Rndsia e zhvillimit t

NVM-ve ne kosove
Rritja e NVM-ve sht nj komponent thelbsor i
zhvillimit ekonomik. Mbi 90% e bizneseve jan NVM,
dhe prgjithsisht shrbejn si motori m i madh i
hapjes s vendeve t puns n ekonomit n zhvillim
dhe n tranzicion, shpesh duke prfaqsuar mbi 60%
t vendeve t puns. Shumica e kompanive kan personel
m pak se 100 vet. Nj studim pr 60 000 persona
me t ardhura t pakta n m tepr se 50 shtete,
tregoi se hapja e nj biznesi t ri konsiderohej si metoda
m efikase pr ti shptuar varfris (Figura 7.1).
Zhvillimi i ndrmarrjeve t reja sjell njerz t rinj
n fuqin puntore, shton tatimpagues t rinj, produkte
dhe shrbime n tregjet vendse, rajonale dhe globale.
NVM-t jan burim punsimi, konkurrence, dinamizmi
ekonomik dhe novacioni; ato stimulojn shpirtin
siprmarrs dhe prhapjen e aftsive. Pr shkak se gzojn
prani gjeografike m t gjer sesa kompanit e
mdha, NVM-t kontribuojn edhe n shprndarjen
m t mir t t ardhurave
SHenim: bazuar ne intervistimin e 60.000 mije njerzve te varfr ne 50 shtete te ndryshme
Burimi naryan dhe te tjere

Rritja e ndrmarrjeve t vogla dhe t mesme (NVM) sht komponent thelbsor i

zhvillimit
ekonomik. NVM-t zakonisht jan burim i konsiderueshm punsimi dhe
ndihmojn n stimulimin e novacionit, dinamizmit ekonomik dhe konkurrencs
Ndrmarrjet private kan filluar t themelohen para vitit 1989, ndrkaq rritje t
theksuar n
themelimit t NVM-ve shnohet n vitet 1990-1993. Pas ksaj peridhe, themelimi
i tyre fillon t
shnoj rnje t ndjeshme. Themelim i ktyre ndrmarrjeve nuk sht rezultat i
krijimit t

kushteve t nevojshme n Kosov, por jan vitet kur njerzit e przn nga puna
pr t
mbijetuar themelojn ndrmarrjet e tyre si alternative pr punsim t vetin dhe
t familjes.

NVM kosovare jan duke luajtur rol t rndsishm n zhvillimin ekonomik t

Kosovs.
Ato jan burimi kryesor i krijimit t vendeve t reja t puns dhe t gjenerimit t
t ardhurave
dhe kan treguar rivitalizim t shpejt n periudhn e paslufts. Punsimi n
ndrmarrjet
private sht duke shnuar rritje dhe gjithashtu mund t vrehen ndryshime
strukturore n
kuadr t ndrmarrjeve, t cilat shprehen prmes rnies s numrit t
ndrmarrjeve tregtare dhe
rritjes s pjesmarrjes s ndrmarrjeve prodhuese. Gjithashtu vlersohet se
kontributi i
bizneseve private n pjesmarrjen e GDP-s n periudhn e paslufts sht rritur
n m shum
se 65%.

N rrethana t pavolitshme, n fillim t viteve t 90, z fill procesi i formimit t

ndrmarrjeve
t para private-NVM. Dinamika m e shpejt e regjistrimit t tyre paraqitet n
periudhn 19901993. Kto entitete t bizneseve jan formuar kryesisht me resurse vetanake
dhe t diaspors
kosovare. Themelues m t shpesht t ktyre ndrmarrjeve ishin puntoret dhe
ekspertt e
przn nga puna nga sektori shoqror nga ana e regjimit t Serbis. Edhe para
viti 1989 n
Kosov ekzistonin disa biznese private individuale n sektor t caktuar t
ekonomis (zejtaria,
turizmi, prodhimtaria e imt, bujqsia). Duke shfrytzuar mundsit e krijuara
ligjore kta
ndrmarres individual bjn transformimin e veprimtaris s tyre n ndrmarrje
private. Kto
resurse edhe pse t pamjaftuara, ishin t rndsishme pr zhvillimin e iniciativs
private. N

prag t eskalimit t konfliktit ushtarak n Kosov ishin t regjistruara rreth

16.500 ndrmarrje
private, me pjesmarrje t lart t bizneseve t vogla dhe atyre familjare. Duke
pasur parasysh
ndikimin destruktiv t rrethins institucionale, vlersohet se vetm 50 55 % e
tyre kishin
kontinuitet n afarizm t rregullt. Karakteristikat e zhvillimit t ktyre
ndrmarrjeve para
lufts ishin:
Dominimi i ndrmarrjeve tregtare n strukturn e prgjithshme (mbi 65 %),
Mungesa e nj tradite dhe kulture t biznesit n menaxhimin e kapitalit privat,
Mungesa e prkrahjes institucionale n financimin e zhvillimit t ndrmarrjeve
private,
Strukturat e pazhvilluara menaxherike, mungesa e partneritetit bashkkohor
(dominim i
lidhjeve familjare gjat formimit t ndrmarrjeve t reja, mungesa e edukimit pr
biznes),
Mungesa e planeve strategjike, e planeve t biznesit dhe e vizionit,
Shkall e lart e riskut politik dhe jokomercial n t ushtruarit e aktivitetit,
ekonomik.(operacionet e prodhimit, investimet, kontratat mbi bashkpunimin me
botn
e jashtme),

N periudhn e paslufts n Kosov filluan t krijohen rrethana t reja

institucionale pr
zhvillimin e ndrmarrjeve private, posarisht n krijimin e legjislacionit dhe t
institucioneve
t reja. N kt periudh jan paraqit disa ndryshime n strukturn e aktivitetit
ekonomik t
ndrmarrjeve private. sht evidente rnia e pjesmarrjes s tregtis dhe rritja
graduale e
industris/bizneseve prodhuese dhe e disa shrbimeve t rndsishme pr fazn
e tanishme t
rindrtimit t Kosovs. sht br rritja e punsimit n bizneset prodhuese
(33.0 ), n
ndrtimtari (13.0 % dhe n sektore t shrbimeve (9.0 %). Vlersohet se
ndrmarrjet private

2 Aktivtetet ekonomike dhe zhvillimi demokratik i Kosoves, Riinvest, 1998.

Financimi i Zhvillimit t NVM-ve, draft i raportit hulumtues, i prgatitur nga
Instituti pr Hulumtime
Zhvillimore RIINVEST, shtator, 2001
15
gjat ksaj periudhe t paslufts kan rritur pjesmarrjen e vet n krijimin e GDP
mbi 65 %.
Vlersohet se n vitin 2000 shuma e investimeve private ishte rreth 400 milion
DM, apo 13
% e GDP. 3
Investimet e NVM kishin pjesmarrje t konsideruar n investimet e sektorit
privat. Nga kto t
dhna del rndsia shume e madhe e ktij grupacioni (NVM) t ekonomis s
Kosovs, i cili pa
mldyshje mund t ke rolin e gjeneratorit t zhvillimit ekonomik t Kosovs.
N prgjithsi, ekonomia kombtare konsiderohet e qndrueshme nse sht e
aft
t shfrytzoj burimet dhe kapacitetet e saj njerzore, financiare dhe kapitale,
pr gjenerimin
e rritjes t vazhdueshme ekonomike dhe pr sigurimin e mirqenies s gjith
banorve t saj. Rndsia e resurseve (njerzore, financiare dhe natyrore) sht
e pakontestueshme,
mirpo vetm shfrytzimi efektiv i tyre siguron nj rritje t vazhdueshme
ekonomike dhe mirqenie shoqrore. Rritja sht esenciale pr arritjen e
stabilitetit socioekonomik dhe zhvillimin politik t nj vendi .
Rritja substanciale afatgjate do t siguronte ekonomi t qndrueshme. Rritja
ekonomike
paraqet rritjen e produktit real t brendshm bruto t nj vendi dhe ndryshimin
n kapacitetet prodhuese t vendit. Rritja nuk shfaqet rastsisht. Ajo sht
rezultat i
politikave cilsore (produktivitetit, teknologjis, risive dhe efekteve t jashtme).