KÜTLE VE ENERJİ

DENKLİKLERİ

Murat SOYLU TÇMB-12 Mayıs2009 1

 Kütle – Mol / Hatırlatma
• Moleküler Kütle:
Bir kimyasal bileşiğin moleküler kütlesi bu
bileşiğin bir molekülünün bileşik atom kütle
birimi cinsinden kütlesidir.
• Örnek:
Carbon (C) : 12 C + O2 = CO2 (44)
Hidrojen (H) : 1 H2 + ½ O = H2O (18)
Oksijen (O) : 16
S + O2 = SO2 (64)
Azot (N) : 14
Na2O + SO3 = Na2SO4 (142)
Kükürt (S) : 32

Murat SOYLU TÇMB-12 Mayıs2009 2

 Kütle - Mol – İdeal gaz - Hacım
• Buna göre :
1 gmol CO2 : 12 + 2 x 16 = 44 gram
1 gmol N2 : 2 x 14 = 28 gram
• Normal şartlarda yani :
1 atm. basınç ve 273K ( 0C) de
1 gmol gazın hacmı 22.4 litredir
• İdeal gaz kanununa göre:
PV = nRT (Boyle, Charles, Carnot)
V=Litre ; P=Atm ; T=Kelvin ; n=gmol ise :
R = 0.082 dir.
• 22.4lt x (1000cm3/1lt) x (1m/100cm)3
=0.0224Nm3
Murat SOYLU TÇMB-12 Mayıs2009 3
 Kütle Denkliği-Hatırlatma
• Basit bir örnek :
Bir limanda gemiye 4000 ton kömür yüklenecektir.
Kömürün nem oranı % 8 dir. Yükleme öncesi
şiddetli yağmur yağar. Varış limanında nem %11
olarak bulunur. Kömür ne kadar su almıştır?

Temel : 100 t kömür

X ton su
100 ton kömür 100 + X ton kömür
92t kuru ; 8t su % 89 kuru

Kuru madde denkliği : 100 x 0.92 = (100 + X) x 0.89

X = 3/0.89 = 3.37 ton;134.8 ton / 4000 ton kömür

Murat SOYLU TÇMB-12 Mayıs2009 4

 Fırında Genel Kütle Denkliği
Temel : 100t Klinker = 1 saat C + O2 = CO2
12 + 32 = 44
Toz geri dönüşü,kükürt ve Gaz:1,63Nm3/kg KK 9 + 24 = 33
kaçak hava yok CO2 : 85t
O2 : 7t H2 + O = H2O
%22 fazla hava Yakıt : 10t N2 : 130t
C : 9t H2O : 9t 2 + 16 = 18
H : 1t Toplam : 231t 1+ 8 = 9
Farin: 152t t
SİSTEM
CO2 : 52t
Hava : 169t Klinker : 100t
O2 : 39t
N2 : 130t TON M.Ağ. tmole NM3 %(mol)
CO2 85 44 1,93 43.273 38,28
1,31Nm3/kg KK O2 7 32 0,22 4.900 3,15
Kütle denkliği N2 130 28 4,64 104.000 58,57
H2O 9 18 0,50 11.200
152 + 10 + 169 = 231 + 100 TOT. 231 163.373
Murat SOYLU TÇMB-12 Mayıs2009 5
 Fırında Genel Kütle Denkliği
Temel : 100t Klinker = 1 saat C + O2 = CO2
12 + 32 = 44
Toz geri dönüşü,kükürt ve Gaz:1,53Nm3/kg KK 9 + 24 = 33
kaçak hava yok CO2 : 85t
O2 : 4t H2 + O = H2O
%12.5 fazla hava Yakıt : 10t N2 : 120t
C : 9t H2O : 9t 2 + 16 = 18
H : 1t Toplam : 218t 1+ 8 = 9
Farin: 152t t
SİSTEM
CO2 : 52t
Hava : 156t Klinker : 100t
O2 : 36t TON M.Ağ. tmole NM3 %(mol)
N2 : 120t CO2 85 44 1,93 43.273 30,46
1,21Nm3/kg KK O2 4 32 0,13 2.800 1,97
Kütle denkliği N2 120 28 4,29 96.000 67,57
H2O 9 18 0,50 11.200
152 + 10 + 156 = 218 + 100 TOT. 218 153.273
Murat SOYLU TÇMB-12 Mayıs2009 6
 Fırında Genel Kütle Denkliği
Temel : 100t Klinker = 1 saat C + O2 = CO2
12 + 32 = 44
Toz geri dönüşü,kükürt ve 9 + 24 = 33
kaçak hava yok Gaz:1,43Nm3/kg KK
CO2 : 85t H2 + O = H2O
%18 fazla hava Yakıt : 10t O2 : 5.25t 2 + 16 = 18
C : 9.0t N2 : 113t 0.5 + 4 = 4.5
H : 0.5t H2O : 4.50t
Farin: 152t S : 0.5t Toplam : 207,75t S + 3O = SO3
CO2 : 52t SİSTEM 32 +48 = 80
0.5+0.75 = 1.25
Klinker : 100t
Hava : 147t
SO3 : 1.25t
O2 : 34t
TON M.Ağ. tmole NM3 %(mol)
N2 : 113t CO2 85 44 1,93 43.273 31,51
Kütle denkliği 1,14Nm3/kg KK O2 5,25 32 0,16 3.675 2,68
N2 113 28 4,04 90.400 65,82
H2O 4,5 18 0,25 5.600
152 + 10 + 147 = 207.75 + 100 + 1.25 TOT. 208 142.948
Murat SOYLU TÇMB-12 Mayıs2009 7
 Isı Transfer Denklemi
Q =mCpm(T2 – T1)
Q = Isı, Kcal
m = Kütle (kg) veya hacım (Nm3)
Cpm = Ort.Isı sığası, Kcal/ kg(Nm3)-oC

Örnek hesaplama:
100,000Nm3 hava 800oC de ne kadar ısı içerir?
800C de hava için Cpm = 0.258kcal/kg-oC
1gmol hava : 0.21gmol O2 + 0.79gmol N2 içerir.
1gmol hava : 0.21 x 32 + 0.79 x 28 = 28.84g =0.0224Nm3
100000 x (28.84 / 0.0224) = 128750000g = 128750kg
Q = 128750 x 0.258 x (800 – 0) = 26,574,000Kcal

Murat SOYLU TÇMB-12 Mayıs2009 8

 Ortalama Isı Sığası
Cp ort. – Temel 0ºC
kcal/kg°C 20°C 100°C 200°C 300°C 400°C 500°C 600°C 700°C 800°C 900°C 1000°C
O2 0.2190 0.2206 0.2236 0.2271 0.2306 0.2340 0.2372 0.2401 0.2428 0.2451 0.2473
N2 0.2487 0.2485 0.2492 0.2506 0.2525 0.2547 0.2572 0.2597 0.2623 0.2648 0.2671
H2 3.4073 3.4304 3.4453 3.4541 3.4610 3.4681 3.4767 3.4872 3.5000 3.5144 3.5308
CO2 0.1977 0.2077 0.2183 0.2275 0.2356 0.2428 0.2493 0.2550 0.2602 0.2649 0.2891
H2O 0.4450 0.4471 0.4519 0.4580 0.4648 0.4721 0.4796 0.4873 0.4951 0.5031 0.5111
Hava 0.2418 0.2420 0.2433 0.2452 0.2474 0.2499 0.2525 0.2562 0.2578 0.2602 0.2625
CaCO3 0.1870 0.2057 0.2212 0.2322 0.2407 0.2476 0.2536 0.2589 0.2637 0.2681
Farin 0.1835 0.2018 0.2172 0.2277 0.2359 0.2431 0.2496 0.2549 0.2596 0.2639
Klinker 0.1780 0.1881 0.1985 0.2069 0.2137 0.2190 0.2233 0.2289 0.2302 0.2334 0.2370
Curuf 0.2110 0.2110

1100°C 1200°C 1300°C 1400°C 1500°C 1600°C 1700°C 1800°C 1900°C 2000°C
O2 0.2493 0.2511 0.2528 0.2545 0.2560 0.2574 0.2588 0.2602 0.2614 0.2627
N2 0.2694 0.2715 0.2735 0.2754 0.2772 0.2789 0.2805 0.2820 0.2834 0.2847
H2 3.5490 3.5685 3.5892 3.6107 3.6327 3.6549 3.6772 3.6994 3.7213 3.7430
CO2 0.2729 0.2764 0.2795 0.2825 0.2852 0.2876 0.2899 0.2920 0.2940 0.2958
H2O 0.5191 0.5269 0.5346 0.5420 0.5492 0.5562 0.5629 0.5694 0.5757 0.5817
Hava 0.2647 0.2668 0.2687 0.2706 0.2723 0.2739 0.2755 0.2770 0.2783 0.2796
Klinker 0.2412 0.2464 0.2529 0.2610 0.2711 0.2836 0.2987 0.3167 0.3382 0.3632

Murat SOYLU TÇMB-12 Mayıs2009 9

 Fırında Genel Kütle ve Enerji(Isı)
Denkliği
Temel : 1kg Klinker Su giderme(kil) : 40
Dekarbonizasyon : 475
Yakıt : 0.10kg Gaz : 2.31kg Ergime ısısı : 25
7700 kcal/kg T : 380C Toplam : 540
770 kcal Cp : 0.253kcal/kg-C
2,31 x 0,253 x 380 =222kcal
Farin: 1.52kg
SİSTEM
CO2 : 0.52kg
T : 80C Hava : 1.69kg Klinker : 1kg
Cp : 0.20kcal/kg-C T : 700C T : 1350C
0,52 x 0,2 x 80=8.3kcal Cp : 0.256kcal/kg-C 1.0 x 0.257 x 1350 = 347kcal
1,69 x 0,256 x 700 = 303kcal

770 + 8.3 + 303 +100 = 1181 222+347+540+72 = 1181

kömür farin hava exotherm gaz kk CO2 kayıp

Murat SOYLU TÇMB-12 Mayıs, 2009 10
 Gazda Isı Sığası Hesaplama

kg %(ağ) Cp,kcal/kg-C Cp Gaz kcal/kg-C

CO2 85 36,80 0,234 0,086
O2 7 3,03 0,230 0,007
N2 130 56,28 0,252 0,142
H2O 9 3,90 0,464 0,018
Toplam 231 100,00 0,253
Murat SOYLU TÇMB-12 Mayıs, 2009 11
 Soğutucuda Denklikler
Temel : 1kg Klinker Fazla hava
Tersiyer hava 1.0Nm3/kg KK
0.5Nm3/kg KK 220C
760C Cp : 0.244kcal/kg-C
Sekonder hava Cp : 0.259kcal/kg-C 69kcal
0.5Nm3/kg KK 127kcal
850C
Cp : 0,261kcal/kg-C
143kcal

Klinker
1kg
1350C
Cp : 0.257kcal/kg-C
347kcal Soğutma havası
2.0Nm3/kg KK
20C Klinker
Cp : 0.242kcal/kg-C 1kg
Isı denkliği 11kcal 100C
Cp : 0.188kcal/kg-C
19kcal
347 + 11 = 143 + 127 + 69 + 19
12
Murat SOYLU TÇMB-12 Mayıs, 2009
 Suyun Buharlaşma Isısı
Suyun Isı Sığası : 1.0 kcal/kg-C
100C de buharlaşma ısısı : 540kcal/kg-C

Örnek:
0C de sudan 100C de buhar elde etmek için
gereken ısı nedir?

Temel : 1kg su ve 0C
1 x 1 x (100-0) + 1 x 540 = 640 kcal/kg

13
Murat SOYLU TÇMB-12 Mayıs, 2009
 Farin Değirmeninde Denklikler
Temel : 1,60kg Yaş Farin ve 0C
78/0.08 =1000kcal/kg su
Nem : %5
Gaz
T : 20C Farin X kg
Cp farin : 0.184kcal/kg-C 100C
P : 14kwh/t farin Cp su : 1.0 kcal/kg-C Cp : 0.240kcal/kg-C
1.52kg farin ; 5.6kcal X x 0.24 x 100 = 24X kcal
0.08kg su ; 1.6kcal 1.045 x 24 = 25kcal
7.2kcal

14/1000 = 0.014kcal/kg
Gaz 1.6 x 0.014 x 860 x 0.9 =17.3kcal Farin
X kg 1.52kg kuru
T : 300C 100C
Cp : 0.249kcal/kg-C Su : 0.08kg
Cp : 0.202kcal/kg-C
X x 0.249 x 300 = 74.7X kcal 100C
30.7kcal
Cp : 0.447kcal/kg-C
(74.7X) + 7.2 + 17.3 = 24X +46.8 + 30.7
3.6kcal
X = 1.045kg Buharlaşma ısısı:0.08 x 540 = 43.2kcal
1.045 x 74.7 = 78kcal Toplam : 46.8kcal
Isı denkliği
78 + 7.2 + 17.3 = 46.8 + 25 + 30.7
14
Murat SOYLU TÇMB-12 Mayıs, 2009
 SORU
Limanı olan bir çimento fabrikasında çimento
değirmeninde curuflu çimento üretilmektedir.
Besleme: %60klinker,%35curuf,%5 alçıtaşı
Curuf ve alçıtaşı : 0C
Klinker : 80C
Değirmen havası : 0C ; 50000m3/h
Curufun nemi : %10
Alçıtaşının nemi : %5
Tüketilen güç(değ.mot) : 3000kw
Çıkış sıcaklığı 100C ise değirmende tüketilen
spesifik enerji (kwh/t çimento) nedir? İyileştirmek için
ne yapılabilir?
Cp(100C) alçıtaşı : 0.26kcal/kg-C
15
Murat SOYLU TÇMB-12 Mayıs, 2009
 YANIT : 1. Kütle Denkliği
Temel : 1saat

X t besleme
600X kg klinker Hava
350X kg curuf 40,200kg
50X k alçıtaşı :

3000 x 860 x 0.9 =2,322,000kcal

Hava Çimento
50,000m3 Klinker : 600X kg
40,200kg Curuf : 315X kg
50,000 / 0.0224 /1000 x 18 = 40,200kg A Taşı : 47.5X kg
Toplam : 962.5X kg

Su : 350X x 0.1 + 50X x 0.05 = 37.5X kg

16
Murat SOYLU TÇMB-12 Mayıs, 2009
 YANIT : 2. Isı Denkliği
Temel : 1saat
Cp,klinker 80C : 0.1850
Cp,klinker100C : 0.1881
Cp,curuf (100C) : 0.2110
Cp,buhar(100C) : 0.4471 X t besleme Hava
600X kg klinker; 80C
Cp,ataşı (100C) : 0.26 8880X kcal
40,200kg
972,320 kcal
Cp,hava (100C) : 0.242

3000 x 860 x 0.9 =2,322,000kcal Çimento

Klinker : 11286X kcal
Curuf : 6646X kcal
Su : 37.5X kg ATaşı : 1235X kcal
1677X kcal Toplam : 19167X kcal
20250X kcal
21927X kcal

Isı Dengesi : 8880X + 2,322,000 = 972320 + 19167X + 21927X

X = 41.9 t ; 3000/(41.9 x 0.9625) = 74.4 kwh/t
17
Murat SOYLU TÇMB-12 Mayıs, 2009
 YANIT : 3. Isı Denkliği
Temel : 1saat
Cp,klinker 80C : 0.1850
Cp,klinker100C : 0.1881
Cp,curuf (100C) : 0.2110
Cp,buhar(100C) : 0.4471 X t besleme Hava
600X kg klinker; 80C
Cp,ataşı (100C) : 0.26 8880X kcal
30,000kg
726,000 kcal
Cp,hava (100C) : 0.242

Hava
3000 x 860 x 0.9 =2,322,000kcal Çimento
30,000 Klinker : 11286X kcal
250C Curuf : 6646X kcal
Cp : 0.02443 Su : 37.5X kg ATaşı : 1235X kcal
1,832,250 kcal 1677X kcal Toplam : 19167X kcal
20250X kcal
21927X kcal

Isı Dengesi : 8880X + 2322000 + 1832250 = 726000 + 19167X + 21927X

X =106 t ; 3000/(106 x 0.9625) = 29.4 kwh/t

18
Murat SOYLU TÇMB-12 Mayıs, 2009