Bilang Pagtupad sa

Pangangailangan ng Asignaturang

GEE 2 – Panitikang Pilipino

Panitikan sa Panahon ng Kastila

Iniharap nina:

Krisha Irish E. Lavarias

Roniel John F. Ramil

BSA 2-A

Iniharap kay:

Bb. Gerlyn Mar P. Porras

 PANITIKAN SA

PANAHON NG KASTILA
 TALAAN NG NILALAMAN

Kaligirang Kasaysayan ------------------------------------ 1-3

Pananakop ng Kastila -------------------------------- 1
Katangian ng Literatura ----------------------------- 2
Katangian ng Literatura ----------------------------- 3
Mga Akdang Pangwika -------------------------------------- 4
Mga Akda Ukol sa Balarila --------------------------- 4

Mga Aklat na Panrelihiyon -------------------------------- 5-11

Doctrina Cristiana ---------------------------------- 5

Nuestra Señora del Rosario -------------------------- 7

Barlaan at Josaphat --------------------------------- 7

Pasyon ---------------------------------------------- 9

AKLAT PANGKAGANDAHANG-ASAL ------------------------------- 12-18

Urbana At Feliza ------------------------------------ 12

Mga Buhoc na Nangungusap ---------------------------- 18

Tandang Bacio Macunat ------------------------------- 18

Dula sa Panahon ng Kastila ------------------------------- 18

Mga uri ng Dula ------------------------------------------ 18-23

Dulang Panlibangan ---------------------------------- 18

Lagaylay -------------------------------------------- 18

Senakulo -------------------------------------------- 19

Panunuluyan ----------------------------------------- 21

Panubong -------------------------------------------- 21

Moro-moro ------------------------------------------- 22

Salubong -------------------------------------------- 23

Morion ---------------------------------------------- 23

Ninos Inocentes ------------------------------------- 23

Karillo --------------------------------------------- 23

Flores de Mayo -------------------------------------- 23

Sta. Cruzan ----------------------------------------- 24

 Tibag ----------------------------------------------- 24

MGA AKDANG PATULA ---------------------------------------- 24-32

Dalit ----------------------------------------------- 24

Bugtong --------------------------------------------- 25

Sabi ------------------------------------------------ 25

Salawikain ------------------------------------------ 26

Awiting-bayan --------------------------------------- 26

Awit ------------------------------------------------ 27

Korido ---------------------------------------------- 31

Mga Tulang Panlibangan ----------------------------------- 32-41

Karagatan ------------------------------------------- 32

Duplo ----------------------------------------------- 38

Juego de Prenda ------------------------------------- 41

Dulang Pantahanan ---------------------------------------- 41

Pamanhikan ------------------------------------------ 41

Mga Manunulat -------------------------------------------- 42-43

Kwentong Bayan ------------------------------------------- 44-54

Ang Pagbihag ni Tumaka Bulalakaw

Kay Maria Katsila ----------------------------------- 44

 KALIGIRANG KASAYSAYAN

Pananakop ng Kastila

Dumating ang mga Kastila sa bansa taglay

ang tatlong Gs – GOD, GOLD at GLORY.
Dumating sila na ang pangunahing
layunin ay ihasik ang Kristiyanismo,
maghanap ng ginto at upang lalong
magpabantog sa pamamagitan ng
pagdaragdag ng kanilang nasasakop.

Layunin daw ng mga Kastila ang pagpapalaganap ng relihiyong

Katolika Apostolika Romana sa kanilang pangingibang- pook kaya
unang ginanap ang misa at ang pagbibinyag sa mga katutubo. Hindi
gaanong nabanggit na layunin din nilang mapalawak ang kanilang
sakop at mapalawak ang mapagbibilhan ng kanilang mga produkto.

Noong panahong iyon, wari’y hinati ng mga Kastila at Portuges ang

daigdig upang kanilang magalugad at masakop. Napasama sa maaring
puntahan ng mga Kastila ang Pilipinas kaya sila ang nakapamayani
rito. Isa pa sa dahilan nila sa paggalugad sa ibang panig ng
mundo’y ang paghahanap ng mga sangkap sa pampalasa (spices).

Dahil sa layunin nila na pagpapalaganap ng Kristiyanismo, sinunog

nila ang mga nakasulat na panitikan ng mga katutubo sa dahilang
ang mga iyon daw ay likha ng demonyo. Pinalaganap nila ang
tungkol sa pananampalataya nila. Nag-aral ang mga prayle ng mga
wika sa kapuluan at sumulat sila ng mga gramatika at
diksiyunaryo.

Ang kapuluan ay pinangalanang Pilipinas

bilang pagpaparangal kay Haring Felipe II ng
 Espanya. Inihayag ito ni Villalobos.
Nagkaroon ng pagbabago sa pamamahala,
pinalitan ang dating mga barangay at mga
mamumuno sa Pilipinas ay isang Gobernador –
Heneral na siyang kinatawan ng Hari ng
Espanya sa Pilipinas. Madalas magkaroon ng
pagbabago sa pamahalaan batay sa kung sino
ang namamahala sa Espanya. Samantalang ang
mga prayleng namumuno sa mga simbahan sa
kapuluan ay hindi napapalitan.

Sa gayo’y umabuso ang mga ito. Sila na ang nakapangyayari sa

halip na ang pamahalaan. Sila rin ang may hawak ng edukasyon ng
mga bata naa nagsisimulang magsipag-aral sa mga kumbento.

Isa sa mahalagang pagpapalit na nagawa aya ang romanisasyon ng

alibata. Mga titik na ang ginamit ngunit mapapansin sa lumang mga
kasulatan na ang f ay siyang s at ang v ay siyang w. Tulad ng
Santiffimo at tavo.

Ipinasok rin ng mga Kastila ang kanilang kalinangan, ang mga

kasuotan, ang mga gawi, at ang mga pagdadala ng mga bagay buhay
sa espanya, isa na rito ang alpa, piano, espada, libro, atbp.

Sa larangan ng panitikan, marami silang mga ipinakilala sa mga

Pilipino at isa na rito ang korido. Hindi lamang panitikan ang
kanilang itinuro sa kapuluan, nagturo rin sila ng gramatika,
ngunit ang pagtuturo nila nito’y batay sa pook na kanilang
kinaroroonan. Ang mga prayle ang naging guro.

Ang panitikan sa panahon ng Kastila ay balot ng tungkol sa

pananampalatayang katolisismo. Makarelihiyon ang naging paksa ng
panitikan at nagkaroon ng tatak ng relihiyong Kristiyano.

Layunin:

1. Mapalawak ang kolonya

2. Relihiyong kristiyanismo
3. Makatagpo ng kayamanan

1521- dumaong ang unang pangkat ng mga kastila sa Cebu sa

pangunguna ni Fernando Magallanes

1565- nagsimula ang tiyak na pananakop ng mga kastila

 Katangian ng literature

Paksa

• Panrelihiyon

• Pangkagandahang-asal

• Pangwika

Anyo

• Panulaan

• Tuluyan

• Dula

Wika

• Kastila

• Tagalog

• Ladino (bilingual)
 MGA AKDANG PANGWIKA

Alam ba ninyo na ang mga misyonerong Kastila ang nagpasimula sa

larangan ng linggwistikang Plipino? Di ba ang pangunahing
layuning ng pananakop ng Kastila ay palaganapin ang relihiyong
Katoliko sa bansa? Kahit hiwa-hiwalay ang mga pulo sa Pilipinas,
hindi ito suliranin sa mga misyonero dahil sa pinag aralan nila
ang iba’t-ibang dayalekto at sa ganoon ay napalapit sila sa mga
katutubo. Bunga nito, nasulat nila ang iba’t ibang gramatika,
bokabularyo at diksunaryo.

Mga Akda Ukol sa Balarila

1. Arte y Reglas de La Lengua Tagala  – Ang Artes y reglas de la

lengua tagala (ár·tes i rég·las de la léng·gwa ta·gá·la) ang
unang nalathalang pag-aaral sa katangian at gramatika ng isang
wikang katutubo. Inilathala ito noong 1610, isinulat ni Fray
Francisco Blancas de San Jose, isang misyonerong Dominiko at
inilimbag ni Tomas Pinpin sa imprentang Dominiko sa Abucay,
Bataan. Nagkaroon pa ng dalawang limbag ang libro noong 1752 at
1832.

2. Compendio del Arte de la Lengua Tagala - inakda ni Padre

Gaspar de San Agustin noong 1703.

Mga Bokabularyo

1. Vocabulario de la Lengua Tagala - unahang talasalitaan sa

Tagalog na sinulat ni Padre Pedro de San Buenaventura noong
1613.
2. Vocabulario de la Lengua Pampango- unang aklat pangwika sa
Kapampangan na sinulat ni Padre Diego Bergano noong 1732.
3. Vocabulario de la Lengua Bisaya- pinakamahusay na aklat
pangwika sa Bisaya na sinulat ni Mateo Sanchez noong 1711.

Mga iba pang Akdang Pangwika

Arte de la Lengua Iloka- kauna - unahang balarilang Iloko na

sinulat ni Francisco Lopez

Arte de la Lengua Bicolana – unang aklat pangwika sa Bikol na

sinulat ni Padre Marcos Lisboa noong 1754.
 MGA AKLAT NA PANRELIHIYON

 Doctrina Cristiana

Kauna-unahang aklat panrelihiyon na nalimbag

sa Pilipinas noong 1593 sa pamamagitan ng
silograpiko. Naglalaman ito ng mga dasal,
sampung utos, pitong sakramento, pitong
kasalanang mortal, pangungumpisal at
katesismo. Ang sumulat sa kastila ay si
Padre Domingo Nieva at sa Tagalog naman ay
si Padre Juan de Placencia. Inilalahad ng
aklat ang mga pangunahing aral ng Kristiyanidad
na nararapat na saulado at isinasapuso ng mga
matatapat sa Iglesia.

Mga halimbawa:

ANG SAMPUNG UTOS NG DIYOS

1. Ibigin mo ang Diyos nang lalo at higit sa lahat.
1. Love God above all else.

2. Huwag kang sasamba sa mga diyos-diyosan.

2. Do not worship false gods.

3. Ipangilin mo ang araw ng Sabbath.

3. Obseve the day of the Sabbath.

4. Galangin mo ang iyong ama at ina.

4. Respect your father and your mothers.

5. Huwag kang papatay.

5. Do not kill.

6. Huwag kang makikiapid sa hindi mo asawa.

6. Do not commit adultery.

7. Huwag kang magnakaw.

7. Do not steal.
 8. Huwag kang magbibintang at huwag kang magsisinungaling.
8. Do not make accusations and do not lie.

9. Huwag kang magnanasa sa hindi mo pag-aari.

9. Do not covet what is not yours.

10. Huwag kang magnanasa sa hindi mo asawa.

10. Do not covet your neighbor’s spouse.

“Seven Deadly Sins”

 Kapalaluan o kahambugan
 Inggit
 Katakawan o kasibaan sa pagkain at inumin
 Kahalayan o kalibugan
 Poot o Galit
 Pagkaganid
 Katamaran o pagkabatugan

Pitong Sakramento

1. Binyag – ayon sa Simbahang Romano Katoliko ito ay nag-aalis

ng orihinal na kasalanan at nahahawa ang bata sa biyayang
nagpapabanal
2. Kumpisal – kung saan aaminin ang mga kasalanan sa isang
pari
3. Komunyon – itinuturing na pagtanggap at pagkain sa literal
na katawan at dugo ni Kristo
4. Kumpil – isang pormal na pagtanggap sa simbahan kasabay ng
pagpahid ng Espiritu Santo
5. Pagpapahid ng langis sa maysakit – ginagawa sa isang taong
mamamatay na para sa espiritwal at pisikal na kalakasan para sa
paghahanda sa langit. Kung masasamahan ng pangungumpisal at
komunyon, ito ang tinatawag na ‘huling seremonya.’
6. Banal na ordinasyon o ang pagtatalaga sa mga pari
7. Kasal – pagbibigay ng espesyal na biyaya sa magkapareha
  Nuestra Señora del Rosario- Ikalawang aklat
na nalimbag sa Pilipinas. Ipinalagay na
kuna-unahang nobelang nalimbag sa Pilipinas.
Akda ito ni Padre Blancas de San Jose. (1602)
Naglalaman ito ng mga talambuhay ng mga
santo, nobena, at mga tanong at sagot
sa relihiyon.

 Barlaan at Josaphat- Ikatlong aklat na nalimbag sa

Pilipinas. Ipinalagay na kauna-unahang nobelang nalimbag sa
Pilipinas. Akda ito ni Padre Antonio de Borja.

Buod ng Barlaan at Josaphat

Ang kasaysayan ng barlaan at josaphat ay umiikot sa nabigong

pagsisikap ng isang hari na mailayo sa kristyano ang anak na
prinsipe. naituro ni tomas Apostol ang aral ng diyos sa indya, na
pinaghaharian noon ni abenir. Dahil sa hulang magiging kristyano
ang kanyang magiging anak na lalaki, sinikap na ibukod ng tirahan
at kapaligiran ang prinsipeng Josaphat sapul noong isilang ito.
sa paglaki ni Josaphat. Narinig nya ang tungkol sa kamaharlikaan
ng bagong relihiyon. Natutuhan niyang pag-isipan ang buhay ng
kamatayn nang matanaw niya ang isang taong kahabag-habag.

Nabalitaan ng matandang paring si Barlaan, na nasa Senaar, ang

tungkol sa mabuting kalooban ni Josaphat. Nagpanggap siyang isang
tagapagtinda kya nakatagpo niya si Josaphat, na nahikayat niyang
magpabinyag. Lahat ng ito'y lingid sa kaalaman ni haring Abenir
hanggang sa makaalis na sa palasyo si Barlaan.

Nang matuklasan ni haring Abenir ang nangyari sa ank, iniutos

niyang dakpin si barlaan, ngunit di ito matagpuan.
May pinapagpanggap na Barlaan ang hari at siyang dinakip. Sa
gayon, sa pag- aakalang malagim ang kararatnan ng kaibigang pari,
nagtapat si Josaphat sa hari. Ngunit ang ganito'y nagging daan
para pagsikapan ni Josaphat na hikayatin ang ama. Napagkillala ni
Abenir na kailangang paghimok ang gamitin sa anak at hindi
pagbabanta. Sa gayon, hinamon ni Abenir ang anak saka ang mga
kapanalig nito sa isang pagtatalo, at kung mananalo si Josaphat
at Barlaan Magpapabinyag ang hari at ang mga kampon
nito. Nanalo sina Josaphat.

May tauhan ang hari na nahikayat nang una ni Josaphat kya nagalit
ang hari. Pinalitan niya ng mga Mapanuksong babae ang mga
tagasilbi sa palasyo. Nagdamdam si Josaphat sa ama dahil sa
tangkang pagbubulid nito sa kanya sa kasamaan.

Iminungkahi ng ministro ni Abenir na hayaang mamuno sa isang

hiwalay na kaharian si Josaphat. Pumayag si Abenir. Subalit
maraming tao ang lumipat sa kaharian ni Josaphat,kya naisip ni
Abenir na marapat lang na pabinyag siya. Iniwan niya ang kaharian
kay Josaphat at namuhay siya nang tahimik hanggang sa mamatay.
Ibig din naming manahimik ni Josaphat kya iniwan niya ang
kaharian sa isang tapat na tauhan, si Barachias, at hinanap niya
si Barlaan hanggang sa matagpuan niya ito.

Minsan tinawag ni Barlaan si Josaphat at sinabing malapit na

siyang mamatay. Pinasundo niya kay Josaphat ang mga monghe sa di-
kalayuang monesteryo. Nagmisa si Barlaan bago mamatay.

Nanaginip minsan si Josaphat at nakita niya ang dalawang korona:

isa para sa kanya at isa para sa ama. Sinabi niyang hindi marapat
ang kanyang ama. Lumitaw sa pangitain si barlaan at sinisi siya
nito. Nagsisi si Josaphat. Namuhay siya bilang ermitanyo. Nang
mamatay siya, inilibing siya sa puntod ni Barlaan.

Nang mapag-alaman ni Barachias na namatay na si Josaphat,

pinahanap niya ang libingan nito. Nang hukayin nila ang puntod,
natagpuan nilang buo ang mga mabango pang bangkay ng dalawa, na
napabantog mula noon, kya naman marami pa ang nagpabinyag.
  Pasyon- aklat na natutungkol sa buhay at
pagpapakasakit ni Hesukristo. Binabasa ito
tuwing Mahal na araw.

Sinamantala ng mga misyonero ang hilig ng mga

katutubo sa pag-awit at pagtula, kaya ipinakilala
nila ang pasyon. Ito ay awit na nagsasalaysay ng
buhay ng Panginoong Hesukristo mula ng siya ay
isilang, dakpin, at ipako sa krus hanggang sa
kanyang muling pagkabuhay. Ang tono ng awit nito
ay naaayon sa pook at lalawigan.

Apat na pasyon na nasulat:

a. Version de Pilapil - Taong 1814 naman nang gawin ng

Bulakeñong pari na si Mariano Pilapil ang kaniyang bersiyon
ng Pasyon na, “Pasyong Mahal ng Panginoong Hesukristo,” na
kilala rin sa tawag na “Pasyong Pilapil.”
b. Version de Belen- Itinuturing na unang pangunahing makatang
Tagalog sa panahon ng kolonyalismong Español si Gaspar
Aquino De Belen. Kinikilala siya sa kaniyang Ang Mahal na
Passion ni Jesu Christong Panginoon Natin na Tola, ang
unang nalathalang pasyong tula sa bansa.
c. Version de la Merced- akda ni Aniceto de la Merced.
d. Version de Gula- akda ni Luis De Gula.

Sa apat na nabanggit, ang sinulat ni Padre Pilapil ang naibigan

ng mga tao. Karaniwang binabasa o kinakanta nang walang hinto ang
pasyon sa loob ng apat na araw at gabi.

Bahagi ng pasyon na naisulat ni Padre Mariano Pilapil

Sukat mong ikabalisa

At gunitain tuwina,
Hirap sakit na lahat na,
Pawing tiniis at binate
Ng iyong ama’t ina
 Kahima’t tadtarin mo
Ang laman mo’t sampung buto.
Sampung tanang balahibo,
Di pa sukat ibayad mo
Ang mga hirap sa iyo

At ang iyong pananamit

Siya lamang nililinis,
Ngunit yaong nalilingid
Na di ninyo masisilip
Binabayaang dumungis.

Ang tao hanggang mayaman

Marami ang kaibigan
Kung maghirap na ang buhay
Masalubong man sa daan
Di mabatik matitigan.

Sipi mula sa Ang Mahal na Passion ni Jesu Christong Panginoon

Natin ni Padre Gaspar Aquino de Belen

I 1 Dito, quita minamahal, 5 sa aba co, ayang aba.

2 nang sariling palalayao,
3 icao an ibig cong tunay,
4 di co pinagsasauaan
5 nang sinta cong ualan
tahan.
II 1 Dito, quita pinipita
2 nang boong palalasinta,
3 yaring monti cong anyaya
4 tangap din magdalita ca,y,
5 paeundanganan ang Ina.
III 1 Dito, quita quinocosa
2 nang anyaya cong daquila,
3 tapat na pagcacalinga,
4 cun icao bongso,y, mauala
IV
1 Di na aco magbalata
2 at icao na ang bahala
3 ay Inang caauaaua,y,
4 sa lalaot manding guitna
5 binabagyong ualan tila.
V
1 Dito quita nililiyag
2 nang sisnta cong ualan
licat,
3 aco mandi nababagbag
4 dilan casam-an nang palad,
5 longmagmac sa aquing lahat.
VI 1 Dito, quita quinacasi XII
2 nang budhing di masasabi, 1 Dito, quita iniirog
3 di co maobos an dili, 2 nang panininta,t,
4 niring lumbay cong malaqui pagsonod,
5 pagsira nang iyong puri. 3 magpasobali cang loob
4 mabalino ca,t, pasahot,
VII 5 sa sosong iyong inot-ot.
1 Dito, quita binabati XIII
2 nang yoco,t, malaquing 1 o lagda nang manga Santos
bunyi 2 Anac co,t, Anac nang Dios,
3 yaring hapis co,y, maioli 3 icao bagay aling boctot
4 ang Anac quita man ngani 4 aling salaring poyapos
5 Dios cari,t, Poong Hari. 5 ipapaco ca sa Cruz?
VIII
1 Dito, quita iniibig
2 nang sinta kong ualan
patid,
3 yaring aquing pananangis
4 icao ang linao nang langit
5 baguin ngayo,y, pauang
dongis.
IX
1 Dito, quita guinigiliu
2 nang di daya cundi galing,
3 na aco,y, iyong alipin
4 cun tauagin mong Inahin,
5 camatayan co mang dinguin.
X
1 Dito aco napaa aco,
2 napatatauag Ina mo,
3 bongso aco,y, paaano?
4 saan aco magtototo,
5 un maolila sa iyo?
XI
1 Dito, quita sinosoyo
2 pinacaaamoamo,
3 icao ma,y, di nalililo,
4 tonghi ang luha cong lalo
5 dogong nagmola sa poso.
AKLAT PANGKAGANDAHANG-ASAL

Kaalinsabay ng pagtuturo ng relihiyon ang pagtuturo ng

kagandahang-asal, mabuting pakikipamuhay sa kapwa, paggalang sa
sarili, sa magulang st sa nakatatanda at iba pa.

1. Urbana at Feliza- aklat na isinulat ni Padre Modesto de

Castro (Ama ng Klasikong Tuluyan sa Tagalog). Tungkol ito sa
pagsusulatan ng magkapatid na sina Urbana at Feliza.

Buod na Kwento ng Urbana at Felisa

URBANA AT FELIZA
Si Feliza kay Urbana - Paumbong, Mayo 10, 185. . .

Urbana: Ngayong a-las-seis ng hapon na pinagugulong ng hari ng

mga astro ang karosang apoy
at itinatago sa bundok at kagubatan, ipinagkakait sa sangkapuluan
ang kaliwanagan, at sa
alapaap ay nagsasambulat ng ginto ' t purpura; ang mundo ' y
tahimik, sampo ng amiha ' y hindi
nagtutulin, nagbibigay-aliw ang mga bulaklak at nangagsasabog ng
bangong iningat sa doradong
caliz ; ang lila ' t adelpa na itinanim mo sa ating pintuan; ang
lirio ' t asusena; ang sinamomo ' t
kampupot na inihanay mo ' t pinagtapat-tapat sa daang landas na
ang tinutungo ' y ating
hagdanan; oras na piniling ipinagsasaya, nangagsisingiti ' t ang
balsamong ingat ay ipinadadala
sa hihip ng hangin; mapalad na oras na ipinaglilibanga ng
kamusmusan at, ipinagpapasiyal sa
ating halamanan.

Marahil Urbana ' y di mamakailang pagdating sa iyo ng oras na

ito, ang alaala mo ' t buong
katauhan ay nagsasauli sa ating halamanan, iyong sinasagap ang
balsamong alay ng mga
bulaklak na anaki ' y pamuti sa parang linalik na
Si Urbana kay Feliza –Maynila
FELIZA: Tinanggap ko ang sulat mo nang malaking tuwa, nguni ' t
nang binabasa ko na ' y
napintasan kita ' t dinggin ko ang kadahilaran. Ang una ' y
nabanggit mo si ama ' t si ina, ay di
mo nasabi kung sila ' y may sakit o wala; nguni ' t pinararaan ko
ang kakulangan mong ito, atdi
kataka-taka sa gulang mo sa labindalawang taon; ang ikalawa ' y
hindi ang buhay ko kung di ang
buhay mo ang itinatanong ko, ang isinagot mo ' y ang pinagdaanan
ng kamusmusan ta, at
madlang matataas na puri sa akin, na di mo sinabi na yao ' y
utang ko sa mabait na magulang
natin at sa Maestrang nagturo sa akin. Nguni ' t pagdating sa
sabing nagkukunot ang noo ko, at sa
mga kasunod na talata, ay nangiti ang puso ko, nagpuri ' t
nagpasalamat sa Diyos, at
pinagkalooban ka ng masunuring loob.
Ngayo ' y dinggin mo namana t aking sasaysayin yamang hinihingi
mo ang magandang aral na
tinaggap ko, kay Doña Prudencia na aking Maestra. Natatanto mo,
na ako ' y marunong nang
bumasa ng sulat nang taong 185 . . . na kata ' y magkahiwalay.
Pagdating ko rini, ang una-unang
ipinakilala sa akin, ay ang katungkulan nating kumilala,
mamintuho, maglingkod at umibig sa
Diyos; ang ikalawa ' y ang kautangan natin sa ganang ating
sarili; at ang ikatlo ' y

Si Urbana kay Feliza -Maynila

FELIZA: Ngayon ko tutupdin ang kahingian mo, na ipinangako ko sa
iyo sa hulang sulat, noong
ika. . .Sa mga panahong itong itinira ko sa Siyudad, ay marami
ang dumarating na bata, na
ipinagkakatiwala ng magulang sa aking maestra, at ipinagbibilin
na pagpilitang makatalastas ng
tatlong dakilang katungkulan ng bata na sinaysay ko sa iyo. Sa
mga batanga ito, na ang iba ' y
kasing-gulang mo, at ang iba ' y humigit-kumulang diyan, ay
napagkikilala ang magulang na
pinagmulan, sa kani-kanilang kabaitan o kabuhalhalan ng asal. Sa
karunungang kumilala sa
Diyos o sa karangalan, ay nahahayag ang kasipagan ng marunong na
magulang na magturo sa
anak, o ang kapabayaan. Sa mga batang ito, ang iba ' y hindi
marunong ng ano mang dasal na
nalalaman sa doktrina kristiyana, na para baga ng Ama namin,
sumasampalataya, punong
sinasampalatayanan , na sa kanilang edad disin, ay dapat nang
maalaman ng bata, kaya hindi
makasagot sa aming pagdarasal o makasagot man ang iba ' y hindi
magawing lumuhod, o di
matutong umanyo, ng nauukol bagang gawin sa harapan ng Diyos. Sa
pagdarasal namin, ay
naglulupagi, sa pagsimba ' y nagpapalinga-linga, sa pagkain ay
nagsasalaula, sa paglalaro ' y
nanampalasan sa kapwa-bata, isusunod ko ang nauukol sa sarili
nating katawan. Sabihin mo kay Honesto, na bago masok sa
eskuwela ay maghihilamos muna, suklaying maayos ang buhok, at ang
baro ' t salawal na gagamitin ay malins; nguni ' t ang
kanilinisa ' y huwag iuukol sa pagpapalalo. Huwag pahabaing
lubha ang buhok na parang tulisan, sapagka ' t ito ang
kinagagawian ng masasamang-tao. Ang kuko ay huwag pahahabain,
sapagka ' t kung mahaba ay pinagkakahiratilang ikamot sa sugat,
sa ano mang dumi ng katawan, nadurumhan ang kuko, at
nakaririmarim, lalung-lalo na sa pagkain. Bago mag-almusal, ay
magbigay muna ng magandang araw sa magulang, maestro o sa iba
kayang pinaka-matanda sa bahay. Sa pagkain, ay papamihasahin mo
sa pagbebendisyon muna, at pagkatapos, ay magpapasalamat sa
Diyos. Kung madurumhan ang kamay, mukha o damit, ay maglinis
muna bago pasa-eskuwela. Huwag mong pababayaan, na ang plana,
materia, farsilla o regla, papel, aklat at lahat ng gagamitin sa
paaralan ay maging dungis-dungisan. Kung makikipag-usap sa
kapwa-tao ay huwag magpapakita ng kadunguan, ang pangungusap ay
tutuwirin, huwag hahaluan ng lamyos o lambing, huwag
kakamutkamota
Si Urbana kay Feliza -Maynila
FELIZA: Itong mga huling sulat ko sa iyo, na may nauukol sa
kalagayan mo, at ang iba ' y aral
kay Honesto, ay ipinauunawa ko, na di sa sariling isip hinango,
kundi may sinipi sa mga
kasulatan, at ang karamihan ay aral na tinanggap ko kay Doña
Prudencia, na aking Maestra: at
siyang sinusunod sa eskuwela namin aya ibig ko disin, na sa ating
mga kamag-anak, sa mga
paaralan sa bayan at mga bario, * ay magkaroon ng mga salin nito
at pag-aralan ng mga bata.
Ipatutuloy ko ang pagsasaysay ng mga kahatulan.Bottom of Form
Si Honesto, bago pasa-eskuwela, ay pabebendisyon muna kay ama ' t
kay ina; sa lansangan ay
huwag makikialam sa mga pulong at away na madaraanan, matuwid ang
lakad, huwag ngingisi-
ngisi, manglilibak sa kapwa-bata, o lalapastangan sa matanda, at
nang huwag masabi ng tao na
walang pinag-aralan sa mga magulang. Kung magdaraan sa harap ng
simbahan, ay magpugay, at
kung nalalapit sa pintuan ay yuyukid. Pagdating sa bahay ng
maestra ay magpupugay,
magbibigay ng magandang araw, o magandang hapon, magdasal na
saglit; sa harap ng mga
santong

Si Urbana kay Felisa -Maynila

FELIZA: Sa malabis na kadunguan ng mga bata kung kinakausap ng
matanda o mahal kayang
tao, ang marami ay kikimi-kimi at kikiling-kiling, hindi mabuksan
ang bibig, turuan mo, Felisa,
si Honesto, na huwag susundin ang ganong asal, ilagay ang loob sa
kumakausap, sagutin nang
mahusay at madali ang tanong, at nang huwag kayamutan.
Kung mangungusap ay tuwirin ang katawan, ayusin ang lagay. Ang
pagsasalita naman ay
susukatain, huwag magpapalampas ng sabi, humimpil kung
kapanahunan, at nang huwag
pagsawaan. Kung nakikipag-usap sa matanda ma ' t sa bata, ay
huwag magsabi ng hindi
katotohanan, sapagka ' t ang kabulaanan ay kapit sa taong taksil
o mapaglilo.
Ang pagsasalita ay sasayahan, ilagay sa ugali, ituntong sa guhit,
huwag hahaluan ng
kahambugan, at baka mapara doon sa isang nagsalitang hambog, na
sinagot ng kausap. Fuu,
Fuu , na ang kahulugan ay, habagat, habagat. Huwag magpalamapas
ng sabi at baka maparis
doon sa isang palalo na sinagot ng kaharap: hintay ka muna,
kukuha ako ng gunting at gugupitin
ko ang labis.
Sa pakikipagharap, ay mabuti ang nagmamasid sa kinakausap, at
kung makakita ng mabuting
asal sa iba, at sa

Si Urbana kay Feliza - Maynila

URBANA: MINAMAHAL KONG KAPATID. Ang isang sulat ay isang
pagsasalin sa papel ng
nasa-isip at sa loob ipinagkakatiwala, at nang matanto ng
pinagpapadalhan.
Ang sulat ay isang salitaan sa papel, kaya ang titik ay dapat
linawan, at ang pangungusap ay
ilagay sa ugali.

Kung ang sinusulatan ay kaibigan at kapahayagan ng loob, ay

pahintulot na humaba ang sulat,
palibhasa ' y marami ang masasaysay.
Kung ang ibig-sabihin sa sulat, ay isang bagay lamang, at ang
sinusulatan ay di kaibigan, hindi
karampatan ang magsaysay ng ibang bagay.
Ang sulat ay ibabagay sa sinusulatan, at gayon din ibabagay ang
pakikipag-usap.
Iba ang sulat ng mataas sa mababang tao, at ng mababa sa mataas:
iba ang sulat ng matanda sa
bata, at ng bata sa matanda.
Ang galang na kailangang gamitin ng bata sa matanda hindi
kailangan sa sulat ng matanda sa
bata; maliban na lamang, kung sa bata ay may nakikitang bagay na
sukat-igalang.

Si Urbana kay Felisa - Maynila

FELIZA: Alinsunod sa sinabi ko sa iyo na ako ' y magpapadala ng
mga panuto sa pagsulat,
ipababasa mo kay Honesto itong mga kasunod.
Pupunuan ng mayusculas ang mga pangalan at apellido ng tao,
kaparis ng Francisco Baltazar ;
ang sa mga kaharian, siyudad, bayan, lalawigan, bundok, dagat,
ilog, batis, para ng España,
Maynila, Binyang, Batangas, Arayat Oceano, Pasig, Bumbungan;
gayon di ang ngalan ng
karunungan, para ng Teologia, ng Artes , para ng Gramatica,
Poesia; gayon din ang ngalan ng
mga katungkulan, para ng General, Papa, Arzobispo.
Gayon man kung sa oracion o isang sabing buo ang mga ngalan ng
karunungan, artes , at iba
pang sinabi ko, ay di pinagkapangulo, ay pupunuan ng letrang
munti, kaparis nitong
halimbawang kasunod; si Benito at si Mariano ay kapwa nag-aaral
sa pandayan.
Feliza, turuan mo si Honesto nang matutong maglagay sa sulat ng
mga notas o tanda. Ang mga
notas ay ito: Coma (,): Punta y coma (;): Dos puntos (:):
Admiracion (!): Interrogacion (?):
Parenthesis ( ): Puntos suspensiros

Si Urbana kay Feliza - Paumbong

URBANA: Tinanggap ko ang mga sulat mo at ako ' y napasasalamat sa
iyo at kami ni Honesto
ay pinagsasakitan mong matuto.
Aking iniutos sa kaniya na pag-aaralan ang mga panutong padala
mo; tinanggap
nang buong tuwa at nagsakit mag-aral. Sa kaniyang pagpipilit ay
natuto; at ang
wika mo na di lamang siya ang makikinabang ay pinatutuhanan. Nang
matutuhan na, ay itinuturo naman sa iba; at palibhasa ' y ang
magaling ay hindi
matahimik Bottom of Formsa isa kundi sa nagpapakitaan ng kani-
kanilang sulat
at kung may mabating mali ng kapwa-bata, ay binabago ang sulat.
Ang sulat
kong ito ay titik ni Honesto. Adyos, Urbana- Feliza.

2. Mga Buhoc na Nangungusap

3. Tandang Bacio Macunat- ay isang akda na isinulat ng prayleng

Espanyol na si Miguel Lucio Bustamante na inilathala sa
Tagalog sa Pilipinas. Ito ay kilala sa saligan nito na
kinakatwiran na ang edukasyon ay di kanais-nais para sa mga
indio o mga katutubong Pilipino, isang pagbatikos sa
pagtugis ng mga kasapi ng Ilustrado sa edukasyon.

ANG DULA SA PANAHON NG KASTILA

Alam ng mga kastila ang hilig ng mga katutubong Pilipino sa dula,

kaya sinamantala nilang ginamit ito sa pagpapalaganap ng kanilang
relihiyon. Sa pagbabasa ng mga dasal, sa pagbigkas ng mga sermon
at sa pagtatanghal ng mga buhay ng santo, ang bagong
pananampalataya ay naging kaakit-akit.

Gayundin man, ang mga sinaunang anyo ng dula na hindi maaaring

ganap na gamitin sa layuning panrelihiyon ay sinangkapan naman ng
mga Kastila ng dasal, pagpapasalamat sa Diyos, paggamit ng mga
pangalang kristiyano sa mga tauhan at ang pagpapapasok ng
kaugaliang kaugnay sa relihiyon. Sa ganitong paraan, ang
pagsasama ng katutubo at ng dayuhan sa panitikan ay minsan pang
naganap.

MGA URI NG DULA

DULANG PANLIBANGAN

1. Lagaylay – Dulang panlibangan na

ang layunin ay magbigay galang,
magpuri at mag-alay ng papuri sa
mahal na krus na nakuha ni Santa
Elena sa bundok na tinibag.
 2. Senakulo – dulang natutungkol sa buhay at pagpapasakit ni
Hesukristo. Ito ay mula sa kanyang pagsilang hanggang sa
kanyang kamatayan.

2 paraan ng pagtatanghal ng senakulo:

 Hablada (sinasalita)
 Kantada (inaawit)

HALIMBAWA:

SENAKULO 2012
“Poon Kong Aking Ama, Lampara na Aking mga Paa”
I- PAMBUNGAD
KORO Mga kapatid, mga kababayan
Magsidulog na’t pagmalasakitang lubos
Buhay naming ilalahad
Looban nawa ng kaalaman
Tungo sa aking daraanan
Ihilig ang aming puso
Sa buhay at kalbaryo
Ni Jesus, Kristo!
Panginoon aking kapalaran
Maghari ka sa sanlibutan
Dyos na walang hanggan at puno ng karunungan
Ama ng makatarungang kautusan
Ama magpakailanman
Maawai’t mapagkup-kop
Sa taong lupa’t alabok
Dyos amang maawain, mangyaring aming dalitin
Hirap, sakit at hilahil ng anak mong ginigiliw
Ang pasyong mahal na Hesukristo(2x)
Ay pasyong tanglaw saking kinabukasan.
Aralan mo ako! Poon Ko! Diyos Ko!
(song) Sa simula’y ang salita
Dyos ang salita
Ikaw, Hesus, ang susundan. Ikaw poon ang hantungan.
Kaloob mong talino, ata’s mo’y pagyamanin.
Sa pakikihamok lagi naming gamitin
Karahasa’y papaiitin, kamalia’y tutuwirin
Naging tao ang salita
Handa kaming makilala
Sa Iyo, Kami’y magtitiwala.
II- SI HUWAN BAUTISTA
( Papasok ang isang preso at apat na kasalanan )
PRESO Nalalapit na ang paghuhukom!! Matakot kayo!! Nalalapit na!!
Ito ang siyang itinakda!!
Dahil sa ating patulot na kasalanan!! Maniwala kayo!! Isa akong
taong makasalanan!! At ngayon!! Ngayon!!!!!!!!!!!!
(Papasok ang apat na kasalanan, magsisi ang preso)
PRESO Ama!!! Ama!!!
HUWAN Magsipagsisi na kayo! Magsipagsisi na!
Ikaw! Kayo! Magsipagsisi na!
KORO May taong sinugo ang Dyos. Ang minamahal.Ang hinirang. Huwan
ang kanyang pangalan.
Dumating sya para magpatotoo tungkol sa liwanag.
Hindi sya ang liwanag, Kundi patotoo sa liwanag.
HUWAN Darating na ang kaharian ng Dyos!
TAO 1 Sino ka?
HUWAN Hindi ako ang Kristo!
TAO 2 Sino ka kung ganon?.......Ikaw ba si Elias?
HUWAN Hindi ako si Elias!
TAO 3 Ikaw ba ang propeta?
HUWAN Hindi rin!
TAO 1-3 Sino ka nga? Ano ang masasabi mo tungkol sa sarili?
HUWAN (MALAKAS) Ako ang tinig ng isang taong sumisigaw sa ilang!
Tuwirin nyo ang daan ng Panginoon.
TAO 1 Bakit ka nagbibinyag kundi ikaw ang Kristo, o si Elias o
maging ang Propeta?
HUWAN Sa tubig lang ako nagbibinyag. Ngunit nasa inyong
kalagitnaan ang isang hindi ninyo nakikilala. Darating siyang
kasunod ko, ngunit hindi man lamang ako karapat-dapat magkalag ng
sintas sa kanyang panyapak.
TAO 2 Sino sya? Ino sya Huwan!
HUWAN Siya ang kordero ng Diyos, na nag-aalis ng kasalanan ng
sanlibutan!

3. Panunuluyan/Pananapatan – isang pagtatanghal na isinasagawa

bago mag alas-dose ng kapaskuhan. Ito ay natutungkol sa
paghahanap ng matutuluyan ng Birheng Maria at ni Joseph
upang doon iluwal ang sanggol na si Hesus.

4. Panubong/Pamutong – isang mahabang tulang nagpaparangal sa

isang may kaarawan o kapistahan.

Halimbawa:

HIWA SA LAWA

I
Limang hampas tikin ng kami’y sumones
Ng isang kundimang patulang inawit,
Pisadang gitara’y daliring kulawit
Sa kwerdas ng puso’y pag-ibig ang hagkis.

Ang tahol ng aso doon sa pultahan,

Animo’y nakita’y barakong anuwang;
Kung di nakatali’y gustong makubabaw
Huwag lang magising ang may kaarawan.

Nang kami’y tumapat sa bintanang kapis,

May isang aninong sa ami’y sumilip;
Sa k’wadradong awang pakay ay nabatid
Mamumutong kaming aali-aligid.

“Awiti’y ringgin ang puso mo’y buksan,

ikaw’y pupukawin sa ‘yong kaarawan;
at saka-sakaling malaman ang pakay
ngumiti ka lamang isang kasiyahan.”

Agad pinapanhik sa hagdanang naga,

 Hatak limang dibang nalulumang silya’t
Agad na tinawag ang kanyang dalaga:
“Aba’y harapin mo ang nanghaharana!”
II
Kami’y mamimistang may dalang bulaklak,
Sa ‘yong Kapistaha’y aming igagawad;
Igalang sa ulo ng Musang marilag
Upang ang layuni’y matupad kaagad.

Umupo ka Musa sa dibang antigo,

Namnamin ang himig ng awit soneto
Ng binatang taring na kumakarinyo;
Heto’t magpuputong bulaklak sa ulo.

Maligayang bati sa ‘yong kaarawan,

Hayaang awiti’y sabayan nang sayaw;
At tuloy ihayag sa daraang araw
Ikaw’y babalikan upang maligawan.
III
Sariwang bulaklak iyong sasaluhin,
Nang ang halimuyak ay iyong maangkin;
Itago sa dibdib hanggang takipsilim
Pagbukang liwayway ay iyong samyuin.

Ngiti mong matamis ay sapat na sinta,

Upang palitawin ang talang gigiya;
Sa kinabukasang may himig pag-asa
Upang puso nati’y kapwa lumigaya.

*isang tulang paawit bilang handog sa dalagang may kaarawan.

Nanggaling sa tagalog na salitang Pamutong.

5. Moro-Moro o komedya - Dula-dulaang

ang usapan sa moro-moro ay patula at
karaniwang matataas ang tono ng
nagsasalita. Ito ay nag mula sa Europa.
Ito’y natutungkol sa paglalaban ng mga
Kastila sa mga “moors” na minsang
 sumakop sa Espanya at naninarahan sa
isang lugar sa hilaga ng Iberian
peninsula. Ito ay nagwakas sa
pagpapabinyag ng mga moreo bilang kristiyano.

6. Salubong – Ito’y isang prusisyon na ginaganap sa madaling

araw ng Linggo ng pagkabuhay o Domingo De Pascua. Ang mga
imahen ng Kristong nabubuhay na muli at ang namimighating
Brhe Maria ay nasa kani-kanyang karosa at nagmumula sa
magkaibangb lugar.

Narito ang bersong inaawit sa Salubong:

Nagbubukangliwayway
Nang si Hesus ay mabuhay
Una niyang tinungo ang Seno ni Abraham
At doo’y nakipanayam
Sa mga alagad niyang tunay.

Tatlong Maria’y paroon at dadalaw

Sa sentro’y nagulantang
Dala-dala nila’y mabangong balsam
Na ibubuhos sa katawan ni Kristo.

7. Morion/Moriones – dulang natutungkol sa buhay ni Longunis,

Ang bulag na Romano na hindi naniniwala kay Kristo.

8. Ninos Inocentes – dulang natutungkol sa pagpapapatay ni

haring herodes sa mga sanggol na BAGONG SILANG.

9. Karillo/Carillo – isang laro ng mga tau-tauhang karton sa

likod ng putting tabing.

10.Flores De Mayo – pag-aalay ng bulaklak at pagmamahal kay

santa mariang birhen.
11.Santa Cruzan – itinatanghal pagkatapos ng Flores De Mayo.

12.Tibag – paghahanap ng krus na pinagpakuan kay Kristo nina

reyna Elena at principe constantino. Ito ay ginaganap sa
buwan ng mayo.

MGA AKDANG PATULA

 DALIT

Ang dalit ay popular at katutubòng tula na may apat na

taludtod bawat saknong at may súkat na wawaluhin. Ito ay anyo
ng awiting-bayan.

Noong panahon ng Español, ang dalít ay awit pansimbahan at sa

pagluluksa. Isa na rito ang dalit na patungkol kay Birheng
Maria.

HALIMBAWA:

1. Nag-aral siyang pilit

Nang karangala’y makamit.
Buong buhay s’yang nagtiis.
Makapagtapos ang nais.
Ang pera niya’y tinipid,
Sa guro ay di sumipsip.
Markang mataas, nakamit:
Tagumpay nga ang kapalit.

2. Matamis na Birheng pinaghahandugan

Kami'y nangangako Naman pong mag-alay
Ng isang guimalda bawat isang araw
 At ang magdudulot yaring murang kamay
Koro:
Tuhog na bulaklak sadyang salit-salit
Sa Mahal mong noo'y aming ikakapit
Lubos ang pag-asa't sa iyo'y pananalig
Na tatanggapin mo handog na pag-ibig

 BUGTONG

Ang bugtong ay mga parirala o kaya’y mga pangungusap na

inihahanay nang patula o tuluyan at naglalaman ng talinhaga.
Ang mga ito ay payak at maikli subali’t maliwanag at sinop ang
kaisipan.

Ang mga bugtong ay isang bahagi ng ating kultura na hindi

nakuhang ibaon sa limot ng mga banyaga.

HALIMBAWA:

Heto na ang magkapatid, nag-uunahang pumanhik.

Sagot: Mga paa

Nakayuko ang reyna di nalalaglag ang korona.

Sagot: Bayabas

Dumaan ang hari, nagkagatan ang mga pari.

Sagot: Zipper

Isa ang pasukan, tatlo ang labasan.

Sagot: damit

 SABI/KASABIHAN

Ang kasabihan ay pahayag na nagbibibigay ng payo o nagsasaad

ng katotohanan kung saan ang mga salitang ginagamit ay payak
at madaling maintindihan.
 HALIMBAWA:

Ang kaginhawaan ay nasa kasiyahan, at wala sa kasaganahan.

Ang hindi marunong lumingon sa pinanggalingan ay hindi

makararating sa paroroonan

 SALAWIKAIN
Ang salawikain ay isang patalinhagang pahayag na ginagamit
ng matatanda noong unang mangaral, magpayo, at ituwid ang
mga kabataan sa tamang landas at kabutihang asal. Karaniwan
itong may sukat at tugma.

HALIMBAWA:
“Ang lumakad nang matulin, kung matinik ay malalim”
‘’Anak na di paluhain, magulang ang patatangisin’’

 AWITING BAYAN

Ang awiting bayan ay anyong patula rin ngunit ang tugtugin at

indayog ay ayon sa damdamin, kaugalian at himig na saunahin.
Ito’y naglalarawan ng kalinangan ng tinalikdang panahon. Ang
nilalaman ay nagpapakilala ng iba’t-ibang pamumuhay, pag-
uugali, kaisipan at damdamin ng mga tao. Ipinakikilalang ang
diwang makata ay katutubo sa mga Pilipino.

HALIMBAWA:

Leron leron sinta

Leron, leron sinta

Buko ng papaya,
Dala-dala'y buslo,
Sisidlan ng sinta,
Pagdating sa dulo'y
Nabali ang sanga
Kapos kapalaran,
Humanap ng iba.

Gumising ka, Neneng,

Tayo'y manampalok,
 Dalhin mo ang buslong
Sisidlan ng hinog.
Pagdating sa dulo'y
Lalamba-lambayog,
Kumapit ka, neneng,
Baka ka mahulog.

Atin cu pung singsing

Atin cu pung singsing

Metung yang timpucan
Amana que iti
Qng indung ibatan
Sancan queng sininup
Qng metung a caban
Mewala ya iti
E cu camalayan!

 AWIT

May labing dalawa (12) na pantig sa bawat taludtod. Ito ay

tulang pasalaysay na kung saan makatotohanan ang mga tauhan at
maaring maganap sa tunay na buhay ang kanilang
pakikipagsapalaran. Inaawit ang himig nito ng mabagal o
adante.

Pumapaksa sa kagitingan at pakikipagsapalaran ng mga hari,

reyna, prinsipe o prinsesa na naglalayong mapalaganap ang
Kristiyanismo.

HALIMBAWA:

Florante at Laura
(buod)

Sa isang madilim na kagubatan ay nakatali sa isang puno ng Higera

ang isang taga-kaharian ng Albanya na ang ngalan ay Florante.
Siya’y namimighati sa pagkawala ng kaniyang amang si Duke Briseo.
 Halos mabaliw siya sa kakaisip sa kanyang minamahal na si Laura
na baka mapasakamay ng anak ni Konde Sileno na si Konde Adolfo.

Isang moro na naglalakbay noon sa kagubatan ang nakarinig sa

pagtangis ni Florante. Ang pangalan ng moro ay Aladin at ito’y
tila naantig ng mga pananalita ni Florante.

Dalawang liyon ang umatake noon kay Florante ngunit iniligtas

siya ni Aladin. Nawalan ng malay tao ni Florante kaya ipinasya ni
Aladin na alagaan muna ang binata hanggang sa magbalik ang
kanyang lakas.

Nang gumaling si Florante ay nagulat ito sapagkat hindi niya

lubos akalain na isang kalaban ng mga Kristyano ang nagligtas sa
kanya sa kamatayan. Silang dalawa ay nag-usap at sinimulan na
ring isalaysay ni Florante ang tungkol sa kanyang buhay.

Si Florante umano ay anak ng isang prinsesa at ng isang tagapag-

payong maharlika. Lumaking masiyahin at puno ng pagmamahal at
kalinga ang binata. Mahilig siyang maglaro at noong siyang anim
na taong gulang ay muntik na siyang mapatay ng isang buwitre na
nagtangkang dumagit sa batong hiyas na nasa dibdib ni Florante.
Mabuti na lamang at nasagip siya ng pinsang si Menalipo na taga-
Epiro na mahusay gumamit ng pana.

Nang siya’y labing isang taong gulang na ay ipinadala si Florante

ng kanyang mga magulang na sina Duke Briseo at Prinsesa Floresca
sa Atenas, Gresya upang mag-aral sa ilalim ng kilalang guro na si
Antenor.

Sa Atenas niya nakilala si Adolfo na kababayan niya at

pinakamatalinong mag-aaral sa paaralan nang mga panahong iyon.
Ngunit makalipas lamang ang anim na taon ay nalampasan na ni
Florante ang mga kakayahan, kagalingan at katalinuhan ni Adolfo.
Naging kilala si Florante at hindi ito ikinatuwa ni Adolfo.

Tinangkang patayin ni Adolfo si Florante habang ito’y gumaganap

sa isang dulaan sa kanilang paaralan. Mabuti na lamang at mabilis
 na namagitan ang kaibigan ni Florante na si Menandro kaya
nakaligtas ito sa tangkang pagpatay sa kanya ni Adolfo.

Dahil sa naunsiyaming balak ay umuwi si Adolfo sa Albanya.

Makalipas ang isang taon ay nakatanggap si Florante ng isang
liham mula sa ama na naglalahad ng balitang pumanaw na ang
kaniyang inang si Prinsesa Floresca. Dalawang buwan pa ang
lumipas bago nakauwi si Florante sa Albanya. Kasama niya si
Menandro sa kanyang pagbabalik.

Sa Albanya ay isang kinatawan ng kaharian ng Krotona ang humiling

ng pagtulong mula kay Florante hinggil sa nalalapit na digmaan
laban sa mga Persa (Persian). Hindi nakatanggi si Florante
sapagkat lolo niya ang hari ng Krotona.

Samantala, naimbitahan naman si Florante sa palasyo ng hari kung

saan siya’y nabighani kay Laura na anak ni Haring Linseo, ang
hari ng Albanya.

Nang paunlakan ni Florante ang hinihinging tulong ng Krotona ay

nakipagdigma ito laban sa heneral ng Persiya na si Osmalik.
Limang oras ang itinagal ng kanilang pakikipagtunggali kung saan
matagumpay na napatay ni Florante si Heneral Osmalik. Limang
buwan na namalagi si Florante sa Krotona bago nagbalik sa Albanya
para makita si Laura.

Noong siya nama’y nagbalik sa kanyang bayan na Albanya ay

napansin ni Florante na nakawagayway ang bandila ng Persiya sa
kanilang kaharian. Dahil dito’y muli siyang nakipagtunggali sa
mga taga-Persiya at nagapi ang mga ito. Kanyang nailigtas sina
Duke Briseo, Adolfo, Haring Linceo at Laura na muntikan nang
mapatay ni Emir.

Dahil sa pangyayaring ito ay itinalagang “Tagapagtanggol ng

Albanya” si Florante dahil sa kaniyang naipakitang kagitingan at
katapangan. Ito nama’y lubhang ikinamuhi at ikinainggit ni
Adolfo.
 Sa isa namang labanan sa Etolya ay muling ipinagtanggol ni
Florante ang Albanya mula sa pananakop ng mga taga-Turkiya na
pinamumunuan ng kilalang mananakop na si Heneral Miramolin. Sa
Etolya ay nakatanggap ng liham si Florante mula sa kaniyang ama.
Pinababalik umano siya nito sa Albanya kaya naiwan sa
pangangalaga ni Menandro ang hukbong kanyang pinamumunuan.

Nang makauwi si Florante sa kanyang bayan ay tinugis siya ng

tatlumpung libong mga kawal na inutusan ni Adolfo. Siya’y
nabilanggo ng dalawampu’t walong araw. Sa piitan na din nalaman
ni Florante ang ginawang pagpugot ng ulo ni Adolfo sa kanyang ama
at sa hari ng Albanya. Pagkaraan ay dinala si Florante sa
kagubatan at itinali sa isang puno ng akasya.

Doon ay isinalaysay ni Florante ang kaniyang kaugnayan at pag-

ibig kay Laura pati na rin ang pagkainggit sa kanya ni Adolfo na
gustong angkinin ang trono ng Albanya.

Samantala, pagkalipas ng ilang panahon ng kanilang paglalakbay sa

kagubatan ay ipinagtapat din ni Aladin na isa palang Persa na may
pagkakatulad ang kanyang kapalaran kay Florante.

Aniya, pinagbintangan umano siya ng kanyang amang si Sultan Ali-

Adab na iniwan daw niya ang kaniyang mga alagad na naging sanhi
ng pagkagapi mula sa kanilang kaaway. Dahil dito’y nais papugutan
ng ulo ni Sultan Ali-Adab si Aladin. Dahil kay Flerida na iniibig
ng binata ay hindi natuloy ang balak na pagpatay sa kanya.
Hiniling kasi ng dalaga sa Sultan na palayasin na lamang si
Aladin sa kaharian at ang kapalit ay papakasal siya dito.

Habang nagsasalaysay si Aladin ay nakarinig sila ng mga tinig.

Isang babae ang nagkukwento tungkol sa kaniyang pagtakas mula sa
isang kaharian at sa kanya sanang pagpapakasal. Hinahanap umano
ng babae ang kanyang kasintahan na tumagal ng anim na taon.
Dagdag pa niya, sa loob ng kagubatan ay nakarinig siya ng mga
iyak ng paghingi ng tulong.

Natagpuan niya ang isang babae na inaalipusta ng isang lalaking

ibig gumahasa dito. Ayon sa babaeng naglalahad ay ginamit niya
ang kanyang pana upang paslangin ang lalaking lumalapastangan sa
babae.

Nagpakilala ang naglalahad bilang Flerida at ang babaeng kanyang

iniligtas ay si Laura.

Si Laura naman ang sumunod na naglahad ng kanyang kwento. Ayon sa

kanya, nang malayo sa kanyang piling ang kasintahang si Florante
ay naging bantog si Konde Adolfo sa mga mamamayan ng Albanya,
kahit na puro kasinungalingan naman ang ginagawa nito.

Nagtagumpay si Adolfo na sirain sa mga mata ng mga mamamayan ang

hari ng Albanya kaya naangkin at naupo siya sa trono. Si Laura
nama’y napilitang maging reyna nito. Ang hukbong nasa ilalim ng
pamumuno ni Menandro ang naging dahilan kaya nalupig si Konde
Adolfo. Tumakas itong tangay si Laura at nagtungo sa loob ng
kagubatan.

Nagkatagpo ang apat sa kagubatan at pagkatapos ng paglalahad ni

Laura ay nagsibalik sa kani-kanilang kaharian sina Florante at
Aladin kasama ang kanilang mga minamahal na sina Laura at
Flerida. Nagbalik sina Florante at Laura sa Albanya at sila’y
naging hari at reyna doon. Sina Aladin at Flerida naman ay
nagbalik sa Persiya. Sa kanilang pagbabalik ay naging sultan si
Aladin dahil patay na ang kanyang ama.

Dahil sa mga kaganapang ito ay namuhay ng matiwasay at payapa ang

dalawang kaharian.

 KORIDO

Ang korido ay isang uri ng panitikang pilipino, isang uri ng

tulang nakuha natin sa impluwensiya ng mga Espanyol. Ito ay may
sukat na walong pantig bawat linya at may apat na linya sa isang
saknong. Ang korido ay binibigkas sa pamamagitan ng pakantang
pagpapahayag ng mga tula.

Nagmula sa mehikanong salita na nangangahulugang “kasalukuyang

pangyayari.”
Napakilala ang konseptong maharlika o dugong bughaw.

HALIMBAWA:

Ibong Adarna (Kabanata 6)

May nakita si Don Juan sa paglakbay niya

Isang matanda nanaghihingi ng pagkain.
Agay niya binigyan ang tinapay niya.
Nagpasalamat ang matanda at dahil sa pagbigay ng pagkain tinura
niya kay Don Juan kung paano ihuli ang Ibong Adarna.
Pagkatapos ng pag-usap nila umalis si Don Juan sa Piedras Platas
upang matagpuan ang Ibong Adarna at ang mga kapatid niya.
Nahanap ni Don Juan ang bahay ng ermitanyo na tinutukoy ng
matanda.
Bumigay siya ng babala kay Don Juan na wala pang tao na nakahuli
sa Ibong Adarna pero di nakinig si Don Juan at lumabas apara
ihuli ang Ibong Adarna

Pagkakaiba ng Awit sa Korido

1. Mabilis ang bigkas ng korido, may kabagalan naman ang awit.

2. Ang korido ay may walong pantig at binibigkas sa kumpas ng

martsa “allegro”, samantala ang awit ay may labindalawang pantig
at inaawit na mabagal sa saliw ng gitara o bandurya “allegro”.

3. Ang ikinaganda ng awit ay sa mga aral na ipinahihiwatig

samantala sa korido ang ikinawiwili ng mga mambabasa ay ang
kuwento o kasaysayang napapaloob dito.

MGA TULANG PANLIBANGAN

 Karagatan - Isang paligsahan sa pagtula na kabilang sa

tinatawag na "libangang itinatanghal" na ang taglay na
pamagat ay nanggaling sa isang alamat ng singsing ng isang
dalaga na nahulog sa dagat.

Paksa ay pagliligawan o pagsisintahan

 Sinasabing parangal-gunita sa katalinuhan ng isang prinsesa
at ng dakila nilang pag-ibig ng isa niyang karaniwang
mamamayang sinta, isang maninisid lamang ng perlas.

1. Ito ay isang larong may paligsahan sa tula.

2. Ang kuwento nito ay batay sa alamat ng singsing ng isang
dalaga na nahulog sa gitna ng dagat.
3. Pakakasalan ng dalaga ang binatang makakakuha ng singsing.
4. Sa larong ito, hindi kinakailangang “sumisid’’ sa dagat ang
binatang nais magkapalad sa dalagang nawalan ng singsing.
5. Ginaganap ang laro sa bakuran ng isang bahay, kung may
pagtitipom tulad ng paglalamay sa yumao.
6. May dalawang papag sa magkabila ng isang mesang may sari-
saring pagkaing-nayon.
7. Magkaharap ang pangkat ng binata at dalaga.
8. Karaniwang isang matanda ang magpapasimula ng laro.
9. Maaaring magpalabunutan para mapili ang binatang unang
bibigyan ng dalaga ng talinghaga.
10. Maaari pa rin ang pagpili sa binata ay batay sa matatapatan
ng tabong may tandang puti.
11.Bibigkas muna ng panimulang bahagi ang binata bago tuluyang
sagutin ang talinghaga.

Halimbawa:

ANG KARAGATAN

(May isang mesang nakalagay ang mga paninda-mga garapon ng

pagkain at mga de-bote. May dalawang dalaga at apat na binata sa
paligid ng mesa. Maraming tao sa paligid. Isang matanda ang
lalapit sa ponda.)
Tandang Terong: Humm... tila matagal nang nakasalang ang sinaing
ay 'di pa nagagatungan.
Isang Manonood: Kailangang gatungan ang sinaing nang maluto't
tayo'y makakain.
Maring: Ang kahoy na panggatong kaya 'di masindihan ay higit na
marami ang nasa kalan kaysa kailangan.
 Isa pang manonood: Tama si Maring. Ang isa'y malungkot kaya't
naghahanap; dalawahay angkop at siyang anong sarap: ngunit pag
nagtatlo'y isa na ang kalabisan kung 'di matiyak ni Neneng kung
sino sa kanila ang kakausapin, mga kanayon ano'ng kailangan?
Lahat: Tanging paraa'y ang karagatan
Ingkong Terong: Ayos ka na ba, Neneng?
Neneng: Tumanggi man po ako'y walang mangyayari. Kagustuhan rin
ninyo ang masusunod.
Ingkong Terong: At kayong apat?
Apat na Lalaki : Opo.
Ingkong Terong: Akin na, Neneng ang iyong singsing. (Aabutin sa
dalaga ang singsing at ihuhulog sa tubig na nasa garapon). Kayong
apat ay magpapalabunutan kung sino ang unang sisisid sa singsing
na inihulog ni Neneng. (Palabunutan). At ikaw Berting ang unang
sisisid sa dagat ng pag-ibig upang makuha ang singsing.
Mga Tao: (Palakpakan)
Isang Tao: Pagbutihin mo, binata at si Neneng ay marami nang
nailunod na talisuyo sa karagatan.
Berting: Magandang gabi sa inyong lahat.
Mga nariritong kanayon ni Neneng at sa iyo mutya'y muling
nagpupugay.
Ipinangangakong nahulog mong singsing
Aking sisiri't sa iyo'y ibibigay
Tanda ng pag-ibig na walang hangganan
Dahilan sa ako'y siyang nakabunot
Ng palitong itong nagpapahintulot
Ako ay sumisid sa dagat ng nais
At ang iyong singsing ay aking makamit
Ay katunayan nang Diyos ang pumili
Na ako ngang ito'y siya mong itangi.
Sumisid sa singsing na aking hinulog
Subalit 'di upang siyang maging irog
Kundi idaan lang muna sa pagsubok
Kaya't sisirin mo ang tanong kong ito
At singsing kong ito ay nang maangkin mo
Ang singsing na itong linso't walang bato
Turan mo'ng simula at ang dulo nito.
Berting: Tila ang bugtong mo'y sinlalim ng dagat
Na 'di matatarok ng isip kong pahat.
 Kaya't iyong singsing nais mang makuha
Isa pang pagsubok ay hiling ko sinta.
Kulas: Ang pagkakatao'y isalin sa iba
Nang 'di masabing ikaw ay buwaya
Akong nabunot ng pang-ikalawa
Inaangkin hirang kanyang karapatan
Sumisid sa dagat ng singsing mong bugtong
Na siyang panumbas sa iyong pag-irog.
Neneng: Kung gayon, o, Kulas, iyo nang sisirin
Ang lalim ng puno't dulo niyang singsing.
Kulas: Singsing, aking Neneng, walang puno't dulo
Mayroon ngang simula at may wakas ito
Ang simula'y bilog nito na panloob
At ang katapusa'y panlabas na bilog.
Ganyan kung gawin, singsing ng pag-ibig
Haya't nasisid ko singsing mong nahulog.
Neneng: Iyan ang tanong diyan kay Lamberto
Kaya't heto naman ang para sa iyo;
Nang ika'y parito, pamula sa kanto
Ilang bahay, Kulas, ang naraanan mo?
May ilaw ay ilan, iyo sanang turan
Tingnan ko ang tibay pang-alaala mo?
Kulas: Salamat Neneng ko't iyang katanungan
Kay daling sagutin kaya't aking masasabing
Ako'y tanging mahal; Heto ang tugon ko:
Bahay, pito lamang at sa mga ito'y
Aking natandaan, apat ang may ilaw-
Ito'y patotoong isip ko'y malinaw.
Neneng: Kulas, ika'y mali sa iyong katugunan
Kaya't isasalin itong aking tanong
Sa sinong ikatlong sa tubig lulusong
At siyang sisisid, sa singsing kong bugtong.
Nardo: Ako ang ikatlong dapat subukin mo
Kaya't iyong dinggin ang tugon ko'y:
Pamula sa kanto at hanggang sa rito
Walang bahay ni ilaw akong natandaan
Kundi itong ponda ni Neneng kong mahal.
Mga Tao: (Palakpakan at kantiyawan)
Neneng: Kung gayon ito naman ay tugunin
 Pang-una sa ikatlong iyong sasagutin
Bakit ba ang tubig sa bilog na mundo
Hindi tumatapon walang ligwak ito?
Nardo: Sa abot ng isip narito ang tugon:
Tubig, bato't tao, at lahat sa mundo
Ay 'di tumatapon dahil sa ang globo
Ay isang malaki't mabisang magneto;
Hinihigop nito ang lahat ng narito
At sa kalawaka'y 'di tayo tutungo.
Mga Tao: Magaling! Mabuhay si Nardo!
Neneng: Pangalawang tanong, heto na't pakinggan
Paanong buwang sa langit ay tanglaw
Aking mahihipo't mapaglalaruan?
Ito'y pangarap nang ako'y musmos pa lamang
Kung talagang ako ay sadyang mahal mo
Paiirugan mo ang hiling kong ito.
Nardo: Salamat, O, Ina, sa pag-aaruga mo,
Noong ako'y munti't pinalalaki mo.
Isang paborito't ibig kong kuwento
Ay siyang panugon sa tanong na ito.
Sa pamamagitan ng isang salamin
Minumutyang buwan ay pabababain
Kahit sa kandungan ng mutya ko't giliw
Mapaglalaruang buwang hinihiling.
Mga Tao: Magaling! Iyan ang binata namin!
Pakinggan natin ang tanong na ikatlo.
Nardo: Ako'y nakahanda sa pangatlong tanong
Singsing na nahulog aking sisisirin
Sukdang ikapugto ng hiningang tangan
Kung puso ng mutya'y aking maaangkin.
Neneng: Ako'y nangangamba,
ako'y natatakot
Na ang huling tanong kaniyang masagot
Itong karagatan isang laro lamang
Ngunit paglalarong birong totohanan
Ayoko na yatang ito ay ituloy
Baka sa sagutan ako'y maparool.
Ingkong Terong: Ituloy mo, apo, bahala na ako.
Neneng: Kung gayon, Leonardo, tugunin mo ito.
 Kung tayo'y makasal, ay nanaisin ko
Na magpulot-gata sa bayang Mindoro
Na ating sasakya'y binalsang kawayan
Na bigkis ng lubid na pawang hinabi
Sa buhanging pino't ikaw ang pipili.
Nardo: Neneng, aking mahal, sadyang mahal kita
Kaya't imposible'y pag-aariin pa
Lubid na buhangin, aking pipiliin
Kung pababaunan ng aking pagkain
Bawat isang linggong kakailanganin
Sa 'sang dahong ipil iyong babalutin.
Neneng: 'Di ba't ang hiling sa akin nanggaling
Bakit ngayo'y ako ang pasusulitin?
Nardo: 'Pagkat paniwalang 'di ka sinungaling
Neneng: Ano ang batayan ng iyong pasaring?
Nardo: Salamat kung gayon, mutya ko at giliw
Ikaw ay may wikang tapat at matining
Nang iyong sabihin tayo'y kakasalin
Inakalang tapat ikaw sa paggiliw
Kaya't sa problemang aking
Kahati ka sa tuwa't sa ligaya gayo'y din
Ang buhanging lubid ay kaya kong gawin
Kung sa hirap nito'y kasalo ang giliw
Neneng: Ayoko't 'di tama! 'Di pala kasal,
Ni walang sintahan ay mag-aasawa na.
Nardo: 'Di nga mag-asawa ngunit may pagsinta!
Neneng: Ay sayang! Sayang na pag-ibig
Sayang ang singsing kong nahulog sa tubig
Kung ikaw rin lang siyang sisisid
Mahanga'y hintin kong kumati ang tubig.
Tandang Terong: Sa unang pagkakataon ay nagkaganito ang apo ko.
Ako ang hahatol. Tama si Nardo.
Ang karagata'y simula lang ng kuwento
Mula ngayon, Nardo, sa bahay pumanhik
At doon mo ihibik ang iyong pag-ibig.
Pepito: (liling-iling at magkikibit ng balikat.)
Mga Tao: Mabuhay si Ingkong Terong! Mabuhay!
Mabuhay ang karagatan, aliwang Pilipino!
(Palakpakan)
 WAKAS

Halaw sa Panitikang Pilipino

nina Pineda, G.D at Ongoco, T.C.

 Duplo - madulang pagtatalo na karaniwang ginaganap sa isang

maluwang na bakuran ng namatayan. Ang paksa ng pagtatalo ay
tungkol sa nawawalang loro ng hari. Ang pagpapalitan ng
matwid o sagutan ay walang paghahanda. Dito nagkaugat ang
tinatawag nating balagtasan ngayon.

Ginagawa kung may padasal o siyaman sa bahay ng namatayan

bilang pang-aliw sa mga naulila.

1. Isa rin itong larong may paligsahan sa pagtula kaya maaari

ring mauring tulang patnigan.
2. Ang mga lalaking kasali ay tinatawag na duplero at ang mga
babae ay duplera.
3. Sila ay tinatawag na bilyako at bilyaka kapag naglalaro na.
4. Ang palmatorya ay isang tsinelas na ginagamit ng hari sa
pagpalo sapalad ng sinumang nahatulang parusahan.
5. Ang parusa ay maaaring pagpapabigkas ng mahabang dasal para sa
kaluluwa ng namatay.
6. Ang paksa ng pagtatalo ay tungkol sa nawawalang loro ng hari o
kaya naman ay magsusumbong ang bilyako sapagkat hinamak ng isang
bilyaka.
7. Ginaganap ito sa bakuran ng isang tahanan.
8. Tulad ng karagatan, ginaganap kapag may lamay o parangal sa
isang namatay.
9. Nagpapatalas ng isip sapagkat ang pagmamatuwid ay daglian o
impromptu.
10. Pinangungunahan ng isang matanda na gaganap na haring
tagahatol.

HALIMBAWA:
 ANG DUPLO
Ang Ibon ng Hari
Hari: Simulan na ang laro. Bumilang kayo.
Mga Bilyaka: Una, Ikalawa, Ikatlo.
Mga Bilyako: Una, Ikalawa, Ikatlo.
Hari: Tribulasyon!
Lahat: Tribulasyon!
Hari: Estamos en la Buena composicion.(Titindig)
Ang komposisyon ng tanan
ay paglalarong mahusay!
Ang magulo ay mahalay
Sa mata ng kapitbahay.
Mga binibini at mga ginoo,
Matatanda't batang ngayo'y naririto,
Malugod na bati ang tanging handog ko
sa pagsisimula nitong larong duplo.
Ang hardin ko'y kubkob ng rehas na bakal,
Asero ang pinto't patalim ang urang;
Ngunit at nawala ang ibon kong hirang,
Ang mga bilyaka ang nuha't nagnakaw!
Mga Bilyaka: Hindi kami ang nagnakaw.
Hari: Sino ang nagnakaw?
Bilyako 1: Kagabi po, hari, maliwanag ang b'wan;
May isang aninong aking natanaw;
Hindi sinasadya, nang aking lapitan
Isang babae po, iyang natagpuan.
At kitang-kita kong ikinubli niya.
Siya'y naririto at nasa tribuna,
Nagnakaw ng ibon ay isang bilyaka!
Hari: Diyata't bilyaka?
Sino sa kanila?
Bilyako 1: Sa unang hanay po.
Bilyaka 2: H'wag paniwalaan.
Siya'y bulaan!
(Magkakaingay)
Hari: (Sa lahat) Katahimikan!
(Sa Bilyako 1) Mapatototohanan?
Bilyako 1: Ako'y nalalaan!
Bilyaka 2: Kung kagabi lamang ang sinabi niya,
 Hindi maaari't kami'y magkasama;
Kami'y namamasyal ng irog kong sinta,
Pa'nong mananakaw ang ibon sa hawla?
Hari: Kung hindi nga siya, sabihin kung sino
At pakaasahang parurusahan ko.
Bilyaka 2: Ang nuha ng ibo'y sa ikalawang hanay,
Doon nakaupo nang buong hinusay,
Walang iba kundi kanyang kasintahan (Ituturo.)
Kung hindi ay bakit ipinagsasanggalang?
Hari: Pinararatanga'y hindi umiimik,
Tila nga may sala't dila'y nauumid. (Mag-iisip)
Sapagkat may sala
Heto, palmatorya! (Akmang papaluin)
Bilyako 2: Kaiingat kayo. O mahal na hari,
Mag-isip-isip ka't baka magkamali.
(Titigil ng pagsasalita bago magpapatuloy)
Nalalaman ko po kung sinong nagnakaw.
Aking ibubulong kung pahihintulutan.
Hari: Nagpapahintulot!
Bilyako 2: (Lalapit at bubulong)
Hari: Ipakakaon ko, talaga bang tunay?
(Siyang pagdating ng abay ng reyna)
Abay ng Reyna: Mahal na hari po, ibo'y aking dala,
Isasauli ko sa kinunang hawla;
Kagabi po ito'y kinuha ng reyna
Siya ay nag-aliw sa pangungulila!
Hari: Kung gayon ay walang dapat parusahan!
Ibalik ang ibon sa hawlang kinunan.
Kung uulitin pa'y ipagbibigay-alam
Nang huwag ang iba ang mapagbintangan.
Aba ng Reyna: 'Pinagbigay-alam sa inyong gwardiya,
Baka nalimutan at nalingat siya.
Hari: Maraming salamat, bilyaka't bilyako,
Ngayo'y tinatapos itong larong duplo.
Paalam sa lahat, salamat sa inyo,
Muling magkikita pag naglaro tayo.
WAKAS
Halaw sa Talindaw nina Abueg, E.R. et al.
  Juego de prenda - "Laro ng Multa". Nilalaro ito tuwing burol
o lamayan. Walang takdang bilang ang maaaring sumali sa laro
ngunit kalimitan ang mga kabataang ang mga kalahok.

Isang paglalaro na sumanga sa karagatan o sa duplo na para

naman sa mga di gaanong marunong tumula

1. Bawat kalaro ay may mahalagang prenda o sangla na inlalagay

sa harap ng hari.
2. Kung ang kalarong mahatulan ng parusa at di tatalima sa
parusa, maaaring paawitin, patulain, paiyakin, patawanin, o
iba pa
3. Ang kanyang sangla ay tutubusin niys ng pera o di na
ibabalik sa kanya ng hari.
4. Kadalasan’y mga binata ang tumutubos ng sangla ng dalaga.

DULANG PANTAHANAN
PAMANHIKAN
Ito’y masasabing dula, kahit ‘’totohanan’’. Ang isang binate, sa
pamamagitan ng kanyang kamag-anakan ay papanhik sa tahanan ng
dalagang kanyang napupusuan at sa pamamagitan ng matatalinghagang
pagpapalitan ng mga pangungusap ay naipahayag ang malinis na
layunin ng lalaki. Munting pagkasala sa pag-unawa ng kahulugan ng
isang talinghaga ay maaaring humantong sa di-pagtanggap ng mga
magulang ng dalaga sa layunin ng isang binate. Tinatawag din
itong Panunuyo.

Tatlong bahagi ng pamanhikan:

1. Bulong
2. Kayari
3. Dulog

MGA MANUNULAT
 FRANCISCO BALTAZAR (1788-1862)
“Ama ng Panulaang Tagalog” / “Kikong Balagtas”

 JOSE DELA CRUZ (1740-1829)

“Hari ng mga Makata” ng buong katagalugan / “Huseng Sisiw”
 ANG PAGBIHAG NI TUMAKA BULALAKAW KAY MARIA KATSILA
by Maragtas S.V. AMANTE

TYEMPO KATSILA SA KATO PA ANAY nga mga tuig 1770. May sangka
datu tang mga ati nga nagauli sa bukid tang Mab-o sa Pandan, nga
amo ang pinakamataas nga makit-an sa bilog nga banwa. Ang ngaran
nana amo si Tumaka Bulalakaw. Imaw ang pinakadasig magdalagan
halin sa pinakaminoro nga ginapusngahan tang suba nga Bugang
hasta sa katinkatin tang bukid nga Mab-o.

Si Bulalakaw man ang pinakamaaram, kag pinakanami sa tono

ang boses kun magkanta. Imaw man ang pinakamabaskog,
pinakaambong, pinakalamharon, pinakalantyog kag pinakamapisan sa
tanan nga kalalakin-an nga ati sa tribo. Tanan nga buhok sa lawas
daw ginit tang buri sa pagkakurong. Owa pa imaw kaabot tang
trenta anyos. Ang ana nga tatay si Mab-o Tumaka, nga amo man anay
ang datu pero buhay ron nga nagtaliwan.

Ginpadara tang hari tang Espanya bilang gobernador si

Ricardo Fuentes. Maabtik, halangdun, gamhanan pero sobra imaw
kapintas. Sakop ni Fuentes ang Pandan, hasta sa Mab-o. Sa Pandan
nagaestar si Fuentes hay rugto imaw nadestino sa norte tang Isla
Panay.

Imaw nana ang ana nga asawa nga ang ngaran amo si Maria.
Bataon pa si Maria, kag permi sanda nagasumpakil tang anang bana
nga si Fuentes, ilabi na gid kon gasdan imaw.

Urugtason si Fuentes. Owa imaw kamaan nga duro gali ati sa

Pandan, kon diin imaw nadestino. Nagabalingaso ang ana ilong kag
guya kon magpanglinti. Nagapanipa bisan kon sin-o ang madangtan
kon abuton imaw sa pagpanisog.

Sobra man kapintas ang maimon nga si Fuentes bisan sa

pagsilot sa anang asawa nga si Maria. Kon magbato si Maria,
ginabukot imaw sa kwarto, kag owa ginapakaon. Ihapon ron kon
ginatugutan magguwa sa kwarto. Ila man kon kis-a nga bukuton si
Maria, hay amo ang ana tsansa nga makakanta it tuyog tuyog gid.
Pera man ka beses nga nagbuka ang salaming sa sobra kataas it
boses ni Maria. Kun kis-a man, sobra pa sa manyauk ang kasubo
tang ana nga mga karantahon:

Amo gid katagsing kag kasubo nga panganta ni Maria, nga

nagapangayo it kalooy halin sa mahal nga ginoo. Bisan gani mga
suruguon nagaparangihi, naga-irigit ukon man nagaparandiho sa
pagpanangis kon makabati it sobra sa kasulub-on nga pagpanulaghay
ni Maria.

SANGKA KATUNGDANAN ni Fuentes ang pagkoleksyon it bohes

halin sa pumuluyo agod maentregar sa hari sa Espanya. Ang mga
ginamat kag sinakpan ni Tumaka Bulalakaw nabudlayan gid magbayad
it anda bohes. May sangka tinyente del baryo nga nagabulig kay
Tumaka sa pagkolekta it bohes, nga ang ngaran si Bakero
Mananggiti nga nagauli anay sa pihak nga bukid, sa Ibajay. Bisan
sangpanid nga lapat owa gani it panapton ang mga taga Mab-o, ano
pa ang ibayad sa bohes tang mga ati?

“Que es tu plano para los bojetes de tus gentes?”

Ginpasikto ni Gobernador Fuentes si Bulalakaw, kon ano ang ana
plano sa pagbayad tang bohes tang ana nga sinakpan.

“Bul-a ron lang ako nga inyo surugo-on, Senor.” Sabat ni

Bulalakaw. “Kamaan abi ako maghambal it Espanol, agod
magpaalinton sa indi kamaan.”

“Muy bien.” Naila man si Fuentes hay sa sobra nga ugtas,

nagsugpa tang dugo kag buhay ron nga napatay ang ana nga
interpreter.

Sangka adlaw, may nagsugid kay Fuentes nga si Bakero

Mananggiti nagapanakaw it anang nakolekta nga bohes. Embes nga
itao nana kay Fuentes, sa kulasisi ni Bakero Mananggiti nga si
Petra kuno tana nagaagto ang kwarta. Nagpabulig sa pag-
interpretar kay Bulalakaw si Fuentes. Maw dya ang nagguwa nga
sugidanon nanda:

“Pregunta el Bakero: donde esta los oros que colectan en

Patria?” Kuon ni Fuentes kay Bulalakaw, hay gusto nana maman-an
kon diin nag-agto ang mga bohes nga nakolekta ni Bakero halin sa
mga taga baryo Patria.

Bangod Ibajaynon si Bakero, ginsumay sumay imaw ni

Bulalakaw: “Siin mo’t ana gintago ang bulawan nga ginbayad it mga
taga Patria?” “Tao’t ana. Indi takon magsugid.” Sabat ni Bakero.

“No quere decir nada.” Amo ang paalinton ni Bulalakaw kay

Fuentes.

“Si no quere decir, voy a cortar los manos.” Singgit ni

Fuentes.

“Aragoy ran. Kon indi ka’t eng magsugid, putlon nana ang
imo nga mga alima.” Kuon man lagi ni Bulalakaw kay Bakero.

“Ha? Aragugoguuuy. Pakitluoyan mo ron lang imaw nga masugid

ron ako.” Nagbaliskad kag nagpakitlooy ron lang si Bakero kay
Bulalakaw.

“Hay abi siin mo gintago ang bulawan?” Nagburulusok ang mga

mata ni Bulalakaw, kag daw nagtirindog ang tanan nga kurong nga
buhok.

“Ginlubong ko sa puno it mangga.” Sabat ni Bakero kay

Bulalakaw.

“Aunque tu cortar los manos, el no que decir nada.”

Ginbaliskad ni Bulalakaw ang sugid ni Bakero kay Fuentes. Buot
silingon bisan putlon kuno ang ana mga alima, indi pa gid
magsugid si Bakero kon diin ang manggad.

Nagsaranting ang ugat ni Fuentes sa liog kag nagsinggit.

“Va a carcel! El Lunes mismo voy a cortar tus manos!” Sugo ni
Fuentes, agod mapreso si Bakero. Sa Lunes kuno putlon nana ang
ana mga alima.

Nabatian tanan dya nga paghambalanay ni Maria, kag naluoy

imaw kay Bakero.
 “Por favor, mi amor! Dejalo Bakero.” Kuon ni Maria kay
Fuentes, nga nagapakitlooy para kay Bakero.

Nagpurula ang pisngi sa pangimon, kag kahangit ni Fuentes.

Gintampa nana si Maria. Nagsiyagit sa pagpanangis si Maria.
Nagpalagyo imaw sa duyan sa hardin, nga ginbangot sa darwa ka
puno tang niyog, kag rugto imaw nag-ulawhay.

Tang owa ron si Fuentes hay gindara sa karsel si Bakero,

dasig dasig nga ginkalkal ni Bulalakaw ang puno tang mangga kag
ginbuol ang mga bulawan nga bohes. Owa imaw it mabutangan hay
sangkidit nga panid lang ang ana nga bahag. Nakita nana si Maria
nga nagatangis sa duyan. Dasig dasig nana nga ginbutang ang mga
bulawan sa duyan, kag ginbaroron abay si Maria. Pagkatapos,
ginpas-an nana ang duyan kag magdalagan pauli sa bukid tang Mab-
o.

TANG PAGBALIK ni Gobernador Fuentes halin sa anang paghatod

kay Bakero Mananggiti sa karsel, ginpangita nana ang anang asawa.
"Maria! Maria! Donde esta?”

Tang nala-os ron imaw kag nag-asgad ron ang anang tubog sa
sobra nga singgit, kag owa gihapon magpakita si Maria, nag-agto
imaw sa harden kag nakita nana nga owa ron ang duyan nga permi
ginahingga-an ni Maria.

Nagsinggit ruman si Fuentes: "Bulalakaw! Bulalakaw!

Caramba! Donde esta!”

Nagsinggit kag nagsinggit si Fuentes, pero owa man gihapon

si Bulalakaw. Gintawag nana ang iba nga mga kabulig sa balay kag
ginparamangkot. Pero bisan sambilog owa gid it nakamaan kon diin
si Bulalakaw kag si Maria.

Angan-angan umabot si Insik Paco nga nagabaligya it mga

anting-anting kag mga bulong nga halin sa Tsina. "Senor
Gobernador! Nakita ko si Bulalakaw nga nagakarga it duyan nga may
baye sa sulod.”
 “Ay caramba! Un ladron!” Panikhay ron lang si Fuentes.
Angan angan, ginsingganan nana si Insik Paco. “Ah, yo tengo
una plano. Insik Paco, sa imo ako may proposito.”

Nagtingala si Insik Paco. “Si, senor? Ano proposito

Gobernador para Insik Paco?”

"Ikaw Insik, suhulan ko ikaw kon imo pangitaon si Maria.”

Kuon ni Fuentes.
“Huod, sige Senor.” Ila ila man si Insik Paco. “Ako pangita
bisan diin, basta may suhol nga sanggatos pesetas nga bulawan.”

“Si! Si! Sien pesetas de oro! Va lo mas pronto posible!”

sabat man lagi ni Fuentes, nga lagi lagi imaw taw-an tang suhol
kon makita nana si Maria.

Nagpanaw lagi si Insik Paco nga nagaparanamgo it sanggatos

ka bulawan nga sencilio.

Pagkaagi it sangka semana, nagbalik imaw kag nagsugid tang

mawdya kay Gobernador: “Senor gobernador, ako kita Bulalakaw kag
Maria!”

"Es verdad? Donde esta? Donde esta?” ginahapohapo si

Fuentes, hay gusto nana maman-an kon tuod gid kag kon diin sanda.

“Bulalakaw kag Maria sa bukid Mab-o, taas taas gid nga

turukadon sa bilog nga banwa Pandan.” Kuon man ni Insik Paco.

“Es verdad?” Pamangkot ni Fuentes, kon kuno tuod gid.

“Si, es verdad. Insik kita laki, si Bulalakaw kag baye, si
Maria. Laki kag baye rigos suba sa Luhod Bayang. Laki hakwat
baye. Baye hingga bato bahol.”

Indi ron makaginhawa si Fuentes.

Padayon ni Insik Paco. “Laki hubad bahag. Baye hubad bahag.
Laki hadu baye. Baye hadu laki. Laki hampang soso baye. Baye
hampang pitoy laki.”
 Daw malipong sa kaimon si Fuentes, pero deretso gihapon ang
pagsugid ni Insik Paco. “Insik saka kahoy. Insik hampang pitoy.
Insik hulog kahoy. Insik buka ingkoy!”

“Ay, que barbaridaaaad! Carambaaaa! Voy a cortar los

cabesaaas!” Puguton ko ang inyo mga ulo, singgit ni Fuentes nga
daw mapukan ron sa sobra nga pagpanisog.

AGOD MAKABALUS sa mga kapintas nga naagum tang ana nga mga
sinakpan sa tribo, naghandum si TUMAKA Bulalakaw nga paugtason
tang husto si Gobernador Fuentes.

Nabihag ron ni Bulalakaw ang asawa tang Gobernador nga si

Maria. Pero naila man si Maria kay Bulalakaw, kay lamharon man
kag maambong imaw nga ati. Owa ron it gusto nga magbulag si Maria
kay Bulalakaw. Natak-an ron man abi si Maria sa kapintas ni
Fuentes. Dugang pa gid, naman-an ni Maria nga may kerida run gali
si Fuentes, hay permi nga nagadura sa balay. May nagsugid kanana
nga si Biray ang ngaran tang ana kerida.

Pagkahuman it sambulan gintak-an ron si Fuentes kay Biray.

Sobra kaangsudon si Biray. Suno kay Fuentes mismo, ang kabaho
tang ana nga irok daw lamayo nga ginpapuyot sa patay nga kanding.
Ginadamgo ni Fuentes ang kahumoton ni Maria kag ang matam-is nana
nga limog. Owa gid tang iba nga bagay nga nagasuhot sa ulo ni
Fuentes kundi lamang ang kaambong kag katam-is tang limog ni
Maria kun magkanta imaw tang “siboney” ukon man ang “malagena.”

Agod mapalipas ang kapung-aw nag-agto ron lang si Fuentes

sa tiendahan kag nag-inum it tuba. Kaimaw nana ang mga
mangingisda kag mga hurong nga owa tang ginahimo kundi ang
magpasaraway.
 
TUNGOD NGA ANG MGA ATI permi lang nagahalin-halin it andang
gina istaran, owa gid it makasugid kay Gobernador Fuentes kon
diin nagapanago si Maria kag Bulalakaw. Adlaw-adlaw permi lang
ginapung-aw si Fuentes kag madalum gid ang anang pamensar kon ano
ang himoon para lang makabalik si Maria. Nakita imaw it anang
ginasagod nga si Perico Pikoy.

"Kon buksan mo ang akon hawla, ako ang mangita kay Senora
Maria", koon ni Perico Pikoy.

"Esta bien” , koon man ni Fuentes. "Va ahora mismo.”

Ginbuy-an lagi ni Fuentes si Pikoy.

Pagka-agi tang darwa ka semana nagbalik si Perico Pikoy kag

nagsinggit: "Kita ko si Maria! Kita ko si Maria!"

"Donde? Donde?" daw indi makahulat tang sabat si Fuentes.

"Sa ibabaw it bukid it Mab-o! May manlot nga bahol-bahol.

Ginpas-an ni Bulalakaw ang manlot nga bahol. Gina usar ni Maria
nga parigusan. Nagasag-ob si Bulalakaw it tubig kag ginbutang sa
manlot para makaparigos si Maria." Sugid pa ni Perico Pikoy.

"Que mas? que mas ?” Hay ano pa, pamangkot ni Fuentes.

"Ang uyahon ni Maria permi lang masadya. Permi imaw

nagangirit, kag nagakanta. Ang mga ati ati kayumbog nagalibot sa
dapog kag magkanta: inday Kasla istot ka pa, gabusong ka na! Ahay
bangag! Ahay bangag! " Sige pa ang sugid ni Perico Pikoy.

"Que mas? que mas?" Daw owa ron it ginhawa nga indi
makahulat si Fuentes.

"Si Maria ginakutot it tungaw sa iruk kag ginapanungawan ni

Bulalakaw.” Kuon ni Perico Pikoy.

"Que mas? que mas?.” Abaw linti, kuon pa ni Fuentes.

"May mga tungaw nga nagasulod sa soso ni Maria kag
nabudlayan it bool si Bulalakaw."

"Que mas?"
"Sangka adlaw nakita ko si Maria naghingga sa idalum it
kahoy nga dangkalan. Ginhubad ni Bulalakaw ang anang bahag.
Ginhubad man ni Bulalakaw ang bahag ni Maria, " sugpon pa ni
Perico Pikoy.

Ang mga mata ni Fuentes nagburuslo.

"Ginhadu-an ni Bulalakaw si Maria kag nagkanta si Maria.

Pagkatapos, ginmasahe ni Bulalakaw si Maria kag ginmasahe man ni
Maria si Bulalakaw."

"Que mas? que mas?" Owa ron it hangin sa irong ni Fuentes.

"Nagkamang si Bulalakaw sa ibabaw ni Maria kag naghampang

sanda it ‘tlad bala tang ginhimo ninyo ni Biray nga pareho kamo
nagaugayong sa kanamit, kada sirum kon tigbaranig. Ano ron gani
ang pagtawag karan?”

"Ay carambaaa! Que barbaridaaaad!” Nagadagoob ang

pagsinggit ni Fuentes, kag ginpanipa ang tanan nga banga sa
hagdan tang anda nga balay

SA ANA NGA KAMINGAW kag kasubo nagpabando si Fuentes nga

kon sin-o ang makapabalik kay Maria, taw-an nana imaw it premyo
nga sang gatos ka bulawan nga pesetas.

Nabati-an dya ni Tiago Punga, kag dali dali nga

nagpresentar imaw. Nag-imaw it ana nga libayon nga ang ngaran si
Odlot para nga may magpaathag kon pananglit indi imaw ma-
intiendihan ni Fuentes.

“Ngomernador, ango si Nyago, sangka mangingisda. Ango

maohoy ngay Maria.”
“Gobernador, ako si Tiago Mangingisda. Ako ang maosoy kay Maria.”
Paalinton ni Odlot.

“Bueno, si tu encontrar mi esposa, voy a darte sien pesetas

de oro.” Kuon ni Fuentes nga kon sayuron, kon makita mo ang akon
asawa, taw-an ko ikaw tang sanggatos ka bulawan nga pesetas.
 Nagpanaw lagi si Tiago Punga, kag nagsakay sa anang baroto
paagto sa Patria. Pagkaagi tang sangka semana, nagbalik imaw sa
banwa kag nag-agto lagi-lagi kay Gobernador Fuentes, imaw ruman
si Odlot nga magpaalinton.

“Ngomernador, nangita ngo si Maria ngag si Mulalakaw!”

Gahapohapo pa nga sugid ni Tiago Punga.

“Gobernador, nakita ko si Bulalakaw kag si Maria!”

Paalinton man lagi ni Odlot.
“Es verdad? Donde esta? Donde esta?” Tuod gid, kag diin
sanda, pamangkot man ni Fuentes.

“Nagsangay ango sa angon muroto ngag maagno sa matria.

Hugto ngita ngo si Mulalakaw nga nangangarga it manlot nga mahol
mahol.” Padayon man ni Tiago Punga.

“Kuon nana, nagsakay kuno imaw sa anang baroto kag nag-agto

imaw sa Patria. Rugto nakita nana si Bulalakaw nga nagakarga it
manlot nga bahol bahol.” Paalinton man ni Odlot.

"Despues?" Kag ano pa gid, pamangkot ni Fuentes.

“Ang manlot mamug-at. Nagpamulig imaw sa mga ani.” Kuon man

ni Tiago Punga.
“Ang manlot mabug-at. Nagpabulig imaw sa mga ati.”
Paalinton gihapon ni Odlot.

“Nginsunnan ngo sanna hasta sa Mab-o. Ginmutang ni

Mulalakaw ang manlot sa minakamanaas nga noknok it mukid.” Sugid
pa gid ni Tiago Punga.

“Ginsundan ko sanda hasta sa Mab-o. Ginbutang ni Bulalakaw

ang manlot sa pinakamataas nga tuktok it bukid.” Paalinton man ni
Odlot.

“Entonces?” Pagkatapos, pamangkot ni Fuentes.

 “Ngag sag-ob si Mulalakaw it nubi ngag nginmuno ang manlot.
Ngagmaringos si Maria ngang nginludngunan ni Mulalakaw.
Ngagnganta si Maria it mesame mucho. Nginmesa man ni Mulalakaw.”

“Nagsag-ob si Bulalakaw it tubi kag ginpuno ang manlot.

Nagparigos si Maria, kag ginludgudan ni Bulalakaw. Nagkanta si
Maria it ‘besame mucho’. Ginbesa ukon ginhaduan man ni
Bulalakaw.” Kuon man ni Odlot.

“Magngatamos it maringos, ngintramuhan ni Mulalakaw si

Maria, ngag ngita nana nga may napaw sa hita ngag soso ni Maria.”
Sige pa ang sugid ni Tiago Punga.

“Pagkatapos it parigos, gintrapuhan ni Bulalakaw si Maria

kag nakita nana nga may dapaw sa hita kag soso ni Maria.”
Paalinton ni Odlot.

“Nginsupsup ni Mulalakaw ang hita ngag soso ni Maria.”

Deretso ang sugid ni Tiago Punga. “Ginhikap kag ginsupsup ni
Bulalakaw ang hita kag soso ni Maria.” Deretso man ang paathag ni
Odlot.

“Nanganta si Maria it ‘que dulce, que dulce!” Owa gid it

pagkahapo tang pagsugid si Tiago Punga. "Nagkanta si Maria it
"manamit gid, manamit gid.” Kuon man ni Odlot.

“Que mas? Que mas?” Kag ano pa, pamangkot ni Fuentes nga
nagarulusok ang mata sa kaimon.

“Ngaghingga si Maria sa mamag ngang ngaghingga man si

Mulalakaw. Nginngutot ni Mulalakaw si Maria ngang ginngutot man
ni Maria si Mulalakaw.” Deretso nga sugpon ni Tiago Punga.

“Naghingga si Maria sa papag kag naghingga man si

Bulalakaw. Ginkutot ni Bulalakaw si Maria kag ginkutot man ni
Maria si Bulalakaw.” Padayon man ni Odlot.
 “Pero por que Maria no esta aqui?” Pero wanhaw nga owa
rogya si Maria, pamangkot tang daw mabuswang nga bulkan tang
kaimon nga si Fuentes.

“Nahulog tana kangakon ang mga napaw, hay ngugto ako sa

idalom ngagalingling. Nginngutot ango it mga napaw. Namuno it
napaw ang angon lawas hasta angon hitlog. Nagmangarot ango ngang
nagkalas. Nangita ango ni Mulalangaw. Ngagsinggit imaw ngag
ginmalangas ango sa mga ati.” Sugid ni Tiago Punga.

”Nahulog tana kanakon ang mga dapaw, hay rugto ako sa

idalom tang anda salog nagalingling. Ginkutot ako it mga dapaw.
Napuno it dapaw ang akon lawas asta ang akon itlog! Nangarot ako
kag nagkalas. Nabatian ang akon pangarot, kag nasapwan ako ni
Bulalakaw. Nagsinggit imaw kag ginpalagas ako sa mga ati!"
Paalinton ni Odlot.

“Inutiiiiillll! Puneta! Carambaaaa!” singgit hasta sa

langit ni Fuentes. Nabugto ang ana ugat sa liog. Hinali ron lang
nagkurog si Fuentes, napukan kag owa ron makabangon.

Tang naman-an nanda nga patay ron si Fuentes, ilaila ang

bilog nga tribo ni Tumaka Bulalakaw. Bahol gid ang anda nga
kalipay. Nagbinagrong ang mga budyong. Nagsaraot ang tanan, kag
nagtaray-og sa kasadya ang bilog nga bukid tang Mab-o.

*** *** ***

 SANGGUNIAN:

Pananakop ng Kastila: (https://pinoypanitik.weebly.com/panahon-

ng-kastila.html)

Buod ng Barlaan at Josaphat:

(http://tayoymgapinoy.blogspot.com/2013/07/summary-of-barlaan-at-
josaphat.html)

Bahagi ng pasyon na naisulat ni Padre Mariano Pilapil:

https://www.academia.edu/33726922/Panitikang_Pilipino_Filipino_Mo
dyul_ng_Mag-aaral

Buod na Kwento ng Urbana at Felisa:

http://ironmao.weebly.com/uploads/5/4/1/6/54162303/urbana_at_feli
za.pdf
Hiwa sa Lawa:
(https://tataraul.wordpress.com/2007/10/30/panubong/amp/)

Karagatan at Duplo:
https://www.slideshare.net/JunardRivera/karagatan-at-duplo

Ang Pagbihag ni Tumaka Bulalakaw Kay Maria Katsila:

The folk comedy was contributed by the author to the online

website on Kineray-a literature maintained by Mr. Richie Pagunsan
from San Jose, Antique.http://dungugkinaray-a.com/ang-pagbihag-
ni-tumaka-bulalakaw-kay-maria-katsila.html