Psikologji e inteligjencs

Hyrje

Latif Hoxha
latifhoxha@yahoo.com

P s i k o l o gj i a prbrja e mesuar deri

tani
Proceset
psikike: Proceset njohse (konjitive),
proceset emocionale dhe proceset motivuese (konative).
Gjendjet psikike: lodhja, shprqndrimi, ngarkesa n
pun etj.
Cilsit psikike: temperamenti, karakteri, aftsit,
qndrimet, interesat, etj.

latifhoxha@yahoo.com

AFTESITE

Aftesite mentale
Aftesite motorike,
Aftesite sensorike,
Aftesite fizike.

latifhoxha@yahoo.com

I N T E L I GJ E N C A
Cili eshte qellimi i studimit te psikologjise se
inteligjences?
te kuptojme me mire natyren e inteligjences,
funksionimin e saj,
strukturen,
zhvillimin dhe,
matjen e inteligjences.

latifhoxha@yahoo.com

 Inteligjenca dhe zhvillimi i saj jan ndr cshtjet m

t rndsishme t psikologjis n prgjithesi dhe t
personalitetit n vecanti.
PSE?
a. ndikon drejperderejte ne formimin e personalitetit te
individit
b. formimin e karrieres,
c. perparimin ekonomik,
d. at social,
e. politik etj.
latifhoxha@yahoo.com

Inteligjenca ka ndrlidhje te fort me:

a. proceset psikike: motivacionin, ndjenjat, konjicionin
b. tiparet e personalitetit etj.

latifhoxha@yahoo.com

 Q ne fillim duhet konstatuar faktin se ne konstruktin e

personalitetit te njeriut, dallojme me se shpeshti dy
nocione-terma psikologjik:
INTELEKTIN
INTELIGJENCEN

dhe

latifhoxha@yahoo.com

Prkufizimet e intelektit
Intelekt ne gjuhen tone do te thote: mendje-organizim
i mendjes dhe arsyes se njeriut, fjale kjo qe e ka bazen
e vet ne tru.
Termi me teper eshte i natyres psikologjiko-filozofike.
Intelekti mund te thuhet se eshte aftesi e formimit te
nocioneve.
-Intelekti ose mendja eshte teresia e aftesive njohese
te njeriut.

latifhoxha@yahoo.com

 -Intelekti-mendja, eshte aftesia me e larte e kuptimsise

se njeriut.

-Intelekti i ndihmon njeriut te behet i vetedijshem per

kuptimin e asaje qe nuk eshte thene, por eshte
inkuadruar ne thellesine kuptimore te nje objekti,
dukurie a procesi.
-Rendesia e intelektit qendron edhe ne faktin, se ai ne
shume situata i kundrvihet: epsheve, synimeve dhe deri
diku emocioneve.
latifhoxha@yahoo.com

Si e kuptojm ne inteligjencn?
Inteligjencen e kuptojme si aftesi mentale te
pergjithshme per tu gjindur me me sukses ne situate
te re.
Inteligjenca ka te beje me funksionet e vecanta
psikologjike te intelektit. Ajo eshte teper e rendesishme
per krijimtarine tone.

-Inteligjenca, eshte aftesi e te kuptuarit mendor te

raporteve esenciale ndermjet te dhenave te nje situate
problemore.

latifhoxha@yahoo.com

 -Gjindshmeria me sukses e individit ne situata te reja te

jetes dhe veprimtarise se tij, per te cilat personi nuk ka
fare dije dhe pervoje, apo ka fare pak quajme
inteligjence.

-Dhe, inteligjenca ka te beje me aftesine e te kuptuarit

te lehte dhe te shpejte te marredhenieve ndermjet te
dhenave te ndryshme.

latifhoxha@yahoo.com

 A duhet ta dallojme sjelljen inteligjente prej:

a. instinkteve,

b. shprehive dhe

c. shkathtesive
PO

latifhoxha@yahoo.com

 Instinktet,
biologjke,

jane

veprimtari

me

impulse

te forta
nderkaq

- Sjellja intelektuale e ka bazen e vete te gjere

motivuese.
-Nga ana tjeter, shprehite dhe shkathtesite e kane
mbeshtetjen kryesore ne pervojen e gjate te njeriut.

latifhoxha@yahoo.com

C eshte karakteristike per njeriun

inteligjent?
-a. Njeriu inteligjent, di ta shfrytezoje me shpejte dhe
me lehte dijen dhe pervojen,

-b.Njeriu inteligjent, eshte me produktiv ne zoterimin e

situatave te reja. Ai eshte me i suksesshem dhe me i
gjindshem.

-c. D.m.th., mund te konkludojme se gjindshmeria e

suksesshme e lehte dhe e shpejte e individit ne situata
te reja problemore eshte rezultat i inteligjences.
latifhoxha@yahoo.com

Si do te vijme deri te njohja me ne detale

e inteligjences?
Ne mbeshtetjen e shfrytezimit te metodave te ndryshme
si:
-eksperimentet e vecanta,
-testet e standardizuara,
-metodat statistikore,
-analizen faktoriale etj.

latifhoxha@yahoo.com

Ku qndron rndsia e studimit t

inteligjencs?
1. Zhvillimin e kultures pergjithshme,

2. Kultures tone psikologjike,

3. Ne rritjen e vleres shkencore te botimeve nga kjo

lmi,
4. Aplikimin e metodologjise shkencore,

latifhoxha@yahoo.com

 5. Identifikimi i disa parimeve, faktoreve qe ndikojne ne

zhvillimin e inteligjences edhe ne mjedisin tone,

6. Njohja e inteligjences, terheq me veti edhe njohjen e

psikologjise konjitive.
7. Njohja e fushes se psikologjise se inteligjences ka
rendesi te madhe edhe per zhvillimin psikologjik te
inteligjences nder shqiptare,

latifhoxha@yahoo.com

 8. Njohja e inteligjences do te na ndihmoje ne

veprimtarine tone praktike p.sh. ne arsim, sherbimet
psikologjike, mjeksi, gjyqesi etj.

9. Njohja e psikologjise se inteligjences do te na

ndihmoje edhe ne diagnostifikimin e sakte te
koeficientit
te
inteligjences.
10. Njohja me e sakte e inteligjences se njeriut, do te
ndihmoje ne produktvitetin tone ne fusha te
ndryshme veprimi, sidomos tek ne, ku ky kualitet eshte
me se i nevojshem etj.
latifhoxha@yahoo.com

Pyetje pr diskutim!
A sht inteligjenca e pranishme edhe te
kafsht
apo
vetem
tek
njerzit?
Argumendoni mendimin tuaj!
Si dallon inteligjenca nga aftsit tjera?
A sht nj
profesor universitar m
inteligjent se sa nj puntor krahu?
A mund t konstatojm zhvillimin e
inteligjencs tek fmijt bazuar n
zhvillimin e t folurit?
Nse mesatarja e inteligjencs sht IQ85-115, sa do t supozonit q sht
Koeficienti juaj I inteligjencs?
latifhoxha@yahoo.com

Veshtrim historik mbi inteligjencn

latifhoxha@yahoo.com

 Gjeneza e zhvillimit te mendimit psikologjik, haset qe ne

veprat e mendimtareve te medhenje si:
-Sokrati, Aristoteli,Teofrasti, Platoni etj.
Sokrati (470-399 p.e r.), sic e pershkruan Platoni ne
vepren e tij Apologjia e Sokratit, beri orvatjen per te
dalluar ndryshimet ne aftesi ndermjet qytetareve.

latifhoxha@yahoo.com

 Aristoteli (384-322 p.e r.) duke percaktuar ligjet e te

menduarit formal logjik mbi te verteten, preku edhe
ceshtjen e inteligjences.
N veprn e tij mbi shpirtin dallon:
- shpirtin vegjetativ (ndjenja e dshira)
- shpirti animal (vullneti, kur animali i nnshtrohet
arsyes)
- Shpirti racional, i arsyes, q i prket vetm njeriut
- Tek njeriu gjendet edhe shpirti animal edhe vegjetativ
sepse u prket gjallesave, por pr ndryshim nga bota
bimore dhe shtazore sht kafsh politike.
latifhoxha@yahoo.com

 Aristoteli ne mes tjerash pat thene:

Duke njohur te verteten e pergjithshme, ne
njohim edhe te vertete e vecante
Teofrasti (372-288 p.e.r.) ne vepren e tij
Karakteri ne mes tjerash shkruan: Greqia
eshte vend qe ka te njejten klime por megjithat
njerzit jan t ndryshm.
-Pershkroi ne menyre brilante tiparet e
personalitetit, si dhe sjelljen e cila edhe ka te
beje me inteligjencen.
latifhoxha@yahoo.com

 Platoni (427-347) p.e.r.) studioi inteligjencen ne

mbeshtetje te aftsive te nxenesve te tij, per te
kuptuar raportin ndrmjet numrave.
R oli i filozofve, ushtarve dhe zejtarve
- t art , t arsyeshm
- t argjendt, me vullnet, trima
- t hekurt, punonjs, me emocione
Arsyeshmria, vullneti dhe emocionet jan t
lindura.
latifhoxha@yahoo.com

Renesanca
Megjithate, ne kete fushe teper te ndjeshme rendesi
te vecante kane mendimtaret e Renesances.
Pse?
-Meqe kemi menyra me te avancuara te hulumtimit te
cilat mundesuan paraqitjen e shkollave te ndryshme si
ato:
empirike, sensualiste, racionaliste, pragmatiste etj.

latifhoxha@yahoo.com

 -Rene Dekartin (1596-1650) mendimtar francez,

perfaqesues kryesor i racionalizmit, i cili per baze te
njohjes te realitetit mori arsyen e njeriut.

-Mendja ose shpirti sipas Dekartit eshte e ndare nga

trupi.

-Mendimi sipas Dekartit perben nje strukture te

rendesishme te inteligjences.

latifhoxha@yahoo.com

 Ne lidhjen e ketyre dy shkollave (Racionalizmit dhe

Empirizmit) ndikim te madh pati filozofi i njohur
gjerman:

-Emanuel Kante (1724-1804), i cili perkrahu mendimin

se:
Mendja e njeriut, i ka te lindura disa kategori, si
kategoria e raportit, unitetit dhe kualitetit.

-por nje pjese e dijenise sone buron edhe nga pervoja

shqisore e njeriut.
latifhoxha@yahoo.com

 Edhe shkencat e natyres paten ndikim te vecante ne

studimin e inteligjences. Carls Darvini (1809-1882)
eshte nder ata qe duhet vecuar.

-Darvini, me rezultatet e aritura ne vepren e tij Origjina

e llojeve, trashegimin e konsideron si faktor me me
rendesi te zhvillimit te inteligjences.
-Darvini, ne vepren tjeter te tij Origjina e njeriut,
pervec qe flet per rolin e trashegimit ne inteligjence, ai
thekson edhe rendesine e funksionit te kesaj aftesie
per veprimet e njeriut.

latifhoxha@yahoo.com

 Punen e Darvinit me vone e analizuan edhe me forte

sidomos me matjet qe i bene ne psikologji autoret
gjerman, si:

-Spenseri, Helmholci, Fehneri, Veberi etj. me metodat

e perdorura ne fushen e psikologjise si: eksperimentin,
matjet e ndryshme, vlersimet kuantitative etj.
konstatuan vlerat kuantitative te shpejtesise se
proceseve mentale dhe te nivelit te zhvillimit te
inteligjences.

latifhoxha@yahoo.com

Disa shembuj eksperimental, lidhur me

sjelljen inteligjente te kafsheve:
E. Torndajk, me 1911, gjurmoi veprimet e maces per te
dale nga kafazi i mbyllur me nje dere te vecante
etj..........
Pas disa eksperimenteve te ngjashme, Torndajku
formuloi:
Ligjin e efektit, sipas te cilit: Cdo reagim, qe sjell
kenaqesi, ka gjasa te perseritet ne situata te njejta.
Torndajku me vone botoi vepren e tij madhore
Inteligjenca e kafsheve. Kuptohet njerezit veprime te
kota sikur kafshet nuk bejne, pasi e mesojne situaten
problemore.
latifhoxha@yahoo.com

 Eksperimenti i V. Kelerit me 1925, me shimpanzat,

shkopin dhe bananet ne ujdhesen Tenerif, konstatoi se
edhe shimpanzat jane ne gjendje te gjejne lidhje
ndermjet rolit te objekteve manipuluese (shkopi i
shkurter, shkopi i gjate) bananes dhe urise.

-Pas ketyre rezultateve hulumtuese, Keleri botoi vepren

e tij te njohur: Bota mendore e majmunit.
-Rezultatet e ketyre hulumtimeve, ngriten ceshtjen e
studimit te inteligjences se njeriut ne nivel praktik dhe
teorik.
latifhoxha@yahoo.com

Matja e ndryshimeve mes individve

Kur ka filluar interesimi i njerzve pr zhvillimin dhe
funksionet e inteligjencs?
Si kan nisur hulumtimet mbi studimin e inteligjencs?
Me cfar teste jan realizuar hulumtimet e thjeshta?
N cfar aspekti dallohet njeriu nga kafsha sa i prket
inteligjencs?
Nga aspekti biologjik si dallon njeriu nga kafsht tjera?
N matjet bashkkohore t inteligjencs cilve faktor I
kushtohet rndsi?

latifhoxha@yahoo.com

 Interesimi pr inteligjencn supozohet ka filluar q n

koht e lashta, periudhn e gurit (neoliti), kur edhe
paraqitet niveli m I lart I vetdijs, funksionit t
korteksit.
N koht e lashta njerzit dallonin mes vete n zotrimin
e punve praktike, si:
Shpejtsia e individit n gjuetin e bishave
Mbrojtja nga rreziqet
Ngritja e peshave
Shkalla e qndrueshmris etj.
Kur flasim pr matjen e inteligjencs tani duhet marrur
parasysh dy faktor:
Shpejtsia dhe saktsia e zgjidhjes s situatave
problemore.
latifhoxha@yahoo.com

 H. Helmholc studioi shpejtsin e bartjes s impulsit

nervor npr fije nervore t bretkoss duke matur kohn
e reagimit t muskulit t saj pas ngacmimit (25 m/s). Kur
kt e zbatoi tek njeriu ai vrejti ndryshime n rezultatet
e provs (1847).
F. Donders, (1868) botoi librin Shpejtsia e proceseve
psikike ku sqaroi kto ndryshime duke br matjen e
shpejtsis s impulsit nervor ndr ngacmuesit senzorik
(36 m/s 47 m/s).
Kto hulumtime zgjeruan fushn e studimit, vecanrisht
n matjen e ndijimeve dhe t pragut t ndjeshmris s
intensitetit t ngacmuesve.
latifhoxha@yahoo.com

 Fehner & Weber ishin edhe zbuluesit e ligjit t par n

psikofizik, I njohur me ermin Ligji I Fehner-Weber .
Hulumtimet e tyre empirike n matjen e aftsis s dallimit t
ndryshimeve m t vogla n intensitet t shkalls s
ngacmimit konsiderohen ndr studimet m t organizuara t
matjeve t proceseve t thjeshta psikike deri ather.
K. Visler theksoi q kto rezultate nuk mund t ken vler t
madhe praktike dhe prognostike pasi q nuk korrespondojn
aq me inteligjencn.
A. Binet dhe bashkmendimtar t tjer t kohes, gjithashtu
ishin skeptik pr kto hulumtime dhe shtruan nevojn e
matjes s proceseve m t larta psikike.
latifhoxha@yahoo.com

Psikologjia e fuqive mentale dhe inteligjenca

N gjysmn e par t shek XX ka dominue doktrina e
psikologjis s fuqive mentale, e njohur edhe si
Psikologjia e fakulteteve me prfaqsues H. Volf dhe F.
Reine.
Sipas ksaj doktrine psikika sht e prbr nga disa fuqi
t vecanta apo fakultete mentale si: vmendja, kujtesa,
vullneti etj. dhe kshtu filluan t studiohen intenzivisht kto
procese.
Vilhelm Vunt, themelues i laboratorit t par t
psikologjis (1879), ishte i mendimit q pervoja e njeriut
mund t hulumtohet duke u zbrthyer n elemente
prbrs sikur objektet dhe dukurit e bots fizike.
latifhoxha@yahoo.com

Statistika n shrbim t matjes s

ndryshimeve individuale
N konceptimin bashkkohor t inteligjencs dhe matjes
s saj rol t rndsishm ka luajtur statistika,
prkatsisht zbatimi i saj n hulumtimin e inteligjencs.
F. Galton (1822-1911), shkenctar anglez, ishte ai q m
s shumti ka br n zbatimin e matematiks n
hulumtimin e ndryshimeve individuale, dhe filloi t merret
me matjen e inteligjencs.
Fillimisht ai matte kohn e reagimit t individit ndaj
ngacmuesve shqisor, prkatsisht prdori testin
psikofizik, me t cilin mati shpejtsin e perceptimit t
objekteve, shpejtsin e dallimit mes tyre dhe t vetive
q ato kan.
latifhoxha@yahoo.com

 Galton me 1869, botoi veprn Trashgimia e

gjenialitetit ku bri orvatje pr t argumentuar se
inteligjenca sht e trashguar.
Galtoni sot njihet si zbulues i testi mental dhe sipas tij
inteligjenca sht aftsi natyrore
Pikpamja e Galtonit mbi trashgimin e inteligjencs u
kritikua, njherit u mohua edhe roli i testeve psikofizike
pr matjen e inteligjencs.
Prkundr t gjithave, puna e Galtonit mbett tepr e
cmuar, pasi ai ushtroi ndikim t vecant n organizimin e
aktiviteteve
hulumtuese
t
inteligjencs
dhe
metodologjis hulumtuese

latifhoxha@yahoo.com

 M von autort C. Spirman dhe L. Terston, zbatuan

metoda m t prsosura pr matjen e inteligjencs.
Konkretisht Spirmani zbatoi analizn faktoriale, ku edhe
prpiloi testin e matjes s inteligjencs s prgjithshme
(faktori G).
Pr dallim pre Spirmanit, Terstoni vuri n pah rolin e
faktorve t shumfisht, duke hedhur posht mendimet
e Spirmanit t teoris dy-faktoriale.
Sipas Terstoni ka 7 faktor special dhe 1 t
prgjithshm.

latifhoxha@yahoo.com

 Megjithat Vunti vuri n pah edhe rolin e ndikimit t

mjediseve sociale dhe kulturore (1901).
Me 1885, Ebinghaus botoi librin e tij Mbi kujtesn .
Osvald Kylpe, nj ndr themeluesit e shkolls s
Vyrcburgut, vuri bazat e hulumtimit t mendimit.
Kjo kishte rndsi t madhe n vazhdn e hukumtimit t
inteligjencs sepse u provua mundsia e matjes s
proceseve m t larta psikike, sic ishte procesi i mendimit.
Me gjith hovin e zhvillimit t matjeve shkencore t
proceseve psikike, matja e mirfillt e inteligjencs filloi m
von.
Kjo vinte pr shkak t natyrs s ndrlikuar t inteligjencs
dhe mungess s metodave pr matjen e saj.
latifhoxha@yahoo.com

Ndarja kohore e studimeve mbi inteligjncn

Studimeve t inteligjencs mund tu bhen disa
klasifikime sipas parimeve t ndryshme, ndr to mund t
jen:
- sipas parimit t disiplins shkencore, q e studion
inteligjencn
- sipas parimit t metodave t studimit inteligjencs etj.
Sa i prket ketyre parimeve, psikologjia dallon faza t
ndryshme t zhvillimit t metodave hulumtuese t
inteligjencs dhe t prkufizimit t saj.
latifhoxha@yahoo.com

Fazat e zhvillimit t metodave t studimit t

inteligjencs

Faza filozofike e studimit t inteligjencs

Faza e psikologjis diferenciale
Faza e testimit t inteligjencs
Faza e analizs faktoriale t inteligjencs

latifhoxha@yahoo.com

Drejtimet zhvillimore t testimit t

inteligjencs
Stadi i reforms n gjurmimin e ndryshimeve individuale
ndrmjet njerzve
Stadi i standardizimit t testeve
Stadi i modelit Tyler
Stadi i zhvillimit t teoris s testimit
Stadi i prhapjes s testimit
Stadi profesional i testimit dhe i mnyrave t vlersimit

latifhoxha@yahoo.com

Pyetje pr diskutim
Cili sht qllimi i studimit t psikologjis s
inteligjencs?

latifhoxha@yahoo.com

t kuptojm m mir natyrn e inteligjnces,

funksionimin e saj,
strukturn,
zhvillimin dhe,
matjen e inteligjencs.

latifhoxha@yahoo.com

 Thuhet q inteligjenca ka ndrlidhje t fort me:

a. proceset psikike: motivacionin, ndjenjat,
Elaboro si sht e ndrlidhur me to!

latifhoxha@yahoo.com

 Disa teori mbitheksojn rolin e trashgimis n zhvillimin

e inteligjencs te njeriu.
Argumento kritikn pr kto teori.

latifhoxha@yahoo.com

 Disa teori mbitheksojn rolin e mjedisit, veprimtaris dhe

edukimit n zhvillimin e inteligjencs te njeriu.
Argumento kritikn pr kto teori.

latifhoxha@yahoo.com

 Cilt jan komponentet q m s shumti vijn n pah kur

analizohen definicionet mbi prkufizimin e inteligjencs?

latifhoxha@yahoo.com

 Si studiohet inteligjenca? Cilat jan mnyrat primare t

studimit t saj?

latifhoxha@yahoo.com

 Cilt jan faktort mbi t cilt vihet theksi gjat matjes s

inteligjencs?

latifhoxha@yahoo.com