1. Hindi likas sa mga Filipino ang pagiging tamad.

Magbigay ng tatlong dahilan na ayon kay Rizal ay naging sanhi ng

katamaran ng mga ito?
- Ayon sa La Indolencia de los Filipinos o "The Indolence of the Filipinos" ni Rizal, hindi likas sa mga Filipino ang pagiging
tamad. Ilan sa mga ibinigay niyang dahilan upang ipaliwanag ito ay: (1) Dahil sa mainit na temperatura ng Pilipinas, mas
mabuti kung mas maagaan ang pagtatrabaho. Natutulog din sila sa tanghali para maiwasan ang mainit na araw. Ayon sa
kanya, ang isang oras na trabaho sa ilalim ng mainit na araw ay katumbas sa isang araw na trabaho sa mga lugar na may
temperate climate. (2) Ikalawa, hindi sumusunod nag mga Pilipino sa batas dahil masyadong marahas ang mga Espaol,
Anyo ng pagtutol ang hindi pagsunod sa batas. Masyadong mataas ang buwis kaya naman malaking bahagi ng kanilang
kinikita ay napupunta sa gobyerno o mga pari. (3) Ikatlo, hindi maayos ang sistema ng edukasyon. Mga paulit-ulit na
dasal ang itinuturo sa mga paaralan at mga bagay na hindi naman magagamit ng mga estudyante sa ikauunlad ng bansa.
Hindi itinuturo ang mga bagay na syang kailangan ng Pilipinas nang panahong iyon tulad ng Agrikultura o tungkol sa
Industriya.
2. Talakayin ang proyekto ni Rizal sa Hilagang Borneo. Pagsulong ba ito o pag-urong ng bisyon niya para sa mga
Filipino?
- Dahil sa problema ng Calamba sa pagmamay-ari lupa nang panahong iyon, naisip ni Rizal na magkaroon ng Filipino
settlement sa Sabah sa North Borneo. Plinano niyang ilipat ang mga pamilyang nawalan ng lupa sa Calamba tungo sa
isang Bagong Calamba kung saan walang pagmamalupit ng mga Espanol at ng simbahan. Sinabi nya sa kanyang liham
kay Blumentritt na, if it is impossible for me to give my country liberty. I should like to give it at least to these noble
countrymen of mine in other lands.
- Para sa akin ito ay pag-urong sa bisyon niya para sa mga Pilipino. Isa itong paraan ng pagsuko at pag-iwan sa Pilipinas.
Tila mawawalan lang ng saysay ang mga naisakripisyo nila kung lilipat na lang sila sa ibang bansa.
3. Ipakilala si Maximo Viola o/at Valentin Ventura? Ano ang naging kaugnayan nila sa buhay ni Rizal?
- Maximo Viola: isang physician, municipal councilor at taga-suporta ng Propaganda Movement mula sa Bulacan. Nasa
Berlin siya noon upang maghanda sa pagiging doktor. Siya ang nagpautang ng Php300 kay Rizal para sa pagpapalimbag
ng Noli Me Tangere. Kaya naman 2000 copya ng libro ang naipalimbag.
- Valentin Ventura: repormista noong panahon ng rebolusyon. Mula sa Pampanga. Nasa Espana siya para sumama sa
iba pang mga Pilipino sa Kilusang Propaganda. Dahil sa financial difficulties ni Rizal noon, nag-offer si Ventura ng Php150
upang ibayad sa pagpapalimbag ng El Filibusterismo.
4. Ipaliwanag ang limang layunin ng La Liga Filipina.
- Pag-isahin ang buong kapuluan sa isang katawang buo, malakas at magkakauri;
- Magbigay ng tulong sa lahat sa oras ng kagipitan at pangangailangan,
- Ipagtanggol ang mga mamamayan sa lahat ng uri ng karahasan at kawalan ng katarungan;
- Paunlarin at palakasin ang edukasyon, agrikultura at pangangalakal;
- Ipagpatuloy ang pag-aaral at pagpapatupad ng reporma.
5. Anong kaisipan ni Rizal ang ibinabandila ni Padre Florentino?
- Tulad ni Rizal, hindi pabor si Padre Florentino sa himagsikan. Para sa kanila, dapat daanin ang paghingi ng kalayaan sa
mapayapang paraan. Ayon kay Padre Florentino, Anong halaga ng tagumpay kung panibagong poot, halimaw at krimen
ang ibubunga nito.; Kung lalaya ang ating bayan, hindi ito dahil sa krimen at bisyo kundi dahil a pag-ibig sa kapwa at sa
Diyos.
6. Ipaliwanag ang pagkakaiba ng rebelyon sa rebolusyon? Magbigay ng halimbawa.
- Rebelyon: pagprotesta sa isa sa mga paniniwala at batas ng isang grupo, ngunit di nangangahulugang pagtutol sa
pamumuno nito. Madalas ay ginagawa ng isa ring miyembro o dating miyembro ng grupo. Halimbawa: coup de etat
- Rebolusyon: ipinaglalaban ang tuluyang pagpalit ng pamumuno ng isang grupo at ng mga batas nito. Maaari/madalas
itong gawin ng oposisyon. Halimbawa: Katipunan, people power
7. Ipaliwang: Si Rizal ay laban sa mga Prayle at Guardia Civil subalit hindi laban sa Espana.
- Naniniwala si Rizal na mas mabuti kung maging mamamayan ang mga Pilipino ng Espana na tinatamasa ang mga
karapatan ng isang Spanish citizen. Kung magiging Spanish citizen ang mga Pilipino hindi na sila maari pang abusuhin ng
mga Espanol. Laban si Rizal sa mga Prayle at Guardia Civil na umabuso sa kanya at sa kanyang pamilya. Tulad ng
pagkakakulong ng kanyang ina at pagtutol ng mga Prayle na ikasal sila ni Josephine Bracken.
8. Ano ang ibig ipahatid ni Rizal sa pamamagitan ng pagkabigo ni Simoun?

- Nabigo si Simoun gamit ang dahas ng rebolusyon. Mula dito, nais iparating ni Rizal na ang mga pag-aaklas na
gumagamit ng dahas ay hindi magiging matagumpay. Na hindi pa handa ang mga Pilipino sa binabalak na rebolusyon.
Mayroon pang ibang mapayapang paraan. kailangang mag-isip at maghanda nang mabuti at huwag maging padalosdalos.
9. Ano ang obhetibong realidad na kumondisyon kay Rizal upang maghangad pa ng mataas na edukasyon.
- Naging dahilan ang pang-aalipusta ng mga Espanol sa mga Pilipinong Ilustrado sa Unibersidad ng Sto. Tomas. Ibinaba
ang kanyang premyo sa ikalawang gantimpala dahil siya ay isang Indio. Naging mababa ang kalidad ng sistema ng
edukasyon at ang pagtangi sa mga Espanyol bilang superyor na mga estudyante. Dahilan din ang pagkakaroon ng
katarata sa mata ng kanyang Ina. Kaya naman minarapat ni Rizal na mag-aral sa ibang bansa upang maghangad ng mas
mataas na edukasyon.
10. Pumili ng tatlong tauhan sa sumusunod at ibigay ang kahulugan/kabuluhan ng mga ito noon at ngayon: Tales, Isagani,
Pari Millon, Lucas, Basilio, Pedro, Sisa, Ma. Clara, at Placido Penitente.
- Tales: sumisimbulo sa mga Pilipinong sawimpalad na pinagmalupitan ng mga Kastila at sumama sa kilusang
rebolusyonaryo.
Ngayon: sumisimbulo sa mga Hukbong Mapagpalaya o NPA.
Mga magsasaka na kinunan ng lupa ng mga panginoong maylupa.
- Sisa: Sumisimbolo sa Inang bayan na pinagmalupitan ng mga dayuhan.
Nabaliw dahil sa kasawian
Ngayon: sumisimbolo sa mga kababaihan na biktima ng karahasan.
Pinagmalupitan ng tadhana. / Mga martir na asawa at ina.
Inang bayan na patuloy pa ring pinagsasamantalahan ng mga dayuhan.
Mga kababaihang biktima ng white slavery, human trafficking, prostitusyon
- Ma. Clara: sinisimbolo ang Inang bayan na napasailalim ng mga Kastila.
Sumisimbolo sa dalagang Pilipina, na mahinhin at mayumi.
Relihiyoso at madasalin
Ngayon: Isang klase ng inumin
Tila nawala na raw siya ngayon dahil iba na ang dalagang Pilipina
Katulad ni Sisa. Pinagmamalupitan pa rin at pinagsasamantalahan
May iilan pa ring Ma. Clara sa Pilipnas subalit mulat na ang mga babae ngayon
11. Ikwento ang tatlong kuwentong-bayan na makikita sa Kabanata 3 ng El Filibusterismo.
- Alamat ng Malapad-na-Bato: sinasamba noong hindi pa dumarating dito ang mga kastila, na umano'y tirahan ng mga
espiritu. Nang mawala na ang pananalig dito at nang masalaula na ang bato ay naging tirahan ito ng mga tulisan.
Hinaharang nila ang mga bangka na nakikilaban na sa agos at nakikilaban pa sa mga tulisan.
- Donya Geronima: mayroong estudyante na nangakong pakakasalan niya ang kaniyang kasintahan. Lumipas ang
panahon at naging arsobispo sa Maynila ang lalaki. Nagbabalatakayo ang babae at sinabi sa arsobispo na tuparin nito
ang pangakong magpakasal sila. Hindi ito magawa ng arsobispo kaya naman itinira niya ang babae sa isang
yungib/kweba malapit sa ilog. Doon na namuhay, namatay at inilibing ang babae.
- San Nicolas: noong unang panahon ay madaming buwaya sa ilog. Isang araw ay may isang Tsino, na ayaw magpapalit
ng relihiyon, sa ilog. Papalampas na siya sa simbahan ni San Nicolas nang lumabas ang isang demonyo sa anyo ng
buwaya at akmang kakainin na ang Tsino. Humingi siya ng tulong kay San Nicolas at biglang naging bato ang buwaya
12. Ano ang ibig sabihin ng Erehe at Pilibustero?
- Erehe: taong hindi naniniwala o sumasalungat sa mga sulat at gawa ng simbahan.
- Pilibustero: taong sumasalungat sa utos / lumalaban sa pamahalaan.

13. Pagkumaparahin ang Kilusang Propaganda at Katipunan ayon sa layunin, taktika, pahayagan, kasapian at pinansya.

Taktika
Pahayagan
Kasapian

Kilusang Propaganda
Asimilasyon, maging probinsya ng
Espana
mapayapang reporma
La Solidalidad
Ilustrado na nag-aaral sa Espana

Pinansya

Koneksyon sa mga middle class;

Layunin

Katipunan
Kalayaan, seperasyon mula sa Espana
rebolusyon
Kalayaan
Mga Pilipino mula sa iba't ibang social
class. Triangle method
Butaw - 10cents per month; ginagamit

nagkakaroon ng sponsor o donasyon

pambili ng mga armas

14. Talakayin ang positibong katangian ng mga sumusunod na tauhang babae:

- Salome: asawa ni Elias, matapang, masipag, huwarang ina/ asawa, martir
- Huli: mabait, mapagmahal, maunawain, mapag-aruga, masipag, martir
- Maria Clara: mabait, simple, masunuring anak, mahinhin/mayumi, martir, sumisimbulo sa dalagang Pilipina
- Donya Victorina: agresibo, moderno mag-isip, laging nasa uso ang kanyang gayak, matapang, kumander sa asawa
15. Papaano natukoy ni Rizal ang posibilidad ng pananakop ng mga Amerikano sa Pilipinas?
- Nakita ni Rizal ang potensyal ng Estados Unidos na mag-angkin ng ibang bansa dahil na rin sa kasiglahan ng
pangangalakal nito at malaking impluwensiya nito sa mga koloniya ng Espanya sa Katimugang Amerika. Kaya nakita ni
Rizal na ang Amerika ang siyang magpapayabong sa naipunla ng Espanya sa kanyang mga koloniya. Dahil dito, nakita ni
Rizal na ang Amerika lamang ang magkakaroon ng interes na manakop ng ibang bansa. Ayon kay Rizal Amerika lamang
ang magkakainteres na sakupin ang Pilipinas dahil na sa strategic location nito sa Pacific. Dagdag pa nito ang pagkawala
ng hawak ng Espanya sa kanyang koloniya. Dahil sa masigasig na mangalakal ang bagong makapangyarihang bansang
ito, nakita ni Rizal na ang Amerika ang susunod na mananakop sa bansa.
16. Ano ang kahulugan ng Amor Patrio?
- Love of Country o Pagmamahal sa Bayan, ito ang kauna-unahang akda ni Rizal buhat nang siya ay makatapak sa
Barcelona. Dito ay isinaad niya ang mga malalim na dahilan kung bakit niya minamahal nang lubos ang Pilipinas.
Bukod dito, sinabi rin ni Rizal na ang pagmamahal sa sariling bansa ay isang matinding pakiramdam na inaawit
na nang matagal ng mga tao, malaya man o alipin. Sinasabi din na ang pagmamahal ang pinakamalakas na pwersa sa
likod ng mga hindi nakikitang aksyon. Kaya kapag nagmahal ang isang tao, ang pagmamahal niya sa bayan ang
pinakadakila at bayaning tunay.
Hinihiling ni Rizal sa mga babasa ng kaniyang sanaysay na basahin din nila ang nakaraan, kwento at tradisyon
sa likod ng mga pangyayari upang malaman nila na dahil sa pagmamahal ng mga tao sa kanilang bansa ay Ang ilan
ay nagsakripisyo ng kanilang pagkabata, kanilang aliw; ang iba naman ay inialay nila ang kanilang katalinuhan, ang iba
ay nagbuwis ng dugo; lahat ay namatay, upang mabigyan ng dangal ang Inang Bayan
17. Ipakilala si Hen. Paciano Rizal?
- Kaisa-isang lalaking kapatid ni J. Rizal, pangalawa sa 11 na magkakapatid
- Nakapag-aral sa Colegio de San Jose
- Nakasama at nakatrabaho si Fr. Jose Burgos habang nasa Manila
- Tumulong kay J. Rizal na makapuntang Europe; siya rin ang nagbigay ng sustento kay J. Rizal habang itoy nasa labas
ng bansa
- Pinakaunang nakaranas ng pangmamaltrato ng mga Espanyol lalo pat may kaugnayan siya kay Fr. Burgos hindi
pinayagang kumuha ng final examinations sa CdSJ, ipinatapon sa Mindoro dahil sa problema sa lupa sa Calamba
- Nangalap ng pondo para sa Kilusang Propaganda
- Sinuportohan din ang Katipunan sa pamamagitan ng pagpapalaganap ng kaisipan nito at pagrerecruit ng mga members
sa Laguna
- Dinakip at natorture dahil sa tumangging lumagda sa mga kasulatang naguugnay kay Rizal sa rebolusyon
- Pagkatapos ng pagpapapatay kay Rizal sa Bagumbayan, nagtungo sa Imus, Cavite upang mag-alok ng tulong kay Gen.
Emilio Aguinaldo
- Tumulong rin sa pakikipaglaban sa mga Amerikanong mananakop
- Pumanaw sa Los Baos, sa edad na 79, bilang isang simpleng magsasaka
18. Ipakilala si Marcelo H. Del Pilar?
- Isa sa triumvirate (kasama sina J. Rizal at G. Lopez-Jaena)
- Isang ilustrado
- Tubong Bulacan, nag-aral sa Colegio de San Jose at, di kalaunan, sa UST
- Naglathala ng pinakaunang bilingual na pahayagan (Diario Tagalog)
- Isinalin ang El Amor Patrio ni Rizal sa wikang Tagalog
- Sumulat ng mga artikulo na tumuligsa sa mga prayle kabilang dito ang Dasalan at Tocsohan, Caiigat Cayo, Cadacilaan
ng Dios atbp.
- Sumunod kay Jaena bilang punong patnugot ng La Solidaridad: sa kaniyang pamumuno, lumawak ang layunin nito:
maging probinsiya ng Espanya ang Pilipinas, magtalaga ng mga paring Pilipino sa halip na mga paring Espanyol,
Kalayaan sa pagtitipon at mga diskurso, at pantay na apgturing sa mga Pilipino at Espanyol
- Naging pinuno sa ibat ibang organisasyon (Masonry, Asociacion Hispanico-Filipina, La Solidaridad)
- Nakalaban si Rizal sa pagkapinuno ng mga ilustrado

- Nakaalitan ni Rizal; aktibistang o mapulitikal na pamamaraan ng pagsulat

19. Talakayin ang ibat ibang dahilan ng pag-aaklas ng mga Filipino noong panahon ng Espanol.
- Pagkuha ng di-makataungang buwis o tributo
- Pagpapahirap sa mga Pilipino o sapilitang paggawa
- Monopolyo ng komersiyalisasyon
- Mataas na taripa sa lupa
- Pangangamkam ng lupa
- Sapilitang pagpapalawig ng Katolisismo
- Hindi makatarungang mga batas at mga namumuno
20. Ano ang Pacto de Retroventa?
- isang uri ng instrumentong legal, noong panahon ng pagkakasakop ng Pilipinas ng mga Espanol, tinatawag ding
sanglang bili. Ito ang pamamaraan kung paano nalipat sa malaking may-ari ng lupa ang mga maliliit na pag-aaring lupa
bilang pangbayad sa utang, na labis ang pagpapatubo.
21. Bakit ayaw ni Pari Damaso na mapangasawa ni Ma. Clara si Crisostomo Ibarra?
- Dahil naging magkagalit si Padre Damaso, ang tunay na ama ni Ma. Clara, at ang ama ni Ibarra na si Don Rafael. Ang
ama ni Ibarra ay naparatangan na Erehe at Filibustero. Hindi daw karapat dapat si Ibarra kay Maria Clara.
- Gusto din niyang mapangasawa ni Maria Clara ang pamangkin ni Donya Victorina na si Linares. Kung hindi raw hihingi
ng tawad si Ibarra sa ginawang kalapastangan kay P. Damaso ay hindi ito makakasal kay Maria Clara.
22. Ano ang magiging kabuluhan ni Dona Victorina sa ating panahon ngayon?
- Ngayon, si Dona Victorina ay sumisimbolo sa mga taong mahilig sa mga produktong banyaga na nais mapabilang sa
alta-sociedad. Siya ang nang-mamaliit sa mga kapwa Pilipino. Nagbibigay ng halaga sa mga imported Goods. Walang
pagmamahal sa sariling bayan at trying hard.
- Sa ating panahon ngayon, si Dona Victorina ay ang mga Pilipinong makadayuhan na may colonial mentality. Ipinapakita
niya ang maling pananaw ng kung ano ang tunay na maganda o kung ano ang tanggap sa lipunan. At kung paano ang
pagpapanggap na mayaman, namumuhay ng marangya kahit hirap naman talaga.
23. Makatarungan baa ng ginawang pag-aaklas ni Kab. Tales sa nobela sa konteksto ng ika-19 na siglo?
- Para sa akin ay makatarungan ito. Noong ika-19 na siglo ay wala nang iba pang paraan ng pagkamit ni Kab. Tales ng
hustisya sa lahat ng naging kalupitan sa kanya ng mga Espanol.
- Si Kabesang Tales ay isang malungkot na mukha ng lipunan nang panahong iyon. Siyay mukha ng isang Pilipino, ng
isang magsasakang pagkatapos magpakasakit sa pagtatayo ng isang matatag na bukas para sa kaniyang pamilya ay
inagaw ng mga makapangyarihan ang lahat niyang pinagpunyagian.
Hinawan nila at nilinis ang gubat, ginawang isang masagang bukid. Doon ay namatay ang kaniyang asawa at ang
panganay niyang anak. Inangkin ng mga prayle ang naturang lupa, pagkatapos na siyay pagbayarin taun-taon ng upa
para roon tuwong matatapos ang anihan. Nang lunaking lubha ang bayad, at hindi na makaya ni Kabesang Tales ang
pagbabayad, siyay pinagsabihang paaalisin sa kaniyang sinasakang lupa, at ang mabait na magsasaka, ay unti-unting
nagising sa katotohanang kailangan niyang lumaban sa mga makapangyarihang korporasyon ng mga prayle na siyang
umaangkin sa kaniyang sinasaka.
Umaasa si Kabesang Tales sa katarungan, at inisip niyang maipagtanggol niya ang kaniyang karapatan sa
pamamagitan ng batas. Noon nakita ang isang labanang hindi pa namamasdan sa silong ng langit ng Pilipinas: ang isaisang maralitang Indiyo, mangmang at walang mg akaibigan, tiwala sa kaniyan katwiran at sa kabutihan ng kaniyan
pinag-uusig, na nakikilaban sa isang malakas na korporasyon na niyuyukuan ng kapangyarihan at sa harap niyay
binibitiwan ng mga hukom ang kanilang timbangan at isinusuko ang kanilang tabak.
Mapilit sa pakikipagtunggali na waring langgan na kumakagat, gayong nakikilalang siyay matitiris, wariy langaw
na tinatanaw ang kalawakang walang hanggan sa likod ng isang salamin. Ah! Ang kasangkapang lupa, sa pakikipaglaban
sa mga kaldero, ang may nakahahanga ring anyo, sa pagkadurog: taglay niya ang kagitingan ng pagdumog nang walang
pagasa.
Maliwanag na sinasagisag ni Rizal ang katauhan ni Kabesang Tales sa pagkatawan sa sama-samang kaapihan
ng mga Pilipino, na sa kaapihan ay walang mahihinatan na katarungan.
Ibat ibang paraan ang ginawa upang sa kanyang pagkaapi-y lalo pang hamakin si Kabesang Tales, inalisan siya
ng baril, inalisang ng gulok ng mga kalaban, at nang siyay wala ng armas sa pagtatanggol sa kanyang sarili kundi isang
lumang palakol, siyay dinukot ng mga tulisan at ipinatutubos sa kanyang pamilya. Ang kaapihan ni Kabesang Tales ay
lalo pang dinusta nang si Juli, ang kaniyang anak na dalaga ay magpaalila, matubos lamang siya sa kamay ng mga
tulisan. Nakabalik si Kabesang Tales, ngunit ang kanyang dinatnan ay ang katotohanan ng kaniyang pagkatalo sa usapin

laban sa korporasyon ng mga prayle. Dumating sa kanilang bahay ang mag-aalahas na si Simoun. Ipinagbili sana niya
roon ang agnos ni Maria Clara upang matubos si Juli, ngunit nang siyay patungo sa kabayanan, at mapadaan sa
kanyang bukid na kinamkam ng mga prayle, siyay nagbago ng pasya. Kinuha niya ang baril ni Simoun na naghihintay sa
kanilang bahay, at kanyang ipinasiyang sumama sa mga tulisan.
24. Ano ang Imperyalismo?
- Pagpapalawak ng kapangyarihan, na kinokontrol o pinamumunuan ng isang bansa sa loob at labas ng kanyang
teritoryo. Ang mga lugar na kanyang pinamumunuan ay maaaring tawaging imperyo ng nasabing bansa. Ang
Imperyalismo ay kalimitang awtokratiko, at minsan ay monolitiko sa karakter. Habang ang tawag na imperyalismo ay
kalimitang tumutukoy sa politikal o heograpikal na dominyo halimbawa ang Imperyong Ottoman, ang Imperyong Ruso, o
kaya ang Imperyo ng Britanya at iba pa, ang katawagan na ito ay maaari din gamitin sa dominyo ng karunungan,
paniniwala, kaugalian, at kadalubhasaan, katulad ng Imperyo ng Kristiyanismo o Islam.
25. Ano ang Pyudalismo?
- Sistema ng pamamalakad ng lupain na kung saan ang lupang pag-aari ng panginoon ng lupa o may-ari ng lupa ay
ipinasasaka sa mga nasasakupang tauhan na may katungkulang maglingkod at maging matapat sa panginoong maylupa. Isa itong desentralisadong pamahalaan kung saan isinusuko ng basalyo o taong alipin ang kanyang lupa sa isang
panginoon. Ang basalyo ang nagmamay-ari ng lupa ngunit isinusuko niya ang lupang ito para sa kanyang seguridad.
Noong panahon ng piyudalismo, hindi sapat ang seguridad ng isang simpleng mamamayan. Tinatawag na fief ang lupang
isinuko. Nagkakaroon ng omahe o pagbibigay-dangal ang pagkilala ng isang basalyo o tenanteng dapat siyang maging
matapat sa kanyang panginoon sa pamamagitan ng isang seremonya bilang pag-iisa ng panginoon at ng basalyo.
- Private ownership, Land lord and Tenant
26. Ano ang Kroniyismo o/at Nepotismo?
- Kroniyismo: pagtatalaga o pagbibigay ng posisyon/trabaho ng tao sa isang posisyon dahil sa utang na loob o dahil sa
pagiging kaibigan.
- Nepotismo: pagtatalaga o pagbibigay ng posisyon/trabaho ng tao sa isang posisyon dahil sa pagiging kamag-anak.
Kahit pa ito ay isang negatibong aspeto ng ating lipunan, laganap pa rin ito at mahirap mawala dahil napakahalaga sa
ating mga Pilipino ng ating relasyon sa ating mga kapamilya at kamag-anak.
27. Ano ang litaw na ugnayan ng estado at simbahan batay sa anyong pisikal, ekonomikal, at pulitikal?
- Malaki ang impluwensya ng simabahan sa ating estado. Ito ay dahil majority ng mga Pilipino ay Katoliko, kung ano ang
idinidikta ng simabahan, iyon ang naririnig o sinusunod ng karamihan.
- Pisikal:
NOON: Magkalapit ang munisipyo at ang simbahan. Kadalasan, ito'y nasa sentro ng bayan at ang iba pang mga
importanteng lugar ay nasa paligid. Mas malapit sa sentro, mas mataas ang kalagayan sa lipunan.
NGAYON: Sa kasalukuyang panahon, marami pa ring mga bayan, lalo na sa probinsiya, ang ganitong ayos.
- Ekonomikal
NOON: Noong panahon ng mga Espanyol dito sa Pilipinas, nanatili ang mga prayle sa bawat nayon dahil di
hamak na mas mura ang magkaroon ng isang pari sa bawat bayan na nakokontrol ang mga tao dito dahil sa
"moral authority" nito, kumpara sa pag-govern via military means na kailangan ng 20+ solidiers per bayan.
Noong ding panahong iyon, halos lahat ng lupain ay hawak ng mga religious orders. May buwis silang ipinapataw
sa pagpaparenta ng mga lupaing ito sa mga magsasaka (na madalas ay over-priced).
NGAYON:
- Pulitikal
NOON: Malaki ang impluwensiya ng mga prayle sa mga nakaupo sa pwesto. Kung hindi sila masusunod,
malamang ay kinabukasan wala na sila agad sa puwesto.
Sa mga maliliit na bayan, bago mag-karoon ng ma kandidato ay nagbibigay ang prayle ng kaniyang "manok."
lumalabas na nananalo nga ang manok na ito ng prayle. May mga religious denominiations na nag-block voting.
NGAYON: Call for People Power nung EDSA1. Panliligaw sa mga organized religious groups tuwing election
(INC, El Shaddai), sa mga sensitive topics, like RH bill, kitang-kita ang intervention ng simbahan, na patuloy sa
mariin nitong pagtutol.
28. Ibigay ang apat na kadahilanan ng pagpapatapon kay Rizal sa Dapitan?
- Naglathala ng mga libro at artikulo/sanaysay sa ibang bansa ng nagpakita o nagpahayag ng kanyang pagtataksil at
kawalang katapatan sa Espanya; ang mga ito ay hayagang paglaban o pagsalungat sa simbahang katoliko at mga prayle.

- Makalipas ang ilang oras matapos ang kanyang pagdating sa Maynila ay nakita sa kanyang balutan ang mga sipi ng
Pobres Frailes kung saan ang pagiging mapagtiis, mapagbigay at kababaang-loob ng mga Pilipino ay isinaritiko at ang
mga akusasyon laban sa mga gawi ng mga relihiyosong orden o mga pari ay inilathala.
- Ang nobelang El Filibusterismo na inihandog niya sa alaala ng tatlong paring GomBuZa na sa pahina ng pamagat ay
kanyang isinulat na sa mga pang-aapi at pang-aabuso ng pamahalaan, ang natitirang kaligtasan para sa Pilipinas ay ang
paghiwalay nito sa Inang Espanya.
- Ang kanya diumanong layunin na wasakin o sirain ang tiwala at katapatan ng mga tao sa simbahang Katoliko sa
pamamagitan ng kanyang mga sulat at gawa.
29. Ano ang ilusyon/realidad ang bumigkis kay Rizal at hindi sya pumayag sa alok ni Pio Valenzuela?
- Tutol si Rizal sa layon ng Katipunan na isuong na ang bansa sa madugong rebolusyon. Naniniwala syang ito ay hindi pa
napapanahong maganap dahil sa dalawang kadahilanan: (1) Hindi pa handa ang taong bayan para sa rebolusyon at (2)
Kailangan munang magkaroon o makalikom ng sapat na armas at salaping pangpondo bago tuluyang isulong ang
rebolusyon.
30. Papaano ginamit ni Rizal ang Dapitan bilang instrument sa pagsasakatuparan ng kaniyang mithiin sa buhay at bayan?
- Ginawang halimbawa ni Rizal ang Dapitan sa mga nais niyang gawin sa Pilipinas.
- Projects for Dapitan: When Rizal arrived in Dapitan, he was sad to see it dirty, unkempt, and unprogressive. He
decided to improve it, to the best of his talents, and to awaken the civic consciousness of its people. He wrote to Fr.
Pastells, I want to do all that I can for this town.
Aside from constructing the towns first water system, he spent many months draining the marshes in order to get
rid of malaria. He equipped the town with its lighting system consisted of coconut oil lamps placed in the dark streets of
Dapitan. Beautification of Dapitan was one of his civic projects. He remodeled the town plaza in order to enhance its
beauty. He, with Fr. Sanchez, made a huge relief map of Mindanao out of earth, stones and grass. He established a
school which gave him the opportunity to put into practice his educational ideas. Aside from being a physician, he devoted
much of his time to agriculture where he introduced modern methods which he had observed in Europe and America. He
encouraged farmers to discard their primitive system of tillage and adopt the agricultural methods. He imported
agricultural machinery from the US. He also engaged in business. Rizals most profitable business venture was in the
hemp industry. He introduced modern hemp-stripping machines in order to improve the hemp industry. He also organized
the hemp planter in cooperative association so as to eliminate unfair business practices and to stabilize the price of hemp.
31. Talakayin ang tatlong kadahilalan ng pagbagsak ng Kilusang Propaganda.
- Kulang ang pondo upang maisakatuparan nila ang nais ng Kilusang Propaganda. Hindi na maituloy ang pagpapalimbag
ng La Solidaridad.
- May sariling problema ang Espana at sadyang makapangyarihan ang mga Prayle.
- Alitan at inggitan sa pagitan ng mga propagandista.
32. Magsalaysay ng tatlong anekdota tungkol sa kabataan ni Rizal.
- Gamu gamo: kwento ng ina ni Rizal sa kanya noong bata siya. Pinaalalahanan ng inang gamu-gamo ang anak na
gamu-gamo na huwag masyadong lumapit sa apoy ng lampara pero hindi sumunod ang anak na gamu-gamo kaya
namatay ito.
- Tsinelas: habang namamangka si Rizal ay nahulog ang isa niyang tsinelas kaya naman inihulog na rin niya ang kapares
na tsinelas para kung may makapulot man ay magagamit pa ito.
- Ang Guardia: nakalimutan niyang tanggalin ang kanyang sombrero nang makasalubong niya ang isang guardia civil.
33. Papaano pumunta sa Rizal Park sa pamamagitan ng PUJ mula UP?
-Mula UP Diliman, sumakay ng jeep papuntang Philcoa/MRT/SM North at bumaba sa Petron Philcoa. Sumakay ng
papuntang Taft-NBI PGH o T.M. Kalaw na jeep. Bumaba sa T.M. Kalaw at makikita na ang Luneta / Rizal Park.
34. Magbigay ng tatlong taong naging instrumental sa katauhan ni Rizal mula pagkabata hanggang pagtanda.
- Ang Kanyang Ina, Teodora Alonzo: Siya ang unang nagturo kay Rizal at ang kasa-kasama niya papuntang Simbahan.
Malaki ang epekto ng pagkakakulong ng kanyang ina sa kanyang buhay. Dito narandaman ni Rizal ang pagmamalupit ng
mga taong tinaggap nila bilang mga kaibigan subalit pagkatapos naman ay naging dahilan pa ng pagkakakulong ng
kanyang ina. Nasambit pa nga ni Rizal na, Without her what would have been my education and all my fate? Oh, yes,
after God, the mother is all to man.
- Fr. Burgos (GomBurZa): si Fr. Burgos ay ang paring malapit sa mga Rizal lalong lalo na kay Paciano dahil na rin sa
naging guro niya ito. Dahil sa galit ni Paciano, nakapagsalita siya ng sentimiyento at simpatiya para sa namatay na pari.
Ang pagkamatay ng tatlong pari gayunpaman ay nakaapekto nang malaki kay Rizal sa kanyang pagsusulat lalo na sa El

Filibusterismo. Ang pagkamatay kasi ng mga pari ay nagkataong pagkaraan ng ilang araw ng pagkakakulong ng kanyang
ina.
- Ferdinand Blumentritt- ang Aleman na sa una ay kasulatan lamang ni Rizal. Umusbong ang kanilang pagkakaibigan sa
pamamagitan din ng koreo at dahil dito, kahit na hindi pa nagkakadaupang palad, mistula na silang magkaibigan nang
bumisita si Rizal sa Alemanya. Si Blumentritt ay isa sa mga dayuhang sinusulong ang kalayaan ng Pilipinas. Dahil dito,
tinagurin siya ni Rizal bilang kapatid sa kanyang huling sulat sa kanya at pinadalhan ng kanyang unang libro ang Noli.
Siya rin ang sumulat sa prologo ng sinalin na libro ni Antonio Morga.
35. Anu-anong karanasang personal ni Rizal ang kasangkot sa dalawang nobela. Magbigay ng lima.
- pag-aaral ni Rizal sa europa --> pagpunta ni Ibarra sa europa para din mag-aral
- pagdidiscriminate sa mga pilipinong estudyante kagaya ni Placido Penitente. Hindi ito direktang naranasan ni rizal pero
marahil ay nasaksihan niya noong siya ay nagaaral pa.
- Si Maria Clara bilang Leonor Rivera; pagpapakasal o pakikipagsundo na ipakasal si maria clara kay linares kahalintulad
ng pagpapakasal ni leonora sa isang mayaman
- Ang pangangalaga ni Don Francisco sa lupain nila sa Calamba na kanyang pinaunlad. Sa nobela ay si Don Rafael na
pinangalagaan ang lupain sa San Diego at pinaunlad
- Pagbibintang kay rizal na pasimuno ng rebolusyon --> pagbibintang kay Ibarra na magpapasimunla ng rebolusyon
- Pagpapahirap kay Donya Teodora nung siya ay makulong, kahalintulad ng pagpapahirap kay Sisa sa nobela. Pareho din
silang mabuting ina, kay rizal at kay Basilio at Crispin
- Si Padre Florentino na kapareho ni rizal na naniniwalang sa pamamagitan ng mapayapang rebolusyon makakamit ang
kalayaang hinahangad nila
36. Ano ang Katipunan?
- Kataas-taasang kagalang-galangang katipunan ng mga anak ng bayan
- naglalayong makamit ang paglaya ng pilipinas sa mga kamay ng mga espanyol sa pamamagitan ng isang madugong
rebolusyon
- ang kanilang pahayagan ay Kalayaan na ang una at huling patnugot si Emilio Jacinto
- ang mga kasapi nito ay mga manggagawa at mga magsasaka na nirecruit sa pamamagitan ng triangle system kung
saan ang isang miyembro ay kailangan makapagrecruit ng dalawa pa na hindi dapat magkakilala
- founded by Bonifacio, Ladislao Diwa and Teodoro Plata pero ang unang Supremo ay si Deodato Arellano. Noong gabi
ng Hulyo 7,1892 sa Bahay-Toro sa Tondo
- pinagkukunan nila ng pera ay ang kontribusyon ng bawat miyembro na 12centavos kada buwan.
- nabuwag dahil sa pagkakadiskubre, pagkakadakip kay Bonifacio at pagkamatay nito at ang pagkakahati na rin ng
Katipunan (Magdalo at magdiwang)
37. Ipakilala si Gregoria de Jesus?
- Also known as Ka Oriang, she was married to Andres Bonifacio in 1893, the supreme of the katipunan, later she was
initiated as the Lakambini ng Katipunan. Her role in the katipunan was not like that of a muse, she was the keeper of the
documents and translated information to relay it to the katipuneros.
- When the secrets of the katiounan were revealed, she fled her home and joined the katipuneros in their battle. After the
death of her husband, she was said to be abused by the Magdalo soldiers led by Agapito Bonzon. She remarried again to
Julio Nakpil in December 1898, had eight children and died in 1943 during the Japanese invasion in the country.
- She was born 9 May 1875 to Nicholas de Jesus and Baltazara Alvarez Franciso. She was also an outstanding student,
receiving a silver medal from an examination given by the governor general and the parish priest. Yet she was not allowed
to finish school by her parents and instead was ask to stay and look after their farm.
38. Magbigay ng tatlong tauhan sa Noli at Fili na malubhang naglalarawan ng katauhan ni Rizal.
- Juan Crisostomo Ibarra: Pitong taong nagpakadalubhasa siya sa pag-aaral sa Europa, at ang kaniyang pagbabalik sa
lupang sinilanagan, ay katuparan ng isang magandang pangarap. Isang idealista. Ang sabi ni Rizal kay Ibarra: Si
Crisostomo Ibarra ay makasarili at nagpunla lamang ng pagbabangon nang ang kanyang mga ari-arian, ang kaniyang
pagkatao, ang kanyang pag0ibig at ang lahat ng banal sa kanyay was akin at siyay masaktan. Ang tagumpay ng layunin
ay hindi maaasahan sa isang nilikhang tulad niya.
- Padre Florentino: amahin ni Isagani. Tulad ng ginawa ni Rizal, hangad ng kanyang Padre Florentino na daanin ang
paghingi ng kalayaan sa mapayapang paraan. Buong giting na ipinakipaglaban niya ang mithi ng bayang maging kanya
ang mga karapatang katutubo sa kalayaan at kaligayahan --sa tulong ng dila at panulat, hindi sa pamamagitan ng
sandata.
- Elias: bangkero at magsasakang tumulong kay Ibarra para makilala ang kanyang bayan at ang mga suliranin nito. Ang
higit dakila tatlo sa tatlong bayani. Makikitang si Elias ay may isang kahapong makawawasak nga no mang maganda na

tulad ng pag-ibig niya kay Salome at ng paghahangad ng isang itatayong kinabukasan. (Dahil sa mga ibinintang sat mga
kasawiang-palad ng ninuno niya.) Siya ay lumalaban dahil sa layuning hindi pansarili.
39. Anu-anong bayan ang dinaan mula Calamba hanggang Tagaytay noong mag-FT ang klase?
- Calamba (lumang bahay ni Rizal) -> Sto. Tomas -> Malvar (Jollibee) -> Tanauan (Mabini Shrine) -> Lipa -> Cuenca ->
Alitagtag -> Taal (Cathedral) -> Lemery -> Tagaytay.
40. Magbigay ng tatlong pangalan ng babaing nagkaraoon ng kaugnayan sa buhay ni Rizal.
- Leonor Rivera: his sweetheart for 11 years played the greatest influence in keeping him from falling in love with other
women during his travel. Unfortunately, Leonors mother disapproved of her daughters relationship with Rizal, who was
then a known filibustero. She hid from Leonor all letters sent to her sweetheart. Leonor believing that Rizal had already
forgotten her, sadly consented her to marry the Englishman Henry Kipping, her mothers choice.
- Nellie Boustead: Rizal having lost Leonor Rivera, entertained the thought of courting other ladies. While a guest of the
Boustead family at their residence in the resort city of Biarritz, he had befriended the two pretty daughters of his host,
Eduardo Boustead. Rizal used to fence with the sisters at the studio of Juan Luna. Antonio Luna, Juans brother and also
a frequent visitor of the Bousteads, courted Nellie but she was deeply infatuated with Rizal. In a party held by Filipinos in
Madrid, a drunken Antonio Luna uttered unsavory remarks against Nellie Boustead. This prompted Rizal to challenge
Luna into a duel. Fortunately, Luna apologized to Rizal, thus averting tragedy for the compatriots.
Their love affair unfortunately did not end in marriage. It failed because Rizal refused to be converted to the Protestant
faith, as Nellie demanded and Nellies mother did not like a physician without enough paying clientele to be a son-in-law.
The lovers, however, parted as good friends when Rizal left Europe.
- Josephine Bracken: In the last days of February 1895, while still in Dapitan, Rizal met an 18-year old petite Irish girl, with
bold blue eyes, brown hair and a happy disposition. She was Josephine Bracken, the adopted daughter of George Taufer
from Hong Kong, who came to Dapitan to seek Rizal for eye treatment. Rizal was physically attracted to her. His
loneliness and boredom must have taken the measure of him and what could be a better diversion that to fall in love
again. But the Rizal sisters suspected Josephine as an agent of the friars and they considered her as a threat to Rizals
security.
Rizal asked Josephine to marry him, but she was not yet ready to make a decision due to her responsibility to the blind
Taufer. Since Taufers blindness was untreatable, he left for Hon Kong on March 1895. Josephine stayed with Rizals
family in Manila. Upon her return to Dapitan, Rizal tried to arrange with Father Antonio Obach for their marriage. However,
the priest wanted a retraction as a precondition before marrying them. Rizal upon the advice of his family and friends and
with Josephines consent took her as his wife even without the Church blessings. Josephine later give birth prematurely to
a stillborn baby, a result of some incidence, which might have shocked or frightened her.
41. Ikumpara ang Bapor Tabo sa takbo ng gobyerno noon at ngayon.
- Sa pagkakaroon ng 2 lugar ng tao sa kubyerta at sa ilalim ng kubyerta, tulad ng paglalagay ng pamahalaan na may mga
taong mataas ang uri, tulad ng mga Kastila, mayayaman at prayle: at mga abang mamamayang tulad ng mga mestiso at
indiyo. Sa mabagal ngunit mapagmalaking palakad tulad ng pamahalaan na halos hindi nakausad sa 300 taong
pamumuno sa Pilipinas. Sa pagkulapol na pinturang putinagpapanggap na malinis at marangal ngunit makikita ang
mga dumi sa likod ng pinta tulad ng walang katarungang pagpatay at pabilanggo, ng mga kabulukan, katiwalian at iba pa
sa pamahalaan at simbahan. Sa bilog na anyo ng bapornagpapakilalang ang pamahalaan ay walang malinaw na
kaanyuan; walang plano ng pagiging unahan, hulihan, tagiliran tulad ng pamahala noon na walang yaring plano ng
pagpapalakad. Ang pagiging countercurrent nito kaya mabagal ang pagtakabo. Ang mga mamamayan o mga tulisan ang
current na pumipigil sa mabilis nitong pag-usad. Sa paggamit ng makina at tikin tulad ng pamahalaan, may
namamahalang sibil, tulad ng Kap. Heneral at iba pang taong pamahalaan at ang prailesya o mga kura. Noon ay may
union of church and state o pagiging magkatulong ng pamahalaang sibil at ng simbahan sa pagpapalakad ng mga
suliraning pampulitika at pangkabuhayan ng bayan. Alin ang makina at alin ang tikin? Ang makina na siyang tuwirang
nagpapatakbo sa bilog na bapor ng pamahalaan, bilog sapagkat walang plano at di alam kung saan ang patungo at saan
ang pabalik, ay siyang pamahalaang sibil. Samantalang ang tikin ay siyang mga kura na nagsasabi kung saan dapat
patungo ang bapor ng pamahalaan.
42. Ipakilala si Ferdinand Blumentritt?
- Si Ferdinand Blumetritt ay isang doktor at propesor na Filipinologist na sa una ay kasulatan lang ni Rizal. Malaki ang
paghanga ni Blumentritt kay Rizal na tinuring ang kabila bilang isang anak. Isa si Blumentritt sa tagapagtanggol ng mga
Pilipinong manunulat. Isa rin siya sa mga bumangga sa mga kalaban ni Rizal. Ang pagtatanggol nito sa Pilipinas at sa
mga Pilipino ay kaiba at hindi pangkaraniwan sa mga banyagang ni hindi nakatuntong sa Pilipinas. Dahil dito, siya ang

ilan sa mga unang pinadalhan ni Rizal ng kanyang nobelang Noli Me Tangere. Nagkita rin sa wakas ang dalawang
nagsusulatan nang pumunta sina Viola kasama si Rizal sa Germany. Si Dr. Blumetritt din ang naging susi upang makilala
ni Rizal ang iba pang malalaking tao sa Alemanya. Si Ferdinand Blumentritt din ang pinadalhan niya ng kanyang mga
specie nang nakakulong sa Dapitan upang masuri ang mga ito.
43. Ano-anong lugar/bansa ang dinaanan ni Rizal sa una niyang paglabas ng bansa patungong Europa.
- 1882: Pilipinas -> Singapore -> Sri Lanka -> Suez Canal -> Yemen -> Red Sea -> Italy -> Versailles -> train to Barcelona
44. Magbigay ng limang bayaning Filipino na naging kakontemporaryo ni Rizal.
- Andres Bonifacio
- M.H. Del Pilar
- Antonio Luna
- Graciano Lopez-Jaena
- Juan Luna / Emilio Jacinto / Apolinario Mabini
45. Ipaliwanag ang konsepto ng pagpili kay Rizal bilang pambansang bayani?
- Na-formalize ang pagiging pambansang bayani ni Jose Rizal noong 1901 Philippine Commision sa pangunguna ng mga
Amerikano. Kaya naman maraming nagsasabi na American-sponsored hero si Rizal, at ginawa lang siyang pambansang
bayani dahil hindi siya bayolente.
Ang commission ay pinamunuan ni Taft at binuo naman ng mga Amerikano at ilang elite na Pilipino. Anim na kalalakihan
ang pinagpilian; ito ay sina Rizal, Bonifacio, Aguinaldo, Mabini, M.H. Del Pilar, at Antonio Luna. Gumawa sila ng mga
pamantayan, unang-una rito ay kinakailangang hindi na nabubuhay sa kasalukuyan nilang panahon. Dahil sa
pamantayang ito, hindi na kaagad kasali si Mabini at Aguinaldo. Ang iba pang mga pamantayan ay ang mga sumusunod:
Filipino Citizen, matayog na pagmamahal sa bayan, madamdaming pagkamatay.
46. Ano ang RA 1425?
- Rizal act iminungkahi ni Sen. Claro M. Recto noong Hunyo 12,1956
- Ipinanukala at ipinasumikapan ni Sen. Jose P. Laurel Sr.
- ipinatupad ng Lupon ng Pambansang Edukasyon noong Agosto 16, 1956
- ang bawat paaralan pambayan man o pribado ay naatasang isama sa kurikulum ang mga nauukol sa buhay ni Rizal,
mga ginawa at mga isinulat. (Noli Me Tangere at El Fili)
- naglalayon na buhayin at sariwain mula sa kaisipan ni mga batang Pilipino ang mga gawa at panitik ng mga bayaning
Pilipino na nagpakadakila para sa inang bayan.
- Pinagtibay alinsunod sa diwa at nasyonalismong Pilipina na nakasaad sa kautusang Pangkagawaran ng Edukasyon
Blg.12, serye 1969.
47. Ano ang kanser ng lipunang tinutukoy ni Rizal sa kaniyang nobela?
- Pista: Kaarawan ng santo, Araw ng pagdating dito sa Pilipinas
- Bisyo: Sugal, Sabong (Pedro), Opyo na pampakalma pero inaabuso (Kap. Tiago), Alak: pampaiit ng katawan sa mga
malalamig na lugar, Babae: prositusyon: kasama sa giyera at negosyo, para di "mabaliw" ang ma sundalot'
mangangalakal.
- Colonial Mentality: (Donyas V. and C.; Kap. Tiago on imported goods),Material, Brain drain (pag-aaral sa ibang bansa;
migration)
- Immorality: Corruption, lagay system, Nature natin: may secrets tayo na di sinasabi kahit kanino. Mahilig tayong
magtago
48. Magpakilala.
49. Pinakamakabuluhan kong ginawa ngayong Ikalawang Semestre 2015?
- Bilang isang miyembro ng socio-acad org sa Stat, bawat semestre ay mayroon kaming grand outreach program.
Ngayong Ikalawang Semestre 2015 napili naming magkaroon ng outreach program sa Tahanan ni Maria, isang home for
the elderly, sa Marikina. Dito ay naghanda kami ng performances, games at pagkain para sa mga lolo at lola doon.
50. Ipakilala si Jose Rizal o si Andres Bonifacio sa loob ng dalawang minuto.
- Si Andres Bonifacio ay siyang namuno sa rebolusyon ng Pilipinas laban sa Espanya, ang unang rebolusyon sa Asya na
lumaban sa pananakop ng mga bansang imperyalista sa Europa.
Isinilang siya noong ika-30 ng Nobyembre, 1863 sa Tundo, Maynila. Ang kanyang magulang ay sina Santiago
Bonifacio at Catalia de Castro. Nagsimula siyang mag-aral sa paaralan ni Don Guillermo Osmea sa Melsic subalit siya'y
maagang nahinto sa pag-aaraldahil sa pagkamatay ng magulang. Siya ay tumayong mga magulang sa edad na 14 at

naging tindero ng ratan at pamaypay na gawa sa papel de japon. Nagtrabaho din siya bilang clerk, sales agent at
bodegista. Bagamat siya'y nahinto sa pag-aaral, marunong siyang bumasa at sumulat, at dalubhasa na rin sa pagsasalita
sa wikang Kastila. Nahilig siyang basahin ang mga nobela ni Jose Rizal at nang itinatag ang La Liga Filipina, sumapi siya
kasama ni Mabini.
Noong 1892, matapos dakpin at ipatapon si Dr. Jose Rizal sa Dapitan, itinatag ni Bonifacio ang Katipunan o kilala
rin bilang "Kataastasan,Kagalang-galang na Katipunan ng mga Anak ng Bayan" (KKK), isang lihim na kapisanang
mapanghimagsik, na di naglaon ay naging sentro ng hukbong Pilipinong mapanghimagsik. Kasama ni Bonifacio ay sina
Valentin Diaz, Deodato Arellano (bayaw ni Marcelo H. del Pilar), Teodoro Plata (bayaw ni Bonifacio), Ladislao Diwa, at
ilang mangagawa ang pagtatag ng Katipunan sa Calle Azcarraga (ngayon ay Avenida Claro M. Recto) malapit sa Calle
Candelaria (ngayon ay Kalye Elcano).
Sa pagtatag ng Katipunan, kinilala si Andres Bonifacio bilang "Ama ng Rebolusyon" sa Pilipinas. Si Bonifacio at
ang kanyang mga kasamahan sa Katipunan ay may isang layunin na marahil ay siyang naging dahilan upang ang
kanilang pakikidigma ay maging matagumpay.
Sa Katipunan, "Supremo" ang kanyang titulo at di naglaon nang itinatag niya ang Pamahalang Mapaghimagsik ay
tinawag siyang "Pangulong Hari ng Katagalugan". Dito rin niya nakilala si Gregoria de Jesus na tinawag niyang
Lakambini. Noong Agosto 23, 1896, sa maliit na baryo ng Pugad Lawin (ngayo'y Bahay Toro, Project 8, Lungsod Quezon)
sa Balintawak ay tinipon nya ang mga Katipunero at isa isa'y pinunit ang kanilang mga cedula.
Sa gitna ng rebolusyon, isang halalan ang naganap sa Tejeros, Cavite, sa kahilingan ng mga Katipunerong
Magdalo na ang lumahok ay mula sa Cavite lamang. Nanalo sa pagka-pangulo si Emilio Aguinaldo, Lider ng Katipunang
Magdalo at ang Supremo ay naihalal sa mababang posisyong Tagapangasiwa ng Panloob (Interior Director).
Nang sinubukan ng mga miyembro ng lupon ng mga Magdalo na kuwistiyunin ang kakayahan ni Andrs
Bonifacio, idineklara ni Bonifacio na walang bisa ang naganap na eleksyon dahilan sa pandaraya sa botohan ng mga
Magdalo. Dahil dito, kinasuhan si Bonifacio ng sedisyon at pagtataksil. Ipinahuli at ipinapatay ni Aguinaldo sa kanyang
mga tauhan. Iniutos kay Mariano Noriel na ibigay ang hatol sa isang selyadong sobre kay Lazaro Makapagal. Iniutos ang
pagbaril kay Bonifacio kasama ang kanyang kapatid na lalaki na si Procopio Bonifacio noong ika-10 ng Mayo, 1897
malapit sa Bundok Nagpatong (o Bundok Buntis). Hanggang ngayon, hindi pa rin natatagpuan ang labi niya.
51. Ipaliwanag ang isyu ng retraksiyon ni Rizal.
- Upang maikasal si Rizal kay Josephine Bracken sa simbahan kinailangan niyang bawiin ang mga sinabi niya laban sa
simbahan.
- In a letter allegedly written by Rizal himself on December 30, 1896 he declared that he was born, was educated and
wished to die a Catholic. He retracted his writings and publications that were against the Catholic Church and he said that
Masonry was an enemy of and was a society prohibited by the Church. The original document was said to have been lost
but in the 1930s it was discovered by Father Garcia. Fr. Balaguer, a Jesuit priest, in his version of the story claims of
being the officiating priest who as he put it was the instrument of God in winning back the faith of Rizal and who married
Rizal to Josephine Bracken. When Rizal was shown the retraction formula whose preparation was ordered by Archbishop
Nozaleda of UST, he rejected it but he asked if he could write his own. After doing so, he was finally allowed to receive the
sacraments, such as confession, communion, holy mass and the sacrament of matrimony with his foreign sweetheart,
Josephine Bracken. Nevertheless, the document found by Father Garcia was, according to some, fake and was the
handwriting of someone who could copy Rizal's handwriting perfectly.
52. Anong mga kaso ang ibinintang kay Rizal o Bonifacio para mahatulan ng kamatayan?
- Kaso ni Rizal: He was implicated in the revolution through his alleged association with members of the Katipunan and
was to be tried before a court-martial for rebellion, sedition, and conspiracy. Investigators found his photos in the
headquarters of the Katipunan and declared that he was the leader of the armed uprising.
- Kaso ni Bonifacio: Treason. He refused to recognize Aguinaldo's revolutionary government and was bitter because he
was only elected Secretary of the Interior during the Tejeros Convention.
53. Ano ang katayuan ng dalawang nobela sa kasaysayan ng Pilipinas? I-evaluate ang 2 nobela ayon sa kahusayan at
impluwensya nito bilang propaganda, dokumentong panlipunan, at panitikan.
Noli:
- Isang nobelang panlipunan na tumatalakay sa lipunang Pilipino na kinabuhayan at kinamatayan ni Rizal.
- Hindi sinulat para sa panitikan kundi para sa isang rebolusyong panlipunan.
- Unang-una, ipinakita ng aklat, lahat-lahat, ang larawan ng sambayanang Pilipino. Naririyan ang kahinaan, at katatagan
ng kalahian. Naririyan ang pananalig at kawalng-pananalig sa kakayahan ng lahi, ang kalungkutan at kadustaan, at ang
kaakibat na pangarp at pag-asa sa darating.

- Sa aklat, mabibilad sa mga mambabasa ang tunay na anyo ng isang kolonyal na lipunan. Sa isang sambayanang
kolonyal, ang lahat ay nakagapos, at mga intelektuwal lamang ang maaaring makaunawa sa katuturan ng laya. Lahat ay
apninging-busabos, at ilan lamang ang nakatatanaw sa liwanag. Ang mga prayle ay nagsesermon, hindi upang maghatid
ng pag-ibig at pag-unawa sa Lumikha sa isang sambayanang mangmang, kundi upang magsamantala.
- paghahain ng katotohanan
- may pangarap, may ganda, may damdamin ng pag-ibig, may awa
- Si Ibarra ay nagtitiwala, naghihintay, umiibig, humihiling ng pagbabago, lumalapit sa katarungan at sa kabutihan ng
pamahalaan.
- assimilasyon
El Fili:
- naglalayong ang bayan ay magising at mag-alsa, at hindi upang mangarap lamang ng pagbabago.
- walang madarama kundi ang ibayong poot, kapaitan na tumitigib sa bawat munting bahagi ng aklat, na bahagi ng
bawat karanasan ng mga mahahalagang tauhan ng nobela.
- Nabuhay si Ibarra sa Noli hindi upang mabuhay ang kaniyang sinasagisag na idealismo, ang kanyang mga
magagandang pangarap sa buhay at pag-ibig. Sa kanyang pgkabuhay, ay namatay ang isang baguntaong matapos magaral nang mahabang panahon sa Europa ay nagnasang magpunla ng pagbabago sa bayan, hindi dahil sa pag-ibig sa
baying inaalipin, kundi udyok ng mga kadahilanang pansarili.
- Si Simoun ay hindi napadadaya, walang tiwala at napopoot, hindi na humihiling, siyay nagmamalupit, bumubulok,
nagpapabangon, sa karahasan, sumisira, nagpapakamatay.
- Ayon kay Jaena, mas nakahihigit ito sa Noli, dahil sa kaniyang marikit, makinis at pampanitikang estilo, dahil sa
kaniyang magaan at wastong diyalogo, sa malinaw na mga talata, madiwa at mataas.
- Paghiwalay (isolation)
54. Bakit kailangang manggaling ang reporma mula sa itaas (middle class) upang maging matagumpay? Ano ang
batayan ng ganitong pananaw?
- Noong panahon ni Rizal, mataas ang respeto sa mga ilustrado. Agad na pinaniniwalaan ng mga Pilipino ang isang
bagay kung sa kanila nanggaling ang mga initiatives.
"They would supply the intellectual basis, the moral justification, the technical skills; they would write the
proclamations, organize elections and assemblies, design trenches and plan campaigns, and negotioate the inevitable
compromises; they would be the professionals to the trusting amateurs of the preletariat and peasantry, sometimes
betrayed, sometimes merely instructed and restrained."
From Elias: he suggested na lumapit kay Ibarra dahil sa mga kuneksyon nito. Mas makakausad ang mga
ipinaglalaban kung may mga maiimpluwensiyang tao ang kasama sa kilusan.
Batayan: mas mataas na edukasyon ay katumbas ng mas maayos na pagbuo at pagpapatupad ng mga reporma
bilang mga pinuno.
- The middle class has moderate ambition that their reforms would not be of greed; the middle class does not have natural
enemies, that is they are not the enemies of the upper class since they are their workers and they are not the enemies of
the lower class since they are means of the lower class to deal with the elite. Being in the middle class makes them the
subjects of the elite and the leaders of the lower class, this situation gives them the ability to rule and being ruled.
55. Ipaliwanag ang papel ni Rizal sa Rebolusyong 1896.
- Rizal's works inspired the revolution. On June 21, 1896. Dr. Pio Valenzuela, Bonifacios emissary, visited Rizal in Dapitan
and informed him of the plan of the Katipunan to launch a revolution. Rizal objected to Bonifacios bold project stating that
such would be a veritable suicide. Rizal stressed that the Katipunan leaders should do everything possible to prevent
premature flow of native blood. Valenzuela, however, warned Rizal that the Revolution will inevitably break out if the
Katipunan would be discovered.Sensing that the revolutionary leaders were dead set on launching their audacious
project, Rizal instructed Valenzuela that it would be for the best interests of the Katipunan to get first the support of the
rich and influential people of Manila to strengthen their cause. He further suggested that Antonio Luna with his knowledge
of military science and tactics, be made to direct the military operations of the Revolution.
56. Ano ang nakita ko sa Taal, Batangas.
- Don Leon Apacible Museum
- Dona Marcela Agoncillo Museum
- Shrine of Our Lady Of Caysasay, Well of Sta. Lucia
- Taal Cathedral / Taal Basilica of St. Martin
57. Ano ang masonriya?

- Masonry was an integral part of the reform movement. The Masonic movement, which in Spain was essentially anti-friar,
attracted the Filipino propagandists who saw the friars as the pillars of reaction. The Filipino masons in Spain were
responsible for the organization of Masonic lodges in the Philippines which echoed the reformist demands and declared
their goal to be that of seeing the Philippines become a province of Spain. These lodges in turn helped to fund the work of
Propaganda in Spain.
58. Pumili ng isang tula ni Rizal sa mga sumusunod at ipaliwanag ito? 1. Sa Aking mga Kabata; 2. A Mi Retiro; 3. Huling
Paalam.
A. Sa Aking Mga Kabata: isinulat ni Rizal sa edad na 8, ito ay ukol sa pagmamahal sa sariling wika. Dito, inihambing ni
Rizal sa malansang isda ang taong hindi nagmamahal sa sariling wika.Tulad ng isda na mabubuhay lamang sa tubig na
tunay niyang mundo, ang taong hindi nagmamahal sa sariling wika ay nabubuhay sa isang mundong hindi kaniya at
hiniram lamang.
B. A Mi Retiro: Isinulat ni Rizal habang siya'y nasa Dapitan. Inilarawan niya rito ang kanyang naging pamumuhay sa
Dapitan: ang kanyang kubo sa tabing-dagat, ang mga batis, mga awit ng ibon, at ang dagat na "kanya lamang" dahil siya
lamang ang nakatira roon.Inihayag rin niya ang pangungulila sa kanyang mga mahal sa buhay, kabilang si Leonor Rivera.
Naipakita rin sa tula ang pagkamaka-Diyos ni Rizal, na alam ng Diyos ang dapat na gawin sa kanyang galang isip kaya
siya pinatawan ng ganung pangyayari. Ipinakita rito ang kahalagahan ng pagpapahinga at katiwasayan ng kalusugan sa
harap ng suliranin.
C. Huling Paalam: Huling tulang isinulat ni Rizal bago ang kanyang kamatayan. Nasa loob ito ng alcohol burner na
ibinigay ni Rizal sa kanyang mga kapatid. Wala pa itong pamagat at petsa noon. Nagpapahayag ito ng marubsob na
pagmamahal sa lupang tinubuan na kanya nang iiwan at pag-aalayan ng buhay.
59. Dalawang dahilan na nadulot ng kalungkutan kay Rizal noong 1872 at nang lumaoy naging pundasyon ng kaniyang
pagiging makabansa.
- Pagkabitay ng GomBurZa noong Feb 17, 1872. Si Padre Jose Burgos ay naging guro at kaibigan ni Paciano, kapatid ni
Rizal, noong ito'y nag-aaral sa Colegio de San Jose Manila.
- Pagkakakulong ng kanyang inang si Teodora Alonzo sa akusasyon ng paglason sa asawa ng kanyang tiyong si Jose
Alberto (sister-in-law siya ni Dona Teodora, kung ganun?)
60. Mamamatay akong di masisilayan ang maningning na bukang liwayway. Kayong makakakita nito, batiin nyo ito at
huwag kalimutan ang mga nalugmok sa dilim ng gabi.
- Para sa mga taong nagbuwis ng kanilang buhay sa rebolusyon na nagsasabing ang mga taong maabutan ang kalayaan
nating mga Pilipino ay huwag kalimutan ang naging buhay nilang mga namatay para makamit ang kalayaan natin.
61. Sino si Hen. Miguel Malvar?
- Filipino commander born Sept 27, 1865 in Sto. Tomas Batangas
- came from a wealthy family and was able to acquire education
- prospered through orange farming
- revolutionary leader during the Philippine Revolution and the Philippine-American War
- considered to be second Philippine President
- took over the revolutionary government when Emilio Aguinaldo was captured march 23, 1901 and exiled in Hong Kong
- Rodolfo Valencia, Representative of oriental mindoro, filed a House Bill to declare Malvar as the second Philippine
President.
- by April 16, 1902, surrendered to the Americans, becoming the one of the last generals to surrender to American
occupational forces
- upon retirement, lived a quiet and prosperous farming life. He died October13, 1911.
62. Anu-ano ang mga kahilingan para sa isang rebolusyon o pagbabago ng lipunan ayon sa usapan nina Elias at Ibarra
sa lawa?
Mga reporma tulad ng mga sumusunod:
- radikal na reporma sa hukbong sandatahan, sa mga pari, sa paglalalapat ng katarungan, sa maikling salita ay
makaamang pang-unawa ng gobyerno.
- ibayong paggalang sa dignidad ng isang tao, karagdagang seguridad, pagbawas sa lakas ng hukbong sandatahan at
pag-alis ng ilang pribilehiyo sa mga organinsasyon na nagiging sanhi ng kanilang pagmamalabis.
- reporma ng mga parihinihiling ng mga sawimpalad ang ibayong proteksyon laban sa korporasyon ng mga pati at mga
nang-aapi.

(nag-focus ang usapan nina elias at ibarra sa issue ng excessive powers ng mga gwardiya civil at pangangamkam ng
pera ng mga religious orders, through religious material---rosary, scapulars, etc.---and land grabbing. Lumabas sa
kabanatang ito kung gaano ka anti-friar at anti-civil guards si rizal. Relate the whole GOMBURZA and doo lolay)
63. Ipaliwanag ang pananaw/palagay sa alin sa mga sumusunod: Trapik, Kontrobersiya sa labanang PacMa, OFW at MJ
Veloso, Ugnayan ng Simbahan at Pamahalaan sa kaso ng Reproductive Health Law, Divorce bill at LGBT, China Invasion
sa WPS, Climate Change, TOFI, K to 12, at iba pa.
- K to 12: Bago ipatupad ang K-12, Pilipinas na lang ang tanging bansa sa Asya at pangatlo sa buong mundo na may 10
taon para sa basic education. Para sa akin, worth it ang advantages nito against the cons. Mas mabuting isipin na
mababawasan ng 2 taon sa higher education kaysa sa dadagdagan lang ng 2 taon ang high school. GE courses can be
lessened.
64. Kung kakandidato si Jose Rizal sa pagkapangulo o pagkasenador, mananalo kaya siya batay sa pagkakakilala ng
mga tao sa kaniya?
- Oo dahil ang mga Pilipino ay madaling madala ng pangalan pagdating sa pagboto.
65. Gumawa ng sariling tanong na hindi pa tinatalakay sa itaas.
- Kung may iba pang bayani, maliban kay Rizal, na pag-aaralan o magiging focus ng PI 100 sino ito at bakit?