ANKARA NIVERSITESI

MHENDISLIK FAKLTESI
KIMYA MHENDISLIGI BLM

STAJ RAPORU

IMENTO RETIMI
(BASTAS IMENTO FABRIKASI)

Adi ve Soyadi: Ali DOGAN

Numara
: 03291256

Stajin Baslangi Tarihi : 21.01.2008

Stajin Bitis Tarihi

: 18.02.2008

Raporun Teslim Tarihi : 07.04.2008

1. KURULUS HAKKINDA BILGILER

Bastas imento Fabrikasi Ankara Samsun karayolu 35. kilometrede bulunmaktadir.
28.07.1967 tarihinde kurulan fabrika 1970 yilinda retime baslamistir. Fabrika, Trkiye`nin
halka aik ilk anonim sirketlerinden biridir.[1]
Fabrikanin kurulus sermayesi 36 YTL dir. Isletme sermayesi yetersizligi nedeniyle
sermaye nce 1969 yilinda 54 YTLna 1970 yilinda 72 YTLna daha sonra 1976 yilinda 108
YTLna 1983 yilinda da 270 YTLna ikartilmistir. 1991 yilinda fonlardan ilave ile 112 kat
artan sermaye 30.510 YTL olmustur.1994 yilinda ise 10 kat bedelli 3 kat bedelsiz artirimla
427.140.-YTL. 1999 yilinda 2,5 kat bedelsiz artirimla esas sermayemiz 1.494.990.-YTL si
olarak son seklini almistir. TL olarak son seklini almistir. Kurulus kapasitesi 500.000. Ton/
yildir. 1996 yilindan itibaren 5 yillik bir program erevesinde yeni bir yatirim hamlesi
baslatilmistir. Bu yatirimlar zaman iinde daha rantabl daha agdas bir zemin zerine
oturtulmak zere yenilenerek artan bir kapasiteyi hedef semistir. Ayrica 1997 yilinda sirket
Trkiye`de ilk kez ED raporunu alan kurulus olmustur.Fabrikada toplam 189 personel
alismakta olup bu personelin 152 si imento mstahsilleri, isverenleri sendikasiyla Trkiye
imse is sendikasi arasinda iki yilda aktedilen toplu is szlesmesine dair sendikali personel
olup 37 personel ise isveren vekili pozisyonunda kapsamdisi (sendikasiz) personeldir.
Fabrikada alisan personelin nvanlara gre dagilimi ise; 12 mhendis, 10 teknisyen, 1
ustabasi, 25 usta, 2 postabasi, 1 bas laborant, 2 laborant, 35 idari personel ve 101 isiden
mtesekkildir.[1]

2. KURAMSAL BILGILER
2.1 imentonun Tanimi
imentolar CaO, SiO2, Al2O3, Fe2O3 ve az miktarda MgO ihtiva eden uygun
hammaddelerin klinkerlesme sicakligina kadar yakildiktan sonra ali ile ve gerekirse baska
maddelerle de karistirilarak toz halinde gtlmeleriyle elde edilen hidrolik baglama
vasitalaridir.[2]
imento veya ali ilave edilmemis hali olan klinkerler esitli minerallerin teskil ettigi
kompleks bir bilesiktir. Hammadde gibi CaO, SiO2, Al2O3, Fe2O3 ve MgO nun homojen bir
karisimi degildir.[3]
Klinkerleri teskil eden minerallerin en nemlileri:

Trikalsiyum silikat (C3 S)

Dikalsiyum silikat (C2S)

Tirkalsiyum alimnat (C2 A)

Tetrakalsiyum almna ferrit (C4AF)

imento da bu bilesenlerden baska serbest (CaO), MgO, SO 3 ve ok az miktarda

erimez kalinti denen birtakim maddeler mevcuttur.[3]

2.2. imento esitleri

2.2.1. Portland imentolari
imentonun en bilineni ve en ok kullanilani Normal Portland imentosu (NP)
dur. Portland imentolarinin bir miktar ali tasi (CaSO 4.2H2O) ile beraber ince gtlmesi
neticesinde elde edilen hidrolik baglayici bir maddedir. Portland imento klinkeri, kirele
silis, demir oksit, mangan oksit ve az miktarda magnezum oksitin yksek bazik
bilesiklerinden meydana gelmistir.[2]
Klinker, ince gtlms ve iyi karistirilmis hammaddelerin minimum sinterlesmeye
kadar pisirilmesiyle elde edilir.[2]
2.2.2. Beyaz Portland imento (TS 21):
Yapisi NP gibidir. Fakat ilkel madde olarak kalker yerine saf mermer, kil yerine
kaolen, yakit olarakta fuel-oil kullanilir.[3]

2.2.3. Trasli imento (TS 26):

Portland imentosu klinkerine %30-40 puzzolon katilarak elde edilir. Bu sekilde
katkili imento hidrotasyon isisi az ve geirimsiz betonlar verir. Puzzolon iindeki aktif
maddeler imentodaki serbest CaO ve zamanla hidrotasyon sonucu aiga ikan kirele
birleserek zellik kazanir, bu sebeple trasli imento sonradan daha ok dayanim kazanir.[2]
2.2.4. Demir Portland ve Yksek Firin imentosu (TS 20)
Her ikisi de NP klinkerine gtlrken granle olmus yksek firin curufu katilmak
suretiyle yapilir. Yalniz curuf oranlari farklidir. Alkali ve deniz sularina karsi dayaniklidir.[2]
2.2.5. Demir imentosu (Ferrai imentosu)
Ilkel madde iine yanmis demir ilave edilir. Italyan Prof. Ferrai tarafindan
bulunmustur. imentoda ki btn Al 2O3 fazla demir ilavesiyle CuAF olarak baglanir. Slfat
dayanikliligi fazla, rtresi az bir imentodur.[2]
2.2.6. Petrol Kuyusu imentosu
Prizi geciktiren katki ve Al2O3n tamamini baglayacak Fe2O3 ilavesiyle elde edilir.
Petrol sondajlarinda elik boru ile kuyu cidari arasindaki boslugun doldurulmasi iin yapilan
imento enjeksiyonlarinda kullanilir. Bu imento yksek isi ve basin sartlari altinda en az
saat sre pompalanabilme zelliginde olmalidir.[3]
2.2.7. Uucu Kl Havi imentolar (TS 640)
Termik santral artigi kllerin klinkere katilmasiyla elde edilir. Hidrotasyon isisi dsk,
geirimsizligi mevcut, slfatli sulara mukavim bir imentodur. Ktle betonlari dkmeye
elverislidir (Baraj insaatlari). Gayet az su kaldiran bir imentodur. Bu sebepten islenmesi
kolay olmakta ve beton rtresini byk lde azaltmaktadir.[3]
2.2.8. Melez Baglayici (TS 22)
Hidrolik maddeler ile (su altinda sertlesebilen) klinkere %30 beyaz kire ve ali ilavesi
ile elde edilen maddeye melez baglayici denir. Mukavemeti dsk yapiskanligi fazladir.
2.2.9. Alminli imento
Esas bilesenleri aluminatlar olan bir imentodur. Al 2O3 / CaO orani 0,85-1,3 oraninda
degisen bir ham karisim 1425 0C de klinkerlestirilerek elde edilir. Iinde C2A ve serbest CaO
bulunmaz. Bu sebeple slfatlara ve kimyasal etkilere karsi dayaniklidir. ok sratle sertlesir.
Kisin sogukta beton dkmeye elverislidir.[2]
3

2.2.10. Geirimsiz imento

Iine alminyum stearat katilmis imentodur. Su emme ve geirmenin nlenmesinde
kullanilir.[4]
2.2.11.Genisleyen imento
NP ye slfoalmnat gibi genisletici bir madde ile curuf gibi durdurucu bir madde
katilmis imentodur.[4]
2.2.12. Hava Srklenmis Portland imentosu
Iine hava srkleyebilen bir madde (ntralize edilen ve suda eriyen tabii reineler,
slfatli maddeler, yaglar vs.) ilave edilmistir. Donmaya karsi mukavim oldugundan
islenebilme zelligine haizdir.[4]

2.3. imento Hammaddeleri

imento yapiminda kullanilan ana ham maddeler:

i)

Kil

ii)

Kalker

iii)

Marn, olmak zere esittir.

2.3.1. Kil
Kil, yerbilimciler tarafindan killi kaya ve killer olarak iki anlamda kullanilmaktadir.

Bu aidan kil minerallerinden olusmus kayalar olarak tanimlandigi gibi bazi kaynaklarda
tane boyutlari 2 mikrondan daha kk paraciklardan olusmus kayalar veya keller olarak
da tanimlanmaktadir. Kil minerallerinin temel zelligi kimyasal bilesimlerinde Al 2O3
bulunmasi ve sulu alminyum silikatlardan meydana gelmis olmasidir. Demir, alkaliler ve
alkali topraklarda degisik miktarlarda yer almaktadir.[5]
imento hammaddesi olarak kullanilacak killerde mineralojik ve kimyasal zellikler
yani sira homojenligi de ok nemlidir. Killerin kimyasal analizinde Al 2O3, SiO2, Fe2O3,
CaO, MgO, K2O, Na2O, SO3 ve kizdirma kaybi % miktarlarinin tespit edilmesi gerekir.
Mineralojik analizlerinde ise kil minerallerinin disinda bulunan safsizliklari olusturan unsurlar
ve bunlarin % miktarlari saptanir. imento yapiminda kullanilacak kilin kimyasal bilesiminde
Al2O3/Fe2O3 orani 2/1 civarinda olmasi, SiO2 % miktarinin belirli bir st sinirda kalmasi ve
alkali oksitlerin miktarinin %1in altinda olmasi istenir.[5]

2.3.2. Kalker
% 100 safliktaki kalker kalsiyum karbonat olarak ifade edilir. Kalsiyum karbonat
dogada genis olarak bulunur. Kalker hayvan kabuklarinin jeolojik aglardan beri birikmesi
neticesi olusmustur. Kalkerin en saf sekli beyazdir. Killi maddeler ve demir bilesikleri
kalkerin rengini degistirir. Kalkerin en saf sekilleri kalsit ve aragonittir.[5]
Kiretasi: Kimyasal bilesiminde en az % 90 CaCO3 bulunan kayalara kalker yada kiretasi
adi verilmektedir. Ayrica kiretasi ifadesi, kimyasal bilesiminde % 90a kadar CaCO3,
minerolojik bilesiminde ise % 90a kadar kalsit ieren kayalar iin de yerbilimciler
tarafindan kullanilmaktadir. Kalsit ve aragonit, kalsiyum karbonatin iki ayri kristal sekli olup,
teorik olarak % 56 CaO ve % 44 CO2 ierir. Kalkerin sertlik derecesi 3, zgl agirligi 2.5-2.7
gr/cm3 arasindadir. Kalkerlerin en ok ierdikleri ve teknolojik zelliklerini imento
sanayinde yansitan kil, kalsiyum ve magnezyum karbonat % miktarlarina gre yapilan ayirim
ve siniflama olarak birok lkede kullanilan isimlendirme lkemizde de kullanilmaktadir.[5]
imento Sanayi alaninda hammadde veya dzenleyici olarak kullanilacak kalkerlerin
kalitesinde, ierdikleri yabanci unsurlardan olusan safsizliklarin durumu dogrudan etkili
olmaktadir. imento ierisindeki safsizliklarin gerek klinker ve gerekse imentoda bulunan
miktarlarini sinirlayan norm ve standartlar mevcuttur. Bu normlara bagli kalinarak retilen
imento tipi ve kalitesi her lkede genel olarak kabul edilmekte ve uygulanmaktadir.[5]
2.3.3. Marn
Iinde silis, killi maddeler ve demir oksit bulunan kalkere marn denir. imentoyu
teskil eden ilkel maddeler: kire, silis, alminyum oksit, demir oksit olduguna gre saf
kalkerden ziyade CaCO3 ve killi maddelerin tabii bir karisimi olan marn ham madde olarak
daha elverislidir. Ideal marn; imento imalatinda istenen oranda oksit ihtiva edenidir. nk
tabii karisim suni karisimdan daha homojendir. Bu sebepten dolayi daha kolay piser ve
dolayisiyla dner firinlarda kalori tasarrufu saglar. Marnlar kalsiyum karbonat ve killi
maddelerin ayni zamandaki kelti tesekkl sonucunda olusmus tortu taslaridir. Kalkerden
daha yumusak olan marnin sertligi ihtiva ettigi killi maddelerin miktari ile orantilidir. Killi
madde miktari arttika marnin sertligi de dser.[5]

Tablo 1: imento Hammaddeleri Ihtiva Ettikleri CaCO3 Miktarina Gre Siralanmasi[4]

Hammadde adi

% CaCO3

Mermer

99-100

Kiretasi (Kalker)

90-98

Kalkerli Marn

75-90

Marn

40-75

Killi Marn

10-40

Marnli Kil

2-10

Kil

0-2

Dzeltme maddeleri (yardimci maddeler): imento hammaddesinde olmasi gereken

bir kimyasal madde yeterli miktarda bulunmuyorsa bu karisima dzeltme maddeleri ilave
edilir.
Silis miktarini arttirmak iin; kum, silisli kil, diatome topragi v.s.
Demir oksit miktarini arttirmak iin; demir cevheri veya yanmis pirit kl katilir.

2.4. Endstride imento retimi

imento endstrisi esitli hammaddelere dayanan bir endstridir. O nedenle bir
fabrika kurulmadan nce hammadde kaynaklarinin ok iyi ett edilerek degerlendirilmesi
gerekmektedir. imento sanayinde imento retimi, ana kisimdan olusmaktadir:
1. Hammaddelerin paralanmasi, kirilmasi ve gtlmesi,
2. KIinker retimi,
3. Klinkerin gtlmesi, mineral katkilarinin ve alitasinin ilavesi,
Kalkerli ve killi hammadde karisimi, ekseni etrafinda yavasa dndg iin dner firin adi
verilen ve yaklasik olarak % 3-4 egimle yatay olarak yerlestirilmis silindir seklindeki
firinlarda, 1350 - 1450C civarinda pisirilirler. Dner firindaki hammaddeler, uygulanan
sicakligin etkisiyle, meydana gelen kimyasal olaylar sonucunda klinker adi verilen rne
dnsmektedir. Dner firin ierisindeki tm reaksiyonlar isi islemiyle meydana gelmektedir.
Kire, almin, demir ve s ili s bilesimli hammaddelerin uygun oranda karistirilip yksek
sicaklikta, sinterlesmeye kadar (1350-1450C) pisirilmeleri sonucunda elde edilen rne
"klinker" adi verilmektedir. Dner firindan ikan klinker sogutulduktan sonra, toz gibi ince
bir sekilde gtlr. Klinkerin gtlmesi esnasinda % 2 S0 3 ye esdeger miktarda alitasi
eklenerek gtme islemi birlikte yapilir. Elde edilen rne portland imentosu adi verilir.[4]
6

3. IMENTO SEKTR
1995 yili itibariyle, Avrupa imento reticileri arasinda Italya ve Almanyanin
ardindan 3. ve Dnya imento reticileri arasinda 10. lke durumunda olan Trkiye, 1996 yili
tahmini verilerine gre de, Avrupa imento retici lkeleri arasinda 1. dnya lkeleri arasinda
8. sirada yer almaktadir.[3]

lkemizde imento retimi 1911 yilinda 20.000 ton/yil kapasiteli bir fabrikanin
faaliyete gemesi ile baslamistir. Fabrikalarin kurulus yerlerinin askeri blgelerde olusu,
lkenin 1. Dnya Savasindan yipranmis olarak ikmasi, dnya ekonomik krizinin etkisinin
Trkiye zerinde de grlmesi ve devletin bu sanayi koluna mdahale ve yardim etme
imkanini bulamamasi, imento sanayinin 1925 yilina kadar bir gelisme gstermesini
nlemistir.[3]
Cumhuriyetle birlikte lkemizde yeni fabrikalar devreye girmis, bir taraftan retim
artarken, diger taraftan artan imento talebini karsilamak zere ithalat devam etmistir.
2.Dnya Savasinin dnya ekonomik krizine yaptigi etkiler, Trkiyede de hissedilmis ve
insaat sektr bu yillarda bir duraklama yasamistir. 1950li yillarda zel sektr ihtiyacinin
karsilanmasi ve baslatilan yatirimlarin aksamadan yrtlebilmesi iin zel sektr kuruluslari
yaninda, devlette yeni imento fabrikalarinin insasina baslamistir.[3]
1953 yilinda Trkiye imento Sanayi TASnin (ISAN) kurulmasi ile Trk imento
Sektr hizli bir gelisme gstermis, retim artmis, ancak tketim yurt ii retim ile
karsilanamamis ve 1957 yilina kadar ithalat devam etmistir. Yatirimlarin bir program ve plan
dahilinde yapilmaya baslandigi 1963 yilini takip eden yillarda imento ihtiyacinin
karsilanmasi iin yatirimlarda ge kalinmis, 1960da Trkiye bir miktar imento ihra edebilir
duruma gelmisse de, 19631970 yillari arasinda tekrar ithalata devam etmek mecburiyetinde
kalinmistir. 1967 yilindan itibaren devreye giren zel ve kamu sektrne ait yeni retim
tesisleri sebebiyle, 1970 yilindan itibaren retim fazlasi ortaya ikmis ve ihracata
ynelinmistir. 1950 yilinda 400.000 ton civarinda olan imento retimi 1970 yilinda 6,3
milyon tona ykselmistir. Ihracat olanaklarinin dogmasi ve dnya piyasasinda imentonun
deger kazanmasi, ayrica yurt iinde tekrar yatirimlarin baslamasi, 1972 yilindan itibaren
tekrar yeni fabrikalarin kurulmasini tesvik etmis ve retim 1979 yilinda 13,8 milyon ton
olmustur. 1980 yilinda insaat sektrnde baslayan duraklamanin 1981 yilinda da agarlasarak
devam etmesi imento fabrikalarinda asiri stoklarin birikmesine sebep olmus ve bu durum
retimlerin kisilmasini ve bir kisim fabrikalarda retimin durdurulmasini gerektirmistir. Bu
durumu dzeltmek iin devlet ihracati zendirici tedbirler almis, imento reticileri gerek
7

asiri stoklari eritebilmek ve gerekse maliyetlerini dsrmek iin tam kapasite ile alismayi
saglamak maksadiyla byk lde ihracata ynelmistir.[3]
1984 yilinda yapilan yasal dzenlemeler sonucu, Etibank ve Smerbankin bazi
fabrikalarini da devralan ISANin unvani ITOSAN olarak degismis ve hizmet alani
genislemistir.
1984 yilinin 2. yarisindan sonra Trkiye de imento tketiminde byk bir artis
baslamis ve bu artis 1980-1983 yillari arasindaki duraklamayi telafi edecek sekilde 1989
yilina kadar devam etmistir. Bu dnemde meydana gelen i talep artisi Trkiyenin ihracattaki
etkinligini kademeli olarak azaltmis, te yandan 1986 yilindan itibaren bazi blgelerde nemli
miktarlarda imento ve klinker ithalati yapilmasi mecburiyetini dogurmustur.[2]
Trkiyede imento sektr, 1989 yilinda baslayan yeniden yapilanma sebebiyle
grnm degistirmis, 1989 yili 2. yarisinda kamuya ait 5 fabrikanin bir yabanci gruba
(Ciment Franais) satilmasi ile de, sektre yabanci sermaye girisi baslamistir. 1992 sonu
itibariyle kamuya ait 11 imento fabrikasi daha zellestirilmis, 1992-1996 yillari arasinda ise
2 fabrika disinda diger fabrikalar da zellestirilmistir. 1997 yilinda diger 2 fabrikanin da
zellestirilmesi sonucu, imento sektrnn tamami zel sektre ait hale gelmistir.[3]
Gnmzde baslica 5 yabanci grubun Trk imento Sektrnde sermayesi
bulunmaktadir.
Bunlar: Heidelberger Zement/CBR, Itali Cementi Group, Lafarge Coppee, Ciment Vicat ve
Cementir firmalaridir.
Tablo 2. Trk imento standartlarinda bulunan imentolar[5]
TRK IMENTO STANDARDINDA BULUNAN IMENTOLAR
TS NO
TS 19
TS 20
TS 21
TS 22
TS 26
TS 640
TS 809
TS 3646
TS 10156
TS 10157
TS 12140
TS 12141
TS 12142
TS 12143
TS 12144

SEMBOL
P
C
BP
M
T
UK
SS
EY
K
SD
PL
PSF
KZ
PK
PZ

IMENTO ISMI
Portland imentosu
Yksek Firin Curuflu imento
Beyaz Portland imentosu
Har imentosu
Trasli imento
Uucu Kll imento
Sper Slfat imentosu
Erken Dayanimi Yksek imento
Katkili imento
Slfata Dayanikli imento
Portland Kalkerli imento
Portland Silika Fme imento
Kompoze imento
Portland Kompoze imento
Puzolanik imento

3.1. retim
imento retimi jeoloji, kimya, fizik, termodinamik, fiziksel kimya gibi ok degisik
bilgilerin birlikte kullanilmasini gerektirir. Ana hatlari ile retim asamalari; hammadde
retim ve hazirlama prosesi, pisirme prosesi ve imento gtme ve paketleme prosesi
olarak ifade edilebilir.[1]
Tablo 3: imento retimi (ton)[1]

Yillar Marmara Ege

Akdeniz Karadeniz

Dogu

G.Dogu

Anadolu Anadolu Anadolu

TOPLAM

1990 7.934.887 3.289.149 3.972.938 2.452.287 3.984.039 812.320 1.969.896 24.415.516

1991 8.781.749 3.609.416 4.109.117 2.760.219 3.999.214 917.518 2.083.336 26.260.569
1992 9.854.939 4.052.204 4.095.769 3.006.376 4.437.990 964.243 2.195.808 28.607.329
1993 10.555.575 4.186.754 4.036.991 3.415.914 5.634.503 1.077.482 2.458.532 31.365.751
1994 10.262.597 4.223.667 4.045.883 3.382.725 4.649.679 989.337 1.965.345 29.519.233
1995 11.599.332 4.355.751 4.453.206 3.973.432 5.197.730 1.043.114 2.520.825 33.143.390
1996 11.675.563 4.687.340 4.798.772 4.498.101 5.495.885 1.059.355 3.017.933 35.232.949
1997 11.695.033 5.129.695 5.574.514 4.164.533 5.678.501 1.279.620 2.512.959 36.034.855
1998 11.505.882 4.952.491 5.789.989 4.795.240 6.218.554 1.351.627 2.874.278 37.488.061
1999 10.564.756 4.743.054 5.250.117 4.297.749 5.669.679 1.379.241 2.909.138 34.813.734
2000 10.447.340 4.735.952 5.356.079 4.675.421 6.133.679 1.650.173 2.953.871 35.952.515
2001 8.109.979 4.294.975 5.157.849 3.279.445 5.161.322 1.456.637 2.498.847 29.959.054

Tablo 4: Dnya imento retimi, 103 ton[1]

LKELER 1996

1997

1998

1999

2000

2001*

A.B.D.

80.818

84.255

85.612

87.777

89.510

91.100

Brezilya

34.597

38.096

43.000

40.270

39.208

40.000

in

490.000 492.600 513.500 573.000 583.190 595.000

Misir

19.203

22.000

24.143

22.000

Fransa

20.000

19.000

19.500

19.527

20.000

21.000

Almanya

40.000

37.000

36.610

38.099

38.000

40.000

Hindistan 76.220

80.000

85.000

90.000

95.000

100.000

Endonezya 25.000

26.000

22.000

24.000

27.789

28.000

Italya

34.000

33.721

35.000

36.000

36.000

36.000

Japonya

94.492

91.938

81.328

80.120

81.300

82.000

Kore

57.334

59.796

46.791

48.157

51.225

52.000

Meksika

22.829

27.548

27.744

29.413

31.677

30.000

Rusya

27.800

26.600

26.726

28.400

32.400

35.000

Ispanya

25.157

27.632

27.943

30.800

30.000

30.000

Taiwan

21.537

21.522

19.538

18.283

18.500

18.500

Tayland

35.000

36.000

30.000

34.500

32.000

32.000

Trkiye

32.500

36.035

38.200

34.403

35.825

36.000

Diger
lkeler

367.280 379.000 360.000 375.000 330.000 340.000

DNYA
TOPLAMI 1.485.000 1.515.000 1.520.000 1.600.000 1.600.000 1.650.000

10

3.2. Dis Ticaret Durumu

Tablo 5: imento ihracati, ton [1]
1999 Yili
retim

Miktar,
ton

2000 Yili
Deger, $

Miktar,
ton
2.111.623

2001 Yili
Deger, $
55.291

Miktar,
ton
3.234.586

Deger, $

Klinker

1.097.393

30.392

84.446

imento

3.319.865

125.407 4.412.942

155.038 4.899.868

172.295

172.372

11.242

202.167

13.282

197.139

12.938

229.115

10.697

165.197

8.832

186.342

10.656

206.664

9.686

263.013

11.875

174.358

6.733

2.657.467

91.059

3.746.445

119.249 4.308.963

140.638

54.247

2.723

36.120

1.800

1.330

4.417.258

155.799 6.524.565

- Beyaz Portland
imento
(Ambalajli)
- Beyaz Portland
imento (Dkme)
-

Gri

Portland

imento
(Ambalajli)
-

Gri

Portland

imento (Dkme)
-

Diger

imentolar
imento Sektr
Toplami

33.066

210.329 8.134.454

256.741

3.3. 2000-2010 Yillari Hedefleri

Trkiyenin dnya leginde imento hammaddesi rezervleri mevcuttur. Blgede rekabet
edebilecek dnya leginde bir imento sektr yaratmak amaciyla yeterli, srekli ve ucuz
hammadde retimi saglamak hedeflenmelidir.[1] Bunun iin:
Ucuz ve bol hammadde retimi: lkenin hemen hemen tm cografi blgelerinde hammadde
bol miktarda vardir. Bu hammaddenin, metropollerin, ucuz enerji merkezlerinin yada byk
limanlarin civarinda dsk maliyetle retilmesi nem kazanmaktadir.[1]
11

Ucuz ve bol yakit: lkemiz linyit rezervleri imento retiminde kullanabilmelidir. imento
sanayisinde her tr linyiti evre kirliligine neden olmaksizin kullanmak mmkn olmakla
beraber, fiyati byk nem kazanmaktadir. imento sanayisinin gelismesini saglayacak
fiyatta linyit verilmesi iin kmr retim teknolojisini gelistirme ve nakliye maliyetlerini
dsrme konusunda sektre destek saglanmalidir.[1]
Ucuz nakliye: Ihracat amali imento retiminin byk limanlarin evresinde kmelenmesi
ve ucuz linyit retim noktalarina yakin olmasi gereklidir.[1]
Alt yapi: Devletin liman yeri gstermesi yatirimlarin tesviki iin yeterli olacaktir.
Sermaye: Yabanci sermaye Trkiyeyi cazip grmekte ve yatirim yapma arzusunda oldugu
grlmektedir.
evre duyarliligi: retim amali kullanilan alanlarin rehabilite edilerek ekosisteme
kazandirilmasi ile konuyu zmek gerekecektir.
Hukuksal sorunlar: Trkiye madenciliginin hukuksal, kurumsal yapilanmasi iinde imento
hammaddeleri ile ilgili mevcut sorunlarin irdelenip, zm yollarinin ortaya konulmasi
gerekli olmaktadir.[1]

12

4. BASTAS IMENTO FAB. ISLETME KODROSU

Tablo 6: Personel sayisinin esitli kademelere dagilimi[1]
Teknik Personel

22

Yksek seviyeli teknik personel

12

Orta seviyeli teknik personel

10

Formen, Postabasi , Ustabasi,Usta

32

Idari ve Diger Islerde alisan

Sevk ve idari personel

Bro personeli

30

Diger islerde alisanlar

28

Isi

73

4.1. Genel Mdr

Fabrikanin verimlilik ve karlilik ilkelerine uygun bir sekilde ynetilmesi amacini
gereklestirmek zere plan ve programlar yapmak. Fabrika ve Tesekkl Ynetim Kurulunun
onayini saglamak, fabrikayi kanun, tzk, kararname Ynetim Kurulu Kararlari dahilinde
ynetmek, idari ve yargi merciileri ile nc sahislara karsi temsil etmek.[1]

4.2. Bakim ve Planlama Mdr

nitelerde bulunan makina tehizat, nakil aralari, is makinalari ile nitelerin enerji
iletim ve dagitim tesislerinin rantabl bir sekilde alismasi iin teknolojiye uygun sekilde
gerekli, bakim onarim islerini programlamak ve yaptirmak, ara kontrollerini yapma malzeme
ihtiyalarini zamaninda tesbit ederek, temini iin gerekli girisimlerde bulunmak.[1]

4.3. retim Mdr

Tesbit edilen retim politikasi, plan, program hedeflerine ve tketici talebine uygun,
standartlarin ngrdg kalitede, retimin en ekonomik sekilde yapilmasini saglamak.
Programda belirtilen miktar ve kalitede, retimin zamaninda yapilabilmesi iin ihtiya
duyulan her trl hammadde, isletme malzemesi, makina yedek parasi ve tehizati
ynetmelikler erevesinde zamaninda teminini saglamak.[1]

13

4.4. Kalite ve Gelistirme Mdr

Kalkinma plani ve yillik programlarda, fabrikaya verilen grevlerle ilgili n
alismalari yapmak, kurulusun retim, yatirim, satis, stok programlarini hazirlamak, yatirim
programlari ile ilgili fizibilite n etdlerini yapmak, retimin standartlara uygun kalitede
yapilmasini takip etmek, karliligi ve verimliligi artirici, kaliteyi ykseltici arastirma ve etdler
yapmak, elektronik bilgi islem ile ilgili tm islerin planlandigi sekilde dzenli ve zamaninda
yapilmasini, evre kirliligini nleyici nlemlerin alinmasini, isi sagligi ve is gvenligi
nlemlerin alinmasini ve uygulanmasini saglamak amalanir. Is programinin ilgili kisimlarini
hazirlamak ve koordine etmek, isletme faaliyetlerini aksettirecek raporlarin hazirlanmasi ve
degerlendirilmesi alismalarini yrtmek.[1]

4.5. Insan Kaynaklari ve Idari Isler Mdr

Personel politikasinin saptanmasi iin gerekli alismalari yapmak, nitelikli eleman
istihdamini saglamak, isi, memur ve szlesmeli personelin zlk islerini yrtmek, toplu is
szlesmesi hkmlerini uygulamak, ilgili mevzuati takip ederek Genel Mdrlkle, kendi
konusundaki iliskileri saglamak, isgc verimliligini artirici ettler yapmak, personelin
egitimi konusunda gerekli alismalari yapmak, personelin saglik islerinin dzenli bir sekilde
yrtlmesini saglamak, kurulusun haberlesme ve arsiv hizmetlerinin saglikli olarak
yrtlmesini saglamak.[1]

4.6. Muhasebe ve Bilgi Islem Mdr

Fabrikanin genel muhasebe, maliyet muhasebesi, bte mali tahlil islemlerini
yrtmek, finansman akisini planlamak, muhasebe kayitlarinin saglikli bir sekilde tutulmasini
saglamak, bor ve alacak islemlerini takip etmek, vergi ve mali islerle ilgili kanuni
ykmllklerin zamaninda yerine getirilmesini saglamak, isletme btesini hazirlamak,
bte uygulamasini denekleri izlemek, retim maliyetlerini hesaplamak, fabrikanin sahip
oldugu her trl malin kayitlarini tutup, takip ettirmek, varliklarin sigorta islemlerini
yrtmek. Isletme kadrosu sekil olarak ekte verilmistir.[1]

14

5. BASTAS IMENTO FABRIKASI ISLETMESI

5.1. Tasocagi
5.1.1. Ett Sahasinin Tanitilmasi
Bastas imento Fabrikasi`nin Kiretasi malzeme sahasini iine alan ett alani,
Elmadag ilesinin sinirlari ierisindedir. Gneybati Kuzeydogu topografik egimli olan
sahanin ortalama rakimi 1275 mdir. Ankara Meteoroloji istasyonuna gre; ortalama yillik
yagis 360 mm olmasina ragmen, ett sahasindaki ykseklik 300 550 m fazla oldugu iin,
sahaya dsen yagis da daha fazla olup, 550 600 mm civarindadir. En fazla yagis Nisan,
Mayis; en az yagis ise Temmuz, Agustos aylarinda dsmektedir.[1]
5.1.2. Blge Jeolojisi
Blgede Sedimenter (Tortul), Metamorfik (Baskalasmis), Igneaus (Pskrk)
kayalar yer almaktadir.[1]
5.1.3. Delme teknigi
Kaya yapilarini delme ok degisik amalarla yapilmaktadir. Bunlarin basinda arama,
ett, rnek alinmasi, patlatma, drenaj, temel testleri, tahkimat, retim, havalandirma,
kurtarma gelir.[1]
Delme sistemleri; mekanik sistemler, termik sistemler, hidrolik sistemler, sonik
sistemler ve kimyasal sistemlerdir. imento sanayide en ok kullanilan sistem ise mekanik
sistemdir. Mekanik Sistem: Bu yntem; kaya yapisina, delik tabani yzeyince,
dayanabileceginden daha byk gerilimler uygulamaktir. Kaya yapisinin bu isleme karsi
koyan niteligine de delinme direnci denilmektedir. Mekanik delme yntemleri sunlardir:
Yksek baski ve dn devir kaynaklar, bu degerlere dayanikli aktarma elemanlari ve sabit
elmas agizli ula uygulanan ynteme; Dner-Asindirir,Yksek baski ve dn torku saglayan
kaynaklar, bu degerlere dayanikli aktarma elemanlari ve sabit kesici agizli ula uygulanan
ynteme; Dner-Keser,Yksek baski ve dn torku saglayan kaynaklar ve yine bu degerlere
dayanikli aktarma elemanlari ve dner agizli (trikon ular) uygulanan sisteme; DnerDarbeli,Yksek darbe enerjisi yaratan ve sadece bu enerjiyi delik tabanina esit dagitmak iin
dn saglayan ve darbe enerjisine dayanikli aktarma elemanlari ve darbe ile kirmaya uygun
ula donatilmis sisteme; Darbeli yntemler denilmektedir.[1]

15

5.1.4 Patlatma
Aik ocak isletmeciligi, malzeme ikarmak iin kaya ktlelerinin paralanmasi
prosesidir. Aik isletmede patlatma mhendisi bir taraftan uygun byklkte malzemeyi
kiriciya beslemek diger taraftan da geride biraktigi zeminde zarari en azda tutmak
durumundadir. Iyi paralanmis gevsek bir yigin malzemenin yklenmesini, tasinmasini ve
kirilmasini kolaylastiracaktir. Patlatma mhendisi, optimum sonuca ulasabilmek iin
asagidaki parametreleri gz nnde bulundurmak zorundadir.[1]

5.2. Konkasr
Tasocagindan ikartilan imento hammaddelerinin kirici ve degirmenlerde kirilarak
ufaltilmasi gerekir. Genel olarak, bu hammaddeler ocaktan geldigi zaman en ok 2 m
boyutunda paralar halindedir. Dner firindan iyi kalitede bir klinker elde etmek iin bu
paralarin en az 0.2 mm`ye kadar ufaltilmasi gerekir.[1]
Tasocagindan ikartilan hammaddeler konkasre kamyonlarla tasinir. Ama farin
elde etmek iin gerekli olan malzemeyi hazirlamaktir.[1]
Konkasrde eneli kiricilarla ufaltilan malzeme elenerek kisma ayrilir. En byk
boyuttaki taslar (60-100mm) TAMTAS`a, (40-60mm) kire fabrikasina, 40mm ve asagisi
BASTAS`a gnderilmektedir.[1]

5.3. eneli Kiricilar

5.3.1. ift Dayanimli eneli Kiricilar
Bu tip eneli kiricilarda hareketli ene salinim hareketini pitmanin dikey dogrultudaki
hareketinden alir. Pitman asagi-yukari eksantrik etkisiyle gidip gelir.Gerideki dayanim
plakasi pitmanin kenarlara ve yukari dogru hareketine sebep olur. Bu hareket ndeki
dayanim plakasina iletilir ve hareketli enenin sabit eneye dogru gitmesini saglar. Pitmanin
asagiya dogru hareketi, hareketli enenin ailmasini saglar.[1]
5.3.2. Tek Dayanimli eneli Kiricilar
Bu tip eneli kiricida, hareketli ene eksantrik mili zerine baglanmistir. ift
dayanimli eneli kirici ile karsilastirildiginda daha btn bir tasarima sahiptir.
Bu kiricida hareketli enenin hareketi ift dayanimli kiricidan degisiktir. Hareketli
ene yalnizca sabit eneye dogru hareketle kalmayip ayni zamanda dayanim plakasi
sayesinde yukariya dogru hareket etmektedir. Bu eliptikal hareket malzemenin sabit eneye
16

itilmesine yardimci olmaktadir. Bu sebepten dolayi ayni ene aikliginda tek dayanimli
kirici, ift dayanimli kiricidan daha fazla kirma kapasitesine sahiptir.
ift dayanimli kiricinin yatirim maliyeti, tek dayanimli kiriciya gre % 50 yksektir.
Sert ve asindirici kayalari kirmakta kullanilir. Tek dayanimli kirici ise kiretasi gibi nispeten
kirilgan kayalarda daha uygundur.
eneli kiricilarda;

eneler arasindaki ai genellikle 26 den dsktr. Byk aida; malzeme kayar,

kapasite dser ve yipranma artar.

eneli kiricilarin hizi boyutlarina gre ters orantili olarak 100-350 devir /dakika
arasinda degisir.

5.4. Farin Degirmeni

Bu sistem hem malin daha ince gtlmesini hem de kalite degisimlerinin byk
sinirlar iinde oynamamasini saglar. Yani kisa zaman srecinde, kimyasal degisimleri
ortadan kaldirir. Seilen farin gtme sistemine gre, malzemenin degirmen devresinde kalis
sresi 20 dakikaya kadar ikabilmektedir. Valsli degirmenlerin ortalama retansiyon sresi 5
dakikadan daha azdir, kapali devre bilyali degirmenlerin ise 20 dakika kadardir.[2]
Bastas imento Fabrikasi farin degirmeninde drt tane bunker bulunmaktadir.
Bunlardan ikisi kalker biri demir cevheri biri de kil iindir. Bu hammaddeler tartilarak
toplama bandina gelir. Karisim buradan degirmen besleme bandina geer. Ayni zamanda
Riject malzeme (gtlemeyen iri malzeme) de tartilarak degirmen besleme bandina gelir.
Karisim degirmen besleme bandindan l hidrolik alisan klapelere ulasir. Daha sonra farin
degirmenine aktarilir. Farin degirmeni 4 vals ieren bir degirmendir. Valslerin baskisini
hidrolik sistem saglar. (Hidrolik basinci saglamak iin sistemde bulunan tpler, 200 barlik
basinca dayanikli balon ierir. Balonda bulunan gaz azot gazidir).[1]
Degirmen motoru ile tahrik olan degirmen tablasi ve valsler arasinda ezilen malzeme
degirmen vantilatr tarafindan emilerek separatre geer. Separatrde malzeme ayristirilarak
irisi seperatrn disindaki vibrasyonla alisan geri dns bandina oradan elevatre daha sonra
reject bunkerine dklr.

17

Ince malzeme ise drt tane siklonda tutulur. Tutulan malzeme, havali bantlar
araciligiyla byk elevatre ulasir. Daha sonra silo dagitim havali bandina gelen gtlms
farin istenilen homojene silosuna aktarilir.
Bu arada kalker, kil ve demir cevherinde rutubet oldugundan, firindan sicak gaz
emilerek farin degirmenine malzeme ile birlikte verilir. Degirmene 300-500 C civarinda
giren sicak kurutma havasi (abgaz), degirmen ierisinde gerek kurutma kamarasinda gerekse
gtme kamarasinda hammaddeleri kurutarak, degirmen bogazindan 80-90 C civarinda
tasidigi gtlms malzeme ile terk eder. Rutubeti alinmis bu farinin istenilen titrasyonda
olmasi iin homojene kompresrleri vasitasiyla farin kaynatilir.
Farinde n isitma iin kullanilan sicak gaz ve ok ince tozlar, elektrofiltre vantilatr
tarafindan emilirken sogutma kulesi ve elektrofiltreden geer. Elektrofiltre 140-160 C
arasinda verimli bir sekilde alisir.
Ince farin helezonlardan geerek fuller pompa vasitasiyla , artik hazir malzeme
oldugundan firina pompalanir.
5.4.1. Separatr
Dar bir kanal ierisinden ve tazyikle gelen hava ile karisim halindeki tozlar ilk
kademe olarak separatr ierisinde bir hacim genlesmesine maruz kalarak emis basincini
kaybeder. Bu kaybetme aninda ve ayni anda seperatr ierisinde bulunan incelik ayar
plakalarina arpan tozlu hava, tana ayrisimina ugrar. Iri taneler separatr i haznesine
dserek separatr alt kisimdan tekrar degirmene girmek zere terk eder. Separatrde iri
tanelerden ayrilan hava ve ince tozlar, separatr st emis borusundan tekrar emilerek
siklonlara ekilir.[1]
5.4.2. Siklonlar
Siklonlar hemen hemen bir durgunluk odasi grevini yklenmislerdir. Siklonlarin alt
kisminda toplanan tozlar (farin) bir hcre teker ierisinden geerek farin sevk helezonlarina
indirilir. Hcre tekerinin grevi; siklonlarin dibinde toplanan farini uygun zaman
araliklarinda sevk helezonlarina intikal ettirmek ve farin sevk helezonlarindan siklonlara
yabanci hava girmesine mani olmaktir.

18

5.4.3. Farin Degirmeninin alistirilmasi Esnasinda Dikkat Edilecek Hususlar

Degirmenin beslemesi kesiksiz olmalidir.

Degirmen devemli dinlenilmeli ve daima net ses duyulmalidir. Bilya sakirtilarinin

duyulmamasi halinde degirmen ya bogulmus yani degirmene ok mal alinmis veya
degirmen ierisinde sarma meydana gelmistir.

Degirmen ikis sicakligi 80-90 C ierisinde bulunmalidir. Bu ikis sicakligina gre

degirmene alinan sicak gaz harareti ve miktari ykseltilmelidir.

Degirmen motoru ampermetresi devamli kontrol edilmelidir. Ampermetredeki fazla

oynamalar degirmenin tam rejimde alismadigini gsterir.

Degirmen ikisi ile separatr arasindaki borularda fazla sarsinti degirmenin asiri
yklendigini gsterir. Bu durumda degirmene giren malin azaltilmasi gereklidir.

Degirmen ikisindaki sicaklik degeri ile ikis borusuna konulan termometrenin

gsterdigi deger arasinda byk farklar varsa bu degirmenin ikis kismindan kaak
hava aldigini ifade eder.

Farinin, dner firin sicak atik yanma gazlari ile n isitilmasi, ters akisli dsk basin
kayipli kademeli siklonlarla saglanmaktadir. Klinker retim kapasitesinin 2000 ton / gn den
4000 ton / gn e artirilmasi amaciyla bir n kalsinatr kullanilmaktadir. Farin 6 kademeli n
isiricida ve n kalsinatrde n isitmaya tabi tutulur. n kalsinatr ayri bir kalsinasyon
sistemidir. n kalsinatrn kendi yanma odasi ve yakma sistemine sahip olmasi,
dekarbonasyon oraninin yksek olmasini saglar. Ayrica kati yakitlarin veya kismen dsk
kaliteli yakitlarin kullaniminda yksek bir kalsinasyon verimini mmkn kilar. n isitici,
basin kaybi dsk siklonlar ile tehiz edilmis olup, toz yksek verimle tutulmaktadir.[1]

5.5. Dner Firin

5.5.1. Tarihi
imento endstrisine dner firini Frederik Ransome getirmistir. Ransome, fikrini ilk
kez Ingiltere`de uyguladi (2 Mayis 1885) ve sonra Amerika`da uygulandi (20 Nisan 1886).
Bu dner firin nceden kmr tozu yakilmasi bilinmedigi iin gazla isitilmistir. Daha sonra,
en son olarak kmrtozu ateslemesi getirilene kadar yakitla atesleme uygulandi. Ilk imento
dner firinlarinin kapasiteleri 30-50 ton / 24saat ve lleri, yaklasik olarak, 1.80-2.0 m
ap, 20-25 m uzunlugunda idi.[1]

19

5.5.2. Bastas imento Fabrikasi Dner Firini

Dner firin 66 metre uzunlugunda, 4.40 metre apinda olup egimi %3.5`tur. Firin 3
ring ve gala yataklama sistemi zerine oturtulmustur.
Dner firinin; 0-3 metre arasi Alminyum tugla ile, 3-24 metre arasi manyezit tugla
ile, 24-66 metre arasi ise yine alminyum tugla ile rlmstr. Burada grlecegi zere
sicakligin en yksek oldugu 3-24 metre (sicaklik derecesi 1300-1400 C ) arasi manyezit
tugla ile isi izolasyonu saglanmistir. Yine siklonlar intikal kamarasi ve kalsinatr kisimlari
izole tuglasi + Alminyum tugla ile rlmstr. Dner firinda pisen malin dkldg
sogutma nitesi de Mantar tugla + Alminyum tugla ile izole edilmistir.[1]
Dner firin nitesi 250 kW gcnde dogru akim motoru ile dndrlmektedir. Hizi
dakikada maksimum 2.5 devirdir.
5.5.3. alisma Prensibi
Kalsinasyona ugramis farin, n isiticinin en alt kismindan firinin iine dser; firindan
geer ve ana yakma sisteminin bulundugu firin kafasinin yakininda klinkere dnsr. Sistem
ters akim prensibine gre alisir. Yani isi yukari dogru emis yaparken pisirilmesi istenen
malzeme (farin) yukaridan asagiya dogru hareket eder. Klinker, firindan sogutma blmne
dser. Klinker, sogutucu izgarasinin altindan flenen ve izgara araliklarindan geen hava ile
sogutulur. Byk klinker topaklari klinker kiricisinda kirilir. Kovali nakil bantina dklr ve
ana stokhole tasinir. Stokhol hacmi 40 000 ton klinkerdir
Sogutucudan ikan sicak gazlar, ana brlr ve n kalsinasyon nitesinde sekonder
hava olarak kullanilmaktadir. Dner firinin ekzos gazlari bir fan ile n isiticidan emilerek,
hammadde karisiminin ve ham kmrn kurutulmasinda kullanilmaktadir. dner firinin
alismasi sematik olarak ekte verilmistir.
5.5.4. Siklonlar kademesi
Burada dner firini besleyen 170 ton / h kapasiteli otomatik senk dozaj bant kantari
vardir. Tamamiyla otomatik alisir. Firinin pisirme kapasitesine gre istenen mal burada
tartilir ve 1. siklona gnderilir. 350-390 C de kalsine olmaya baslar. Buradan 2. siklona
aktarilir ve 650 C de kalsine olur. 3. siklonda 750 C de, 4. siklonda 900 C de kalsine olur
ve mal firina intikal eder.
-Prekalsinasyon: Girdap odasi ve kalsinatr odasi olarak iki kademede incelenir.
Girdap odasina, sogutmadan 550 C de sicak gaz ekilir; diger taraftan ise yine girdap
20

odasina beslenen malin kalsinasyan derecesine gre 825-850 C lik isiyi elde edebilmek iin
takviye olarak kmr sevk edilir.

5.6. imento Degirmeni

Kapasite: 300 ton imento / saat

Amaci: imento retimi ve gtlmesi
5.6.1. alisma Prensibi
imento, klinker ve jips ile curuf, puzolan, kiretasi gibi bazi katki maddelerinin
gtlmesi yoluyla retilmektedir. Bu malzemeler degirmen besleme bunkerlerinde
muhafaza edilir. Karisimin oranlari, retilecek imentonun kapasitesine gre, tartili bant
besleyiciler ile dzenlenir. imento tesisi saatte 300 ton portland imentosu retim
kapasitesine sahiptir. Yksek basinli vepres valsde yari mamul rn meydana getirilir. Bu
ekipmanin gtme sirasindaki harcadigi spesifik g dsktr. Yari mamul rn daha sonra
imento retilmek amaciyla bilyali degirmene beslenir. Bilyali degirmen iki kamarali ve
kiricili olmakla birlikte, kapali devre gtme sisteminde alismaktadir. Bu sistemle tane
byklg kontrol edilebildigi gibi basarili bir ince gtme saglanabilmektedir.
Kaba ile ince arasi partikllerin siniflandirilmasi, yksek verimli rotorlu seperatrlerle
saglanmaktadir. Bu sekilde gtme iin gerekli g tketimi azaltilmakta ve yksek kaliteli
rnlerin optimal sekilde retimi saglanmaktadir.
Malzeme havali bantlar ve kovali elavatrler vasitasiyla tasinmaktadir. Tasima
sistemlerinden evreye yayilabilecek tozlari tutmak iin, ikistaki toz konsantrasyonlari 30
mg / Nm3 den dsk olan torbali filtreler kullanilmaktadir.
imento degirmeninde, K.400 formatli imento gtme kolaylastiricisi kullaniliyor.
Miktar olarak 1 ton imentoya 400-450 g kimyasal katiliyor. Bu kimyasalin yapisi trietanol
amin-tuz zeltileridir. gtmeti %7-9 arasi artirdigi gzlenmistir. Amaci; degirmen
bnyesindeki statik elektrigi ortadan kaldirmak, degirmende topaklanma ve yapismadan
meydana gelen tikanmalari engellemektir. Mukavemet artirici kimyasallarda da deneme
alismalari devam etmektedir.[EK 9-10]

21

5.7. Kmr Degirmeni

esit kmr kullaniliyor:
% 50 Tunbilek: 5200 kcal/kg kuru kmr
%25 Zonguldak: 5800-6200 kcal/kg kuru kmr
%25 Petrokok: 7900 kcal/kg kuru kmr
Bu ayri kmr ayri bunkere kamyonlarla bosaltilir. Bantlar vasitasiyla nn
bir araya geldigi toplama bandina ulasir. Karisim gezer banda aktarilarak homojene
bunkerine yerlestirilir. Homojene bunkerinden yine bant ve elevatr yardimiyla arabali banta
aktarilir. Arabali bant iki esit degirmen bunkerinden, motorun ynne gre malzemeyi
istedigi kmr degirmenine iletir (2. Kmr degirmeni ). zerinde metal dedektr bulunan
bant ile malzeme kmr degirmenine girer. Burada degirmen fan ikisindan, kmr
degirmenine sicak gaz alinirken bir siklondan geirilir ve farin tozlari tutulur. Temiz sicak
gaz kmr degirmenine iletilir. Kmr degirmeni valsli bir degirmendir. Valsli degirmenin
malzeme gtrken harcadigi spesifik g, bilyali degirmene nazaran daha dsktr. Ayrica,
kmr gibi yksek neme sahip malzemeler valsli degirmende bilyali degirmenlere kiyasla
daha kolay kurutulabilir. Ham kmrn kurutulmasinda n isiticinin sicak egzos gazlarindan
yararlanilmaktadir.[1]
vals bulunur ve bu valsler yayli alisir. Valsli degirmen, yksek verimli rotorlu bir
seperatr ile entegre edilmistir. Bu seperatrde kmr inceligine gre ayrisir. Iri taneler
degirmene geri dner, gerekli incelige sahip ince taneler ise jet filtre tarafindan emilir. Jet
filtrede 640 torba bulunuyor ve 5 at lk hava basinci ile kmr tozu helezona aktariliyor. Bu
filtrenin ikisindaki toz konsantrasyonu 30 mg/Nm3 `n altinda olmaktadir.
Kmr tozu pnmatik nakil yoluyla mevcut iki kmr tozu silosuna tasinir. Nakil iin
gerekli hava kompresrler tarafindan saglanir. Kmr tozu, 200 m3 kapasiteli bu iki silodan
alinir; pnmatik yolla firinin ana brlrne nakledilir. Nakil iin gerekli basinli hava Roots
tipi silo kompresrlerinden saglanir.[1]
Bu nitede ani CO ykselmelerine karsi CO 2 tpleri bulunur. CO miktari ykseldigi
anda sisteme istenilen miktarda CO2 (kpk halinde) verilir. Sistem devreden iktigi zaman
farinden emilen sicak gaz by pass hatti ile bacadan disari verilir.Degirmen gvdesi, yanma
sokuna karsi dayanikli yapida ve zel tasarima sahiptir. Degirmen iinde ve disinda ve
filtrede patlama kapaklari mevcuttur. Yangina karsi, kmrtozu silolarinin stne su

22

pskrtme tertibati; silolara ve torbali filtrelere ise, karbondioksit enjeksiyonlu intertizasyon

tertibati yerlestirilmistir.[EK 7]

5.8. Paketleme ve Ykleme Tesisi

Bastas imento Fabrikasi paketleme ve ykleme tesisinde torbali ykleme ya
dogrudan kamyona yapilir ya da endirekt olarak paketleme hattinda olur.
imentolar piyasaya kagit ve benzeri torbalar ierisinde veya imento zelligini
bozmayan ve kaybina meydan vermeyen zel imento tasima aralari ile ikarilmaktadir.
Kagit ve benzeri torbalardaki imentonun net agirligi 50 kg olmalidir. Net agirlik toleransi
%2 dir.
Her imento silosunun altinda, kamyonlara dkme malzeme yklemek iin adet
ykleme nitesi bulunmaktadir. Drt silodan ikisi, havali bantlar ve kovali elevatrler
yardimiyla ayni zamanda mevcut paketleme tesisinde imento saglayabilmektedir.
imento tasima sistemleri, dkme malzeme ykleme niteleri ve paketleme
tesisinden evreye yayilabilecek tozlari tutmak iin, ikis toz konsantrasyonlari 30 mg/Nm3
den dsk olan torbali filtreler kullanilmaktadir.[EK 11]

5.9. Kire Fabrikasi

Bastas imento Fabrikasi` nin yaninda bulunan bu fabrikada iki adet kire firini kire
sndrme tesisi ve kire paketleme tesisi bulunmaktadir. Kire firini bacalarindan toz ve gaz
emisyonlari, diger bacalardan ise sadece toz emisyonlari yapilmaktadir. Toz emisyonlarinin
azaltilmasi iin gerekli nitelerde yas filtrelerde kullanilmaktadir. Kagit torbadaki kirecin net
agirligi 25 kg olmalidir. Ters akim prensibi ile alisan dikey kire pisirme firini mevcuttur.
Silindir seklinde olup dis yzeyleri elikten yapilmistir. En stte yksek sicakliga ve ocak
isletme sartlarina dayanikli bir astar vardir. Samot tuglalari bu astari teskil ederler. Ocagi,
hem yanma esnasinda kirecin kimyasal etkisinden hem de asagiya kayan tas ve koklarin
mekanik asindirma tesirinden korurlar. Samot tuglalari Al 2O3 ve SiO2 `den ibarettirler. % 3840 Alminyumlu samot tuglalari 1300 C`a dayaniklidir. elik rt ile samot astari
arasindaki kisim, ocaktan isi kaybini nlemek amaciyla izolasyon iin kullanilir.
Dik ocaklar 3 blgeden olusur.
1.n isinma blgesi: Ocak yksekliginin %25`i kabul edilir. Ama alttan gelen 900-1000
C deki sicak yanma gazlari ile stten gelen soguk dolgu maddesi arasindaki isi alisverisini saglamaktir. Kmrn kaba rutubeti bu blgede alinir.
23

2.Yanma blgesi: Ocak yksekliginin %50`sidir. 800 C`ye kadar isnmis kok burada
yeterli O2 ile karsilasir ve yanmaya baslar. Tm kimyasal reaksiyonlar bu blgede olur.
CaCO3 + Q ?

CaO + CO2 yanmis kire

CaO + H2O ?

Ca(OH)2

C + O2 ?

snms kire

CO2 + 29,3 kcal

CO + O2 ?

CO2 + 67,7 kcal

II

I ve II nolu denklemler toplanirsa;

C + O2 ?

2CO2 + 97,0 kcal

Ortamda O2 fazlaligi varsa;

C + CO2 ?

2CO 38,4 kcal

CO istenmeyen bir gazdir. Bu denklemde denge durumu artan sicaklik ve basinla CO lehine
degisir. Gazda %1 oraninda bulunan CO ayni orandaki O2 ye oranla 10 kat daha fazla isi
kaybina neden olur.
Ortamda fazla O2 olmasi su reaksiyonlari olusturabilir;
S + O2 ?

SO2

SO2 + O2 ?

SO3

SO3 + H2O ?

H2SO4, bu firinda tahribata neden olur.

Eger ortamda O2 yoksa su reaksiyonlar olusur;

H2O + C ?

CO + H2

H2 + S ? H2 S, Kkrtl rnler koroziftirler, isletme mr azalir.

Soguma blgesi: Ocak yksekliginin kalan %25`idir. stten yanma sicakliginda gelen kirele
asagidan gelen soguk hava 600 650 C`ye isitilir. Asagidan alinan kire 40 50 C
oldugunda iyi bir isi ekonomisi saglanmis olur.

5.10. Yardimci niteler

5.10.1. Elektrik Bakim
alisan sayisi: 18 isi, 2 teknisyen ve 2 elektrik ve elktronik mhendisi alismaktadir.

24

Yapilan alismalar: 3 vardiya ile (24-08 / 08-16 / 16-24 saatleri) elektrik bakim hizmetleri
yrtlmektedir. Ayrica gndzdeki 10 eleman ile fabrikanin yapilmasi gereken tm elektrik
bakim alismalarini srdrmektedir. Motor arizalari, elektronik arizalar, bilgisayar arizalari
ve fabrikanin PLC ile alisan otomatik nitelerinin arizalari giderilmektedir.
5.10.2. Makina Bakim
alisan sayisi: 32 isi, 2 teknisyen, 3 makine mhendisi alismaktadir.
Yapilan alismalar: Fabrikanin tm mekanik hizmetleri 3 vardiya halinde bu ekip
tarafindan yapilmaktadir. Kisaca; Rulmanlarin degistirilmesi, hava fanlarinin yataklarinin
bakiminin yapilmasi, malzeme tasiyici elavatr ve kovalarinin bakimlarinin yapilmasi,
yaglanmasi bu nite tarafindan gereklestirilmektedir.
5.10.3. Mekanik Atlye
alisan sayisi: 15 isi ( tornaci, tesfiyeci, kaynaki ), 1 ustabasi, 1 teknisyen
Yapilan alismalar: Fabrikanin yedek malzemelerinin hazirlanmasi, bir kisim tamiratlarinin
yapilmasi ve elik konstrksiyon malzeme hazirligi bu atlye tarafindan gereklestiriliyor.
5.10.4. Insaat Bakim
alisan sayisi: 10 kisi
Yapilan alismalar: Kepe, kirici, delici ve agir is makinalari kullanilmaktadir. Boya,
badana, ufak insaat isleri, tamirat ve dner firin tugla rm yapilmaktadir.
5.10.5. Resimhane
alisan sayisi: Ressam ve ressam yardimcisi alismaktadir.
Yapilan isler: Teknik resim, bu fabrikada kullanilan mekanik paralarin yedeklenmesi iin
gereklidir. Kirilmis, bozulmus, asinmis paralarin izimi yapilir.
5.10.6. Ambar
alisan sayisi: 4 eleman ve 1 ambar sefi
Bulunan malzemeler: 3000 kalem mal vardir. Makine tesisat yedekleri, elektrik malzemesi,
su tesisati, kirtasiye, elektrotlar, salar, tabut, gvenlik malzeme

25

6. BASTAS IMENTO FABRIKASI HEDEFLERI

Genel Sirket Hedefleri
Loshe farin degirmenine ekstraktr konulmasi
10,000 tonluk imento silosu yapilmasi
Tersiyer boru hattina siklonet konulmasi
OHSAS Is Sagligi ve Gvenligi Ynetim Sisteminin Kurulmasi ve belgenin alinmasi
Kalite Ynetim Sistemi Hedefleri;
QDMS bilgisayar programinin subat sonuna kadar alisir duruma getirilmesi
Srelerin tespiti ve sre harita ve dokmanlarinin ikartilmasi
Yapi malzemeleri ynetmeligi ve ilgili standartlarin kurum ii egitimlerinin verilmesi

Hammadde Mdrlg Hedefleri

Kalker ocagi GSM ruhsatinin alinmasi

Kil ocagi GSM ruhsatinin alinmasi

retim Mdrlg Hedefleri

Btede belirtilen klinker retimine ilave olarak, gelistirilmis alev borusu ile alismaya
basladiktan sonra klinker retimini arttirilacak.
Kire fabrikasi snms kire silosunun yan duvarlarina havali bant ve patla yerlestirerek
etkin hacmini arttirip kire stokunu arttirmak.
Kire degirmeni ikis elevatr kovasini degistirerek, sndrme kapasitesini arttirmak.

26

Insan Kaynaklari Mdrlg Hedefleri

Isi kiyafetlerinde tek tipliligi saglamak ve fabrika iinde bireysel is gvenligi malzemeleri
kullanimini yayginlastirmak,
Fabrika sahasinda agalandirma alismalarina 2005 yili sonuna kadar 4000 adet fidan daha
dikerek devam etmek.
Ilk Yardim Ynetmeligi geregi 15 personele Ilk Yardim Egitimi verilmesini saglamak ve
belgelerini almak.
4857 Sayili Is Kanununun 75.maddesi uyarinca hazirlanmasi gereken isi zlk dosyalarini
hazirlamak.
Fabrikanin farkli noktalarina konulan neri kutulari ve anketlerle alisanlarimizin
memnuniyetlerini lmek,
Fabrika girisi iin personel kart sistemi, ziyareti kart sistemi, bariyer, gvenlik odasi gibi
konulari ieren bir projenin uygulanmasi konularinda alismalar yapmak.
Bastas ve Konya imento fabrikalarinda Vicat ve uluslar arasi temayllere uyumlu unvan
ve grev tanimi birligini saglamak yetki ve sorumluluklari tanimlamak.
Sirketin Kurulus yildnmnde (28.07.2005) Lokalde isilerle birlikte gece dzenlemek.
OHSAS 18001 kapsaminda is makinesi kullananlara Is Makinesi Kullanma Yetki
Belgesi(Operatrlk Belgesi) ve G Sinifi Src Belgesi alinmasini saglamak.
2005 Yili egitim planinda belirtilen egitimlerin gereklestirilmesini saglamak.

27

7. KTLE VE ENERJI DENKLIGI (1)

7.1. Kuru Sistem Firin Verileri
7.1.1. Genel bilgiler
n isitici siklon sisteminde farin (raw mix) firindan ikan sicak gazlarla 950-1000 K
sicakliga kadar isitilmaktadir. Firindan ikan sicak gazlarla srklenen tozlar siklon,
sisteminde hemen hemen tmyle tutulup firina geri dnmektedir. n isitici siklon sisteminin
tasarimcisi tarafindan belirlenen gaz ve kati mal akim ynleri sekil zerinde grlmektedir.
Ayni sekilde esitli sicaklik lme noktalari ve numune alma yerleri tarafindan ailmis,
sicaklik lmleri iin byk lde dner firin kontrol odasinda bulunan gstergelerden
yararlanilmistir.
Dner firindan ikan klinker izgarali bir sogutucuda hava ile sogutulmaktadir. Isinan
hava firina ikincil olarak verilmektedir. Ayrica, yanma havasinin bir kismi da birincil hava
olarak dogrudan firina verilmektedir.
7.1.2. Dner Firinin Tanimi
Bastas imento fabrikasindaki dner firin 66 m. Uzunlugunda olup i api 4
metredir. Firin 3,5 cm kalinliginda St. 37-2 Siemens-Martin eliginden yapilmistir. Firinin
farin girisinden baslayarak ilk 48 metresi 20 cm kalinliginda amot tugla, sonraki 20 metresi
20 cm. kalinliginda manyezit tugla, son 2 metresi de yine 20 cm kalinliginda samot tugla ile
rlmstr. Brlr i ie ikili boru seklinde olup hava ile yakit karisimini saglayarak atesler.
Tablo 7. Ktle ve enerji denklikleri iin degerler
Firina giren farin akim hizi

71700 kg / sa

Firina giren farin sicakligi

954 K

Yakit yagi miktari

4634,7 kg

Yakit yagi giris sicakligi

410,2 K

Yakit yaginin alt isi degeri

41115 KJ / kg

Yanma havasi akim hizi

2800 kg mol / sa

Firina giren ikincil hava sicakligi

1022 K

Havanin yas hazne sicakligi

293,2 K

Havanin kuru hazne sicakligi

294,9 K
28

7.2. Kuru sistem Firin Iin Ktle Denklikleri

Siklon sistemine giren farin: M = 79667 kg / saat

Yakilan fueloil

: F = 4635 kg / saat

Varsayimlar :
Baca tozunun kizdirma kaybi sadece karbonatlardan olusmaktadir.
Baca tozu n isitici siklonlara verilen farinin % 10 u kadardir.
Yakit yagindaki kkrt byk lde SO 2 ye oksitlenmektedir.
Yakit yaginin kl ihmal edilmistir.
Farin kristal suyunu n isitici siklonlarda kaybetmektedir.
Firindan ikan gazlarla srklenen tozlar n isitici siklonlarda tutularak firina geri
dnmektedir.
Farin deki MgO aslinda MgCO3 olarak bulunmaktadir.
Farinin kizdirma kaybi, kristal suyunun uurulmasi ve karbonatlarin kalsinasyonu
sonucu olusmaktadir.

Bylece 100 kg farin bazina gre:

MgCO3 =

1.18
=0,0295 kg mol
40

CaCO3 = 78,5 -

0,0295*84
100

= 0.7602 kg mol.

Karbonatlarla giren toplam CO2 = 0.7602 + 0.0295 = 0.7897 kg mol

Kristal suyu : 35.61 -

0.787*44
= 0.048 kg mol
18

n isitici Siklonlar, Dner Firin ve Sogutucu Sistemi Etrafinda Uucu Olmayan Oksitler
Denkligi:
29

Uucu Olmayan Oksitler (U.O.O) = CaO + SiO2 + MgO + Al 2O3 + Fe2O3

Temel : 100 kg farin (siklon girisi)

Farindeki
U.O.O

Baca tozundaki
=

U.O.O

Klinker iindeki
+

U.O.O

63.72 = (10) *(0,6333) + (0,972) *X

X = 59,04 kg kinker

CaO denkligi (kontrol)

(100) *(0,4310) = (10)* (0,4537) + (59,04) *(0,66)

43,10 = 43,50

SiO2 denkligi (kontrol)

(100)* (0,133) = (10) *(0,1082) + (59,04) *(0,2014)

13,35 = 12,87

Kontrol denkliklerinden de grldg gibi siklonlardan % 10 kadar toz kaybi

varsayimi tutarlidir.
Firina giren farin miktari = 100 -10 = 90 kg
7.2.1. Dner Firin ve Sogutcu Sistemi Etrafinda Ktle Denklikleri
Bilinmeyenler:
G = Firindan ikan kuru gaz, k mol.
W = Gazlardaki su buhari, kg mol
A = Verilen yanma havasi, kg mol

Temel : 100 kg klinker

30

Yakilan yakit yagi :

100
4635
*
= 9,85 kg
0,5904 79667

Firina giren farin : 90*

100
= 152,44 kg
59,04

(C + S) denkligi

0,863 0,025
0,7897
90
0,81
+
*9.85+
*
= 0,279G +
12
32
100 0,5904
80

G = Kuru gaz miktari = 6.85 kg mol

N2 denkligi
(0,79) A = (0,687) G = (0,687) (6,85)

A = 5,96 kg mol

H2 denkligi

W=

0,11
29
*9,85+ 0,015* *5,96
2
18

O2 denkligi (kontrol)
Hava ve nemi ile sisteme giren O2
O2 = 0,21*5,96 +0,015*

29 1
* *0,686 = 1,26 kg mol
18 2

Sistemden ikan CO2 ye esdeger O2

O2 =

0,7897
90
*
= 1,2 kg mol
100
0,59049

ikan gazlardaki O2 :
O2

= 0,301*6,85

1
+0,686* = 2,4 kg mol
2

Hava ile giren O2 + ikan CO2 deki O2 0 ikan gazlardaki O2 :

31

2,46 ~ 2,4
Bylece asagidakiler kolaylikla hesaplanabilir.

Hava fazlasi:

Hava ile giren O2 = 0,21*5,96 = 1,252 kg mol

Yanma iin gerekli

Teorik O2 =

0,863 0,11 0,025

+
+
*9,85 = 0,987 kg mol
12
4
32

Hava fazlasi =

1,252-0,987
* 100 = % 26,85
0,987

Kalsinasyonla ikan CO2 = (0,7897) *(1,5244) = 1,204 kg mol

Tablo 8.Hesaplanan sonularin 1 saatlik tketim bazina evrimi
Siklonlara beslenen farin

79667 kg

Firina beslenen farin

71700 kg

Yakilan yakit yagi

4635 kg

retilen klinker

47035 kg

Kuru hava

2800 kg mol

Kuru gazlar

3221 kg mol

Su buhari

323 kg mol

7.3. Dner Firin ve Sogutucu Etrafinda Enerji Denkligi

Genel olarak, dner firin ve sogutucu sistemi iin termodinamigin birinci kanunu
sonucu olan genel enerji denklgi asagidaki sekildedir.
32

Q=?H

Burada Q sistemden ulasim ve isima ile isi kaybi olup ? H ise sistemden ikan ve
sisteme giren akimlarin toplam entalpileri arasindaki farki gstermektedir. Bir akimin toplam
entalpisi sicakligindan tr sahip oldugu hissedilir entalpi, buharlasma gizli entalpisi ve
kimyasal entalpiden olusmaktadir.
rnegin, hissedilir entalpi akim miktarinin akim sicakligi (T) ile temel hal
sicakligi (To) arasindaki fark ve ayni sicaklik araligindaki ortalama isi kapasitesi (Cp) ile
arpimi ile hesaplanir.
Hh = m*Cp*(T To)

Buharlasma gizli entalpisi bir akim iindeki suyun fiziksel hali ile temel hal olarak
seilen su fiziksel hali arsindaki entalpi farkinin o akim iindeki su miktari ile arpilmasiyla
hesaplanir.
Kimyasal entalpi ise akim iindeki bilesiklerin olusum entalpileri (Hi) bilesiklerin
miktariyla arpilarak bulunur. Buna gre 100 kg klinker elde edebilmek iin gerekli olan
entalpi su sekilde hesaplanir:
(Hk) klinker = (Sni Hi klinker + (Sni Hi) baca tozu + (n Ho) CO2 (Sni Hi)
Toz, farin ve kalsinasyon sonucu olusan karbon dioksitin kimyasal entalpisi sifir
olarak alinir.
Yakit yaginin kimyasal entalpisi ise alt isi degerine esittir.Gazlarla ikan karbon
monoksitin kimyasal entalpisi ise miktari ile olusum entalpisinin arpimina esittir.
Bastas isletme verileri iin klinkerin kimyasal entalpisi 1854,7 kj/kg olarak hesaplanmistir.
Temel: 100 kg klinker

Temel hal: 293 K, su buhar

Giren Entalpi (kJ)

Yakit Yagi

33

Hissedilir entalpi : (9,85)* (1,256) * (410,2 293)

= 1,450

Kimyasal entalpi : (9,85) *(41115) = 404.983

Hava: Hissedilir entalpi:

(5,96)* (31,6)* (294 293)

= 188

Farin; Hissedilir entalpi : (152,44) *(1,079)* (954 293) = 101.723

Toplam=1,450+404,983+188+101,723= 515.344
ikan Entalpi (kJ)
ikan Gazlar

Hissedilir entalpi:
Tablo 9. Hissedilir entalpi degerleri
CO2

(0,275)*(6,85)*(49,4)* (1252 293)

89.242kj

CO

(0,004)* (6,85) *(31,4) * (1252 293)

825kj

O2

(0,024) *(6,85) *(32,6) *(1252 293)

5.140kj

N2

(0,687) *( 6,85)*(31,2)* (1252 293)

140.806kj

H2O

(0,687)* (38,5) *(1252 293)

25.328kj

COnun kimyasal entalpisi : (0,004) (6,85) (283028) = 7.755

Klinker

Hissedilir entalpi : (100)* (0,815) *(465 293) =

Kimyasal entalpi : (100)* (1854,7)

14.018
185.470

Toplam 468.585
Isi kaybi = Giren Entalpi ikan Entalpi

Isi kaybi = 515.344 468.585

= 46.761 kJ

34

Isi kaybi =

46.761
* 100 = % 9.07
515.344

Yukaridaki enerji denkliginde firindan ikan gazlarla srklenip siklonlarda tutularak geri
dnen tozlar arasindaki entalpi farki hesaplanmistir. Yukaridaki enerji denkligi ile ilgili bazi
degerler asagidaki gibidir.
Tablo 10. Enerji denkligi ile ilgili bazi degerler.
Yakit yaginin isi kapasitesi

1,256 kj/kg K

Giren havanin ortalama molar isi kapasitesi 31,6 kj/kg mol-K

Yakit yaginin alt isi degeri

41115 kj/kg

Farin isi kapasitesi

283.028 kj / kg mol

Tablo 11. ikan Gazlarin ortalama molar isi kapasiteleri

CO2

49,4 kj/kg mol K

CO

31,4 kj/kg mol K

O2

32,6 kj/kg mol K

N2

31,2 kj/kg mol K

H2O

38,5 kj/kg mol K

35

8. KTLE VE ENERJI DENKLIGI (2)

8.1. Ktle Denkligi
1 kg klinker elde etmek iin gerekli farin miktari nedir.
%15 firina verilen kmrn kl, PAAL(%31 Petrokok, %32)
Tablo 12. Kmr verileri
Firina Verilen Farin

Zonguldak( %37 tun bilek)

FARIN + KMR = S

CaO : 53.98

25 x 0.15 = 3.75

53.98 + 3.75 = 57.73

MgO : 2.29

2.12 x 0.15 = 0.32

2.29 + 0.32 = 2.61

Al2O3 : 5.53

20.14 x 0.15 = 3.02

5.53 + 3.02 = 8.55

Fe2O3 : 3.29

6.21 x 0.15 = 0.94

3.29 + 0.94 = 4.23

SiO2 : 18.44

45 x 0.15 = 6.75

18.44 + 6.75 = 27. 19

Tablo 13. Kl miktari

a

( 0.01784 ) * ( CaO )

( 0.01784 ) * ( 57.73 )

1.03

( 0.0209 ) *( MgO )

( 0.0209 ) *( 2.61 )

0.06

( 0.01 ) *( Al2O3 )

( 0.01 ) * ( 8.55 )

0.09

( 0.01 ) * ( Fe2O3 )

( 0.01 ) * ( 4.23 )

0.04

( 0.01 ) * ( SiO2 )

( 0.01 ) * ( 25.19 )

0.25

(0.00075)*(SiO2)+(0.0035)*(Al2O3)

(0.00075)*(27.19)+(0.0035)*(8.55)

0.05

a+b+c+d+e+f

1.03+0.06+0.09+0.04+0.25 + 0.05

1.52

36

h1 = g *

100 - Azk
100

h1 = 1.52 *

100 - 0.15
100

h1 = 1.51
h2 : Baca gazlarindaki kayip + farin degirmenine verilen gazin iindeki kayip
h2 = % 23 kabul edilir.
h = h1 + h2 = 1.51 + 0.23 = 1.74 bulunur.
k = Yakittan giren kl miktari = % 15 alinir.
i=hk
i = 1.74 0.15 = 1.59 ( 1 kg klinker iin gerekli farin miktari )

37

8.2. Enerji Denkligi

n isitici siklonlari olan dner firinin zerinde enerji denkligi :
n isiticili siklonlara sahip olan dner firindan ikan gazin ortalama sicakligi 320 360 C
arasindadir. Bu gaz yaklasik olarak % 12 nem iermektedir. Ve bu deger hammaddeyi
kurutmak iin uygun bir degerdir. Asagidaki islemlerde n isitici siklona sahip olan dner
firin gtme ve kurutma degirmenleri ile birarada alistirildigi dsnlecektir.
Tablo 14. Enerji Denkligi iin kabul edilen veriler.
ikan gaz sicakligi

360 C

Klinker sicakligi

150 C

Hammadde iindeki su miktari

0.5 %

Su miktari

0.005 kg / kg kuru hammadde

Yakit tketimi

10.6 % ?
Bunun

0.106 kg kmr / 1 kg klinkerdir.

kalorifik

degeri

30150

kmrdr.
Giren isi

3190 kj / kg klinker

Firindan ikan klinker degeri

2000 ton / gn

Farin degirmeninden ikan gazin sicakligi

120 C

Degirmen ikisi

2000*

1,6
= 133.3 hammadde / h
24

Hammaddenin ierdigi nem

7%

Kurutulmus hammaddenin iinde kalan nem

0.5 %

Yzey sicakligi

20 C

Klinker olusum isisi

1830 kj / kg

Faktr ( fazla hava )

1.2

1 kg klinker retimi iin

1.59 kg farin

38

kj

kg

retilen Baca Gazi Miktari

Yakittan gelen:

0.104 x [1+1.2 (11.6 x 0.78 + 34.78 x 0.04 4.35 x 0.10 + 4.35 x 0.04) ]

Sudan gelen:

Hammaddeden gelen ( CO2 ) : 0.44 x 0.76 x 1.54

= 1.40 kg/kg

0.005 x 1.54

= 0.01 kg/kg

Kg klinker basina :

= 0.52 kg/kg
+

Firindan ikan baca gazinin toplam degeri

= 1.93 kg/kg

Normal sartlar altindaki gaz hacmine karsilik gelen deger = 1.47 Nm3 / kg
1 kg kinker basina dsen kj cinsinden enerji:
Klinker olusum isisi

= 1830 kj

Yakittan kaybedilen baca gazi isisi:

1.40 * ( 0.96 + 0.000209 * 360 ) * ( 360 20 )

= 492 kj

Farinden kaybedilen baca gazi isisi:

0.52 * ( 0.80 + 0.000461 *360 ) *( 360 20 )

= 171 kj

Subuharindan kaybedilen baca gazi isisi:

0.01 *( 1.76 + 0.000775 * 360 )* ( 360 20 )

= 7 kj

Suyun buharlasma isisi:

= 25 kj

0.01 * 2453

Klinkerdeki atik isi:

1.0 * ( 0.76 + 0.000297* 150 ) *( 150 20 )

= 105 kj

Radyasyon kaybi :

= 560 kj

1 kg klinker elde etmek iin gerekli olan isi

= 3190 kj

39

9. SONU
BASTAS imento Fabrikasinda yapilan 25 gnlk isletme staji sresi boyunca
retim ve retime yardimci niteler incelenmistir. Hammaddenin ikarildigi tas ocagi
incelenmis ve Bastasin 100 yillik ihtiyacini karsilayacak kapasitede oldugu grlmstr.
Tas ocagindan sonra konkasr incelenmistir. Bu niteye gelen hammadde kirilarak
farin degirmeni nitesine gnderilir ve burada kil ve demir cevheri ile karistirilir. Karisim,
prekalsinasyon isleminden getikten sonra firina girer. Firinda, kmr degirmeninden gelen
kmr ile yakilir. Kmr, firinin sogutma blgesinden alinan sekonder hava ile ateslenir
(Fakat, firinin ilk ateslemesi fuel-oil ile yapilir). Bu islemlerden sonra firindan ikan rn
klinker olarak adlandirilir. Klinker daha sonra imento degirmeni I, imento degirmeni II ve
imento degirmeni IIIe aktarilir. Burada alitasi ve tras ile karistirilir. Ayrica bu nitede
kapasiteyi arttirmak iin imento gtmeyi kolaylastirici maddeler kullanilir.
imento degirmeninde gtlen karisim imento silosuna ve oradan da paketlemeye
geer. retim devam ederken klinker, kmr ve farin rnekleri laboratuar tarafindan kontrol
edilir. Yardimci niteler; mekanik, elektrik, makine, insaat, resimhane ve ambardir. Bu
niteler incelenmis ve raporda belirtilmistir. Fabrikanin amaci fabrikaya yeni niteler
ekleyerek kapasiteyi arttirmaktir.
Ayrica, TSye gre Bastas imento Fabrikasi standartlara uygun ve yksek kalitede
imento retmektedir.
Bana staj ve grenme olanagi saglayan BASTAS a tesekkrlerimi sunuyorum.

40

10.KAYNAKLAR
1. BASTAS imento Fabrikasi Dkmanlari
2. imento Teknolojisi, IM-HOL, basin yayim, 1987
3. imento ve Beton Dnyasi, Subat sayisi, 1999
4. Oysa Nigde imento Fabrikasi Dkmanlari
5. Yibitas Lafarge imento Fabrikasi Dkmanlari

41