Magma kayalarnn

snflandrlmas
Snflama yntemleri veya kriterleri

. Can Gen

Magma kayalarn snflama

yntemleri
Kimyasal snflama
SiO2e gre
Al2O3e gre
Ana element oksitleri ve iz element ieriklerine gre

Mineralojik snflama
Kalitatif snflama
Kantitatif snflama

Renk indisine gre snflama

Feldispat indisine gre snflama
Doada bulunu yerlerine gre snflama
Dokusal snflama

Kimyasal snflama
Kayalarn kimyasal bileimlerinin belirlenip, buna gre
snflandrlmas ilemidir. Buna ayrca NORMda denir.
SiO2 ieriine gre kayalarn snflandrlmas:
Asidik kayalar
Orta (ntr) kayalar
Bazik kayalar
Ultrabazik kayalar

SiO2 > %66

(Granit & riyolit)

SiO2 %52-66

(Diyorit & andezit)

SiO2 %45-52

(Gabro & bazalt)

SiO2 <%45

(Peridotit & pikrit)

Kayalarn SiO2e doyumlu olup, olmamalarna gre snflama:

SiO2e ar doygun kayalar
SiO2e doygun kayalar
SiO2e doyumsuz kayalar

SiO2e doyum kavramna gre kayalar;

1- SiO2e ar doygun kayalar: Bu grup kayalarda mevcut SiO2
miktar, silikat minerallerinin oluumuna yeterli olmu ve bir
miktar da artar. Artan silika serbest KUVARS olarak kristallenir. Yani bu gruba giren kayalarda kuvars kristalleri grlr.
2- SiO2e doygun kayalar: Bu grup kayalarda, dier silikat minerallerinin olumasna yeterli olacak kadar SiO2 vardr. Ancak
bu miktar serbest silis minerali (kuvars) oluturacak kadar fazla
deildir. Yani bu kayalarda serbest kuvars grlmez.
3- SiO2e doyumsuz kayalar: Bu grup kayalarda, dier silikat
minerallerinin olumasna da yetecek kadar SiO2 yoktur. Bu
nedenle, bu kayalarda feldispatoid veya olivin gibi silise doyumsuz mineraller gzlenir.

SiO2e Doyumlu
mineraller

Feldispatlar
Al ve Tica fakir Px
Amfibol
Mika
Sfen
Turmalin
Topaz
Zirkon
Apatit

SiO2e Doyumsuz
mineraller
Feldispatoidler
Lsit
Nefelin

Al ve Tica zengin px
Olivin
Perovskit
Melilit
Korund

Al2O3e gre snflama

Kimya

Ad

Tipik mineral

Al2O3>K2O+Na2O+CaO

Peralminus

Musc, Korund, Turm.,

Spessartin

Al2O3>K2O+Na2O ancak
Al2O3<K2O+Na2O+CaO

Metalminus

Hb, Epd., Melilit, By,

Px

Al2O3 ~ K2O+Na2O

Subalminus

Ol, Opx, Cpx

Al2O3< K2O+Na2O

Peralkalen

Nalu Px, Amf.,

Lepidomelan

TAS (Toplam alkalilere kar silika)

snflamas

Bu yntemde,
jeokimyasal analizi
yaplan kayann
K2O+Na2O ierii
SiO2ye kar
izdrlr ve
kayann ismi
saptanr.
nce kayann doku
analizi yaplarak
kullanlmas
gereken diyagrama
karar verilir.
Yzey kayalar iin
TAS diyagram (Le
Bas vd, 1986)

Derinlik kayalar iin TAS diyagram

z elementlere gre kaya snflamas

Jeokimya analizi yaplm kayann, belirli iz elementleri kullanlarak kayann ad belirlenir. Balca kullanlan elementler; Zr, Nb, Y, vb

Wichester &
Floyd (1977)

Mineralojik bazl kaya snflamalar

A) Kalitatif snflama: Kayada baz karakteristik minerallerin bulunup, bulunmamas esasna dayanr. rnein;
kuvarsl-feldispatl kayalar, kuvarssz-feldispatl kayalar,
feldispatsz-mafik mineralli kayalar (Gnmzde yaygn
kullanlmayan bir snflamadr).
B) Kantitatif snflama: Modal analiz esasna dayanr.
eitli yntemlerle kayay oluturan Kuvars (Q), Alkali
feldispat (A), Plajioklas (P), Feldispatoid (F), Mafik
minerallerin (M) % oranlar saptanr. Daha sonra bu
deerler uygun baz diyagramlara izdrlr. Bu yolla
kayann ad saptanr. Yaygn kullanlan diyagramlar:
QAPF, Ol-Px-Plj, Plj-Opx-Cpx, Ol-Px-Hb

X
10
20
%Z
30

10
A

20 %Y
30

%X
30
20
10

30

20 10
%Z

70% X, 20% Y, ve 10% Z oranlarnn gen diyagrama uyarlan

Magmatik kayalarn QAPF snflamas

A) DERNLK KAYALARI N
1- Alkali feldispat granit, 2- GRANT,
3- GRANODYORT, 4- TONALT, 5- Kuvarsl alkali feldispatl
siyenit, 6- Alkali feldispat siyenit,7Kuvarsl siyenit, 8- SYENT, 9Kuvarsl monzonit, 10- MONZONT, 11- Kuvarsl monzodiyorit /
monzogabro, 12- MONZODYORT / MONZOGABRO, 13Kuvarsl diyorit / gabro, 14DYORT / GABRO, 15-19 iin:
stteki isimlerin nne
FELDSPATODli eki getirilir, 20Foyayit (foid siyenit), 21Plajiofoyayit (foid monzosiyenit),
22- Esseksit (foid monzodiyorit /
monzogabro), 23- Teralit (Foid
diyorit / gabro)

Magmatik kayalarn QAPF snflamas

B) YZEY KAYALARI N:
1- Alkali feldispat riyolit, 2- RYOLT, 3- Riyodasit, 4, 5- DAST, 6Kuvarsl alkali feldispat tratit, 7Alkali feldispat trakit, 8- Kuvars
tratit, 9- TRAKT, 10- Kuvarsl
latit, 11- LATT (Trakiandezit),
12- Kuvarsl latit-andezit, 13LATT-ANDEZT, 14- Kuvarsl
andezit/ kuvarsl bazalt, 15- ANDEZT / BAZALT; 16 ile 20 aras,
yukardaki isimlerin nne FODli
eki getirilir. 21- FONOLT, 22Tefritimsi Fonolit, 23- Fonolitimsi
Tefrit, 24- TEFRT/BAZANT

Renk indisine gre kaya snflamas

Bu snflama kayann ierdii ak ve koyu renkli minerallerin oranna
dayal olark gelitirilmitir. Mineraller, renklerine gre 2 gruba ayrlr;
1- Koyu renkli mineraller (Mafik min.): Bunlar zgl arlklar byk
ve renkleri yeil, kahverengi, nefti, siyah, mavi ve tonlarnda olan
minerallerdir. Olivin, piroksen, amfibol, biyotit, epidot tipik
rneklerdir.
2- Ak renkli mineraller (Felsik Min.): Bunlar zgl arlklar dk,
ak renkli (beyaz, grimsi, pembemsi, soluk renklerde) olan
minerallerdir. Kuvars, feldispatlar, feldispatoidler bu gruba rnek
olarak verilebilir.

 Renk indisi: Bir magmatik kayann mafik mineral bileeninin

toplam yzdesi olarak tanmlanr. Yani:
Renk ndisi= 100-(Q, A, P, F)
Q, A, P, F= Kuvars, alkali feldispat, plajioklas, feldispatoid toplam %si

Renk indisine gre genel snflama:

1. Ak renkli (Lkokratik) kayalar
2. Orta renkli (Mezokratik) kayalar
3. Koyu renkli (Melanokratik) kayalar

Daha ayrntl bir snflama ise yledir:

Hololkokrat kayalar
Lkokrat kayalar
Mezokrat kayalar
Melanokrat kayalar
Holomelanokrat kayalar

Renk indisi
0-33 (%)
34-66 (%)
67-100 (%)
Renk ndisi
0-10
11-35
36-65
66-90
91-100

Feldispat indisine gre kayalarn

snflandrlmas
Magmatik kayalarn iindeki alkali feldispatlarn, tm
feldispatlara oranna gre yaplan snflamadr. u forml ile
ifade edilir:
Feldispat indisi= [Alkali Feld / (Alkali feld - Plj)] x 100
Kaya
Tm plajioklasl kayalar
Yar plajioklasl kayalar
Monzonitik kayalar
Yar alkali kayalar
Alkali kayalar

Feldispat indisi
0-10
11-40
41-60
61-90
91-100

Doada bulunu yerlerine gre snflama

(Bkz. Magmann yerleme biimleri)
Magmatik kayalar, yerkabuunda katlatklar yerlere gre yle
snflanrlar;
a) Derinlik kayalar (Yerkabuunun derin kesimlerinde, yava
souma ile katlam ve tmyle kristallenmi kayalardr)
b) Yzey kayalar (Yeryzne ulam ve bu nedenle hzla
soumu ve ani katlam kayalardr. Bunlar bazan tmyle
camsdr. oun hem kristallenmi, hem de kristallenmemi
gere ierir)
c) Yar derinlik kayalar (Yerkabuunun s derinliklerinde a
ile b arasndaki koullarda soumu ve katlam
kayalardr).

Magmatik kayalarn dokusal snflamas

Dokusal snflama balca u 3 kritere gre yaplr; 1- Kristallenme derecesi, 2Tane boyu ve tanelerin birbirleriyle boy ilikileri, 3- Tanelerin
birbirleriyle ilikileri.

Kristallenme derecesine gre snflama

Bir kaya tmyle kristallenmi gereten oluuyorsa ona HOLOKRSTALEN

( yani tm kristalli), ksmen kristallenmi, ksmen de kristallenmemi gereten
oluuyorsa HEMKRSTALEN (yani yar kristalli),tmyle kristallenmemi
gereten oluuyorsa HOLOHYALN (yani tm cams) kaya ad uygulanr.

Tane boyu bakmndan kayalar

a) Faneritik (Taneleri gzle grlebilen)
b) Afanitik (Taneleri gzle grlemeyen) ve
1- Granler (E boy taneli)
2- Mikrogranuler (Eboy taneli, ancak tane boylar olaandan ince)
3- Porfirik (Taneler farkl boylarda) olarak snflandrlrlar.

Doku, bir magmatik kayann nerede,

Derinde mi, yzeyde mi, yoksa bu ikisinin arasnda m?

nasl kristallendiini/katlatn,
Hzl m, yava m?

dolaysyla kayann kristallenme evrimini

Kaya nerede kristallenmeye balam, kristallenmesi nasl srm ve nerede
sonlanm?

anlamaya yarayan nemli bir unsurdur.

nemli baz doku trleri
Derinlik
Yar derinlik Yzey
Holokristalen
Mikrogranuler Hemikristalen porfirik
Granler,
porfirik, Holohyalin (vitrofirik,
Ofitik Doleritik/diyabazik,
perlitik, sferlitik),
Aplitik/pegmatitik
Mikrolitik (Pilotaksitik,
intersertal, hyalopilitik,
trakitik, intergranuler)