MODULE 1 :PILOSOPIYA AT TEORYANG SA KONTEKSTONG FILIPINO

OBJECTIVES
1. Mailarawan ang mga teorya at pilisopiya sa sitwasyong panlipunan.
2. Malilinang ang kasanayan ng mga mag-aaral sa pagsulat ng sanaysay hinggil sa mga
paniniwala o pilosopiya.

SUBJECT MATTER DISCUSSION

I. INTRODUCTION
Nag-ugat ang pilosopiyang Pilipino sa kasaysayan ng bansang Pilipinas. Mula sa
kolonya ng mga Espanyol sa loob ng tatlong daang taon, ng Estados Unidos ng
kalahating siglo, at Hapon ng kalahating dekada, ang mga Pilipino patungo sa huling
dikada ng ika-19 na siglo ay nagsimulang makapangalap ng mga kaisipang mula sa
Europa. Ang mga kaisipang ito ay nakatulong sa rebolusyon ng bansa noong 1896
laban sa Espanya.

II. LESSON INPUTS

Pilosopiyang Pilipino
(salin mula sa akda ni Rolando M. Gripaldo na may pamagat na “Filipino Philosophy: a
Western Trdition in an Eastern Setting)

Pagkamulat ng mga Pilipino

Jose Rizal: isang reformista

Ayon kay Rizal, isa sa mga nabigong pakikibaka para sa reporma sa Espanya ay
ang pagkamulat ng kamalayan ng mga Pilipino sa kanilang lupain. Sa pahayagang La
Solidaridad, kanyang inilahad ang mga solusyon sa problema ng bansa: ito ay ang
Karunungan at Pangangatwiran na kung saan dapat imulat ang mga Pilipino rito. Dapat
mapalaya ang kanilang kamalayan mula sa panatismo, pagkamakasarili, Kababaan, at
kawalan ng pag-asa. Dahil sa kakulangan ng karapatan ng mga Pilipino sa Edukasyon
na kung saan ang mga namumuno ay ang mga prayleng Espanyol, bumuo si Rizal ng
isang organisasyon na magpapamulat sa kaisipan ng mga mamamayan, ang La Liga
Filipina. Ang Layunin nito ay ang mapag-isa ang archipelago ng Pilipinas, mapalago
ang pagsasaka at komersyo, magkaroon ng proteksyon mula sa mga panganib,
magkaroon ng pagtatanggol laban sa karahasan at kawalan ng hustisya, at
pagpapaunlad ng magandang edukasyon.

Naniniwala si Rizal na may kakayahan ang isang tao na mabigyang solusyon

ang isang problema. Ang mga potensyal ng tao ay maaaring maisagawa ng maayos
maliban lamang sa ilang mga pagkakataon dahil sa may mga hadlang. Ang
pinakamalaking hadlang sa bansa ay ang kolonya ng bansang Espanya. Mahalagang
makipagsapalaran sa ganoong sitwasyong kolonyal na kung saan ay kilala sa
kontemporaryong political na kaisipan bilang pag-unlad ng sambayanan. Ang
sambayanan o civil society ay nasa pagitan ng pamilya at ng estado, ito ay
nagtatangkang mapunaan ang pangangailangan ng komunidad, meron o wala mang
anong tulong mula sa estado sa pamamagitan ng solidaridad o pagkakaisa at
subsidiaridad o pakikipagtulungan upang maisagawa ang mga pangunahing layunin ng
komunidad (McLean 2001). Sa Relihiyon, naniniwala si Rizal sa Agnostic Deism, ang
pananaw na kung saan nilikha ng Dios ang buong kalawakan kalakip ang kanyang mga
kaustusan at walang makapaghihimasok rito. Ayon kay Rizal, nakikilala natin ang Dios
sa kanyang kalikasan at sa kanyang budhi, ngunit di natin nalalaman kung ano ang
kanyang totoong katangian.

Ang matagumpay na rebolusyon ay kinakailangan ng mga pinunong militar,

sapat na pondo, armas at bala, sapat na bilang, at may maayos na oryentasyong
pampulitika. Kung hindi man, ito ay mauuwi sa malagim na kamatayan at ang mga
inosenteng buhay, kababaihan, at ang mga kabataan ay maghihirap sa kapighatian.
Ninanais ni Rizal na maranasan ng mamayan ang maayos na kalayaan o
demokratikong Pamamaraan upang makamit natin ang tunay na kalayaan. A nation can
be independent without being free or free without being independent (R.A. Gripaldo,
2004).Minsan ring sinabi ni Rizal na, “Bakit kalayaan, kung ang mga alipin ngayon ay
magiging maniniil ng hinaharap?”

Nang si Rizal ay inakusahan ng pamahalaang Espanyol na nakikisapi siya sa

malawakang rebulusyong nagaganap noon ay senentensyahan ng kamatayan sa
Bagumbayan noong Disyembre 1896. Habang siya ay nakakulong noon sa Fort
Santiago, nalaman niyang naging matagumpay ang rebolusyon sa ilang bahagi ng
bayan ng Cavite. Sa malubhang sitwasyong nagaganap na kung saan ang rebolusyon
na kanyang hindi sinang-ayunan ay unti-unting nagtatagumpay sa bawat bahagi ng
bansa, umaasa na lamang si Rizal sa pagtatagumpay nito. Sa kanyang huling tula na
Mi ultimo adios, kanyang sinuportahan ng pahayag na, I die as I see tints on the sky
b'gin to show And at last announce the day, after a gloomy night;... For orphans, widows
and captives to tortures were shied, And pray too that you may see you own
redemption.

“Ang Pananaw ni Rizal Hinggil sa Ibat-ibang Aspeto ng Lipunan”

Pamahalaan

            Kung walang kamalian na kailangang iwasto, siguradong magiiba ang landas ng
kasaysayan ng ating bansa. Hindi natin malalaman ang pag-iral ng isang kapwa Pilipino
na lumaban gamit ang pluma at papel kung saan ang resulta ng mga gawa niya ay
kanyang kinamamatay at nagpasiklab ng rebolusyon dito sa Pilipinas.
Sa panahon ni Dr. Jose Rizal, kung saan ang Kastila at ang mga prayle ang
naghaharing uri, damangdama naman ang pagsasamantala at pangaapi sa mga
Pilipino. Hawak ng mga prayle hindi lang ang simbahan pati na rin ang pamahalaan,
tinatawag itong praylokrasya. Sa lahat ng aspeto ng lipunan ma pa relihiyon man,
edukasuyon o pagpapatibay ng mga sedula, ang mga prayle ang huling tagapagpasya.
Ang pamilya ni Rizal ay kinaiinitan ng mga prayle sa iba’t-ibang dahilan. Para sa mga
prayle, ang pagiging aral ni Teodora Alonso, ang mga pamumuna ni Francisco
Mercado, at ang relasyon ni Paciano kay Padre Burgos ay inambaan ang kanilang
pamamalakad at posisyon sa lipunan. Bata pa lamang si Rizal ay nadanas na niya ang
di-makatarungang awtoridad ng simbahan at nakita niya kung saan umiiral ang
mapangharing kolonyal. Ang pagbitay sa tatlong pari na sina Padre Gomez, Burgos, at
Zamora ay naging malaking impluwensya sa pagiisip ni Rizal. Ang pagkadakip ng
kanyang ina ay takda ng paglabag ng katarungan ng kolonyal na paghahari. At
siyempre naging malalim ang epekto kay Rizal ang nangyari sa kanyang bayan sa
Calamba, Laguna kung saan nilabanan nila, kasama ang mga magsasaka, ang pagtaas
ng upa sa lupa at mga malabong imposisyon ng mga prayle. Ang naging resulta sa
kanilang petisyon ay ang pagsunog sa iilang mga bahay sa Calamba at ang pagkulong
at pagtapon sa ibang bansa ng mga taong lumaban sa kolonyal na mapang-api.
Nakikita ni Rizal na kailangan baguhin ang kolonyal at nakapangingibabaw na sistema
ng praylokrasya. Isa ito sa kanyang mga pinaglabanan. Ang pamahalaan ay dapat
hiwalay sa simbahan. Pero sa usaping pambansa, mukhang ayaw naman ni Rizal na
humiwalay sa Espanya. Ninanais niya na magkaroon ng reporma, representasyon at
para sa Pilipinas maging opisyal na probinsya ng Espanya. Pero mukhang nangyari din
na nakita ni Rizal na rebolusyon din ang natatanging solusyon sa estado ng ating bansa
noon. Ang kanyang mga mapanghamong nobela at sanaysay ay mga akda na
sumulong sa isang pwersa ng liberalismo at nasyunalismo.

Relihiyon at Pamilya

Si Rizal ay bahagi ng uring panggitna kung saan siya ang naging pangunahing
kinatawan ng mga leftisto “kaliwang panig.” Dahil dito madaling nataguyod ang kanyang
kamulatan at damdamin na pambansa at mga liberal na pananaw. Nakikita ni Rizal na
nakakamit ang tunay na kalayaan kung ang ating bansa ay magpapalaya din. Ito ang
siyang dahilan sa kanyang pagiging progresibo at radikal. Sa mga paglalakbay ni Rizal
sa panahong iyon, nakita niya ang pagunlad ng mga bansa sa Europa dahil sa
konsepto ng soberanyang popular at republikanismo. Dahil sa pagnanais at
pagmungkahi nito para sa sariling bansa, tinagurian siyang isang pilibustero.
Sa mga nobela ni Rizal, napakahusay niyang nailantad at naimulat sa mga Pilipino ang
katotohanan na imbis patuloy magbigay ang Kristiyanismo ng ispiritwal na buhay,
ginamit ito ng mga prayle bilang sandata kung saan pinapalabas na utang na loob natin
ito sa kanila. Ginamit nila itong dahilan para mapagsamantahalan ang mamamayan.
Ginunaw ang pagiging banal ng relihiyong ito ng pagkakaisa ng simbahan at estado,
ang siyang resulta ng pagkaroon ng praylokrasya.
Si Rizal ay pinalaki na may paggalang sa relihiyon, moralidad, at sa katotohanan. Pero
kahit debotong Katoliko ang pamilyang Mercado, naipamalas sa kanya ang maging
praktikal, rasyonal at ang pagkakaroon ng malayang pangangatwiran.
Si Rizal ay ang ikapitong anak sa 11 na magkakapatid. Ang mga Mercado ay tanyang
na pamilya sa Calamba, Laguna. Pinagkalooban si Rizal at ang kanyang mga kapatid
ng edukasyon ng kanilang mga magulang. Sila ay maituturing ilustrado sa mga
panahong iyon. Ang pananaw ni Rizal sa usaping pamilya ay kasingtulad sa tradisyonal
na Pilipino. Impluwensiya ito na nanggaling sa sariling karanasan sa kanyang pamilya.
Ngunit nakikita din ni Rizal ang pangangailangang lumisan sa pamilya para makakilos
at para makamit ang kanyang mga minimithi para sa ating bansa. Pumunta siya ng
Europa na labag sa kalooban ng kanyang ina na si Teodora Alonso. Hindi ito
pagkawalan ng respeto ni Rizal bilang anak. Isang malaking kontradiksyon din ang
umiral sa kanyang puso – ang pagmamahal sa pamilya at bayan.
“Sinasabing ipinapanganak ang mga taong may malaking nagagawa sa kanilang buhay
sa tamang lugar at panahon.”
Pero nangyari din na damang-dama na ni Rizal ang kalikuan sa kanyang kababayan.
Nakita niya na mas malaki ang kanyang responsibilidad at tungkulin bilang anak ng
inang bayan kung saan libu-libong pamilya ang kanyang masisilbihan.
Pumunta si Rizal ng Europa para sa reporma at pagkamit ng bayan ng kaalaman. Sa
kanyang mga dinanas sa paglakbay, nagkaroon ng impak ang kaunlaran sa kanyang
punto de bista. Mas napatalas ang kanyang pagtingin, pag-aral, at pag-intindi sa mga
bagay-bagay lalo na sa pagiging pantay-pantay at pagkamit ng tunay na kalayaan.
Dahil dito, maliban sa pagiging nasyonalistik, naging sayantipiko din sa Rizal sa
kanyang mga pananaw. Naging miyembro siya ng Masinoreiya kung saan kusa ang
maging ekskomunikado mula sa simbahan. Makabuluhan pa rin para kay Rizal ang
relihiyon. Hindi nga lang niya matanggap ang kondisyon kung saan napasamantala at
napaapi ang mamamayang Pilipino sa gabay ng mga taong dapat sumusulong sa mga
bisang Kristiyano. Hindi ang simbahan ang katalo ni Rizal kundi ang pamamahala ng
mga nagbanal-banalang prayle sa ating bansa.

Edukasyon

Batay sa mga nabasa, napag-aralan at natutunan namin sa mga akda at biograpiya ni

Rizal, masasabing ang pambansang bayani ng Pilipinas ay labis ang binigay na
pagpapahalaga sa edukasyon ng bawat isang mamamayan lalo na sa mga kabataang
Pilipino—ang banal na pag-asa ng bayan. Paulit-ulit niyang sinasabi sa kanyang mga
tula, akda, at mga liham na ang pagtamo ng edukasyon ay isang napaka-importanteng
bagay para sa pansarili at panlipunang kaunlaran. Isa sa mga akdang ito na
nagpapatunay ng kanyang pagpapahalaga sa edukasyon ay ang tulang “Education
Gives Luster to Motherland”, na kung saan ay nabanggit niya na:
“Wise education, vital breath
Inspires an enchanting virtue;
She puts the Country in the lofty seat
Of endless glory, of dazzling glow,
…
So education with a wise, guiding hand,
A benefactress, exalts the human band,
…So education beyond measure
Gives the Country tranquility secure…”
            Ang kanyang mataas na pagtanaw sa edukasyon bilang makapangyarihang
instrumento sa pagpalaganap ng adhikain ay sinimulan niya sa kanyang sarili. Sabi nga
ng karamihan, paano nga ba makakumbinsi ang isang tao kung sa kanyang sarili hindi
ito isinasabuhay o kaya nama’y ang sarili ay hindi kayang kumbinsihin? Kung kaya’t
mapapansin natin sa mga talambuhay patungkol kay Rizal na isa siyang
dakilang educator at mag-aaral sa tatlumpu’t limang taon ng pagkabuhay niya. Nag-aral
siya ng iba’t ibang kurso upang mahasa ang sariling kakayahan sa mga bagay-bagay at
maging huwaran na din sa kanyang sariling paniniwala na ang pagkakaroon ng
edukasyon ay isang tamang paraan na magpapalaya ng bayang inalipusta ng Espanya.
            Ang kanyang pagiging makata na naging daan upang maisulat niya ang mga
akda na nag-udyok ng reporma sa bayan, na kinalaunan ay nagpalaya sa bayang
Pilipinas—ay isang pagpapatunay na hindi isang pagsasayang ng panahon at salapi
ang mangarap at magkamit ng tamang edukasyon.
            Bukod diyan, tinotoo din niya ang pagnanais na maibahagi ang nalalaman at
natutunan niya sa kanyang pag-aaral sa Europa, sa pamamagitan ng pag-organisa ng
isang klase ng mga kabataang handang matuto at mag-aral ng mga bagay-bagay mula
sa kanya. Ang itinayo niyang octagonal housesa Talisay na gawa mula sa kahoy,
kawayan at nipa, ay nagsisilbing lugar ng kanilang pagtitipon para sa pag-aaral at
panggagamot na din.
            Masasabi rin na si Rizal ay walang pinipiling mag-aaral hangga’t ang isa ay may
hangarin na matuto. Ang kaisipang ito ay naglalarawan kay Rizal bilang isang tao na
kung sa larangan ng edukasyon ang pag-uusapan, dapat ay accessible ito sa kung
sinumang mamamayan at kabataang Pilipino—mayaman man o mahirap. Isa itong
napakagandang pananaw ni Rizal given the idea na galing siya sa isang marangyang
pamilya.
            Sa pangkalahatan ang edukasyon, sa pananaw ni Rizal, ay isang bagay na
dapat makamtan ng bawat isang Pilipino. Sa pamamagitan ng sapat na edukasyon,
magiging madali ang pagkamit ng kaunlaran, mga reporma at pagbabago, para sa
pansarili at panlipunang adhikain.

Ekonomiya

Ang pagkakaroon ng matatag na ekonomiya ng isang bayan ay isang indikasyon ng

matatag at maunlad na lipunan—lipunang sa anumang oras ay handang magsarili at
mamahala nang walang kontrol at impluwensya ng mga banyagang pamahalaan.
Para kay Rizal, ang pagkakaroon ng sapat na pondo ay isang paraan tungo sa
matagumpay na balak na paghihimagsik laban sa mapang-aping Espanya. Sabi nga
niya sa kanyang liham kay Jose Alejandrino:
“…A revolution has no likelihood of success unless…(3) there should be money and
ammunitions available…”
Mula sa pahayag niyang ito ay masasabi nating malaki din ang pagpahalaga ni Rizal sa
isang matatag at maunlad na ekonomiya ng bayan. Oo nga naman, papaano ba
matutustusan ang mga pangangailangan ng isang malawakang himagsikan kung sa
simula pa lang ay wala ng sapat na pondong mailaan para sa mga di-inaasahang
gastusin ng samahang naghihimagsik? Ito ay magiging isa lamang pagsasayang ng
panahon at buhay. Oo nga’t ang pagkakaisa ng bawat mamamayang Pilipino ay
napakahalaga para sa ganitong pag-aalsa, ngunit sa kasamaang palad ay hindi ito
sapat para magtagumpay sa kahuli-hulihan; dahil kakailanganin pa rin ang pagkakaroon
ng pondo at matatag na ekonomiya para magiging attainable ang inaasam-asam.
Tama si Rizal sa kanyang kaisipang isang mahirap at malayo sa pagtatagumpay ang
gagawin ng mga rebolusyonaryo kung aasa lamang sila sa sa mapusok nilang
damdamin ng paghihimagsik; kahit walang mapagkukunan ng pantustos sa pag-aalsa.
Dito pumapasok ang kahalagahan ng isang magandang ekonomiya ng isang bayan.
Kung iisipin nga naman, papaano ba makakabangon o makapagsimula ang isang
bayan sa panahon ng kanilang pagsasarili kung wala silang sariling ekonomiya na
kayang magtustos sa pangunahing pangangailangan ng bawat mamamayan?
Sa pangkalahatan, si Rizal ay may malaking pagpapahalaga sa kaunlaran at katatagan
ng ekonomiya ng isang samahan o bayan man—lalo na sa planong himagsikan at
pagsasarili. Ang aspetong ito ang siyang magsisilbing dagdag na gatong para
maisasakatuparan ang matagal na hinahangad na kalayaan mula sa pananakop ng
mga banyaga.

Etnisidad

Ang pagkakaroon ng sariling pagkakakilanlan bilang miyembro ng isang lahi ay isang

mabuting bagay. Ang maturingan ka namang banyaga sa sarili mong bayan ay hindi
kanais-nais.
Mula sa mga akdang nabasa at natalakay sa klase, inihahayag ang pananalaytay ng
lahing banyaga sa dugo ni Rizal—lahing Espanyol, Tsino, Hapon, at ang ating lahing
Pilipino. Hindi maipagkakailang paminsan-minsan ay maturingan siyang dayuhan lalo
pa’t ang pamilyang kinabibilangan niya ay hinahangaan at may mataas na estado sa
komunidad. Sa kabila ng lahat ng ito, itinuring pa rin niya ang sarili bilang isang Pilipino.
Sa katunayan nga, maging ang mga prayle ay itinuring siyang indio.
Ang pagkakaroon ng sariling pagkakakilanlan bilang isang lahi—lahing Pilipino, ay
binigyang halaga ni Rizal. Kabilang sa pagkakaroon ng sariling identidad ay ang ating
pagmamahal sa sariling wika—ang wikang Tagalog—ang wikang Filipino. Binanggit
niya sa kanyang tulang “Sa Aking Mga Kabata”:

“…Ang hindi magmahal sa kanyang salita

mahigit sa hayop at malansang isda,
kaya ang marapat pagyamaning kusa
na tulad sa inang tunay na nagpala.
Ang wikang Tagalog tulad din sa Latin,
Sa Ingles, Kastila at salitang anghel,
…”
            Mula sa mga pahayag niyang ito, mapupuna nating isunusulong ni Rizal na
kilalanin at mahalin ng bawat mamamayang Pilipino ang sarili nating wika tulad ng
pagkilala at paghanga natin sa mga dayuhang wika. Isa pa niyang tula ay ang  “A La
Juventud Filipina” na nag-udyok sa mga edukadong kabataang Pilipino sa
pagpapahalaga sa sariling bayan—bayang kinagisnan at kinabibilangan na kung saan
lihim niyang ipinarating ang kaisipan ng Pilipinas bilang isang bayang iba sa Espanya.

Kasarian
      Naniniwala si Rizal na dapat pantay-pantay ang babae at lalaki. Marahil ay dahil
narin sa marami siyang kapatid na babae at sa labis na pagmamahal niya sa kanyang
ina, nakita niya na maraming magagawa ang mga kababaihan. Ayon sa akda
niyang “To My Young Countrywomen of Malolos” na naisulat dahil sa paki-usap ni Del
Pilar. Sa sulat ay binigyang papuri niya ang mga kababaihan ng Malolos sa kanilang
pagtutulak na magkaroon ng isang “night school” kung saan puwede silang makapag-
aral. 
            Ang mga kababaihan, partikular ang mga ina, ay may malaking magagawa dahil
sila ang unang tagapag-bukas ng mata ng kanilang mga anak. Kaya, gaya nga ng sabi
ni Rizal sa kanyang sulat, dapat ay maging bukas din ang mga mata ng mga
kababaihian dahil sila ang siyang pangunahing tagapag-mulat ng mga mata ng kanilang
mga anak sa dapat nitong makita – ang katotohanan.
            Mataas ang pagtingin ni Rizal sa mga kababaihan, gaya nga ng nabanggit niya
sa “To My Young Countrywomen of Malolos:”
“Important indeed are the duties that women must fulfill in order to relieve the country of
her sufferings, but they are not beyond the strength and character of the Filipino woman
to perform…”
Ang mga babaeng Pilipino noon ay walang boses, kadalasang nasa bahay lang at
ginagampanan ang pagiging alila. Sila ay nagpapaalipin sa simbahan, na ang tanging
alam lang ay mag rosaryo at nobena. Ang mga anak nila marahil ay magiging mga
sakristan na siya rin namang mag papaalipin sa mga malulupit na mga prayle. Ang
gusto ni Rizal ay magkaroon ang mga ito ng sariling pag-iisip. Nabanggit niya rin sa
sulat na:
“This is the reason of the enslavement of Asia: the women of in Asia are ignorant and
oppressed. Europe and America are powerful because there the women are free and
educated, their mind is lucid and their character is strong…”
Kinumpara ni Rizal ang mga babaeng Pilipino sa mga babaeng Europeo sa
pamamagitan ng pagbibigay ng halimbawa sa kung paano nakikita ng mga babaeng
Spartan ang kanilang sarili. Ang mga inang Spartan ay hindi nalulungkot kahit umuwi
ang kanilang mga anak na patay basta ang importante ay nanalo sila sa laban. Ang
mga kababaihang Pilipino naman ay dapat ganoon din ang gawin. Dapat turuan nila
ang kanilang mga anak na mabuhay ng may dignidad at pagmamahal sa bayan at
magagawa lamang nila ito kung sila rin mismo ay mabubuhay ng may dignidad,
pagmamahal sa bayan, at hindi mga alipin ng simbahan.
            Nakita ni Rizal na kailangan din mapalaya ang mga kababaihan sa isang
kulturang sila ay sunud-sunuran lang dahil nakita niya ang malaking magagawa ng mga
kababaihan sa pag papalaya ng bayan. Sa ganitong konteksto, masasabi na ang
pagtingin ni Rizal sa kasarian ay pantay lang sa pagitan ng babae at lalaki dahil pareho
silang may malaking gagampanan sa bayan.

Sining

            Ginamit ni Rizal ang sining upang maging sandata niya sa pagbubunyag ng
mga kasamaang ginagawa ng Espanya, partikular na ng mga prayle. Ang nobelang Noli
me Tangere at El Filibusterismoay pangunahin sa kanyang mga gawang sining na
siyang bumabatikos sa pananatili ng Espanya sa Pilipinas. Naniniwala si Rizal na
malaki ang magagawa ng sining upang mag-impluwensiya at mag-mulat sa kapwa niya
Pilipino.
            Ang sining din ay naging daan kay Rizal upang ilabas ang kanyang talento sa
pagguhit at paglilok. Ang mga likhang-sining na ito ay naging libangan ni Rizal upang
ipakita sa pamamagitan ng sining ang kanyang mga nakikita sa iba’t-ibang lugar na
pinupuntahan niya, halimbawa nito ay ang:Singapore Lighthouse, Castle of St. Elmo,
Brooklyn Bridge, Mt. Makiling, at marami pang iba. Sa mga likhang-sining din ni Rizal
naipakita ang mga taong mahahalaga sa kanya, gaya ng mga isketches niya sa
kanyang mga kapatid, mga matatalik na kaibigan, at mga taong nakilala niya sa
kanyang paglalakbay.
            Ang sining ay may malaking parte sa buhay ni Rizal. Sa pamamagitan nito
nailalabas ni Rizal ang kanyang mga saloobin. Bata pa lamang siya ay nakitaan na siya
ng talento sa pagsulat ng tula sa pamamagitan ng tulang “Sa Aking mga Kabata,” kung
saan naipakita niya dito na sa kanyang murang edad ang pagmamahal niya sa sariling
wika at sa bayan. Sakanya ring mga gawang sining ay inihahayag ni Rizal ang kanyang
nararamdaman, gaya ng tulang “Sa mga Bulaklak ng Heidelberg” kung saan inihayag
niya ang kanyang pangungulila sa bansang Pilipinas. Inihayag niya rin sa tula ang
kanyang katapatan sa bansang Pilipinas:
“Hatdan, hatdan ninyo, O pinakatanging bulaklak ng Rin,
Hatdan ng pag-ibig ang lahat ng aking nga ginigiliw,
Sa bayan kong sinta ay kapayapaan ang tapat kong hiling,
Sa kababaihan ay binhi ng tapang ang inyong itanim;
Pagsadyain ninyo, O mga bulaklak, at inyong batiin
Ang mga mahal kong sa tahanang banal ay kasama namin…”
            Sining ang naging sandata ni Rizal. At dahil dito namulat ang mga Pilipino sa
katotohanang dapat nilang makita na nag paalab ng kanilang mga puso upang mag
lunsad ng isang rebolusyong magpapalaya sa bayan laban sa pananakop ng Espanya.

Andres Bonifacio: Rebulusyunaryo

Itinatag ni Bonifacio ang isang rebolusyunaryong samahan na tinatawag na

Katipunan. Nang malaman ito ng mga Kastila, nakapaghikayat sila ng higit kumulat 30,
000 na kasapi sa loob ng anim na buwan. Tatlong araw pagkatapos matatag ang La
liga Filipina ay ipinatapon si Rizal sa Dapitan, Mindanao. Nang mabuwag ang samahan
Liga ay dito nag-alsang itatag ang samahang Katipunan.

Ang kaisipan ni Bonifacio ukol sa rebolusyon ay inilathala sa rebolusyonaryong

pahayagan, Kalayaan. Naging malaki ang bahagi ni Agoncillo sa pagpaparami ng
kasapi sa Katipunan sa pamamagitan ng pagbabahagi ng ideyang nakalathala sa
pahayagang Kalayaan bilang “makapangayarihang salita.”

Sa pagsasagawa ng isang kasunduan ay binago ni Bonifacio ang paraan ng

Sanduguan na ginamit noong panahon bilang pakikipagkasundo sa pagitan ng isang
kastilang manlalayag na si Miguel Lopez de Legazpi at Sikatuna na isang pinuno ng Isla
Bohol upang mapag-isa at magkaroon ng malapit na ugnayan ng dalawang pangkat.
Ang Sanduguan ay ang pahalo ng dugo ng dalawang tao at iinumin nilang pareho. Ito
ay nagpapakita ng pagiging isa ng dalawang pangkat bilang kapatiran. Ibig sabihin ay
pakikipagkasundo ng pagtutulungan sa bawat isa sa pangangailangan at pag-unlad.

Kung ang kasunduang panlipunan na magtatag ng isang pamahalaan sa

pamamagitan ng mamamayan ay basi sa pangangailangan ng sambayanan na
magkaroon ng seguridad sa kanilang buhay at pag-aari. Ang Sanduguan naman ay
tumutukoy sa pagkakasundo o pakikipag-isa ng dalawang pangkat at mas madali kaysa
sa kasunduang panlipunan. Kapag nagkaroon ng paglabag sa kasunduan ay may
malalim itong katuturan sa samahan na kung saan ito ay pagkakanulo ng isang
kapatiran laban sa isang kapatiran.

Ayon kay Bonifacio, isang makatwiran ang paghihimagsik o pakikidigma kung

may paglabag sa kasunduan. Ang mga katutubong pangkat sa buong Pilipias ay
masagana sa pamumuhay, malaya, at masaya bago pa man dumating ang mananakop
na Kastila. Sa ibang paglalarawan, ito ay isang paraiso. Habang ginagampanan ng mga
Pilipinong katutubo ang kanilang tungkulin sa kasunduan – ang pagbuo ng mga barko
ng Kastila, pagbabantay sa kanila, lumalaban para sa kanila, pagtatayo ng kanilang
kuta at simbahan – ay bigo namang naisagawa ang kanilang parte sa kasunduan.
Pinagsamantalahan nila ang kahinaan ng mga katutubo sa pamamagitan ng lakas ng
paggawa at pagbili ng mga katutubong produkto sa mababang presyo. Naging bulag
ang mga mamayang Pilipino sa karapatan at pagkamulat sa katotohanan at relihiyon.
Naging mas maunlad ang mga Kastila sa karangyaan at ang mga mamamayan ay unti-
unting naghihirap. Iilan lamang ang mga Pilipinong nagkaroon ng magandang
benepisyo mula sa mga mananakop. Para kay Bonifacio, ang pagbuwag sa kasunduan
ay nangangailangan ng marahas na pag-alsa. Ang himagsikan ay isang daan upang
maibalik ang dating paraiso.

LESSON SUMMARY
Sa kabuuang talakayan, ipinapakita na ang pilosopiyang Pilipino ay nagpapahalaga sa
kultura at kaugaliang Pilipino. Binubuo nito ang mga kaisipang dapat ipamulat sa mga Pilipino
lalo na sa mga dapat nating hangarin at kamtin. Bilang Pilipino ay dapat pahalagahan natin ang
edukasyon bilang intrumento sa pagkamit ng magandang kinabukasan at ang pagiging
makabayan naman ay isang kaluluwa na dapat maging likas sa atin at gabay para mahalin ang
bansa.
EXPLORE MORE!
Panoorin ang sumusunod:
1. Pluma: Si Rizal, ang dakilang manunulat : https://www.youtube.com/watch?v=rAq_OjZI-6k
2. BONEFACIO: UNANG PANGULO: https://www.youtube.com/watch?v=e8RXaDmD5ew
 MODULE 2 THE LIFE OF RIZAL

Name Course:
:

WORKSHEET 1:
A. Panuto :Ilarawan ang mga sumusunod na paniniwala ni Rizal sa sitwasyong panlipunan.
Pamahalaan
Relihiyon at Pamilya
Edukasyon
Ekonomiya
Etnisidad
Kasarian
Sining

B. Panuto: Gumuhit ng isang larawan sa na nagpapakita ng naglalaman ng paniniwala ni Andre Bonifacio

hinggil sa kaapihan at pagtaliwas sa kasunduan ng mga kastila sa mga Pilipino.

WORKSHEET 2: APPLICATION
Panuto: Bumuno ng isang Video Documentation sa Pilosopiya at Paniniwala ni Rizal at Bonifacio

PREPARED BY: JEFFTHY SIBUGAN JUDILLA, LPT

Instructor

REVIEWED BY: EPHRAIM P. MAGUAD, M.Ed NOTED BY: MARILYN T. ALCALA, LPT, PhD
Program Head Dean