GARCIA, Meryll Ann L.

2014-02226-MN-0

BSA 1-16

Kung magbabalik tanaw tayo sa kasaysayan ng ating pagiging isang malayang

lahi, may isang pangalan na nangingibabaw at iyon ay ang ating pambansang bayani
na si Dr. Jose P. Rizal.
Ang kaisipang pampulitka ni Dr. Jose Rizal ay nagsilbing isang taktika upang
ipaglaban tayo sa mga mapang-abusong mga Espanyol. Ang kanyang malawak na
kaisipan ang nagbigay daan sa pagkamit natin ng kalayaan. Ang kanyang mga akda ay
nagsilbing tulay upang magising ang ating mga kababayang Pilipino mula sa
kabagsikan ng mga prayle at mga namumuno sa atin noon. Si Rizal ay naging isang
mason na malayang ipinaparating sa lipunan ang katotohanan. Tunay nga na ang
pananaw ni Rizal ay hiram sa idealismo ng “Kaliwanagan” na ayon na din sa
mananaysay na si San Juan. Ang kaisipang pampulitika ni Rizal ay pawang hiram sa
idealismo na umiiral sa panahon ng kanyang pananatili sa Espanya. Hiram man o hindi
ang balangkas na kaisipang pampulitika ni Rizal, ang mahalaga dito ay kung paano ito
ginamit at sa paanong paraan. Isang naging malaking bahagi ng ating pambansang
bayani, ang kanyang pagiging isang manunulat at alagad ng sining. Sa pamamagitan
ng kanyang talento sa sining ay naiparating niya sa bawat tao ang totoong kalagayan
ng ating lahi at ang kanyang pananaw ukol sa mga dayuhang sumakop sa ating Lupang
Tinubuan. Sa talumput limang taon na pinamalagi ni Rizal noong siya ay nabubuhay pa
ay marami siyang nagawang mga katha na nagbigay linaw sa kanyang
pagkakakilanlan.

Isa sa kanyang mga akda ay ang El Amor Patrio o "Pag-ibig sa Tinubuang Lupa"
na isa sa mga kauna-unahang sinulat ni Rizal sa Espanya. Ginamit niya rito ang
sagisag na Laong-Laan. Noong Agosto 22, 1882, ang sanaysay na ito ay lumabas sa
Diariong Tagalog. Ito'y nasulat sa Kastila subalit isinalin sa tagalog ni Marcelo H. Del
Pilar.

Ayon kay Rizal ang Inang-Bayan ay isang paksang kinagigiliwan ng mga

manunulat, mang-aawit, manggagawa, makasining, mandirigma at iba't ibang uri ng tao
sa ating lipunan. Ang Inang Bayan ay isang paksang magandang pag-usapan sapagkat
ang damdamin o pagmamahal sa ating bayan ay katutubo, likas sa mga magagandang
karanasang nakamtan natin mula pa sa pagkabata hanggang sa lumaki, bukod sa
kagandahan ng kalikasang natutunghan sa paligid ng tahanan at ng bayan. Pinapakita
sa akda na mahal na mahal ni Rizal ang Inang Bayan. Sinimulan ni Rizal ang sulating
ito sa pamamagitan ng pagsasaad na halos lahat ng uri ng tao na galing sa ano pa
mang bansa; mayaman man o mahirap, may liberal na kaisipan o pilit na ikinakahon ng
kolonyal na sistema ay naisip na o nagmuni-muni ukol sa kani-kanilang inang bayan.
Marahil ito ay bunga ng kadahilanang ang Inang Bayan ay masasabi nating tila isang
liwanag na kahit ano pa man ang ibalot dito, ay nagpupumiglas na kumislap tulad ng
pagtagos ng mga sinag nito sa bubog na buhay na buhay at likas na madarama.

Sinabi ni Rizal na ang pag-ibig sa bayan ay hindi magmamaliw kapag ito’y

nakatanim sa puso’t isipan. Sa mga huling talata ng akdang ito ni Rizal sinabi niya na
ang inang bayan ay nasa panganib. Kay dami nang mga ama ang nagbigay ng kanilang
buhay sa pagtatanggol nito, hindi iniisip ang pamilyang maiiwan at ang buhay na
tinalikuran para lamang sa pagtugon sa sigaw ng pagdurusa. Ipinara ng iba ang
kabataan upang magpakadalubhasa at ialay ang angking talento at kaalaman sa
pagpapabuti ng kalagayan nito, makapag-alay man lang sana ng kalayaan at
kaluwalhatian sa paanan ng kaniyang lupang kinagisnan. Dito ay hindi bulag ang inang
bayan, bagama’t tahimik ito at walang kibo sa kasawiang kaniyang mga sinapit, buong
dangal niyang ipinagmamalaki ang mga naghandog ng buhay nila sa ngalan ng
paghihimagsik sa mapaniil na pamumuno at bulok na sistema.
Tinapos ni Rizal ang akda sa pamamagitan ng pagsasabing kahit ano pa man ang
kalagayan nating lahat, nararapat lamang na mahalin natin siya at dapat ikintal sa ating
mga isipan ang paghahangad ng kaniyang kagalingan. Sa mga taong nawalan ng mga
ama, anak at pamilya, sa mga taong nasira ang mga pangarap at mga mithiin dahil sa
buong pusong pagliligtas sa kanya mula sa pagkakagapi, walang mas hihigit pa sa
Inang bayan kaya dapat lamang itong bigyan ng pag-ibig na hindi lamang tumitingin sa
nakalipas na panahon kundi sa kapakanan nito para na rin sa hinaharap.

Sunod naman ay ang Noli Me Tangere. Ang salitang Noli Me Tangere ay pariralang
Latin na hinango ni Rizal sa bibliya na ang ibig sabihin ay "Huwag mo akong salingin".

Sa tahanan ng mga Paterno,sa Madrid, noong ika-2 ng Enero 1884, iminungkahi ni

Dr. Jose Rizal sa mga kababayang natitipon doon ang pagsulat ng isang nobela hinggil
sa Pilipinas. Ang ideang tungkol sa pagsulat ay binalak ni Rizal, sapagkat sa kanyang
pagbabasa ng Uncle Tom's Cabin ni Harriet Beecher Stowe na nailathala noong 1852,
na kinapapalooban ng kalupitan at pagmamalabis ng mga panginoong puting
Amerikano sa mga Negrong alipin ay nadama niya ang katayuang panlipunang Pilipino
ng mga Kastila na kahawig ng buhay ng mga aliping Negro sa aklat. Noong taong 1884,
pinasimulan ni Rizal pagsusulat, natapos niya ito sa Berlin at napalimbag noong Marso
1887 sa tulong ni Dr. Maximo Viola. Inialay ni Dr. Jose P. Rizal ang nobelang ito na para
sa bayan.

Ang Noli Me Tangere ay lipunang Pilipino na sumasaklaw halos ng sampung taon,

ayon kay Rizal, hindi katakatakang ang mga tauhan doon ay may tunay na nilikhang
nabubuhay sa lipunan. Malinaw na inilahad ni Rizal sa kanyang dedikasyon ang
kanyang hangarin sa pagsulat ng nobelang ito na mailahad ng mabuti ang sakit ng ating
lipunan at humanap ng lunas dito. Ang pagkalimbag ng nobela ito ang naging tampulan
ng atensyon ng mga panahong iyon. Isa itong kontrobersyal na katha ni Rizal dahil sa
bawat kabanata nito ay sumasalamin sa isang makatotohanang pangyayari sa kanyang
panahon. Kung ating hihimayin ang bawat sulok ng magiting na kathang ito ay
mapagtatanto na mula pa lamang sa kanyang mga tauhan ay hinango din sa tunay na
buhay. Katulad ng inilahad ni Rizal sa dedikasyon ng nobelang ito, binigyang buhay
niya ang kanser ng ating lipunan sa bawat tagpong kanyang nilikha. Sa unang tagpo
lamang ng nobelang ito ay pinakita na ni Rizal ang kasakiman ng mga prayle at ng nasa
pamahalaan sa kapangyarihan. Pinagalaw niya ang bawat tauhan sa nobelang ito na
naayon sa kagustuhan niya. Isiniwalat niya ang iba’t ibang kanser ng ating lipunan na
siyang sumisira sa ating kamalayan bilang isang Pilipino. Ipinakita niya ang hindi pantay
na pananaw ng mga Kastila sa uri ng ating balat kumpara sa iba, ang pang-aabuso sa
ating kabutihang loob, ang maling pamamalakad ng mga prayle at ang mga maling
paniniwala. Tumakbo ang nobelang ito sa tauhang si Crisostomo Ibarra at ang kanyang
pagkakatuklas ng tunay na pangyayari sa nangyari sa kanyang si ama na si Don Rafael
Ibarra. Ang bawat agos ng tagpo ay nagsilbing mitsa sa naghihimagsik na damdamin ni
Ibarra sa hindi makatarungang pagkamatay ng kanyang ama ngunit sa kabila nito ay
pinili pa rin ni Ibarra na ang asal ng pagiging isang edukadong mamayanan na malaki
ang tiwala na magandang idudulot ng edukasyon sa ating lipunan. Ipinakita ni Rizal sa
katauhan ni Ibarra ang malaking pagbibigay ng importansya nito sa edukasyon na
mababanaag sa pagpapatayo niya ng paaralan sa kabanatang ito. Sa kabilang dako
naman ng nobelang ito ay ang karakter ni Elias na siyang naging palaboy at patuloy na
naghahanap ng kasagutan sa nangyari sa kanilang pamilya lalo na ng kanyang kambal
na kapatid, Batid niya na magkaroon ng isang rebolusyonaryong tagisan laban sa mga
Kastila ngunit ito’y hindi sinang-ayonan ni Ibarra. Sinalamin din sa kathang ito ang
pagiging isang matatag ng mga kababaihan sa katauhan ni Maria Clara.

Ang karakter ni Crisostomo Ibarra at Elias na sinasabing sumasalamin sa pagkatao

mismo ni Rizal ay nagbigay ng kaguluhan sa aking isipan dahil sa magkaibang
pananaw ng dalawang tauhang ito. Sa aking palagay si Rizal ay bunga ng isang
pagkatao na may kasalungat na pananaw sa pagkamit ng kalayaan. Maaring
nangingibabaw ang paniniwala ni Rizal na hindi kailangan ng riple, kanyon at mga bala
upang makamit ang kalayaan na tulad nang binanggit niya sa kanyang talumpati para
kay Luna at Hidalgo ngunit sa isang banda ay nawawalan siya ng pag-asa na makamit
ang pagbabago sa isang maayos na paraan. Kung susuriing maigi ang kathang ito,
ito’y ginawa ni Rizal hindi para tuligsahin ang Espanya o ang Simbahan kung hindi ito
ay ginawa niya bilang isang panggising sa natutulog nating diwa sa pagmamahal natin
sa ating Inang Sinilangan, ang pangangailangan natin ng edukasyon at pagkilala sa
ating lahi na kapantay ng iba.

Sa kanyang sulat kay Blumentritt sinabi niya: " Ang ipinadala kong aklat ay aking
unang aklat bagaman marami na akong naisulat bago rito at nakatanggap na rin ako ng
gantimpala para sa pagsusulat. Ito ang unang aklat na Tagalog na walang kinikilingang
pananaw. Matatagpuan ng mga Pilipino rito ang kanilang kasaysayan nitong nakaraang
sampung taon. Umaasa akong mapupuna ninyo ang pagkakaiba ng estilo ng aking
paglalarawan sa ibang manunulat. Maaaring tuligsain ng pamahalaan at prayle ang
aking sinulat; pabulaanan ang aking mga argumento; ngunit nagtitiwala ako sa Diyos ng
Katotohanan at sa mga taong nakakaranas ng mga pagdurusang ito. Umaasa akong
masasagot ko ang lahat ng konseptong maaari nilang likhain para mapabulaanan tayo."

Ang Pilipinas sa Loob ng Sandaang Taon o “Filipinas Dentro De Cien Anos” na

inilathala sa La Solidaridad buhat noong Setyembre, hanggang Enero, 1890. Ang
kanyang anotasyon sa gawa ni Antonio de Morga tungkol sa kasaysayan ng Pilipinas
bago at sa simula ng pagdating ng Kastila ay nagpapatunay na makulay at maganda
ang ating kasaysayan at ang mga Kastila ang nagdulot ng pagtigil ng pag-unlad sa
lipunan noon. Ipinakita rin ni Rizal na lumiit ang dami ng tao noon dahil sa mga walang
kwentang ekspedisyon na gumastos din ng pagkalaki-laki.

Ang unang bahagi ng sanaysay na ito ay tungkol sa pagsulyap sa nakaraanng

Pilipinas. Dito, ipinakita ni Rizal ang mga pagbabago na naidulot ng pagkasakop ng
Pilipinas sa Espanya. Kung saan, ang dating pinuno sa Pilipinas ay napasailalim sa
mga dayuhan dahil na rin sa pag-asang pag-unlad mula sa mga mananakop. Unti-
unting naisantabi at nalimutan ng mga Pilipino ang kanilang mga katutubong tradisyon,
mga awitin, tula at mga paniniwala nang sa gayon ay mayakap ang mgabago at
dayuhang doktrina, na sa totoo'y hindi naman nila naiintindihan. Ikinahiya at tinanggihan
ng mga Pilipino ang sarili nilang kultura. Hinangaan at pinuri ng mgaPilipino ang
anumang bagay na banyaga hanggang sa nagapi ng dayuhan ang kanilang puso at
diwa. Lumipas ang mga taon, ang relihiyon ay nagpakitang gilas din kung saan ginamit
ang pagsamba sa Diyos upang akitin at sa huli'y pasunurin atmapasailalim ang mga
Pilipino sa kagustuhan ng mga dayuhan. Nang makuha angloob ng mga Pilipino ay
itinuring na parang hayop, inalisan ng kaisipan at damdamin at ginawang mga alipin
upang pagsilbihan ang mga dayuhan sa ikauunlad ng Espanya. Muling nabuhay ang
natutulog na damdamin ng mga Pilipino dahil sa mga pasakit at panghihiya na kanilang
naranasan. May ilang damdaming nagising sa katotohanan sa mga kahayupan at
paniniil ng mgadayuhan dahil na rin sa patuloy na pag-alipusta at pagsasamantala na
unti-unti ay gigising sa lahat. Sa bahaging ito makikita ang obserbasyon ni Rizal sa
pananakop ng mga Kastila sa Pilipinas. Ipinakita niya ang naging epekto nito sa
mamamayan at samga pinunong Pilipino. Ipinakita ang hindi pantay na pagtrato sa mga
Pilipino simula ng mamuno ang mga Kastila. At umaasa si Rizal na magigising at
mamumulat ang mga Pilipino sa katotohanan at kasamaan ng mga dayuhan.Ang
ikalawang bahagi ay tungkol sa kabiguan ng mga kolonyal na patakaranng Espanya sa
pagpapaunlad sa Pilipinas. Sinabi dito ang kalagayan ng Pilipinas satatlong-daang taon
na nakalipas simula ng panahong iyon (1889). Para sa mga nagnanais ng kalayaan ng
kanyang bansa, ang bayan ay may tiyak na kalayaannoon. Para sa mga nakasaksi
naman ng kaguluhan at di pagkakaunawaan, nararapat lamang na tanggapin ng buong
pagsang-ayon ang anumang magaganapsa hinaharap. Ayon sa mga liberal na Kastila,
ang kalagayan ng Pilipinas sa kasalukuyan (1889) ay katulad pa rin ng dati, walang
pinagbago subalit para samga prayle ay nagkaroon ng pag-unlad. Ang pamamahala ng
mga kastila saPilipinas noong una ay hindi madali ngunit nagpatuloy pa rin sila
upangmapamahalaan ito. Mayroong pwersang-militar, mabagal na komunikasyon sa
pagitan ng Mexico at Espanya at ang paglalakbay ay delikado dahil ang dagat ay
pinamumugaran ng mga pirata at mga kaaway ng Espanya.
Ang Katamaran ng mga Pilipino na Batid nating lahat na si Rizal ay isang
manggagamot kaya naman hindi nakapagtataka kung ang mga isinisulat niya ay
nakahalintulad sa kanyang mga pasyenteng may karamdaman. Tulad ng pagkakagawa
niya sa nobelang Noli Me Tangere na nagsiwalat ng mga kanser ng ating lipunan ay
may isang mahusay siyang sanaysay na nagtatanggol naman sa isa ring kanser kung
ituring at ito ang “Katamaran ng mga Pilipino”. Ito ay nailathala sa La Solidaridad na
may limang bahagi noong July 15, July 31, August 1, August 31 and September 1,
1890. Sa pamamagitan ng sanaysay na ito ay hinimay himay ni Rizal ang mga sanhi sa
katamaran nating mga Pilipino. Inamin niya na tamad ang mga Pilipino ngunit ito’y hindi
likas lalo na kung ating gugunitain ang sinaunang panahon. Sinimulan niya ang
sanaysay na ito sa paglalahad na ang mismong kalikasan na ating kinagagalawan ang
nagdulot ng kanser na ito. Tayo ay nakatira sa isang mainit na pulo kung kaya naman
ay pagtatrabaho ng labis ay katumbas ng kamatayan. Sinundan naman ito
pangungusap na ito: “Ang tao’y hindi isang hayop na walang pag-iisip, hindi isang
makina; ang layon niya’y hindi lamang yumari o gumawa, kahit na ito’y isama ng loob
ang Kristiyanong puti ang balat, na ang ibig ay gawin ang Kristiyanong may kulay ang
balat na isang lakas na tulad ng makina, isang bagay na lalong matalino at di gasinong
magugol tulad ng bapor, ang layon ng tao’y hindi ang magbigay ng simbuyo o
naglalatang na damdamin ng ibang taon; ang layon niya’y humanap ng kaligayahan ng
sarili at ng kapuwa, sa pamamagitan ng paglalakad sa landas ng pagkakasulong at
ng ganap na kabutihan.” Ipinaliwanag ng maigi sa pangungusap na yaon na ang kaloob
ng isang tao ay nagbabago din dahil sa kanyang likas na pangangailan at daloy ng
kaisipan. Nawala ang pagmamahal ng bawat Pilipino sa kanilang hanapbuhay sa
panahon ng mga Kastila dahil sa kabila ng kanilang pagtatrabaho ay wala silang
napala. Inilahad niya sa sanysay na ito, “Ang tao’y gumagawa dahil sa isang layon;
alisin nninyo ang layon at ang kahihinatnan niya’y hindi pagkilos.” Ang pamunuan ng
Kastila ay nagkaroon ng malaking partisipasyon sa pagiging tamad ng mga Pilipino, ang
kanilang maling pamamalakad sa mga buwis at sapilitang paggawa na naging sanhi na
rin nang pagkalimot ng mga Pilipino na maging masikap. Dinagdagan pa ito ng maling
pagtuturo ng mga prayle na ang mahihirap lamang ang makakapasok sa kalangitan. Sa
ganitong paraan ipinalaki at ipinaikot ng mga prayle ang mga Pilipino na nagdulot na rin
ng pagmamahal sa bayan. Inihalintulad ni Rizal sa akdang ito ang mga tao sa Pilipinas
ay isa lamang katauhang hiwalay at hindi kakatnig ng isang bayan. Kasabay ng paglala
ng kanser na katamaran ay nawala na rin ang pagmamahal natin sa ating
pagkakakilanlan bilang Pilipino.
Mahusay ang pagkakalahad ng mga sanhi at komplikasyon ng kanser na ito
ngunit hindi doon natatapos iyon, inilapit pa rin ni Rizal sa mga mambabasa ang
pagpapahalaga niya sa edukasyon na makikita sa bahaging ito na sinipi ko: “kung
walang edukasyon at kalayaan na siyang lupa at araw ng isang tao, walang repormang
posibleng maganap, walang hakbang na magbubunga ng ninanasang resulta”.
Pagkatapos ilahad ang mga makatotohanang pangyayari ay alam niyang maaring
sumidhi ang damdamin ng mga Pilipino kaya naman ay inilahad niya ang kanyang
pananaw ukol sa edukasyon at kalayaan. Itong dalawang bagay na dapat na
magkaugnay. Ang sanaysay na ito ay hindi lamang isang makatarungang pagtatanggol
sa ating lahi kundi nagsisilbi itong panawagan na gumising ang bawat isa at huwag
nang hintayin pa na mas lalong lumala ang sakit na ito hanggang sa maging lugmok
ating bansa.
Masasabi kong ang kaisipang pampultika ni Rizal ay mas patapang ng patapang.
Sa unang apat na kathang aking hinimay, nanatili ang pananaw ni Rizal sa hinahangad
niyang pagbabago sa pamamagitan ng pagpapaunlad mismo sa ating mga sarili ngunit
sa panghuli kaya ay ganito parin kaya ang kanyang pananaw?
At ang panghuli ay ang El Filibusterismo na sinimulang isulat ni Jose Rizal sa
Calamba noong Oktubre, 1887 at natapos noong ika-29 ng Marso,1891. At noong ika-
18 ng Setyembre,1891 ang El Fili ay natapos limbagin. Ang orihinal na manuskrito ay
kanyang inihandog kay Ventura at binigyan iyon ng isang kopya na may lagda niya,
upang maipakilala ang kanyang pagtanaw ng utang na loob.

Malinaw na sa mahabang panahon ng pag-aaral, paglalakbay at pagtatrabaho ni

Rizal sa mga dayuhang lupain ay hindi niya nalimutan ang kabayanihan nina Padre
Gomez, Burgos, at Zamora, na naikwento sa kanya ni Paciano noong musmos pa
lamang siya.

Tulad ng Noli Me Tangere ang El Filibusterismo ay may layuning panlipunan. Mas

kakaunti ang katatawanan dito, di gaanong idealismo at di masyadong romantiko gaya
ng Noli Me Tangere. Ito ay isang nobelang politikal; isang "gawa mula sa isip" isang
"aklat ng kaisipan";nagtataglay ng kapaitan, pagkakasuklam, sakit, karahasan at
kalungkutan.

Ang nobelang ito ni Dr. Jose Rizal ay bunga ng isang uri ng pagbabangon sa
katauhan ng bayani, noong panahong iyon ay maituturing na isang matapang na
hakbang sapagka't alipin ang mga Pilipino. Ang El Filibusterismo ay naglalayong ang
bayan ay magising at mag-alsa at hindi upang mangarap lamang ng pagbabago.

Sa unang bahagi pa lamang ng nobela ay madarama na ng bumabasa ang

tumutupok na damdamin ng pagbabangon. Ito ay kinatawan ng mayamang mag-
aalahas na si Simoun na nilalason ang puso na ang layuni'y gisingin ang bayan upang
mabuhay ang kanyang sinasagisag na idealismo, ang kanyang magagandang
pangarap sa buhay at pag-ibig.

Ang nobela ay isang matapat na paglalantad ng katotohanan, katulad din nang Noli
Me Tangere. Ngunit ang katotohanan sa El Filibusterismo ay higit na nakaliligalig kung
ihahalimbawa sa mga katotohanan sa unang nobela ng bayani. Naging bahagi si Rizal
sa ilang malupit na pangyayari. Nabalitaan niya ang nangyari sa kanyang pamilya at sa
kanyang mga kaibigan na inapi ng mga prayle. Ang kanyang ina na hinuli at
pinarusahan sa pamamagitan ng paglalakad mula Calamba hanggang Santa
Cruz( kabisera ng Laguna) na may distansyang 50 kilometro at ipiniit sa kulungang
probinsyal ng dalawa't kalahating taon bago siya mapawalang sala ng Manila Royal
Audencia. Dumating na marahil sa kanya ang pag-amin sa katotohanan na wala ng
nalalabi sa mga Pilipino kundi ang pagbangon. Ang suliranin ng mga magsasaka ay
hindi malunasan. At siya'y naghimagsik, gaya ng malimit niyang masabi sa kanyang
mga kaibigan. Kaya pala, ang ganitong damdamin ang nais niyang maipahayag sa
kanyang sinulat na aklat. Si Rizal ay nag-isip na ng himagsikan nang panahong ito na
ipinahayag niya sa kanyang mga kaibigan.

At nabanghay ang katauhan ni Simoun. Ang kawalang pag-asa ng panahong iyon

ni Rizal ay kinatawan ni Simoun at ang kanyang lihim na pagnanais ng himagsikan ay
sinagisag nito. Ang damdaming ito ang namamayani sa kanya sa pagsulat ng iba pang
bahagi ng nobela sa Paris, Madrid, Biarritz hanggang sa ito'y matapos.

Minsang winika ni Simoun sa nobelang ito “Ang kasumpa-sumpang lungsod na

punong-puno ng pagmamataas at pagsasamantala sa mga mangmang at kapuspalad
ay magliliyab na… At kung magkagayon ay gigibain ko ang pader ng iyong kulungan;
kukunin kita sa gapos ng kapanatikuhan, at ikaw, mahal na kalapati, ikaw magiging
phoenix na makalilipad mula sa nagliliyab na lunsod…” Pinapakita ni Rizal ang kanyang
nagaalab na kagustuhan na mapalaya ang lahi ngunit noong paparating na ang hudyat
sa paggamit ng lamparang sasabog sa piging ay ito’y hindi natuloy. Nagkaroon na ng
pagkakataon na magawa ng kanyang pangunahing tauhan ang kanyang nais ngunit
sinayang niya ito na naglagos sa pagkapahamak ni Simoun nang malaman ng mga
nasa kapangyarihan ang kanyang balak. Sa huli ay hindi natuloy ang himagsikan na
kanyang ninais at nangumpisal si Simoun kay Padre Florentino.