PANITIKANG PILIPINO

Ang panitikan ay nagsasabi o nagpapahayag ng mga kaisipan, mga damdamin, mga karanasan, hangarin at diwa ng mga tao. At ito
rin ang pinakapayak na paglalarawan lalo na sa pagsulat ng tuwiran o tuluyan at patula.
Ang salitang panitikan ay nanggaling sa salitang "pang-titik-an" na kung saan ang unlaping "pang" ay ginamit at hulaping "an". At
sa salitang "titik" naman ay nangunguhulugang literatura (literature), na ang literatura ay galing sa Latin na litterana
nangunguhulugang titik. Nagsasalaysay din ito sa pamahalaan, lipunan at mga pananampatalaya at mga karanasang may kaugnay
ng iba’t ibang uri ng damdamin tulad ng pag-ibig, kaligayahan, kalungkutan, pag-asa, pagkapoot, paghihiganti, pagkasuklam,
sindak at pangamba.

Mga teoryang pampanitikan:

Dalawang Uri ang Panitikan

1. Patula – Ito ay nabubuo sa pamamagitan ng pagsasama-sama ng maaanyong salita sa mga taludtod na may sukat o bilang ng
mga pantig at pagtutugma ng mga salita sa hulihan ng mga taludtod sa bawat saknong. Kabilang ditto ang mga sumusunod: tulang
liriko, tulang pasalaysay, tulang pangtanghalan, at patnigan.

2. Tuluyan o Prosa – Ito ay nabubuo sa pamamagitan ng malayang pagsasama-sama ng mga salita sa mga pangungusap. Hindi
limitado o pigil ang paggamit ng mga pangungusap ng may-akda. Kabilang ditto ang mga sumusunod: maikling kwento, nobela,
dula, alamat, pabula, talambuhay, sanaysay, balita ateditoryal.

Dahilan sa Pag-aaral ng Panitikang Pilipino

1. Upang makilala ang kalinangang Pilipino, malaman ang ating minanang yaman ng kaisipan at taglay na katalinihan ng lahing
ating pinagmulan.

2. Upang matalos natin na tayo’y may marangal at dakilang tradisyon na nagsilbing patnubay sa mga impluwensya ng ibang mga
kabihasnang nanggaling sa iba’t ibang mga bansa.

3. Upang mabatid natin ang mga kaisipan sa ating panitikan at makapagsanay upang maiwasto ang mga ito.

4. Upang malaman an gating mga kagalingan sa pagsulat at mapagsikapang ito ay mapagbuti at mapaunlad.

5. Bilang mga Pilipinong mapagmahal at mapagmalasakit sa ating sariling kultura ay dapat nating pag-aralan an gating
panitikan. Tayo higit kanino man ang dapat magpahalaga sa sariling atin.
Uri ng Panitikan

1. KATHANG-ISIP (FICTION)

-ang mga manunulat ay gumagawa ng akda mula sa kanilang imahanisyon.

Ang mga kuwento ay hindi totoo kagaya ng maikling kuwento, nobela at iba pa.
2. HINDI KATHANG -ISIP- ang mga panulat na batay sa tunay na pangyayari katulas ng talambuhay, awtobiyograpiya, talaarawan,
sanaysay ang mga akdang pangkasaysayan.

Halimbawa ng Panitikan:
1.) Alamat
2.) Bugtong
3.) Salawikain o Sawikain
4.) Epiko
5.) Pasyon
6.) Talumpati
7.) Tula
8.) Tayutay
ALAMAT

Ang alamat ay isang uri ng panitikan na nagkukuwento tungkol sa mga pinagmulan ng mga bagay-bagay sa daigdig. Karaniwang
nagsasalaysay ang mga ito ng mga pangyayari hinggil sa tunay na mga tao at pook,at mayroong pinagbatayan sa kasaysayan.
Kaugnay ang alamat ng mga mito at kuwentong-bayan.Ang salitang alamat ay panumbas sa salitang "legend" ng ingles.

BUGTONG

Ang bugtong, pahulaan o patuturan ayisang pangungusap o tanong na may doble o nakatagong kahulugan na nilulutas bilang
isang palaisipan (tinatawag ding palaisipan ang bugtong).[1] May dalawang uri ang bugtong: mga talinghaga (o enigma, bagaman
tinatawag ding enigma ang bugtong), mga suliraning ipinapahayag sa isang metapora o ma-alegoryang wika na nangangailangan
ng katalinuhan at maingat na pagninilay-nilay para sa kalutasan, at mga palaisipan (o konumdrum), mga tanong na umaaasa sa
dulot ng patudyong gamit sa tanong o sa sagot. Ako'y may tapat na kaibigan, Saan man ako magpunta kasama ko kahit saan.

SAWIKAIN

Ang sawikain ay maaaring tumukoy sa;

idyoma, isang pagpapahayag na ang kahulugan ay hindi komposisyunal.
moto, parirala na nagpapahiwatig ng sentimiento ng isang grupo ng mga tao.
salawikain, mga kasabihan o kawikaan.

SALAWIKAIN

Ang salawikain ay binubuo ng mga parirala sa anyong patula na karaniwang naghahayag ng mga gintong
aral. Pinaniniwalan na ang mga salawikain ay kasabihan ng ating mga ninuno na patuloy na nagpasalin-salin hanggang
makarating sa ating makabagong henerasyon. Nabuo ang mga salawikain o kasabihan ng ating mga ninuno na may
makatang kakayahan o kaisipan at nakapagbibigay ito ng aral, paala-ala o gabay sa mga kabataan upang maiwasto ang
mga pamantayan ng pamumuhay.
Dahil sa salawikain o kasabihan ay naitatanim sa kaisipan ng mga kabataan ang kabutihang asal, kadakilaan,
pagmamahal sa bayan at sa kapwa tao, maging sa paglilingod sa Diyos na sinasampalatayanan natin na siyang
nagpapala sa kaniyang mga nilalang.

PARABULA

Ang Parabula ay isang maikling kuwentong may aral na kalimitang hinahango mula sa Bibliya. Ang parabula ay nanggaling sa
English word na parable na nanggaling naman sa Greek word na parabole na ang ibig sabihin ay maiksing sanaysay tungkol sa
buhay na maaring mangyari o nangyayari na kung saan nagtuturo tungkol sa ispiritwal o kagandahang asal na magiging gabay ng
isang taong nahaharap sa pangangailangang mamili o magdesisyon.

EPIKO

Ang epiko ay uri ng panitikan na tumatalakay sa mga kabayanihan at pakikipagtunggali ng isang tao o mga tao laban sa mga
kaaway na halos hindi mapaniwalaan dahil may mga tagpuang makababalaghan at di-kapani-paniwala. Kuwento ito
ng kabayanihan na punung-puno ng mga kagila-gilalas na mga pangyayari. Bawat pangkatin ng mga Pilipino ay may
maipagmamalaking epiko.

TALUMPATI

Ang talumpati ay isang buod ng kaisipan o opinyon ng isang tao na pinababatid sa pamamagitan ng pagsasalita sa entablado para
sa mga pangkat na mga tao. Layunin nitong humikayat, tumugon, mangatwiran, magbigay ng kaalaman o impormasyon at
maglahad ng isang paniniwala. Isang uri ito ng komunikasyong pampubliko na nagpapaliwanag sa isang paksa na binibigkas sa
harap ng mga tagapakinig. Sining ito ng pagpapahayag ng isang kaisipan tungkol sa isang paksa sa paraang pasalita sa harap ng
tagapakinig. Ang panandaliang talumpati (extemporaneous speech) ay ang agarang pagsagot sa paksang ibinibigay sa
mananalumpati at malaya siyang magbibigay ng sariling pananaw. Maaaring may paghahanda o walang paghahanda ang
talumpati. Tinatawag na impromptu sawikang Ingles ang talumpating walang paghahanda kung saan binibigay lamang sa oras ng
pagtatalumpati. Sinusubok ang kaalaman ng mananalumpati sa paksa. Maaaring binabasa, sinasaulo o binabalangkas ang
talumpati. Sa binabasang talumpati, inihanda at iniayos ang sinusulat muna ang talumpati upang basahin nang malakas sa harap
ng mga tagapakinig. Samantalang ang sinaulong talumpati, inihanda at sinaulo para bigkasin sa harap ng mga tagapakinig. Habang
naghahanda ng balangkas ng kanyang sasabihin ang binalangkas na talumpati kung saan nakahanda ang panimula at wakas
lamang.
TAYUTAY

Ang tayutay ay salita o isang pahayag na ginagamit upang bigyan diin ang isang kaisipan o damdamin. Sinasadya ng pagpapayahag
na gumagamit ng talinghaga o di-karaniwang salita o paraan ng pagpapahayag upang bigyan diin ang kanyang saloobin.

Panahon ng Katutubo

Bago pa man dumating ang mga Kastila sa Pilipinas, mayroon nang sining at panitikan ang mgasinaunang Pilipino. Karamihan sa
mga panitikan nila’y yaong mga pasalin-dila gaya ng mga bulong, tugmang-bayan, bugtong, epiko, salawikain at awiting-
bayan na anyong patula; mgakwentong-bayan, alamat at mito na anyong tuluyan at ang mga katutubong sayaw at ritwal
ng babaylan bilang pinakaunang anyo ng dula sa bansa.Karamihan sa mga panitikang ito ay pasalin-dila. May mga panitikan ring
nasulat sa mga pirasong kawayan, matitibay na kahoy at makikinis na bato. Ngunit iilan na lamang ang mganatagpuan ng mga
arkeologo (archeologists) sapagkat batay sa kasaysayan, pinasunog at pinasiraito ng mga prayle nang dumating sila sa bansa sa
paniniwalang ang mga ito ay gawa ngdemonyo.

Pananakop ng Kastila

Dumating ang mga Kastila sa bansa taglay ang tatlong G’s – GOD, GOLD at GLORY. Dumatingsila na ang pangunahing layunin ay
ihasik ang Kristiyanismo, maghanap ng ginto at upang lalongmapabantog sa pamamagitan ng pagdaragdag ng kanilang nasasakop.
Mahahati ang panitikan sadalawa sa panahong ito: una ay pamaksang pananampalataya at kabutihang-asal at ang ikalawaay ang
panitikang panrebolusyon.(1) Panitikang Pamaksang Pananampalataya at Kabutihang-asalDahil sa pananampalataya ang
pangunahing pakay ng mga Kastila, karamihan sa mga unangakdang nalikha sa panahong ito ay halos paksang pananampalataya.
Halimbawa sa mga ito ayang mga uri ng dulang senakulo, santa cruzan at tibag; tulang gaya ng mga pasyong inaawit. Silarin ang
nagpakilala ng konseptong maharlika o dugong bughaw sa mga Pilipino na mababatid samga akdang awit na ang mga pangunahing
tauhan ay mga hari, reyna, prinsipe at prinsesa – isang patunay ang awit na Florante at Laura ni Balagtas at mga dulang duplo at
karagatan.Sa panahong ito, piling-pili lamang ang nakasusulat sapagkat wikang Kastila lamang angkinikilala sa ganitong larangan.
Kaunti lamang ang nakasusulat sa Kastila dahil sa pagpipigil,
sanadaramang takot at pagiging madamot ng mga Kastila. Sa panahong ito nalimbag ang pinakaunang aklat sa bansa; ang Doctrina
Christiana na nalimbag noong 1553 na isang panrelihiyong aklat.Ang pasyon ang isa sa patulang anyo na makarelihiyon.
Samantalang ang mga dula sa nama’yang mga senakulo, Santa Cruzan, at tibag. Ang mga dulang Moro-Moro naman ay pumapaksa
satagumpay ng mga Kastila, isinasadula rito ang mga himagsikan sa pagitan ng mga sundalongKastila at mga Muslim sa Mindanao
at sa wakas ng dula, palaging nagwawagi ang Kastila attalunang niyayakap ng mga Muslim ang Kristiyanismo. Nauso rin ang carillo
o mga dulang puppet na yari sa karton na gumalaw sa likod ng isang mailaw at puting tela.Ang mga panitikan namang ukol sa
kabutihang-asal ay ang Urbana at Feliza ni Padre Modestode Castro. Nalimbag rin sa panahong ito ang pinakaunang newsletter
sa bansa noong 1637 – ang SuccessosFelices (Fortunate Events) ni Tomas Pinpin na may 14 na pahina. Ngunit noong Agosto 8,
1811lamang nalathala ang pinakaunang pahayagan sa bansa – ang Del Superior Govierno na umabothanggang labinlimang
tomo.(2) Panitikang Rebolusyonaryo at SedisyosoSa ikalawang bahaging ito ng kasaysayang pampanitikan sa panahon ng
pananakop ng Kastila,karamihan sa mga panitikang nalikha ay may diwang rebolusyonaryo at nagbukas sa kamalayangPilipino sa
di-makataong pagtrato sa kanila ng mga Kastila at nag-uudyok na kalabanin ang pamahalaan.Dahil sa labis na pang-aalipin at
pang-aalispusta at masidhing diskriminasyon ng mga Kastila samga Pilipino; nagsilunsad ng mga kilusan ang iilang Pilipinong hindi
na sumasang-ayon sa pamamalakad ng mga prayle at pamahalaang Kastila. Nagsisulat ang mga Pilipino sa panahong ito ng mga
panitikang nagrerebolusyon. Nalathala angmga pahayagang propagandista na pinangunahan ng La Solidaridad noong Pebrero
19,1889 nanaglalayong “matamo ang pagbabagong kailangan ng bansang bilang tugon sa kalagayang panlipunan at

pang-ekonomiya, maisiwalat ang malubhang kalagayan ng bansa sa ilalim ng pamamalakat ng mga Kastila at upang pairalin ang
kalayaan at demokrasya.”Dahil sa mahigpit ang pamahalaan, nagsitago ang mga manunulat sa ilalim ng iba’t ibangsagisag-panulat
upang maprotektahan ng mga sarili laban sa mapang-alipustahang Kastila atupang patuloy na makasulat.Ang pambansang
bayaning si Dr. Jose P. Rizal na may sagisag-panulat na Laong Laan ay naging bahagi ng pahayagang La Solidaridad; at ang may-
akda ng mga nobelang Noli Me Tangere at
ElFilibusterismo na unang nalimbag at nalathala sa Espanya at naging mitsa sa mgarebolusyonaryong Pilipino na mag-aklas laban
sa mga Kastila. Sumulat din si Rizal ng mgasanaysay gaya ng Hinggil sa Katamaran ng mga Pilipino at Sa Mga Kabataang Dalaga
saMalolos.Ang mga bayaning sina Marcelo H. Del Pilar (na may sagisag-panulat na PLARIDEL), GracianoLopez-Jaena,
Antonio Luna, Mariano Ponce, Pedro Serrano Laktaw, Emilio Jacinto, ApolinarioMabini, at marami pang iba ay nagsisulat din.

Pananakop ng Amerikano

Dahil sa pagnanais ng mga Pilipino na mapatalsik ang mga Kastila, naging tagapagsagip angmga Amerikano nang dumating sila
noong 1898 na tuluyang nagpabagsak sa pamahalaangKastila. Kung relihiyon ang naging pamana ng mga Kastila sa Pilipino,
edukasyon naman angnaging pangunahing ipinamana ng mga Amerikano. Sa panahong ding ito isinilang ang mgailang imortal na
makatang Pilipino na nagsisulat sa Ingles at Tagalog.

Sa mga unang taon ng pananakop ng Amerikano sa bansa, sumulat ang mga Pilipino sa Kastila,Tagalog at iba pang wikang
panlalawigan. Nagsimula lamang umusbong ang mga panitikan saIngles noong 1910 dahil sa mga bagong silang na
manunulat.Kabilang sa mga manunulat sa panahong ito sina Cecilio Apostol na sumulat ng mga oda parakay Rizal; Claro M. Recto
na naging tanyag sa kanyang natatanging mga talumpati; si Lope K.Santos na sumulat ng obra-maestrang “Banaag at Sikat” at
nagpauso ng panitikang sosyalista; siJose Corazon de Jesus na tinaguriang Makata ng Pag-ibig at may panulat-sagisag na
‘HusengBatute;’ at si Jose dela Cruz na may panulat-sagisag na ‘Huseng Sisiw’ dahil sisiw angipinababayad kapag nagpapagawa sa
kanya ng tulang pag-ibig; si Severino Reyes na sumulat ngimortal na dulang “Walang Sugat” at tinaguriang Ama ng Dulang Tagalog;
si Zoilo Galang na pinakaunang nobelistang (A Child of Sorrow) Pilipino sa Ingles at maraming-marami pang iba.Ang mga
Amerikano ang nagpakilala ng mga fairy tale sa mga Pilipino na ginamit ng mgagurong Tomasites sa pagtuturo.Ipinakilala rin ng
mga ito ang iba pang uri (genre) ng panitikangaya ng oda at nagpakilala sa pinilakang-tabing – ang pelikula.Dahil
sa impluwensiyang pangteknolohiyang dala ng mga Amerikano, naimpluwensiyahan dinang panitikan sa bansa. Dula ang naging
pangunahing panitikan sa panahong ito. Dala nila angmga bodabil na isang uri ng dula kung saan umaawit at sumasayaw ang mga
artista na nagbungasa sarsuwela ng Pilipinas. Dahil sa dala rin ng mga Amerikano ang pelikula sa bansa, ngunit nag-umpisa ito sa
mga artistang gumagalaw lamang at nagsasalitang walang tinig (silent films); unti-unting naisantabi pansamantala ang dulang
panteatro sa bansa dahil sa nakahiligan na ng mgaPilipino ang panonood ng pelikulang-tahimik.Ang mga unang pelikulang ginawa
sa bansa ay halos mga dokumentaryo ukol sa pagsabog ngmga bulkan at iba pang kalamidad at ang iilang dokumentaryong bunga
lamang ng pagka-ignorante ng mga Amerikano sa mga katutubong Pilipino.Ang mga unang pormal na pelikula sa bansa ay ukol sa
buhay ng bayaning si Rizal at ngkanyang dalawang nobela. Ang pinakaunang pelikulang Hollywood na ginawa sa bansa ay
ang pelikulang Zamboanga. Ito ang kauna-
unahang Hollywood film na may underwater scene. Ngunit ang pinakaunang pelikulang produksyon ng Pilipino ay sa pamumuno ni
Jose Nepumuceno hango sa dulang panteatrong Dalagang Bukid (dula ni Hermogenes Ilagan) namalateatro rin ang kinalabasan.Di
naglaon, ninais na rin ng mga Pilipino na makawala sa kamay ng mga Amerikano. Ngunithindi rin naging mabilis ang pagkamit sa
kalayaan. Ang dula ay sadyang kinasangkapan ng mgamanunulat na Pilipino upang ipahayag ang hangad na paglaya ng bayan at
makabayang pananaw.Ang kalayaang tinamasa sa kamay ng mga Amerikano ay alangang ihambing sa ipinalasap ngmga Kastila.
Gayunpaman, hindi rin nasiyahan ang mga
manunulat.Isa sa mga unang dulang itinanghal sa panahon ng mga Amerikano na umuusig sa mgaAmerikano at sedisyoso ay ang
kay Juan K. Abad na itinanghal noong Mayo ng 1903 – angTanikalang Ginto. Inakyat ng mga alagad ng batas ang Batangas habang
itinatanghal ang dulangito dito at dinakip ang may-akda. Ngunti napawalang sala rin sa tulong ng isang mahusay na manananggol
na Pilipino. Ang dulang Kahapon, Ngayon at Bukas ni Aurelio Tolentino aytumuligsa rin sa Amerikano. Ngunit pinakamatindi ang
paghihimagsik ng dulang “Hindi AkoPatay” na hindi na nakilala ang may-akda dahil sa ginamit nito ang pangalan ng kanyang
may- bahay.

Pananakop ng Hapon

Sa pambobomba ng Amerika sa Hiroshima, gumanti ang Hapon sa paglusob nito sa Pearl Harbor noong Disyembre 7, 1941. Dahil
nasa isalalim ng kolonya ng Estados Unidos kaya’t sinakop
ngHapon ang Pilipinas. Ngunit para sa karamihang manunulat na Pilipino, isang biyaya salarangang panitikan ng bansa ang
pangyayaring ito. Sumibol nang lubos ang panitikan ng bansasa panahong ito dahil ipinagbawal ng namumunong Hapon ang
paggamit ng wikang Ingles atitinaguyod ang pagpapayaman sa panitikan gamit ang mga katutubong wika sa bansa. Sinunogdin ang
mga aklat na nasusulat sa Ingles upang masigurong hindi mababahiran ng kanluraningideya ang panitikang nililikha.Ang panahong
ito sa kasaysayan ng bansa at ng panitikan ang tinaguriang Gintong Panahon ngPanitikang Filipino dahil higit na malaya ang mga
Pilipino (kaysa noong sa Amerikano) sa pagsulat ng panitikan at pagsanib ng kultura, kaugalian at paniniwalang Pilipino sa mga
ito.Sa panahon ding ito kinilala ang mga manunulat na babaeng Pilipino sa pangalan nina LiwaywayA. Arceo at Genoveva Edroza-
Matute dahil sa mga makintal na maka-feministang maikling-kwento.Dahil sa dinalang haiku (maikling tulang may tatlong taludtod
at may bilang na pantig na 5-7-5sa taludtod), nagkaroon ang mga Pilipino ng tanaga (maikling tulang may apat na taludtod at
ang bilang ng pantig ay 7-7-7-7)

Panitikang panrebolusyon

1. Panitikang Pamaksang Pananampalataya at Kabutihang-asal Dahil sa pananampalataya ang pangunahing pakay ng mga Kastila,
karamihan sa mga unang akdang nalikha sa panahong ito ay halos paksang pananampalataya. Halimbawa sa mga ito ayang mga uri
ng dulang senakulo santa Cruzan at tibag tulang gaya ng mga pasyong inaawit.

Sila rin ang nagpakilala ng konseptong maharlika o dugong bughaw sa mga Pilipino namababatid sa mga akdang awit na ang mga
pangunahing tauhan ay mga hari, reyna, prinsipe atprinsesa – isang patunay

Ang awit na Florante at Laura ni Balagtas at mga dulang duplo at karagatan. Sa panahong ito, piling-
pili lamang ang nakasusulat sapagkat wikang Kastila lamang angkinikilala sa ganitong larangan. Kaunti lamang ang nakasusulat sa
Kastila dahil sa pagpipigil, sanadaramang takot at pagiging madamot ng mga Kastila.Sa panahong ito nalimbag ang
pinakaunang aklat sa bansa; ang Doctrina Christiana nanalimbag noong 1553 na isang panrelihiyong aklat. Ang pasyon ang isa
sa patulang anyo na makarelihiyon. Samantalang ang mga dula sa nama’y ang mga senakulo Santa Cruzan at tibag. Ang mga
dulang Moro-Moro naman ay pumapaksa sa
tagumpay ng mga Kastila, isinasadula rito ang mga himagsikan sa pagitan ng mgasundalong Kastila at mga Muslim sa Mindanao at
sa wakas ng dula, palaging nagwawagi angKastila at talunang niyayakap ng mga Muslim ang Kristiyanismo. Nauso rin ang carillo o
mgadulang puppet na yari sa karton na gumalaw sa likod ng isang mailaw at puting tela. Ang mga panitikan namang ukol sa
kabutihang-asal ay ang Urbana at Feliza ni Padre Modestode Castro.Nalimbag rin sa panahong ito ang pinakaunang news
letter sa bansa noong 1637 – ang Successos Felices (Fortunate Events) ni Tomas Pinpin na may 14 na pahina. Ngunit
noong Agosto 8, 1811 lamang nalathala ang pinakaunang pahayagan sa bansa ang Del Superior Govierno na umabot hanggang
labinlimang tomo.
Panitikang Rebolusyonaryo at Sedisyoso
Sa ikalawang bahaging ito ng kasaysayang pampanitikan sa panahon ng pananakop ng
Kastila,karamihan sa mga panitikang nalikha ay may diwang rebolusyonaryo at nagbukassakamalayang Pilipino sa di-makataong
pagtrato sa kanila ng mga Kastila at nag-uudyok nakalabanin ang pamahalaan.Dahil sa labis na pang-aalipin at pang-aalispusta at
masidhing diskriminasyon ng mga Kastilasa mga Pilipino; nagsilunsad ng mga kilusan ang iilang Pilipinong hindi na sumasang-ayon
sa pamamalakad ng mga prayle at pamahalaang Kastila. Nagsisulat ang mga Pilipino sa panahong ito ng mga panitikang
nagrerebolusyon. Nalathalaang mga pahayagang propagandista na pinangunahan ng La Solidaridad noong Pebrero 19,1889 na
naglalayongmatamo ang pagbabagong kailangan ng bansang bilang tugon sakalagayang panlipunan at pang-ekonomiya,
maisiwalat ang malubhang kalagayan ng bansa sailalim ng pamamalakat ng mga Kastila at upang pairalin ang kalayaan at
demokrasya.” Dahil sa mahigpit ang pamahalaan, nagsitago ang mga manunulat sa ilalim ng iba’t ibangsagisag-panulat upang
maprotektahan ng mga sarili laban sa mapang-alipustahang Kastila atupang patuloy na
makasulat. Ang pambansang bayaning si Dr. Jose P. Rizal na may sagisag-panulat na Laong Laan aynaging bahagi ng pahayagang La
Solidaridad; at ang may-akda ng mga nobelang Noli MeTangere at El Filibusterismo na unang nalimbag at nalathala sa Espanya at
naging mitsa samga rebolusyonaryong Pilipino na mag-aklas laban sa mga Kastila. Sumulat din si Rizal ng mgasanaysay gaya ng
Hinggil sa Katamaran ng mga Pilipino at Sa Mga Kabataang Dalaga saMalolos Ang mga bayaning sina Marcelo H. Del Pilar (na may
sagisag-panulat na PLARIDEL GracianoLopez-Jaena, Antonio Luna, Mariano Ponce, Pedro Serrano Laktaw, Emilio Jacinto,
ApolinarioMabini, at marami pang iba ay nagsisulat din. Pananakop ng Amerikano Dahil sa pagnanais ng mga Pilipino na
mapatalsik ang mga Kastila, naging tagapagsagip angmga Amerikano nang dumating sila noong 1898 na tuluyang nagpabagsak sa
pamahalaangKastila.Kung relihiyon ang naging pamana ng mga Kastila sa Pilipino, edukasyon naman ang nagingpangunahing
ipinamana ng mga Amerikano. Sa panahong ding ito isinilang ang mga ilangimortal na makatang Pilipino na nagsisulat sa Ingles at
Tagalog.Sa mga unang taon ng pananakop ng Amerikano sa bansa, sumulat ang mga Pilipino saKastila, Tagalog at iba pang wikang
panlalawigan. Nagsimula lamang umusbong ang mgapanitikan sa Ingles noong 1910 dahil sa mga bagong silang na manunulat.
Kabilang sa mga manunulat sa panahong ito sina Cecilio Apostol na sumulat ng mga oda parakay Rizal; Claro M. Recto na naging
tanyag sa kanyang natatanging mga talumpati si Lope K.Santos na sumulat ng obra-maestrang “Banaag at Sikat” at nagpauso ng
panitikang sosyalista;si Jose Corazon de Jesus na tinaguriang Makata ng Pag-ibig at may panulat-sagisag na‘Huseng Batute;’ at si
Jose dela Cruz na may panulat-sagisag na ‘Huseng Sisiw’ dahil sisiw angipinababayad kapag nagpapagawa sa kanya ng tulang pag-
ibig; si Severino Reyes na sumulatng imortal na dulang “Walang Sugat” at tinaguriang Ama ng Dulang Tagalog si Zoilo Galangna
pinakaunang nobelistang (A Child of Sorrow) Pilipino sa Ingles at maraming-marami
pangiba. Ang mga Amerikano ang nagpakilala ng mga fairy tale sa mga Pilipino na ginamit ng mgagurong Tomasites sa
pagtuturo.Ipinakilala rin ng mga ito ang iba pang uri genre ng panitikangaya ng oda at nagpakilala sa pinilakang-tabing ang
Pelikula. Dahil sa impluwensiyang pangteknolohiyang dala ng mga Amerikano, naimpluwensiyahan dinang panitikan sa bansa. Dula
ang naging pangunahing panitikan sa panahong ito. Dala nila ang mga bodabil na isang uri ng dula kung saan umaawit at
sumasayaw ang mga artista nanagbunga sa sarsuwela ng Pilipinas. Dahil sa dala rin ng mga Amerikano ang pelikula sabansa, ngunit
nag-umpisa ito sa mga artistang gumagalaw lamang at nagsasalitang walangtinig silent films unti-unting naisantabi pansamantala
ang dulang panteatro sa bansa dahil sanakahiligan na ng mga Pilipino ang panonood ng pelikulang-tahimik. Ang mga unang
pelikulang ginawa sa bansa ay halos mga dokumentaryo ukol sa

pagsabog ngmga bulkan at iba pang kalamidad at ang iilang dokumentaryong bunga lamang ng pagka-ignorante ng mga
Amerikano sa mga katutubong
Pilipino. Ang mga unang pormal na pelikula sa bansa ay ukol sa buhay ng bayaning si Rizal at ngkanyang dalawang nobela. Ang
pinakaunang pelikulang Hollywood na ginawa sa bansa ay angpelikulang Zamboanga. Ito ang kauna
unahang Hollywood film na mayunderwater scene.Ngunit ang pinakaunang pelikulang produksyon ng Pilipino ay sa pamumuno ni
JoseNepumuceno hango sa dulang panteatrong Dalagang Bukid (dula ni Hermogenes Ilagan) namalateatro rin ang kinalabasan.Di
naglaon, ninais na rin ng mga Pilipino na makawala sa kamay ng mga Amerikano.Ngunit hindi rin naging mabilis ang pagkamit sa
kalayaan. Ang dula ay sadyang kinasangkapan ng mga manunulat na Pilipino upang ipahayag anghangad na paglaya ng bayan at
makabayang pananaw. Ang kalayaang tinamasa sa kamay ngmga Amerikano ay alangang ihambing sa ipinalasap ng mga Kastila.
Gayunpaman, hindi rinnasiyahan ang mga manunulat.Isa sa mga unang dulang itinanghal sa panahon ng mga Amerikano
na umuusig sa mga Amerikano at sedisyoso ay ang kay Juan K. Abad na itinanghal noong Mayo ng 1903 – ang Tanikalang
Ginto. Inakyat ng mga alagad ng batas ang Batangas habang itinatanghal angdulang ito dito at dinakip ang may-
akda. Ngunti napawalang sala rin sa tulong ng isang mahusay na manananggol na Pilipino. Ang dulang Kahapon, Ngayon at Bukas
ni AurelioTolentino ay tumuligsa rin sa Amerikano. Ngunit pinakamatindi ang paghihimagsik ng dulang“ Hindi Ako Patay na hindi
na nakilala ang may-akda dahil sa ginamit nito ang pangalan ngkanyang may bahay.

Gintong Panahonng Panitikang Filipino

Dahil higit na malaya ang mga Pilipino (kaysa noong sa Amerikano) sapagsulat ng panitikan at pagsanib ng kultura, kaugalian at
paniniwalang Pilipino sa mga ito.Sa panahon ding ito kinilala ang mga manunulat na babaeng Pilipino sa pangalan ninaLiwayway A.
Arceo at Genoveva Edroza-Matute dahil sa mga makintal na maka-feministangmaikling-kwento.Dahil sa dinalang haiku maikling
tulang may tatlong taludtod at may bilang na pantig na 5-7-5sa taludtod), nagkaroon ang mga Pilipino ng tanaga maikling tulang
may apat na taludtod atang bilang ng pantig ay 7-7-7-7.
Panahon ng Pagkamit ng Kalayaan hanggang Kasalukuyan

Naging makasaysayan sa mga Pilipino ang pagbabalik ng kanilang kalayaan mula sa kamay ngmga Hapon. At dahil sa kalayaang
natamo, higit ring sumigla ang kalayaang pampanitikan ngbansa.Bilang patunay ng kasiglahan ng panitikang Filipino sa iba’t ibang
uri sa panahong ito ay angpagkakalimbag ng mga sumusunod na katipunan ng mga aklat: Mga Piling Katha at Mga
Piling Sanaysay ni Alejandro Abadilla, Maiikling Kwentong Tagalog ni Teodoro Agoncillo, Ako’y Isang Tinig ni Genoveva Edroza-
Matute at marami pang iba. Kinilala rin buhat sa panahong ito
angmga panitikang panlalawigan dahil sa mga inilunsad na mga pambansang pananaliksik atpagsasaling-wika ng panitikan ng
Pilipinas.Lalo pang sumigla ang panitikang Filipino nang ilunsad ang gawad Carlos Palanca Memorial Awards for Litetature.
Sumilang din sa panahong ito ang aktibismo ng mga batang mag-aaral noong nagsisimula angdekada ’80 at ang kanilang
panitikang aktibista gaya nina Virgilio Almario na may sulat-panulatna Rio Alma at Quintin Perez.Pinakamasigla rin ang mga
panitikang namayagpag sa media gaya ng sa radyo, telebisyon atsinehan. Nagsilang ang panahong ito ng mga musikerong Imelda
Papin at Victor Wood, ngHotdog, Sampaguita, Asin, Ryan Cayabyab, Levi Celerio, Pepe Smith at Freddie Aguilar
nanaging laman ng mga jukebox Mga lagaristang gaya nina Ricardo “Ricky” Lee may-akda Himala at Oro, Plata, Mata Lino Brocka
tagadirehe Maynila sa Mga Kuko ng Liwanag atIshmael Bernal tagadirehe Himala at Marilou Diaz Abaya (tagadirehe
Oro, Plata, Mata Nagsilabasan rin ang mga karikaturang (komiks) na Darna Liwayway at Zuma ni Mars Raveloat ang pinakatanyag
na Pugad Baboy Nag-uumpisa pa lang ang ikadalawampung siglo, higit na sumigla ang panitikang Filipino dahilsa trend o pinauso
na dulot ng media.Kinilala ang Eraserheads (isang bandang binubuo ng mga mag-aaral ng UP) sa pagpapasiglamuli sa OPM.
Nagbukas ng daan sa marami pang musikero ang Eheads gaya ng sa Yano,Siakol, Green Department, the Teeth, Rivermaya at
Parokya ni Edgar. Nagbigay ng bagonghihip sa kulturang Pilipino ang mga bandang ito na nagpakilala ng iba pang genre ng musika
salahi. Kinilalang

The Beatles of the Philippines

Ang Eheads dahil sa init na taglay ng bawatpagtanghal at bagong awitin. Ilan sa mga awiting kinilalang imortal sa panahong ito ay
ang Huling El Bimbo, Iskin, Banal na Aso Santong Kabayo, Himala,Silvertoes,Alapaap,Overdrive,Peksman,Prinsesa, Pare Ko at Miss
sa Loob ng Jeepney. Maliban sa mga banda, kinilala rinang mga musika ni Jolina Magdangal, Jeremiah, Rossel Nava at Carol
Banawa na mga suplingng makabagong melo-musika ng bansa.Sumigla rin ang mga dulang pantelebisyong pambata lalung-lalo na
ang Batibot, Ang TV at 5 and up At mga dulang panradyo ay kinagigiliwan naman ng mga nakatatanda. Puspusan dinang
produksyong pampelikula na nagsalin ng mga maikling-kwento at nobela sa pelikula atginawang inspirasyon ang mga awit, tula,
sanaysay at kasaysayan sa pagbuo ng marami pangdulang pampelikula. Naipanganak din ang maraming genre ng pelikula gaya ng
independent flims at cinema veritae film Sa kasalukuyan, sinasalin ang mga panitikan hindi lamang sa mga pahayagan, magazine
ataklat, hindi lamang sa anyo ng pelikula, palabas pantelebisyon o kaya’y programang panradyo;kundi sa pamamagitan din ng hi-
technology – ang Internet.

Dahil sa internet nagkaroon ng blogging , video clipping at audio airing na patuloy na bumubuhay sa panitikan hindi lang
ngFilipino kundi ng ibang lahi mandin.Patuloy na dumarami ang mga manunulat na Pilipino sa iba’t ibang anyo at uri ng
panitikangamit ang iba’t ibang media dahil sa mga inumpisahang kurso sa mga universidad at kolehiyo
atpangangasiwa ng gobyerno ng mga pagsasanay sa mga kinakikitaang husay na mgamamamayan. Ngunit ang kasiglahan
ng panitikan ay hindi magiging buo kung aasahan lamang ang pagdami at pag
usbong ng mga manunulat; kailangan din ang pagpapahalaga atpagmamalasakit ng mga mambabasa na katuwang sa pagtaguyod
ng panitikan ng lahi.

Salawikain - nagsisilbing batas at tuntunin ngkagandahang-asal ng ating mga ninuno.- hal. Aanhin pa ang damo kung wala na ang
kabayo. Sawikain – mga kasabihang walang natatagongkahulugan- hal. Nasa Diyos ang awa, nasa tao ang gawa.- c. Bugtong –
maikling tulang karaniwang naglalarawanng isang bagay na siyang pahuhulaan.- hal. Isang tabo , laman ay pako.
(langka)Pananakop ng Mga Kastila:Mga Impluwensya ng Kastila sa ating Panitikan:1. Nahalinan ng Alpabetong Romano ang
Alibata2. Naituro ang Doctrina Cristiana3. Naging Bahagi ng Wikang Filipino ang maramingsalita sa Kastila 4. Nadala ang ilang
akdang pampanitikan ng Europa at tradisyong

Europeo na naging bahagi ng ating panitikangaya ng awit, corido, moro-moro at iba pa.5. Nasinop at nasalin ang makalumang
panitikan saTagalog sa ibang wikain6. Nailathala ang iba’t ibang aklat pambalarila sawikang Filipino tulad ng Tagalog, Ilokano at
Bisaya7. Nagkaroon ng makarelihiyong himig ang mga akdaMga Unang Aklat:a. Ang Doctrina Cristiana (1593) – Padre Juan
dePlacencia at Padre Dominga Nievab. Nuestra Senora del Rosario (1602) – Padre Blancas deSan Josec. Ang Barlaan at Josaphat
(nobelang Tagalog) – Padre Antonio de Borjad. Ang Pasyon – iba’t ibang bersyon sa Tagalog(Mariano Pilapil, Gaspar Aquino de
Belen, Anecito de laMerced at Luis de Guia)e. Ang Urbana at Felisa – Modesto de Castro (Ama ngklasikang tuluyan sa Tagalog)Mga
Akdang Pangwika:a. Arte Y Reglas de la Lengua Tagalab. Compendio de la lengua Tagalac. Vocabulario de la Lengua Tagalad.
Vocabulario de la Lengua Pampangoe. Vocabulario de la Lengua Bisayaf. Arte de la Lengua Bicolanag. Arte de la Lengua Iloka

Mga Dulang Panlibangan1. Tibag 7. duplo2. Lagaylay 8. kurido3. Sinakulo 9. saynete 4. Panubong 10. karagatan5. Karilyo 11.
sarswela6. Moro-moro Panahon ng Pagbabagong-isip (Propaganda)- Ang diwang maka-relihiyon ay naging makabayan
at humihingi ng pagbabago sa sistema ng pamamalakad sa pamahalaan at simbahan- Pagpasok ng diwang liberalismoMga
Propagandista:a. Dr. Jose Rizal/ Laong Laan at Dimasalang (“Noli at El Fili)b. Marcelo H. Del Pilar (Palridel, Piping Dilat at
DoloresManapat) – Pag-ibig sa Tinubuang Lupa, Kaiigat Kayo at Tocsohanc. Graciano Lopez Jaena (Fray Botod, Sa Mga
Pilipinoatbp)d. Antonio Luna (Noche Buena, Por Madrid atbp)Panahon ng Amerikano1. Maalab ang diwang makabayan na hindi
namagawang igupo ng mga Amerikano2. Pinasok ng mga manunulat na Pilipino ang iba’t ibanglarangan ng panitikan tulad ng tula,
kwento, dula,sanaysay, nobela atbp.3. Pag-ibig sa bayan at pagnanais ng kalayaan ang temang mga isinusulat 4. Namayani sa
panahong ito ang mga akda sa wikangKastila, Tagalog at wikang Ingles5. Pinatigil ang mga dulang may temang makabayan6.
Sa panahong ito nailathala ang babasahing Liwayway 7. Pinauso rin ang balagtasan katumbas ng debate.

Nagkaroon/Nagsimula ang pelikula sa PilipinasMga Pahayagan:

1. El Nuevo Dia (Ang Bagong Araw) ni Sergio Osmena(1900)

2. El Grito del Pueblo (Ang Sigaw ng Bayan) itinatag ni Pascual Poblete (1900)

3. El Renacimiento (Muling Pagsilang) – itinatag ni Rafael Palma (1900)

Mga Dulang Pinatigil:

1. Kahapon Ngayon at Bukas – Aurelio Tolentino

2. Tanikalang Ginto – Juan Abad

3. Walang Sugat – Severino Reyes

Ilang kilalang manunulat sa Kastila na sumikat:

1. Cecelio Apostol

2. Fernando Ma. Guerrero

3. Jesus Balmori

4. Manuel Bernabe Manalang

5. Claro M. Recto

Ilang kilalang manunulat sa Wikang Tagalog:

1. Lope K. Santos

2. Jose Corazon de Jesus

3. Florentino Collantes

4. Amado V. Hernadez

5. Valeriano Hernandez Pena

6. Inigo Ed

Ilang Samahang Naitatag para sa Panitikang Filipino:

Taliba ng Inang Wika (TANIW)Kapisanan ng Diwa at Panitik (KADIPAN)Kapisanan ng mga Mandudulang Pilipino (KAMPI)Ilang
Samahang Naitatag para sa Panitikang Ingles:Philippine Writers AssociationDramatic PhilippinesPhilippine Educational Theater
Association (PETA) Arena Theater Barangay Writer’s Guild Batas Militar 1972 – 1986- 1972 idiniklara ang Batas Militar sa Pilipinas
sa pamumuno ni Pangulong Ferdinand Marcos- Paksa ang paghingi ng pagbabago sa pamahalaan at lipunan- Pagsisimula ng
programang Bagong Lipunan noongSetyembre 21, 1972- Pinahinto ang mga pampahayagan at magingsamahang pampaaralan-
Pagpapatatag ng “Ministri ng Kabatirang Pangmadla”(sumubaybay sa mga pahayagan, aklat at mga iba
pangbabasahing panlipunan)Kasalukuyang Panahon- Isa pang makulay na kabanata ng panitikang Pilipino- Namumulat ang
mamayang Pilipino sa kahalagahan ng pambansang wika- Marami na ang sumusubok na sumulat gamit angkanilang sariling
vernakyular - Mas mayaman ang pinagkukunan ng paksang isusulat - Malaki ang impluwensiya ng teknolohiya at agham- Malayo
na rin ang naaabot ng media- Kahit sa mga telebisyon nagbabago na rin ang wikangginagamit - Hindi lamang pamapanitikan ang
uri ng salitang ginagamit ngunit mapapansin na may mga akda nagumagamit na rin ng pabalbal, kolokyal at lalawiganin

PANITIKAN SA PANAHON NG AMERIKANO

KALIGIRANG KASAYSAYAN

Ang mga Pilipinong mapanghimagsik ay nagwagi laban sa mga Kastila na sumakop sa atin nanghigit sa tatlong daang taon.
Naiwagayway ang ating bandila noong ika-12 ng Hunyo 1898, tandang pagkakaroon natin ng kalayaan.Nahirang si Hen. Emilio
Aguinaldo noon bilang unang pangulo ng Republika ng Pilipinas, subalit ang kalagayang ito’y naging panandalian lamangsapagkat
biglang lumusob ang mga Amerikano. Nagkaroon ng digmaang Pilipino-Amerikano nasiyang naging sanhi ng pagsuko ni Hen.
Miguel Malvar noong 1903. Gayun pa man, angkilusang pangkapayapaan ay nagsimula noong pang 1900.
MGA KATANGIAN NG PANITIKAN

1. Hangaring makamit ang kalayaan

2. Marubdob na pagmamahal sa bayan

3. Pagtutol sa kolonyalismo at imperialismo

DIWANG NANAIG

1. Nasyonalismo

2. Kalayaan sa pagpapahayag

3. Paglawak ng karanasan

4. Paghanap at paggamit ng bagong pamamaraan

MGA IMPLUWENSYA SA PANANAKOP NG MGA AMERIKANO

1. Pagpapatayo ng mga paaralan

2. Binago ang sistema ng edukasyon

3. Pinaunlad ang kalusugan at kalinisan

4. Ipinagamit ang wikang Ingles

5. Pagpapalahok sa mga Pilipino sa pamamalakad ng pamahalaan6. Kalayaan sa pagpapahayag na may hangganan.

MGA PAHAYAGAN SA PANAHON NG AMERIKANO

1. EL GRITO DEL PUEBLO (Ang Sigaw/Tinig ng Bayan) itinatag ni Pascual Poblete noong1900

2. EL NUEVO DIA (Ang Bagong Araw) itinatag ni Sergio Osmena noong 19003. EL RENACIMIENTO (Muling Pagsilang) itinatag ni
Rafael Palma noong 19004. Manila Daily Bulletin-1900

3. PANGKAT NG MGA MANUNULAT

1. Maka-Kastila

2. Maka-Ingles

3. Maka-Tagalog MGA DULANG IPINATIGIL

1. KAHAPON, NGAYON AT BUKAS – sinulat ni Aurelio Tolentino

2. TANIKALANG GINTO- ni Juan Abad

3. MALAYA –ni Tomas Remegio

4. WALANG SUGAT – ni Severino Reyes

PANITIKAN SA KASTILA

1. CECILIO APOSTOL- may pinakamabuting tulang papuri kay Jose Rizal ; OBRA-MAESTRA- A Rizal

2. FERNANDO MA. GUERRERO- unang hari ng panulaan sa Kastila; OBRA-MAESTRA-Crisalidas (Mga Higad)

3. JESUS BALMORI – “Batikuling”; OBRA-MAESTRA- El Recuerdo y el Olvido; nahirangsiyang “poeta laureado” sa wikang Kastila

4. MANUEL BERNABE- makatang liriko

5. CLARO M. RECTO-Obra-maestra-BAJO LOS COCOTEROS ( Sa Lilim ng Niyugan)

6. TRINIDAD PARDO DE TAVERA- ang nagpasok ng titik W at K sa abakadang Pilipino

IBA PANG MANUNULAT SA WIKANG KASTILA

1. ADELINA GURREA – kauna-unahang makatang babae sa Pilipinas na magaling sa Kastila;Obra-maestra- EL NIDO

2. ISIDRO MARPORI –obra-maestra-AROMAS DEL ENSUENO ( Halimuyak ng Pangarap)

3. MACARIO ADRIATICO –obra-maestra-alamat”LA PUNTA DE SALTO ( Ang Pook naPamulaan )

4. EFIFANIO DELOS SANTOS- nakilala sa tawag na DON PANYONG; kilala bilang mahusayna mananalambuhay

5. PEDRO AUNARIO –sumulat ng DECALOGO DEL PROTOCIONISMO

PANITIKAN SA TAGALOG

Ang “FLORANTE AT LAURA” ni Francisco Balagtas at “URBANA AT FELIZA”niModesto de Castro ang naging inspirasyon naman ng
mga manunulat sa Tagalog= Inuri ni Julian Balmaceda sa tatlo (3) ang mga makatang Tagalog. Narito ang mga sumusunod:=
MAKATA NG PUSO : Lope K. Santos; Inigo Ed Regalado;Carlos Gatmaitan; PedroGatmaitan; Jose Corazon de Jesus; Cirio H.
Panganiban; Deogracias A. Rosario; IldefonsoSantos; Amado V. Hernandez; Nemecio Carabana; Mar Antonio

Panitikang FilipinoPanitikan ng Panahon Bago Dumating Ang Kastila

A. Kapaligirang Pangkasaysayan

1. Ang mga negrito o Ita

Ang kauna-unahang mga nanirahan sa Pilipinas ay ang Negrito o Ita. Walang sarilingkulturang masasabi ang mga Ita. Wala silang
nalalaman sa agham, sa paghahanap buhay, sa pamahalaan, sa sining, sa pagsusulat at sa pamumuhay. Sa panitikan ay wala silang
nalalamankundi ilang awitin at pamahiin.

2. Ang Pagdating ng mga Indonesyo

Ang unang sapit ng mga Indonesyo ay may lahing Mongol at Kaukao kaya’t sila’ymapuputi at manilaw-nilaw ang mga balat.
Walang masasabi gaanong kultura ang kanilangdinala rito liban sila’y marunong nang mamahay ng sarili, marunong magtanim ng
mga halamanat marunong nang magisda. Pagkaraan ng 4000 taon ay dumating naman ang ikalawang sapit.Iba ang mga hitsura
nito kaysa mga unang Indonesyong nandarayuhan sa atin. Ang mgaIndonesyong ito’y nakahihigit ng kalinangan kaysa doon sa
una. Sila’y may sarili nang sistemang pamahalaan, may mga hanapbuhay, marunong magluto ng pagkain at may dalang
panitikanggaya ng epiko, kuwentong bayan, mga alamat, mga pamahiin at pananampalatayang pagano. Silaang mga ninuno ng
mga Ipugaw.

3. Ang Pagdating ng mga Malay

Tatlong pangkat ng mga Malay ang nakarating sa Pilipinas. Ang unang pangkat aynakarating dito noong kumulang humigit sa 200
taon bago namatay si Kristo at 100 taon pagkamatay ni Kristo. Ang mga Malay na ito’y nagdala ng kanilang pananampalatayang
paganoat mga awiting pangrelihiyon. Sila’y nangagtira sa kabundukan ng Luzon at sila ang mga ninunong mga Igorot, Bontok at
Tinguianes.Ang ikalawang pangkat ay dumating dito mula noong 100 hanggang 1300 taon pagkamatay ni Kristo. Sila ang mga
ninuno ng mga Tagalog, Bisaya, Ilokano at mga iba pa.Sila’y may dalang wika, alpabeto, awiting bayan, kuwentong bayan, mga
alamat at mgakarunungang bayan. Sila ang nagdala ng Baranggay.Ang ikatlong pangkat ay ang mga Malay na Moslem. Nagdala sila
dito ng epiko, alamat, kuwentong bayan at ng pananampalatayang Moslem.

4. Ang mga Intsik

Ang mga Intsik ay nagdala ng kanilang wika- kaya’t mahigit sa 600 salitang Intsik ay bahagi na ng wikang Pilipino. Ang mga salitang
gusi, susi, mangkok, talyasi, kawali, kawa, bakya, tingi, Ingkong, Impo, bayaw, inso, kuya, diko, sangko at mga iba pa ay nanggaling
saIntsik.

5. Impluwensiya ng mga Bumbay

Nagdala sila ng pananampalatayang Bramanistiko at panitikang epiko, awiting bayan atliriko. Marami ding mga salitang Bumbay o
Hindu na bahagi na ng wikang Pilipino. Ang mgaito’y, guro, bansa, mukha, likha, hukom, dukha at iba pa.

6. Mga Arabe at Persiyano

Nagdala sila ng mga epiko, kuwentong bayan, dula at alamat.

7. Impluwensiya ng Imperyo ng Madjapahit

Ang Imperyo ng Madjapahit na ang pinaka sentro ay Java sa Indonesya ay nagingnapakamakapangyarihan at maraming mga
kalapit bansa ang nasakop. Kabilang dito ay IndoTsina, Cambodia, Siam, Anam, Tonkin at Pilipinas. Kaya’t ang Pilipinas ay
nagkaroon ngimpluwensiya ng mga bansang nabanggit lalo na sa panitikan. Ang mga kuwentong bayan ngCebu, Panay, Negros at
Palawan ay katulad ng mga kuwentong bayan ng mga nabanggit na mga bansa.

8. Ang Imperyo ng Malacca

Nagtatag sila ng pamahalaang pinamumunuan ng mga Sultan o Rajah. Sinasabing angkaraniwang pahayag na “Alla-eh” sa
Batangas ay impluwensiya ng Imperyo ng Malacca.

B. Mga Bahagi ng Panitikang Pilipino Bago Dumating ang mga Kastila1. Panahon ng mga Alamat at Mga Katangian Nito

Ang panahon ng mga alamat ay sumasakop mula sa panahon ng pagdating ng ikalawang pangkat ng mga Malay. Ang kanilang
panitikan ay pasalita lamang na binubuo ng mgamitolohiya, alamat, kuwentong bayan, mahiya, seremonya sa pananampalataya’y
sumasambasila sa punongkahoy, sa araw at sa iba pang mga anito. Naniniwala rin sila sa pamahiin.
a. Bulong

Ang bulong ay isang uri ng tradisyonal na dula at ito’y labis na pinaniniwalaan ng mgaunang Pilipino. Isa pang pagbulong ay
paghingi ng pahintulot sa pinaniniwalaan nilang nuno sa punso.

b. Kasaysayan ng Alamat

Bago pa dumating ang mga Kastila ay mayaman na ang mga Pilipino sa alamat. Angalamat ay isang uri ng panitikang tuluyang
kinasasalaminan ng mga matatandang kaugaliangPilipino at nagsasalaysay ng pinagbuhatan ng isang bagay, pook o pangyayari.
Ang pangyayari’yhindi makatotohanan at hindi kapanipaniwala.

2. Ang Mga Kuwentong Bayan

Bago pa lumaganap ang panitikang paulat ay laganap na sa Pilipinas ang kuwentong bayan. Ito’y isang tuluyang kuwentong
nagsasalaysay ng mga tradisyong Pilipino. Karamihan ngmga kuwentong baying Pilipino ay tungkol sa kanilang mga Diyos, at mga
ispiritu na siyangnagtatakda ng kapalaran ng tao.Ang mga kuwentong bayang ito’y naglalarawan ng mga kaugalian,
pananampalataya atmga suliraning panlipunan ng panahong yaon. Kahit na ang mga kuwentong ito’y may mgakababalaghan at di
kapanipaniwalang mga pangyayari, marami ang nagbibigay ng aral.

3. Panahon Ng Mga Epikoa. Mga Katangian ng Panahong Ito

Sa panahong ito dumating ang mga Malay na may sarili nang alpabeto na tinatawag naAlibata. Sila ang mga Malay na Muslim na
maalam nang magsulat. Ito ang alpabetong Arabe nahanggan ngayon ay ginagamit pa ng mga Muslim sa Mindanaw at Sulu.
Hinalinhan ng Kastilaang tawag sa alpabetong ito at tinawag na Baybayin at ngayon ay siyang tinatawag na Abakada.Ang epiko’y
isang tulang pasalaysay na ang karaniwang paksa’y tungkol sa pakikipagsapalaran, katapangan at kabayanihan ng mga tao noong
unang panahon. May mga pangyayari ditong hindi kapani-paniwala at maraming kababalaghan. Maraming mga epikongisinalin ng
mga misyonerong Kastila, gayon din ng mga pokloristang Amerikano nguni’t marami pa rin ang hindi naisalin sa kakulangan ng
mga mag-aaral sa lingguwistika. Kaya’t ang maramisa epikong Pilipino ay nakikilala lamang sa pamagat.

4. Ang mga Awiting Bayan

Ang awiting bayan ay isang tulang inaawit na nagpapahayag ng damdamin, kaugalian,karanasan, pananampalataya, gawain o
hanapbuhay ng mga taong naninirahan sa isang pook.Maraming mga uri ng

Mga awitin. May mga awit tungkol sa pagdakila sa kanilang Bathala, pagawitsa pagsisisi sa kasalanan, pag-awit upang
sumagana ang mga ani, pag-awit tungkol sakatapatan ng pag-ibig, pag-awit sa pakikidigma, pag-awit sa tagumpay, pag-awit sa
pagpapatulogng bata, pag-awit sa kasal, pag-awit bilang pagpuri sa kanilang mga ninuno. May mga awitnamang malaswa ang
sinasabi at may kagaspangan ang mga pananalita.

5. Ang mga Karunungang Bayan

Ang mga karunungang bayan ay binubuo ng mga bugtong, salawikain, sawikain,kasabihan at palaisipan. Karamihan ang mga ito’y
nanggaling sa mga Tagalog at hinugot sa mgamahahabang tula. Ang mga unang salawikain at sawikain ay may pagkakatulad sa ma
tula ngIndiya, Indonesya, Burma at Siyam. Ito’y nagpapatunay lamang na noong unang panahon aynagdala ang mga bansang
nabanggit ng impluwensiya ng kanilang panitikan sa Pilipinas.

a. Ang Bugtong

Ang mga bugtong ay pahulaan sa pamamagitan ng paglalarawan. Ito’y binibigkas ng patula at may lima hanggang labindalawang
pantig. Ang mga Tagalog ang pinakamayaman sa bugtong.

b. Ang Salawikain

Ang salawikain ay isang patalinhagang pahayag na ginagamit ng mga matatanda noongunang panahon upang mangaral at akayin
ang mga kabataan sa mabuting asal. Ito’y patulang binibigkas na may sukat at tugma. Ito ang nagsilbing batas ng magandang
kaugalian at pagkilosnoong panahon ng ating mga ninuno.

k. Ang Mga Sawikain

Ang sawikain, bagaman patula rin at may sukat at tugma ay iba kaysa salawikainsapagkat’t ito’y nagpapahayag ng katotohanan at
nagpapakilala ng gawi o ugali ng isang tao.

d. Ang Mga Kasabihan

Ang mga kasabihan ay karaniwang ginagamit sa panunukso o pagpuna sa isang gawi okilos ng ibang tao. Ito’y patula rin.

e. Ang Palaisipan

Ang palaisipan ay nasa anyong tuluyan. Ito’y gumigising sa isipan ng tao upang bumuong isang kalutasan sa isang suliranin. Kahit
na sa paaralan ngayon ay ginagamit na ang palaisipan sapagka’t ito’y isang paraan upang tumalas ang isipan ng mga mag-aaral.

g. Ang Mga Unang Dulang Pilipino

Ang unang dulang Pilipino ay patula rin ang usapan. Nang dumating ang mga Kastila aymay nadatnan na silang mga dulang
ginaganap sa iba’t-ibang pagkakataon. Ang mga ito’yginaganap na kaugnay ng mga seremonya sa pananampalataya at
pagpaparangal sa kani-kanilangmga pinuno at bayani.

Panitikan ng Panahon ng Kastila

Maagang nagtatag ng mga paaralan ang simbahan. Sinumulan ito ng mga misyonaryosapagkat ang pangunahing layunin ng mga
kastila ay mapalaganap ng pananampalatayangkatolisismo ang edukasyong ibinigay sa mga Pilipino ay balot ng mga araling
panrelihiyon.

Ang mga Imlpuwensiya ng Kastila sa Panitikang Pilipino

1. Ang pagkakapalit ng alibata sa alpabetong Pilipino

2. Ang pagkakasulat ng aklat pambalarila sa iba’t-ibang wikaing Pilipino gaya ngtagalong, ilukano, cebuano at hiligaynon.

3. Ang malaking ginawang pagtulong sa simbahan sa pagsulat ng iba’t-ibang uri ng panitikan.

4. Ang pagkakaturo ng doctrina cristina.

5. Ang pagsisinop at pagkakasalin ng mga makalumang panitikan sa tagalong at sa ibangwikain.

6. Ang pagkakadala sa pilipinas ng mga alamat sa Europa at ng tradisyong Europeo nanagging bahagi ng panitikang Pilipino sa
ngayon, gaya ng awit,corridor at moro-moro.

7. Ang wikaing kastila na siyang wika ng panitikan nang panahong yaon at marami sa mgasalitang ito ang nagiging bahagi na rin ng
wikang Pilipino.

Uri ng Panitikang Lumaganap

1. awit

2. corridor

3. duplo

4. karagatan

5. comedia

6. moro-moro

7. cenakuloi

8. saruwela

Mga Unang Aklat

1. Doctrina Cristiana by: Padre juan de plasencia at padre domingo de nicua

2. Nuestra Se.ora del Rosario by: padre blancas de san jose at juan de vera

3. Ang Barlaan at Josaphat isinalin ni padre Antonio de borja

4. Ang Pasyon by: gaspar aquino de belen, don luis guian, padre aniceto de la merced at padre mariano pilapil

5. Ang Urbana at Felisa by: padre modesto de castro ay tinawag na “ ama ng klasikongtuluyang tagalong” Iba pang isinulat niya:-
coleccion de sermons tagalog-exposicion de las siete palabra en tagalog novena de san isidro en tagalog

6. Ang Dalit kay Maria- flores de mayo by: padre mariano sevilla

Mga Akdang Pangwika

1. Pag-aaral ng Barirala sa Tagalong

2. Talasalitaan sa Tagalog

3. Mga Barirala sa mga ibang Wikain

Mga Kantahing Bayan

Bago pa dumating nag mga kastila mayroon nang mga awiting bayan ang mga Pilipino at angmga ito’y isinalin nila sa mga
sumusunod na salin lahi. Nang dumating ang mga kastila’y lalo pang nadagdagan ang mga kantahing bayan ng mga Pilipino. Ang
mga kantahing bayan ay bunga ng kulturang silangan at kanluran narito ang ilang halimbawa

2. Kundiman- awit ng pag-ibig

3. Paghehele ng bata- awit sa pagpapatulog sa bata

4. Balitaw- awit sa paghaharana

5. Paghahanapbuhay- awit sa pagtatrabaho

6. Paninitsit

7. Colado- awit ng mga taong hindi inaanyayahan sa kainan

8. Panunukso- awit sa mga bata kung nagtutuksuhan

9. Pangangaluluwa- awit sa araw ng mga patay

10. Panunuligsa- awit laban sa mga babaeng masasagwa

11. Pananapatan- awit ng mga binata sa dalagang pinipintuho.

Mga Aklat Pangwika

Upang ang mga pilipino’y maturuan ng dasal, ang mga misyonaryo ay nagsulat ng mgaaklat na pangwika gaya ng :1. Bokabularyo

2. balirala

3. nobela

4. dasal

5. talambuhay ng mga santo

6. misteryo

Ang mga Awit at CorridoCorrido

Ang mga paksa ng corrido ay galing sa Europe na dinala sa Filipinas ng mga kastila.Karamihan sa mga corridor ay walang nakasulat
ng may akda. Ang mga manunulat ng corridor ay sina: jose de la cruz, ananias zorilla at Francisco balagtas. Ang corridor ay may 8
panting bawat taludtod. Ang mga corridor ay:· Ang ibong adarna by: Francisco balagtas· Don juan ti.oso· doce pares de francia·
Rodrigo de villa by: jose dela cruz· Bernando del carpio by: jose dela cruz· Do.a ines by: ananias zorilla· Ang haring patay· Principe
orentis Awit Ang corridor at awit ay magkatulad ng paksa, ang pagkakaiba lamang ay ang awit ay binubuo ng 12 panting at ang
corridor ay may 8 panting bawat taludtod. Ang mga sumusunod aymga popular na awit:· Florante at laura· Doce pares sa kaharian
ng pransiya· Salita at buhay ni segismundo· Bernando carpio· Principe florino by: ananias zorilla· Se don juan tenorio· Principe
igminio

Francisco Balagtas

Wala pang makakapantay ng kalagayanginabot ni balagtas sa Panitikang Pilipino. Mgasinulat ni balagtas:· La India elegante y el
negrito amante· Oarsman at zafira· Don nuno at zelinda· Clara balmori· Nudo gordeano· Almonzar at rosemando· Auredato at
astrono· Abdol at miserena· Mahomet at constanza· Bayaceto at dorlisca

Ang mga dulang patula. Hindi totoong ang pagpasok ng relihiyong katoliko sa pilipinas ay napawi dahil ang mgaritwal at
seremonya sa pagkamatay ay isang tao ay nagpatuloy padin. Dalawang uri ngseremonya:

Karagatan. Ang karagatan ay nanggaling sa isang alamat tungkol sa isang dalagang nawalan ngsingsing. Ang mga binatang
maghahanap ng singsing dapat sasagot ng patula kapag nahanap angsingsing matutuloy ang kasalkasalan kapag hindi malulunod
ang binata.

Duplo Isang madulang pagtatalong patula karaniwang ginaganap sa maluluwang ang bakuran.

Ang Tibag. Pagsasadula ng paghahanap ng krus na pinagpakuan kay kristo nina reyna Elena at principe constantino. Ito ay
ginaganap sa buwan ng mayo.

Ang Panunuluyan

Isang prosisyong ginaganap kung bisperas ng pasko. Isinasadula dito ang paghahanap nghabay na matutuluyan ni maria para sa
nalalapit niyang panganganak.

Ang Panubong

Ay isang mahabang tulang paawit bilang handog at pagpaparangal sa isang dalagang magkaarawan.

Ang Karilyo

Isang dulang ang mga nagsisiganap ay mga tautauhang karton.

Ang Cenaculo
Isang dulang naglalarawan ng buong buhay sa muling pagkabuhay n gating panginoon.Ito rin ang pasyon. Dalawang uri ng
cenaculo:Hablada- hindi inaawit kung hindi patula· Cantada – ito ang inaawit katulad ng pasyon.

Ang Moro-Moro
Dula-dulaang ang usapan sa moro-moro ay patula at karaniwang matataas ang tono ngnagsasalita. Ito ay nag mula sa Europa. Ang
mga banyagang pamagat ng mga moro-moro:· Amedato at antone· Adbal at miserena· Rosalona, mohamet at constanza· Do.a ines
cuello de garpa at principe nicanor · Do.a beatriz at haring ladislaw· Cleodovas at felipe· Arasnan at zafira· Rodolfo at rosamunda·
Clavela at segismundoLumaganap ang moro-moro kaya ang mga negosyante naman ay sinamantala ang pagkahilig na ito at
nagpatayo ng mga teatro. Ang mga unang teatrong natatag ay:-teatro cornico-tondo, teatro-primitivo teatro. Ang manunulat ng
moro-moro ay sina at ang kanilang mga naisulat: Jose dela cruz o huseng sisiw La Guerra civil de Granada· Hernandez at
galisandra· Reyna encantada· Rodrigo de vivar Honorato de Vera Do.a ines cuello de garga y el principe nicanor Juan crisostomo o
crisot na taga pampangga. Ang sultana· Parla· Zafiro at rubi Padre Jorge fajardo kilala sa panitikang pampangga Vida de gonzalo de
cordova Nicolas Serrano na taga bicol Pantinople at aduana· Orentis orantias Eriberto gumban ama ng panitikang bisaya taga ilo-
ilo Carmelina· Felipe· Cladones Zarzuela. Isang dulang musical o isang melo dramang may tatlong yugto na ang mga paksa
aytungkol sa pag-ibig, panibugho at paghihiganti. Ito’y naglalarawan din ng pang araw-araw na buhay ng mga pilipino. Sa
makatuwid ang zarzuela ay iba sa moro-moro sapagkat buhay Pilipinona ang tinatalakay. Upang lalong magustuhan ng mga
manonood ang zarzuela ay may kasamangkatatawanan na lagging ginagampanan ng mga katulong sa dula. Nagmula sa Europa .

Panitikan sa Panahon ng Propaganda

Sa biglang tingin ay tahimik at takot ang bayan sa ibayong higpit at pagbabanta ng mgakastilangunit sa katotohanan ay ditto
nagsimula ang pagpapahayag ng kanilang mapanlabangdamdamin. Nagkaroon ng bagong kilusan sa pulitika at sa panitikan. Ang
dating diwangmakarelihiyon ay naging makabayan. Ang kilusang propaganda ay naglalayon ng pagbabago.

1. panumbalikin ang pagkakaroon ng kinatawang Pilipino sa kortes ng Espanya.

2. pagkakapantaypantayng mga Pilipino at kastila sa ilalim ng batas.

3. gawing lalawigan ng espanya ang pilipinas.

4. Sekularisasyon ng mga parokya sa kapuluan.

5. kalayaan ng mga mamamayangPilipino sa pamamahayag,pananalita at pagtitipon. Upang lumaganap ang kanilang simulain
atmaipaabot ang kanilang mithiin para sa bayan, ay gumawa sila ng mga hakbang gaya ng pagsanib sa masonaria, mga asosasyon
laban sa pamamalakad ng prayle.

Jose Rizal
Noli me tangere at El Filibusterismo- ang dalawang nobelang ito ay tuwirang naglalahadng sakit ng lipunan, maling pamamalakad
ng pamahalaan at simbahan, depekto saedukasyon sa kapuluan, paniniil ng mga mapagsamantala at pagnanasang pakinggan
ngmga maykapangyarihan ang hinaing ng bayan.· Sa Mga Kababaihang Taga-Malolos- isang sulat na bumabati sa mga kababaihang
tagamalolosdahil sa kanilang paninindigan at pagnanais matuto.· Hingil sa Katamaran ng mga Pilipino- sanaysay na napalathala sa
La Solidaridad ang pahayagan ng kilusang propaganda.· Pilipinas sa loob ng Sandaang Taon- isa pa ring sanaysay na nailathala sa
Sol. Ito’y isang pagpapauna sa haharapin ng pilipinas· Brindis- isang talumpati at tagayang alay sa dalawang nanalong pintor
na Pilipino saMadrid.· Awit ni Maria Clara- buhat sa isang kabanata ng noli. Ang tula ay pagsisiwalat ngkaniyang damdamin tungkol
sa sariling bayan.· Mi Ultimo Adios- kahulihulihang tula ni rizal.· Pinatula ako- tulang nilathala sa Sol. At La Independencia, inulit sa
republica Filipina atsa iba pang mga pahayagan sa pilipinas.

Marcelo H. Del pilar

Isang mananangol at mamayahag ay napatanyag sa bansag na plaridel. Itinatag niya at pinamatnugutan ang diarong tagalog.·
Caiigat Cayo-.librong ikinalat ni Del pilar na nagtatanggol sa noli ni Rizal.· Dasalan at Tuksohan- isang parodying gumagagad sa
nilalaman ng aklat-dasalan.· Dupluhan- mga sinulat na patula. Naglalarawan ng kalagayan ng bayan.· La Soberania Monacal En
Filipinas- sanaysay na tumutuligsa sa mga prayle atnagpapalayas sa mga ito upang mawala ang mga hadlang sa kaunlaran at
kaligayahan ng pilipinas.· Sagot ng Espanya sa Hibik nang Pilipinas-ito’y naglalayong humingi ng pagbabagongunit ipinahayag na di
makapagkakaloob ng anumang tulong ang espanya.· Ang Kalayaan-bahagi ng kabanata ng aklat na nais niyang sulatin upang
maging hiling habilin, ngunit din a niya natapos pagkat binawiin na siya ng buhay.

Graciano Lopez Jaena

Isa sa pangunahing repormista; hinangad niya ang pagbabago sa pamamalakad ng pamahalaan at simbahan sa ating bayan.siya
ang nagging unang patnugot ng La Solidaridad.· Fray Botod-isang paglalarawang tumutuligsa sa kabalayan, kamangmangan
at pagmamalabis ng mga prayle.· La Hija Del Fraile- nobelang nang- uuyam sa mahalay na Gawain ng mga prayle.· Mga Kahirapan
sa Pilipinas- tumutuligsa sa maling pamamalakad at edukasyon sakaniyang bayan.· Sa mga Pilipino- talumpating naglalayong
mapabuti ang kalagayan ng kaniyang mgakababayan.
Mariano Ponce
Ang tagapamahalang patnugot, mananalambuhay at mananaliksik ng kilusang propaganda aynagkubli sa mga sagisag na tikbalang,
kalipulako at naming.· Mga Alamat ng Bulkan- katipunan ng mga alamat at kwentong bayan ng kaniyanglalawigang sinilangan.·
Pagpugot kay Longino- isang dulang tagalong na itinanghal sa liwasan ng malolos, bulakan.· Sobre Filipinas· Ang mga Filipino sa
Indo Tsina· Ang Panitikan ng Kilusang Propaganda

Antonio Luna
Sa ilalim ng sagisag na taga-ilog , isang parmasyotikong dinakip at ipinatapon sa espanya aysumanib sa kilusang propaganda at
nag-ambag ng kaniyang mga sinulat sa Sol.· Noche Buena-isang akdang naglalarawan ng aktual na buhay pilipino.· La Tertulia
Pilipina- nagsasaad ng kahigtan at kabutihan ng kaugaliang Pilipino kaysakastila.· La Maestro de Mi Pueblo- pumipintas sa sistema
ng edukasyon para sa mga kababaihan.· Todo Por el Estomago tumutuligsa sa mga patakaran sa pagbubuwis.· Impresiones-
paglalarawan sa ibayong kahirapang dinanas ng isang mag-anakang naulilasa amang kawal.

Pedro Peterno
Isang iskolar, mananaliksik dramaturgo, at nobelista ng pangkat ay sumapi rin sa kapatiranng mga mason at sa Asociacion hispano-
Pilipino upang itaguyod ang layunin ng mgarepormista.· A Mi Madre- nagpapahayag ng kalungkutan kung wala ang ina.· Ninay-
kaunaunahang nobelang panlipunan sa wikang kastila na sinulat ng isang Pilipino.· La Cristiano y la Antigua Civilization Tagala-
nagsasaad ng impluwesya ngkristiyanismo sa kabihasnan at kalinangan ng mga tagalog.· La Civilization Tagala “El Alma Filipino
at Los Itas- mga pananaliksik nanagpapaliwanag na tayong mga Pilipino ay may katutubong kultura.· Sampaguitas y Poesias Varias-
katipunan ng kaniyang mga tula.

Jose Maria Panganiban

Tagapag-ambag ng mga sanaysay at lathalain sa pahayagan ng mga proppgandista, sa ilalimng sagisag na jomapa. Kilala sa
pagkakaroon ng “ memoria Fotografica”ang kaniyang mgasinulat na tula ay:

ANnuestro Obispo· Noche de Mambulao· Ang Lupang Tinubuan· Sa Aking BuhayAng kaniya namang mga sanaysay:· El
Pensamiento· La Universidad de Manila· Su Plan de Estudio

Isabelo Delos Reyes

Isang manananggol, mamahayag, manunulat at lider ng mga manggagawa. Nagtatag ng “Iglesia Filipina Independente”. Ang
kanyang mga sinulat:· El Folklore Pilipino· Las Islas Bisayas en la Ecopa de la Conquista· Historia de Ilocos· La Sensacional Memoria
sobre la Revolucion Filipina.

Panitikan sa Panahon ng HimagsikanAndres Bonifacio

Ang nagtatag ng katipuna, isang karaniwan ngunit magiting at dakilang mamamayan ng bansang Pilipino ay nagkubli sa sagisag na
Agapito, Bagumbayan at may pag-asa· Katapusang Hibik ng Pilipinas- isang tulang nagpapahayag ng poot at pagbabanta sa
mgasumasakop sa ating bansa.· Ang Dapat Mabatid ng mga Tagalog- isang panawagang sa kaniyang mga kababayanupang buksan
ang isip at hanapin ang katwiran.· Pag-ibig sa Tinubuang Lupa- isang tula ng pag-ibig sa bayan. Walang kailangangmamatay kung
ang dahilan ay pagtatanggol sa kalayaan.· Katungkulang Gagawin ng mga Z,LL,B(anak ng bayan)- inihanda niya ito upang
magingkautusan ng mga kaanib sa katipunan ngunit dahil sa pagbibigay at paggalang kayJacinto ay ang kartilang ginawa ng huli
ang isinaalang-alang.· Katipunan Marahas ng mga Anak ng Bayan- isang panawagan sa mga kababayan upangihanda ang loob sa
pakikihimok.· Tapunan ng Lingap- humihingi siya ng lingap sa maykapal upang mapagtagunpayan ang pakikitunggali sa manlulupig
at matamo ang katahimikan at kalayaan ipinaglalaban.

Emilio Jacinto
Ang utak na katipunan ay siya ring patnugot ng Kalayaan, nag kubli sa sagisag na Dimasilaw· Sa may Nasang Makisanib sa
Katipunan Ito- sinulat upang maging pamantayan ng mgadapat ugaliin ng mga sasapi sa Katipunan.· Mga Aral ng Katipunan ng mga
A.N.B- ito’y ang kartilyang naglalaman ng mga kautusansa mga kaanib ng Katipunan.· Liwanag at Dilim- and kodigo ng rebulusyon.
Katipunan ng mga sanaysay na may ibatibang paksa gaya ng “ang ningning at liwanag,akoy umaasa ,kalayaan, ang
taomagkakapantay, ang pag-ibig ang gumawa, ang bayan at ang mga pinuno, ang maling pananampalata· Sa Anak ng Bayan- isang
tulang nagpapahayag ng pag-alaala sa mga kababayan.· Pahayag- isang manipestong humihikayat sa kaniyang mga kababayan
upang ipaglaban
Ang kalayaan at humiwalay sa Espanya.
Apolinario Mabini
Ang dating kasapi sa la liga na palihim na gumagawa upang magkaroon ng pagbabago sa pamahalaan, siya ang nagging utak ng
himagsikan.· Programa Constitucional de la Republica Filipina- ito’y palatuntunang pansaligang-batasng republican ng pilipinas.· El
Desarollo y Caida de la Republica Filipina- ito’y naglalaman ng paliwanag tungkol sa pagtaas at pagbagsak ng republika ng Pilipino.·
Sa Baying Filipino- salin niya buhat sa kaniyang akdang sinulat sa kastila “ El PuebloFilipino.· El Simil de Alejandro- nalathala sa
pahayagang “ El Liberal” ito’y tumutuligsa sa pamahalaang Amerikano at nagbigay diin sa karapatan ng tao.· Ang Tunay na
Sampung Utos ng Diyos- salin sa tagalong ng kanyang “El VerdaderoDecalogo.

Jose Palma
Kasama sa paghihimagsik laban sa mga amerikano tagalibang sa mga kasamahang kawal sa pamamagitan ng kaniyang mga
kundiman.· Melencholias- pamagat ng aklat na pinagtipunan niya ng kaniyang mga tula.· De Mi Jardin- isang tulang
nagpapahiwatig ng pangungulila sa minamahal.· Himno Nacional Filipina- ang mga titik nito ang pinakadakila niyang ambag sa
ating panitikan. Na nilapatan ng musika ni Jualin Felipe.

Iba pang mga manunulat ng Awit

Julian Felipe – Sa Biak na Bato·

Lucino Buenaventura – Liwayway·

Pedro Paterno – Himno de la Revolucion·

Domingo Enrile – El Anilli de la Dalaga de Marmol·

Joaquin choco – Pepita at Jocelynang Baliw.

Ang mga pahayan sa panahon ng himagsikan

Heraldo de la Revolucion· Indice Official· Gaceta de Filipinas· La Independencia· La Republica Filipina· La Libertad· Ang Kaibigan ng
Bayan· La Oportunidad· La Revolucion· Kalayaan

PANITIKAN SA PANAHON NG AMERIKANO

Isang mahalagang pangyayari sa panahong ito’y ang mabilis na pagdami ng mga babasahim,ang pagkaakroon ng kalayaan sa pag
sasalita, sa p[ahayagan, sa paniniwala at sa mgasamahan ng ipinag utos sa panahon ng amerikano. Ang pagkakaroon ng ganitong
kalayaan, ng bagong panginoon ay malaking bagay sa kalingngan n gating panitikan, ang totooy maramingnaniwalang higit na
maraming nalimbag mula sa pagdating ng mga amerikano kaysa sa mahigitna tatlong daang taong pagkasskop ng mga kastila.Ang
mga moro moro at senakulo noong panahon ng kastila ay unting unting pinalitan ng mga makabagong dula at saesuwela.

Mga katangian ng panitikan sa panahong ito:

Una, sa panahong ito dumami ang limbag na panitikan. Ito ang ‘bunga ng kalayaan sa pamamahayag, sa salita, sa relihiyon, at sa
mga samahan. Sa paglaya nila sa mga paraan ng pagsulat, at sa mga paksa ng relihiyon ang mga manunulat ay nagpasok ng mmga
bagong panananaw at pakasa tulad ng sa pamahalaan, kalikasaan at mga sanaysay na personal naginamitasn ng kani kanilang
istilo.Ikalawa, ang pagdami ng mga samahan sa panitikan. Ang pagdami ng mga samahan sawika ay nakatulonh nang malakai sa
paglinang sa panitikan. Ang mga samahang ito’y may kanikanyuang saliganbatas at siyang nag pasimuno sa ibat ibang
palatuntunan, paligsahang pampanitikan tungkol sa mga sanaysay,mga tula, nobela, dula at balagtasan, bukod sa mga bilang ng
musikal,ang mga pinakilalay ang samahan ng mga Mananagalog; ilaw at panitik;akademya ng wikang tagalong; kapulungan
balagtas; aklatang florante; aklatang bayan; atbp.Ikatlo; lumitaw din ang makatotohanang panitikan. Ang panitikang nagpapakita
ng tunayna mga pangyayari sa mga tao ay nag mualt sa siglong ito. Lumitaw din ang mga satiriko at mgakatatawanang tula sa mga
pahayagan. Ang mga nobela kahit na maromansa ay di nakaligtaanggawing makatotohanan. Nagging kilala rin ang mga aklat
tungkol sa pulitika’t lipunan atrelihiyon. SA larangan ng panitikang Pilipino sa kastila naipakita ng mga manunulat natin ang likas na
kakayahang sumulat sa banyagang wika. Ang mga sumusunod ay kinilala sa larangan ng pagtula.

Cecilio Apostol(1877-1936)
Naging mamahayag siya sa la union noong 1902, at nang bandang huli bapabilang siyang manunulat ng el Renacimiento. Sa
larangan ng pagtula siya ayhigit na nakilala. Sa paligsahang itinaguyod ng “Club International”noong 1902, siya ang nanalong
unang gantingpala sa tula niyang “mi Raza”. Siya ay sumulat ng tulang handog kina Gat.Joserizal, Emilio jacinto, Apolinario mabini.
At sa lahat ng mga bayaning Pilipino. Ang sumusunoday halimbawa ng tulang panghandog ni Apostol.· “A RIZAL”· “A Emilio
Jacinto”· “SOBRE EL PLINTO”
Fernando Maria Guerrero (1873-1899)
Siya ay nnaging kinatawan sa kapulungan pambansa at patnugot ng “La Opinion”nagging kasama din siya ni Antonio Luna sa
pahayagang “La Independencia” . Si Guerrero’y binawian ng buhay noong ika-12 ng hunyo, 1929.Ang pinalagay na malaking tula ni
Fernando Ma. Guerrero ay tinipon sa isang aklat na pinamagatang “Crisalidas” .

Jesus Balmori (1886-1948)

Ang unang aklat ng tula niyang pinamagatang “Rimas Malaya” ay lumabas noong 1904nang siya’y labing pitong taong gulang
lamang. Nag lingcod siya sa ibat ibang pahayagang kastila tulad ng “La Vanguardia”, “El Debate”at “La Voz de Manila”. Sa “la
Vanguardia” siya nag karoon ng tudling na pang araw-araw na may pamagat na “Vida Manilenia” na pawing tulang mapanudyo at
mapagpatawa. Sa tudling naito’y gumanit siya ng sagisag-panulat na “BATIKULING”. Nag wagi siya sa maraming paligsahan. Noong
1908 ang kanyang “Gloria!” ay nanalo sa paligsahang inilunsad ng “El Renacimiento”. Noonga1902, ang dalawang tulang”A
NuestroSenior Don Quijote de la Mancha” at “Triptico Real” ay kapawa nanalo sa paligsahang pinamamahalaan ng “Caza
Espania”.Ilan sa pinakamasining niyang mga tula ang “La Venganza de las Flores”; “El Volcan deTaal”; “En el circo”;
“Buenaventuranza”; “Canto a Espania”; at iba pa.Si Balmori’y nahirang maging kagawad ng Philippine Historical committee at
katulongtekniko sa tanggapan ng pangulo hanggang siya’y namatay noong ika-23 ng mayo, 1948. sa pamamagitan ng isang huling
tulang hinabi niya sa banig ng karamdaman. Ang tulang ito na pinamagatang “A Cristo” ay lumabas na “Voz de Manila” sa araw ng
kanayang kamatayan.

Ang mga sumusunod ay talaan ng kanyang mga sinulat:

1. “ Rimas Malayas”(mga tugmang Malaya, 1904)

2. “Vidas Manilenias”(buhay maynila, 1928

)3. “Balagtasan”(1937)

4. “Mi Casa de Nipa”(ang bahay kong pawid, 1938)nag tamo ng unang gantimpala satimpalak ng komonwelt.

Mga tulang nagwagi sa timpalak-panitik ng “El Renacimiento”, 1908:

1. “Specs” (Mga pananaw) unang gantimpala2. “Vae Victis” (Pala ng natalo)3. “Himno a rizal”(Awit kay Rizal)Mga Nobela;1.
“Bancarrote de Almas”2. “Se Deshojo la Illor”3. “La Suerte de la Fea”

Manuel Bernabe
Sa labanan nina Balmori at Bernabe sa isang balagtasan noong 1920 sa paksang “ElRecuerdo y el Olvido” ay walang nahayag na
nanalo sapagkat kapwa magaling ang dalawa. Ang panig ng “Gunita” ay ipinagtanggol ni Balmori at ang “Limot” ay kay Bernabe.
Ayon sa ugongng palakpakan pagkatapos ng balagtasan na si Bernabe ang nakaakit sa madla.Ang kanyang mga tula ay tinipon at
ipinaaklat at pinamagatang “Cantos del Tropico“. Isa pang aklat na may pamagat na “Perfil de cresta” ay naglalaman ng salin niya
sa “Rubaiyat” niOmar Khayyam at prologo ng yumaong Claro M. Recto.Ang mahuhusay at kilalalang mga tula niya ay ang mga
sumusunod; “El Imposible”, !Canta Poete!” “Soldado-Poerta”, “Blason”, “Mi Adios a Iloilo”; “Castidad”, “Espania enFilipinas”,
“Excelsitudes”, “No Mas Armor Que El Tuyo” at sa kanyang natagpuan ni de laCamara ang isang karangalan ng pinakamagaling na
makata sa kastila.

Claro M. Recto(1890-1960)
Ang itinatag niyang partido Demokrata ay nagging subyang pamumuno ni Manuel L.quezon na noo’y puno ng partidong
nasyonalista at pangulo ng mataas na kapulunga(senado) ng pilipinas.Mga sinulat ni Recto;· “ANG DAMPA KUNG PAWID”· “ANINO
AT PAG-ASA”

Zoilo J. Hilario (1891-1963)

Ang unang aklat ng tula na inalathala ni Hilario noong 1911 ay may pamagat na“Adelfas” sinundan ito ng “Patria Y Redencion”
noong 1914. naputungan siya ngkarangalan”makatang Laureado” sa lalawigan ng pampanga noong 1917 sa kanyang tulang“Almas
Espaniola” at ng sumunod na taoon pamuling pinarangalan siyang “Makatang Laureado”sa tulang “Jardin de Epicureo”. Nagging
patnugot-tagapagmathala si Hukom Hilario ng “New Day”. Ang hulinh aklat naipinalimbag niya ay ang “Bayung Sunis”
Rosa Sevilla Alvero (1879-1954)
Sa larangan na panitikan, nakilala siya sa pagiging manunulat at mambibigkas sa kastilaat tagalog. Nagging patnugot siya sa “Vida
Filipina”; isang taong nagging patnugot ng “BuhayPilipino”, patnugot ng “Pangina de la Mujer” na “La Vanguar dila”; manunullat
din sa taliba; “ElDebate”; “La Opinion” at iba pang mga pahayagan at magasin.Higit siyang kilala sa wikang kastila. Ang mga
sumusunod ay ilan sa kanyang mga dula:“La Mejor Ofreda”, “El Sueno fel Poeta”; “Los Reina del Carnaval”; “Prisonera de amor” at
“LaLoca de Hinulugang Taktak” dalawang aklat sa “Gramatica Kastellano” ang isinulat niya at nganak niyang si Aurelio.

Ang mga sumusunod ay talaan ng ilan pang mga makatang Pilipino na sumulat ng tulangkastila:

1. Isidro Marfori: napabantog siya sa apat na aklat ng tula na kanyang naisulat“Aromas de Ensueno”1915: “Cardencias” 1917
“Bajo El Yugo fel Dolar”;1933 at “ElDolor de Amor”.

2. Adelina Currea: kauna unahang pilipina na sumulat ng tula sa wikang Josekastila.Ang tulang-awit niyang “El Nido” ay nagkamit
ng “Gantimpalang Zobel”

3. Alejo Pica Valdez: Ang napbantug na tula ni Valdez ay ang “Oracion”; “El Amor delos amores”; “Electa”; “Intimas”: Dalawa sa
mga akda niya ang naitanghal ang“Sinceridades”; at “Prevario de Amor”

4. Jose Hernandez Gavira; tatlong aklat ng mga tula sa kastila naipalimbag ni Gaviraang “Del MI Jardin Sinfinico”, 1921: “Cantame
un Canto en Espaniol”, 1934, at “MiCopa Bohelia”; 1937.nag salin din si Gavira ng “Ultimo Adios” ni Rizal sa tagalong atHiligaynon.

5. Jose Teotico: Ilan sa mga tula sa kastila na nagdala kay Jose Teotico sa tagumpay angmga sumusunod: “Sal Modias Nocturnas”:
“La Dalaga de Mi Tierra”; “Dolor deSoledad”; “at “Homenaje”. Nagsulat din siya sa pahayaganng “ El RenacimientoPilipino”.

PANITIKAN SA INGLES
Noong una ang mga sulatin sa wikang ingles ay pormal na mapanggaya. Mapapansin parin ang paggamit ng mga salitang kastila
paminsan minsan. Nahirapan sila sa paggamit ng mga pang-ukol at mga panghalip. Malaki ang naitulong ng mga pahayagan at mga
samahangnagbibigay ng pabuya sa magagaling na manunulat katulad ng “The philippine Herald”“Philippine Education Magazine’
“The Manila Tribune” “Graphic” “the women’s Outlook” “Thewoman’s home journal” “the free Press” “, at sa mga samahan na
may “The Philippine writer’sassociation” “The Writer’s Club” sa U.P at iba pa. Nakilala sa panahonh ito sina Paz MarquesBenitez,
Paz Latoreba, Loreto Paras Sulit, Jose Garcia Villa, Casiano T, Calalang, Jose Dayrit,Jose Pangniban, REmidios Mijares, Aurelio S
Alvero, Mercedes grau, Clemencia Joven, Sol H,gwekoh, Arturo B. Rotor, D.H, Soriano, Augusto C. Catanghal, at Amador
Daguio.Ang unang tatlumpung taon ng panitikang Pilipino sa ingles ay di gaanong nagkaroon ng dula at nobela sa ingles. Halos
hindi napagukulan ang dula sapagka’t ang mga dula sa sarilingwika aty mga sarsuwela ang kinagiliwang panoorin. Ang kauna-
unahang nobelang pilipinongnasulat sa ingles ay ang “A Child of Sorrow”, noong 1924 at “Nadia” noong 1929 na pawing
kayGalang.Mula noong 1900 hanggang 1930 ay maraming naisulat na mahahalagang sanaysay,maiikling kuwento at mga tula. Ang
ilan sa mag sanaysay ay maagang unawain at mgakatatawanan, samantalang ang iba nama’y nag-ukol sa mga paksang pormal
katulad ngedukasyon, kasaysayan, pulitika at mga suliraning panlipunan. Ang ilan sa mga sanaysay sawikang ingles ay sina F.M.
Africa, Francisco Benitez, Jorge Bocobo, AmadorDaguio,

Jose Maria Rivera

si jose maria rivera ay nag sulat ng mga tula, maiikling kwento,sanaysay subalit ang higit na pinag ukulan niya ay dula. Nakasulat
siya ng may 25 dula at ilan sa pinakamahalaga ay “mga kamag anak”, “mga pagkakataon”. “panibugho”, “mga bingi”,
at“sinemategrafo”. Lumabas na ang pinakamaganda ay ang “mga kamag anajk”,

Hermogenes Ilagan
Si Hermogenes lalagan ay nakilala sa tawag na Ka Moheng. Natuto siyang sumulat ng dula sa sariling pag sisikap. Siya ang nagtatag
ng “Compania Ilagan”,Sa laki ng paniwala ng kanyang mga anak at apo sa kanyang kakayahan, sila ay sumunod din sakanyang hilig,
Ang pag sulat at pagpapalabas ng dula at sarsuwela. Ilan sa mga dulang naisulat niHermogenes Ilagan ang “despues de dios el
dinero”, “dalawang hangal”, “biyaya ng pag ibig”,”dalagang bukid”, at “lucha electoral”.

ANG NOBELANG TAGALOG

Ang nobela ay kuwentong pinahaba na maaring hindi makakatotohanang kasaysayansubalit maaari rin namang mangyari. Ito
ang madalas gamiting behikulo sa pag uyam., pagtuturo, pag papaliwanag sa pulitika at relihiyon o pag bibigay ng mga
impormasyong teknikal. Ang pangunahing layunin nito’y ang manlibang sa pamamagitan ng sunod sunod na pang yayari
ayinilalarawan ng kalikasan at mga hibla ng madamdaming pag uulat. Ang ganitong sunod sunodat masalimuot na mga pangyayari
ang ikinaiiba sa maikling kuwento.Ang ganitong uri ng sulatin ay lumaganap sa pilipinas pagkasakop ng amerika sa ating pulo at
ang nobela ay nahahati sa dalawa ang nobelang pang lipunan at naobela ng pag ibig.

Nobelang panlipunan
ang ganitong ui ng salaysayin ay naiiba sa maromansa sapagkatang mga kilos ditoy hindi personal. Kundi kumakatawn sa lipunan o
ekonomiya nanagpapaligsahan upang mapabuti ang baway panig.

Lope K. Santos
Si Lope K. Santos ang “Ama ng balarila”, makata,nobelista,kuwentista, gurro at at pulitiko ay isa ring batikang mamahayag. Sa
buong pagsusulatniya ay ibat ibang sagisag panulat ang kanyang ginamit katulad ng Sekretong Gala, Verdugo,Anak Bayan,, Hugo
Verde, Doktor Lukas, Lakan Dalita, Lukan Diwa, Lukas, Panginorin,Pangarap, Perfecto Makaaraw, Poetang Peperahin, Taga Pasig,
Talinghaga, Kulodyo at Gulite.Ang pinakamagandang halimbawa ng nobelang panlipunan na naisulat ni Mang upeng ayang
“Banaag at Sikat”. Ang pagiging pangulo niya sa “Union ng mga Manggagawa”.

Faustino Aguilar
ang mga pangyayari sa kanyang panahon ang nag udyok sa kanyangisulat ang “Pinaglahuan”. Katulad ng “Banaag at Sikat” ang
“Pinaghaluan” ay nag lalarawan dinsa mga kaawa awang kalagayan ng mga mahihirap at naglayong iangat sila kahit
kaunti..Angkanyang “Nangalunodsa Katihan” ay isang nobelang pang ibig. Ang “Lihim ng isang pulo” aytungkol sa isang raha sa
pagdating ng mga kastila. Ang sa “Ngalan ng Diyos” ay isang nobelanglaban sa relihiyon.

Nobelabg pag ibig

ang uri ito ng nobela ay nagbibigay halaga s autos ng puso,damdamin at pag kahumaling kaysa katalinuhan. Ilan sa maaring
banggitin magagaling na mga nobelista sa uring ito sina Valeriano Hernandez Penia ,Inigo Ed Regolado, Faustino Aguilar,Remigio
Mat Castro, Roman Reyes at Fausto Galauran.Valeriano Hernandez Penia Si Valeriano Hernandez Penia ay isang manunulat at
nobelista. “Kinti Kulirat” sa pitak niyang buhay maynila sa Muling Pagsilang”.

Si Nena at si Neneng
ang nobelang ito ay tungkol sa pagkikipag kaibigan. Ayon kayDr.Victoriano Yanzon. Ang nobelang itoy pilipinung Pilipino sa mga
tauhan, pakikipag talo,silo, at wika, at may orihinalidad.

Maiikling katha
Naging maunlad ang pagsusulat ng maiikling katha sa panahon ng Amerikano sapagkatmalaki ang naitulong ang mga pahayagang
tagalong, ingles at kastila na may kaalinsabay na mgamagasin na naglalaman ng maakling katha. Halos lingguhan, buwanan, at
taunan ang pagbbibigay nila ng gantimpala sa pinakamagandang katha na napili.

Katangian ng maikling katha:

1. maikli

2. may orihinalidad

3. napapanahon upang magkaroon ng interes ang mga mambabasa

4. may pag kakaisa. Ang kuwento ay dapat na magkaroron lamang ng isang pangyayari,tuloy tuloy hanggang marating ang
kasukdulan,

5. may pagkilos.

Simula nang isulat ang maiikling kuwento ni Patricio Mariano na pamamagatang“Sumpa kita “ at “Dalawang puso sa liwang ng
buwan” noong mga unang taon pagsakop ngAmerika ay marami na ang nagisusunod na mga babae at lalaking
manunulat.Dumatibng ang panahon na biglang nanghina ang pagsulat ng maikling kuwento. Sa pagdating ng ibang mga pahayagan
at mga babasahing tulad ng “Taliba”, “Ang bansa”,“Pagkakaisa”, “Liwayway”; at “Alitaptap” ay sumigla na naman ang mga
kuwentista. Ang mgakabataang manunulat ay higit na nag ukol sa mga suliranin ng puso kaysa sa udyok ng isipan.ibinilang ang
mga sumusunod ng mkga manunulat ng maikling kuwento: Jovita Martinez,Deogracias del Rosario, Engracio Valmonte, Remigio
Mat Castro, Rosalia de Leon,Aguinaldo at Nieves Baens del Rosario, Hernando Ocampo, Antonio Rosales, Brigido Batungbakal,
Narcisoreyes at iba pa.Ilan sa mga naipalimbag na aklat ng maiikling kuwento ang mga sumusunod:

1. “Mga kuwentong ginto (1936) may 25 magagandang kuwento sa panahong 1925hanggang 1935 na pinamatnugutan nina
Abadilla at del Mundo.
2. “50 kuwentong ginto”(1936) na pinamutnugutan ni Pedrito Reyes.

3. “Ang maikling Kuwento ng tagalong, 1886-1948”ay pinamutnugutan ni Teodoroagoncillo (1949). Kasama sa aklat na ito ang
ilang tunay naming magandang kuwentokatulad ng mga sumusunod:1.”Akoy mayroong Ibon” ni Deogracias del Rosario (1932)2.
“Nagbibihis ang Nayon” ni Brigido C. Babtung Bakal (1937)3. “Bahay na bato” ni Antonio Posales (1937)

4. “Walong Taong gulang” ni Genoveva D. Edrosa (1938)

5. “bakya” ni Hernando Ocampo (1939)

6. “Ang pusa sa aking Hapag” ni Jesus A. Arce (1939)4. “Kaaliwan at palakuwentuhan (1970) na ipinalimbag ni Inigo Ed Regalado.
Itoy naglalaman na tatlumpung maiikling kuwento.

Dumating ang panahon nang lingguhang liwayway ay nagkaloob ng unajng gantimpalasa pinakamabuting kuwento noong 1920—
sai Cirio J. Panganiban ang kinikilalang kuwentista ngtaon dahil sa kanyang “Bunga ng kasalanan”. Si clodualdo del Mundo ay
Lumikha naman ng“Parolang ginto” noong 1930 na naglalaman ng pinaka mabuting kuwento noong 1927 hanggang1929 at nilikha
ni Alejandro Abadila ang “Talaang Bughaw” noong 1932. Upang mapasigla angmga kuwentista. Nag kakaloob ng mbedalyang ginto
ang “Katipunan ng Kuwentista “mula 1932hanggang 1935. ang mga sumusunod ang mga nagtagumpay

1.”Wala Nang Lunas”ni Amado V.Hernandez.

2.”Aloha” ni deogracias A. rosario (1933)

3.”Sugat ng alaala” ni fausto Galauran (1834)

4. “AY! AY!” ni Rosalia Aguinaldo (1935)

Mga tula
Kahit na ang panulaan ay sintada ng kasaysayan at gamiting gamitin ng , sa tuwinglilitaw ay nagpapakita ito ng katamisan,
kagandahan, at kalamyusan. May napapabilang sa mgamakatang liriko, makatang mapanudyo at mga makatang pambalagtasan.

Mga Tulang Liriko.

Ang ganitong uri ng tula ay ililalaan sa mga uring inaawit. Karamihan ng mga tulangnasulat nang dumating ang mga amerikano ay
nabibilang sapagkat na ito. Si Patricio Marianoang nagsimula noong ikadalawampung siglo sa kanyang tulang “Hindi Sayang”. Ang
tulangliriko ay nagging popular at nagging libangan ng mga makata. Si Pedro Gatmaitan na kinilalang pinakamabuting makata sa
liriko ay maraming naisulat na tula.Si

Gatmaitan
ay nagging mamahayag, reporter at editor at alitaptap. Isa pang makata sa pangkat na ito ay si Inigo Ed Regalado.Sinasabi ng
mananalam buhay ni Regalado na bukod sa pagiging nobelista ay makata at magaling na manunulat din siya. Ang tula niyang
nagbigay ng dikakaunting karangalan ay ang “laura” tumanggap siya ditto ng unang gantimpala na kaloob ng“Samahang
Mananagalog”. Ang paksa ng tulang ito ang mga katangian ni Laura, ang musa niBalagtas sa kanyang “Florante at Laure”. Ang istilo
ay madaling maunawaan, nakawiwili atnakabibighani.Si

Lope K. Santos
ang pinakakilalang nojbelista ng lipunang pampulitika at “Ama ngBalarila” ay maituturing na isa pinakamagaling sa tulang liriko.
Ilan sa mga mahahalagang tulaniya ang “Kalansay”, “Butil”, “Abo”, “Aso”, “Sinulid”, at “Bagting”,.bilang makata sa liriko punong
puno siya ng pilosopiya madaling basahin at unawain at nakawiwili.Si

Juan Cruz Balmaceda

ay isa ring makatang liriko. Ang kanyang dalawangmahahalagang tulang liriko ay ang “Bukas” at “Ulila”. Ang unay isinulat na
pambalagtas nakalaban niya sina Benigno ramos at Inigo Ed. Regalado. Si Balmaceda ang nanalo salabanan.Ang “Ulila ay maikling
tula, isang biglaan at maikling kasiglahan kaya’t maliwanag atmalarawan.

Jose Corazon de jesus

Isinilang sa Sta. Maria, Bulakan noong ika 26 ngdisyembre,1896. nagging pangulo siya ng “Samahang Bulakan” sa loob ng tatlung
taon sa“Pintik” ng isang taon , sa “apolo” isang taon at pangalawang pangulo sa “kapulungang balagtas” ng isang taon din.madalas
siyang nanalo sa balagtas at noong taong 1932, siya ang naging “Hari”. Naging artista rin siya sa pelikula sa “Oriental school” at sa
dulaan ay makalawa;sa “Alamat sa Nayon” at sa “Maria Luisa”

Tulang pasalaysay
Ang layon ng mga tulang pasalaysay ay mag-ulat ng mga pangyayari sa pamamagitan ng berso. Sa lahat ng panahon ay
magkakatulad antg mga tulang pasalaysay. Ang pagkakaiba lamang sa ganitong uri ng tula at samantalang ang mga
kurido,awit,pasyon ay may paksang relihiyon ang mga sumunod na mga tula ay walang tiyak na paksa. Maaring ang paksa’y
tungkol sa mga tungkol sa mga tunay na pangyayari, pantahanan omga pangyayari sa lipunan.Ang ganitung uri ng tula ay unang
ipinakilala ni Pedro Gatmaitan sa kanyang “AngKasal”. Sumunod si Patricio Mariano sa kanyang “Ang mga anak dalita.” Si Lope K.
Santosnaman sumulat ng “Ang Pangginggera”.Si Julian Cruz Balmaceda ay malaki din ang naitulong sa paglinang sa ganitong uri
ngtula. Ang “Sa Bayan ni Plari del” ay isang pag sasalaysay ng pagliliwaliw ng ginawa ng“Samahan ng Mananagalog sa bulakan sa
pook nin del Pilar. Ang “Naku! Ang Maynila!” ayisang katatawanang nangyari sa isang probinsiyano na nagtungo sa maynila. Ang
nakahihigit salahat ay ang “Ang Anak ni Eva” na may 6,600na taludtod na may labing walung pantig ang bawat taludtod.

Panitikan sa Panahon ng Hapon

Ang Bansang Hapon ay malaki ang pagnanais na siyang maghari sa buong Asya. Lihimniyang pinalakas ang kanyang sandatahang
panlakas, ang hukbong dagat, katihan at panghimpapawid. Layunin nitong itaboy ang mga bansang Kanlurang sumasakop sa ibang
bansasa Asya gaya ng Indonesya, Malaysia, Biyetnam at Pilipinas. Noong ika-8 ng disyembre ngtaong 1941 ay bigla na lamang
binagsakan ng bomba ang Pearl Habor sa Hawaii nakinabibilangan ng Hukbong Dagat na Amerikano. Sunod na binagsakan ang
Malaysia, Indonesia,China at Pilipinas. Pagkatapos ay sinakop ito. Nabalam ang pagunlad ng panitikang Pilipino nang sakupin ng
hapon ang Pilipinasnoong 1941-1945. Ang mga pahayagan at lingguhang magasin Ingles ay halos ipinatigil na lahatliban sa Tribune
at Philipppine Review. Natigil ang panitikan sa Ingles. May ilang sumulat nasina Federico, Mangahas, Francisco B. Incasiano,
Salvador Lopez at Manuel Aguilla.Sa kabilang dako ay umunlad and panitikang Pilipino. Ang mga dating sumulat sa inglesay
bumaling sa pagsulat sa Tagalog. Sa Ingles at Tagalog ay nakilalal si Juan C. Laya. Sa panahong ito pinili ang nga pinakamahusay na
25 kwento ng 1943, at sa 25 namang mahuhusayay pinili ang tatlong binigyan ng gantimpala. Ang nagkamit ay ang mga
sumusunod: “LupangTinubuan” ni Narciso Reyes, unang gantimpala, “Uhaw ang Tigang na Lupa” ni LiwaywayArceo, ikalawang
gantimpala, “Lusod, Nayon at Dagat-dagatan” ni N.V.M. Gonzales, ikatlonggantimpala.Ang namalasak na tula ng panahong yaon ay
ang “Haikku”, isang tulang bibubuo nglabimpitong pantig na nahahati sa tatlong taludtod ay binibuo ng limang pantig ,
ikalawangtaludtod ay pitong pantig at ikatlo ay may limang pantig tulad ng sa una.. mailki ang Haikku ngHapon ay may dalawa
pang uri ng tulang lumaganap, ang Tanaga at karaniwang anyo. Angtanaga ay may sukat at tugma. Ang bawat taludtod ay may
pitong pantig.Ang dulang Tagalog ay nagkaroon ng pagkilos. Sapagkat napanid nito ang mga sinihangawa nang ipinagbawal na ang
pagpasok ng pelikulang Amerikano ditto, ang mga malalakingsinihan ay ginawang tanghalan ng mga dula. Karamihan sa mga
dulang pinalabas ay salin saTagalog mula sa Ingles. And mga nagasalin ay sina Narciso Pimentel, Francisco S. Rodrigo atAlberto
Cacnio. Sila rin ang nagtatag ng “ Dramatic Philippines”, isang samahan ng mgamandudulang Pilipino.Kabilang ang mga
sumusunod: “sino ba kayo”“Dahil sa Anak”“Ang palabas ni Suwan”“Higanti ng patay”“Libingan ng Bayani”Ang lahat ng ito’y sinulat
ni Julian C. Balmaceda.“Panday Pira” ni Jose Ma. Hernandez“Bulaga” ni Clodualdo del Mundo“Sangkuwaltang Abaka” ni Alfredo
Pacifico Lopez“Sa Pula sa Puti” ni Francisco Soc RodrigoSa Nobela ay lima ang natanyag at ang mga ito’y isinapelikula ang mga
sumusunod:“Tatlong Maria” ni Jose Esperanza Cruz“Sa Lundo ng Pangarap” ni Gervacio Santiago“Pamela” ni Adriano Q.
Santiago“Lumubog ang Bituin” ni Isidro Samapa Castillio.Mangulimlim ang panitikang Ingles noong panahon ng Hapon. Ilan
lamang ang nakasulatsapagkat silay takot na mapagbintangang maka-Amerikano, kabilang sina Federico Mangahas,Francisco B.
Icasiano, Salvador Lopez at Manuel Anguilla. Sa America noong 1942 aynagsusulat sina Jose Garcia Villa ng tula- Have Come Am
Here; si Carlos Bulosan ay ng Chorusfor America and Letter from America at maikling kuwentong “The Laughter of my
Father” siCarlos P. Romulo naman ay sumulat ng mga aklat na may pamagat na I saw The Fail of thePhilippines, Mother America.

The Philippine Commonwealth

The Commonwealth is the 10 year transitional period in Philippine history from 1935 to1945 in preparation for
independence from the United States as provided for under thePhilippine Independence Act or more popularly known as the
Tydings-McDuffie Law.· The Commonwealth era was interrupted when the Japanese occupied the Philippines inJanuary 2, 1942.·
The Commonwealth government, lead by Manuel L. Quezon and Sergio S. Osme.a wentinto exile in the U.S., Quezon died of
tuberculosis while in exile and Osme.a took over as president.· The Japanese forces installed a puppet government in Manila
headed by Jose P. Laurel as president. This government is known as the Second Philippine Republic. On October 20,1944, the
Allied forces led by Gen. Douglas MacArthur landed on the island of Leyte toliberate the Philippines from the Japanese.· Japan
formally surrendered in September 2, 1945.· After liberation, the Commonwealth government was restored. Congress
convened in itsfirst regular session on July 9, 1945.· It was the first time the people’s representatives have assembled since their
election on November 11, 1941.· Manuel Roxas was elected Senate President, and Elpidio Quirino was chosen PresidentPro
Tempore. Jose Zulueta was speaker of the house, while Prospero Sanidad becamespeaker pro Tempore.· The first law of this
congress, enacted as commonwealth act 672, organized the central bank of the Philippines.

In September 1945 the counter intelligence corps presented the people who were accusedof having collaborated with, or given
aid to, the Japanese. Included were prominentFilipinos who had been active in the puppet government that the Japanese had
beenestablished. ”A Peoples Court" was created to investigate and decide on the issue.· Amidst this sad state of affairs, the third
commonwealth elections were held on April 23,1946. Sergio Osme.a and Manuel Roxas vied for the Presidency. Roxas won
thus becoming the last president of the Philippine Commonwealth.· The Commonwealth era formally ended when the United

States granted independence tothe Philippines, as scheduled on July 4, 1946.Important legislations and events during the
American period that made the Philippines acommonwealth of the United States:

The Philippine Bill of 1902 - Cooper Act

United States Congressman Henry Allen Cooper sponsored the Philippine Bill of 1902, also known as the Cooper Act. The bill
proposed the creation and administration of acivil government in the Philippines.President Theodore Roosevelt signed it into law
in July 2, 1902.Here are some of the more important provisions of the Cooper Act Ratification of all changes introduced in the
Philippine government by the president of theU.S., such as the establishment of the Philippine Commission, the office of the civil
governor and the Supreme court Extension of the American Bill of Rights to the Filipinos except the right of trial by jury Creation
of bicameral legislative body, with the Philippine Commission as the upper house anda still-to-be-elected Philippine Assembly as
the Lower House Retention of the executive powers of the civil governor, who was also president of thePhilippine Commission
Designation of the Philippine Commission as the legislating authority for non-Christian tribes Retention of the Judicial powers of
the Supreme court and other lower courts Appointment of two Filipino resident commissioners who would represent the
Philippines inthe US Congress but would not enjoy voting rights Conservation of Philippine natural resourcesThe bill contained 3
provisions that had to be fulfilled first before the Philippine Assembly could be establishing these were the Complete restoration
of peace and order in the PhilippinesAccomplishment of a Nationwide census Two years of peace and order after the publication
of the census.

The Philippine Assembly

The assembly was inaugurated on October 16, 1907 at the Manila Grand Opera House with US secretary of War William Howard
Taft as guest of honor. The Recognition of thePhilippine Assembly paved the way for the establishment of the bicameral
PhilippineLegislature. The Assembly functioned as the lower House, while the PhilippineCommission served as the upper house.

Resident Commissioners
Benito Legarda and Pablo Ocampo were the first commissioners. Other Filipinos who occupied this position included Manuel
Quezon, Jaime de Veyra,Teodoro Yangco, Isaro Gabaldon, and Camilo Osias.

The Jones Law

To further train the Filipinos in the art of government, the U.S. Congress enacted the Jones Law on August 29, 1916. It was the
first official document that clearly promisedthe Philippine independence, as stated in its preamble, as soon as a stable
governmentwas established.The Jones Law or the Philippine Autonomy act, Replace the Philippine bill of 1902 as the framework
of the Philippine government.Creation of the Council of StateUpon the recommendation of Manuel L. Quezon and Sergio Osme.a,
Governor General Francis Burton Harrison issued an executive order on October 16, 1981, creating the firstCouncil of State in the
Philippines..

The Os-Rox Mission

One delegation, however, that met with partial success was the Os-Rox Mission, so called because it was headed by Sergio Osme.a
and Manuel Roxas. The Os-Rox group went tothe United States in 1931 and was able to influence the U.S. Congress to pass a
proindependence bill by Representative Butter Hare, Senator Henry Hawes, and Senator Bronso Cutting.The Hare-Hawes-Cutting
Law provided for a 10-year transition period before the United States would recognize Philippine independence. U.S.President
Herbert Hoover did not sign the bill; but both Houses of Congress ratified it. When the Os-Rox Mission presented the Hare-Hawes-
Cutting Law to the PhilippineLegislature, it was rejected by a the American High Commissioner representing the US president in
the country and the Philippine Senate, specifically the provision that gave theU.S. president the right to maintain land and other
properties reserved for military use.

The Tydings-McDuffie Law

In December 1933, Manuel L. Quezon returned to the Philippines from the United States with a slightly amended version of the
Hare-Hawes-Cutting bill authored by Senator Milliard Tydings and representative McDuffie.President Franklin Delano Roosevelt,
the new U.S. president, signed it into law on March 24, 1934. The Tydings-McDuffie Act (officially the Philippine Independence Act
of theUnited States Congress; Public Law 73-127) or more popularly known as the TheTydings-McDuffie Law provided for the
establishment of the Commonwealthgovernment for a period of ten years preparatory to the granting of Independence. See
thefull text of the Tydings-McDuffie Law.ReferenceBooks:Pineda, P.B.P. etal.(1979)Ang Panitikan Pilipino sa Kaunlarang Bansa.
Metro Manila: National Bookstore.Ramos, M. R.etal(1984)Panitikang Pilipino. Quezon City: Katha Publishing.Santiago, E. M.etal
(1989)Panitikang Filipino:Kasaysayan at pag-unlad. Metro,Manila: National Bookstore.Internet:· http://www.philippine-
history.org/philippine-commonwealth.htm· http://en.wikipedia.org/wiki/Commonwealth_of_the_Philippines .

Teoryang Klasismo/Klasisismo
Ang layunin ng panitikan ay maglahad ng mga pangyayaring payak, ukol sapagkakaiba ng estado sa buhay ng dalawang nag-iibigan,
karaniwan angdaloy ng mga pangyayari, matipid at piling-pili sa paggamit ng mga salita atlaging nagtatapos nang may kaayusan.
Teoryang Humanismo
Ang layunin ng panitikan ay ipakita na ang tao ang sentro ng mundo; aybinibigyang-tuon ang kalakasan at mabubuting katangian
ng tao gaya ngtalino, talento atbp.

Teoryang Imahismo
Ang layunin ng panitikan ay gumamit ng mga imahen na higit namaghahayag sa mga damdamin, kaisipan, ideya, saloobin at iba
pang naisna ibahagi ng may-adka na higit na madaling maunawaan kaysa gumamitlamang ng karaniwang salita. Sa halip na
paglalarawan at tuwirangmaglalahad ng mga imahen na layong ilantad ang totoong kaisipan ngpahayag sa loob ng panitikan.

Teoryang Realismo
Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang mga karanasan at nasaksisan ngmay-akda sa kanyang lipunan. Samakatuwid, ang panitikan
ay hango satotoong buhay ngunit hindi tuwirang totoo sapagkat isinaalang-alang ngmay-akda ang kasiningan at pagkaefektibo ng
kanyang sinulat.

Teoryang Feminismo
Ang layunin ng panitikan ay magpakilala ng mga kalakasan at kakayahangpambabae at iangat ang pagtingin ng lipunan sa mga
kababaihan.Madaling matukoy kung ang isang panitikan ay feminismo sapagkat babaeo sagisag babae ang pangunahing tauhan ay
ipimayagpag ang mabubuti atmagagandang katangian ng tauhan.

Teoryang Arkitaypal
Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang mga mahahalagang bahagi ng akdasa pamamagitan ng mga simbolo. Ngunit hindi basta-
basta masusuri angmga simbolismo sa akda. Pinakamainam na alamin muna ang kabuuangkonsepto at tema ng panitikan sapagkat
ang mga simbolismongnapapaloob sa akda ay magkaugnay sa isa’t isa. Ang lahat ng simbolismo ay naaayon sa tema at konseptong
ipinapakilala ng may-akda sa mgamambabasa.

Teoryang Formalismo/Formalistiko
Ang layunin ng panitikan ay iparating sa mambabasa ang nais niyangipaabot gamit ang kanyang tuwirang panitikan. Samakatuwid,
kung anoang sinasabi ng may-akda sa kanyang panitikan ang siyang nais niyangipaabot sa mambabasa – walang labis at walang
kulang. Walangsimbolismo at hindi humihingi ng higit na malalimang pagsusuri’t pang-unawa.

Teoryang Saykolohikal/Sikolohikal
Ang layunin ng panitikan ay ipaliwanag sa pamamagitan ng pagpapakita ngmga salig Factor sa pagbuo ng naturang behavior pag-
uugali, paniniwala,pananaw, pagkatao) sa isang tauhan sa kanyang akda. Ipinakikita sa akdana ang tao ay nagbabago o
nagkakaroon ng panibagong behavior dahilmay nag-udyok na mabago o mabuo ito.

Teoryang Eksistensyalismo
Ang layunin ng panitikan ay ipakita na may kalayaan ang tao na pumili omagdesisyon para sa kanyang sarili na siyang pinakasentro
ng kanyangpananatili sa mundo human existence

Teoryang Romantisismo
Ang layunin ng teoryang ito ay ipamalas ang iba’t ibang paraan ng tao osumasagisag sa tao sa pag-aalay ng kanyang pag-ibig sa
kapwa, bansa atmundong kinalakhan. Ipinakikita rin sa akda na gagawin at gagawin ngisang nilalang ang lahat upang maipaalam
lamang ang kanyang pag-ibigsa tao o bayang napupusuan.

Teoryang Markismo/Marxismo
Ang layunin ng teoryang ito ay ipakita na ang tao o sumasagisag sa tao aymay sariling kakayahan na umangat buhat sa
pagdurusang dulot ng pang-ekononiyang kahirapan at suliraning panlipunan at pampulitika. Ang mgaparaan ng pag-ahon mula sa
kalugmukan sa adka ay nagsisilbing modelopara sa mga mambabasa.

Teoryang Sosyolohikal
Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang kalagayan at suliraning panlipunanng lipunang kinabibilangan ng may-akda. Naipakikita rito
ang pamaraan ngmga tauhan sa pagsugpo sa suliranin o kalagayan ng lipunan nanagsisilbing gabay sa mga mambabasa sa
magpuksa sa mga katulad nasuliranin.

Teoryang Moralistiko
Ang layunin ng panitikan ay ilahad ang iba’t ibang pamantayang sumusukatsa moralidad ng isang tao – ang pamantayan ng tama
at mali. Inilalahaddin nito ang mga pilosopiya o proposisyong nagsasaad sa pagkatama okamalian ng isang kilos o ugali ayon sa
pamantayang itinakda ng lipunan.Sa madaling sabi, ang moralidad ay napagkakasunduan ayon na rin sakaantasan nito.

Teoryang Bayograpikal
Ang layunin ng panitikan ay ipamalas ang karanasan o kasagsagan sabuhay ng may-akda. Ipinahihiwatig sa mga akdang
bayograpikal ang mgabahagi sa buhay ng may-akda na siya niyang pinakamasaya,pinakamahirap, pinakamalungkot at lahat ng
mga “pinaka” na inaasahangmagsilbing katuwang ng mambabasa sa kanyang karanasan sa mundo.

Teoryang Queer
Ang layunin ng panitikan ay iangat at pagpantayin sa paningin ng lipunansa mga Homosexual Kung ang mga babae ay may
feminismo ang mgahomosexual naman ay queer.

Teoryang Historikal
Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang karanasan ng isang lipi ng tao nasiyang masasalamin sa kasaysayan au bahagi ng kanyang
pagkahubog.Nais din nitong ipakita na ang kasaysayan ay bahagi ng buhay ng tao at ngmundo.

Teoryang Kultural
Ang layunin ng panitikan ay ipakilala ang kultura ng may-akda sa mga hindinakakaalam. Ibinabahagi ng may-akda ang mga
kaugalian, paniniwala attradisyon minana at ipasa sa mga sunod na salinlahi. Ipinakikita rin dito nabawat lipi ay natatangi.

Teoryang Feminismo-Markismo
Ang layunin ng panitikan ay ilantad ang iba’t ibang paraan ng kababaihansa pagtugon sa suliraning kanyang kinakaharap. Isang
halimbawa nito ayang pagkilala sa prostitusyon bilang tuwirang tugon sa suliraning dinaranassa halip na ito’y kasamaan at
suliranin ng lipunan.

Teoryang Dekonstraksyon
Ang layunin ng panitikan ay ipakita ang iba’t ibang aspekto na bumubuo satao at mundo. Pinaniniwalaan kasi ng ilang mga
pilosopo at manunulat nawalang iisang pananaw ang nag-udyok sa may-akda na sumulat kundi angpinaghalu-halong pananaw na
ang nais iparating ay ang kabuuan ngpagtao at mundo.

Mga Sanggunian
Pagbasa ng Panitikan at Kulturang Popular: piling sanaysay, 1976-1996 Soledad S. ReyesADMU Press, Quezon City, Philippines,
1997 Panunuring Pampanitikan (Teorya at Pagsasanay) Patronicio V. VillafuerteMutya Publishing House, Valenzuela City,
Philippines, 2000 PLUMA III: Wika at panitikan para sa mataas na paaralan Ailene G. Basa, Mary Grace C. del Mundo, Nestor
S. Lontoc at Alona M. Dayag Phoenix Publishing House, Inc., Quezon City, Philippines, 2004 ang kagamitang pampagtuturo Isang
ulat-papel na ipinapasa kay Dr. Jane K. Lartec sa PhLEd 314: Special Topics in Language ni JENEFER C.TIONGAN

PANIMULA: Ang aming paksang tatalakayin ngayon ay tungkol sa

Developing Instructional Materials in Language Teaching o Paghahanda ng Kagamitang Pampagtuturo saWika. Tatalakayin namin
ang mga pananaw ng pagtuturo ng wika ayon sa mga Behaviorist atsa mga makabagong pananaw , mga modelo ng pagtuturo ng
wika. ang kahalagahan ngKagamitang Pampagtuturo, mga salik sa paghahanda ng kagamitan , mga modelong disenyong
kagamitang pampagtuturo ng wika, at mga isyu tungkol sa paghahanda ng kagamitangpampagtuturo.Sa mga nakaraang dekada,
nagsimulang nagkaroon ng ibayong pansin sapangangailangan ng mga kagamitang panturo bilang pagsasaalang-alang sa
kapakanan ngmga mag-aaral at upang magkaroon ng makahulugan at mabisang pagtuturo at pagkatuto. Sapunto ng mga
tradisyunal na pag-iisip, ang kagamitang panturo ay binubuo ayon sa paniniwalana sa pagtuturo dapat magsimula sa malinaw na
layunin at pagtataya upang mataya kung balido ang layunin, nilalaman, at pagkatuto ng mga mag-aaral. Samakatuwid, ang
pagtuturonoon ay nakatuon lamang sa ANO ang ituturo at PAANOituturo. Nakatuon pa rin
angpagtuturo sa mga tuntuning pangwika. Ito ay umaayon sa teorya ng mga “BehavioristPsychology of Learning,” na ang
paniniwala sa pagtuturo at pagkatuto ng wika ay “habitformation” na binubuo ng stimulus at response.Sa bagong pananaw sa
pagtuturo ng wika, nakatuong higit ang pansin sapagkalinang ng kakayahang komunikatibo kaysa sa kabatiran tungkol sa wika. Ang
kakayahang komunikatibo ay nauukol sa kakayahan sa aktwal na paggamit ng wika sa mgatiyak na pagkakataon.Sa puntong ito,
hindi natin makalilimutan ang ipinaliwanag ni Chomsky napagkakaiba ng COMPETENCE at PERFORMANCE. Ayon sa kanya, ang
COMPETENCE aynauukol sa kaalaman sa wika ng isang tao, samantalang ang PERFORMANCE ay ang kakayahang gamitin ang wika
sa angkop na paggagamitan.Samantala, pinaunlad naman nina Canale at Swain (1980) ang kakayahangkomunikatibo
ni Chomsky. Para raw masabi na ang isang tao ay may kakayahangkomunikatibo sa isang wika kailangang tinataglay niya
ang apat na elemento; linguistic ogrammatical competence, socio-
linguistic competence, discourse competence, at strategiccompetence. Ang linguistic competence ay kakayahang
umunawa at makabuo ng mgaistruktura sa wika na sang-ayon sa tuntunin ng gramatika. Sa batayang ito, ipinakikita ng isangtao
ang kanyang kahusayan sa paglalapat ng tuntunin ng wika. Ikalawa, ang sociolinguistic competence ay isang batayang
interdisciplinary. Isinasaalang-alang ng isang tao ang ugnayanng mga nag-uusap, ang impormasyong pinag-uusapan, at ang
lugar ng kanilang pinag-uusapan. Isinasaalang-alang dito ang kontekstong sosyal ng isang wika. Ang ikatlo, ang
discourse competence ay kakayahang bigyan ng interpretasyon ang isang serye ng
mganapakinggang pangungusap upang makagawa ng isang makabuluhang kahulugan. Angtagumpay ng pag-unawa sa isang
diskurso ay sang-ayon sa kaalamang taglay kapwa ng nag-uusap, “world knowledge” ng mga nag-uusap at maging ng kaalamang
lingwistika, istruktura atdiskurso, at kaalaman sa social setting. Ang panghuling elemento na strategic competence ay
tumutukoy sa mga estratehiya na ginagawa ng isang tao upang matakpan ang mgaimperpektong kaalaman natin
sa wika.Ipinakita rin ni Dell
Hymes (Sining ng KomunikasyongFilipino:Ikatlong Edisyon,2010) sa binuo niyang akronim na SPEAKING ang kakayahangkomunikati
bo at ang mahalagang salik na sosyokultural at iba’t ibang sangkap na dapatisaalang-alang sa pagkakaroon ng epektibong
pagpapahayag.Settings (Saan-Lunan kung saan nag-uusap) Participants (Sinu-sino ang mga kausap o nag-uusap)
Ends (Ano ang layunin sa pag-uusap) Act Sequence (Paano ang takbo ng usapin) Keys (Pormal o di
pormal ang takbo ng usapan)Instrumentalities ( Pasalita ba o di-pasalita)Nouns ( Ano ang paksa ng pinag-uusapan)
Genre (Nagsasalaysay, nakikipagtalo o nagmamatuwid)Ano ngayon ang kaugnayan ng mga pananaw na nabanggit sa
paghahandang kagamitang pampagtuturo sa wika?Sa pagtuturo ng wika, dapat nating isaalang-alang ang mga apat
namahahalagang elemento o komponent: (1) mag-aaral, (2) guro, (3) metodo sa pagtuturo, (4) atpagtataya
o ebalwasyon. Samakatuwid , ganun din dapat sa paghahanda ng kagamitangpampagtuturo. Ano ba ang papel ng kagamitang
pampagtuturo sa ating pagtuturo at pagkatutong wika? Ayon kay Alwright (1990), ang mga kagamitan ay komokontrol
sa pagtuturoat pagkatuto. Ang mga ito”y dapat na katulong sa pagkatuto ng mga mag-aaral, ito aymagsisilbing pagmumulan ng
mga ideya at mga gawain para sa pagtuturo at pagkatuto(resource of ideas and activities for instruction and learning), at
magsisilbing batayan o gabayng guro sa mga gawain.Ayon naman kay Kitao, K. (1995) sa kanyang papel na binuo tungkolsa
paghahanda ng mga kagamitang pampagtuturo, iginuhit niya ang ilustrasyon na ganito:

Mga Kaugnay na Literatura

Sa pagtuturo, ayon kay Adeyanju (2003), mahalaga ang visual aids sa lubusangpagkatuto ng mga bata. Ang mga ito ay designed
materials na maaaring locallymade o commercially produced. Para sa kanya:“They come in form of wall-charts illustrated pictures,
pictorial materials and othertwo dimensional objects. There are also audio-visual aids. These are teachingmachines like radio,
television, and all sorts of projectors with sound attributes.”Maaari ring magsilbing audio-visual aids ang mga pantelebisyong
advertisement.Madali at libre itong makukuha dahil araw-araw itong makikita sa telebisyon. Dahiladvertisement ang bumubuhay
sa mga palabas, habang tinatangkilik ng tao angmga programa sa telebisyon ay patuloy ang pagbuo ng mga ito ng mga
advertizer.Makukuha rin ang mga nirecord na advertisement sa mga video-sharing websitetulad ng Youtube.com.Ayon sa Republic
Act No. 8293 o Intellectual Property Code of the Philippines,ipinagbabawal ang pagdisplay ng isang original na gawa o kopya nito
tulad ng mgapantelebisyong advertisement maliban kung gagamitin sa pagtuturo. Kinakailanganlang na banggitin ang source at
pangalan ng may-ari kung makikita o binabanggitito rito.Ang kagamitan sa pagtuturo, ayon kay Liwanag (1995), ay isa sa mga
factor samabisang pagkatuto ng mga estudyante. Nakabase ang mga paghahanda ng mgakagamitan sa pagtuturo sa iba’t ibang
batayan sa pananaw na sosyo-kultural. Sapaghahanda ng kagamitang pampagtuturo dapat isaalang-alang ang mga gamitnito
gayundin ang objective, panahon at istilo ng mga wikang gagamitin. Dapat dingikonsider ang pangkaisipan pananaw na
binibigyang pansin ang pagkakaiba ngestudyante sa paraan ng pagkatuto at humanistikong pananaw na ang objective ay lubusang
malinang ang buong katauhan ng mga mag-aaral. Sa pagbubuo ng mgakagamitang pampagtuturo sa pag-aaral na ito, isinaalang-
alang ng risertser angmga nabanggit.Payo ni Gabuyo (1998) sa paghahanda ng kagamitang pampagtuturo, alamin
angcharacteristics at pangangailangan ng estudyante, tiyakin ang objective,balangkasin ang nilalaman, at planuhin ang suportang
kakailanganin. Isaalang-alang ang mga materyal na paghahanguan. Sa pagsusulat, ihanay nang maayosang mga ideya, pag-isipan
at simulang buuin ang mga gawain at feedback,humanap ng mga halimbawa at umisip ng mga graphics. Naaangkop ang
paggamitng audio-visual materials sa napiling lugar ng pag-aaral ng risertser. Bilang isanglaboratory elementary school, ang
University of Nueva Caceres ay inaasahang maypasilidad para sa pagtuturong ginagamitan ng teknolohiya samantalang ang
mgaestudyante sanay iba’t ibang pamamaraan ng pagtuturo kabilang na angmakabagong pamamaraan.Ayon kay Transona (2002),
walang kagamitang panturo ang maipapalit sa isangmabuting titser ngunit isang katotohanang hindi maitatanggi na ang mabuting
titseray gumagamit ng mga kagamitang pampagtuturo tungo sa mabisang pagkatuto ngmga estudyante. Sa pamamagitan ng pag-
aaral na ito, marerealize ng mga titser namaraming mapagkukunan ng mga kagamitan sa pagtuturo. Kilangan lang namaging
observant at creative. Tinalakay ni Aquino at Razon (1998) sa kanilang aklat ang qualification ng isangmahusay na titser. Ayon sa
kanila, matatawag na mahusay ang guro kungnagtataglay sya ng sariling kakayahan at katalinuhan, matapat sa pakikitungo
sakanyang kapwa titser at iginagalang ang karapatan ng bawat estudyante. Kailanganding may alam sya sa principles ng mabuting
pagkatuto tulad ng paggamit ngangkop na pamamaraan sa pagtuturo, motivation, paggawa ng lesson plan,kasanayan sa pagtataya
at integration. Maaaring magamit sa lahat ng bahagi ngklase ang mga advertisement simula motivation hanggang sa pagbibigay
ngassignment kung nagtataglay sya ng mga qualification na binanggit.Ang pagkatuto para kay Panambo (1997) ay ang
pinakamahalagang proseso ngpagtuturo at pag-aaral. Ang pagkatuto ng mga estudyante ay nakasalalay samabuting paraan ng
pagtuturo ng isang titser. Ang titser ang nagpaplano atnagdedecide sa pamaraang kaniyang gagamitin na angkop sa bunga ng
pagkatutona nais nyang makamtan ng mga estudyante, angkop sa sitwasyon, angkop sakakayahan ng mga estudyante at gayundin
sa uri ng paksang-aralin at subject nakanyang ituturo.Ayon kay Espiritu sa lecture ni Francisco (2006) sa “Ang Papel ng Televisyon
saPagtuturo ng Walong Dagdag na Letra Ayon sa 2001 Revisyon ng Alfabeto atPatnubay sa Ispeling ng Wikang Filipino” binanggit
nya na wika ang gamit ng titsersa pagpapaunawa ng nilalaman ng kurso at wika ang gamit ng estudyante upangipakita ang
kanyang pag-unawa at ipahayag ang kanyang iniisip at niloloob.Samaktuwid, mahalagang konsiderasyon ang wika sa pagtuturo
gayundin sapagkatuto.Payo ni Lumbera (2005) sa mga manunulat sa interview sa kanya ng Pinoy Weekly Online na importanteng
kilalanin ng isang writer na namumuhay sya sa ganitonglipunan at kung hindi man sya kumilos para baguhin ang lipunan na iyon,
huwagmaging hadlang sa pagkilos ng ibang tao. Lagi’t lagi, kilalanin ang kanyangkaugnayan sa buhay ng lipunang kanyang
kinabibilangan. Ayon sa kanya:“Sa ganoong paraan, ang kanyang mga tula, kuwento, dula ay uungkat sa mganangyayari sa ating
lipunan at ’yong kanyang audience na bumabasa sa kanyangmga tula o nanonood ng kanyang dula ay mabigyan niya ng kamalayan
na siya aybahagi ng lipunang inilalarawan sa akda. Sa ganoong paraan ang manunulat ayhindi magiging kuntento na lamang sa
paggamit sa wika ayon sa personal niyangkagustuhan.”Ang nilalaman ng mga advertisement ay buhat sa karanasan ng
mga sumulat atbumuo ng mga ito kung kaya’t kababakasan ng iba’t ibang kaisipan.Sa 192 mga Pilipinong advertisement
pantelebisyong sinorvey ni Thompson (2003),ang isandaan at walo ay gumamit ng English “E”, apatnaput isa ay Tagalog na may
mga English na salita at phrase “T(E)”, dalawamput dalawa ay Tagalog “T”, at dalawamput isa ay English na may mga Tagalog na
salita atphrase “E(T)”. Gumagamit ng wika ang pantelebisyong advertisement. Karamihansa mga ito ay hindi gumagamit ng purong
Tagalog, Filipino o English kung kaya’thindi ito kasama sa delimitasyon sa pag-aaral.May labin-limang atraksyon sa mga
advertisement na tinawag ni Jif Fowles na“imbentaryo ng motibo ng tao” ayon kay Austero (1999). Ang psychology o
mgaatraksyon sa mga advertisement ay mga pangangailangan: sa sex, pagsasamahan,pagmamahal o pag-aalaga, ng patnubay,
seguridad, aesthetic sensation, curiosity,pangangailangan na biological, makapantay o makalevel ang isang
tao, makatakas,magpatnubay, mangibabaw, kumuha ng atensyon, maging prominente atautonomous. Samantala, sa libro ng
“Taking ADvantage” ni Taflinger (1996),binanggit nyang may sampung psychological appeal na ginagamit sa advertizingupang
makapagmotivate sa mga mamimili: self-preservation, sex, acquisition of property, self-esteem, personally enjoyment,
constructiveness, destructiveness,curiosity, imitation at altruism. Bukod sa literal, mga nakatagong at “nagtatagong”kahulugan sa
mga advertisement ang sinubukang gamitin sa pagtuturo ngMakabayan 6.Para kina Gresko at mga kasama (1996), matagal nang
ginagamit ang psychologysa advertizing bilang effective na pamamaraan sa pagbebenta ng isang produkto oserbisyo. Ang pag-
unawa sa mga pangunahing konsepto na nakakaapekto sasikolohiya ng tao ay makakatulong sa isang kompanya na makabenta
ng kanilangprodukto o hindi kaya ay makakatulong sa isang konsyumer upang maunawaan angmga marketing strategy na
nakakahimok sa kanilang bumili ng mga produkto.Mahalagang makuha ang atensyon ng konsyumer at ito ay sa pamamagitan ng
pag-apela sa emosyon. Kung nagagawang mahimok ng mga advertisement ang mgamanonood ay magagawa rin ito ng mga titser
sa kanyang mga estudyante upangmatuto.Alinsunod sa R.A. 8370 o Children’s Television Act of 1997, ang National Council
forChildren’s Television (NCCT) ang magmomonitor, magrereview at magkaclassify ng mga pambatang programa sa telebisyon
at mga advertisement na ipinalalabas samga oras na maraming bata ang nanonood. Sa katuturan nito, ang “children”
aytumutukoy sa lahat ng tao na wala pang labin-walong (18) gulang. Mababasa saSection 2, ang Declaration of Policy, na kinikilala
ng estado ang kahalagahan atimpact ng brodcast media partikular ang mga programa sa telebisyon kaugnay sapagpapalaganap ng
values at intelektwal na pag-unlad ng mga kabataan bilangbahagi na rin ng suporta at pangangalaga sa kanilang interes. Sa mga
dahilang itomasasabi ng risertser na hindi ikapagpapahamak ng mga estudyante ang paggamitsa mga ito sa eskwela bilang
kagamitang pampagtuturo.
 Ang Pagtuturo ng Panitikan sa Batayang Edukasyon

Sa isang pambansang seminar na dinaluhan ng mga guro sa Filipino mula sa mga paaralang pribado at publiko sa iba’t ibang panig
ng ating bansa, sinimulan ko ang aking panayam satanong na: Anu-ano ang inyong problema sa pagtuturo ng panitikan sa inyong
mga klase? Napakarami at iba-iba ang nakuha kong sagot mula sa mga partisipant ng nasabing seminar,ngunit ang pinakapalasak
ay ang kawalan ng interes ng mga mag-aaral sa pagbabasa ng mgaakdang pampanitikan.Samantala, sa isang klase ko sa Filipino sa
kolehiyo, isang mabilisang sarbey ang aking ginawa.Tinanong ko ang aking mga mag-aaral kung sino sa kanila ang may hilig sa
pagbabasa ng mgaakdang pampanitikan. Hindi na ako nagulat nang ilan-ilan lamang ang nagtaas ng kamay.Tinanong ko ulit ang
mga hindi nagtaas ng kamay kung bakit. Sa tanong na iyon, iba-iba angaking nakuhang sagot. Ngunit nang tanungin ko sila kung
bakit hindi ba sila namotibeyt saelementarya at hayskul upang makagiliwan ang pagbabasa ng mga akdang pampanitikan, sunud-
sunod na pamumuna at paninisi sa kanilang mga naging guro ang natanggap ko!Kung tutuusin, maging ang maraming dalubhasa
ay sang-ayon sa mga guro dapat isisi angkawalan ng interes ng mga mag-aaral sa pagbabasa ng tunay na panitikan, lalo na
kung panitikang Filipino ang pag-uusapan. Kung nagbabasa man sila ay sapagkat ipinababasa sakanila ng guro. Sa isang panayam
ay ganito ang sinabi ni Badayos (1998).

May malaking bagay na nagagawa ang paraan ng pag-aaral at pagtuturo ng panitikan sa ating mga paaralan. Hinayaan nating
magdaos ng paligsahan ang mga mag-aaral sa pagsasaulo ng nilalaman ng panitikan. Naging maluwag tayo sa pagsasabing
“magaling” sa sinumang makasasagot ng mgatanong na ang simula ay Sino, Ano, Alin, Kailan, Saan tungkol sa itinakdang aralin sa
panitikan. Idinagdag pa ni Badayos ang mga sumusunod na oberbasyon: Hindi tumutugon sa tunay nakalikasan ng panitikan ang
karaniwang pag-aaral nito. Sa pag-aaral ng isang akdang pampanitikan, malimit nang sinasabi ng guro kung ano ang makikita at
madarama sa akda. Ang tungkulin niya na iparanas sa mga mag-aaral ang kabuuan ng akda ay tuluyan nang kinalilimutan. Sa aking
pagmamasid sa mga pakitang-turo ng mga meydyor sa Filipino, napansin kong bagama’t iba-iba ang kanilang paksa, tila bagang
“Urbana at Feliza” ang akdang kanilangtinatalakay. Marahil, iyon kasi ang turo ng kanilang cooperative teacher o iyon ang
nakagawiannila sa elementarya at hayskul. Kaya naman ang mga akda ay binabasa para lamang alamin angmga aral na mapupulot
dito.Karaniwan na rin ang pilit na pag-ukilkil ng maraming guro sa kaligirang pangkasaysayan ngisang akda at sa talambuhay ng
may-akda. Nakalilimutan yata ng marami na ang panitikan ayhindi kasaysayan. Ginugugol nila ang kanilang panahon sa pagtalakay
ng pinagmulan ng isangnaisulat na akda o ng mga detalye sa buhay ng isang manunulat. Ang mga ganitong guro ay hindinagtuturo
ng panitikan kundi ng kasaysayan. Ito ang dahilan kung bakit ipinayo ni Badayos(1998) na panitikan ang dapat ituro at hindi ang
kung ano pa man. Ganito naman ang sinabi ni Sloan (1975) hinggil sa bagay na ito: Literature must cast off itsCinderella rags. For
too long now, it has been a servant in the classroom to teach reading skills,inculcate more values, develop positive
concepts, and/or provide insights into the history of the people and other lands. Of course, it is true that literature is useful in
doing all of these thingsand more. But literature is first of all an art and should be taught as literature for its own sakeand for its
inherent values. Everything else associated with its study is of secondaryconsideration. Ito ang dahilan kung bakit kinailangang
baguhin ang kurikulum ng panitikan sa batayangedukasyon. Kung kaya nga sa ngayon, ang napapanahong tanong ay ito: Paano ba
dapat ituro ang panitikan sa batayang edukasyon?

Pagtuturo ng Panitikan sa Batayang Edukasyon: Mga Implikasyon

Ang panitikan sa lebel sekundarya ay itinuturo sa ikatlo at ikaapat na taon. Binigyang-diin sa bagong kurikulum na ang deskripsyon
ng pag-aaral na ito ay Panunuring Pampanitikan oMaunawang Pagbasa. Ang paggamit ng salitang panunuri at maunawa ay tila
nagpapaalala naang pag-aaral ng panitikan sa bagong kurikulum ay higit na mataas sa dating kurikulum at kunggayo’y lumilinang
hindi lamang sa literal comprehension kundi lalo’t higit sa higher order thinking skills ng mga mag-aaral.Ang Filipino sa ikatlong
taon ay nakatuon sa pagsusuri ng iba’t ibang genre ng pambansang panitikan, samantalang pagsusuri ng iba’t ibang genre ng
panitikang bernakular at panitikangAsyano naman sa ikaapat na taon. Ang pagtuturo ng bawat akda ay nahahati sa limang sesyon
nakinapapalooban ng mga sumusunod na hakbang (BEC Patnubay ng Operalisasyon):Unang Sesyon: Paglalapit sa

Akda sa mga Mag-aaral

1. Mga Panimulang Gawaina Malikhaing Pagganyak b Malikhaing Paglalahad

2. Pagbasa

3. Malikhaing PagbubuodIkalawang Sesyon:

Pagsusuri sa Akda

1. Mga Panimulang Gawain

2. Pagsusuring Panlinggwistika

3. Pagsusuring Pangnilalaman

4. Pagsusuring Pampanitikan (Paglalapat ng Tiyak na Teorya)

Ikatlong Sesyon: Pagpapahalaga

1. Mga Panimulang Gawain

2. Pagpapakita ng Pakikisangkot

3. Pagpapakita ng Paghahambing

4. Pagpapakita ng PagtatayaIkaapat na Sesyon:

Mga Panimulang Gawain

Paghahanda sa Paglikha Pagtukoy sa mga Tiyak na Kraytirya/Pamantayan:

Pagpapahalaga sa Ilang Pagsisimula. Paglilinaw (Guro)Ikalimang Sesyon:

Ebalwasyon

1. Mga Pang-ugnay na Gawain

2. Pansariling Ebalwasyon

3. Pangklaseng Ebalwasyon

4. Panggurong Ebalwasyon

5. Panghuling Input (Guro)

Ano ang implikasyon ng prosesong ito? Ibig sabihin lamang nito na ang pagtuturo ng panitikansa mataas na paaralan ay kailangan
maging interaktib at kolaboratib. Pinalalawak nito anginteraksyong pangklase sa pagitan ng guro at mga mag-aaral, ngayo’y
kailangang magkaroon dinng malawak at makabuluhang interaksyon ang mag-aaral sa kapwa mag-aaral, ang mga mag-aaral sa
teksto at maging ang mag-aaral sa komunidad.Ang proseso ng pagtuturo-pagkatuto ay hindi na rin monopolisado ng guro. Wika
nga ni Garcia(2003), nalipasan ka na ng panahon kung laging ikaw ang bida sa iyong klase. Ang prinsipyongito, ayon pa rin kay
Garcia, ay nakabatay sa mga sumusunod na paniniwala.1. Hindi monopolisado ng guro ang karunungan at kaalaman.2. Ang
estudyante ay isang nilikhang nag-iisip at nagsasaliksik, kung kaya’t may nalalamanghindi natin alam.3. May malaking bagay na
nawawala kung aariin nating ganap ang mga kaalamang lagpas saating pinag-aralan o espesyalisasyon.Kaya nga, ito ang payo ni
Garcia (2003): Tulad ng isang tunay na artista, nararapat lamang na gumanap tayo ng iba’t ibang papel sa loob ng klasrum upang
bigyang-hamon hindi lamang ang ating mga sarili kundi (upang) mabigyan din ng ibang perspektib ang ating mga estudyante.
Paano ito isasagawa sa klasrum? Matalinong pagpili ng estratehiya ang sagot dito. Ang kailanganlamang ay pagpili ng angkop na
mga estratehiya sa isang partikular na akda at paggamit ng barayti ng mga ito upang ang klase sa panitikan ay hindi maging
kabagut-bagot at labis na prediktabol sa mga mag-aaral. Isa pang kapansin-pansing katangian ng inilahad na proseso ay ang
paglalapat ng tiyak nateoryang pampanitikan sa bawat akdang tatalakayin sa klase. Ano kung gayon ang implikasyonnito? Ibig
sabihin lamang nito na kailangan maging ganap na pamilyar ang bawat guro sa panitikan sa bawat teoryang ilalapat sa klase. Batid
kong isa ito sa mga sabdyek natin sakolehiyo noong tayo’y nag-aaral pa lamang. Balik-aralan natin ito kung kinakailangan.
Maraminang mga aklat, babasahin at artikulong nailathala tungkol sa paksang ito.Makatutulong sa atin kung babasahin natin ang
mga iyon nang sa gayo’y magkaroon ngdireksyon ang pagsusuri sa bawat paksa, hindi iyong parang padamput-dampot lamang
tayo ngmga tanong sa hangin.

Pokus sa Pagsusuri ng mga Akdang Pampanitikan

Sa kurikulum sa batayang edukasyon, binigyang-diin ang paglinang sa higher-order thinkingskills (HOTS). Kaugnay nito,
makatutulong marahil kung ating babalikan ang taksonomi niBenjamin Bloom (1984) sa pagkakategorya ng lebel ng abstraksyon
ng mga tanong nakaraniwang ginagamit sa anumang edukasyunal na setting. Ang taksonomi ni Bloom aynagbibigay ng kapaki-
pakinabang na istruktura kung paano makakategorya ang mga tanong pantalakayan at pampagsusulit. Ang aking paniwala kasi ay
ito: Kung madedetermina ng guroang mga tanong na nakapaloob sa bawat partikular na lebel kaugnay ng isang
leksyong pampanitikan, hindi na magiging mahirap para sa kanya ang pagpili ng angkop na estratehiyangkanyang gagamitin.Sa
pagsusuri ng mga akdang pampanitikan, mahalaga ang taksonomi ni Bloom at maging angsining ng pagtatanong ng guro. Kaugnay
nito, pansinin natin ang paglalarawan ng Manwal naOperalisasyon ng BEC sa tatlong antas na pagsusuri. Ang pagsusuring
panlinggwistika…ay ibabatay sa mga tiyak na elementong ponemiko tuladng sukat/tugma, pag-uulit ng mga salitang pantig, letra,
onomatopeya. Sa bahaging ito, masusuriang akda batay sa mga ibig sabihin ng salita (pamimili ng salita, pahiwatig ng
kapangyarihan ngsalita, pag-aagawan ng kahulugan ng salita, etimolodyi ng salita). Sa bahagi ring ito maaaringsuriin ang akda
batay sa pagkakabuo ng mga pangungusap (haba, ikli, pag-uulit, pagbabagu- bago).Sa pagtalakay naman ng akda sa aspektong
pagsusuring pangnilalaman, susuriin ang akda bataysa mga nais sabihin nito, sa mga tiyak na tradisyunal na elemento, pagtukoy sa
bisa ng akda salipunan (kamalayang panlipunan).Sa pagsusuring pampanitikan, ang akda ay susuriin batay sa mga tiyak na teorya,
pamantayan sa pamumuna, katawagang pamapanitikan at ugnayan at pagkakaayos ng mga tiyak na elemento ngakda.
Ilang Panghuling Tagubilin

Paano nga ba natin mapabubuti ang pagtuturo ng panitikan nang sa gayo’y kawilihan ng mgamag-aaral ang pag-aaral na ito? Anu-
ano nga ba ang mga katangiang dapat taglayin ng guro ng panitikan?

Sa aking pagbabasa-basa ng mga artikulong kaugnay nito, natipon ko ang mga sumusunod na pangangailangan upang maging
isang epektibong guro ng panitikan:

1. Pang-unawa

2. Puso

3. Pagkamalikhain

4. Sensitibiti

5. Kahandaan

Ganito ang sinabi ni Natividad (Binanggit ni Padolina, 2001) kaugnay saunang pangangailangan. Walang magaling at mahusay na
pamaraan sa isang gurong hindinakakaunawang lubos ng paraang ginagamit… Guro at guro pa rin ang dapat magpakadalubhasa sa
pamamaraan upang makinabang ang mga mag-aaral.

Kaugnay ng ikalawang pangangailangan, ganito ang sinabi ni Simbulan(1998):

Hindi natin maituturo ang panitikan sa pamamagitan ng labi lamang, dapat tayong magkaroon ng isang pusong nakauunawa
upang makayang pakahulugan ang mga damdamin ng may-akda, ang kanyang hinagpis at kaligayahan, isang pusong maaaring
makatarok sa lalim ng kawalang pag-asa sa mga taludtod ng isang makata, masilip ang nakatambad na daigdig ng kagandahan at
kapangitan nang buong kaluwalhatian at pagkilala, maunawaan ang kahuluganng isang hungkag na tagumpay, ang pamumulaklak
ng isang pag-ibig at ang mabilis na paglipas nito. Kailangan natin ang puso upang malaman at mapahalagahan ang lahat ng
ito. Dapat tayong making sa pintig ng karunungan ng puso. Ganito naman ang sinabi ni Badayos (1998) kaugnay ng
ikatlong pangangailangan huwag pa rin nating kalilimutan ang pagiging malikhain. Isang pambihirang katangian ng guro ang
pagiging malikhain. Ito’ isang katangiang dapat taglayinng bawat guro upang ang pagtuturo at pagkatuto ay maging magaan,
mabilis, makahulugan,mabisa at kasiya-siya. Samantala, kaugnay ng ikaapat at ikalima ay ganito ang sinabi ni Garcia(2003). hindi
totoong ganoon lamang kadali ang magturo ng panitikan. Kung kinikilala natinang panitikan ay buhay, aba naman, huwag tayong
manira ng buhay sa pamamagitan ng maling pagpapakilala nito sa ating mga tinuturuan. Maging sensitib at handa muna [tayo]
bago [natin] salungatin ang agos ng buhay!

COURSE OUTLINE:

Iba’t ibang uri ng aralin batay sa texto ng Araling Panlipunan ang bumubuo sabawat markahan. Hiwalay na ituturo ang araling
pangwika (gramatika) at mga aralin satexto. Nakatuon lamang sa isang akdang pampanitikan at angkop na aralingpangwika
kasama ang pamantayan sa pagganap ang bawat markahan. Magkasanibna itututro ang panitikan at gramatika.

CONCEPTUAL FRAMEWORK

Lilinang sa apat (4) na Kasanayang Makro Pakikinig, Pagsasalita, Pagsulat at Pagbasa para sa Kakayahang Komunikatibo. 2010 SEC:
Lilinang sa limang (5) Kasanayang Makro Pakikinig, Pagsasalita, Pagsulat,Pagbasa at Panonood naidagdag ito bilang pag-
angkop sa makabagong teknolohiya) para sa Kakayahang Komunikatibo at Kahusayan sa Pag-unawa’t Pagpapahalagang Literari.

CURRICULUM DESIGN

Mga Istratehiya (Anu-ano ang mga pamamaraang gagamitin ng guro sa pagtututro?) at nagtatapos sa

Pagtataya Anu-ano ang mga panukat na gagamitin ng guro sa pagkatuto ng mag-aaral? Nagsisimula ang disenyo sa Antas 1
Inaasahang Bunga o Resulta Ano ang dapatmatutunan ng mag-aaral?), sinusundan ng Antas 2 Pagtataya Ano ang inaasahang
produkto o pagganap na maipapakita ng mag-aaral? at nagtatapos sa Antas 3

Plano sa Pagkatuto (Anu-ano ang mga gawaing instruksyunal na gagamitin ng guro at ng mag-aaral?)

LESSON PLAN OUTLINE

Ang balangkas ng Banghay-aralin ay pang-isang linggong aralin. Binubuo ito ng iba’tibang bahagi batay sa araw-araw na talakayan.

Ang bawat paksa (topic) ay may istandard na Antas 1 at Antas 2 (given). Ang Antas 3 ang maaaring baguhin/ayusin ng guro kung
kinakailangan batay sakakayahan ng kanyang mga mag-aaral. Ayon sa aklat na may pamagat na Salamin ng Lahi, ang Panitikan ay
salamin ng
lahisapagkat masasalamin dito ang mga matatayog, mararangal, malikhain atmadamdaming kaisipan at saloobing hinabi sa mga ka
ranasan ng bawatmamamayan. Naririto ang kariktan at kapangitan, ang tamis at pait, ang tagumpayat kasawian
ng bawat tao sa isang lipunan. Dahil dito nawiwika natin na angpanitikan ay salamin ng kasaysayan. Ito sa palagay ko ang kabuuan
ng panitikan.
Lahat ng mga bata ay gustong makaintindi. Pinakamabisang gamot ang pag-iintindi Hindi maintindihan ng estudyante ang sinasabi
ng titser. Dahil hindimaintindihan kaya siya ay nababagot. Dahil nababagot kaya paikut-ikot saklase. Dahil paikut-ikot sa klase,
pinagtatawanan at tinutukso, at dahilnaman dito ay napapa-away at napapahiwalay. Para matigil ang ganitong vicious cycle, dapat
aysiguraduhing naiintidihan ng estudiyante ang leksiyon higit sa lahat.Magiging masaya ang pag-aaral kung ito’y naiintindihan, at
dahil dito ay lalo pang gustongmatuto ng estudyante. Dahil interesadong matuto ay mas maraming natutunan ang
mgaestudyante, kaya mas masaya silang nakakasali sa klase. “Naiintidihan ko.” Ito ang pinakamabisang gamot upang makasali
nang husto sa klase.

Ano ang puwedeng gawin para maiintindihan ng estudyante ang leksiyon?

Mayroong tatlong paraan upang makatulong sa pag-aaral ngestudyante:

• (1) Pagturo nang naka-pokus sa Japanese language

• (2) Pagturo nang naka-pokus sa nilalaman ng mgasubjects

• (3) Pagturo nang naka-pokus muna, sa nilalaman ng mga aralin, pagkatapos,sa Japanese language.

Ang halimbawa ng unang paraan ay ang “Let’s Learn Japanese” na inilalabas ngMinistry of Education. Dito ay habang pinag-aralan
ang salitang Hapon, natutunan din ng mgaestudyante ang mga nilalaman ng mga aralin. Epektibo ito sa mga estudyanteng
mayroon nangalam tungkol sa mga aralin, o doon sa mga estudyante na may sapat nang kakayahan sa salitangHapon at sa pag-
unawa sa nilalaman ng aralin nang mag-isa kahit wala pang background sa mgasubject.(2) Ang pangalawang paraan ay nagbibigay
halaga sa pagtuturo ng subject content sa lahat ng posibleng paraan. Itong teaching material ay sumusunod sa ganitong paraan.
Ang “JSLcurriculum” ng Ministry of Education ay halos ginawa rin batay sa konseptong ito. Subalit,kapag sobra ang pagbibigay diin
sa pagtuturo ng content ay hindi nakakatulong sa pagkakatutong salitang Hapon. Kahit na naiintindihan ang content, maaaring
hindi kayang gawin ng mgaestudiyante ang mga susunod na problem solving sa matematika sa pamamagitan ng
Japanese. Ngayon, inaasahan namin na gagamitin ninyo itong teaching material ayon sa (3) pangatlong pamamaraan. Una,
tulungan ang estudiyante upang maunawaan ang aralin sa “ganito at ganyang paraan”. Pagkatapos, sa tamang panahon, ituro sa
estudiyante ang mga mahalagang Japaneseexpression at Kanji. Ang mangyayari ay magkakaroon ng sapat na oras na ginugol para
matutoang estudiyante ng mga nilalaman ng mga aralin. Pag matatag na ang pag-unawa dito, maarinang ipasok ang pagturo ng
Japanese at madali na ang pag-aaral ng salita.

Ano ang ibig sabihin ng “lahat ng posibleng pamamaraan/ganito atganyang paraan”?

Ating napag-usapan ang “lahat ng posibleng pamamaraan” at “ganito atganyang paraan,” pero ano nga ba ang dapat nating gawin
dito? Mayroonglimang mahahalagang pamamaraan sa pagtuturo ng iba’t ibang subjectskung ang estudiyante ay hindi marunong
ng salitang Hapon:

• (1) Piliing mabuti ang mga nilalaman ng ituturo saestudiyante

• (2) Palitan ang mga mahihirap na mga salita ng mga simple at madadalingsalitang alam na ng bata/estudiyante

• (3) Gumamit ng mga visual aids

• (4) Paghati-hatiin ang leksiyon sa mga maliliit na hakbang (small steps)

• (5) Gamitin nang paulit-ulit ang mga salita upang madaling maisaulo

Dahil sa situwasiyon na limitado ang oras para sa pagtuturo, hindi nararapat na ituro lahat samaikling panahon, kung hindi, piliin
lamang mabuti ang mga dapatituturo. Sa pagpapaliwanag ng leksiyon, sikaping gamitin ang Japanese namadali at alam ng
estudiyante. Kapag kinakapos sa oras, maaari ringgamitin ang mother tongue ng bata/estudiyante. Nararapat na gumamit ng
maraming illustration at kagamitan sa pagtuturo upangmadadagdagan pa ang limitadong kakayahan ng estudiyante sa Japanese.
Hindi kaya ng estudiyante ang maintindihan at matutunan ang lahat ng nilalaman ng mgatextbook sa isang subo. Batay sa
kakayahan ng estudiyante, dapat itong paghati-hatiin na parangmaliliit na subo. Ang maliliit na unit ay dapat hatiin pa sa mas
maliliit. Ang mga mahahaba atmahihirap na pangungusap naman ay dapat gawing simple, at isa-sang kumpirmahin
bagomagpatuloy.(5) Ang mahalaga ay tulungan ang estudiyante sa pagsaulo ng leksiyon. Lalo na kapag may mgasalitang hindi
maipalit sa Japanese na alam ng estudyante, kailangan nila itong isaulo. Ngunit,hindi madali ang pagsaulo sa isang bagay na isa o
dalawang beses lamang narinig sa ibang wika.Kailangang pagsikapan ng tagapagturo na ulit-ulitin ang mga sinasabi nang masanay
angestudyante sa pakikinig nito; magsulat sa blackboard at ituro ito habang nagsasalita; at iba pangnararapat na paraan.

Huwag kalimutan ang Japanese language instruction

Panatag ang kalooban ng guro at estudyante kung naiintindihan na ang nilalaman ng leksiyon.Pakiramdam nila ay natapos na ang
lahat. Ngunit hindi ito sapat dahil hindi pa rin nakakasalinang husto ang estudiyante sa klase o nakakakuha man lang ng mataas na
score sa test. Para saestudiyante, malaking bagay ang pagkakuha niya o hindi ng mataas na score sa test. Upangmakakuha ng
mataas na score, kailangan ng sapat na kakayahan sa pag-unawa ng Japanese at pag memorya nito. Kailangan alam ng
tagapagturo kung anong Japanese expression at kanji angdapat ituro sa estudiyante sa isang unit at palaging i-review sa tuwing
matatapos ang klase.Dagdag pa dito, para madaling mamemorize, ang importanteng words at expressions ay dapatgawing
rhythmical na pangungusap, at ipabasa nang paulit-ulit sa estudyante. Nakakatulong dingumawa ng kanta at iparinig sa
estudyante. Para sa mga gagamit nitong teaching materials
1.Teaching material para sa mga tagapagturoMahalaga ang mga teaching materials na ito kung ito’y ginagamit ng
mgatagapagturo. Nilagyan ito ng mga teaching samples para lalongmapakinabangan ng mga guro

2.Para masubaybayan ang situwasiyon ng mga estudiyanteBawat estudiyante ay iba-iba ang situwasiyon at tanging ang
mgatagapagturo lamang ang nakakaintindi ng kanilang tunay na kalagayan. Bagogamitin itong mga teaching materials, kailangang
alamin muna ngtagapagturo ang situwasiyon ng kanyang estudiyante at pagkatapos,maaaring gamitin itong materials ayon
sa nararapat na pangangailangan atlevel ng estudiyante.

3.Higit sa lahat ay “Naiintindihan ko!”Para sa mga estudiyante ang pinakamahalaga ay ang maintindihan nila. Pagnaiintindihan nila
ang pinag-aaralan nila, mas lalo silang mawiwili sa pag-aaral, kaya mas lalo silang matututo at makakapag-participate sa klase.
Kayaang mabisang gamot upang masayang makakasali sa leksyon ay ang masabing estudiyante na “Naiintindihan ko!”

4.Nararapat na baguhin ang ilang bagay ayon sa situwasiyon ng estudiyante.Bawat estudiyante ay iba ang situwasiyon ayon sa
lengguwahe at kultura,pinanggalingan, taon na inukol sa pag-aaral, at kapaligiran kung saan silalumaki. Hindi madali ang gumawa
ng teaching material na babagay atnararapat sa iba’t ibang pangangailangan. Kung minsan maaaring ang ibangteaching materials
ay hindi nararapat sa ibang estudiyante. Ang guro lamangang nakakaalam kung ano ang nararapat sa isang bata/estudiyante.
Dahildito, kailangang baguhin at iayon ito sa kanilang pangangailangan. Maaaringgamitin itong teaching materials bilang gabay
o stepping stone.