinik asid (nikotinik asid
antimetaboliti) ve hidrazine dönüşür
 En güçlü anti tüberküloz ilaçtır

DR.M.ÖZDEMİR, ESOGÜ, TIP FAKÜLTESİ, 11

FARMAKOLOJİ ABD, 2012
 İZONİAZİD
 Farmakokinetik;
 MBK’ndan çabuk ve tam absorbe olur
 Membranları geçebilir
 Proteinlere % 10 bağlanır
 Süte geçer
 Ciltte birikir
 Karaciğerde asetillenerek yıkılır ( N-asetil transferaz )

DR.M.ÖZDEMİR, ESOGÜ, TIP FAKÜLTESİ, 12

FARMAKOLOJİ ABD, 2012
İZONİAZİD
Kullanılışı;
 300 mg/gün tek doz kullanılır
 Çocuk dozu 10-20 mg/kg’dır
 Tbc menenjitte 600 mg verilir
Yan tesirleri
 Cilt döküntüleri
 Hepatit
 Periferik nörit

DR.M.ÖZDEMİR, ESOGÜ, TIP FAKÜLTESİ, 13

FARMAKOLOJİ ABD, 2012
 RİFAMPİN
(Riasin, Rifadin, Rifcap )
 Basilin bütün şekillerine bakterisid etkilidir
 Rezistans yavaş gelişmesine karşın tüberkülozda tek
başına kullanılmaz
 Oral yoldan 600 mg/gün tek doz verilir
 Hepatotoksik etki potansiyeli vardır
 Mikrozomal enzim indüksiyonu yapar ( varfarin, OKS,
antidiabetikler, glukokortikoidler )

DR.M.ÖZDEMİR, ESOGÜ, TIP FAKÜLTESİ, 14

FARMAKOLOJİ ABD, 2012
 ETAMBUTOL
(Embutol, Ethambutol, Miambutol)
 Tüberkülostatik bir ilaçtır
 Streptomisin ve INH’e dirençli bakterilere etkilidir
 Hafif olgularda INH ile, ağır olgularda ise INH+ rifampin
ile kombine kullanılır
 15-25 mg/kg dozunda oral verilir
 Retrobulber nörit (görme bozukluğu) yapar
 Teratojen değildir

DR.M.ÖZDEMİR, ESOGÜ, TIP FAKÜLTESİ, 15

FARMAKOLOJİ ABD, 2012
 STREPTOMİSİN
(Streptomycin, Strep-Deva )
 Tek başına verildiğinde çabuk rezistans
gelişmesi nedeniyle kombine kullanılır
 Bakteriyostatik etkilidir
 İm olarak 1 g/gün dozunda 2-3 ay verilir

DR.M.ÖZDEMİR, ESOGÜ, TIP FAKÜLTESİ, 16

FARMAKOLOJİ ABD, 2012
 PİRAZİNAMİD
(Farmizina, Pirizinid, Pirandila )
 Nikotinamid analogu tüberkülosid etkilidir
 INH ve rifampin ile nüksleri önler
 Tbc menenjitte diğer tedavilere cevap vermeyen olgularda
kullanılır ( 4 kez 5-7,5 mg/kg)
 Akciğer tbc’da 3 kez 20-30 mg/kg po verilir
 Hiperürisemi, bulantı, kusma, ateş ve
hepatotoksisite yapabilir

DR.M.ÖZDEMİR, ESOGÜ, TIP FAKÜLTESİ, 17

FARMAKOLOJİ ABD, 2012
 PARAMİNOSALİSİLİK ASİD
( Enteropas )
 Sadece M. Tuberculosis’e etkili bakteriyostatik bir
ilaçtır
 Tek kullanılış yeri 2 yaşın altındaki çocuklarda
kombine tedavidir
 Etambutolün görme ile ilgili olumsuz etkisi nedeniyle
PAS kullanılır
 20-30 mg/kg po verilir

DR.M.ÖZDEMİR, ESOGÜ, TIP FAKÜLTESİ, 18

FARMAKOLOJİ ABD, 2012
 ETİONAMİD
( Etibi )

 Tüberkülostatik etkilidir
 Lepra ve tbc tedavisinde kullanılır
 500-700 mg tek doz po verilir
 Teratojenik etkilidir

DR.M.ÖZDEMİR, ESOGÜ, TIP FAKÜLTESİ, 19

FARMAKOLOJİ ABD, 2012
 DİĞERLERİ

 Sikloserin ( D-Cycloserine )
 Viomisin
 Kapreomisin
 Tiasetazon ( Tebesco )

DR.M.ÖZDEMİR, ESOGÜ, TIP FAKÜLTESİ, 20

FARMAKOLOJİ ABD, 2012
İlaç yan etkileri (ÖZET)
 İzoniyazid: Hepatit, periferik nöropati, cilt döküntüleri, nörolojik
bozukluklar
 Rifampisin: Bulantı, kusma, karın ağrısı, diyare, baş ağrısı,cilt döküntüleri,
hepatit, flu-like send, böbrek yetmezliği, trombositopeni, hemolitik anemi
 Pirazinamid: Hepatit, cilt döküntüleri, ürik asit yükselmesi, artralji, gut,
 Etambutol: Optik nörit
 Streptomisin: işitme kaybı, vertigo-nistagmus, nefrotoksisite, baş
dönmesi ve ağız çevresinde uyuşukluk

21
DR.M.ÖZDEMİR, ESOGÜ, TIP FAKÜLTESİ,
FARMAKOLOJİ ABD, 2012
 Kişinin Durumu Özel Koşullar Rejim
Hasta ile konut içi 5 yaşından büyükler PPD testi 3 ayda bir tekrarlanır.
temas Pozitif ise1 yıl INH verilir.
(PPD negatif) 5 yaşından küçükler 3 ay süre ile INH verilir.
Enfeksiyon var, 35 yaşın altındakiler 1 yıl süre ile INH (300 mg/gün) verilir.
hastalık yok
(PPD pozitif) 35 yaşın üstündekiler 1 yıl süre ile INH (300 mg/gün) verilir.
Hastalık sırasında tedavi 1 yıl süre ile INH (300 mg/gün) verilir.
Daha önce görmemiş
hastalık geçirmiş PPD pozitif, filmde 1 yıl süre ile INH (300 mg/gün) verilir.
nedbeler var
Kavernsiz akciğer tbc, INH + rifampin uygulanır.
akciğer dışı tbc

Aktif hastalık var Kavernli akciğer tbc, INH + etambutol + rifampin veya
milyer tbc , renal tbc INH + rifampin + streptomisin verilir. Gebelerde
INH + etambutol tercih edilir.
İlaca rezistan Duyarlık testine göre ikili veya üçlü kombine
M.tuberculosis var tedavi yapılır.
Menenjit tüberküloz Dörtlü kombinasyon uygulanır. 22
DR.M.ÖZDEMİR, ESOGÜ, TIP
FAKÜLTESİ, FARMAKOLOJİ ABD, 2012
 Sağlık Bakanlığı’nın Tedavi protokolü
Klinik durum Tedavi süresi ve İlaçlar
Taze akciğer tüberküloz İlk 2 ay: INH + rifampin + streptomisin +
(Daha önce tedavi morfazinamid
görmeyenler) Sonraki 7 ay: INH + rifampin
Kronik akciğer İlk 2 ay: INH + rifampin + etambutol + morfazinamid
tüberkülozu İkinci 2 ay: Rifampin + etambutol + morfazinamid
(Daha önce tedavi Sonraki 8 ay: Rifampin + etambutol
görmüş ancak
iyileşmemiş olanlar)
Çocuk tüberkülozu İlk 2 ay: INH + rifampin
(Primer tüberküloz) Sonraki 7 ay: INH + rifampin (veya etambutol)
Diğer organ İlk 2 ay: INH + rifampin + etambutol + morfazinamid
tüberkülozu Sonraki 7 ay: INH + tiasetazon (veya etambutol)

23
DR.M.ÖZDEMİR, ESOGÜ, TIP FAKÜLTESİ,
FARMAKOLOJİ ABD, 2012
 DSÖ
STANDART
TÜBERKÜLOZ TEDAVİSİ

 (WHO/CDC/TB/2003.313 Treatment of tuberculosis:

guidelines for national programmes, third edition—
Revision approved by STAG, June 2004)

Haziran 2004, Gözden geçirme STAG tarafından

onaylanmıştır. (Çeviri: Şeref Özkara)

DR.M.ÖZDEMİR, ESOGÜ, TIP FAKÜLTESİ, 24

FARMAKOLOJİ ABD, 2012
 TEDAVİNİN AMAÇLARI
 Tüberküloz hastalığından kür sağlanması;
 Aktif TB’dan ya da TB’un geç etkilerinden ölümü
önlemek;
 Tüberküloz nüksünü önlemek:
 Tüberkülozun başkalarına bulaşmasını azaltmak;
tedavi ile oluşan ilaç direncinin gelişmesini
önlemek.

DR.M.ÖZDEMİR, ESOGÜ, TIP FAKÜLTESİ, 25

FARMAKOLOJİ ABD, 2012
 (WHO/CDC/TB/2003.313 Treatment of tuberculosis: guidelines for
national programmes, third edition—
Revision approved by STAG, June 2004)

Tablo 4.1 Temel antitüberküloz ilaçlar

Temel ilaç Önerilen doz

(kısaltma) (doz sınırı) mg/kg olarak
Günlük Haftada 3 doz
İzoniyazid (H) 5 (4-6) 10 (8-12)
Rifampisin (R) 10 (8-12) 10 (8-12)
Pirazinamid (Z) 25 (20-30) 35 (30-40)
Streptomisin (S) 15 (12-18) 15 (12-18)
Etambutol (E) 15 (15-20) 30 (20-35)
Tiasetazon (T) 2,5 kullanılmaz

DR.M.ÖZDEMİR, ESOGÜ, TIP FAKÜLTESİ, 26

FARMAKOLOJİ ABD, 2012
 (WHO/CDC/TB/2003.313 Treatment of tuberculosis: guidelines for
national programmes, third edition—
Revision approved by STAG, June 2004)
Tablo 4.2 DSÖ’ne göre temel antitüberküloz ilaçların formülleri
İlaçlar Doz şekli Gücü

İzoniyazid tablet 100 mg, 300 mg

Rifampisin tablet ya da kapsül 150 mg, 300 mg
Pirazinamid tablet 400 mg
Etambutol tablet 100 mg, 400 mg
Streptomisin flakon içinde injeksiyon için toz 1g

DR.M.ÖZDEMİR, ESOGÜ, TIP FAKÜLTESİ, 27

FARMAKOLOJİ ABD, 2012