SOSYEDAD AT LITERATURA/PANITIKAN

KOMPLIKASYON NG IBA’T IBANG AKDA NG ANYONG TULUYAN

ISINUMITE NI: JESSA S. LANDASAN

BSIT-ET 2B
ISINUMITE KAY: NIDA S. TONACAO
ANEKDOTA
Ang anekdota ay isang maikli at kawili-wiling kwento na karaniwang ginagamit upang
ilarawan ang isang punto o ipaliwanag ang isang ideya. Madalas itong ginagamit sa mga social
setting pati na rin sa mga propesyonal na presentasyon.
Ang anekdota ay isang maikli, kadalasang nakakatuwang salaysay ng isang pangyayari o tao.

HALIMBAWA:
1. Naglalakad ako sa kalsada nang may nakita akong lalaking naglalakad sa kanyang aso.
Napakalaki ng aso na parang oso!
2. Nasa grocery ako nang makita ko ang isang babaeng may kasamang anim na anak.
Siguradong naging yaya siya!
3. Nasa library ako nang may nakita akong lalaki na sobrang tangkad na kailangan niyang
mag-duck para makapasok sa pinto.

NOBELA
Ang nobela ay isang masalimuot na akdang pampanitikan na naglalaman ng malalim na
paglalarawan ng mga karakter, mga pangyayari, at mga suliranin na kadalasang kinapapalooban
ng mga personal na karanasan, kulturang panlipunan, at pagsasalaysay ng awtor.
Sa pagsusulat ng nobela, binibigyan-daan ng manunulat ang malawak na espasyo upang
maipakita ang kanyang mga saloobin, pagtingin sa mundo, at ang mga ideya at damdamin ng
mga tauhan sa kanyang kuwento. Ang nobela ay isang anyo ng panitikan na nagbibigay-daan sa
mga manunulat na gamitin ang kanilang mga imahinasyon at talento upang lumikha ng mga
komprehensibong akda na maaaring maging salamin ng lipunan, ng kultura, o ng mga personal
na karanasan.

HALIMBAWA:
1. Noli Me Tangere ni Dr. Jose Rizal - Isang nobelang naglalaman ng pagsusuri sa kalagayan ng
Pilipinas noong panahon ng kolonisasyon ng Espanya.
2. El Filibusterismo ni Dr. Jose Rizal - Ikalawang nobelang isinulat ni Rizal na tumatalakay sa
pagsusulong ng mga pagbabago sa lipunan sa ilalim ng kolonisasyon.
3. Dekada '70 ni Lualhati Bautista - Isang nobelang tumatalakay sa kamulatan ng isang
pamilyang Pilipino noong panahon ng Batas Militar.
4. Para Kay B ni Ricky Lee - Isang nobelang naglalarawan ng pag-ibig sa mga pagkakataong
hindi inaasahan.
5. Stainless Longganisa ni Bob Ong - Isang nobelang nagpapahiwatig ng karanasan ng isang
Pilipino sa pang-araw-araw na buhay.
MAIKLING KWENTO
Anyo ng panitikan na nagsalaysay ng mga pangyayari sa buhay ng pangunahing tauhan. Nag -
iiwan ng kakintalan sa isip ng mga mambabasa. Binubuo ng mahahalagang elemento. Ang mga
sangkap nito ang kadalasang nag - iiwan ng kakintalan sa kaisipan ng mga mambabasa. Dulot
nito ang mabuting aral na maaaring gamitin ng mambabasa sa buhay.

HALIMBAWA:
Si Baste At Ang Aso Niyang Si Pancho
Lumaki si Baste sa puder ng kanyang tito. Wala na siyang mga magulang at wala ring kapatid.
Tanging ang aso niyang si Pancho ang itinuturing niyang kapatid. Sabay silang lumaki at palagi
silang magkasama. Subalit, noong nasa kolehiyo na si Baste ay maraming nagbago. Hanggang sa
isang araw ay biglang nawala si Pancho at hindi niya mahanap ito.
Ang “Aswang” Sa Baryo Dekada Sitenta
Usap-usapan na sa Baryo Dekada Sitenta na “aswang” raw ang matandang si Mang Boy. Hindi
mabuti ang pakikitungo ng mga taga baryo sa matanda. Tanging ang pamilyang nakatira sa
kabilang bahay ang hindi nanghuhusga sa matanda. Isang araw, may pinlanong masama ang mga
taga baryo laban sa matanda. Nais nilang lumabas talaga ang tunay na kulay nito

SANAYSAY
Ang kahulugan ng sanaysay ay "essay" sa Wikang Ingles. Ang sanaysay ay isang uri ng sulatin
na nagpapahayag ngpananaw o opinyon ng nagsulat nito. Ang isang sanaysay ay may pokus sa
iisang diwa at paksa. Ang mga sanaysay aymay layong magbahagi ng impormasyon,
magpahayag ng nararamdaman, magbahagi ng opinyon, manghikayat ng ibangtao, at iba
pa.Kilala ang sanaysay bilang "essay" sa Ingles.Ito ay isang uri ng sulatin o komposisyon na
naglalayongmaibahagi ang saloobin ng nagsulat nito. Ito rin ay maaaring magbahagi ng
impormasyon, magpahayag ngnararamdaman, magbahagi ng opinyon o damdamin, manghikayat
ng ibang tao, at iba pa.Ang isang sanaysay aymaaaring tumalakay ng iba't ibang paksa gaya ng
pag-ibig, kapaligiran, pamilya, lipunan, mundo, at iba pa.
Dalawang Uri ng Sanaysay
PORMAL NA SANAYSAY
Ang pormal na sanaysay ay may maayos na pagkakasunud-sunod at gumagamit ito ng mga
salitang akma sa paksa. Ito ay batay sa pananaliksik at pag-aaral. May seryoso o pormal na tono
ito ukol sa paksa nito.
DI-PORMAL NA SANAYSAY
Ang di-pormal na sanaysay naman ay batay sa mga opinyon at pananaw ng nagsulat nito. Ito ay
maaaring galing sa karanasan o obserbasyon ng may-akda.

HALIMBAWA:
Masayang Pamilya
Akda ni gracemariedurac14
Sa ating mundo ipinanganak tayo nawalang kamuwang-muwang ngunit maymga taong handa
tayong mahalin, alagaanat ibigay ang lahat kung anong meron sila,handang magsakripisko upang
tayo’y lumaki ng maayos at may takot sa dios.Ipinapakita nila kung gaano sila kasayanoong
dumating tayo sa buhay nila atipinapadama nila kung ano ang kahuluganng pag-ibig at
pamilya.Ang aking pamilya ang aking inspirasyon.Sila ang nagbigay sakin ng
pagmamahal.Masayang masaya ako dahil sila ang nagingaking pamilya. Ang king tatay at ang
akingnanay ang mga taong mahalaga sakin at ang aking mga kapatid ayang mga taong
nagpapasaya sakin . Saating pamilya nakakaranas tao ng mgapagsubok sa buhay ngunit pag tayo
ay buohindi tayo sumusuko  dahil alamnatin sa pamilya tayo humuhugot ng lakasng loob
upang malampasan ang sakit atpagsubok na ating nararamdamanIpinapakita sa aking pamilya
kunG gaanokahalaga ang pagmamahalan sa bawat isa.Sa pamilya nagsisimula lahat ng
mgagawaing mabuti at paggalang sa ibang tao.ibinibigay nila ang ating mgapangangailangan.
Ang pagmamahalan ngpamilya ay isang mahalagang bagy kungsaan ibinibigay natin sa bawat isa
.Ang maymatatag na pamilya ay isang pundasyon nglahat ng dakilang bansa.

TALAMBUHAY
Ang talambuhay ay isa sa mga uri ng panitikan na naglalayong magkwento o magbigay-liwanag
tungkol sa buhay ng isang tao. Ito ay nagpapakita ng mga mahahalagang yugto, karanasan, at
kontribusyon ng isang indibidwal sa kanyang buhay. Sa paksang ito, tatalakayin natin ang
kahulugan ng talambuhay, ang kanyang mga bahagi, at ilang mga halimbawa na makakatulong
sa ating mas maunawaan ang konsepto ng talambuhay.
Ang salitang “talambuhay” ay mula sa mga salitang Filipino na “tala” at “buhay.” Ang “tala” ay
nagpapahiwatig ng pagsusulat o pagkukwento, samantalang ang “buhay” naman ay nagpapakita
ng eksistensya ng isang indibidwal. Kaya naman ang talambuhay ay isang uri ng panitikan na
naglalayong isalaysay at mailahad ang buhay ng isang tao mula sa kanyang pagkabata hanggang
sa kasalukuyan.

HALIMBAWA:
Jose Rizal
Ang buhay ni Jose Rizal ay isa sa mga pinakakilalang talambuhay sa kasaysayan ng Pilipinas.
Ipinakita nito ang kanyang pag-aaral, paglalakbay, at pakikibaka laban sa kolonyalismo ng
Espanya. Si Rizal ay kilala bilang pambansang bayani at makata.

Andres Bonifacio
Ang talambuhay ni Andres Bonifacio ay nagpapakita ng kanyang pagiging lider ng Katipunan at
ang kanyang pagtutulak para sa kalayaan ng Pilipinas mula sa mga Kastila.

BALITA
Ang balita ay isang salita o pangyayari na nagaganap sa kasalukuyan o kamakailan lamang na
naganap. Ito ay naglalayong magbigay impormasyon sa mga tao tungkol sa mga pangyayaring
mahalaga sa kanilang komunidad, bansa, o sa buong mundo.
Ang balita ay karaniwang nagmumula sa mga journalist o mamamahayag na nag-aalok ng mga
detalyadong ulat tungkol sa isang partikular na pangyayari o isyu.

HALIMBAWA:
Paglindol sa Isang Lungsod
Kamakailan, may naitalang malupit na paglindol sa isang lungsod sa Pilipinas. Ayon sa
Philippine Institute of Volcanology and Seismology (PHIVOLCS), nasa magnitude 6.5 ito at
nagdulot ng malalang pinsala sa mga gusali at kalsada. Nalaman din natin na ilang residente ang
nawalan ng tahanan at may mga nasaktan. Sa mga oras na ito, patuloy pa rin ang rescue
operations para sa mga biktima.

TALUMPATI
Ang talumpati ay isang sining ng pagpapahayag na sumasalamin sa kakayahan ng tao na
makapanghikayat, magpahayag ng kaisipan, at magbigay-inspirasyon sa iba.
Ito ay isang paraan ng komunikasyon na binibigyang diin ang paggamit ng salita upang
maipahayag ang isang mensahe sa publiko. Sa pamamagitan ng talumpati, nagkakaroon ng
pagkakaisa at pagkakabuklod-buklod ang mga tao sa isang layunin o adhikain.
HALIMBAWA:
“Sa Aking mga Kabata” ni Dr. Jose Rizal

Kapagka ang baya'y sadyáng umiibig'

Sa kanyáng salitáng kaloob ng langit,
Sanlang kalayaan nasa ring masapit
Katulad ng ibong nasa himpapawid.

Pagka't ang salita'y isang kahatulan

Sa bayan, sa nayo't mga kaharián,
At ang isáng tao'y katulad, kabagay
Ng alin mang likha noong kalayaán.

Ang hindi magmahal sa kanyang salitâ

Mahigit sa hayop at malansáng isdâ,
Kayâ ang marapat pagyamaning kusà
Na tulad sa ináng tunay na nagpalà.

Ang wikang Tagalog tulad din sa Latin

Sa Inglés, Kastilà at salitang anghel,
Sapagka't ang Poong maalam tumingín
Ang siyang naggawad, nagbigay sa atin.
Ang salita nati'y huwad din sa iba
Na may alfabeto at sariling letra,
Na kaya nawalá'y dinatnan ng sigwâ
Ang lunday sa lawà noóng dakong una.

PARABULA
ang parabula ay isang uri ng kathang-isip na kuwento na may layuning magbigay ng moral na
aral o malalim na kahulugan. “parabula.” Ito ay mula sa Griyegong salita na “parabolē,” na
nangangahulugang “paghahambing” o “pagsasalungatan.”.

HALIMBAWA:
Ang Aso at ang Ibon
Isang araw, ang aso ay nakahuli ng isang ibon. Samantalang pinagpapasasaan niya iyon, isang
munting buto ang nahalang sa kanyang lalamunan, Hindi niya maalis ang bikig na napakasakit.
Sa matinding paghihirap ay napahalinghing nang ubod- lakas.
Tumakbo siya kung saan-saan upang humanap ng makapa-aalis ng kanyang bikig. Parang
namamakaawang ipinangangako niya sa kaninumang mahilingan ng tulong na ibibigay niya ang
anumang mayroon siya sa makapag aalis ng kaniyang bikig at tinik sa kanyang lalamunan.
Tumihaya na ang aso at ibinuka ang kanyang bunganga. Ipinasok naman ng pusa ang kanyang
ulo hanggang leeg upang alisin ang bikig. Pagkabunot ng bikig, ang pusa ay nagsalita, "Akin na
ang aking gantimpala." Umuungol ang aso. Inilabas ang matatalim na pangil. "Magpasalamat ka,
at naipasok mo ang iyong ulos sa aking bunganga at nailabas mo pa rin nang hindi napahamak",
wika ng aso na waring nanunumbat.

PABULA
Ang salitang “pabula” ay nagmula sa salitang Latin na “fabula,” na ang ibig sabihin ay
“kuwento” o “kwento.” Sa pamamagitan ng mga hayop bilang mga tauhan, ang pabula ay
naglalaman ng malalim na kahulugan at mga aral na dapat tandaan ng mga mambabasa.
Ang mga pabula ay karaniwang naglalaman ng mga katangiang pantao at pag-uugali na
naipapakita sa mga hayop.

HALIMBAWA:
ANG ASO AT ANG UWAK
Ang ibong si Uwak ay lipad ng lipad Nang biglang makita tapang nakabiladAgad na tinangay at
mulling lumipadSa dulo ng sanga ng malagong duhat.Habang kumakain si Uwak na masaya
Nagpakubli-kubli nang huwag makita Nang iba pang hayop na kasama niyaAt nang masarili
kinakaing tapa.Walang anu-ano narinig ng Uwak Malakas na boses nitong Asong Gubat“Sa lahat
nang ibon ika’y naiibaAng kulay mong itim ay walang kapara”.Sa mga papuri nabigla ang Uwak
At sa pagkatuwa siya’y humalakhak;At ang kagat na karne sa lupa’y nalaglagKaagad nilundag
nitong Aso GubatAt ang tusong aso’y tumakbong matulin Naiwan si Uwak na nagsisi man
din“Isang aral ito na dapat isipinAng labis na papuri’y panloloko na rin”

ALAMAT
Ang alamat ay isang uri ng panitikan na nagkukuwento tungkol sa mga pinagmulan ng mga
bagay-bagay sa daigdig. Karaniwang nagsasalaysay ang mga ito ng mga pangyayari hinggil sa
tunay na mga tao at pook, at mayroong pinagbatayan sa kasaysayan. Ang mga alamat ay mga
kwentong pumapaligid sa mga sinaunang kultura ng ating bayan.Sa pamamagitan ng mga
salaysay, ito’y naglalahad ng mga kuwento tungkol sa mga diyos, diyosa, bayani, at mga
mahiwagang nilalang.

HALIMBAWA:
Alamat ng Mangga
Noong araw ang mga punong manggang tanim ni Tandang Isko aypare-pareho lamang ang
bunga. Ito'y maliliit at ang tawag dito ay"pahutan". Matamis kapag hinog, kaya gustong-gusto ng
mgabata ang pahutan.Marami ang natutuwa kapag panahon ng pamumunga, dahil angmatandang
may-ari ay hindi maramot. Minsan, may magandangdalagang sa manggahan ni Tandang Isko ay
dumaan. Kusang loobna inalok ito ng mga hinog na mangga ni Tandang Isko. Sakasiyahan ng
binibini ay itinanim nito ang mga buto ng pahutansa bukid at sa paanan ng bundok. Agad tumubo
ang dalawang buto at pagkaraan lang ng ilang araway ganap na itong isang puno. !abis na
nagtaka si Tandang Iskosa pagkakaroon ng punong mangga sa hangganan ng bukid at saibaba ng
batuhang bundok. Balak sanang putulin ng matanda angdalawang puno, subalit sa tuwing siya ay
lumalapit, wari'y maybumubulong ng.. "HUWAG PO! HUWAG MO AKONG PATAYIN."Dala
rin ng panghihinayang kaya hinayaan na lang nitong lumakiat lalong lumago ang dalawang puno
ng mangga. Malakingpakinabang tuloy ito sa mga magsasaka at kalabaw na roon ay sumisilong.
Ang madalas magpahinga sa punong manggang nasa bukid ay siKalabaw, kaya nagkaroon sila
ng pagkakataong magkausap palaging puno."Hulog ka ng langit sa akin, punong mangga. Dati-
rati'y init sakatanghaliang tapat ay aking tinitiis, subalit nang ikaw aysumibol, pagal kong
katawan ay binigyan mo ng ginhawa. Kayakapag sa iyo ay may nagtangkang pumutol, humanda
sila sasungay kong matutulis.""Salamat sa iy, Kalabaw at ako ay iyong ipagtatanggol. Noon
paman ay hinahangaan ko na ang iyong kasipagan, kasisigan atkalakasan," nahihiyang wika ng
mangga. Hindi nagtagal, sa dalas ng kanilang pag-uusap aynagkaintindihan ang kalabaw at ang
punong mangga.